ΟΓΜΑ EAX - AOZ ΚΑΙ «ΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΟΦΟΡΩΝ»

Transcript

1 10 Φεβρουαρίου 2012 ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 26 ΟΓΜΑ EAX - AOZ ΚΑΙ «ΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΟΦΟΡΩΝ» του Ταξχου ε.α Πολυχρόνη Ναλµπάντη, MPhil Το όγµα του Ενιαίου Αµυντικού Χώρου ( ΕΑΧ), η Αποκλειστική Οικονοµική Ζώνη (ΑΟΖ) και η «ιπλωµατία των Κανονιοφόρων» («Gunboat Diplomacy») αποτελούν κρίσιµες αλληλοσυνδεόµενες έννοιες για τη στρατηγική ασφάλειας και άµυνας Ελλάδας-Κύπρου, και τη γεωπολιτική -γεωοικονοµική διάσταση στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Το Ινστιτούτο Αναλύσεων Ασφάλειας και Άµυνας - ΙΑΑΑ, (INSTITUTE FOR SECURITY AND DEFENCE ANALYSIS - ISDA), µε το παρόν Κείµενο Εργασίας αναλύει τις παραπάνω παραµέτρους, που αφορούν τον σχεδιασµό του Στρατηγικού Πλαισίου Εθνικής Άµυνας Ασφάλειας, και εκτιµά ότι στη συνέχεια θα αναπτυχθεί έντονος διάλογος για ανάλυση και σύνθεση µεταξύ της πολιτικής, στρατιωτικής, διπλωµατικής και ακαδηµαϊκής ελίτ της χώρας, µετά την αποκάλυψη της διαγραφής / αφαίρεσης του όγµατος του Ενιαίου Αµυντικού Χώρου ( ΕΑΧ) από το κείµενο της Πολιτικής Εθνικής Άµυνας (ΠΕΑ) του 2011, από το ελληνικό Υπουργείο Εθνικής Άµυνας (ΥΠΕΘΑ). ΕΑΧ Ελλάδας Κύπρου και τουρκικές - νατοϊκές αντιδράσεις Η γνώση του δόγµατος, η κατανόησή του και οι εφαρµογές του βοηθούν τη διαυγή σκέψη µέσα στην οµίχλη, το χάος και την ένταση µιας κρίσης, σύγκρουσης ή και πολέµου. Ο Sir Jullian Corbett το περιγράφει ως «ένα κοινό όχηµα έκφρασης και ως ένα κοινό επίπεδο της σκέψης». Ένα δόγµα καλύπτει πρωτίστως το στρατηγικό και σε ένα βαθµό, το επιχειρησιακό - τακτικό επίπεδο του στρατιωτικού σχεδιασµού, τόσο σε περίπτωση σύγκρουσης (υψηλής ή χαµηλής έντασης), όσο και τη χρήση της στρατιωτικής ισχύος στην ειρήνη. Σε γενικές γραµµές, ο κύριος σκοπός του δόγµατος, σε όλα τα επίπεδα είναι να αποφέρει το µεγαλύτερο όφελος στις Ένοπλες υνάµεις, που υποστηρίζουν την Εθνική Πολιτική της χώρας. Άπαξ και το δόγµα διαµορφωθεί, έχει µια συνεχή επίδραση και επιρροή στις επιχειρήσεις «ρουτίνας» όλων των στρατιωτικών δυνάµεων. Στο στρατιωτικό στρατηγικό επίπεδο, οι θεµελιώδεις αρχές πιθανώς να µεταβάλλονται πολύ σπάνια. Αντιθέτως, σε τακτικό επίπεδο, το δόγµα επηρεάζεται άµεσα από 1

2 τρέχουσες προκλήσεις και δυνατότητες. Το τακτικό δόγµα καθορίζεται από την απειλή, το περιβάλλον, τον εξοπλισµό και την τεχνολογία. Τα δόγµατα δεν είναι στατικά, και δεν πρέπει να είναι, αλλά θα πρέπει να µεταβάλλονται ώστε να αντιµετωπίζονται νέες απειλές ή οποιεσδήποτε άλλες µεταβολές. Η στρατιωτική ισχύς ακόµη και αν διατίθεται, εξαρτάται πώς θα χρησιµοποιηθεί από τον τρόπο σκέψης της κορυφής της πυραµίδας που λαµβάνει αποφάσεις, είτε πρόκειται για ένα άτοµο ή για µια ευρύτερη γραφειοκρατία. Για παράδειγµα η ελληνική κυβέρνηση των τελευταίων ετών βασίζεται περισσότερο στα διπλωµατικά µέσα και λιγότερο στη στρατιωτική δύναµη. Επίσης, το δόγµα ορίζει τις θεµελιώδεις αρχές µε τις οποίες οι στρατιωτικές δυνάµεις κατευθύνουν τις δράσεις τους για την υποστήριξη των αντικειµενικών σκοπών. Το δόγµα είναι επιτακτικό, αλλά απαιτεί κρίση στην εφαρµογή του, είναι δυναµικό και θα πρέπει να αναθεωρείται συνεχώς για να είναι επίκαιρο. Σε ένα µεταβαλλόµενο στρατηγικό περιβάλλον, απαιτείται να είµαστε έτοιµοι να αντιδράσουµε σε όλο το φάσµα της σύγκρουσης, αναβαθµίζοντας το δόγµα µας ώστε να αντιµετωπιστούν οι προκλήσεις του. Το Νοέµβριο του 1993, διακηρύχθηκε από Ελλάδα και Κύπρο το ΕΑΧ, µε κύριο χαρακτηριστικό τον καθαρά αµυντικό του χαρακτήρα και στόχο την αποτροπή ή αντιµετώπιση κάθε επιθετικής ενέργειας, εναντίον του ενός ή και των δύο µερών. Με τη διακήρυξη του δόγµατος, υπογραµµίστηκε µε έµφαση η δέσµευση της Ελλάδας να θεωρεί ως αιτία πολέµου (casus - belli) οποιαδήποτε τουρκική απόπειρα προέλασης στην ελεύθερη Κύπρο. Η απόφαση των κυβερνήσεων Ελλάδας Κύπρου, να προχωρήσουν σε αµυντική συνεργασία, ενόχλησε σφοδρά την Τουρκία, τις ΗΠΑ, τη Βρετανία, τη Γαλλία, και άλλες συµµαχικές χώρες. Η επιχειρηµατολογία τους ήταν ότι από ελληνικής πλευράς δόθηκε στρατιωτικός χαρακτήρας στην επίλυση του Κυπριακού µε συνέπεια να δυσχερανθούν οι προσπάθειες πολιτικής λύσης. Όµως, η ανάγκη ενός δόγµατος εκτεταµένης αποτροπής (extended deterrence) για την ασφάλεια της Κύπρου είναι επιβαλλόµενη, λόγω της συνεχούς κατοχής αλλά και των αναβαθµισµένων επιχειρησιακών δυνατοτήτων των τουρκικών στρατιωτικών δυνάµεων εισβολής - κατοχής επί της Νήσου. Η Ελλάδα και η Κύπρος, ως δύο ανεξάρτητα κράτη του ΟΗΕ έχουν δικαίωµα και υποχρέωση να µεριµνήσουν για την ασφάλειά τους, υπογράφοντας µια αµυντική συνεργασία, της οποίας ο χαρακτήρας είναι καθαρά αµυντικός. Αυτή η αµυντική συνεργασία - «αυτοάµυνα» δεν στρέφεται εναντίον ουδενός αλλά αµύνεται κατά παντός. Η παραδοσιακή έννοια της αυτοάµυνας στο ιεθνές ίκαιο, θεµελιώθηκε στην υπόθεση Caroline, το 1837, η οποία αντιµετωπίζει µία ένοπλη επίθεση από ένα κράτος δράστη (όπως το ερµηνεύει σήµερα ο Καταστατικός Χάρτης των Ηνωµένων Εθνών), ενώ θεωρεί οποιαδήποτε απάντηση ως απολύτως απαραίτητη, ανάλογη και άµεση, και κατά συνέπεια νόµιµη. Η υπόθεση Caroline αφορούσε το οµώνυµο πλοίο, που µετέφερε οπλισµό, κατά µήκος του ποταµού Νιαγάρα, για τον εξοπλισµό αντιφρονούντων ανταρτών κατά των Βρετανών, 2

3 στον Καναδά. Οι βρετανικές δυνάµεις επιτέθηκαν και κατέλαβαν το πλοίο, του έβαλαν φωτιά και το έσπρωξαν στους καταρράκτες του Νιαγάρα. Ήταν µια πράξη αυτοάµυνας για τους Βρετανούς. Παρόλα αυτά, δεν έγινε αποδεκτή από την αµερικανική πλευρά και στις επακόλουθες διπλωµατικές διαβουλεύσεις, ο Αµερικανός Υπουργός Εξωτερικών, Daniel Webster, έθεσε τους όρους του δικαιώµατος της αυτοάµυνας: αµεσότητα, αναγκαιότητα και αναλογικότητα. Η επιχειρηµατολογία του Webster, που επαναλήφθηκε σε γράµµα του 1841, που απεστάλη στους Βρετανούς, ανέφερε ότι το κριτήριο ήταν «αναγκαιότητα αυτοάµυνας, στιγµιαία και συντριπτική, µη αφήνοντας κανένα περιθώριο και χρόνο αντίδρασης». Σήµερα, η προληπτική αυτοάµυνα είναι απαραίτητη και αναπόφευκτη. Βασισµένη στη θεωρία, τη λογική και την αίσθηση της πραγµατικότητας είναι αδύνατο να αποφευχθεί η πρόληψη. Το ερώτηµα δεν είναι η αποδοχή ή η απόρριψή της. Η πρόκληση είναι να δηµιουργηθούν οι καλύτεροι δυνατοί όροι για την έγκαιρη και ικανοποιητική υιοθέτησή της. Η συνεργασία και η πρόληψη είναι δύο διαφορετικά µέρη µιας στρατηγικής, η οποία αναγνωρίζει ότι η πρόβλεψη είναι κεντρικής σηµασίας στο περιβάλλον ασφαλείας του 21 ου αιώνα. Τούτο συµβαίνει επειδή απαιτείται έγκαιρη δράση από τη φύση της διεθνούς τάξης πραγµάτων και τη συντριπτική πλειοψηφία των συσχετιζόµενων µε αυτήν απειλών, οι οποίες θα κλονίσουν τη σταθερότητα του συστήµατος ή υποσυστήµατος της διεθνούς κοινότητας. Η σταθερότητα διατηρείται καλύτερα µέσω της συνεχούς προετοιµασίας (την προληπτική αυτοάµυνα), παρά µέσω απάντησης σε προκλήσεις, όταν έχει ήδη κλονιστεί η διεθνής τάξη πραγµάτων. Η συνεχής ενόχληση της Τουρκίας για το ΕΑΧ (εκφραζόµενη πάντα σε διµερές και διεθνές επίπεδο), επιτρέπει την ερµηνεία ότι, αφενός µεν µε τη στάση της εκτίθεται καθώς παρουσιάζεται ότι υπονοµεύει τη βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, αναγκάζοντας την Ελλάδα και την Κύπρο να λάβουν και στρατιωτικά µέτρα. Αφετέρου δε, φαίνεται ότι θέτει ως στόχο τη συρρίκνωση της παρουσίας της Ελλάδας, ενός ναυτικού κράτους, στην Ανατολική Μεσόγειο, προσπαθώντας το Ψευδοκράτος της Βόρειας Κύπρου να τύχει περαιτέρω διεθνούς αναγνώρισης. Η σχεδίαση και η εκτέλεση κοινών ελληνο-κυπριακών αεροναυτικών ασκήσεων στη θαλάσσια περιοχή µεταξύ Κρήτης Ρόδου Κύπρου, στην Ανατολική Μεσόγειο, και η διασύνδεσή τους µε καθαρά αµυντικούς αντικειµενικούς σκοπούς έδινε αξιοπιστία στη νέα αυτή διµερή αµυντική συνεργασία. Η ίδια η Τουρκία, αντιµετωπίζει τον Ελληνισµό ως ενιαίο στόχο της, και συνδέει το Αιγαίο µε την Κύπρο στους πολιτικούς της σχεδιασµούς εφαρµόζοντας την στρατηγική του εξαναγκασµού, των τετελεσµένων γεγονότων (fait-accompli) και του casus-belli. Το ΕΑΧ λειτουργεί σταθεροποιητικά µέσω της αποτροπής στην περιοχή και δεν αποτελεί εµπόδιο στις προσπάθειες εξεύρεσης µίας βιώσιµης, δίκαιης και λειτουργικής λύσης του Κυπριακού, αφού αποτελεί εξωτερική εξισορρόπηση (external balancing) στην υπάρχουσα τουρκική στρατιωτική απειλή. Η ειρωνεία της υπόθεσης είναι ότι η δυνατότητα υποστήριξης του ΕΑΧ σε επιχειρησιακό επίπεδο, όταν διακηρύχθηκε το 1993, ήταν οριακή από 3

4 κάθε πλευρά, ενώ σήµερα η κατάσταση θα µπορούσε να χαρακτηριστεί ως βελτιωµένη σε ορισµένους κρίσιµους τοµείς. Εκεί όµως που εντοπίζεται το πρόβληµα είναι στο ότι οι Ελληνικές Ένοπλες υνάµεις την παρούσα περίοδο έχουν επιχειρησιακή έλλειψη κρίσιµων πλατφορµών µάχης αέρος-θαλάσσης για την επαρκή υλοποίηση του όγµατος, ενώ αντίθετα η Εθνική Φρουρά της Κύπρου απέκτησε (τουλάχιστον σε κάποιο βαθµό) τις κρίσιµες υποδοµές και τα µέσα για την εφαρµογή των κοινών επιχειρησιακών σχεδίων. Τελικά όµως το ΕΑΧ απαξιώθηκε σε πολιτικό επίπεδο και από τα δύο κράτη, µε τις διµερείς ασκήσεις να διεξάγονται επί χάρτου και το τραγικό - επικίνδυνο για την παρούσα χρονική περίοδο είναι η αφαίρεση του ΕΑΧ από την ελληνική ΠΕΑ του Η πρόσφατη µαταίωση για µια ακόµα χρονιά της µεγαλύτερης Τακτική Άσκησης Μετά Στρατευµάτων (ΤΑΜΣ) της Εθνικής Φρουράς «ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ 2011», καθώς και της τουρκικής άσκησης «TOROS» («Ταύρος») που διεξάγουν οι κατοχικές δυνάµεις, είναι αποτέλεσµα της τρέχουσας πολιτικής και του άτυπου µορατόριουµ που έχει ξεκινήσει από το 2008, µετά από διεθνείς πιέσεις, την περίοδο δηλαδή που ξεκίνησαν για µία ακόµα φορά οι συνοµιλίες για την επίτευξη µίας συµφωνίας, η οποία θα τερµάτιζε την κατοχή στη Νήσο. Βέβαια, ο Παναγιώτης Κονδύλης τονίζει στη «Θεωρία του Πολέµου, 1997» τα παρακάτω: «H βαθύτερη αιτία της αύξουσας Τουρκικής πίεσης πάνω στην Ελλάδα δεν είναι ούτε πολιτισµική, ούτε στενά πολιτική και παροδική, αλλά έγκειται στη συνεχή διεύρυνση της διαφοράς ανάµεσα στο γεωπολιτικό δυναµικό των δύο χωρών. Η Ελλάδα µεταβάλλεται σταθερά σε χώρα µε περιορισµένα κυριαρχικά δικαιώµατα, δηλαδή δικαιώµατα των οποίων η κυρίαρχη άσκηση εξαρτάται από τη βούληση και τις αντιδράσεις τρίτων, ενώ παράλληλα η στάση της γίνεται όλο και περισσότερο παθητική ή αντιφατική. Πράγµατι, το σηµερινό δίληµµα είναι αντικειµενικά τροµακτικό και ψυχολογικά αφόρητο: η ειρήνη σηµαίνει για την Ελλάδα δορυφοροποίηση και ο πόλεµος σηµαίνει συντριβή. Η υπέρβαση του διλήµµατος αυτού, η ανατροπή των σηµερινών γεωπολιτικών και στρατηγικών συσχετισµών απαιτεί ούτε λίγο ούτε πολύ, την επιτέλεση ενός ηράκλειου άθλου, για τον οποίο η ελληνική κοινωνία, έτσι όπως είναι, δεν διαθέτει τα κότσια. Οι µετριότητες, υποµετριότητες και ανθυποµετριότητες, που συναπαρτίζουν τον ελληνικό πολιτικό και παραπολιτικό κόσµο, δεν έχουν το ανάστηµα να θέσουν και να λύσουν ιστορικά προβλήµατα τέτοιας έκτασης και τέτοιου βάθους ίσως να καταρρεύσουν ακόµα και στην περίπτωση όπου θα βρεθούν µπροστά στη µεγάλη απόφαση να διεξαγάγουν έναν πόλεµο γιατί, αν ο πόλεµος είναι συνέχεια της πολιτικής, ποιος πόλεµος θα συνεχίσει µια σπασµωδική πολιτική;» Η Ελλάδα από το 1974 και εντεύθεν ακολούθησε στις ελληνοτουρκικές σχέσεις αρχικά την οδό του ιεθνούς ικαίου και κατόπιν αποτρεπτική πολιτική ( ), που στην περίπτωσή µας µεταφράζεται µε την υιοθέτηση του ΕΑΧ. Σηµειώνεται ότι η πολιτική της αποτροπής αποτελεί µέρος της θεώρησης του Ρεαλισµού, ως σχολής σκέψης των ιεθνών Σχέσεων. Ωστόσο από το 2002 και εντεύθεν εφαρµόστηκε σταδιακά µία ιδεαλιστική πολιτική κατευνασµού της τουρκικής επεκτατικής επιθετικότητας, µε κορύφωσή της το έτος 2011, ειδικά µε τον προσανατολισµό της στρατηγικής της προς την ευρωπαϊκή κατεύθυνση 4

5 και ειδικότερα µε τη Μόνιµη ιαρθρωµένη Αµυντική Συνεργασία Ελλάδας και Κύπρου. ΑΟΖ ΕΑΧ vs. Μόνιµης ιαρθρωµένης Αµυντικής Συνεργασίας Ελλάδας και Κύπρου Η Νέα Σύµβαση για το ίκαιο της Θαλάσσης (UNCLOS United Nations Convention of Law of the Sea, η οποία υπογράφηκε στο Montego Bay της Τζαµάικα το 1982), προσδιορίζει την Αποκλειστική Οικονοµική Ζώνη (ΑΟΖ Exclusive Economic Zone), ως µια νέα ζώνη θαλάσσιας δικαιοδοσίας, µε τα αυτονόητα δικαιώµατα και υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτή. Η δυνητική ΑΟΖ κάθε κράτους θα µπορεί να φτάσει µέχρι τα 200 ναυτικά µίλια από την Γραµµή Βάσης (delimitation base), και περιλαµβάνει τα ύδατα, την επιφάνεια της θαλάσσης, το βυθό αλλά και το υπέδαφος της περιοχής αυτής. Η υπόψη Σύµβαση του ΟΗΕ για το ίκαιο της Θάλασσας έχει κυρωθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση, στις 10 εκεµβρίου 1998, και συνεπώς αποτελεί µέρος του κοινοτικού κεκτηµένου. Με άλλα λόγια η κάθε χώρα που φιλοδοξεί να γίνει µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πρέπει να αποδεχθεί τη συγκεκριµένη συνθήκη και να την υπογράψει. Στην περίπτωσή µας η Τουρκία για να καταστεί µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πρέπει να αποδεχθεί το ίκαιο της Θαλάσσης µε ό,τι αυτό προβλέπει για την υιοθέτηση της ΑΟΖ. Την τρέχουσα περίοδο, είναι σαφές, ότι αναπτύσσεται διάλογος στο εσωτερικό της Ελλάδας, σχετικά µε τα θέµατα της Υφαλοκρηπίδας και Αποκλειστικής Οικονοµικής της Ζώνης (ΑΟΖ). Τούτο γίνεται υπό το φως της πρόσφατης Συµφωνίας Καθορισµού Αποκλειστικής Οικονοµικής Ζώνης µεταξύ Κύπρου και Ισραήλ, η οποία φυσικά προκάλεσε και την έντονη διπλωµατική και στρατιωτική αντίδραση της Τουρκίας µέχρι στιγµής. Η ανεύρεση, δε, µεγάλων ενεργειακών αποθεµάτων στην ΑΟΖ του Ισραήλ και της Κύπρου, δηµιουργούν στην ανατολική Μεσόγειο νέα δεδοµένα, σε συνδυασµό µε τη ρήξη στις σχέσεις Τουρκίας Ισραήλ. Θα πρέπει να επισηµανθεί ότι η χώρα µας έχει το δικαίωµα να ανακηρύξει ΑΟΖ και φυσικά κανένα άλλο κράτος ή οργανισµός δεν µπορεί να το αµφισβητήσει. Μέχρι όµως η Αθήνα να εξασκήσει το συγκεκριµένο αυτό δικαίωµα θα πρέπει να γίνει κατανοητό πως η Ελλάδα δεν διαθέτει ΑΟΖ, µε την περιοχή αυτή να θεωρείται ανοιχτή θάλασσα. Η Ελλάδα την περίοδο αυτή βρίσκεται σε διαπραγµατεύσεις µε την Αίγυπτο (πάγωσαν λόγω του συµπλέγµατος της Ν. Μεγίστης [Καστελλόριζου] Ρω Στρογγύλης), και τη Λιβύη (λόγω Γαύδου). Παράλληλα όµως, δεν έχει καθορίσει ούτε ΑΟΖ ούτε έχει διαπραγµατευθεί για την οριοθέτησή της µε την Κύπρο και Τουρκία. Έφτασε σε συµφωνία πριν από µερικά χρόνια µε την Αλβανία, η οποία όµως έχει «σταµατήσει», έπειτα από ακυρωτική απόφαση του εκεί Ανωτάτου ικαστηρίου. Η στρατηγική σηµασία του συµπλέγµατος της Ν. Μεγίστης (Καστελλόριζου) Ρω - Στρογγύλης, ιδιαίτερα στη σηµερινή συγκυρία, αναβαθµίζεται. ιαθέτει ΑΟΖ γιατί διαθέτει οικονοµική δραστηριότητα, και επιπλέον συµπίπτει µε την οριοθέτηση της ελληνικής, κυπριακής και 5

6 αιγυπτιακής ΑΟΖ, γεγονός που η Τουρκία το εκλαµβάνει ως αποκοπή της από την Ανατολική Μεσόγειο. Πιο συγκεκριµένα, η ολοκλήρωση αυτής της οριοθέτησης έχει τα εξής χαρακτηριστικά: α. Εµποδίζει την Τουρκία να έχει θαλάσσια σύνορα µε την Αίγυπτο. Εκτιµάται ότι η Τουρκία ζήτησε από την Αίγυπτο να µην λάβει υπόψη της στις διαπραγµατεύσεις µε την Ελλάδα το σύµπλεγµα των νήσων Μεγίστης (Καστελλόριζου) - Ρω - Στρογγύλης. β. ηµιουργεί Ενιαίο Θαλάσσιο Χώρο µεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, τον οποίο προτίθεται να αναγνωρίσει το Ισραήλ. Τούτο προσθέτει στο Ισραήλ «ενδοχώρα» (στρατηγικό βάθος strategic depth), αλλά και αποτελεί σηµαντικό διάδροµο για υποθαλάσσιους ενεργειακούς αγωγούς προς τη ύση - Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.), µέσω της Ελλάδας. Συνεπώς, η δήλωση του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών (ΥΠΕΞ), Ahmet Davutoglu περί Καστελλόριζου («ανήκει στη Μεσόγειο!»), παραµονές της επίσκεψής του στην Ελλάδα, και οι νευρικές αντιδράσεις, στη συνέχεια, της τουρκικής διπλωµατίας µε ενέργειες ιταλικού πλοίου καταβύθισης καλωδίων στην ελληνική ΑΟΖ του συµπλέγµατος της νήσου Μεγίστης (Καστελλόριζου), προδίδουν την ανησυχία της Τουρκίας και τις πραγµατικές της προθέσεις να καθηλώσει τη στρατηγική αναβάθµιση της Ελλάδας σε σχέση µε το Ισραήλ, τη Βόρεια Αφρική και τον Ισλαµικό Κόσµο. Σύµφωνα µε τον Χρήστο Ροζάκη, «η τουρκική άποψη ότι το σύµπλεγµα της νήσου Μεγίστης (Καστελλόριζου) δεν δικαιούται ούτε υφαλοκρηπίδα, ούτε ΑΟΖ, εκτός του ότι την αποµονώνει από τα υπόλοιπα ελληνικά γειτονικά νησιά, των οποίων οι ακτές συνιστούν γραµµές βάσης, αγνοώντας τη σωρευτική επίδρασή τους στη διαµόρφωση µιας οριοθετικής γραµµής ανάµεσα στις χώρες στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, στηρίζεται, προέρχεται κατά τα φαινόµενα σε µια διαφορετική ερµηνεία του ιεθνούς ικαίου της Θάλασσας. Πιθανόν, να προέρχεται από µια ατυχή µεταγωγή των διδαγµάτων της διαιτητικής απόφασης των Νησιών της Μάγχης (Channel British Islands Jersey, Guernsey and Alderney, Ηνωµένο Βασίλειο - Γαλλία, 1971), τα οποία αφορούσαν την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας ανάµεσα στο Ηνωµένο Βασίλειο και τη Γαλλία. Στην υπόθεση εκείνη τα βρετανικά νησιά της Μάγχης, που βρίσκονται πλησιέστατα στις γαλλικές ηπειρωτικές ακτές δεν µετέβαλαν, µε την παρουσία τους, την εφαρµογή της µέσης γραµµής - γραµµής ίσης απόστασης, που καθορίζεται από τις ηπειρωτικές ακτές των δύο κρατών. Στα νησιά αυτά, το διαιτητικό δικαστήριο, έδωσε απλά µια ζώνη 12 µιλίων από τις ακτές τους, για όλες τις χρήσεις». Η περίπτωση, όµως, του συγκροτήµατος της Μεγίστης (Καστελλόριζου) Ρω - Στρογγύλης είναι διαφορετική. Η νήσος Μεγίστη (Καστελλόριζο) είναι το µόνο ελληνικό έδαφος απέναντι από τις τουρκικές ακτές, και η µόνη οµοιότητά του µε τα βρετανικά νησιά είναι ότι βρίσκεται κοντά στο τουρκικό ηπειρωτικό έδαφος. Αλλά αυτό το δεδοµένο δεν στερεί από τη νήσο Μεγίστη (Καστελόριζο) το δικαίωµα να απολαµβάνει τις θαλάσσιες ζώνες που δικαιούνται τα νησιά από το ιεθνές ίκαιο. Η Σύµβαση του 1982 για το ίκαιο της Θάλασσας αναφέρει ρητά (άρθρο 121, παράγραφος 2) 6

7 ότι όλα τα νησιά διαθέτουν ΑΟΖ και ότι η ΑΟΖ ενός νησιού καθορίζεται µε τον ίδιο ακριβώς τρόπο που καθορίζεται και για τις ηπειρωτικές περιοχές. Εποµένως, η Τουρκία δεν µπορεί να χρησιµοποιήσει για την ΑΟΖ τα ίδια επιχειρήµατα που προβάλλει για την υφαλοκρηπίδα των νησιών του Αιγαίου, ότι, δηλαδή, τα νησιά µας δεν διαθέτουν υφαλοκρηπίδα ή ότι «κάθονται» πάνω στην υφαλοκρηπίδα της Ανατολίας γιατί η ΑΟΖ δεν έχει κανένα γεωλογικό «παρελθόν». Κατά συνέπεια στην οριοθετική διαδικασία της ελληνικής ΑΟΖ το σύµπλεγµα των νήσων Μεγίστης (Καστελλόριζου) - Ρω - Στρογγύλης θα πρέπει να υπολογιστεί. Όµως µέχρι σήµερα, η Τουρκία αντιτίθεται στην καθιέρωση ΑΟΖ στα ανατολικά και νοτιοανατολικά της Κρήτης και στο νοτιοανατολικό Αιγαίο (µεταξύ Ρόδου, Κρήτης), ενώ εκτιµάται ότι είναι διατεθειµένη να ζητήσει την καθιέρωση ΑΟΖ στη δική της περιοχή στην Ανατολική Λεκάνη της Μεσογείου. Στο πλαίσιο αυτό, η Τουρκία έχει εκδώσει τη ναυτική αγγελία NAVTEX 545/8, το Νοέµβριο του 2008, µε την οποία καθόριζε στη δική της δικαιοδοσία ένα µεγάλο ορθογώνιο χώρο νοτίως του συµπλέγµατος της Ν. Μεγίστης (Καστελλόριζου) Ρω Στρογγύλης, µέχρι και Κύπρου για γεωφυσικές έρευνες, τονίζοντας ότι η Κύπρος αποτελείται από δύο κράτη και η δε αποκαλούµενη «νότιος» Κύπρος έχει µόνο µία περιορισµένη ΑΟΖ. Πρόσφατα δε, προχώρησε σε νέα κοινοποίηση της απόφασής της, να προβεί στη διενέργεια ερευνών φυσικού αερίουπετρελαίου στην Ανατολική Μεσόγειο, το Είναι πιθανόν να κινηθεί, εφαρµόζοντας τη «ιπλωµατία των Κανονιοφόρων» («Gunboat Diplomacy») για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ µεταξύ της Ελλάδας αλλά και της Κύπρου (ειδικά δυτικά, στη θαλάσσια περιοχή του Ακρωτηρίου Ακάµας - Αρναούτη-Πάφου), κλιµακώνοντας περαιτέρω τη στάση της σε ένα ζήτηµα που µπορεί να οδηγήσει σε γενικευµένη ένταση στην ευρύτερη περιοχή. Επισηµαίνουµε όµως, ότι η Τουρκία και η Βενεζουέλα είναι δύο κράτη που δεν υπέγραψαν την Σύµβαση για το ίκαιο της Θάλασσας του 1982 και αρνούνται µέχρι σήµερα να προσχωρήσουν σ' αυτήν. Το πρόβληµά τους είναι παρόµοιο γιατί και τα δύο κράτη έχουν µπροστά στις ακτές τους νησιά που δεν τους ανήκουν και τα οποία έχουν δική τους ΑΟΖ, όπως ορίζει το άρθρο 121 της Συνθήκης του ίκαιου της Θάλασσας. Οι υπόψη ενέργειες της Τουρκίας αποτελούν πρόκληση εναντίον των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωµάτων και η βάση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής είναι η ανυπόστατη, µε βάση το ίκαιο της Θάλασσας, παραδοχή ότι η περιοχή του συµπλέγµατος της Ν. Μεγίστης (Καστελλόριζου) Ρω - Στρογγύλης δεν δικαιούται Αποκλειστικής Οικονοµικής Ζώνης (ΑΟΖ). Το πρόβληµα της Τουρκίας είναι ότι έχει πολύ περιορισµένα χωρικά ύδατα στο Αιγαίο Πέλαγος, µιας και απέναντι από τις ακτές της υπάρχουν ελληνικά νησιά που διαθέτουν δική τους ΑΟΖ. Στο ήδη τεταµένο διπλωµατικό και στρατιωτικό κλίµα, οι ΗΠΑ εµπλέκονται πιο αποφασιστικά και κατευναστικά για το ζήτηµα, µε δήλωση της εκπρόσωπου του Αµερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών, στις 9 Σεπτεµβρίου 2011, ότι οι πλουτοπαραγωγικές πηγές της Κύπρου θα πρέπει να µοιραστούν ισοµερώς ανάµεσα στις δύο κοινότητες. Επιπρόσθετα, η ΥΠΕΞ των ΗΠΑ, Hillary Clinton, κατέστησε σαφές σε όλους τους τόνους ότι η Κύπρος έχει δικαίωµα να αξιοποιήσει το θαλάσσιο πλούτο της. 7

8 Παράλληλα, η επίσκεψη του τότε Έλληνα ΥΠΕΞ, Σταύρου Λαµπρινίδη στις ΗΠΑ (Οκτώβριος 2011), και η συνάντησή του µε την οµόλογό του Hillary Clinton αποδεικνύει πως η ισορροπία ισχύος στην περιοχή τείνει να µεταβληθεί. Οι δύο πλευρές διαπίστωσαν µεταξύ των άλλων, ταύτιση απόψεων στο Κυπριακό, µε έµφαση στις εξελίξεις στον τοµέα των υδρογονανθράκων. Τέλος, η ΥΠΕΞ των ΗΠΑ σε οµιλία της, στις 30 Οκτωβρίου 2011, στο ετήσιο συνέδριο του Αµερικανό - Τουρκικού Συµβουλίου (American-Turkish Council), τόνισε ξανά σχετικά µε τις έρευνες της Κυπριακής ηµοκρατίας για φυσικό αέριο εντός της ΑΟΖ της, «ότι ενώ αναγνωρίζουµε το δικαίωµα της Κυπριακής ηµοκρατίας να διεξάγει έρευνες για φυσικούς πόρους στην ΑΟΖ της, µαζί και µε τη βοήθεια αµερικανικών εταιρειών, προσβλέπουµε στο να επωφεληθούν και οι δύο πλευρές από την διανοµή των πόρων στο πλαίσιο µιας συνολικής διευθέτησης». Επίσης, οι Ηνωµένες Πολιτείες (επίσκεψη Προέδρου Barack Obama στην Άγκυρα, Απρίλιος 2009), θεωρούν ότι η Τουρκία διαδραµατίζει κρίσιµο ρόλο σε τέσσερις περιοχές αυξανόµενης στρατηγικής σηµασίας: τη Μέση Ανατολή, τον Περσικό Κόλπο, τον Καύκασο Κεντρική Ασία και την Ευρώπη. Αλλά όµως, σε µια εποχή που το ΝΑΤΟ αντιµετωπίζει σοβαρές προκλήσεις, όπως το Αφγανιστάν, την αστάθεια σε χώρες της Αραβικής Άνοιξης (Αίγυπτος Λιβύη), τη Συρία και µελλοντικά ίσως στο Ιράν - Νοτιοανατολική Ασία και στο µετάσοβιετικό χώρο, το τελευταίο πράγµα που χρειάζονται οι ΗΠΑ, είναι µια νέα κρίση στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Όλα αυτά, και µε τη στροφή της Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής που ασπάζεται την ιδέα της ανασυγκρότησης της νέο-οθωµανικής ταυτότητας, ενισχύουν την αντίληψη ότι η Τουρκία πιθανόν δεν είναι ένας φυσικός σύµµαχος της ύσης. Υπό αυτή την έννοια, τόσο η Τουρκία όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση δηµιουργούν ερωτηµατικά ο ένας προς τον άλλον σχετικά µε τις αντίστοιχες ταυτότητές τους, αλλά και τον περιφερειακό και παγκόσµιό τους ρόλο. Συνεπώς, ενισχύεται η αντίληψη περί τουρκικού πολιτικού αινίγµατος και ευρωπαϊκής θεσµικής κρίσης. Βέβαια, το ζήτηµα της Ελληνικής ΑΟΖ είναι άµεσα συνδεδεµένο µε µια νέα στρατηγική ιδέα του ελληνικού ΥΠΕΘΑ, τη «Μόνιµη ιαρθρωµένη Συνεργασία Ελλάδας Κύπρου» και του ΕΑΧ στην Ανατολική Μεσόγειο. Σε αυτόν τον όρο αναφέρθηκε σε διεθνές επίπεδο ο πρώην Υπουργός Εθνικής Άµυνας (ΥΕΘΑ), Ευάγγελος Βενιζέλος, κατά την οµιλία του ενώπιον της άτυπης Συνόδου των Υπουργών Άµυνας των κρατών µελών και υποψηφίων κρατών της Ε.Ε., στις 16 Σεπτεµβρίου 2010, χωρίς να υπάρξει καµιά αντίδραση ή σχολιασµός ακόµα και από την Τουρκία, η οποία ήταν παρούσα στη Σύνοδο. Βέβαια, την επικαλέστηκε στη Βουλή των Ελλήνων στις 18 Οκτωβρίου 2009, στην Κυπριακή Βουλή των Αντιπροσώπων στις 8-10 εκεµβρίου 2009 («το µείζον ζήτηµα της εθνικής µας πολιτικής που είναι το Κυπριακό, αλλά και συνολικότερα για την εθνική µας στρατηγική, για την πολιτική άµυνας, για τον τρόπο µε τον οποίο χειριζόµαστε οι δύο χώρες τα ζητήµατα της µόνιµης διαρθρωµένης αµυντικής µας συνεργασίας που εκτείνεται στον ενιαίο γεωγραφικό χώρο στον οποίο βρισκόµαστε και που είναι ο χώρος της ανατολικής Μεσογείου, µέσα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδίως µετά την κύρωση και τη θέση σε ισχύ της Συνθήκης της Λισαβόνας»), στη συνέντευξή του µετά την παρέλαση της 1 ης Οκτωβρίου 2010 στη Λευκωσία και σε οµιλία του προς τα στελέχη και το προσωπικό της 95 Α ΤΕ, στη Ρόδο, την 28 η Ιανουαρίου

9 Η Μόνιµη ιαρθρωµένη Συνεργασία, που περιλαµβάνεται στο Κεφάλαιο της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας της Συνθήκης της Λισαβόνας, προβλέπει, ότι, εφόσον κάποιες χώρες-µέλη επιθυµούν να συνεργασθούν στο τοµέα της ασφάλειας και άµυνας, σε βαθµό µεγαλύτερο των όσων προβλέπει η Συνθήκη, µπορούν να το πράξουν κάτω από κάποιες προϋποθέσεις. Οι χώρες που θα συνεργασθούν έχουν πρόθεση να αυξήσουν µέσα από τη συνεργασία τις αµυντικές τους δυνατότητες και η Ε.Ε. θα έχει µια µεγαλύτερη και πιο ισχυρή δεξαµενή άντλησης δυνάµεων και µέσων για τις ειρηνευτικές της επιχειρήσεις. Εκτιµάται ότι η επιστροφή σε µια σχέση υψηλής έντασης, όπως στη δεκαετία του 1990, επίσης δεν θεωρείται ιδιαίτερα πιθανή, αλλά σε καµία περίπτωση δεν µπορεί και να αποκλειστεί µια γενικευµένη στρατιωτική σύγκρουση. Όµως δηµιουργείται ένας έντονος προβληµατισµός για τη δήλωση του πρώην ΥΕΘΑ, Ευάγγελου Βενιζέλου, κατά την οµιλία του προς τους Σπουδαστές και τους Αξιωµατικούς της Ανωτάτης ιακλαδικής Σχολής Πολέµου (Α ΙΣΠΟ), στις 12 εκεµβρίου 2010, ότι «δεν πιστεύουµε ότι έχει πιθανότητες εφαρµογής ένα σενάριο γενικευµένης στρατιωτικής σύρραξης Ελλάδας-Τουρκίας στον Έβρο, το Αιγαίο, την Ανατολική Μεσόγειο και την Κύπρο. Αλλά πρέπει τα θέµατα να διευθετηθούν συνολικά για να πάψουµε να έχουµε έναν εθνικό αµυντικό σχεδιασµό που περιλαµβάνει και αυτό το ενδεχόµενο». Επισηµαίνουµε ότι στις 4 Ιουνίου 2010, σε οµιλία του πάλι στην Α ΙΣΠΟ, τονίζει µε έµφαση: «ο στρατηγικός διοικητής πολλές φορές καλείται να αντιµετωπίσει προβλήµατα, τα οποία εξελίσσονται σε τακτικό επίπεδο, έχουν επεισοδιακό και σηµειακό χαρακτήρα. Και πρέπει η διαχείριση των τακτικών κρίσεων να έχει τεράστιο επιχειρησιακό και στρατηγικό βάθος. ιότι όλα κρίνονται σε πραγµατικό χρόνο, µε πάρα πολύ µεγάλη συντοµία και πάρα πολύ µεγάλη ένταση». Τέλος, σε πρόσφατη οµιλία του και ο πρώην ΥΕΘΑ Παναγιώτης Μπεγλίτης σε ηµερίδα του ΥΠΕΞ επανέλαβε ότι «για µας το δόγµα απέναντι στην Τουρκία είναι ένα δόγµα αµυντικό και συγχρόνως αποτρεπτικό. Ένα δόγµα που λειτουργεί ανασχετικά στην όποια προσπάθεια της Τουρκίας να κερδίσει σηµεία, γιατί εκτιµούµε και στρατιωτικά ότι η όποια κρίση µε την Τουρκία δεν θα πάρει τη µορφή ενός γενικευµένου πολέµου, αλλά θα πάρει τη µορφή, κατά πάσα πιθανότητα, µιας σηµειακής κρίσης, µιας σηµειακής σύγκρουσης. Άρα, πρέπει να προσαρµόσουµε και το δόγµα µας προς ένα τέτοιο ενδεχόµενο σενάριο». Οι παραπάνω θέσεις του πρώην ΥΕΘΑ και νυν Αντιπροέδρου της Ελληνικής Κυβέρνησης και Υπουργού Οικονοµικών φαίνεται ότι αποτέλεσαν τις «Κατευθυντήριες Οδηγίες» για τον σχεδιασµό της νέας ΠΕΑ 2011, της νέας οµής υνάµεων, µε αποτέλεσµα τη δραστική περικοπή των οροφών των Κλάδων (ΣΞ, ΠΝ, ΠΑ) σε προσωπικό, υλικό και µέσα, και τελικά τη διεξαγωγή από τις Ελληνικές Ένοπλες υνάµεις αποκλειστικά και µόνο επιχειρήσεων χαµηλής έντασης (Low Intensity Conflict - LIC) και όχι υψηλής έντασης (High Intensity Conflict - HIC). ηλαδή, οι Ελληνικές Ένοπλες υνάµεις, υπό το φάσµα της παρούσης δεινής οικονοµικής κρίσης της χώρας και την έλλειψη σοβαρής Πολιτικής Άµυνας-Ασφάλειας, υφίστανται σηµαντικό κίνδυνο ώστε να µετασχηµατιστούν σε «διευρυµένη Εθνοφυλακή»! 9

10 Από την άλλη πλευρά, ο έγκριτος στρατηγικός αναλυτής και δηµοσιογράφος, Μάνος Ηλιάδης, σε πρόσφατη ανάλυσή του τονίζει µε ιδιαίτερη έµφαση και καυστικότητα ότι από το τέλος του έτους 2009 παρατηρείται µια συνειδητή πορεία προς κατάργηση του αµυντικού µηχανισµού της Ελλάδας, ή τουλάχιστον αποµείωσεώς του, σε βαθµό που οι Ένοπλές της υνάµεις να είναι πλέον πλήρως ανίκανες να υλοποιήσουν την όποια Πολιτική Εθνικής Άµυνας. Βέβαια, οι συνεχείς και χωρίς κανένα προγραµµατισµό περικοπές του αµυντικού προϋπολογισµού και ο περίφηµος «εξορθολογισµός των αµυντικών δαπανών» από το δίδυµο Βενιζέλου - Μπεγλίτη οδηγούν ταχύτατα τις Ελληνικές Ε στη µετάπτωσή τους προς µια απλή «Εθνοφρουρά», µε ανάλογη φυσικά προσαρµογή της ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής της χώρας «επί το ρεαλιστικότερον». Όπως ακριβώς εφαρµόζεται η Ρεαλιστική θεωρεία του Θουκυδίδη! Επισηµαίνουµε όµως, ότι σύµφωνα µε αξιόπιστες πληροφορίες, το ΕΑΧ, έχει διαγραφεί από την ΠΕΑ του 2011, ενώ αυτό υπήρχε στην ΠΕΑ του 2005 αλλά και την προηγούµενη του 1996, και έχει πλέον αντικατασταθεί µε τον όρο της Μόνιµης ιαρθρωµένης Αµυντικής Συνεργασίας Ελλάδας και Κύπρου. Στη νέα ΠΕΑ 2011, δεν προβλέπεται πλέον ο από βορρά κίνδυνος, ενώ για την υπαρκτή εξ ανατολών απειλή δίνει, καταρχήν, τα χαρακτηριστικά σηµειακής σύγκρουσης (Αιγαίο Ανατολική Μεσόγειο), ενώ υπολογίζεται και η ανάγκη των διεθνών συµµετοχών. Φαίνεται ότι αυτό αποτελεί και την ελληνική αντίδραση στο τουρκικό σχέδιο «BALYOZ», στο βόρειο Έβρο, δηλαδή σε µια «σηµειακή κρίση - σύγκρουση»! Συνεπώς, η Ελληνική κυβέρνηση και η (τότε) στρατιωτική ηγεσία, φαίνεται να είχαν αποδεχθεί την εκτίµηση του πρώην ΥΕΘΑ, ότι δηλαδή αποκλείεται να πραγµατοποιηθεί υψηλής έντασης ένοπλη στρατιωτική σύγκρουση, παρά µόνο σηµειακή τούτο αναφέρει η ΠΕΑ 2011 την οποία ενέκριναν στο Συµβούλιο Άµυνας (ΣΑΜ)= µεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας, δύο κρατών - µελών της Βορειοατλαντικής Συµµαχίας. Φυσικά, έτσι συνέβη και το 1974! Σύµφωνα όµως και µε τη θεωρία των ιεθνών Σχέσεων, οι Κρίσεις διακρίνονται σε: -Προσχηµατικές κρίσεις, δηλαδή κρίσεις που προκαλούνται από κάποιο κράτος προκειµένου αυτό να δικαιολογήσει την έναρξη εχθροπραξιών τις οποίες έχει ήδη προσχεδιάσει (όπως, η κρίση του διαδρόµου του Ντάντσιχ το 1939). - ευτερογενείς κρίσεις, δηλαδή κρίσεις µε τρίτα µέρη που κάποιο κράτος αντιµετωπίζει ενόσω βρίσκεται σε εχθροπραξίες µε τον κύριο αντίπαλό του (όπως, η κρίση του επιβατηγού «Λουζιτάνια» το 1915, και η βύθισή του από το γερµανικό υποβρύχιο U20 επέφερε την είσοδο των ΗΠΑ κατά των Κεντρικών Αυτοκρατοριών). -Κρίσεις αµφισβήτησης δεσµεύσεων - δικαιωµάτων, δηλαδή κρίσεις όπου µια δέσµευση που έχει αναλάβει ο αντίπαλος (π.χ. να µην επιτρέψει την εγκατάσταση ορισµένων οπλικών συστηµάτων σε µία συγκεκριµένη περιοχή) τίθεται υπό ενεργό αµφισβήτηση, αναµένοντας υποχώρησή του (όπως η κρίση των πυραύλων της Κούβας το 1962). 10

11 Οι ελληνοτουρκικές κρίσεις από το 1974 και ύστερα εντάσσονται στην τρίτη κατηγορία (κρίσεις αµφισβήτησης δεσµεύσεων δικαιωµάτων). Όλες αυτές οι κρίσεις ξεκίνησαν µε την Τουρκία να θέτει υπό αµφισβήτηση ελληνικά δικαιώµατα στο Αιγαίο (υφαλοκρηπίδα, κυριαρχία βραχονησίδων) και να προσπαθεί να εξαναγκάσει την ελληνική πλευρά σε υποχώρηση. Καθώς εκτιµάται ότι η Τουρκική πολιτική των διεκδικήσεων θα συνεχιστεί, θα πρέπει να αναµένουµε την περαιτέρω εµφάνιση τέτοιου είδους κρίσεων. Σε στρατιωτικό επίπεδο είναι γνωστό σε όλους µας το «Θερµό Επεισόδιο» όπως αναφέρεται και µε τη Νατοϊκή στρατιωτική ορολογία ως «Σύγκρουση Χαµηλής Έντασης» και φυσικά όχι ως Σηµειακή κρίση. Εκτιµάται ότι, ο «Ενιαίος Χώρος Ελλάδας και Κύπρου στην Ανατολική Μεσόγειο», έχει την πρόθεση να ενοποιήσει την Ελλάδα και Κύπρο µέσω των δύο ΑΟΖ, εφόσον η νήσος Μεγίστη (Καστελλόριζο) συµπεριληφθεί, θέτοντας και τις βάσεις για την εκµετάλλευση του υπάρχοντος φυσικού ενεργειακού πλούτου της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής. Όµως αυτό δεν προσθέτει τίποτα περισσότερο στον τοµέα άµυνας ασφάλειας µεταξύ των δύο κρατών-µελών του ΟΗΕ και της Ε.Ε. (Ελλάδας και Κύπρου), και αποτελεί ουτοπία η παραπάνω διατύπωσή του, εφόσον µέχρι τώρα δεν έχει οριοθετηθεί ακόµη η ελληνική ΑΟΖ και δεν έχει επικυρωθεί από τη Βουλή των Ελλήνων. Η άσκηση ενεργειακής πολιτικής µε βάση το εθνικό συµφέρον της Ελλάδας είναι βέβαιο ότι θα συναντήσει εµπόδια εξαιτίας της εκδήλωσης των τουρκικών διεκδικήσεων, σήµερα µάλιστα που η τουρκική εξωτερική πολιτική τείνει να αυτονοµηθεί περισσότερο από την επιρροή της ύσης και που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη το νέο οθωµανικό πολιτικό πρόγραµµα της Άγκυρας, το οποίο εποφθαλµιά ως σφαίρα επιρροής, τις κτήσεις της πάλαι ποτέ Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. Το χωροταξικό πεδίο - κλειδί, το οποίο λειτουργεί προσδιοριστικά για την ανάπτυξη της νέας ενεργειακής πολιτικής της Ελλάδας είναι οπωσδήποτε η περιοχή της Μεγίστης (Καστελλόριζου), µια περιοχή την οποία η επιθετική στρατηγική των τουρκικών διεκδικήσεων τη φέρνει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Είναι λοιπόν προφανές, ότι η Τουρκία θα συνεχίσει και θα προσπαθεί έµπρακτα να αµφισβητήσει τα ελληνικά (Αιγαίο), και κυπριακά, κυριαρχικά δικαιώµατα και να τα µετατρέψει µέσω τετελεσµένων σε τουρκικά δικαιώµατα. Και το επιχειρεί, προσπαθώντας να εξαφανίζει την ΑΟΖ Ρόδου - Μεγίστης (Καστελλόριζου), που ενοποιεί την ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου. Τούτο θα της έδινε πλέον τη δυνατότητα να αµφισβητήσει και την ΑΟΖ των ελληνικών νησιών του Αιγαίου, διεκδικώντας κυριαρχικά δικαιώµατα στο Αιγαίο ανατολικά του 25 ου Μεσηµβρινού. Τέλος, εκτιµάται ότι η κατάργηση του ΕΑΧ έγινε προφανώς και µε τη συναίνεση της Κυπριακής κυβέρνησης, αλλά µόνο ως σώφρων πράξη (παρά το ότι η σχετική αναφορά συνεχίζει να είναι αναρτηµένη ακόµη στο ιστότοπο του ΓΕΕΦ!), δεν µπορεί να χαρακτηριστεί την παρούσα περίοδο. Η δε αντικατάστασή του υπό του Πυλώνα της Κοινής Ευρωπαϊκής Πολιτικής 11

12 Ασφάλειας και Άµυνας (ΚΕΠΑΑ) της Ε.Ε., προκαλεί θυµηδία λόγω των πολλών διαρθρωτικών προβληµάτων επιχειρησιακής ανάπτυξης και προβολής ισχύος των στρατιωτικών δυνάµεων της Ένωσης, ενώ επισηµαίνεται ότι η άµυνα της Ε.Ε. βασίζεται ακόµη στο ΝΑΤΟ, όπως αυτό προκύπτει και από το νέο Στρατηγικό όγµα (Λισαβόνα 2010). Συµπερασµατικά διαπιστώνουµε ότι, τόσο η ελληνική Εξωτερική Πολιτική όσο και η ελληνική Πολιτική Εθνικής Άµυνας-Ασφάλειας σε σχέση µε την Τουρκία, τα τελευταία χρόνια, θα µπορούσε να οριστεί ως µείγµα πολιτικής µείζονος Κατευνασµού και ελάσσονος Αποτροπής και η οποία τελικά οδήγησε στην αφαίρεση του ΕΑΧ από την ΠΕΑ Πιο συγκεκριµένα οι ελληνικές κυβερνήσεις ακολούθησαν µια πολιτική στήριξης και ενθάρρυνσης της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας µε αποτέλεσµα την εκκίνηση των ενταξιακών διαπραγµατεύσεων της Τουρκίας µε την Ε.Ε., τον Οκτώβριο του Το γεγονός ότι ακολουθείται κατευναστική πολιτική έναντι της Τουρκίας είναι ότι καµία ελληνική Κυβέρνηση δεν έχει τολµήσει µέχρι σήµερα να επεκτείνει τα χωρικά ύδατα από τα 6 στα 12 ναυτικά µίλια, όπως ρητά προβλέπει η ιεθνής Σύµβαση για το ίκαιο της Θάλασσας (1982), την οποία έχει υπογράψει η ίδια η Τουρκία και έχει εφαρµόσει στη Μαύρη Θάλασσα ήδη από το 1994, και πολύ δε περισσότερο σήµερα που δεν έχει ανακηρύξει την Ελληνική ΑΟΖ. Ανατολική Μεσόγειος: επιστρέφει η «ιπλωµατία των Κανονιοφόρων»; Ο Frederic the Great ( ), έχει τονίσει µε έµφαση: «ιπλωµατία χωρίς όπλα είναι σαν µουσική χωρίς όργανα». Ο όρος «ιπλωµατία των Κανονιοφόρων» («Gunboat Diplomacy»), ήταν διαδεδοµένος τον 19 ο αιώνα, για να περιγράψει την πρακτική, κοινή µεταξύ των Μεγάλων υνάµεων, της εγκατάστασης ναυτικών δυνάµεων στους λιµένες των πιο αδύναµων χωρών, µε τις οποίες εκκρεµούσαν έριδες και τις οποίες πίεζαν, µε την απειλή ή εφαρµογή ναυτικού αποκλεισµού και βοµβαρδισµού, προκειµένου να υιοθετήσουν πολιτικές ευνοϊκότερες για τα ιµπεριαλιστικά τους συµφέροντα. Τα πρόσφατα ναυτικά γεγονότα Ανατολική Μεσόγειο (επεισόδια «Mavi Marmara» -οικόπεδα εκµετάλλευσης υδρογονανθράκων) έχουν αναζωογονήσει συζητήσεις που έχουν σχέση µε τη «ιπλωµατία των Κανονιοφόρων». Όµως πού τελειώνει η Ναυτική ιπλωµατία και πού αρχίζει η «ιπλωµατία των Κανονιοφόρων»; Τι οδηγεί στη χρήση της «ιπλωµατίας των Κανονιοφόρων»; Και ίσως το πιο σηµαντικό, η ανανεωµένη της χρήση προµηνύει σταθερότητα στην ανατολική Μεσόγειο; Χαρακτηριστικά παραδείγµατα εφαρµογής της έννοιας της «ιπλωµατίας των Κανονιοφόρων» αποτελούν η υπόθεση Don Pacifico (Ιανουάριος 1850), όταν το βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό, µε τον ναύαρχο William Parker, επέβαλλε ναυτικό αποκλεισµό στον Πειραιά και τα κυριότερα ελληνικά λιµάνια, ενώ κατέσχεσε και ελληνικά πλοία, µε σκοπό να απαιτηθεί αποζηµίωση για µια 12

13 αντιληπτή αδικία σε βάρος ενός Εβραίου, βρετανικής υπηκοότητας, πολίτη, του David («Don») Pacifico, αλλά και η αποστολή της γερµανικής κανονιοφόρου «SMS Panther» προς την Αγαδίρ το 1911, µε την οποία ξεκίνησε η δεύτερη κρίση του Μαρόκου και η οποία οδήγησε στην παραχώρηση των τοµέων του Γαλλικού Κονγκό, στη Γερµανία. Επίσης, έχει κρίσιµα επηρεάσει τη διαµόρφωση της ιστορίας και της πολιτικής στην περιοχή της Ασίας - Ειρηνικού Ωκεανού (Πόλεµος του Οπίου, Έναρξη εµπορικών συναλλαγών ΗΠΑ Ιαπωνίας). Το 1853, ο διοικητής ναυτικής µοίρας του Αµερικανικού ναυτικού, αρχιπλοίαρχος Matthew Perry, κατέπλευσε µε τέσσερα πολεµικά πλοία στον κόλπο του Edo (σηµερινό Τόκυο), και µε την ανώτερή του στρατιωτική τεχνολογία και τη ρητή απειλή χρήσης βίας, έπεισε την Ιαπωνία, ότι θα πρέπει να ανοίξει το εµπόριό της µε τις Ηνωµένες Πολιτείες. Αυτά βέβαια φαντάζουν ως µακρινή ιστορία, και περιορίζονται στην εποχή του Ιµπεριαλισµού, όταν η στρατιωτική ανισότητα και η ανυπαρξία του ιεθνούς ικαίου (υπήρχε το εσωτερικό ίκαιο της κάθε αυτοκρατορίας) επέτρεπε θρασύτατες πράξεις επιθετικότητας και εκφοβισµού. Αλλά στην πράξη η «ιπλωµατία των Κανονιοφόρων» ποτέ δεν έχει εξαφανιστεί τόσο από τα ύδατα της Ασίας όσο και της ανατολικής Μεσογείου και γενικότερα ανά την υδρόγειο, και έχει συνεχιστεί στη µετα-ιµπεριαλιστική εποχή. Σήµερα, η εγγενής επιχειρησιακή ευελιξία και ευκαµψία των ναυτικών δυνάµεων σε συνδυασµό µε την πολυπλοκότητα που παρουσιάζει ο αγώνας στη θάλασσα, τις καθιστά ιδανικούς εκφραστές της «ιπλωµατίας των Κανονιοφόρων», στην οποία η απειλή χρήσης ή χρήση περιορισµένων ναυτικών δυνάµεων είναι αποφασιστικής σηµασίας για την επίτευξη των εθνικών πολιτικών αντικειµενικών σκοπών. Μια έννοια, η οποία λανθασµένα θεωρείται ως αρχαϊκή από κάποιους αναλυτές, παρά την αυξηµένη και συχνή της χρήση µετά τον Ψυχρό Πόλεµο, µε κάποια χαρακτηριστικά παραδείγµατα, όπως οι Κινεζικές ναυτικές ασκήσεις του People s Liberation Army Navy (PLAN) περί την Ταϊβάν κατά τη διάρκεια του 1996, η χρήση του Ινδικού ναυτικού κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων στο Καργκίλ και τα πυρά του Ναυτικού των ΗΠΑ στην Αλ Σίζα και Χοστ το 1998 (ένα γεγονός µε το οποίο αύξησε σηµαντικά την γεωγραφική σφαίρα επιρροής τους). Η αυξηµένη χρήση της έχει γίνει κυρίως γιατί, κατά την επίτευξη των εθνικών στόχων, οι κυβερνήσεις είναι ανήσυχες και θέλουν να αποφύγουν ένα απροκάλυπτο και εµφανή πόλεµο µε τις επακόλουθες συνέπειές του. Στο µεσοδιάστηµα µεταξύ των δύο Παγκοσµίων Πολέµων υπήρξαν 71 περιπτώσεις χρήσης της «ιπλωµατίας των Κανονιοφόρων», σε κάποια της µορφή µεταξύ των εθνών. Ωστόσο, µε τη δραµατική αύξηση του αριθµού των εθνών (και προφανώς των ναυτικών δυνάµεων) και µε τη συγχώνευση του πολιτικά κατακερµατισµένου κόσµου σε ένα διπολικό σύστηµα - µετά τον 2 ο Παγκόσµιο Πόλεµο έχουµε δει σχεδόν τον τριπλασιασµό των περιπτώσεών της. Από το 1945, υπήρξε ένας πραγµατικός ναυτικός πόλεµος, µάλλον µονόπλευρων ναυτικών συνδροµών σε επιχειρήσεις ξηράς, και περισσότερες από 200 πολιτικές εφαρµογές χρήσης της περιορισµένης 13

14 ναυτικής δύναµης. Έτσι είναι προφανές ότι η πολιτική διαµόρφωση του κόσµου έκανε ελάχιστα για να αµβλύνει τη χρήση των ναυτικών δυνάµεων ως εργαλείο για τη διπλωµατία. Ορισµός Η «ιπλωµατία των Κανονιοφόρων» είναι δύσκολο να οριστεί ως έννοια. Αν και γνωστή σε πολλούς, είναι ακόµα άµορφη στη φύση της και αψηφά έναν απλό ορισµό εκ των προτέρων. Ο ακριβής της ορισµός έχει γίνει εξαιρετικά δυσδιάκριτος και αόριστος. Πώς, λοιπόν, να καθορίσουµε τη «ιπλωµατία των Κανονιοφόρων»; Ένας απλός ορισµός θα µπορούσε να είναι ως µια προσπάθεια για την επίτευξη πολιτικών στόχων µέσα από την απροκάλυπτη χρήση των στρατιωτικών µέσων. Η συµµετοχή σε διµερείς ναυτικές ασκήσεις για αµοιβαία βελτίωση των σχέσεων και των ικανοτήτων, δεν είναι «ιπλωµατία των Κανονιοφόρων», αλλά απλά Ναυτική ιπλωµατία. Η «ιπλωµατία των Κανονιοφόρων», η οποία είτε θα είναι εξαναγκαστική είτε αποτρεπτική, επιχειρεί να επιτύχει τους στόχους της, µέσω του εκφοβισµού. Εποµένως, είναι εξαρτώµενη από µια αναντιστοιχία, ή τουλάχιστον µια αντιληπτή αναντιστοιχία, µεταξύ των ναυτικών ικανοτήτων δύο κρατών. Μια χώρα ασθενέστερη σε ναυτικές δυνάµεις θα δυσκολευτεί, γενικά, να εµπλακεί σε «ιπλωµατία των Κανονιοφόρων» που απευθύνεται προς ένα ισχυρότερο αντίπαλο. Εδώ, όµως, τίθεται το ζήτηµα των συµφερόντων. Μία µικρή δύναµη µπορεί να έχει κοινά συµφέροντα µε µία µεγαλύτερη, οπότε θα συµµαχήσει µαζί της για να µπορέσει να αποτρέψει έναν ισχυρότερο αντίπαλό της. Οπότε µιλάµε για αύξηση της ισχύος µέσω εξωτερικής εξισορρόπησης (συµµαχίες). Ο Βρετανός διπλωµάτης και διανοητής περί ναυτικών θεµάτων, James Cable, διατύπωσε τη φύση της «ιπλωµατίας των Κανονιοφόρων» σε σειρά από οµότιτλες εργασίες που δηµοσιεύθηκαν µεταξύ 1971 και Σε αυτές, ο ίδιος την προσδιόρισε ως το φαινόµενο «χρήσης ή απειλής χρήσης των περιορισµένων ναυτικών δυνάµεων (limited naval forces), διαφορετικό από µια πράξη πολέµου, προκειµένου να εξασφαλιστεί πλεονέκτηµα ή να αποτραπεί η απώλεια, είτε στην προώθηση µιας διεθνούς διαφοράς ή αλλιώς κατά των ξένων υπηκόων µέσα στην επικράτεια ή τη δικαιοδοσία του δικού τους κράτους». Ο ορισµός του Cable είναι ευρύς, και καλύπτει σειρά από δραστηριότητες, οι οποίες αναλαµβάνονται από τις ναυτικές δυνάµεις και αφορούν τη βία ή την απειλή χρήσης βίας για την προώθηση των στόχων της εξωτερικής πολιτικής. Έτσι στη διεθνή πολιτική, η «ιπλωµατία των Κανονιοφόρων» είναι µια µορφή εξαναγκαστικής διπλωµατίας (εν δυνάµει επιθετική διπλωµατική δραστηριότητα), που πραγµατοποιείται και διεξάγεται σε καιρό ειρήνης ή και σε λιγότερο εµφανείς καταστάσεις πολέµου, επιδιώκει να εξασφαλίσει ειδικό πλεονέκτηµα από το άλλο κράτος και εκπίπτει από το διπλωµατικό της χαρακτήρα, είτε εάν αυτή θεωρηθεί ως πρόκληση βλάβης που δεν σχετίζεται µε 14

15 την απόκτηση αυτού του οφέλους ή διαφορετικά µεταπίπτει σε πράξη πολέµου. Ως εκ τούτου αναγκαστικά, η «ιπλωµατία των Κανονιοφόρων» είναι µια εναλλακτική λύση πριν από τον Πόλεµο αν και σε περίπτωση κλιµάκωσης µπορεί να οδηγήσει στον Πόλεµο. Μια άλλη σηµαντική πτυχή της «ιπλωµατίας των Κανονιοφόρων» είναι ότι αποτελεί στρατιωτικής φύσης πολιτική πράξη και πρέπει να θεωρείται πάντοτε ως µέσο υλοποίησης µιας υψηλής στρατηγικής. Είναι συνεπώς ένα εργαλείο απειλής ή χρήσης Περιορισµένης Ναυτικής ύναµης. Τύποι της ιπλωµατίας των Κανονιοφόρων Ο Edward Nicolas Luttwak πρότεινε τον όρο «Καταπίεση» («Suasion»), για να περιγράψει την πολιτική χρήση της ναυτικής δύναµης. Στη «Θεωρία της Καταπίεσης» («Theory of Suasion»), ο όρος έχει χρησιµοποιηθεί ουδέτερα, όπου η έννοια συνήθως υποδηλώνει την έλλειψη αµεσότητας από οποιαδήποτε πολιτική εφαρµογή της δύναµης. Θεωρεί ότι η ένοπλη καταπίεση σε γενικές γραµµές και ιδίως η ναυτική καταπίεση αποτελούν δύο πτυχές, την αφανή - λανθάνουσα καθώς και την ενεργητική ναυτική καταπίεση. Η πρώτη περιλαµβάνει την αντίδραση των αντιπάλων που προκαλείται από την καθηµερινή δραστηριότητα και/ή µη-κατευθυνόµενες ενέργειες των ναυτικών µονάδων, όπως οι συνήθεις ασκήσεις του στόλου, οι οποίες µπορεί να θεωρηθούν, ως απειλή σε λανθάνουσα µορφή. Πρέπει να προστεθεί ότι η λανθάνουσα καταπίεση διαµορφώνει συνεχώς τη στρατιωτική διάσταση του συνολικού περιβάλλοντος που αντιλαµβάνονται οι φορείς χάραξης πολιτικής και µέσα στο οποίο επιχειρούν. Από την άλλη πλευρά, η ενεργητική ναυτική καταπίεση περιλαµβάνει τα αποτελέσµατα που προκαλούνται από τη σκόπιµη άσκηση της περιορισµένης ένοπλης δράσης, η οποία είναι να αποσπάσει συγκεκριµένη αντίδραση από ένα συγκεκριµένο δρώντα. Η υποστηρικτική πτυχή αυτής της ενεργητικής ναυτικής καταπίεσης, καθησυχάζει γενικά το σύµµαχο ή τη φίλια δύναµη. Η καταναγκαστική πλευρά από την άλλη πλευρά µπορεί να είναι αρνητική (αποτρεπτική) ή θετική (εξαναγκαστική) από τη φύση της. Ο James Cable από την άλλη πλευρά έχει ταξινοµήσει τη «ιπλωµατία των Κανονιοφόρων» σε τέσσερις πολιτικές κατηγορίες, οι οποίες είναι: η αποφασιστική δύναµη, η σκόπιµη δύναµη, η καταλυτική δύναµη και η εκφραστική - εκδηλωτική δύναµη. -Αποφασιστική ύναµη (Definitive Force): Η κύρια διάστασή της είναι ότι προσπαθεί να αφαιρέσει την αιτία και, συνεπώς, τη διευθέτηση του ζητήµατος, για παράδειγµα µε την καταστροφή µιας περιοχής, τη διάσωση λαφύρων ή αιχµαλώτων, διατηρώντας ή σπάζοντας τον ναυτικό αποκλεισµό ή την κατάσχεση - βύθιση πλοίων. υστυχώς, πολύ λίγες διεθνείς διαφορές προσφέρονται για ανάλυση µε τη χρήση αυτού του τύπου δύναµης. Ωστόσο, όταν οι συνθήκες είναι κατάλληλες, η αποφασιστική δύναµη είναι ένας από τους 15

16 πιο αποτελεσµατικούς τρόπους για την εφαρµογή της «ιπλωµατίας των Κανονιοφόρων». Η χρήση της είναι για να δηµιουργήσει ένα συγκεκριµένο στόχο ή να καταργήσει -αναιρέσει ένα τετελεσµένο γεγονός. -Σκόπιµη ύναµη (Purposeful Force): Πρόκειται για µια λιγότερο άµεση και αξιόπιστη δύναµη από ό,τι η αποφασιστική δύναµη, ενώ η επιτυχία της εξαρτάται κατά πόσο το θύµα θα επιλέξει να ανταποκριθεί σε αυτό το είδος της πίεσης. Επίσης, είναι επικίνδυνα σκόπιµο - η καταπολέµηση της φωτιάς µε τη φωτιά - και οι κίνδυνοι επιδεινώνονται όταν τα εµπλεκόµενα µέρη είναι περισσότερο ή λιγότερο ίσης στρατιωτικής δύναµης. Η εφαρµογή της ναυτικής δύναµης είναι για να αλλάξει η πολιτική της άλλης πλευράς ή τον χαρακτήρα του στόχου της κυβέρνησης ή της οµάδας λήψης απόφασης. -Καταλυτική ύναµη (Catalytic Force): Πρόκειται για µια απάντηση ετοιµότητας σε µια ουσιαστικά άµορφη απειλή. Μπορεί να υπάρξει µια κρίση όπου µια κυβέρνηση θεωρεί ότι η παρουσία του ναυτικού της στόλου θα εµπόδιζε την κρίση. Έτσι εδώ η δύναµη είναι συχνά εφαρµόσιµη για έναν ασαφή σκοπό. Υπάρχει η αίσθηση, ότι πρόκειται να συµβεί κάτι, που θα µπορεί να προληφθεί εάν δύναµη ήταν διαθέσιµη κατά το κρίσιµο σηµείο. Σχεδιάστηκε ως ένας µηχανισµός για να παρουσιάσει στους φορείς χάραξης πολιτικής αυξηµένο εύρος επιλογών. -Εκφραστική / Εκδηλωτική ύναµη (Expressive Force): Η λιγότερο συχνή από τις χρήσεις των περιορισµένων ναυτικών δυνάµεων στην προώθηση του στόχου είναι η εκφραστική δύναµη. Στην υπόψη δύναµη, τα πολεµικά πλοία χρησιµοποιούνται για να τονίσουν τη στάση, να προσδώσουν την αληθοφάνεια µε έναν ή άλλο τρόπο πειστικών δηλώσεων, ή να παρέχουν συναισθηµατική διέξοδο. Είναι διαφορετική από τη χρήση σκόπιµης δύναµης, αλλά είναι συνήθως ασαφής και αβέβαιη ως προς το αποτέλεσµα της επιτυχίας της. Είναι σχεδιασµένη για να µεταφέρει ένα πολιτικό µήνυµα µέσα από τις εκφράσεις της ναυτικής δύναµης. ιπλωµατία των Κανονιοφόρων στην Ανατολική Μεσόγειο: Τουρκία και Μεγάλες υνάµεις Η Τουρκία έχει υιοθετήσει µια απειλητική ναυτική συµπεριφορά στην Ανατολική Μεσόγειο και οι κίνδυνοι γίνονται προφανείς και αντιληπτοί ως µία υπερβολική αντίδραση στη διαµάχη της Άγκυρας µε το Ισραήλ αλλά και ως µια επιβεβαίωση της θέσης της ως περιφερειακής δύναµης, που θα µπορούσε να αποξενώσει ακόµη και τους νέους Άραβες θαυµαστές της. Ο Τούρκος πρωθυπουργός Tayyip Erdogan, µε τη συµπεριφορά, τις ενέργειες και την τάση του για δράσεις στα ζητήµατα του Ισραήλ και της Κυπριακής ΑΟΖ, που αποσκοπούν στη δηµοτικότητά του στον µουσουλµανικό κόσµο, ενδέχεται να τροφοδοτήσει µε ανησυχία τη ύση, σχετικά µε την αξιοπιστία της Τουρκίας ως εταίρου του ΝΑΤΟ. 16

17 Η οικονοµική ανάπτυξη και η κοσµική δηµοκρατία της Τουρκίας, στο πλαίσιο της ισλαµικής της διακυβέρνησης, έχει συναρπάσει τις αραβικές χώρες που ανυποµονούν και οι ίδιες να εφαρµόσουν ένα παρόµοιο µοντέλο ανάπτυξης. Η τυχόν παρουσία τουρκικών πολεµικών πλοίων σε άλλα ύδατα όπου επιχειρεί το Πολεµικό Ναυτικό του Ισραήλ, αυξάνει τον κίνδυνο µιας σύγκρουσης µεταξύ των. Ενισχυµένη από µια ανθηρή οικονοµία και φαινοµενική (µε την κουρδική ένταση σε εξέλιξη) πολιτική εσωτερική σταθερότητα, η Τουρκία έχει χαρακτηριστεί από κάποιες πλευρές, ως η «ήπια δύναµη» που ενισχύεται υπό το κόµµα του Tayyip Erdogan, µε ρίζες στο πολιτικό Ισλάµ. Οι απειλές περί ανάπτυξης πολεµικών πλοίων (µέχρι σήµερα σηµαντικός αριθµός ελλιµενίζεται στο λιµάνι της Αµµοχώστου), δείχνουν ότι θα χρησιµοποιήσει η Τουρκία στρατιωτική δύναµη για να προωθήσει τα συµφέροντά της σε µια περιοχή που επιθυµεί να αναθεωρήσει [µέχρι στιγµής λεκτικά] το υφιστάµενο status quo. Ο Τούρκος πρωθυπουργός λαµβάνει µια πολύ επιθετική στάση για να διεκδικήσει το καθεστώς της χώρας του ως περιφερειακής δύναµης, έναντι της χρήσης της ήπιας δύναµης, ενώ υπάρχει και µια αίσθηση στο κόµµα του, ότι η Τουρκία είναι µια µεγάλη περιφερειακή δύναµη και ότι η Μεσόγειος είναι στην σφαίρα επιρροής της. Η ύση όµως αλλά και το ΝΑΤΟ παρατηρούν ότι η Τουρκία συµπεριφέρεται πλέον προκλητικά και µε ένταση και θα πρέπει να θεωρηθεί ότι αυτό προκαλεί και µεγάλη ανησυχία στους Άραβες, οι οποίοι ήταν υπήκοοι της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας για πολλούς αιώνες. Μια µεγαλύτερη παρουσία τουρκικών πολεµικών πλοίων στην Ανατολική Μεσόγειο θα είναι ιδιαίτερα ανησυχητική για την Ελλάδα και την Κύπρο, καθώς και για τις έρευνες των γεωτρήσεων φυσικού αερίου - πετρελαίου. Επίσης, Τούρκοι και Ισραηλινοί αναλυτές επισηµαίνουν ότι το κίνητρο της Τουρκίας δεν είναι να αναζητήσει µια αναµέτρηση µε το Ισραήλ για το ζήτηµα της Γάζας, αλλά να δηµιουργήσει µια ναυτική παρουσία µεταξύ της Κύπρου και του Ισραήλ ώστε να δηµιουργήσει µια αίσθηση απειλής και να «τροµάξει» τους επενδυτές πετρελαίου µακριά από τα εκεί κοιτάσµατα φυσικού αερίου. Η Τουρκία έχει ερεθισθεί από την Κυπριακή- Ισραηλινή ενεργειακή συµφωνία, και οι εντάσεις µε το Ισραήλ θα µπορούσαν να επιτρέψουν στην Άγκυρα να στείλει ένα µήνυµα χωρίς να κάνει σαφείς τις απειλές. Επίσης, η έµφαση της Τουρκίας για την ελευθερία της ναυσιπλοΐας συνδέεται µε την εκτίµηση ότι στην ανατολική Μεσόγειο υπάρχουν σηµαντικά κοιτάσµατα υδρογονανθράκων - φυσικού αερίου πέραν αυτών που έχουν ήδη εντοπισθεί. Από την άλλη πλευρά, φαίνεται απίθανο ότι η Τουρκία, ως µέλος του ΝΑΤΟ, θα µπορούσε να εµπλακεί σε εχθροπραξίες µε το Ισραήλ. Ο Γενικός Γραµµατέας του ΝΑΤΟ, Anders Fogh Rasmussen, δήλωσε ότι οι τουρκο-ισραηλινές σχέσεις είναι ένα «διµερές θέµα». Ωστόσο τόνισε πως η ένταση προκαλεί ανησυχίες στη Συµµαχία. ιευκρίνισε όµως, ότι το ΝΑΤΟ δεν πρόκειται να επέµβει σε περίπτωση σύγκρουσης, καλώντας όλες τις πλευρές να εργαστούν για την αποκλιµάκωση της έντασης µε ειρηνικές µεθόδους. Παράλληλα, η κυβέρνηση του Προέδρου των ΗΠΑ, Barack Obama, επιθυµεί την εξοµάλυνση των σχέσεων µεταξύ δύο κυριότερών του συµµάχων στη Μέση Ανατολή και Αµερικανοί διπλωµάτες εργάζονται µυστικά για να θεραπεύσουν το 17

18 ρήγµα στις σχέσεις των. Η Τουρκία βέβαια, µε την κινητοποίηση δύναµης του Πολεµικού Ναυτικού της στην Ανατολική Μεσόγειο και αεροναυτικών ασκήσεων στην ΑΟΖ της Κύπρου, προβαίνει σε επίδειξη (Σηµαίας) δύναµης, χωρίς να ακολουθεί τη νόµιµη διαδικασία δέσµευσης περιοχών στο θαλάσσιο και εναέριο χώρο. Το ίδιο παράνοµες ενέργειες είναι η συνοδεία ερευνητικών σκαφών, που ενεργούν παράνοµα έρευνες στην ΑΟΖ της Κυπριακής ηµοκρατίας προς όφελος της Τουρκίας, και η πρόθεση παρεµπόδισης των ερευνών της Κύπρου στο θαλάσσιο χώρο της δυτικά της Πάφου (δυτικά του γεωγραφικού µεσηµβρινού µε συντεταγµένες των ). Στον υπόψη γεωγραφικό χώρο υπάρχει ένα σηµαντικό πρόβληµα που αφορά την εκτέλεση άµεσων ελληνο-κυπριακών διπλωµατικών ενεργειών προς κάλυψη του κενού που βρίσκεται στον θαλάσσιο χώρο της ΑΟΖ της Κύπρου, δυτικά και βόρεια αυτής, όπου δεν υπάρχει οριοθέτησή της. Στο χώρο αυτό η Κύπρος δεν έχει καθορίσει τα ακριβή θαλάσσια όρια της ΑΟΖ της. Σύµφωνα µε αξιόπιστες πληροφορίες, εάν οι σεισµικές έρευνες είναι ενθαρρυντικές, οι Τούρκοι προσανατολίζονται να «τρυπήσουν» δυτικά της Πάφου, εκεί όπου µε βάση την αρχή της µέσης γραµµής εφάπτεται η Ελληνική υφαλοκρηπίδα - ΑΟΖ µε την Κυπριακή. Βέβαια, η Τουρκία δεν έχει κανένα δικαίωµα στη θαλάσσια περιοχή νοτίως της Κύπρου. Επίσης έγγραφο του ελληνικού ΥΠΕΘΑ αναλύει τα στατιστικά στοιχεία της Πολεµικής Αεροπορίας για τις τουρκικές προκλήσεις στο Αιγαίο, και συµπεραίνει ότι η Τουρκία έγινε επιθετικότερη. Η Τουρκία πρόσφατα έχει «σκληρύνει» τη στάση της στο Αιγαίο, ειδικά µετά από την έναρξη των ερευνών για φυσικό αέριο στη Κύπρο. Η εξήγηση που δίνεται από τους στρατιωτικούς κύκλους έχει να κάνει τόσο µε τα θέµατα του Αιγαίου όσο και µε τις ενέργειες της Κυπριακής ηµοκρατίας για άντληση υδρογονανθράκων και, δευτερευόντως µε τις γενικότερες εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου (Λιβύη, Συρία, ελληνο-ισραηλινή συνεργασία, ένταση τουρκοισραηλινών σχέσεων) στα πλαίσια της προσπάθειας της Τουρκίας να καθιερωθεί ως περιφερειακή δύναµη στην περιοχή της ΝΑ Μεσογείου και όχι µόνο. Η διεξαγωγή νέων στρατιωτικών ασκήσεων στη θαλάσσια περιοχή βόρεια και νότια της Κύπρου που προανήγγειλε η Τουρκία, φορτίζει περαιτέρω το κλίµα έντασης στην περιοχή. Συγκεκριµένα, η Άγκυρα εξέδωσε δύο αεροναυτικές αγγελίες (ΝΟΤΑΜ) µε τις οποίες δεσµεύει περιοχές εντός του FIR Λευκωσίας για ασκήσεις. Η πρώτη αφορούσε άσκηση αεροναυτικής συνεργασίας, που έγινε στη θαλάσσια περιοχή νοτίως της Κύπρου, ανάµεσα στη νήσο και την εξέδρα της γεώτρησης. Η δεύτερη ΝΟΤΑΜ δέσµευσε περιοχή βόρεια της Κύπρου για πραγµατοποίηση άσκηση έρευνας και διάσωσης. Παράλληλα, οι τουρκικές αρχές εξέδωσαν NAVTEX για πλου, που πραγµατοποίησε έως τις 30 Νοεµβρίου 2011 στο Αιγαίο το ιταλικό ωκεανογραφικό EXPLORA για χαρτογράφηση της τουρκικής ακτογραµµής, στην οποία περιλαµβάνεται και µικρό τµήµα των ελληνικών χωρικών υδάτων. Παράλληλα η Ελληνική φρεγάτα (Φ/Γ) Υ ΡΑ F452 του Πολεµικού Ναυτικού συµµετείχε στη νατοϊκή αποστολή «ACTIVE ENDEAVOUR», στην ανατολική Μεσόγειο. 18

19 Για όλα αυτά, Αµερικανοί αξιωµατούχοι και επενδυτές, ανησυχούν σφόδρα για τις τουρκικές απειλές εναντίον Ισραήλ-Κύπρου, καλώντας την Κυβέρνηση του Προέδρου Barack Obama να παρέµβει είτε ασκώντας µεγαλύτερη διπλωµατική πίεση είτε µε εντονότερη παρουσία του αµερικανικού Ναυτικού στη περιοχή. Επιπλέον, η Ρωσία ανακοίνωσε το Νοέµβριο 2011 την αποστολή ναυτικής οµάδας µάχης στη Μεσόγειο για ασκήσεις µε συµµαχικές χώρες. Tο αεροπλανοφόρο «Admiral Kuznetsov» συνοδευόµενο από το αντιτορπιλικό «Admiral Chabanenko» (κλάσης Udaloy II), και ένα πυρηνικό υποβρύχιο, µετά την εκτέλεση ναυτικών ασκήσεων στη Θάλασσα Μπάρεντς, κατέπλευσαν το εκέµβριο Ιανουάριο 2012 στην Ανατολική Μεσόγειο, και συνενώθηκαν µε άλλα ρωσικά πολεµικά πλοία, όπως τη φρεγάτα «Ladnyy»/ κλάσης Krivak I, κυρίως για «επίδειξη Σηµαίας» αλλά και τη επίσκεψή των σε λιµένες της Συρίας. Η Ρωσία φαίνεται να διαφοροποιείται από την παθητική στάση που κράτησε στην περίπτωση της Λιβύης, αλλά και µε την πιθανή µελλοντική ανάληψη των καθηκόντων, µετά από τις νέες εκλογές Προέδρου της Ρωσικής Οµοσπονδίας που ορίστηκαν για τις 4 Μαρτίου του 2012, από τον νέο Πρόεδρό της, Vladimir Vladimirovich Putin, να διακηρύττει µε τον πλέον επιδεικτικό τρόπο το ενδιαφέρον της για την Ανατολική Μεσόγειο και τη Συρία, αφού τα ρωσικά συµφέροντα στην περιοχή δεν θα µπορούσαν να αποδεχτούν µία νέα αλλαγή καθεστώτος. Εκτιµάται, ότι η Μόσχα θέλει πλέον να κάνει αισθητή την παρουσία της στην περιοχή µε το βλέµµα κυρίως στη Συρία, όπου επιθυµεί να επαναλειτουργήσει σε «πλήρη ισχύ» τη ναυτική της βάση στο λιµάνι της Ταρτούς. Παράλληλα όµως ενδιαφέρεται και για δύο θαλάσσια οικόπεδα στην κυπριακή ΑΟΖ. Παρακάτω παρατίθεται ενδεικτικός πίνακας µε τις Ναυτικές υνάµεις που ήταν αναπτυγµένες στην περιοχή της ανατολικής-κεντρικής Μεσογείου, την πρόσφατη περίοδο. 19

20 ΠΙΝΑΚΑΣ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΥΝΑΜΕΩΝ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ ΘΑΛΑΣΣΑ A/Α ΚΡΑΤΟΣ ΤΥΠΟΣ & ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΠΛΟΙΟΥ 1 ΗΠΑ Α/Τ USS Sullivans DDG 68 Π/Φ USNS John Lenthall (TAO 189) Ανατ. Μεσόγειος (ΣΟΥ Α) ΝΘΗ τύπου Avenger Ανατ. Μεσόγειος Α/Τ USS Ramage DDG 61 Ε/Π USS Makin Island LHD 8 2 ΡΩΣΙΑ Α/Φ Admiral Kuznetsov Α/Τ Admiral Chabanenko Φ/Γ Ladnyy Υ/Β Ανατ. Μεσόγειος Κεντ. Μεσόγειος εκέµβριος 2011 Ιανουάριος ΤΟΥΡΚΙΑ Φ/Γ TCG Gelibolu F 493 Φ/Γ TCG Salih Reis F 246 Υ/Β TCG Doganay S 351 ΒΟΗΘ. TCG Sokullu M. Pasha A 577 ΝΘΗ TCG Akcay M 270 Κ/Β TCG Bodrum F 501 ΤΠΚ TCG Bora P 338 ΤΠΚ TCG Gurbet P 346 Υ/Γ-Ω/Γ Koca Piri Reis Φ/Γ TCG Gemlik F 492 Κ/Β TCG Bartın F 504 ΤΠΚ TCG İmbat P 335 Κεντ. Μεσόγειος (βόρεια Λιβύης) Ανατ. Μεσόγειος (ΣΟΥ Α) Ανατ. Μεσόγειος Αµµόχωστος Συµµετοχή σε «Unified Protector» Κ/Β TCG Bafra F 505 Ανατ. Μεσόγειος Συµµετοχή UNIFIL Υ/Β TCG Saldıray S 348 Ανατ. Μεσόγειος Α/Γ TCG Sarucabey NL 123 Μερσίνα Ο/Γ TCG Ertugrul L 401 Τρία ναρκαλιευτικά (Ν/Α) ΒΟΗΘ. TCG Iskenderun A ΙΣΡΑΗΛ 1 ΤΠΚ 2 Κ/Β 1 Υ/Β 5 ΕΛΛΑ Α 1 Φ/Γ 1 Υ/Β 6 ΙΤΑΛΙΑ ΝΘΗ ITS Numana M 5557 ΒΟΗΘ. ITS Regina Maria 7 ΓΕΡΜΑΝΙ Φ/Γ FGS Sachsen F 124 Α ΝΘΗ FGS Bad Bevensen M 1063 ΝΘΗ FGS Ensdorf M 1094 Επεξηγήσεις: -Α/Τ: αντιτορπιλικό -Π/Φ: πετρελαιοφόρο -ΝΘΗ: ναρκοθηρευτικό -Ε/Π: ελικοπτεροφόρο -Α/Φ: αεροπλανοφόρο -Φ/Γ: φρεγάτα Ανατ. Μεσόγειος- Κύπρος Ανατ. Μεσόγειος Ανατ. Μεσόγειος (ΣΟΥ Α) Ανατ. Μεσόγειος (ΣΟΥ Α) Ανατ. Μεσόγειος -Y/B: υποβρύχιο -ΒΟΗΘ.: βοηθητικό -Κ/Β: κορβέτα -ΤΠΚ: ταχύ περιπολικό κατευθυνόµενων βληµάτων -Υ/Γ - Ω/Γ: υδρογραφικό ωκεανογραφικό -Α/Γ: αρµαταγωγό -Ο/Γ: οχηµαταγωγό Συµπερασµατικά, η οικονοµική ανάπτυξη κατά τις τελευταίες δύο µε τρεις δεκαετίες έχει οδηγήσει σε ταχεία αύξηση της ζήτησης για ενέργεια, τρόφιµα και εισαγόµενα εµπορεύµατα, αυξάνοντας τη στρατηγική σηµασία της θάλασσας και της σηµασίας των εδαφικών διαφορών. 20