ΟΜΙΛΙΑ ΜΕ ΤΙΤΛΟ. του Ηλία Α. Στεφάνου, Δικηγόρου. Εισαγωγή

Transcript

1 ΟΜΙΛΙΑ ΜΕ ΤΙΤΛΟ «ΟΙ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΕΣ ΣΤΟΧΕΥΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ» ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «ΠΟΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ: ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» του Ηλία Α. Στεφάνου, Δικηγόρου Εισαγωγή Η εισήγηση μου καταπιάνεται αποσπασματικά και επιγραμματικά με τον τρόπο που η νομοθετική εξουσία παρουσιάζεται μέσα από τη ψήφιση διάφορων σημαντικών ποινικών νομοθετημάτων απέναντι στην πρόληψη του εγκλήματος. Περισσότερο από μια πρακτική προσέγγιση παρά από θεωρητική. Από μια πρακτική προσέγγιση που προήλθε μετά από την απασχόληση μου τα τελευταία 10 χρόνια με το ποινικό δίκαιο και σύστημα, 5 χρόνια στη Νομική Υπηρεσία και 5 χρόνια ως δικηγόρος υπεράσπισης. Χωρίς να υπεισέλθω σε εννοιολογικό καθορισμό της "πρόληψης του εγκλήματος" οφείλω να στοιχειοθετήσω τον όρο, όπως τον αντιλαμβάνομαι και επί τη βάση του οποίου θα ακολουθήσουν οι απόψεις και τοποθετήσεις μου. Η έννοια της "πρόληψης" αναφέρεται σε όλες τις πολιτικές, προγράμματα, μέτρα, διαδικασίες και νομοθεσίες που αποβλέπουν στον περιορισμό του εγκλήματος πριν αυτό λάβει χώρα. Σε αντίθεση με την έννοια της "αποτροπής", που αναφέρεται στην εκ των υστέρων αντιμετώπιση του, στην καταστολή του. Μ' αυτή την έννοια θα μπορούσε κάποιος να αναφερθεί στο ρόλο που έχουν και διαδραματίζουν στην πρόληψη του εγκλήματος η νομοθετική εξουσία, η Αστυνομία, τα Δικαστήρια, ακόμη και το κοινωνικό σύνολο εν γένει. Με καθαρά νομικούς όρους θα μπορούσαμε να ταυτίσουμε την "πρόληψη" με την έννοια της γενικής αποτροπής που αποτελεί μέρος ενός από τους βασικότερους σκοπούς των ποινών που επιβάλλονται από τα Δικαστήρια, ιδίως στην Κύπρο. Η συλλογιστική λέει πως με την επιβολή ποινής αποτρεπτικής, με την προϋπόθεση πάντοτε ότι αυτή φτάνει στα αυτιά των επίδοξων 1

2 εγκληματιών, θα οδηγήσει τους τελευταίους σε δεύτερες σκέψεις και έτσι στην πρόληψη και στον περιορισμό της εγκληματικής πράξης. - πως μπορούμε λοιπόν να οδηγηθούμε στην πρόληψη; - ποιοι θεσμικοί, και μη, παράγοντες οφείλουν να δράσουν και σε ποια κατεύθυνση; Αυτοί μπορεί να είναι: Η κρατική εξουσία μέσω της Αστυνομία και το ΥΔΔΤ, οι οργανωμένες κοινότητες αλλά και όλοι εμείς, οι πολίτες, προς την κατεύθυνση εξάλειψης των ευκαιριών που ευνοούν τον εγκληματία Το Γραφείο Ευημερίας, τα ΜΜΕ, οι οργανωμένες κοινότητες και οι πολίτες προς την κατεύθυνση της εξάλειψης των κοινωνικών παραγόντων που ευνοούν την εξώθηση προς το έγκλημα. Τα Δικαστήρια με την αποτελεσματική απονομή της δικαιοσύνης και την επιβολή δίκαιων και ανάλογων ποινών Πάνω από όλους αυτούς όμως, είναι η νομοθετική εξουσία η οποία οφείλει με τον συντονισμό όλων των πιο πάνω, τη ψήφιση της αναγκαίας νομοθεσίας αλλά και τη στόχευση και καθοδήγηση που παρέχει μέσω των νομοθετημάτων της, να κατευθύνει την κοινωνία και την πολιτεία και να δημιουργεί την αναγκαία κουλτούρα πρόληψης και συνακόλουθα ασφάλειας στους πολίτες. Νομοθετική Εξουσία Όπως αναφέρεται και σε αποτελέσματα επιστημονικής μελέτης και μόνο η ύπαρξη ενός συστήματος απονομής δικαιοσύνης μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά στην παράνομη δράση, άλλα οι ίδιοι κανόνες και οι ποινές που προβλέπονται σ' αυτό στη βάση ενός προληπτικού αποτρεπτικού μοντέλου, μπορεί να έχουν μόνο περιορισμένη σημασία ή και καθόλου επιπρόσθετη σημασία απ' ότι προσφέρει αυτή καθ' εαυτή η ύπαρξη του συστήματος (P. Robinson and J Darley, The Rule of Deterrence in the Commulation of 2

3 Criminal Law Rules: At its worst when Doing its Best, Geoneyetown Law Journal, June 2003) Είναι υποχρέωση της νομοθετικής εξουσίας, εντός βεβαίως των ορίων των συνταγματικών διατάξεων και με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, να παρέχει στις αρμόδιες κρατικές αρχές αλλά και ανεξάρτητους αξιωματούχους και επιτροπές όλα τα εχέγγυα και αρωγή για την καλύτερη και αποτελεσματικότερη επιτέλεση του έργου τους προς την κατεύθυνση της πρόληψης της τέλεσης ποινικών αδικημάτων. Σ αυτό το πνεύμα κρίνεται ως θετική η συνεισφορά της νομοθετικής εξουσίας στην ψήφιση της τροποποίησης του Περί Αποδείξεως Νόμου, με την οποία ο άκαμπτος κανόνας μη αποδοχής εξ ακοής μαρτυρίας ενώπιον Δικαστηρίου κάμφθηκε παρέχοντας έτσι την δυνατότητα στο Δικαστήριο ανάλογα με την περίπτωση (ιδίως σε ποινικές υποθέσεις) να κάνει αποδεχτή μια εξ ακοής μαρτυρία. Η συζήτηση της τροποποίησης δεν ήταν εύκολη κράτησε πέραν των 5 χρόνων και συνοδεύτηκε από πολλές μεμψιμοιρίες και προβληματισμούς κατά πόσο με αυτό τον τρόπο θα καταδικαζόταν αθώοι και δεν θα απονέμετο ορθά η δικαιοσύνη. Η πείρα των 6 χρόνων εφαρμογής του νόμου 31(1)2004 κατέδειξε πως η εφαρμογή του οδήγησε στην αποτελεσματικότερη και ορθότερη απονομή της δικαιοσύνης χωρίς να γίνεται κατάχρηση της δυνατότητας που παρέχεται στο Δικαστήριο για αποδοχή εξ ακοής μαρτυρίας. Η Δικαστική Κουλτούρα όπως έχει διαμορφωθεί τα τελευταία 50 χρόνια αποτελεί κατά την άποψη μου συνεχή οδηγό στον τρόπο που τα κυπριακά Δικαστήρια αποφασίζουν την αποδοχή εξ ακοής μαρτυρία. Λέγοντας βεβαίως αυτά δεν παραγνωρίζω ότι ενδεχόμενα να γίνονται και λάθη ή και στο μέλλον να γίνουν λάθη. Λανθασμένες όμως αποφάσεις εκδίδονται παντού και για κάθε θέμα. Δεν αποτελεί δικαιολογία η μη τροποποίηση ενός προβληματικού συστήματος απονομής Δικαιοσύνης με αιτιολογικό το ότι ενδεχόμενα κάποια από τα Δικαστήρια ή κάποιες αρχές να εφαρμόσουν τον Νόμο λανθασμένα. Λέγοντας αυτά έρχομαι στην τελευταία τροποποίηση του Συντάγματος, στην Έκτη τροποποίηση του Συντάγματος με τον νόμο 51(1)2010, με το οποίο η απόλυτη προστασία του δικαιώματος της επικοινωνίας αντικαταστάθηκε με την δυνατότητα επέμβασης μόνο 3

4 όπου αυτό είναι αναγκαίο και μόνο προς το συμφέρον της ασφάλειας της δημοκρατίας ή την αποτροπή, διερεύνηση ή δίωξη ρητώς καθοριζομένων στο Σύνταγμα σοβαρών ποινικών αδικημάτων και πάντοτε μετά από αίτηση του Γενικού Εισαγγελέα και την έκδοση δικαστικού διατάγματος. Το άρθρο 17 του συντάγματος που προστατεύει το δικαίωμα της επικοινωνίας ήταν από την ψήφιση του το 1960 και σε αντίθεση με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σχεδόν απόλυτο και ως εκ τούτου οποιεσδήποτε προσπάθειες προσκόμισης μαρτυρίας ενώπιον οποιουδήποτε ποινικού δικαστηρίου η οποία λήφθηκε ως αποτέλεσμα λήψης δεδομένων επικοινωνίας δεν μπορούσε να τεθεί ως μαρτυρία αντισυνταγματική. Αυτό ήταν γνωστό στην νομοθετική εξουσία από της δημιουργίας της Δημοκρατίας. Επιβεβαιώθηκε όμως περίτρανα από την πλήρη Ολομέλεια του Ανωτάτου Δικαστηρίου στην απόφαση Γιάλλουρου (1992) 2ΑΑΔ 147. Η νομοθετική εξουσία θέλοντας να διασφαλίσει το δικαίωμα επικοινωνίας στην Δημοκρατία πέραν της συνταγματικής προστασίας ψήφισε και τον νόμο 92(1)1996 περί προστασίας του απορρήτου της ιδιωτικής επικοινωνίας (παρακολούθηση συζήτησης), σύμφωνα με τον οποίο ποινικοποιείται η οποιασδήποτε μορφής υποκλοπή και παρακολούθηση επικοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων των προσώπων που επικοινωνούν, των αριθμών κλήσεων και του χρόνου κλήσης. Έτσι σε δύο αποφάσεις της πλήρους ολομέλειας τους Ανωτάτου Δικαστηρίου στις υποθέσεις Αεροπόρου κ.α. (1998) 1ΑΑΔ 87 και Συμιανού κ.α. (1999) 1ΑΑΔ 537 επιβεβαιώθηκε ότι η οποιαδήποτε παρακολούθηση επικοινωνίας κατηγορούμενου, αφ ής στιγμή αυτή αποτελεί ποινικό αδίκημα δεν μπορεί να τεθεί ως μαρτυρία ενώπιον οποιουδήποτε δικαστηρίου. Από το 1999 οι συνεχείς και επισταμένες προσπάθειες του εκάστοτε Γενικού Εισαγγελέα της Δημοκρατίας, πλην του μακαρίτη Νικήτα, στην Επιτροπή Νομικών της βουλής για τροποποίηση του άρθρου 17 του Συντάγματος, ώστε να παρέχεται η δυνατότητα στην αστυνομία υπό προϋποθέσεις και με οποιαδήποτε εχέγγυα διασφάλισης του αδιάβλητου των αστυνομικών αρχών, έπεσαν στο κενό. Και ερχόμαστε δέκα χρόνια μετά και λόγω της δολοφονίας του Άντη Χ Κωστή και της κλοπής της σωρού του αείμνηστου πρώην προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Τάσσου Παπαδόπουλου και υπό το φως της αδυναμίας αποτελεσματικής επιστημονικής μαρτυρίας 4

5 προς εξιχνίαση, να τροποποιήσουμε το άρθρο 17. Αυτή η έλλειψη συνέπειας και επιστημονικής τεκμηρίωσης των αποφάσεων της Βουλής είναι πασιφανής. Παραμένει να δούμε κατά πόσο ο υφιστάμενος νόμος 92(1)96, ο οποίος πλέον δεν είναι σύμφωνος με τον άρθρο 17(2) του Συντάγματος, θα τροποποιηθεί ή κατά πόσο θα γίνει εξ υπαρχής νέα νομοθεσία για την εφαρμογή του άρθρου 17. Οι δισταγμοί της βουλής των αντιπροσώπων στην τροποποίηση όλα αυτά τα χρόνια έγκιτο ακριβώς στο σκεπτικισμό και στην έλλειψη εμπιστοσύνης στις αστυνομικές αρχές. Δεν μπορεί όμως κατά την άποψη μου από την μία να πετροβολάς τις ανακριτικές αρχές για αναποτελεσματικότητα και από την άλλη να μην τους παρέχεις ένα επιστημονικό όπλο για την άμεση και γρήγορη εξιχνίαση εγκλημάτων. Ένα όπλο που εδώ και χρόνια παρέχεται σε κάθε ευνοούμενη ευρωπαϊκή και μη πολιτεία. Αν δεν έχεις εμπιστοσύνη στις αστυνομικές αρχές όρισε τα αναγκαία εχέγγυα και μέτρα για την διασφάλιση της ορθής εφαρμογής της νομοθεσίας. Δεν αποτελεί λύση και δεν βοηθούν την πρόληψη των εγκλημάτων η αδράνεια και η πολιτική του «αστο να δούμε!». Εξετάζοντας 6 νομοθετήματα των τελευταίων 15 χρόνων μέσω των εκθέσεων της κοινοβουλευτικής επιτροπής νομικών (και 1 της Επιτροπής Εργασίας & Κοινωνικών Ασφαλίσεων) σε μια ομολογουμένως επιφανειακή εξέταση και ανάλυση, μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα καθοδηγητικά και να προκύψει αδήριτη η ανάγκη για τομές και για τη δημιουργία ενός επιστημονικού συμβουλευτικού σώματος. Θα μπορούσα να πω δυστυχώς πως σε πολλές περιπτώσεις είχαμε «προληπτικές αστοχίες» παρά «προληπτικές στοχεύσεις». Εξετάστηκαν: 1. Η τροποποίηση του Ν. 100(7)/96 του περί Αλλοδαπών και Μεταναστεύσεων νόμο, με την οποία αυξήθηκε η μέγιστη προβλεπόμενη στο νόμο ποινή για την παράνομη εργοδότηση αλλοδαπών στα τρία χρόνια ή Η τροποποίηση του ποινικού κώδικα με τον νόμο 93(1)2000 με την οποία αυξήθηκε η μέγιστη προβλεπόμενη στον νόμο ποινή του αδικήματος της κλοπής υπό υπαλλήλου ή από δημόσιους λειτουργούς από τα εφτά στα δέκα χρόνια. 5

6 3. Η τροποποίηση του ποινικού κώδικα με το Νόμο 181(1)2000 με την οποία αυξήθηκε η μέγιστη προβλεπόμενη στο νόμο ποινή για το αδίκημα της πρόκλησης θανάτου λόγω αλόγιστης, απερίσκεπτης ή επικίνδυνης πράξης από δύο στα τέσσερα χρόνια φυλάκισης. 4. Η τροποποίηση του ποινικού κώδικα με το νόμο 25(1)2003 με την οποία αυξήθηκε η μέγιστη προβλεπόμενη στο νόμο ποινή για το αδίκημα της έκδοσης ακάλυπτης επιταγής σε τρία χρόνια ή πρόστιμο 5000 ή και τις δύο ποινές. 5. Η τροποποίηση του ποινικού κώδικα με τον νόμο 18(1)2006 με την οποία αυξήθηκε η μέγιστη προβλεπόμενη στο νόμο ποινή για το αδίκημα της εξασφάλισης αγαθών με ψευδής παραστάσεις από τα τρία χρόνια στα πέντε χρόνια. Με τον ίδιο νόμο αυξήθηκε το όριο ηλικίας για το καταλογισμό ποινικής ευθύνης στα παιδιά από την ηλικία των 10 ετών στην ηλικία των 14 ετών. 6. Η τροποποίηση του ποινικού κώδικα με το Νόμο 64(1)2009, η οποία εκκρεμούσε από το 2006, με την οποία αυξήθηκε η ανώτερη προβλεπόμενη στο νόμο ποινή για το αδίκημα της αιμομιξίας από τα 7 στα 14 χρόνια, ενώ για το αδίκημα της άσεμνης επίθεσης από τα 2 στα 5 χρόνια. Τα συμπεράσματα μιας πρώτης εξέτασης καταδεικνύουν τα ακόλουθα: 1. Πέραν της εμφάνισης εκπροσώπων του Γενικού Εισαγγελέα, του ΥΔΔΤ και της Αστυνομίας (στη μια ούτε καν κλήθηκαν να εκφράσουν τις απόψεις τους η Αστυνομία και ο Γενικός Εισαγγελέας (θανατηφόρα δυστυχήματα)) δεν υπήρξε καμία επιστημονική βοήθεια στην Επιτροπή Νομικών στην οποία διεξαγόταν οι συζητήσεις. Στην Κύπρο, δεν υπάρχει Συμβουλευτική Επιτροπή (Law Commission) στο οποίο εγνωσμένου κύρους δικαστές, δικηγόροι, εισαγγελείς και πανεπιστημιακοί να μελετούν τις προτεινόμενες τροποποιήσεις και να εκφράζουν συλλογικά ή ατομικά τις επιστημονικές τους απόψεις, ώστε οι εκπρόσωποι του 6

7 λαού έχοντας γνώση όλων των παραγόντων να αποφασίζουν εξ ονόματος του λαού. 2. Θετικά, παρατηρείται πλήρης συμμόρφωση της νομοθετικής εξουσίας στις νουθεσίες της δικαστικής εξουσίας για αύξηση των ποινών ορισμένων αδικημάτων, ώστε να συμβαδίζουν με τις σημερινές κοινωνικές και ηθικές αντιλήψεις της κοινωνίας μας. 3. Στον καθορισμό του μέγιστου ύψους της ποινής παρατηρούνται τραγικές καταστάσεις με το ύψος να ανεβοκατεβαίνει ανάλογα με την άποψη του κάθε βουλευτή χωρίς τεκμηρίωση της θέσης. Μπορώ να πως και από πείρας οι συζητήσεις γίνονται περισσότερο επί τη βάση του πώς αισθάνεται ο κάθε βουλευτής της Επιτροπής για το κάθε αδίκημα. Στην δε καλύτερη περίπτωση, μόνο 2 βουλευτές από τους κατά μέσο όρο 8 βουλευτές της Επιτροπής Νομικών είχαν οποιαδήποτε πείρα με το ποινικό δίκαιο στην πράξη. 4. Παρατηρείται δε στις πλείστες περιπτώσεις κομματική πειθαρχία στην υποστήριξη της μιας ή της άλλης θέσης, σε τέτοιο βαθμό που μπορεί ένας βουλευτής, δικηγόρος βέβαια, ο εισηγητής ίσως του κόμματος, να καθορίσει τη γραμμή του συνόλου των βουλευτών μιας κοινοβουλευτικής ομάδας, αλλά και του συνόλου της Επιτροπής, αφού είναι ο πιο σχετικός με το θέμα. 5. Χαρακτηριστική είναι η πρόταση για την αύξηση της προβλεπόμενης ποινής στο αδίκημα της κλοπής υπό υπαλλήλου. Η εισήγηση της Νομικής Υπηρεσίας ήταν η μέγιστη ποινή να αυξηθεί από τα 7 χρόνια στα 14 χρόνια. Αυτήν την πρόταση στήριξε τόσο το ΥΔΔΤ και στηρίχθηκε τόσο στις σημερινές συνθήκες των συναλλαγών όσο και με αναφορές σε δικαστικές αποφάσεις. Η Επιτροπή Νομικών με την ακόλουθη δήλωση και χωρίς οποιαδήποτε περαιτέρω αιτιολογία μείωσε την προτεινόμενη μέγιστη ποινή από τα 14 χρόνια στα 10 χρόνια φυλάκισης: "συνεκτιμώντας τη βαρύτητα των αδικημάτων, σε συνδυασμό με τους λόγους που οδήγησαν την εκτελεστική εξουσία να προτείνει, 7

8 κυρίως για αποτρεπτικούς λόγους, την υπό αναφορά αύξηση της ποινής της φυλάκισης, αποφάσισε ομόφωνα να μειώσει το προτεινόμενο στο υπό συζήτηση νομοσχέδιο ανώτατο όριο ποινής φυλάκισης από τα δεκατέσσερα χρόνια σε δέκα, κρίνοντας ότι έτσι ικανοποιούνται οι επιδιωκόμενοι στόχοι". 6. Στη δε περίπτωση της τροποποίησης του αδικήματος του άρθρου 210 ΠΚ, της Πρόκλησης Θανάτου από αλόγιστη, απερίσκεπτη ή επικίνδυνη πράξη, ούτε καν προσκλήθηκε και δεν παρευρέθηκε ο Γενικός Εισαγγελέας της Δημοκρατίας. Η εισήγηση προέβλεπε αύξηση της προβλεπόμενης ποινής από τα δύο χρόνια στα πέντε. Η Επιτροπή Νομικών κατά πλειοψηφία έκρινε ότι "στο παρών στάδιο ενδείκνυται μερική αύξηση των ποινών, όχι όμως στο βαθμό που προβλέπουν οι προτεινόμενοι νόμοι», και πρότεινε στην Ολομέλεια της Βουλής αύξηση από τα δύο στα τρία χρόνια. Σημείωσε δε πως "ο αριθμός των θανατηφόρων τροχαίων δυστυχημάτων τα οποία επισυμβαίνουν στην Κύπρο δεν πρέπει να συγκρίνεται με αυτόν των άλλων χωρών, αφού λόγω του ανεπτυγμένου οδικού και κυκλοφοριακού δικτύου τους, είναι περιορισμένος". Πόσοι πράγματι πεθαίνουν λόγω του οδικού μας δικτύου και όχι από την εγκληματική οδήγηση ασυνείδητων οδηγών; Τελικώς, στην Ολομέλεια της Βουλής η μέγιστη ποινή συμβιβάστηκε στα 4 χρόνια. 7. Οι τροποποιήσεις για το αδίκημα της παράνομης εργοδότησης αλλοδαπών και αυτής των ακάλυπτων επιταγών ομολογουμένως αν και δεν στηρίχθηκαν σε οποιαδήποτε επιστημονική μελέτη, οδήγησαν κατά την άποψη μου μέσω των ποινών που επιβάλλουν τα Δικαστήρια στην πρόληψη τέλεσης τέτοιων αδικημάτων. Όπως και στα αδικήματα έκδοσης ακάλυπτων επιταγών, με την επιμονή των Δικαστηρίων να θεωρούν την τέλεση τέτοιων αδικημάτων σοβαρή ώστε σε μια σειρά αποφάσεων που ξεκινά από το 2000 να τονίζουν την ανάγκη για αποτροπή και να επιβάλλουν ποινές ολιγόμηνης φυλάκισης, οδήγησαν στη μείωση της τέλεσης τέτοιων αδικημάτων, αλλά και στην αμεσότερη αποζημίωση 8

9 των θυμάτων του αδικήματος της ακάλυπτης επιταγής. Είναι αυτό που είπε χθες και ο Καθηγητής Φαρσεδάκης το Ποινικό Δίκαιο έγινε η «λάνζα» των άλλων αποτυχημένων διαδικασιών και πολιτικών. Συζητώντας το θέμα της σημερινής μου ομιλίας με συναδέλφους αλλά και Δικαστές μου τόνιζαν πως πρόληψη μπορεί να επιτυγχάνεται και με την επιβολή αποτρεπτικών ποινών. Θα έλεγα πως αυτό πράγματι συμβαίνει σε αυτά τα αδικήματα- «λανζας» που μια συμπεριφορά μη ποινικής απαξίας της αναγάγουμε σε ποινικό αδίκημα ώστε να επιτευχθούν οι σκοποί του νομοθέτη όπου οι άλλες πολιτικές και διαδικασίες έχουν αποτύχει, πχ. τα αδικήματα ΦΠΑ, μη καταβολής Κοινωνικών Ασφαλίσεων, έκδοση ακάλυπτων επιταγών, παράνομη εργοδότησης. Ναι σε μια πολιτική πρόληψης έχει θέσει και επιβάλλεται τα Δικαστήρια να επιτελούν το έργο τους μέσω της επιβολής αποτρεπτικών ποινών, αλλά δεν μπορεί μια ολοκληρωμένη ορθή πολιτική πρόληψης να στηρίζεται μόνο στις αποτρεπτικές ποινές των Δικαστηρίων. Όπως ανέφερε και χθες ο Καθηγητής Φαρσεδάκης ο εγκλεισμός είναι το τελευταίο μέσο επίτευξης του επιδιωκόμενου αποτελέσματος σε βάθος χρόνου. Μια αμερικανική έρευνα κατέδειξε πως για να επιτευχθεί μείωση του παρατηρούμενου εγκλήματος κατά 1% χρειάζεται αύξηση όλων των ποινών που επιβάλλονται συνολικά κατά 75%. 8. Αναφορικά με την αύξηση του ορίου ηλικίας για τον καταλογισμό ποινικής ευθύνης στα παιδιά από την ηλικία των 10 ετών που ίσχυε μέχρι το 2006 στην ηλικία των 14 ετών μπορούν να λεχθούν τα ακόλουθα. Το άρθρο 14 του Ποινικού Κώδικα, αρχικά προέβλεπε την άρση του ποινικού καταλογισμού για ανήλικους μέχρι την ηλικία των 7 χρόνων. Με τον Νόμο 15(1)/99 η ηλικία των 7 ετών επαυξήθηκε στα 10. Παράλληλα με την δεύτερη διάταξη του άρθρου 14 για άτομα μεταξύ ηλικίας 10 με 12 χρόνων υπήρχε μαχητό τεκμήριο ακαταλόγιστου, εκτός και αν το Δικαστήριο ικανοποιείτο ότι κατά το χρόνο διάπραξης του αδικήματος, ο ανήλικος είχε την ικανότητα να γνωρίζει ότι όφειλε να απέχει από την διενέργεια της πράξης (Doli in capax). 9

10 Η τελευταία τροποποίηση με τον Νόμο 18(1)2006 όχι μόνο επαύξησε το όριο του ακαταλόγιστου σε νεαρούς παραβάτες από τα 12 σε 14 χρόνια, αλλά και κατήργησε την δεύτερη διάταξη του άρθρου 14 με την οποία το Δικαστήριο είχε την δυνατότητα να κρίνει τον ποινικό καταλογισμό του ανήλικου, αναλόγως της κάθε περίπτωσης. Η αρχική πρόταση για την αύξηση του ορίου ηλικίας του καταλογισμού που συζητείτο στη Βουλή αφορούσε αύξηση μέχρι 13 ετών. Κατά την συζήτηση και ενώ η εισήγηση του Γενικού Εισαγγελέα αφορούσε όντως αύξηση του ακαταλόγιστου μέχρι τα 13 χρόνια, οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας με γραπτή επιστολή τους και χωρίς να παρευρίσκεται οποιοσδήποτε αντιπρόσωπος τους κατά την συζήτηση τους, εισηγήθηκαν την υιοθέτηση του ορίου ηλικίας στα 14 χρόνια, υποστηρίζοντας ότι η εισήγηση αυτή συνάδει «με τις νέες τάσεις για αποποινικοποίηση των ανήλικων παραβατών, έτσι ώστε να αποφεύγεται το στίγμα, η αγωνία και ο φόβος της δικαστικής διαδικασίας και να εφαρμόζονται προληπτικά και θεραπευτικά μέτρα για την υποστήριξη και την αποκατάσταση των ανηλίκων παραβατών.» Στα πλαίσια της συζήτησης η Επιτροπή Νομικών της Βουλής ζήτησε και έλαβε στοιχεία για το τι ίσχυε σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ενδεικτικά στην Ελλάδα το όριο ακαταλογίστου έχει καθοριστεί στα 13 χρόνια, στη Σουηδία, Δανία, Ισλανδία και Τσεχία στα 15 ενώ στην Γερμανία, Ουγγαρία, Ιταλία, Ισπανία και σε άλλες χώρες στα 14. Με βάση τα πιο πάνω δεδομένα, η Επιτροπή διαμόρφωσε την άποψη ότι το όριο του ακαταλογίστου θα πρέπει να καθοριστεί αντί στα 13 στα 14 έτη «όριο που φαίνεται να είναι διεθνώς πιο αποδεκτό». Παρατηρούνται τα ακόλουθα: 1. Είναι νομίζω αποδεκτό πως η αντίληψη των ανηλίκων και η δυνατότητα ανάληψης της ευθύνης των πράξεων τους την σήμερον ημέρα είναι πολύ πιο αυξημένη από ότι τα παλιά χρόνια. Πολύ περισσότερο όταν δεν αντιλαμβάνονται από νεαρής ηλικίας ότι πρέπει να έχουν όρια και ότι θα πρέπει να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους, γεγονός που ίσως διαμορφώνει χαρακτήρα που δύσκολα μπορεί μετά να διορθωθεί. 2. Ναι μεν αυξήσαμε το όριο ηλικίας στα 14 αλλά πραγματικά δεν υπέπεσε στην αντίληψη μου ότι λαμβάνονται «προληπτικά και θεραπευτικά μέτρα για την 10

11 υποστήριξη και αποκατάσταση των ανήλικων παραβατών», ως ήταν η εισήγηση του Γραφείου Ευημερίας. Έτσι οποιοσδήποτε παραβάτης 14 ετών παρά μια μέρα, δηλαδή ένα παιδί τρίτης γυμνασίου μπορεί να κρατά την μοτοσυκλέτα να κάνει σούζες με ενδεχόμενο, λόγω της απειρίας του, να επιφέρει ένα θανατηφόρο δυστύχημα, χωρίς να έχει οποιαδήποτε ποινική ευθύνη και χωρίς να λαμβάνονται οποιαδήποτε μέτρα θεσμοθετημένα για την αποκατάσταση της παραβατικότητας του. Και δεν νομίζω στη Σουηδία, στην Ισλανδία, την Δανία να βρίσκεται στην κουλτούρα των ανήλικων η οδήγηση της μοτοσυκλέτας (τσαλούας) ώστε να μπορούμε να παρομοιάσουμε τις κοινωνικές συνθήκες που ισχύουν σε αυτές τις χώρες, που έχουν παραδεκτά ένα ολοκληρωμένο σύστημα παροχής κοινωνικής ευημερίας και υποστήριξης των παραβατικών μελών της κοινωνίας τους, με την Κύπρο. Ούτε βεβαίως έχει το οποιοδήποτε ευρωπαίο παιδί την κακομαθημένη ανάπτυξη που του παρέχει η κυπριακή οικογένεια που σε πολλές περιπτώσεις δυστυχώς οδηγεί στο ανεξέλεγκτο τους ανήλικους, οι οποίοι λόγω του ανώριμου της ηλικίας και του ενθουσιασμού τους δεν μπορούν οι ίδιοι να βάλουν όρια και φραγμούς στην συμπεριφορά τους. 3. Θα μπορούσε ίσως να καθοριζόταν το όριο ηλικίας και στα 15 χρόνια, αλλά τουλάχιστον θα έπρεπε να παρεχόταν στο Δικαστήριο η δυνατότητα του προϋπάρχοντος εδαφίου Β έτσι ώστε να μπορούσε να εξεταστεί από το ίδιο το Δικαστήριο, ανάλογα με τα γεγονότα και την ψυχοσύνθεση του ανήλικου, κατά πόσο η ωριμότητα της ηλικίας του, του παρείχε την δυνατότητα να γνωρίζει ότι όφειλε να απέχει από την ποινικά κολάσιμη πράξη. Γραφείο Ευημερίας- Κοινωνική Πρόληψη Είναι γνωστό πως τα δύο τρίτα των φυλακισμένων είναι υπότροποι, έχουν δηλαδή ήδη φυλακιστεί προηγουμένως μία ή και περισσότερες φορές. Συνήθως η καριέρα των υπότροπων εγκληματιών, αν όχι πάντοτε, έχει την βάση της στην νεαρή τους ηλικία. Μια ολοκληρωμένη πολιτική πρόληψης πρέπει να εμπεριέχει ένα δυνατό Γραφείο Ευημερίας, το οποίο θα έχει ειδικό τμήμα με εκπαιδευμένους κοινωνικούς λειτουργούς, οι οποίοι να στοχεύουν και να βοηθούν τους νεαρούς παραβάτες. Θα ήταν δε ιδανικό αντί αυτό το 11

12 τμήμα να υπαγόταν στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων να υπαγόταν στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης. Μπορεί περαιτέρω να λεχθεί ότι με τον καθορισμό του κατώτερου ηλικιακού ορίου παραβατικότητας στα 14 δεν μπορεί να θεωρείται και η λήξη του προβλήματος της ανήλικης παραβατικότητας. Η αποποινικοποίηση της εγκληματικής συμπεριφοράς δεν είναι πρόληψη, είναι για αυτό που ίσως να ήταν καλό, όχι εν ιδη δημιουργίας ειδικού ποινικού δικαστηρίου ανηλίκων, ένας Δικαστής ανά επαρχία να εκδικάζει υποθέσεις ανήλικων παραβατών κάτω των 18 σε ειδικό χώρο έξω από το χώρο του Δικαστηρίου. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να αντιμετωπιστεί η ομολογουμένως ορθή προσέγγιση του γραφείου ευημερίας ότι θα πρέπει να αποφεύγεται το στίγμα, η αγωνία και ο φόβος της δικαστικής διαδικασίας. Από την άλλη, ο εγκλεισμός ανήλικων ή νεαρών παραβατών στις κεντρικές φυλακές, σε χώρο δηλαδή που υπάρχουν άνθρωποι κάθε καρυδιάς δεν οδηγεί στην πρόληψη αλλά υποβοηθά και επαυξάνει την εγκληματικότητα. Είναι για αυτό που πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο επανάνοιξεις ειδικού τμήματος κράτησης ανηλίκων, στο οποίο πέραν του εγκλεισμού να παρέχονται οι δυνατότητες εκπαίδευσης και ορθής διάπλασης του χαρακτήρα των ανηλίκων. Τέλος και κάτι αναφορικά με την προληπτική πολιτική που ακολουθείται στην τροποποίηση του περί Φυλακών Νόμου, η οποία συμπεριλήφθηκε η δημιουργία Συμβουλίου αποφυλακίσεις καταδικασθέντων. Είναι η ταπεινή μου εισήγηση πως δεν συμβαδίζει με τη πρόληψη του εγκλήματος και δεν διασφαλίζει το θεσμό και τα ίδια τα μέλη της επιτροπής η πρόνοια ότι, όλοι οι ισοβίτες δικαιούνται να υποβάλουν αίτημα αποφυλάκισης τους μόλις στα 12 χρόνια με δυνατότητα επανεξέτασης του αιτήματος τους κάθε τρία χρόνια. Στην μικρή κοινωνία της Κύπρου, όπου η ανάγκη για εξασφάλιση ενός χρέους 10 χιλιάδων ευρώ μπορεί να γίνει εύκολα είτε με απειλές είτε και με την τοποθέτηση εκρηκτικού μηχανισμού, η συγκεκριμένη διάταξη δεν διασφαλίζει και δεν προστατεύει τα μέλη το συμβουλίου από οποιεσδήποτε ενδεχόμενες απειλές. 12

13 Αστυνομία Δυστυχώς, η σχέση Αστυνομίας - πολιτών φαίνεται τα τελευταία τουλάχιστον χρόνια να έχει διασαλευτεί, αφού μια μερίδα πολιτών νιώθει εχθρικά ενάντια της, αφού θεωρεί ότι την κακομεταχειρίζεται (π.χ. νέοι, περιθωριακοί, μετανάστες), ενώ από την άλλη αυξάνεται η ανασφάλεια του κάθε νομοταγή οικογενειάρχη προς την Αστυνομία εξαιτίας της αδυναμίας της να προστατεύσει την οικογένειά του. Οι υπόλοιποι που μείνουν, στην καλύτερη περίπτωση, βλέπουν πάντοτε με σκεπτικισμό τις όποιες πράξεις της. Τρανό παράδειγμα τα τελευταία γεγονότα με τα αμπελοπούλια στον Αγ. Θεόδωρο. Μια επιχείρηση για τον εντοπισμό παράνομου θηράματος κατέληξε χωρίς λόγο σε αντεγκλήσεις και διαμαρτυρίες με τις ευλογίες και των εκπροσώπων του λαού. Η Αστυνομία, όπως επί το πλείστον σήμερα παρουσιάζεται στους πολίτες μέσα από τα ΜΜΕ, είτε επιβάλλει το νόμο είτε αδρανεί ή δείχνει δισταγμό, κατά 80% θα τη δούμε (με αρνητικό χαρακτήρα) πρώτο θέμα στις ειδήσεις των 20:00. Πολύ φοβάμαι πως ούτε και η ίδια γνωρίζει πώς να αντιδράσει. Και βεβαίως δεν είναι και η ίδια άμοιρη ευθυνών. Επειδή όμως αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά γρανάζια σε οποιαδήποτε πολιτική πρόληψης οφείλει η πολιτική και φυσική της ηγεσία να εμπνεύσει πρώτα στους ίδιους τους Αστυνομικούς και συνακόλουθα και στους πολίτες ένα αίσθημα υπερηφάνειας, επαγγελματισμού και βέβαια να επιβάλει τον τερματισμό όποιων συμπεριφορών κατάχρησης εξουσίας. Εισηγήσεις Εν κατακλείδι οι εισηγήσεις μου περιλαμβάνουν τα πιο κάτω: 1. Η δημιουργία επιτροπής ή σώματος που να απαρτίζεται από έμπειρους δικαστές, εισαγγελείς, δικηγόρους υπεράσπισης και καθηγητές, οι οποίοι να επιφορτιστούν το καθήκον διαμόρφωσης ενός σύγχρονου ποινικού κώδικα στον οποίο να εμπεριέχονται όλα τα σοβαρά αδικήματα (βίας στα γήπεδα, βίας στην οικογένεια, διαδικτυακό έγκλημα, σεξουαλικής εκμετάλλευσης προσώπων, ναρκωτικών κ.τ.λ.) και στον οποίο να γίνει διαβάθμιση της ποινικής απαξίας των αδικημάτων, ανάλογα 13

14 με τη βαρύτητα και τη σημασία τους, όπως επιτάσσει το άρθρο 12(3) του Συντάγματος ( fair labelling ή δίκαιη απεικόνιση) 2. Η επιτροπή νομικών θα πρέπει στο μέλλον να θεσπίσει συμβουλευτικό σώμα απαρτιζόμενο από έγκριτους δικαστές και δικηγόρους, το οποίο θα τη συμβουλεύει τόσο αναφορικά με την δημιουργία μιας πολιτικής πρόληψης όσο και σε περίπτωση τροποποίησης οποιουδήποτε ποινικού αδικήματος. 3. Η δημιουργία ειδικού τμήματος ανηλίκων στο Γραφείο Ευημερίας, υπαγόμενο είτε στο Υπουργείο Εργασίας είτε στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης, το οποίο να έχει την αποκλειστική ευθύνη όχι μόνο εφαρμογής των διαταγμάτων κηδεμονίας αλλά και την ευθύνη εντοπισμού ανηλίκων υψηλού κινδύνου υποτροπής. 4. Η δημιουργία ειδικής διαδικασίας εκδίκασης ανηλίκων στα Επαρχιακά Δικαστήρια και ειδικού σωφρονιστικού ιδρύματος για τον εγκλεισμό ανήλικων αδικοπραγούντων. 5. Η προφύλαξη και διασφάλιση των θεσμών που έχουν ταχθεί να περιορίσουν και να αντιμετωπίσουν την εγκληματικότητα. Δεν εννοώ μόνο τους κατασταλτικούς θεσμούς, όπως η αστυνομία, αλλά και τους θεσμούς που τάσσονται να προλάβουν την εγκληματικότητα και οι οποίοι δεν μπορούν να παράξουν χειροπιαστά αποτελέσματα στην κρατική εξουσία ώστε να επιβεβαιώσουν τον λόγο ύπαρξης τους και να λάβουν την αναγκαία χρηματοδότηση για τη συνέχιση του έργου τους. ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ ΛΟΙΠΟΝ ΘΕΜΑ ΧΡΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΞΕΥΡΕΣΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΓΙΑ ΑΥΤΟ ΚΑΙ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ ΑΚΟΜΑ ΣΥΖΗΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ!!!!!!!! 14