Τ.Ε.Ι ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Transcript

1 Τ.Ε.Ι ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΑΡΑΤΑΞΙΑΚΗ ΤΑΥΤΙΣΗ ΚΑΙ ΕΚΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ. ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΨΗΦΟΥ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ (ΜΕ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ). ΠΟΛΥΞΕΝΗ ΙΑΣΟΝΟΣ, (1415) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ, (1494) ΡΑΫΜΟΝΔΟΣ ΑΛΒΑΝΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑ, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2009

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Παραταξιακή ταύτιση και εκλογική συμπεριφορά. Μελέτη της ψήφου των πολιτών του Νομού Καστοριάς (με ερωτηματολόγιο) Η έρευνα αυτή μελετά την εκλογική συμπεριφορά των πολιτών του Νομού Καστοριάς καθώς και τους παράγοντες που την επηρεάζουν. Για την επιτυχή και αποτελεσματική εξαγωγή των αποτελεσμάτων πραγματοποιήσαμε πρωτογενή έρευνα (με τη μέθοδο προσωπικών συνεντεύξεων) με ερωτηματολόγια σε τρία χωριά της περιοχής (Μεσοποταμία, Τοιχίο και Πεντάβρυσο). Το δείγμα μας αποτελείται από 245 άτομα ηλικίας 18 ετών και άνω. Μέσα από την έρευνά μας αποδεικνύεται ότι σημαντικό παράγοντα αποτελεί η παραταξιακή ταύτιση καθώς επίσης και η κομματική ταύτιση. Και οι δύο παραπάνω παράγοντες, με βάση το δείγμα μας, εμφανίζουν υψηλά ποσοστά πάνω από το 55% και στις δύο περιπτώσεις. Είναι εύλογο λοιπόν ότι οι δύο αυτοί παράγοντες χαρακτηρίζονται ως καθοριστικοί, για την εκλογική συμπεριφορά. Στην έρευνά μας αναλύουμε και τους λόγους οι οποίοι οδηγούν στην παραταξιακή και την κομματική ταύτιση. Οι λόγοι αυτοί δεν είναι ούτε τα εργατικά χαρακτηριστικά ούτε όμως και η συχνότητα εκκλησιασμού, παρότι διαφαίνονται κάποιες ενδείξεις, οι ενδείξεις αυτές δεν αρκούν για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα. Η κύρια μεταβλητή η οποία ξεκάθαρα επηρεάζει την παραταξιακή όσο και την κομματική ταύτιση είναι η εθνοτική ένταξη, η καταγωγή δηλαδή του ερωτώμενου. Μέσα από την έρευνά μας γίνεται ξεκάθαρο, ότι οι πόντιοι ταυτίζονται με τη Δεξιά και τα κόμματα αυτής, και οι ντόπιοι με την Αριστερά και τα κόμματα αυτής. Λέξεις κλειδιά: εκλογική συμπεριφορά, παραταξιακή ταύτιση, κομματική ταύτιση, εθνοτική ένταξη. 2

3 ABSTRACT Party identification and electoral behavior. Research on how civilians in Kastoria region vote. (using questionnaire) This research studies the electoral behavior of the citizens in Kastoria region as well as the factors that influence that. For successful exportation of the results, we made primary research (using personal interview method) using a questionnaire, in three villages within Kastoria region (Mesopotamia, Toixio and Pentavrysos). Our sample was 245 civilians, aged 18 and above. This research proved to us that an important factor is the partisanship. Based to our sample, both the above factors, show percentages higher than 55%. It s therefore legitimate that both factor s decisive for the electoral behavior. In our research we also analyze the reasons that lead to party identity and the partisanship. These reasons are neither the working characteristics nor the frequency of attending Mass although that emerge certain clues. These clues are not enough to lead us in safe conclusions. The main variable which evidently influences the party identify and the partisanship in the nationality integration witch is actually the origin of the citizens. Through our research (combined with other researches) it becomes evident that the Ponts inhabitants identified as rightists and the right parties, on the other hand the natives identified as lefties and centrists, and the left and center parties. Key words: electoral behavior, party identification, partisanship, nationality integration 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή 7 Κεφάλαιο 1: Θεωρητικό πλαίσιο Θεωρητική προσέγγιση παραταξιακής ταύτισης και εκλογικής συμπεριφοράς Θεωρητική προσέγγιση της εθνοτικής ένταξης 12 Κεφάλαιο 2: Μεθοδολογία Η συλλογή του πρωτογενούς υλικού Η δευτερογενής έρευνα Ανάλυση του ερωτηματολογίου Μέθοδος ανάλυσης 20 Κεφάλαιο 3: Σύγκριση αποτελεσμάτων πρωτογενούς έρευνας και Εθνικών Εκλογών Εισαγωγή Αποτελέσματα Εθνικών Εκλογών Συμπεράσματα 25 Κεφάλαιο 4: Παραταξιακή ταύτιση και εκλογική συμπεριφορά Εισαγωγή Η αυτοτοποθέτηση στον ιδεολογικό άξονα Η αυτοτοποθέτηση στον ιδεολογικό άξονα και εκλογική συμπεριφορά Το Κέντρο Αυτοτοποθέτηση στον ιδεολογικό άξονα και πολιτικοποίηση Συμπεράσματα 40 Κεφάλαιο 5: Παράγοντες που επηρεάζουν την παραταξιακή ταύτιση Εισαγωγή Συχνότητα εκκλησιασμού και εκλογική συμπεριφορά Συμπεράσματα 45 Κεφάλαιο 6: Παραταξιακή ταύτιση, εκλογική συμπεριφορά και εθνοτική ένταξη Εισαγωγή Παραταξιακή ταύτιση και εθνοτική ένταξη Εθνοτική ένταξη και εκλογική συμπεριφορά Συμπεράσματα 54 4

5 Κεφάλαιο 7: Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την εκλογική συμπεριφορά Εισαγωγή Μεταβλητές που μπορούν να επηρεάσουν την ψήφο Το εισόδημα και η εκλογική συμπεριφορά Η επαγγελματική κατάσταση και η εκλογική συμπεριφορά Το μορφωτικό επίπεδο και η εκλογική συμπεριφορά Η ηλικία και η εκλογική συμπεριφορά Συμπεράσματα 65 Κεφάλαιο 8: Η συσπείρωση των κομμάτων και οι κομματικά ταυτισμένοι ψηφοφόροι του Νομού Καστοριάς Εισαγωγή Η συσπείρωση των κομμάτων Οι κομματικά ταυτισμένοι ψηφοφόροι Συμπεράσματα 77 Κεφάλαιο 9: Εκλογική συμπεριφορά και τρόπος σκέψης του ψηφοφόρου Εισαγωγή Κοινωνικά προβλήματα και εκλογική συμπεριφορά Οικονομικά προβλήματα και εκλογική συμπεριφορά Πολιτικά προβλήματα και εκλογική συμπεριφορά Συμπεράσματα 86 Κεφάλαιο 10: Συμπεράσματα και προτάσεις 88 Βιβλιογραφία 94 Παράρτημα 96 5

6 Ευχαριστούμε τον επιβλέποντα καθηγητή μας Ραϋμόνδο Αλβανό, τον καθηγητή μας Στέφανο Βενιέρη και τους συναδέλφους Δημήτρη Αθανίτη, Παναγιώτα Δερμιτζάκη και Μαρία Σαρβανίδου. 6

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το βασικό ερώτημα της εργασίας είναι το αν υπάρχει παραταξιακή ταύτιση στο Νομό Καστοριάς και το καταπόσο αυτή (αν υπάρχει) επηρεάζει την εκλογική συμπεριφορά του ατόμου. Σκοπός μας, είναι να ερευνήσουμε το αν και καταπόσο υπάρχουν παραταξιακά ταυτισμένοι ψηφοφόροι στο Νομό, αλλά και κατά πόσο η ταύτιση αυτή αντανακλάται και στην εκλογική τους συμπεριφορά. Το θέμα παρουσιάζει ενδιαφέρον, αν λάβουμε υπ όψιν μας το εκλογικό παρελθόν της γύρω περιοχής, και τη σύμπραξη της πλειοψηφίας των ψηφοφόρων του Νομού με την παράταξη της ΝΔ. Η μελέτη της παραταξιακής ταύτισης ίσως αποτελεί την απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει και το κατά πόσο η παραταξιακή ταύτιση επηρεάζει την εκλογική συμπεριφορά σε κάθε εκλογική διαδικασία, ανεξάρτητα δηλαδή από το τι διακυβεύεται σε κάθε εκλογική διαδικασία, ο ταυτισμένος ψηφοφόρος δεν αποκλίνει από τη συνήθη εκλογική του συμπεριφορά. Για να καταλήξουμε σε ένα ασφαλές συμπέρασμα και για να απαντήσουμε ικανοποιητικά στο αν υπάρχει αυτή η ταύτιση, θα χρησιμοποιήσουμε την αυτοτοποθέτηση του δείγματός μας στην κλίμακα Αριστεράς Δεξιάς. Παράλληλα με το κύριο ερώτημα θα ερευνήσουμε και μία σειρά από υποερωτήματα όπως: Ποιοι παράγοντες συντελούν στη δημιουργία της παραταξιακής ταύτισης; Τι ποσοστό συσπείρωσης παρουσιάζει το κάθε κόμμα; Ποιο είναι το ποσοστό των κομματικά ταυτισμένων ψηφοφόρων; Πώς αντιλαμβάνονται οι ερωτώμενοι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα τη δεδομένη χρονική στιγμή και κατά πόσο η παράταξη που ψηφίζει επηρεάζει την επιλογή του; Πόσο επηρεάζεται η εκλογική συμπεριφορά από το μορφωτικό επίπεδο, την επαγγελματική κατάσταση και το εισόδημα του ερωτώμενου. Τα ερωτήματα αυτά θα προσεγγιστούν μέσα από την εξέταση πινάκων και θα μπορέσουν να μας δώσουν μια ξεκάθαρη εικόνα για την παραταξιακή ταύτιση καθώς και τον τρόπο σκέψης του ερωτώμενου. Όπως αναφέρεται και στον τίτλο της εργασίας μας, ο κύριος τρόπος προσέγγισης των ερωτημάτων της εργασίας μας έγινε με τη χρήση πρωτογενούς έρευνας με ερωτηματολόγιο. Η μέθοδος συλλογής που χρησιμοποιήσαμε ήταν οι 7

8 προσωπικές συνεντεύξεις με δομημένο ερωτηματολόγιο. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έγινε με τη χρήση του στατιστικού πακέτου S.P.S.S. Η δευτερογενής έρευνα αφορούσε κυρίως σε άρθρα, ελληνικά και ξενόγλωσσα, άλλα και σε βιβλία που πραγματεύονταν την παραταξιακή- κομματική ταύτιση. Η πρωτογενής έρευνά μας αποτελείται από ένα δείγμα 245 ατόμων από τρία διαφορετικά χωριά του Νομού Καστοριάς ηλικίας 18 χρονών και άνω. Η έρευνα θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τον τρόπο σκέψης των ψηφοφόρων της συγκεκριμένης περιοχής, και τους λόγους για τους οποίους ψηφίζουν το εκάστοτε κόμμα. Θα μας δώσει στοιχεία γύρω από την παραταξιακή ταύτιση των ψηφοφόρων του Νομού ενώ παράλληλα θα απαντήσουμε στο ερώτημα από πού πηγάζει η ταύτιση αυτή;. Τα ερωτήματα αυτά θα μας δώσουν μία ξεκάθαρη εικόνα για την εκλογική συμπεριφορά των ψηφοφόρων, και ευελπιστούμε ότι η έρευνα αυτή θα αποτελέσει μία βάση για περαιτέρω έρευνα της εκλογικής συμπεριφοράς στο Νομό. Στο πρώτο κεφάλαιο θα παραθέσουμε το θεωρητικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθούμε. Στο δεύτερο κεφάλαιο θα παρουσιάσουμε τη μεθοδολογία που χρησιμοποιήσαμε για την ανάλυση των πρωτογενών και των δευτερογενών δεδομένων. Στο τρίτο κεφάλαιο θα παρουσιάσουμε και θα συγκρίνουμε τα αποτελέσματα των προηγούμενων εθνικών εκλογών στα τρία χωριά, και τα αποτελέσματα του δείγματος μας Στο τέταρτο κεφάλαιο θα παρουσιάσουμε την παραταξιακή ταύτιση και την εκλογική συμπεριφορά του δείγματος μας, μέσα από την ανάλυση πινάκων διπλής εισόδου, καθώς και το βαθμό πολιτικοποίησης του δείγματός μας σε σχέση με την αυτοτοποθέτησή του στον ιδεολογικό άξονα. Στα δύο επόμενα κεφάλαια (πέμπτο και έκτο), θα εξετάσουμε τους παράγοντες που επηρεάζουν την παραταξιακή ταύτιση και την εκλογική συμπεριφορά. Πιο συγκεκριμένα στο πέμπτο την εκκλησιαστική πρακτική και στο έκτο την εθνοτική ένταξη. Στο έβδομο θα δούμε άλλους παράγοντες που ενδεχομένως να επηρεάζουν την εκλογική συμπεριφορά. Οι παράγοντες αυτοί είναι το εισόδημα, η επαγγελματική κατάσταση, και τέλος το μορφωτικό επίπεδο του ερωτώμενου. Στο όγδοο κεφάλαιο θα ερευνήσουμε το ποσοστό των κομματικά ταυτισμένων ψηφοφόρων κάθε κόμματος, καθώς και το ποσοστό των κομματικά ταυτισμένων ψηφοφόρων του δείγματος μας. Μέσα από μια σειρά από πίνακες διπλής εισόδου που θα αφορούν στις εθνικές αλλά και στις ευρωεκλογές. 8

9 Στο ένατο κεφάλαιο θα εξετάσουμε την εκλογική συμπεριφορά και τον τρόπο σκέψης του ερωτώμενου. Πιο συγκεκριμένα θα αντιπαραβάλουμε την εκλογική συμπεριφορά και μια σειρά από προβλήματα, για να δούμε κατά πόσο ο τρόπος με τον οποίο ο ερωτώμενος ιεραρχεί τα προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζει η χώρα, αντικατοπτρίζεται και στην εκλογική του συμπεριφορά. Στο δέκατο και τελευταίο κεφάλαιο θα παραθέσουμε τα συμπεράσματα που προέκυψαν μέσα από τη μελέτη και την επεξεργασία των δεδομένων μας. 9

10 Κεφάλαιο 1 Θεωρητικό πλαίσιο 1.1 Θεωρητική προσέγγιση παραταξιακής ταύτισης και εκλογικής συμπεριφοράς Οι άνθρωποι ανέκαθεν προσπαθούσαν να επιτύχουν τους σκοπούς τους μέσα από ομάδες. Αυτό συνέβαινε από τα προϊστορικά χρόνια όταν οι άνθρωποι πρωτοδημιούργησαν μικρές κοινωνίες με σκοπό το ομαδικό και πιο αποτελεσματικό κυνήγι που θα τους εξασφάλιζε την επιβίωση. Διάφοροι λόγοι συντελούν στη δημιουργία της ανάγκης του ανθρώπου για κοινωνικοποίηση όπως π.χ. ασφάλεια, συντροφικότητα, προώθηση συμφερόντων κ.α. Συνεπώς, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η κοινωνική ταύτιση είναι κατά ένα βαθμό αναγκαστική, και αυτό διότι δεν είναι πάντα εκούσια αλλά και ακούσια. Για παράδειγμα, κάποιος ο οποίος πηγαίνει κάθε μέρα εκκλησία μπορεί να είναι κοινωνικά ταυτισμένος με την ορθόδοξη χριστιανική πίστη όσο και κάποιος άλλος ο οποίος δεν πηγαίνει συχνά στην εκκλησία και ούτε ενδιαφέρεται γι αυτήν, παρ όλα αυτά όμως διαφοροποιείται από τα άλλα δόγματα όπως και ο θρησκόληπτος. Αυτό που θα απασχολήσει εμάς είναι το κατά πόσο η ανάγκη για μια κοινωνική ταυτότητα μπορεί να επηρεάσει την ψήφο του ατόμου. H κοινωνική ταύτιση, ορίζεται ως «το κομμάτι της ατομικής σκέψης του κάθε ανθρώπου, που απορρέει από τη γνώση που αποκομίζει ως μέλος μιας ομάδας, μαζί με τις αξίες και τα συναισθηματικά νοήματα που αποκομίζει από τη συμμετοχή στην ομάδα» (Greene, 2004: 137). Σύμφωνα με τον Campbell η παραταξιακή ταύτιση είναι μια εκδοχή της κοινωνικής ταύτισης (Greene, 2004: 136), η οποία έχει την ίδια έννοια με την κομματική ταύτιση. Ο Campbell ορίζει την κομματική ταύτιση ως την προσκόλληση σε ένα κόμμα. Η διαδικασία αυτή βοηθάει τα άτομα «να τοποθετούν τον εαυτό τους στο πολιτικό τοπίο, για το λόγο αυτό κατανοούμε τους οπαδούς ως οπαδούς διότι σκέφτονται ως οπαδοί» (Blais et al, 2001: 6). Με αλλά λόγια η κομματική ταύτιση είναι θέμα αυτοπροσδιορισμού. Μετά από τα παραπάνω αντιλαμβανόμαστε ότι η κομματική ταύτιση είναι θέμα επιλογής, η οποία ωστόσο σε ορισμένες περιπτώσεις (ιδίως στο ελληνικό παράδειγμα) έρχεται και ασυνείδητα (οικογενειακή παράδοση, παραδοσιακοί ψηφοφόροι). 10

11 Η παραταξιακή ταύτιση έχει την ιδιότητα να δημιουργεί μια αντιπαλότητα μεταξύ δυο ομάδων. Δημιουργεί δηλαδή ένα δίπολο αντιπαλότητας και τα μέλη των ομάδων αυτών αρχίζουν να αντιλαμβάνονται αυτό το δίπολο ως αυτοί και εμείς (Greene, 2004: 138). Με αυτό τον τρόπο η ατομική κομματική ταύτιση ισχυροποιείται και οδηγεί τον ταυτισμένο ψηφοφόρο σε φανατισμό. «Με βάση την ίδια θεωρία το άτομο όσο πιο φανατισμένο είναι τόσο μεγαλώνει η προδιάθεση του να ψηφίσει το κόμμα αυτό» (Blais et al, 2001: 14). Σύμφωνα με τη θεωρία της παραταξιακής ταύτισης «είναι σύνηθες τακτική των ομάδων οι προσπάθειες πόλωσης του κλίματος μεταξύ των δυο αντιπάλων, και πιο συγκεκριμένα επιδιώκεται η προβολή μεγαλύτερων διαφορών μεταξύ των δυο ομάδων απ ότι στα αλήθεια υπάρχουν, με σκοπό τη δημιουργία ακόμη μεγαλύτερης αντιπαλότητας» (Huddy, 2001: 132). Για να γίνει πλήρως αντιληπτό μέχρι που μπορεί να οδηγηθεί ένας παραταξιακά ταυτισμένος ψηφοφόρος αρκεί το παρακάτω: «Στο σημείο που η κομματική ταύτιση έχει φτάσει σε υψηλό επίπεδο το να μην ψηφίσει κάποιος είναι πιο βολική επιλογή από το να ψηφίσει ένα άλλο κόμμα» (Blais et al, 2001: 14). Το παραπάνω αντικατοπτρίζει πλήρως αυτό που αναφέραμε παραπάνω σχετικά με την αντίληψη εμείς και αυτοί που αναφέρεται στη θεωρία της κοινωνικής ταύτισης. Επίσης αν και δεν αποδεικνύεται, υπάρχει η αντίληψη ότι «όσο πιο ταυτισμένος είναι κάποιος τόσο καλύτερη άποψη έχει για το κόμμα και τους ηγέτες - υποψήφιους του κόμματός του, καθώς και περισσότερη εμπιστοσύνη στα λεγόμενά τους» (Blais et al, 2001: 13). Άρα, με βάση τα παραπάνω είναι σαφές ότι προτεραιότητα για τους ηγέτες μιας ομάδας είναι η δημιουργία όσο το δυνατόν μεγαλύτερης αντιπαλότητας, και αυτό διότι θα τους δώσει την ικανότητα να κατευθύνουν τα μέλη της ομάδας σύμφωνα με τις δικές τους απόψεις. Αυτή η έντονη ταύτισή τους με την ομάδα θα οδηγήσει τα μέλη σε τυφλή εμπιστοσύνη στα λεγόμενα των αρχηγών αυτής. «Είναι αποδεδειγμένο πως όσο η παραταξιακή ταύτιση αυξάνεται, τόσο αυξάνονται και οι πιθανότητες ο οπαδός να δώσει την ψήφο με «κλειστά μάτια» στην παράταξη που υποστηρίζει χωρίς να αναρωτηθεί αν αυτή η παράταξη είναι αυτή που χρειάζεται το κοινωνικό σύνολο και κατά πόσο αυτή θα βοηθήσει περισσότερο από κάποια άλλη παράταξη» (Greene, 2004: 138). Στην Ελληνική πραγματικότητα, για όλα όσα αφορούν στην παραταξιακή ταύτιση έχουμε αρκετά παραδείγματα που αποδίδουν την αντίληψη των παραταξιακά ταυτισμένων ψηφοφόρων, τις σχέσεις τους με τους «αντιπάλους» ως «αυτοί και εμείς» 11

12 καθώς και προσπαθειών συσπείρωσης και υποκίνησής τους μέσω της πόλωσης του κλίματος από τους αρχηγούς και ηγετικά στελέχη της εκάστοτε παράταξης. Για παράδειγμα οι συνδικαλιστές αγρότες της ΝΔ Λάρισας δεν συμμετείχαν στις πρόσφατες κινητοποιήσεις των αγροτών γιατί σύμφωνα με αυτούς δεν υπήρχε λόγος. Αντίθετα κάποια χρόνια πριν, επί κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ, όλοι συμμετείχαν εκτός από μερικούς συνδικαλιστές από το χώρο του τότε κυβερνώντος κόμματος. Θεωρητικά, αυτοί οι άνθρωποι έχουν τα ίδια συμφέροντα αφού ανήκουν στον ίδιο κλάδο. Αλλά όπως τονίζεται και παραπάνω, η παραταξιακή ταύτιση οδηγεί σε τυφλή αντιπαλότητα Θεωρητική προσέγγιση της εθνοτικής ένταξης Στο σημείο αυτό θα ήταν καλό να αναφερθούμε, λόγω του ότι η έρευνά μας εστιάζεται στη μελέτη της ψήφου των πολιτών του Nομού Καστοριάς, στη θεωρία της εθνοτικής ταύτισης. Και αυτό γιατί το ιστορικό υπόβαθρο του Νομού, υποδεικνύει ότι η εθνοτική ταύτιση αποτελεί παράγοντα που επηρεάζει την ψήφο των πολιτών της περιοχής. Πιο συγκεκριμένα, στην ευρύτερη περιοχή της Καστοριάς και της Φλώρινας πριν την ανταλλαγή πληθυσμών κατοικούσαν ντόπιοι σλαβόφωνοι, ντόπιοι ελληνόφωνοι και μουσουλμάνοι οι οποίοι εγκατέλειψαν την περιοχή το Με την έλευση των προσφύγων, ως επί το πλείστων ποντίων, ξεκίνησε μια διαμάχη μεταξύ των ντόπιων σλαβόφωνων και των ποντίων. Για όλα τα παραπάνω κρίνεται λοιπόν απαραίτητη η αναφορά στην εθνοτική ταύτιση. Η εθνοτική ταύτιση έχει, όπως και η παραταξιακή ταύτιση, κοινά σημεία με την κοινωνική ταύτιση. Για την ακρίβεια η εθνοτική ταυτότητα «συνίστανται στην πρωταρχική διχοτόμηση του κοινωνικού χώρου ανάμεσα στο Εμείς και στο Αυτοί δίχως αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν σχέσεις και ανταλλαγές ανάμεσα στα δύο μέρη» (Αλβανός, 2008: 123). Βλέπουμε στον παραπάνω ορισμό το σημείο που αναφέρει και ο Campbell ως δίπολο κομματισμού όπου τα άτομα αντιλαμβάνονται τα κόμματα ως αυτοί και εμείς. Αυτό συμβαίνει γιατί και η κομματική και η εθνοτική ταύτιση, πηγάζουν από το γνωστικό πεδίο της κοινωνικής ταύτισης. Όπως αναφέρει στο άρθρο του ο Αλβανός ο όρος εθνοτική ομάδα δηλώνει «μια ομάδα ανθρώπων οι οποίοι μοιράζονται ένα συλλογικό όνομα, ένα κοινό μύθο καταγωγής, κοινή ιστορία, μια διακριτή κουλτούρα, αισθήματα αλληλεγγύης και συνδέονται με ορισμένη γεωγραφική περιοχή» (Αλβανός, 2008: 123). Στο σημείο αυτό θα ήταν καλό να ξεκαθαρίσουμε ότι συχνά ο όρος «εθνοτική ομάδα» παραφράζεται σε 12

13 εθνική ομάδα ή εθνική μειονότητα. Ο τελευταίος όρος «συνδέεται με την επιθυμία μιας εθνοτικής ομάδας να αυτοδιοικηθεί πολιτικά ή να επιθυμεί την ταύτιση με την εθνική ομάδα κάποιου άλλου κράτους, το παραπάνω γεγονός δεν ισχύει στην περίπτωση των ντόπιων και των Ποντίων κατοίκων του Νομού Καστοριάς» (Αλβανός 2008: 123). Με λίγα λόγια οι ντόπιοι σλαβόφωνοι δεν αντιλαμβάνονταν τους εαυτούς τους ως εθνική μειονότητα, αλλά ως μια γλωσσική μειονότητα με ίδια δικαιώματα με τους ομιλούντες την ελληνική. 13

14 Κεφάλαιο 2 Μεθοδολογία Για την ολοκληρωμένη και αντικειμενική διεξαγωγή της έρευνάς μας ακολουθήσαμε δύο μεθόδους συλλογής των απαραίτητων στοιχείων. Στηριχτήκαμε στην πρωτογενή και στη δευτερογενή έρευνα. Η πρωτογενής μας έρευνα πραγματοποιήθηκε με τη συλλογή ερωτηματολογίων και η δευτερογενής έρευνά μας μέσω συλλογής πληροφοριών από Ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, επιστημονικά περιοδικά και άρθρα και αναζήτηση στο διαδίκτυο. Όλα αυτά θα τα αναλύσουμε στη συνέχεια του παρόντος κεφαλαίου Η συλλογή του πρωτογενούς υλικού Η συλλογή των πρωτογενών μας στοιχείων στηρίχτηκε σε πρωτογενή έρευνα μέσω προσωπικών συνεντεύξεων με δομημένο ερωτηματολόγιο. Η μέθοδος συλλογής δεδομένων που ακολουθήσαμε ήταν η μη τυχαία δειγματοληψία. Προτιμήθηκε η μη τυχαία δειγματοληψία, διότι μπορεί μεν μια εκ των μεθόδων τυχαίας δειγματοληψίας να «εγγυάται πως το δείγμα μας θα είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού, με την έννοια πως όσο αυξάνεται το μέγεθος του δείγματος τόσο οι εκτιμήσεις θα προσεγγίσουν τις παραμέτρους του πληθυσμού. Ορισμένες φορές όμως αυτό είναι αδύνατο ή πολύ δύσκολο, λόγω του υψηλού κόστους ή και του μεγάλου χρόνου που απαιτείται στη συγκέντρωση των πληροφοριών από τα μέλη του δείγματος. Από την άλλη, η ανάγκη διερεύνησης κάποιων συγκεκριμένων χαρακτηριστικών του πληθυσμού επιβάλει να μην αγνοηθεί κανένα τμήμα του, πράγμα που δεν μας το εξασφαλίζει η τυχαία δειγματοληψία» (Τσαντόπουλος: 4). Για τον πιο πάνω λόγο επιλέξαμε να επισκεφτούμε τρία χωριά με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, δηλ. ένα μικτό χωριό, ένα αμιγώς ντόπιο και ένα αμιγώς ποντιακό. Έτσι η πρωτογενής έρευνά μας πραγματοποιήθηκε σε τρία χωριά του Νομού Καστοριάς τη Μεσοποταμία, το Τοιχιό και την Πεντάβρυσο. Η έρευνα ξεκίνησε από το χωριό της Μεσοποταμίας το Σάββατο 23 Μαΐου Η Μεσοποταμία βρίσκεται περίπου 10 χιλιόμετρα έξω από την πόλη της Καστοριάς και το κύριο χαρακτηριστικό του χωριού για το οποίο το προτιμήσαμε είναι ότι κατοικείται και από ντόπιους αλλά και από πόντιους. Οι εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι του είναι 2172 (Υπουργείο Εσωτερικών). Συναντήσαμε τους ερωτώμενους στα σπίτια 14

15 τους, στα καφενεία και στις καφετέριες του χωριού, σε πρακτορεία στοιχημάτων, σε υπεραγορές και περίπτερα, στις αυλές, στο δρόμο και τα φαρμακεία. Το πρόβλημα στην έρευνά μας ήταν η δυσκολία προσέγγισης του ντόπιου πληθυσμού της Μεσοποταμίας. Για το λόγο αυτό επισκεφτήκαμε το χωριό και την Κυριακή 24 Μαΐου. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι στην πλατεία του χωριού υπάρχουν δύο καφενεία, το ένα για τους ντόπιους - αριστερούς και το άλλο για τους Πόντιους - δεξιούς (έτσι μας είπαν οι θαμώνες του ποντιακού καφενείου). Στην προσπάθειά μας να έρθουμε σε επαφή με ντόπιους καταλήξαμε στο καφενείο όπου μας είπαν χαρακτηριστικά ότι συχνάζουν ντόπιοι και αριστεροί. Μόλις οι θαμώνες του καφενείου αντιλήφθηκαν τον σκοπό της παρουσίας μας οι περισσότεροι έφυγαν από το καφενείο και η ιδιοκτήτρια μας ζήτησε, ευγενικά πάντα, να φύγουμε διότι δεν ενδιαφερόταν κανείς. Συνεχίσαμε τη βόλτα μας στο χωριό και συγκεκριμένα στη γειτονιά όπου μας ενημέρωσαν πως κατοικούν οι περισσότεροι ντόπιοι αλλά και πάλι χωρίς κάποιο αποτέλεσμα. Έχοντας λοιπόν να αντιμετωπίσουμε την καχυποψία των ντόπιων κατοίκων του χωριού και μη μπορώντας να αγνοήσουμε αυτό το κομμάτι του πληθυσμού, στραφήκαμε στη δεύτερη λύση που μπορούσαμε να ακολουθήσουμε που ήταν να επισκεφτούμε ένα αμιγώς ντόπιο σλαβόφωνο χωριό, το Τοιχιό. Το Τοιχιό βρίσκεται περίπου 5 χιλιόμετρα έξω από την πόλη της Καστοριάς και έχει συνολικά 472 εγγεγραμμένους ψηφοφόρους. Εκεί η έρευνά μας πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 24 Μαΐου από τις 4:00 το απόγευμα μέχρι τις 8:30 το βράδυ. Συναντήσαμε τους ερωτώμενους στα σπίτια τους, στα καφενεία, στις αυλές των σπιτιών, στο πάρκο και στις καφετέριες. Σε αντίθεση με τη Μεσοποταμία το Τοιχιό είναι αμιγώς ντόπιο και οι κάτοικοι ήταν πιο φιλικοί και θετικοί. Απαντούσαν στις ερωτήσεις μας με περισσότερη άνεση και χωρίς να αντιδρούν επιφυλακτικά όταν τους προσεγγίζαμε. Ολοκληρώσαμε την πρωτογενή μας έρευνα με την Πεντάβρυσο που είναι σε μεγάλο βαθμό ποντιακό χωριό, την Παρασκευή 5 Ιουνίου. Βρίσκεται 10 χιλιόμετρα μακριά από την πόλη της Καστοριάς και έχει 1118 εγγεγραμμένους ψηφοφόρους. Όπως και στα προηγούμενα χωριά έτσι κι εδώ συναντήσαμε τους ερωτώμενους στα σπίτια τους, στο δρόμο, στις αυλές, στα καφενεία και στις καφετέριες. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθούμε στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα που επικρατούσε την περίοδο που πραγματοποιήσαμε την έρευνά μας. Η έρευνά μας ξεκίνησε και ολοκληρώθηκε λίγο πριν τις ευρωεκλογές τις 7 ης Ιουνίου του Οι δημοσκοπήσεις την περίοδο εκείνη εμφάνιζαν τη ΝΔ από 3 έως και 5 μονάδες πίσω 15

16 από το ΠΑΣΟΚ. Η γενικότερη εικόνα των ψηφοφόρων για την κυβέρνηση πανελλαδικά δεν ήταν η καλύτερη δυνατή. Μερικούς μήνες αργότερα στις εθνικές εκλογές της 4 ης Οκτωβρίου του 2009, η ΝΔ καταποντίστηκε και έχασε τις εκλογές με 10 ποσοστιαίες μονάδες διαφορά από το ΠΑΣΟΚ. Κατόπιν όλων αυτών γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η έρευνά μας πραγματοποιήθηκε σε μία όχι και τόσο καλή συγκυρία για τη ΝΔ. Το δείγμα μας αποτελείται συνολικά από 245 ερωτηματολόγια. Πιο αναλυτικά αναφέρουμε ότι έχουμε 149 ερωτηματολόγια από τη Μεσοποταμία, 32 από το Τοιχιό και 64 από την Πεντάβρυσο. Να αναφέρουμε επίσης ότι έχουμε 129 πόντιους, 23 τουρκόφωνους πόντιους και 47 ντόπιους Η δευτερογενής έρευνα Όσον αφορά τώρα τη δευτερογενή μας έρευνα, για τη μελέτη της παραταξιακής και κοινωνικής ταύτισης περιοριστήκαμε κυρίως σε ξένη βιβλιογραφία λόγω του ότι η Ελληνική βιβλιογραφία είναι σχετικά περιορισμένη. Άφθονο όμως στην Ελληνική βιβλιογραφία ήταν το υλικό που συναντήσαμε για τη μελέτη των ιστορικών στοιχείων της περιοχής, γεγονός που αποδεικνύει το ενδιαφέρον και την ιδιαιτερότητα που παρουσιάζει ο πληθυσμός του Νομού Καστοριάς, αλλά και τη σημαντικότητα της δικής μας έρευνας. Η δευτερογενής μας έρευνα επίσης επεκτάθηκε και στην αναζήτηση εγχειριδίων για τη σωστή χρήση του προγράμματος SPSS. Αρκετό υλικό πήραμε και από το διαδίκτυο όπως είναι η σελίδα του Υπουργείου Εσωτερικών αλλά και μελετητών και αρθρογράφων Ανάλυση του ερωτηματολογίου Οι ερωτήσεις (27 ερωτήσεις) ήταν κλειστού τύπου και προκατασκευασμένες, με σκοπό να περιορίσουμε τους συνειρμούς των ερωτώμενων και να μην πέσουμε σε άσχετες απαντήσεις που ίσως να μας δυσκόλευαν στην ανάλυση και εξαγωγή των αποτελεσμάτων μας. Ήταν απλές και κατανοητές διότι απευθυνόμασταν σε άτομα από όλα τα μορφωτικά επίπεδα (δημοτικό έως και μεταπτυχιακό) συνεπώς χρησιμοποιήθηκε απλή και ευνόητη γλώσσα. Το ερωτηματολόγιο ξεκινούσε με προσωπικές ερωτήσεις, που είχαν στόχο την καταγραφή των δημογραφικών χαρακτηριστικών του κοινού μας και αφορούσαν τον 16

17 τόπο γέννησης και τον τόπο διαμονής, την ηλικία, το φύλο, το μορφωτικό επίπεδο, την επαγγελματική κατάσταση και το μηνιαίο εισόδημα. Οι επόμενες δύο ερωτήσεις αφορούν στο βαθμό πολιτικοποίησης του ερωτώμενου και το κατά πόσο ενδιαφέρεται για την πολιτική. Οι ερωτήσεις είναι πόσο συχνά μετέχετε σε συζητήσεις που έχουν σχέση με την πολιτική ; Και πόσο συχνά βλέπετε στην τηλεόραση συζητήσεις πολιτικών ; Στη συνέχεια προχωράμε σε τρεις ερωτήσεις που μπορούν να μας δώσουν μια πρώτη εικόνα της παραταξιακής ταύτισης του ερωτώμενου. Είστε ή υπήρξατε μέλος κάποιου κόμματος;, οι γονείς σας υποστηρίζουν το ίδιο κόμμα; και εσείς υποστηρίζετε το ίδιο κόμμα με τους γονείς σας;. Ενδεχόμενη θετική απάντηση σε όλες ή σε μια από τις παραπάνω ερωτήσεις θα δώσει μία πρώτη εικόνα ταύτισης που ενδεχομένως διακατέχει τον ερωτώμενο. Φυσικά αυτό δεν αρκεί για να συμπεράνουμε το αν και κατά πόσο ο ερωτώμενος είναι παραταξιακά ταυτισμένος. Για να είμαστε σίγουροι θα χρειαστεί να εξετάσουμε τις παραπάνω ερωτήσεις σε σχέση με την αμέσως επόμενη, που κρίνεται ως η σημαντικότερη ερώτηση για την διερεύνηση της παραταξιακής ταύτισης. Η ερώτηση που ακολουθεί έχει πολύ μεγάλη σημασία, Τοποθετήστε τον εαυτό σας στην κλίμακα Αριστεράς Δεξιάς. Η κλίμακα αυτή εμπνεύστηκε από την αντίστοιχη κλίμακα κομματικής ταύτισης που κυριαρχεί στις τυπικές χώρες του δικομματισμού ΗΠΑ και Μεγάλη Βρετανία. Στις χώρες αυτές δεν υπάρχει Αριστερά και Δεξιά όπως στην Ελλάδα και η διαφοροποίηση που υπάρχει για παράδειγμα στις ΗΠΑ είναι Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικάνοι. Στην Ελλάδα όμως που δεν υπάρχουν μόνο δύο κόμματα, κυριαρχεί η έννοια της διάκρισης Αριστεράς Δεξιάς. Εμείς λοιπόν ζητάμε από τον ερωτώμενο να αυτοτοποθετηθεί στην κλίμακα αυτή από το 1 (ακροαριστερός) έως το 20 (ακροδεξιός). Σύμφωνα με τη Nonna Mayer, «Η αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα δεν είναι μια απλή τοποθέτηση, παραπέμπει σε διαφορετικά συστήματα γνωμών και αξιών, σε διαφορετικές οπτικές για τον κόσμο. Εντέλει είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις πολιτικές επιλογές. Αν τοποθετούνται στα δεξιά της κλίμακας, οι πολιτικές τους προτιμήσεις και οι ψήφοι κατευθύνονται προς τα κόμματα της Δεξιάς, και αν τοποθετούνται στα αριστερά της κλίμακας, κατευθύνονται αντίθετα προς την Αριστερά» (Mayer, 2005: 83). Υπάρχει και το Kέντρο, στο οποίο όσοι τοποθετούνται το κάνουν για δυο λόγους: είτε διότι είναι αυθεντικοί κεντρώοι είτε διότι με αυτόν τον τρόπο απορρίπτουν την κλίμακα. Στο σημείο αυτό θα κάνουμε άλλη μια φορά αναφορά στη Mayer σύμφωνα με την οποία, «Η τοποθέτηση στον άξονα αυτό 17

18 είναι σε μεγάλο βαθμό συσχετισμένη με το βαθμό πολιτικοποίησης των ψηφοφόρων. Όσοι αυτοτοποθετούνται στις δυο άκρες της κλίμακας ενδιαφέρονται πολύ περισσότερο για την πολιτική σε σχέση με όσους αρνούνται να αυτοτοποθετηθούν ή αυτοτοποθετούνται στο κέντρο.[ ] Επισημαίνουν τη στρατηγική σημασία του συνόλου αυτού των ψηφοφόρων (του κέντρου) που αντιπροσωπεύει περίπου το ένα τρίτο του εκλογικού σώματος και συνδυάζει τα ίδια χαρακτηριστικά με τους ανεξάρτητους του παραδείγματος του Μίσιγκαν: διαφοροποίηση, ιδεολογική αστάθεια, και εκλογική ρευστότητα» (Mayer, 2005: 83). Γίνεται λοιπόν εύκολα αντιληπτό ότι όσοι αυτοτοποθετούνται στο κέντρο τις κλίμακας, είναι αυτοί που (στην πλειοψηφία τους) δηλώνουν αναποφάσιστοι, αλλά και που απορρίπτουν την κλίμακα. Συνεχίζοντας, έχουμε πέντε ερωτήσεις που μοιάζουν σχετικά, 1) Ποιο κόμμα ψηφίσατε στις προηγούμενες ευρωεκλογές, 2) Τον υποψήφιο ποιου κόμματος ψηφίσατε στις προηγούμενες νομαρχιακές εκλογές, 3) Ποιο κόμμα ψηφίσατε στις προηγούμενες εθνικές εκλογές, 4) Ποιο κόμμα θα ψηφίζατε αν γίνονταν αύριο εκλογές και 5) Τι σκοπεύετε να ψηφίσετε στις επόμενες ευρωεκλογές του Ιουνίου ; Ο στόχος των ερωτήσεων αυτών, είναι να μας δώσει μια ξεκάθαρη εικόνα του τρόπου με τον οποίο ψηφίζει ο ερωτώμενος. Για παράδειγμα, ένας μη ταυτισμένος ψηφοφόρος θα δήλωνε κάτι διαφορετικό αν όχι στις βουλευτικές εκλογές τότε στις ευρωεκλογές, αν λάβουμε υπόψη μας ότι οι ευρωεκλογές διακατέχονται από μια πιο χαλαρή διάθεση και ενδείκνυνται για αποστολή πολιτικών μηνυμάτων προς την εκάστοτε κυβέρνηση, ή στις νομαρχιακές όπου συνήθως επιλέγουμε πρόσωπο και όχι κόμμα. Αντίθετα, από έναν ταυτισμένο ψηφοφόρο ο οποίος δεν αλλάζει την ψήφο του προς το κόμμα που υποστηρίζει και ακόμα και στις ευρωεκλογές δεν θα σκεφτεί τι να ψηφίσει, θέλει η δική του παράταξη να είναι πρώτη σε όλα. Πριν από την ερώτηση αν γίνονταν αύριο εκλογές ποιο κόμμα θα ψηφίζατε, υπάρχει η ερώτηση Για ποιο λόγο ψηφίσατε το κόμμα αυτό; Οι πιθανές απαντήσεις ήταν: από παράδοση, Επειδή έχει έντιμους πολιτικούς, Επειδή είχε καλύτερο πρόγραμμα από τα άλλα κόμματα, Λόγω προσωπικών σχέσεων, Από αντίδραση σε κάποιο άλλο κόμμα, Άλλοι λόγοι. Αυτή η ερώτηση σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες πέντε μπορεί να βγάλει πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα γύρω από τον τρόπο σκέψης του ερωτώμενου και την εκλογική του συμπεριφορά. Παρακάτω ακολουθούν ερωτήσεις από τις οποίες μπορούμε να συμπεράνουμε την καταγωγή (σλαβόφωνη, προσφυγική, ντόπια) και την άποψη της μίας μεριάς για την άλλη μετά από τόσα χρόνια. Η πρώτη ερώτηση είναι: Υπήρχε ή υπάρχει κάποιος 18

19 στην οικογένεια που να μιλάει και κάποια άλλη γλώσσα - διάλεκτο εκτός των ελληνικών; Σε περίπτωση που η απάντηση ήταν ναι ακολουθούσε η ερώτηση Ποιο μέλος της οικογένειας; Παππούς- γιαγιά, πατέρας- μητέρα, άλλος. Στη συνέχεια ζητούσαμε να μας διευκρινίσουν: Ποια γλώσσα - διάλεκτος είναι αυτή ; α) τούρκικα, β) σλαβικά μακεδονίτικα ντόπια, γ) ποντιακά, δ) βλάχικα, ε) ηπειρώτικα. Έπειτα από αυτό ακολουθούσε η ερώτηση: Πηγαίνετε σε πανηγύρια που γίνονται στα χωριά της περιοχής το καλοκαίρι; Με πιθανές απαντήσεις: Πάντα, Αρκετές φορές, Σχεδόν ποτέ, Ποτέ. Μετά από αυτήν την ερώτηση ακολουθεί μια άκρως ενδιαφέρουσα ερώτηση από την οποία μπορούν να εξαχθούν ενδιαφέροντα συμπεράσματα, αν λάβουμε υπόψη μας και το πολιτικό-ιστορικό υπόβαθρο της Καστοριάς όπως το αναλύσαμε στο 1 ο κεφάλαιο. Η ερώτηση είναι: Ορισμένες φορές σε αυτά τα πανηγύρια ακούγονται τραγούδια στη λεγόμενη «σλαβομακεδονική» γλώσσα. Εσείς αυτό το βρίσκετε : Ενοχλητικό, αδιάφορο, θετικό;. Η επόμενη ερώτηση αναφέρεται στον εκκλησιασμό, Πόσο συχνά πάτε εκκλησία ; Σχεδόν κάθε Κυριακή, 1-2 φορές το δίμηνο, Κυρίως σε μεγάλες γιορτές ή τελετές, Ποτέ. Σύμφωνα με πίνακα που υπάρχει στη μελέτη του ινστιτούτου VPRC «Από τα διαθέσιμα στοιχεία προκύπτει βέβαια σαφώς ότι η αυτοτοποθέτηση των ψηφοφόρων στον ιδεολογικό άξονα Αριστεράς Δεξιάς είναι άμεσα συναρτημένη με τη συχνότητα που προσλαμβάνει η εκκλησιαστική πρακτική τους: όσο περισσότερο απομακρύνεται κανείς από το κέντρο προς τα δεξιά του πολιτικού φάσματος, τόσο αυξάνονται τα ποσοστά της τακτικής εκκλησιαστικής προσέλευσης ενώ αντίθετα, όσο πλησιάζει προς τα αριστερά, τόσο μειώνεται η συχνότητα του εκκλησιασμού και αυξάνεται το ποσοστό της εκκλησιαστικής αποχής» (Βερναρδάκης, 2001: ). Τονίζει λοιπόν ότι όσο πιο κοντά είναι κανείς στην εκκλησία τόσο πιο πιθανό είναι να είναι δεξιός και το αντίθετο. Η τελευταία ερώτηση του ερωτηματολογίου θέλει τους ερωτώμενους να βάλουν σε μια σειρά, κατά την γνώμη τους, τα ακόλουθα προβλήματα που αντιμετωπίζει ποιο έντονα αυτή τη στιγμή η χώρα μας με σειρά προτεραιότητας: Η ανεργία, Το ασφαλιστικό, Η διαφθορά, Το ζήτημα των Σκοπίων, Η οικονομική κρίση, Τα ναρκωτικά, Η εγκληματικότητα, Η ακρίβεια, Το ζήτημα των μεταναστών, Άλλο. Μέσα από την παραπάνω ερώτηση θα μπορέσουμε να διαπιστώσουμε το πόσο επηρεάζει η επιλογή ψήφου τον τρόπο με τον οποίο ο ερωτώμενος ιεραρχεί τα πιο πάνω προβλήματα. Πιο απλά, μπορεί ένας παραταξιακά ταυτισμένος ψηφοφόρος της ΝΔ να μη δηλώσει ως πρόβλημα το θέμα τις διαφθοράς λόγω του ότι τα περισσότερα 19

20 σκάνδαλα εμπλέκουν πολιτικά πρόσωπα από το χώρο της ΝΔ. Επίσης, ίσως καταφέρουμε να διαπιστώσουμε αν ισχύει αυτό που αναφέραμε στο πρώτο κεφάλαιο σχετικά με την παραταξιακή ταύτιση και την εμπιστοσύνη που δείχνουν οι παραταξιακά ταυτισμένοι ψηφοφόροι προς τους ηγέτες και τα μεγαλοστελέχη του κόμματος. 2.4 Μέθοδος ανάλυσης Χρησιμοποιήσαμε την ποσοτική έρευνα και ποσοτική ανάλυση για να απαντήσουμε σε δύο βασικά ερωτήματα που είναι το «πόσο» και το «ποιος». Η ανάλυση των δεδομένων έγινε με τη χρήση του στατιστικού πακέτου SPSS το οποίο είναι το πλέον ενδεδειγμένο εργαλείο γι αυτού του είδους έρευνες. Πέραν αυτού όμως προχωρήσαμε σε μια σημαντική σύγκριση που αφορά τα αποτελέσματα της ποσοτικής μας έρευνας με τα αποτελέσματα άλλων σημαντικών ερευνητών όπως ο Βερναρδάκης, με σκοπό την εξέταση και αξιολόγηση των χαρακτηριστικών των ψηφοφόρων του Νομού Καστοριάς. Όσον αφορά στην ποιοτική έρευνα, ακολουθήσαμε την «αρχειακή έρευνα» για την αναζήτηση ιστορικού υλικού με σκοπό την καταγραφή των γεγονότων και της ιδιαιτερότητας της συγκεκριμένης περιοχής. 20

21 Κεφάλαιο 3 Σύγκριση αποτελεσμάτων πρωτογενούς έρευνας και Εθνικών Εκλογών Εισαγωγή Στο κεφάλαιο αυτό θα παρουσιάσουμε τα πραγματικά εκλογικά αποτελέσματα από τις εθνικές εκλογές του 2007, για κάθε χωριό ξεχωριστά, και αυτά που συγκεντρώσαμε μέσα από την πρωτογενή έρευνά μας. Με τον τρόπο αυτό θα μπορέσουμε να εξετάσουμε κατά πόσο το δείγμα που συγκεντρώσαμε είναι αντιπροσωπευτικό και προσεγγίζει τα πραγματικά εκλογικά αποτελέσματα. 3.2 Αποτελέσματα εθνικών εκλογών 2007 Στην ενότητα αυτή θα παρουσιάσουμε τρία γραφήματα με τα εκλογικά αποτελέσματα των τριών χωριών που επιλέξαμε. Γράφημα Μεσοποταμία (μικτό) εθνικές εκλογές % 23% Μεσοποταμία 1% 2% 2% 1% 1% 1% 28% Ν ΠΑΣΟΚ ΚΚΕ ΣΥΡΙΖΑ ΛΑΟΣ ΆΛΛΟ ΑΚΥΡΟ ΛΕΥΚΟ ΑΠΟΧΗ (πηγή: Υπουργείο Εσωτερικών) 21

22 Συνεχίζοντας θα δούμε τα πραγματικά εκλογικά αποτελέσματα στο αμιγώς ντόπιο χωριό Τοιχιό. Γράφημα Τοιχιό (ντόπιο) εθνικές εκλογές 2007 Τοιχιό 32% 1% 1% 1% 2% 2% 2% 24% 35% Ν ΠΑΣΟΚ ΚΚΕ ΣΥΡΙΖΑ ΛΑΟΣ ΆΛΛΟ ΑΚΥΡΟ ΛΕΥΚΟ ΑΠΟΧΗ (πηγή: Υπουργείο Εσωτερικών) Τέλος το, στην συντριπτική του πλειοψηφία, ποντιακό χωριό Πεντάβρυσος. Γράφημα Πεντάβρυσος (ποντιακό) εθνικές εκλογές 2007 Πενταβρυσος 31% Ν 1% 2% 3% 1% 3% 18% 41% ΠΑΣΟΚ ΚΚΕ ΣΥΡΙΖΑ ΛΑΟΣ ΆΛΛΟ ΑΚΥΡΟ ΛΕΥΚΟ ΑΠΟΧΗ (πηγή: Υπουργείο Εσωτερικών) 22

23 Από τη μελέτη των παραπάνω γραφημάτων προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα: 1. Τα κόμματα της Δεξιάς συγκεντρώνουν τα υψηλότερα ποσοστά τους στο μικτό και στο ποντιακό χωριό (44%). 2. Τα αριστερά κόμματα συγκεντρώνουν το υψηλότερο ποσοστό τους στο ντόπιο χωριό 28%. 3. Το χαμηλότερο ποσοστό των δεξιών κομμάτων παρατηρείται στο ντόπιο χωριό. 4. Το χαμηλότερο ποσοστό των αριστερών κομμάτων παρατηρείται στο ποντιακό χωριό. 5. Η αποχή και στα τρία χωριά αγγίζει το ένα τρίτο. Στο σημείο αυτό θα δούμε τα αποτελέσματα της δικής μας έρευνας, και θα τα συγκρίνουμε με τα πραγματικά αποτελέσματα στα τρία αυτά χωριά. Γράφημα Μεσοποταμία (μικτό) εκλογές 2007 με βάση το δείγμα Μεσοποταμία (δείγμα) 1% 1% 2% 3% 4% 3% 5% 5% 53% 23% Ν ΠΑΣΟΚ ΣΥΡΙΖΑ ΚΚΕ ΛΑΟΣ ΑΛΛΟ ΛΕΥΚΟ /Α ΑΚΥΡΟ ΑΠΟΧΗ Στο γράφημα βλέπουμε μεγάλη διαφορά σε σχέση με τα πραγματικά ποσοστά. Και πιο συγκεκριμένα βλέπουμε μεγαλύτερα ποσοστά σε ΝΔ και μικρότερα κόμματα, και σταθερό ποσοστό για το ΠΑΣΟΚ. Πολύ μικρότερη εμφανίζεται η αποχή. Τώρα θα δούμε τα αποτελέσματα από το ντόπιο χωριό Τοιχιό. 23

24 Γράφημα Τοιχιό (ντόπιο) εκλογές 2007 με βάση το δείγμα 3% 3% 9% Τοιχιό (δείγμα) 44% Ν ΠΑΣΟΚ ΣΥΡΙΖΑ /Α ΑΠΟΧΗ 41% Και σε αυτό το γράφημα, όπως και στο προηγούμενο, βλέπουμε μεγάλες διαφορές. Πιο συγκεκριμένα αυξάνεται το ποσοστό της ΝΔ καθώς και αυτό του ΠΑΣΟΚ. Και εδώ το ποσοστό της αποχής είναι πολύ μικρό. Τέλος το ποντιακό χωριό Πεντάβρυσος. Γράφημα Πεντάβρυσος (ποντιακό) εκλογές 2007 με βάση το δείγμα 5% 3% 3% 20% 2% Πεντάβρυσος (δείγμα) 6% 61% Ν ΠΑΣΟΚ ΣΥΡΙΖΑ ΚΚΕ ΛΑΟΣ /Α ΑΠΟΧΗ 24

25 Και σε αυτή την περίπτωση βλέπουμε μεγάλη διαφοροποίηση σε σχέση με τα πραγματικά αποτελέσματα. Παρ όλα αυτά διακρίνουμε την έντονη προτίμηση των κατοίκων του χωριού προς τη ΝΔ. 3.3 Συμπεράσματα Κατόπιν όλων των παραπάνω καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το δείγμα μας δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρως αντιπροσωπευτικό. Οι μεγάλες αποκλίσεις που παρουσιάζονται οφείλονται κυρίως στη μεγάλη αποχή στα πραγματικά αποτελέσματα, και στην αντίστοιχη μικρή αποχή στο δείγμα μας. Παρ όλα αυτά πιστεύουμε ότι μέσα από το δείγμα μας θα καταφέρουμε να καταλήξουμε σε χρήσιμα συμπεράσματα γύρω από την εκλογική συμπεριφορά των κατοίκων του Νομού Καστοριάς. 25

26 Κεφάλαιο 4 Παραταξιακή ταύτιση και εκλογική συμπεριφορά 4.1 Εισαγωγή Στο κεφάλαιο αυτό θα ασχοληθούμε με την παραταξιακή ταύτιση και την εκλογική συμπεριφορά του δείγματός μας. Στην αρχή, θα επιχειρήσουμε να βρούμε το ποσοστό των παραταξιακά ταυτισμένων ψηφοφόρων μέσα από την αυτοτοποθέτησή τους στην κλίμακα Αριστεράς Δεξιάς (που όπως αναφέρουμε στη μεθοδολογία αποτελεί το εργαλείο μέτρησης της κομματικής ταύτισης στις χώρες του δικομματισμού). Στη συνέχεια θα παραθέσουμε μια σειρά από πίνακες μέσα από τους οποίους θα μπορέσουμε να διαπιστώσουμε αν η κλίμακα Αριστεράς Δεξιάς επιβεβαιώνεται. Πιο συγκεκριμένα, οι πίνακες που θα αναλύσουμε θα απαντούν στα ερωτήματα: 1. Οι ερωτώμενοι ψηφίζουν σε μεγάλο ποσοστό το κόμμα που αντιπροσωπεύει η αυτοτοποθέτησή τους; (δηλαδή τι ποσοστό όσων αυτοτοποθετούνται στην Κεντροαριστερά όντως ψηφίζει ΠΑΣΟΚ;) 2. Όσοι αυτοτοποθετούνται στο κέντρο της κλίμακας τι ψηφίζουν και πώς το ψηφίζουν; Πιο απλά, ειδικά για το κέντρο θα κάνουμε μια ξεχωριστή έρευνα ανάμεσα σε τέσσερις διαφορετικές ερωτήσεις εκλογικής συμπεριφοράς. 3. Οι ερωτώμενοι που αυτοτοποθετήθηκαν στα άκρα της κλίμακας παρουσιάζουν εντονότερη πολιτικοποίηση σε σχέση με αυτούς που αυτοτοποθετήθηκαν στο Κέντρο; Στο πρώτο ερώτημα θα απαντήσουμε παραθέτοντας δύο πίνακες διασταυρώσεως ή πίνακες διπλής εισόδου. Στον πρώτο θα δούμε την αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα Αριστεράς Δεξιάς με το τι ψήφισαν στις προηγούμενες εκλογές, και στον δεύτερο πίνακα θα δούμε την αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα Αριστεράς Δεξιάς με το τι θα ψήφιζαν αν γινόντουσαν αύριο εκλογές. Με τους πίνακες αυτούς θα μπορέσουμε να διαπιστώσουμε κατά πόσο η αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα επηρεάζει την επιλογή ψήφου. 26

27 Το δεύτερο ερώτημα θα απαντηθεί με έναν πίνακα διαφορετικό από τους δύο προηγούμενους. Στον πίνακα αυτόν θα δούμε την εκλογική συμπεριφορά των αυτοτοποθετούμενων στο κέντρο ψηφοφόρων μέσα από τις εξής ερωτήσεις: 1. Ποιο κόμμα ψηφίσατε στις προηγούμενες εθνικές εκλογές; 2. Ποιο κόμμα θα ψηφίζατε αν γινόντουσαν αύριο εκλογές; 3. Ποιο κόμμα ψηφίσατε στις προηγούμενες ευρωεκλογές; 4. Ποιο κόμμα θα ψηφίσετε στις ευρωεκλογές του Ιουνίου; Μέσα από τον πίνακα αυτό θα μπορέσουμε να δούμε την εκλογική συμπεριφορά των αυτοτοποθετούμενων Κεντρώων, και να εξετάσουμε το αν η εκλογική συμπεριφορά τους συνάδει με την αυτοτοποθέτηση τους. Το τρίτο ερώτημα θα απαντηθεί με δύο νέους πίνακες διασταυρώσεως που θα αφορούν την πολιτική συμπεριφορά των ερωτώμενων σε σύγκριση με την αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα Αριστεράς Δεξιάς. Ο πρώτος πίνακας θα αφορά στο πόσο συχνά συμμετέχει σε συζητήσεις που έχουν σχέση με την πολιτική και την αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα, και η δεύτερη στο πόσο συχνά βλέπει στην τηλεόραση συζητήσεις πολιτικών και την αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα Αριστεράς Δεξιάς. Μέσα από τη εξέταση των δύο πινάκων φιλοδοξούμε να ανακαλύψουμε αν επιβεβαιώνεται αυτό που αναφέρει η Mayer, ότι «όσοι αυτοτοποθετούνται στα άκρα της κλίμακας ενδιαφέρονται περισσότερο για την πολιτική σε σχέση με αυτούς που αυτοτοποθετούνται στο Κέντρο» (Mayer, 2005: 83). Πρέπει όμως να ξεκαθαρίσουμε στο σημείο αυτό, τι αντιπροσωπεύει κάθε κλάση και ποιο κόμμα εκπροσωπείται από κάθε κλάση. Φαντάζει απλό, αλλά δεν είναι, με μια πρώτη ματιά θα μπορούσαμε να πούμε ότι στην άκρα Αριστερά εκπροσωπείται το ΚΚΕ, στην Αριστερά ο ΣΥΡΙΖΑ, στην Κεντροαριστερά το ΠΑΣΟΚ, στην Κεντροδεξιά και στη Δεξιά η ΝΔ και στην άκρα Δεξιά ο ΛΑΟΣ. Αυτό όμως αναιρείται, από την έρευνα του Βερναρδάκη ο οποίος αποδεικνύει ότι κατά την προεκλογική περίοδο των εκλογών του 2007 υπήρξε μία μετακίνηση των πολιτικών κομμάτων στον ιδεολογικό άξονα (Βερναρδάκης, 2008:5), πιο συγκεκριμένα: Το ΚΚΕ διεύρυνε την επιρροή του προς τα Δεξιά της κλίμακας και συγκεκριμένα προς τη θέση 3 (στη δεκαβάθμια κλίμακα), στη δικιά μας εικοσαβάθμια κλίμακα. Ο ΣΥΡΙΖΑ διευρύνει κι αυτός την επιρροή του προς τα Αριστερά και προς τα Δεξιά του πολιτικού φάσματος (από τη θέση 3 διευρύνει την επιρροή του προς τη θέση 2 και 4 στο χώρο του ΠΑΣΟΚ), στη δικιά 27

28 μας κλίμακα από τη θέση προς τη θέση στα Αριστερά και προς το ΠΑΣΟΚ. Το ΠΑΣΟΚ σε αντίθεση με το έτερο μεγάλο κόμμα, τη ΝΔ, δεν εμφανίζει ένα συμπαγή και διακριτό χώρο αναφοράς. Κι αυτό γιατί κατά την προεκλογική περίοδο εμφανίζεται να μετακινείται από το χώρο της Κεντροαριστεράς (7-8-9) προς το χώρο του Κέντρου (10-11), δίνοντας έτσι την δυνατότητα στους πολιτικούς του αντιπάλους να το «πλαγιοκοπούν» από Αριστερά και Δεξιά. Η ΝΔ παραμένει αμετακίνητη στο χώρο της Κεντροδεξιάς και της Δεξιάς, το γεγονός αυτό της έδωσε μια ισχυρή εκλογική βάση, και μέσα από την επιρροή της στο μεσαίο χώρο να επιβεβαιώσει το προβάδισμα της. Τέλος, ο ΛΑΟΣ κατόρθωσε να αποφύγει την περιθωριοποίηση στο δεξιό άκρο του πολιτικού φάσματος και μετακινήθηκε προς το Κέντρο και συγκεκριμένα την Κεντροδεξιά. (Βερναρδάκης, 2008:5-6) Άρα αφού ξεκαθαρίσαμε τι αντιπροσωπεύει η κάθε κλάση καθώς και τα ερωτήματα τα οποία θα μας απασχολήσουν θα συνεχίσουμε αυτό στην εξέταση των αποτελεσμάτων στο γράφημα Η αυτοτοποθέτηση στον ιδεολογικό άξονα Στο σημείο αυτό θα δούμε πώς το δείγμα μας αυτοτοποθετήθηκε στις επτά κλάσεις της κλίμακας Αριστεράς Δεξιάς. Γράφημα ΑΥΤΟΤOΠΟΘΕΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΚΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΕΞΙΑΣ 30,0 25,0 20,0 20,4 25,3 19,6 17, , ,0 5,0 2,4 6,1 9, ,0 28

29 Με μια πρώτη ματιά θα μπορούσαμε να πούμε ότι: Το ποσοστό των παραταξιακά ταυτισμένων ψηφοφόρων του δείγματος μας είναι ίσο με το συνολικό ποσοστό των αυτοτοποθετούμενων στα δύο άκρα (1-9 και 12-20). Το 45,7% του δείγματος μας αυτοτοποθετείται στα δεξιά της κλίμακας (πράγμα αναμενόμενο αφού η Καστοριά αποτελεί το «φρούριο της Δεξιάς»), επίσης το ένα τέταρτο του δείγματος 25,3%, συγκεντρώνεται στο Κέντρο (10-11) και το ποσοστό αυτού είναι και το μεγαλύτερο της κλίμακας.. Με βάση λοιπόν το παραπάνω γράφημα, και τη θεωρία που αναλύσαμε στη μεθοδολογία μας σχετικά με την αυτοτοποθέτηση και την εκλογική συμπεριφορά, προκύπτει ότι το ποσοστό των παραταξιακά ταυτισμένων ψηφοφόρων του δείγματός μας είναι 74,7% (45,7% με τη Δεξιά και 29% με την Αριστερά), και το ποσοστό των κεντρώων 25,3%. Το συμπέρασμα αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί ασφαλές διότι πρέπει να συγκλίνουν και άλλοι παράγοντες, για να θεωρηθεί η κλίμακα αξιόπιστη, παράγοντες που αποτελούν και τα βασικά ερωτήματα του κεφαλαίου αυτού. 4.3 Αυτοτοποθέτηση στον ιδεολογικό άξονα και εκλογική συμπεριφορά Όπως μαρτυρά και ο τίτλος, στο υποκεφάλαιο αυτό θα εξετάσουμε την εκλογική συμπεριφορά με την αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα Αριστεράς Δεξιάς. Καλούμαστε στο σημείο αυτό να εξετάσουμε αν συνάδει, σε μεγάλο ποσοστό, η εκλογική συμπεριφορά με την αυτοτοποθέτηση των ερωτώμενων. Όπως εξηγήσαμε και στην εισαγωγή του κεφαλαίου, θα ξεκινήσουμε με τον πίνακα όπου εμφανίζεται το τι ψήφισαν οι ερωτώμενοι στις προηγούμενες εκλογές και πως αυτοτοποθετήθηκαν στην κλίμακα Αριστεράς Δεξιάς. Θα αναλύσουμε τις κλάσεις μία προς μία ξεχωριστά. Τα ποσοστά στον παρακάτω πίνακα είναι επί τοις εκατό της αυτοτοποθέτησης. 29

30 Πίνακας Αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα Αριστεράς Δεξιάς και εκλογική συμπεριφορά % Ποιο κόμμα ψηφίσατε στις εθνικές εκλογές του 2007; Πως θα τοποθετούσατε τον εαυτό σας στην κλίμακα Αριστεράς- Δεξιάς ΝΔ ΠΑΣΟΚ ΣΥΡΙΖΑ ΚΚΕ ΛΑΟΣ ΑΛΛΟ ΛΕΥΚΟ Δ/Α ΑΚΥΡΟ ΑΠΟΧΗ Σύνολο ,3 33,3 16,7 16,7 100, ,0 26,7 33,3 100, ,2 73,5 8,2 2,0 2,0 6,1 100, ,7 2,1 6,3 100, ,2 4,8 100, ,6 8,7 8,7 100,0 Στην πρώτη κλάση (1-2-3, Ακροαριστερά) βλέπουμε τα υψηλά ποσοστά δύο κομμάτων εκ των οποίων όμως μόνο το ένα αντιπροσωπεύει ιδεολογικά την άκρα Αριστερά, το ΚΚΕ λαμβάνει ψήφους από το 33,3% (2 ψήφους) όσων αυτοτοποθετήθηκαν στην πρώτη κλάση. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το ΚΚΕ λαμβάνει την ψήφο δύο ερωτώμενων από τους έξι συνολικά που αυτοτοποθετήθηκαν στην πρώτη κλάση. Το άλλο κόμμα είναι το ΠΑΣΟΚ, το οποίο λαμβάνει επίσης το 33,3% (2 ψήφους). Αν όμως ανατρέξουμε στις εκλογές του 2007 και θυμηθούμε τα γεγονότα (φωτιές, σκάνδαλα, πενιχρές αυξήσεις κ.α.) τότε αυτό δεν θα πρέπει να προκαλεί εντύπωση μίας και το ΠΑΣΟΚ αποτελούσε μία εναλλακτική λύση διακυβέρνησης και μάλιστα αριστερή. Αν στο παραπάνω συνυπολογίσουμε και το γεγονός ότι οι ακροαριστεροί που εντοπίσαμε είναι λίγοι τότε το αποτέλεσμα αυτό προκύπτει εύλογα. Τέλος ένα 16,7%, από μία ψήφο δηλαδή, λαμβάνουν αντίστοιχα το άλλο και το άκυρο, το παραπάνω δεν αποτελεί έκπληξη, αφού στο χώρο της Αριστεράς υπάρχουν πάνω από τρία κόμματα, καθώς και δυσαρεστημένοι ψηφοφόροι ακόμα και ψηφοφόροι οι οποίοι δεν δείχνουν να ικανοποιούνται από κανένα αριστερό κόμμα. Στη δεύτερη κλάση (4-5-6, Αριστερά) το μεγαλύτερο ποσοστό συγκεντρώνει το ΠΑΣΟΚ (40% με 6 ψήφους) και ακολουθεί το ΚΚΕ (33,3% με 5 ψήφους) με ποσοστό ίδιο με το προηγούμενο, αλλά περισσότερες ψήφους λόγω του ότι στην κλάση αυτή αυτοτοποθετήθηκαν περισσότεροι ερωτώμενοι, και τέλος ο ΣΥΡΙΖΑ 26,7% (με 4 ψήφους) το οποίο αποσπά το μεγαλύτερο ποσοστό σε αυτή την κλάση από οποιαδήποτε άλλη, αναμενόμενο μιας και είναι το κόμμα που αντιπροσωπεύει την Αριστερά. Στη 30

31 συγκεκριμένη κλάση παρατηρούμε επίσης ότι δεν υπάρχουν διαρροές προς άλλα κόμματα καθώς και άκυρο ή αποχή. Στην τρίτη κλάση (7-8-9, Κεντροαριστερά) το ΠΑΣΟΚ συγκεντρώνει την πλειοψηφία των ψήφων (73,5% και 36 ψήφους από τους 50) ακολουθεί ο ΣΥΡΙΖΑ (8,2% με 4 ψήφους) και το ΚΚΕ (2% με 1 ψήφο), τα ποσοστά είναι φυσιολογικά, το ΠΑΣΟΚ συγκεντρώνει τη μερίδα του λέοντος και ακολουθούν τα άλλα δύο Αριστερά κόμματα. Αξίζει να τονίσουμε ότι στην κλάση αυτή εμφανίζεται και η διεύρυνση του ΣΥΡΙΖΑ προς τα δεξιά που αναφέραμε. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθούμε σε ένα γεγονός που παρουσιάζει έντονο ενδιαφέρον και εξηγεί σε ένα βαθμό το ποσοστό που λαμβάνει η ΝΔ από την Κεντροαριστερά (8,3% και 4 ψήφους). Στο χωριό Τοιχιό, παρόλο το μικρό δείγμα που καταφέραμε να βρούμε, παρατηρήσαμε ότι σε σχέση με τα άλλα δύο χωριά συναντήσαμε περισσότερους αριστερούς από κάθε άλλο χωριό (13 άτομα από τα 32 αυτοτοποθετούνται στα Αριστερά σχεδόν το 50% του δείγματος ήταν αριστεροί, ενώ στα δύο άλλα χωριά το ποσοστό αυτό δεν ξεπερνά το 30% περίπου). Κάποιοι από αυτούς μας δήλωσαν ότι προτίμησαν να ψηφίσουν ΝΔ λόγω του ότι ένας εκ των υποψηφίων ήταν από το χωριό τους. Δεν είναι όμως αυτός ο μόνος λόγος που το ΠΑΣΟΚ δεν συγκέντρωσε το απόλυτο στον χώρο του αφού παρατηρείται γενική αποστροφή προς το κόμμα. Το επιβεβαιώνει αυτό η αποχή η οποία φτάνει στο 6,1% (3 ψήφοι) και εμφανίζεται πρώτη φορά στις αριστερές κλάσεις της κλίμακας. Στο σημείο αυτό θα συνοψίσουμε την κατάσταση στο αριστερό άκρο της κλίμακας. Παρατηρούμε ότι σε μεγάλο ποσοστό επιβεβαιώνεται η κλίμακα, καθώς έχουμε πολύ μικρή διαρροή προς κόμματα της Δεξιάς από ψηφοφόρους της Κεντροαριστεράς μόνο. Από την άλλη έχουμε: Στην άκρα Αριστερά το 66,7% όσων αυτοτοποθετήθηκαν σε αυτή να ψηφίζει Αριστερά κόμματα και το υπόλοιπο 33,3% άλλο και άκυρο. Στην Αριστερά το 100% ψηφίζει Αριστερά κόμματα. Και στην Κεντροαριστερά 83,7% να ψηφίζει αριστερά κόμματα, ένα 8,2% δεξιό κόμμα και 8,1% Δεν απαντώ και Αποχή. Αξίζει να αναφέρουμε ότι επαληθεύεται, σε ένα βαθμό, και η άποψη του Βερναρδάκη που αναφέρεται στην αλλαγή του συσχετισμού των ελληνικών κομμάτων με τον ιδεολογικό άξονα (Βερναρδάκης, 2008:5). Είδαμε το ΚΚΕ να αποσπά ψήφους από την Αριστερά αλλά και από την Κεντροαριστερά, ο ΣΥΡΙΖΑ να διευρύνει την επιρροή του προς την Κεντροαριστερά. Και το ΠΑΣΟΚ ωστόσο φέρεται να εκμαιεύει ψήφους από άκρα Αριστερά και Αριστερά, ωστόσο αυτό παραπλανεί διότι το ποσοστό που 31

32 χάνει στη δική του ιδεολογική περιοχή είναι μεγαλύτερο από αυτό που τελικά κερδίζει από τις δύο προηγούμενες. Πιο συγκεκριμένα στην άκρα Αριστερά κερδίζει 2 ψήφους και στην Αριστερά 6 ψήφους σύνολο 8, στην Κεντροαριστερά όμως χάνει προς ΚΚΕ (1 ψήφο), ΣΥΡΙΖΑ (4 ψήφους), ΝΔ (4 ψήφους) και Αποχή (3 ψήφους) σύνολο 12. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι στην Κεντροαριστερά αυτοτοποθετήθηκε μεγαλύτερος αριθμός ερωτώμενων από ότι στις δύο προηγούμενες. Στην πέμπτη κλάση ( , Κεντροδεξιά) βλέπουμε ξεκάθαρα την προτίμηση των ψηφοφόρων προς τη ΝΔ που συγκεντρώνει το 91,7% (44 ψήφους), ενώ ένα μικρό ποσοστό δίνει την ψήφο του στο ΛΑΟΣ (2,1% 1 ψήφος). Σημαντικό είναι και το ποσοστό αποχής που αγγίζει το 6,3% γεγονός που τεκμηριώνει τη θεωρία που αναφέρεται στο πρώτο μας κεφάλαιο για τον παραταξιακά ταυτισμένο ψηφοφόρο και την επιλογή της αποχής. Αξίζει επίσης να παρατηρήσουμε ότι σε αντίθεση με τη διασπορά του ΠΑΣΟΚ στην Κεντροαριστερά, δεν συμβαίνει το ίδιο με τη ΝΔ και την Κεντροδεξιά. Το παραπάνω ενδεχομένως να σχετίζεται με το γεγονός ότι η δουλειά της ΝΔ πάνω στη συσπείρωση, τα λόγια του πρωθυπουργού καθώς και όλο το κλίμα ήττας που είχε διαμορφωθεί, έφερε αποτελέσματα και οι ψηφοφόροι στήριξαν μαζικά την παράταξη. Προχωρώντας στην έκτη κλάση ( , Δεξιά) η διαφοροποίηση σε σχέση με την προηγούμενη είναι ελάχιστη και αυτό οφείλεται και στο γεγονός ότι ΝΔ και ΛΑΟΣ αποτελούν τους κύριους πρεσβευτές της Δεξιάς στο ελληνικό πολιτικό τοπίο σήμερα. Αυτό σε συνδυασμό με την επιτυχή συσπείρωση των ψηφοφόρων, οδήγησε τους κεντροδεξιούς ψηφοφόρους στο να ψηφίσουν ΝΔ σε ποσοστό 95,2% (40 ψήφους) και ΛΑΟΣ σε ποσοστό 4,8 (2 ψήφους). Στην τελευταία κλάση ( , Ακροδεξιά) είναι ολοφάνερη η αύξηση του ποσοστού του ΛΑΟΣ, ως το κόμμα που εκφράζει την ιδεολογία αυτή, το οποίο σχεδόν διπλασιάζεται και αγγίζει το 8,7% (2 ψήφοι), σε αντίθεση με τη ΝΔ που το ποσοστό προτίμησης μειώνεται και φτάνει στο 82,6% (19 ψήφοι). Αυξάνεται επίσης και το ποσοστό αποχής από 0% σε 8,7% (2 ψήφοι), παρ όλα αυτά δεν πρόκειται περί απογοητευμένων ψηφοφόρων αλλά για άτομα νεαρής ηλικίας που τότε δεν είχαν δικαίωμα ψήφου. Συνοψίζοντας την κατάσταση στη Δεξιά πλευρά της κλίμακας, θα λέγαμε ότι η κλίμακα επιβεβαιώνεται στο απόλυτο, όσον αφορά στις προηγούμενες εκλογές. Πιο συγκεκριμένα: 32