Η ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΙΠΠΑΣΙΑ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Η ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΙΠΠΑΣΙΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΣΟΜΠΑΝΙΔΟΥ ΧΡΥΣΟΥΛΑ Α.Ε.Μ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΣΙΜΑΡΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ 4 ABSTRACT 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΙΠΠΑΣΙΑ Η ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΑΛΟΓΟΥ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Η ΠΟΛΥΔΙΑΣΤΑΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΑΛΟΓΟΥ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΟΡΙΣΜΟΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΙΠΠΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΙΠΠΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Η ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΚΊΝΗΣΗ ΤΟΥ ΑΛΟΓΟΥ ΕΝΑΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΚΙΝΗΣΕΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΑΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΒΑΤΗ ΣΧΕΣΗ ΑΛΟΓΟΥ ΑΝΑΒΑΤΗ Η ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΙΠΠΑΣΙΑ ΔΙΑΣΚΕΔΑΖΕΙ Η ΟΜΑΔΑ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΙΠΠΑΣΙΑΣ Ο ΧΩΡΟΣ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ Ο ΙΠΠΕΑΣ ΤΟ ΑΛΟΓΟ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΤΕΔΕΙΞΕΙΣ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΙΠΠΑΣΙΑ 40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΙΠΠΑΣΙΑΣ Σωματικά Εκπαιδευτικά Ψυχολογικά Κοινωνικά 52 2

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΠΑΡΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΙΠΠΑΣΙΑ 54 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙV ΑΥΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΙΠΠΑΣΙΑ 61 ΚΕΦΑΛΑΙΟ V ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΙΠΠΑΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΟ DOWN ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΙΠΠΑΣΙΑ 68 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 71 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VIΙ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 72 3

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα οφέλη της ιππασίας είναι γνωστά από την αρχαιότητα, αλλά η θεραπευτική ιππασία όπως την γνωρίζουμε σήμερα άρχισε να εφαρμόζεται μόλις τον 20 ο αιώνα όταν άρχισαν να μελετούνται οι επιδράσεις της κίνησης του αλόγου σε ασθενείς. Στην παρούσα εργασία γίνεται μια αναφορά στην Θεραπευτική Ιππασία και στην εξέλιξή της, ως εναλλακτική μορφή θεραπείας. Επίσης, γίνεται μια ανάλυση στον τρόπο κίνησης του αλόγου και τα αποτελέσματα που έχει η χρήση του στον αναβάτη. Επιπλέον περιγράφονται όλες οι παράμετροι που είναι απαραίτητες για την ομαλή και ασφαλή διεξαγωγή μιας θεραπευτικής συνεδρίας. Μέσα από δημοσιευμένες έρευνες και μελέτες αναλύονται τα οφέλη των προγραμμάτων θεραπευτικής ιππασίας αλλά και οι ενδείξεις όσο και οι αντενδείξεις στη χρήση της. Αναλυτικότερη αναφορά γίνεται στην εγκεφαλική παράλυση, τον αυτισμό, τη νοητική υστέρηση και το σύνδρομο Down όπου η χρήση της θεραπευτικής Ιππασίας είναι πιο διαδεδομένη και υπάρχουν περισσότερες αναφορές, έρευνες και μελέτες. Λέξεις-Κλειδιά: θεραπευτική ιππασία, ιπποθεραπεία, άλογο, αναπηρία. 4

5 ABSTRACT Horse riding benefits are known since ancient time but Therapeutic Riding, as it is known today only started in the 20th century when they began to study the effects of the movement of the horse in patients. In this work there is a reference to the Therapeutic Riding and development, as an alternative form of treatment. An analysis is also provided on the way a horse moves and the effects of the use on the rider. Furthermore, all the parameters necessary for the smooth and safe conduct of a therapeutic session are described. The benefits of therapeutic riding programs are analyzed through published research and studies as well as the indications and contraindications of use. A more detailed reference is made to disabilities such as cerebral palsy, autism, mental retardation and Down syndrome, where the use of therapeutic riding is more widespread and there are more references, surveys and studies. Keywords: therapeutic riding, hippotherapy, horse, disability. 5

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Η ΙΠΠΑΣΙΑ Η Ιππασία είναι ένα από τα αρχαιότερα αθλήματα. Η εφαρμογή ίδιων κανόνων αξιολόγησης και βαθμολόγησης ανδρών και γυναικών, καθώς επίσης και η επιβράβευση όχι μόνο του ιππέα ή της αμαζόνας αλλά και του αλόγου, καθιστούν την Ιππασία μοναδική ως άθλημα. Ο ιππέας ή η αμαζόνα και το άλογο θεωρούνται μια ομάδα. Απαιτούνται χρόνια συστηματικής προσπάθειας προκειμένου να μπορούν να εκτελούν ασκήσεις δεξιοτεχνίας, ταχύτητας, αντοχής και υπερπήδησης εμποδίων( d=222&catid=55&lang=el) Τα αθλήματα της Ιππασίας που καλλιεργούνται διεθνώς είναι επτά: Η Υπερπήδηση Εμποδίων, η Ιππική Δεξιοτεχνία, το Ιππικό Τρίαθλο, η Ιππική Αντοχή, η Γυμνιππευτική και η Χαλιναγώγηση. Τα αγωνίσματα της Ιππασίας, που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα των Ολυμπιακών Αγώνων και που καλλιεργεί η Ελληνική Ομοσπονδία Ιππασίας, είναι: 1. Ιππική Δεξιοτεχνία 2. Υπερπήδηση Εμποδίων 3. Ιππικό Τρίαθλο ( uegd.dpuf) - Ιππική Δεξιοτεχνία Η Ιππική Δεξιοτεχνία αναφέρεται στην Ιππική του Ξενοφώντος, σύγγραμμα θεμελιώδες ως προς την τεχνική του αθλήματος. Οι ασκήσεις του αθλήματος αυτού ξεκίνησαν ως ασκήσεις για τελετές παρελάσεων και πολέμου. Κατόπιν, συναντώνται κατά τους βυζαντινούς χρόνους, όπου και εμφανίζονται και τα πρώτα είδη Αγώνων. Οι ασκήσεις αυτές συναντώνται επίσης κατά τις Σταυροφορίες στους Δυτικούς Ιππότες κι από εκεί κι έπειτα διατηρούνται στην παράδοση της Ιππικής Τέχνης δια των Σχολών της Βιέννης και του Saumur. Το 19ο αιώνα πλέον, συναντάται ως άθλημα σε Αγώνες στην 6

7 Αυστρία. Το 1902 αποτελεί άθλημα Διεθνών Αγώνων και συμπεριλαμβάνεται στα Ολυμπιακά Αθλήματα στην Ολυμπιάδα του 1912, στη Στοκχόλμη ( Στην Ιππική Δεξιοτεχνία ή αλλιώς ντρεσάζ, το οποίο συχνά αποκαλείται το "μπαλέτο της ιππασίας", απαιτούνται δεξιότητες τόσο από τον αναβάτη όσο και από το άλογό του για την εκτέλεση όλων των ασκήσεων τεχνικής που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα. Στο ντρεσάζ, οι αναβάτες και τα άλογά τους εκτελούν συγκεκριμένες κινήσεις και ασκήσεις, όπως πιρουέτες, περάσματα ή piaffe, σε έναν ορθογώνιο στίβο με διαστάσεις 60 μέτρα επί 20 μέτρα. Τα προγράμματα βαθμολογούνται από μια επιτροπή επτά κριτών σε ό,τι αφορά την ποιότητα της κίνησης, καθώς και τη γενικότερη εντύπωση της αρμονίας, της ελαφρότητας της κίνησης και της ομαλής ροής της δοκιμασίας. Στους Ολυμπιακούς, το ντρεσάζ αποτελείται από ομαδικά και ατομικά αγωνίσματα, τα οποία διεξάγονται ταυτόχρονα. Στους δύο πρώτους γύρους, που αποκαλούνται Grand Prix και Grand Prix Special, όλοι οι αναβάτες εκτελούν τις ίδιες δοκιμασίες και οι βαθμολογίες συνδυάζονται για την τελική απονομή των μεταλλίων στο ομαδικό αγώνισμα. Οι 18 αναβάτες με τις καλύτερες βαθμολογίες στο γύρο Grand Prix Special στη συνέχεια προκρίνονται απευθείας στο Grand Prix Freestyle, στο οποίο οι αναβάτες εκτελούν τα δικά τους προγράμματά με μουσική υπόκρουση, και ο νικητής του ατομικού προκύπτει από τις τελικές βαθμολογίες ( =com_content&view=article&view=article&id=222&catid=55&lang=el). - Υπερπήδηση Εμποδίων Οι αλτικές ικανότητες του ίππου αναπτύχθηκαν τον 18ο αιώνα, όταν το κυνήγι της αλεπούς απαιτούσε την υπερπήδηση των φραχτών, που άρχισαν να υψώνονται, γύρω από τις ιδιοκτησίες. Το άθλημα όπως το γνωρίζουμε σήμερα, αναπτύχθηκε σαν αποτέλεσμα του ανταγωνισμού των κυνηγών της αλεπούς ( Η υπερπήδηση εμποδίων, που είναι ευρύτερα γνωστή και ως "κατηγορία εμποδίων", είναι αναμφισβήτητα το δημοφιλέστερο αγώνισμα της ιππασίας. Η υπερπήδηση εμποδίων με τη σημερινή της μορφή ήταν το 7

8 πρώτο αγώνισμα ιππασίας που συμπεριλήφθηκε στους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες, στο Παρίσι το Στην υπερπήδηση εμποδίων στόχος των αναβατών και των αλόγων τους είναι να ολοκληρώσουν μια διαδρομή με 12 έως 14 υπερπηδήσεις, για τις οποίες δίνεται ποινή σε περίπτωση ρίψης ενός εμποδίου, υπέρβασης του χρονικού ορίου ή άρνησης ενός αλόγου να πραγματοποιήσει την υπερπήδηση ( mcontent&view=article&id=222&catid=55&lang=el). Ανάλογα με το είδος του αγωνίσματος, ανακηρύσσεται νικητής ο Αθλητής στον οποίον επιβάλλονται οι λιγότεροι βαθμοί ποινής, ολοκληρώνει την διαδρομή στον ταχύτερο χρόνο ή κερδίζει τους περισσότερους βαθμούς ( - Ιππικό Τρίαθλο Η ιστορία του Ιππικού Τριάθλου έχει τις ρίζες της στην Αγγλία, όπου το 1906 ξεκινάει μια προσπάθεια στον Αγγλικό Στρατό για την προώθηση εκπαίδευσης του πολεμικού ίππου, ώστε να έχει μεγάλη αντοχή σε ανώμαλους δρόμους μεγάλων αποστάσεων. Έτσι άρχισαν να διοργανώνονται αγώνες, οι οποίοι ήταν και οι άμεσοι προάγγελοι του σημερινού αθλήματος του Ιππικού Τριάθλου. Οι αγώνες αυτοί γίνονταν σε τρεις διαφορετικές ημέρες με ενδιάμεσα διαλείμματα δυο ημερών. Γύρω στο 1912, το Ιππικό Τρίαθλο διαμορφώνεται έτσι ώστε να μοιάζει ακόμα πιο πολύ με τη μορφή του αγωνίσματος που ξέρουμε σήμερα και για πρώτη φορά συμπεριλαμβάνεται στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Στοκχόλμης ( Το Ιππικό τρίαθλο είναι ο συνδυασμός τριών αγωνισμάτων, το αγώνισμα της Ιππικής Δεξιοτεχνίας, το αγώνισμα Αντοχής και Υπερπήδησης Φυσικών Εμποδίων, και το αγώνισμα υπερπήδησης εμποδίων. Είναι το πιο περίπλοκο και απαιτητικό από τα τρία αγωνίσματα της ιππασίας και θεωρείται η απόλυτη δοκιμασία για τους αναβάτες. Στους Ολυμπιακούς, διεξάγεται σε διάστημα τεσσάρων ημερών και το πρώτο πράγμα που δοκιμάζεται στο ντρεσάζ τις πρώτες δυο ημέρες 8

9 του τρίαθλου είναι η αρμονική σχέση του αναβάτη με το άλογό του. Στη συνέχεια, οι αναβάτες πρέπει να επιδείξουν την αντοχή τους εκτελώντας μια διαδρομή με φυσικά εμπόδια κατά την τρίτη ημέρα, καθώς στόχος τους είναι να ολοκληρώσουν μια διαδρομή έξι έως επτά χιλιομέτρων, η οποία περιλαμβάνει περισσότερα από 40 φυσικά και σταθερά εμπόδια, μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονικό περιθώριο. Ο αγώνας κορυφώνεται την τέταρτη ημέρα με έναν εντυπωσιακό αγώνα υπερπήδησης, στον οποίο απαιτούνται ακρίβεια, ευκινησία και τεχνική για την υπερπήδηση των εμποδίων και την ολοκλήρωση μιας άψογης διαδρομής. Στον πρώτο γύρο της υπερπήδησης αναδεικνύονται οι νικητές των μεταλλίων του ομαδικού και στο δεύτερο γύρο αναδεικνύεται ο χρυσός νικητής του ατομικού ( php?option=com_content&view=article&id=222&catid=55&lang=el). Στόχος κάθε αναβάτη κατά τη διάρκεια των τεσσάρων ημερών είναι να συγκεντρώσει όσο το δυνατόν λιγότερες ποινές, οι οποίες προστίθενται στη βαθμολογία του αθλητή για κάθε σφάλμα του. Το αποτέλεσμα του Ατομικού Αγωνίσματος εξάγεται από το άθροισμα των βαθμών όλων των αγωνισμάτων ( 1.2 Η ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΑΛΟΓΟΥ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Η εισαγωγή του αλόγου στην θεραπεία δεν είναι μια σύγχρονη ανακάλυψη. Από την αρχαιότητα ακόμα είχαν εκτιμήσει τα ευεργετικά αποτελέσματα της ιππασίας στην υποστήριξη της υγείας και στη σκληραγώγηση, χωρίς όμως να την αντιμετωπίζουν ως θεραπεία. «Για αρκετούς αιώνες το άλογο, συχνά αναφερόταν ως βοηθός και θεραπευτής των ανθρώπων». Η πρώτη αναφορά στα οφέλη της ιππασίας γίνεται στην Αρχαία Ελλάδα από τον Ξενοφώντα, με τον όρο «Ιπποθεραπεία» στο βιβλίο του «Περί Ιππικής Τέχνης» και τον 4 ο αιώνα πχ. από τον Ιπποκράτη, στο βιβλίο του «Φυσική Άσκηση». ( ) Επίσης, έχει αναφερθεί ότι πρώτοι οι αρχαίοι Έλληνες έδωσαν άλογα σε άτομα που θεωρήθηκαν ανίατα ή αθεράπευτα 9

10 προκειμένου να βελτιωθεί η πνευματική τους κατάσταση (Mayberry, 1978). Από ιατρικά δοκίμια του 17 ου και 18 ου αιώνα, γνωρίζουμε ότι οι γιατροί εκείνης της εποχής έβλεπαν την ιππασία ως μια ιδιαίτερα εντατική άσκηση του σώματος, που επενεργούσε σε όλο τον οργανισμό, μπορούσε ακόμα να δυναμώσει και να αυξήσει την αντοχή του και να δράσει αποτελεσματικά απέναντι στις ασθένειες. Αυτοί οι γιατροί συμφωνούσαν με την άποψη της εξάσκησης ολόκληρου του σώματος «EXERCITIUM UNIVERSALE». Η ιατρική βιβλιογραφία του 18ου και 19ου αιώνα περιέχει αρκετές αναφορές για τη χρήση και τα οφέλη της ιππασίας. Όμως, η ραγδαία ανάπτυξη των φυσικών επιστημών κατά τον 19 ο αιώνα συνετέλεσε, ώστε να λησμονηθεί αυτή η παλιά γνώση για τα ευεργετικά αποτελέσματα που είχε η κίνηση πάνω στο άλογο στη διατήρηση της υγείας του ανθρώπου ( Riesser, 1993). Πολύ αργότερα,το 1777,ο Tissot συνιστά την ιππασία για την πρόληψη και την θεραπεία της πνευμονικής φυματίωσης. Σύμφωνα με τον Riede (1982),η "νέα ανακάλυψη " τύπου κίνησης -η τρισδιάστατη κίνηση ενός άλογου- φιλοδοξούσε να είναι κατάλληλη για την ιατρική περίθαλψη το Η πρώτη αναφερόμενη μελέτη για την αξία της ιππασίας επιχειρήθηκε από τον Chassigne στο Παρίσι το Ο Chassigne ανέφερε ότι η ιππασία είναι ευεργετική στη θεραπεία της ημιπληγίας, της παραπληγίας, και σε άλλες νευρολογικές διαταραχές. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η στάση του σώματος, η ισορροπία, η κινητικότητα των αρθρώσεων, και ο έλεγχος των μυών βελτιώθηκαν με την ενεργητική και την παθητική κίνηση που παρέχεται από το άλογο (DePauw, 1986). Αν και η ιστορική αναφορά της ιππασίας μπορεί να εντοπιστεί μέσω των αιώνων, προγράμματα θεραπευτικής ιππασίας δεν είχαν καθιερωθεί μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950, όπου άρχισαν γενικά οι θεραπείες με άλογα, με αποτέλεσμα, το άλογο να συμβάλλει στην θεραπεία και την αποκατάσταση ατόμων με ειδικές ανάγκες. (Heipertz, 1981). 10

11 Το αρχικό ενδιαφέρον για τα προγράμματα θεραπευτικής ιππασίας πυροδοτήθηκε από δύο άτομα, την Δανέζα Liz Hartel και την Νορβηγίδα Elsbet Bodtker. Η Hartel, προσβλήθηκε από πολιομυελίτιδα το 1943 και παρέμεινε καθηλωμένη σε αναπηρικό αμαξίδιο. Ωστόσο παρά την κατάστασή της, κέρδισε το αργυρό μετάλλιο στην ιππική δεξιοτεχνία το 1952 στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ελσίνκι. Τότε ήταν που ο ιατρικός κλάδος άρχισε να δείχνει ένα νέο ενδιαφέρον για την αξία της θεραπευτικής ιππασίας. Μετά τις συστάσεις ενός γιατρού, ο Bodkter ξεκίνησε ιππασία για άτομα με πολιομυελίτιδα και εγκεφαλική παράλυση με τα δικά του πόνυ (μικρά άλογα). Ακόμη ήταν ο πρώτος που παρείχε «θεραπεία μέσω της ιππασίας" στην Νορβηγία (Boysen, 1982). Η Αγγλία ανέλαβε γρήγορα τα ινία σε αυτόν τον καινούριο τομέα, ακολουθούμενη όμως, από τις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες (Heipertz, 1981). Από το 1953 και μετά, η θεραπευτική ιππασία προωθείται ενεργά από τη Διεθνή Κοινότητα Πολιομυελίτιδας στην Αγγλία (DePauw, 1986). Αυτή η διεθνής ώθηση οδήγησε στην ανάπτυξη του πρώτου προγράμματος θεραπευτικής ιππασίας στη Βόρεια Αμερική στο Τορόντο και εγκαταστάθηκε στον Καναδά το 1965, ως Community Association for Riding for the Disabled (CARD). Το 1969 ιδρύεται η Ομοσπονδία Ιππασίας Ατόμων με Αναπηρία Β. Αμερικής (North American Riding for the Handicapped Association, NARHA) για να υποστηρίξει τους αναβάτες τόσο των Ηνωμένων Πολιτειών όσο και του Καναδά ( Sterba, Rogers, France, Vokes, 2002). Το 1970 στο Cheff Center στην Augusta, το Μίσιγκαν έγινε η μεγαλύτερη εγκατάσταση για τη θεραπευτική ιππασία στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (DePauw, 1986). Η Αμερικανική Ένωση Ιπποθεραπείας (American Hippotherapy Association, AHA) ιδρύθηκε το 1992, και έγινε επίσημο τμήμα της NARHA το Η AHA είναι μια οργάνωση που προωθεί τη χρήση και την έρευνα της ιπποθεραπείας, και παρέχει ένα εννοιολογικό πλαίσιο που βασίζεται στη δυναμική θεωρία συστημάτων, ολοκληρωμένα με τις αρχές της κινητικής μάθησης, της αισθητηριακής ολοκλήρωσης, και της ψυχογλωσσολογίας, 11

12 προκειμένου να παράσχει μια πιο τεκμηριωμένη μοντελοποίηση για την ιπποθεραπεία (Violette, Wilmarth 2009). Σήμερα, προγράμματα μπορούν να βρεθούν σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο: στην Αυστραλία, την Αυστρία, το Βέλγιο, τον Καναδά, την Δανία, την Γερμανία, τη Γαλλία, τη Μεγάλη Βρετανία, την Ιταλία, τη Νέα Ζηλανδία, τη Νορβηγία, τη Σουηδία, την Ελβετία, τις Ηνωμένες Πολιτείες (DePauw, 1986). Στην Ελλάδα, η θεραπευτική ιππασία αρχίζει να εφαρμόζεται με πρωτοβουλία της Aideen Lewis, το 1983 στον Ιππικό Όμιλο Βαρυμπόμπης. Το 1992,συγκροτήθηκε ο «Σύνδεσμος Θεραπευτικής Ιππασίας Ελλάδας»-ΣΘΙΕ ένα σωματείο εθελοντικού, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, με ουσιαστική κοινωνική δραστηριότητα, που ένα χρόνο μετά αναγνωρίστηκε και ως αθλητικό σωματείο ( Το 2005 με την ίδρυση του Πανελλήνιου συλλόγου ιπποθεραπευτών και εκπαιδευτών θεραπευτικής ιππασίας (ΠΑΣΙΕΘΙ) και της επιστημονικής εταιρίας θεραπευτικής ιππασίας και ιπποθεραπείας Ελλάδος (ΕΕΘΙΙΕ), η θεραπευτική ιππασία ξεφεύγει από τα πλαίσια του εθελοντισμού και εφαρμόζεται μόνο από εξειδικευμένους θεραπευτές (φυσικοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, λογοθεραπευτές, ψυχολόγους). Εδώ μιλάμε πλέον για ιπποθεραπεία, την μεταφορά δηλαδή, μιας φυσιοθεραπευτικής η εργοθεραπευτικής συνεδρίας πάνω στη ράχη του αλόγου εκμεταλλευόμενοι τα πολλαπλά οφέλη που μας δίνει η κίνηση του αλόγου, η επαφή του ασθενούς με το άλογο σαν οντότητα και ο χώρος όπου διεξάγονται οι θεραπευτικές συνεδρίες. Σήμερα, είναι γεγονός ότι η θεραπευτική ιππασία, χρησιμοποιείται σε πάνω από 40 χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας ( hippotherapy.com). 12

13 1.3 Η ΠΟΛΥΔΙΑΣΤΑΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΑΛΟΓΟΥ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Η χρήση του αλόγου στην αποκατάσταση έχει µια ενδιαφέρουσα και πολύπλοκη ιστορία. Υπάρχει µία λαβυρινθώδης σχέση μεταξύ του αλόγου και του ασθενή. Το άλογο χρησιμοποιείται σαν ένα εργαλείο για τη μεταφορά κάποιου είδους κίνησης στον ασθενή και επίσης, ο ασθενής έχει µια ιδιαίτερα σημαντική κοινωνική και συναισθηματική σχέση µε ένα ζωντανό ον, το άλογο. Ο σκοπός της θεραπευτικής ιππασίας είναι να παράγει πνευματικό, σωματικό και κοινωνικό ερέθισμα στους συμμετέχοντες και να τονίσει τις ικανότητές τους, τόσο καλά, όσο τις ανικανότητές τους (Brudvig, 1988). Παρόλα αυτά, όπως τα περισσότερα πεδία στα αρχικά τους στάδια, το πεδίο της θεραπευτικής ιππασίας χαρακτηριζόταν από έλλειψη σαφήνειας, τη χρήση ασαφούς εφαρμοσμένης ορολογίας και στοιχεία υψηλής μεταβλητότητας. Αν και η ιππασία για άτομα με ειδικές ανάγκες είναι ένας κοινός όρος στον κόσμο της ιππασίας, στον τομέα της ιατρικής, της εκπαίδευσης, και της ψυχολογίας, υπάρχει μεγάλη ποικιλία (Glasow, 1984). Οι Γερμανοί είχαν προσδιορίσει ένα βασικό μοντέλο, το Γερμανικό μοντέλο τριών κύκλων σύμφωνα με τον Heipertz (1977) που σκιαγραφεί τους τρεις τομείς της θεραπευτικής ιππασίας. Αυτοί οι τομείς είναι α) ο ιατρικός, β) της ψυχολογίας και της εκπαίδευσης (κυρίως τα τελευταία δέκα χρόνια και γ) της τέχνης της ιππασίας. Στον τομέα της ιατρικής ο Heipertz όρισε την ιπποθεραπεία και την ιππική θεραπεία ως φυσιοθεραπευτικές μεθόδους µε ειδικές ενδείξεις και αντενδείξεις όσον αφορά την εφαρμογή τους. Η ιπποθεραπεία περιγράφεται σαν παθητική χρήση του βαδίσματος του αλόγου, το οποίο χαρακτηρίζεται από ένα τρισδιάστατο ζωντανό και μοντέρνο πρότυπο κίνησης. Αυτός ο συνδυασμός των κινήσεων προσφέρει τη διευκόλυνση στατικών και κινητήριων αντιδράσεων ελέγχου σε ασθενείς µε σοβαρές ή πολλαπλές βλάβες. O Heipertz δήλωσε ότι είναι µια ξεχωριστή ιατρική διαδικασία που διαφέρει βασικά από την ιππασία, και έτσι, θα έπρεπε να γίνεται µόνο από έναν θεραπευτή και φυσιοθεραπευτή για νευρολογικές, ορθοπεδικές και χειρουργικές καταστάσεις. 13

14 Στον τομέα της ψυχο-εκπαίδευσης, θεραπευτικές και εκπαιδευτικές ασκήσεις είναι η κύρια μέθοδος για τη χρήση του αλόγου. Στη Γερμανία, αυτό χρησιμοποιείται ειδικά για παιδιά µε συμπεριφορικές και συναισθηματικές βλάβες. Σε αυτό το περιβάλλον, η δραστηριότητα χρησιμοποιείται για να κινητοποιήσει, να μειώσει ανησυχίες, να αναπτύξει εμπιστοσύνη, να διδάξει αυτοεκτίμηση και αυτοσεβασμό, όπως και ικανότητες κοινωνικοποίησης. Οι μαθητές δεν μαθαίνουν πώς να ιππεύσουν ή να κατευθύνουν το άλογο σε αυτή τη δραστηριότητα, καθώς το άλογο είναι συνέχεια κατά μήκος σε έναν κύκλο. Στον τομέα τέχνη της ιππασίας, η ιππασία για άτομα µε ειδικές ανάγκες ενεργητικά παρέχει εκπαίδευση πώς να ελεγχθεί το άλογο µε τη χρήση των χεριών, των ποδιών και τη βοήθεια της φωνής. Η ιππασία προσαρμόζεται στις ικανότητες και χρησιμοποιείται για άθληση, ικανότητες άνεσης και ανταγωνιστική δραστηριότητα. Μπορεί να εκτελεστεί ατομικά αλλά συνήθως δομείται σαν μέρος μιας ομάδας. Η έμφαση στη διασκέδαση και στην κοινωνική ενσωμάτωση είναι υψηλής αξίας. Η ιππασία μπορεί να προσαρμοστεί σε πολλαπλούς στόχους όσο υπάρχει η έγκριση ενός θεραπευτή (Heipertz, 1977). Τα περισσότερα προγράμματα στις Ηνωμένες Πολιτείες εξοικειώθηκαν µε το τρι-φασικό μοντέλο των Γερμανών. Παρόλα αυτά η συνδεσμολογία με τη διαφοροποίηση και την επιτήδευση της ιππασίας για άτομα με ειδικές ανάγκες, οδήγησε στην ανακάλυψη τριών διαφορετικών βασικών κατηγοριών: Την ιατρική, την εκπαίδευση και τον αθλητισμό (Glasow, 1984, Heipertz, 1981). Το 1978 ένας Ελβετικός Όμιλος Ιπποθεραπείας προσπάθησε να απεικονίσει τους κλάδους της ιππασίας σε άτομα με ειδικές ανάγκες (Εικόνα 1). Αν και η σχηματική απεικόνιση μπορεί να ποικίλη, η ουσία της διαφοροποίησης δεν το κάνει (DePauw, 1986). 14

15 Εικόνα 1 : Κλάδοι της Θεραπευτικής Ιππασίας σε άτομα με ειδικές ανάγκες (DePauw, 1986). Η Ιπποθεραπεία αναφέρεται κυρίως στην παθητική μορφή της θεραπευτικής ιππασίας όπου το άτομο κάθεται πάνω στο άλογο ή κάθεται σε διαφορετικά σημεία πάνω στο άλογο και προσαρμόζεται ο ίδιος στις ταλαντώσεις του αλόγου (Heipertz, 1981). Οι κινήσεις της πλάτης του αλόγου μεταφέρονται σε όλο το σώμα του αναβάτη και αυτό χρησιμεύει για να χαλαρώσει ο αναβάτης, να ενισχύσει τους μυς, και να έχει καλύτερη κυκλοφορία του αίματος. Σύμφωνα με τον Heipertz (1981), η ιπποθεραπεία είναι μια ξεχωριστή ιατρική διαδικασία που θα πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο από έναν γιατρό ή εκπαιδευμένο θεραπευτή. Η Θεραπευτική Ιππασία αναφέρεται σε άτομα με συνταγή γιατρού, με ενεργή φυσιοθεραπευτική άσκηση πάνω σε άλογο. Ο αναβάτης δεν επηρεάζεται μόνο παθητικά από τις κινήσεις του αλόγου, αλλά και ενεργητικά κάνοντας ασκήσεις. Παραδείγματα τέτοιων ασκήσεων είναι οι ασκήσεις χαλάρωσης, οι διατάσεις, ασκήσεις ενδυνάμωσης, ισορροπίας και συντονισμού. Η θεραπευτική Ιππασία είναι συνήθως το συμπλήρωμα για άλλες φυσικές θεραπείες (Heipertz, 1981). Η Ενισχυτική Ιππασία και η Γυμνιππευτική περιέχουν εκπαιδευτική μεθοδολογία που συμπεριλαμβάνει το άλογο ως μέσο το οποίο θα επιφέρει θετικές αλλαγές στην συμπεριφορά των παιδιών και των νέων με διαταραχές συμπεριφοράς. Πρόσφατα, έχει δοθεί έμφαση στην ανάπτυξη, στις αλλαγές της ομιλίας και σε αισθητηριακές λειτουργίες. 15

16 Η Γυμνιππευτική αναφέρεται στην απόδοση των γυμναστικών ασκήσεων πάνω στο άλογο. Σύμφωνα με Heipertz (1981), η Γυμνιππευτική έχει ως κύριο στόχο να διορθώσει τη προβληματική συμπεριφορά του παιδιού. Περιλαμβάνονται και άλλες αντιληπτές αξίες όπως, η μείωση του άγχους, το χτίσιμο της εμπιστοσύνης, η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης, η βελτίωση της συγκέντρωσης, η διέγερση αισθητικών και κινητικών λειτουργιών, και η αύξηση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Η Ιππασία για αποκατάσταση αναφέρεται στην ιππασία για προληπτικούς λόγους ή λόγους αποκατάστασης. Αυτό το είδος της ιππασίας χρησιμοποιείται ως μορφή ελεγχόμενης αερόβιας άσκησης υπό ιατρική επίβλεψη και μερικές φορές συνιστάται για ασθενείς με προβλήματα στο καρδιακό, κυκλοφορικό και αναπνευστικό σύστημα (Glasow, 1984). Η Ιππασία για άτομα με ειδικές ανάγκες, ή η ιππασία ως άθλημα για άτομα με ειδικές ανάγκες, συμβάλει στο να ασκηθούν και να ενισχυθεί η σωματική τους λειτουργία, καθώς και στη δημιουργία θετικής ψυχικής διάθεσης. Επίσης, η ιππασία συμβάλει στην ευκολότερη κοινωνική ενσωμάτωση ενός ατόμου. Τα άτομα με αναπηρία μπορούν να προσπαθήσουν και να επιτύχουν στο άθλημα της ιππασίας σαν τα αρτιμελή άτομα, με τη συνεργασία πάντα του άλογου. Το Άθλημα της Ιππασίας περιλαμβάνει, την ψυχαγωγική ιππασία, αμαξοδήγηση, και αγωνιστική ιππασία. Αν και η πρόθεση της αγωνιστικής ιππασίας δεν είναι απαραίτητα θεραπευτική, άλλα θεραπευτικά οφέλη υλοποιούνται ως αποτέλεσμα αυτής. Μεταγενέστερες μελέτες και προγράμματα έδωσαν έμφαση στην ανάγκη της εισαγωγής ενός πιο συγκεκριμένου και ξεκάθαρου εύρους επαγγελµατικών αρχών και θεραπευτικών μεθόδων στο εξελικτικό πεδίο, με αποτέλεσμα να υιοθετείται στις περισσότερες χώρες το μοντέλο που χωρίζει τη θεραπεία με το άλογο σε τέσσερις τομείς. Σύμφωνα με τον Εθνικό Αμερικανικό Σύνδεσμο Ιππασίας Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες (National American Riding for the Handicapped Association, NARHA, 2002), η θεραπευτική ιππασία χωρίζεται σε τέσσερις τομείς (Εικόνα 2). Αυτοί αναλύονται ως εξής: 16

17 1. Θεραπεία Οι ιππικές δραστηριότητες που χρησιμοποιούνται ως μορφή θεραπείας για να επιτευχθούν σωματικοί, ψυχολογικοί, γνωστικοί, συμπεριφορικοί και επικοινωνιακοί στόχοι. Η θεραπεία παρέχεται από ειδικευμένο επαγγελματία υγείας. Οι επαγγελματίες αυτοί ενσωματώνουν τις αρχές θεραπείας του επαγγέλματός τους στις ιππικές δραστηριότητες που χρησιμοποιούνται σε μια ρυθμιζόμενη θεραπεία. Μερικά επαγγέλματα υγείας, συμπεριλαμβανομένης της φυσικής αγωγής, εργοθεραπείας, της παθολογίας του λόγου, και της ψυχολογίας, έχουν αναπτύξει εξειδικευμένες μορφές θεραπείας που χρησιμοποιούν το άλογο μέσα σε αυτά τα επαγγέλματα. 2. Εκπαίδευση Οι ιππικές δραστηριότητες χρησιμοποιούνται για την επίτευξη ψυχοεκπαιδευτικών στόχων για άτομα με σωματική, πνευματική και ψυχολογική διαταραχή. Εδώ παρέχεται στα άτομα και η δυνατότητα εκμάθησης δεξιοτήτων στο άθλημα. Δίνεται έμφαση στην ενσωμάτωση γνωστικών, συμπεριφορικών, ψυχολογικών και σωματικών στόχων στο πρόγραμμα κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας. Πιστοποιημένοι εκπαιδευτές θεραπευτικής ιππασίας, ειδικοί επαγγελματίες της εκπαίδευσης και της υγείας,συνεργάζονται για το σχεδιασμό και την υλοποίηση του προγράμματος. 3. Αθλητισμός Άτομα με σωματικές, διανοητικές ή ψυχολογικές διαταραχές μπορούν να συμμετέχουν σε αθλητικές δραστηριότητες με το άλογο, προσαρμοσμένες ανάλογα με τις ανάγκες τους. Οι δραστηριότητες κατευθύνονται στην απόκτηση των δεξιοτήτων ιππασίας που οδηγούν στην επίτευξη των συγκεκριμένων στόχων. Ωστόσο με την εκμάθηση των δεξιοτήτων που απαιτούνται για το άθλημα, επιτυγχάνονται επίσης θεραπευτικοί και ψυχαγωγικοί στόχοι. Οι εκπαιδευτές θεραπευτικής ιππασίας είναι κυρίως υπεύθυνοι για το σχεδιασμό και την υλοποίηση του προγράμματος. 17

18 4. Αναψυχή και ψυχαγωγία Άτομα με σωματικές, νοητικές και ψυχολογικές διαταραχές μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις ιππικές δραστηριότητες, προσαρμοσμένες ανάλογα με τις ανάγκες τους, για αναψυχή και ψυχαγωγία. Έμφαση δίνεται στην παροχή μιας ευχάριστης και χαλαρωτικής εμπειρίας, που παρέχει θεραπευτικά οφέλη στην κοινωνικοποίηση, τη στάση του σώματος, την κινητικότητα και μια συνολική βελτίωση της ποιότητας ζωής. Κύρια υπεύθυνοι για το σχεδιασμό και την υλοποίηση του προγράμματος είναι οι εκπαιδευτές θεραπευτικής ιππασίας και οι ψυχολόγοι (NARHA, 2002). Εικόνα 2 : Classifications of Therapeutic Riding (NARHA, 2002) 1.4 ΟΡΙΣΜΟΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΙΠΠΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΙΠΠΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Οι δυο κύριες θεραπευτικές προσεγγίσεις που γίνονται µε τη βοήθεια του αλόγου είναι η Θεραπευτική Ιππασία και η Ιπποθεραπεία. Η Θεραπευτική Ιππασία αποτελεί μια εναλλακτική, ολιστική, θεραπευτική προσέγγιση για άτομα με ειδικές ανάγκες. Είναι μια μορφή θεραπείας κατά την οποία χρησιμοποιείται το άλογο για να επιτευχθούν θεραπευτικοί στόχοι χωρίς να αντικαθιστά τις κλασσικές θεραπευτικές μεθόδους, τις οποίες όμως συμπληρώνει ( specialeducation.gr/frontend/articles.php?cid=144). Σύμφωνα µε την Αμερικανική Ένωση Ιπποθεραπείας (American Hippotherapy Association 18

19 1996): «Η Ιπποθεραπεία είναι ένας όρος που αναφέρεται στη χρήση της κίνησης του αλόγου ως εργαλείο των φυσιοθεραπευτών, εργοθεραπευτών και λογοθεραπευτών, για να εξετάσουν και να προσεγγίσουν θεραπευτικά τους λειτουργικούς περιορισμούς και τις αναπηρίες ατόμων µε νευρομυϊκές δυσλειτουργίες». Σε έρευνα των Debuse, Chandler και Gibb (2005), αναφέρεται ότι η Ιπποθεραπεία αποτελεί µια εξειδικευμένη θεραπευτική αγωγή µε και επάνω στο άλογο, που κάνει χρήση των μοναδικών τρισδιάστατων κινητικών ωθήσεων στη βάδιση, για να διευκολύνει τις κινητικές απαντήσεις του αναβάτη µε αναπηρία που βρίσκεται πάνω στην πλάτη του. Το άτομο µε αναπηρία εκείνη τη στιγμή δε διδάσκεται ιππασία αλλά μετέχει σε ένα θεραπευτικό πρόγραμμα το οποίο συμπληρώνει αποτελεσματικά την κλασσική φυσιοθεραπεία. Στην ιπποθεραπεία, οι θεραπευτές εργάζονται ώστε να διορθώσουν και να βελτιώσουν κινητικές και αισθητικές ελλείψεις. Ενώ κατά τους Heine και Benjamin (2000), οποιοδήποτε πρόγραμμα χρησιμοποιεί δραστηριότητες σχετικές µε τα άλογα για άτομα µε φυσικά, πνευματικά, κοινωνικά προβλήματα, ή προβλήματα αντίληψης και συμπεριφοράς είναι πρόγραμμα θεραπευτικής ιππασίας. Έρευνες έχουν δείξει ότι η θεραπεία με το άλογο βοηθάει τα άτομα με κινητικές, νοητικές και ψυχολογικές δυσκολίες να αποκτήσουν και να διατηρήσουν μία καλύτερη ποιότητα ζωής. Τα βοηθά να αντεπεξέρχονται με μεγαλύτερη ευκολία σε καθημερινές βασικές δραστηριότητες. Η Θεραπευτική Ιππασία έχει σωματικά, κοινωνικά, εκπαιδευτικά και ψυχολογικά οφέλη, εφόσον είναι μια ευχάριστη αθλητική και παράλληλα θεραπευτική δραστηριότητα. Παιδιά, έφηβοι και ενήλικες έχουν τη δυνατότητα να βρουν νέους τρόπους για να καλλιεργήσουν θετική συμπεριφορά και να αναπτύξουν ισορροπημένες κοινωνικές δεξιότητες μέσω της ομαδικής δραστηριότητας, χρησιμοποιώντας το άλογο ως μέσο έκφρασης και επικοινωνίας. Η ανεπάρκεια και η καθυστερημένη ανάπτυξη, όσον αφορά την αντίληψη, τη μάθηση, το συναίσθημα και την αυτογνωσία, μπορούν να αντιμετωπιστούν σε ατομικό επίπεδο. 19

20 Η Θεραπευτική Ιππασία δεν συνεπάγεται και δεν περιλαμβάνει απαραίτητα αθλητικούς στόχους. Χρησιμοποιούνται ασκήσεις από το άθλημα της Ιππασίας, οι οποίες προσαρμόζονται με τη βοήθεια ψυχοκινητικών αρχών για να προωθηθούν η ανάπτυξη, η δημιουργικότητα, ο αυτοέλεγχος, ο σωστός έλεγχος της κίνησης του σώματος και η κατάλληλη κοινωνική συμπεριφορά. Η θεραπεία με το άλογο είναι μοναδική γιατί μεταφέρει μια εξειδικευμένη σειρά κινήσεων στον αναβάτη η οποία είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη, αλλά συγχρόνως δημιουργείται και μια ιδιαίτερη σχέση μεταξύ του αλόγου και του αναβάτη ( php?cid=144). 1.5 Η ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΚΊΝΗΣΗ ΤΟΥ ΑΛΟΓΟΥ Η βάση της ιπποθεραπείας βρίσκεται στα πρότυπα της φυσιολογικής κίνησης και βάδισης του αλόγου. Το μοτίβο της κίνησης του αλόγου είναι πολυδιάστατο, μεταβλητό, ρυθμικό, και επαναλαμβανόμενο. Όποιος έχει παρατηρήσει προσεκτικά ένα άλογο που προχωρεί, και πολύ περισσότερο, όποιος κάθεται επάνω, θα διαπιστώσει, ότι η ράχη του αλόγου πραγματοποιεί εντελώς συγκεκριμένες ρυθμικές κινήσεις: - υψηλά και χαμηλά, δηλαδή κατακόρυφα και κάθετα, - οριζόντια, με την έννοια μιας εναλλασσόμενης επιτάχυνση και επιβράδυνση σε κάθε βήμα του αλόγου. - Ταλαντώσεις προς τα αριστερά και δεξιά καθώς τα καπούλια σε κάθε βήμα χαμηλώνουν ελαφρά προς τα αριστερά και δεξιά. Έτσι δημιουργείται μια κάπως "καμπυλωτή" κίνηση του κορμού του αλόγου. Αυτή η τρισδιάστατη κίνηση, είναι παρόμοια με την ανθρώπινη κίνηση. Η Ιπποθεραπεία χρησιμοποιεί την κίνηση του αλόγου, ως θεραπευτικό εργαλείο, για να επιτευχθούν η σωστή στάση του σώματος, η ισορροπία, η κινητικότητα και ο μυϊκός τόνος των παιδιών αλλά και των ενηλίκων με νευρολογικά προβλήματα (Riesser, 1993). Σε 20

21 μια ανασκοπική μελέτη για την ιπποθεραπεία που ολοκληρώθηκε το 2007, διαπιστώθηκε ότι: 1. Η τρισδιάστατη, παλινδρομική κίνηση του αλόγου παράγει ομαλοποιημένη πυελική κίνηση του αναβάτη, και έχει στενή ομοιότητα με τη πυελική κίνηση κατά τη διάρκεια της βάδισης σε άτομα χωρίς αναπηρία. 2. Η αίσθηση των ομαλών ρυθμικών κινήσεων που γίνονται από το άλογο βελτιώνει την συστολή, τη σταθερότητα των αρθρώσεων, και την μετατόπιση του κέντρου βάρους, καθώς και τη στάση του σώματος και τις ισορροπιστικές απαιτήσεις. 3. H θεραπευτική ιππασία και ιπποθεραπεία βελτιώνει τη δυναμική στάση του σώματος να ανακάμψει από διαταραχές, καθώς και προλαμβάνει και ανατροφοδοτεί τον έλεγχο της στάσης του σώματος (Sterba, 2007). Η ακολουθία του προτύπου βάδισης του αλόγου είναι αριστερό πίσω πόδι, αριστερό μπροστινό πόδι, δεξί πίσω πόδι, και δεξί μπροστινό πόδι. Κατά τη διάρκεια της ώθησης το αριστερό οπίσθιο πόδι ξεκινά την αρχική φάση αιώρησης. Κατά τη διάρκεια αυτής της ώθησης, η λεκάνη του αλόγου κλίνει πλευρικά αριστερά, προκαλώντας μια αριστερή πλευρική κλίση της πυέλου του αναβάτη. Ο κορμός του αναβάτη επιμηκύνεται από την πλευρά του ποδιού που ταλαντεύεται, την αριστερή πλευρά, και μικραίνει από την πλευρά που φέρει το βάρος, τη δεξιά πλευρά. Για το πόδι ταλάντευσης, η σπονδυλική στήλη του αλόγου πρέπει να καμφθεί πλαγίως, και η λεκάνη να περιστραφεί προς τα εμπρός. Αυτό προκαλεί την προς τα εμπρός περιστροφή της λεκάνης του αναβάτη. Η φάση ταλάντευσης μετατοπίζει επίσης το βάρος του αναβάτη οπισθίως, προκαλώντας μια οπίσθια πυελική κλίση. Η φάση του χτυπήματος ξεκινά καθώς το αριστερό πίσω πόδι έρχεται σε επαφή με το έδαφος. Καθώς συμβαίνει αυτό, το κέντρο βάρους του αλόγου μετατοπίζεται προς εκείνη την πλευρά, προκαλώντας δεξιά πλευρική μετατόπιση της πυέλου του αναβάτη. Η φάση αυτή θεωρείται η φάση της επιβράδυνσης, η οποία προκαλεί μια πρόσθια μετατόπιση 21

22 του κέντρου βάρους του αναβάτη που οδηγεί σε μία πρόσθια πυελική κλίση (Heine, 1997). Η ίδια ακολουθία επαναλαμβάνεται στη δεξιά πλευρά, και επαναλαμβάνεται συνεχώς με τον βηματισμό του αλόγου. Οι κινήσεις των πίσω ποδιών, του κορμού, και της λεκάνης του αλόγου είναι συγκρίσιμες με τον κορμό, τη λεκάνη και τα πόδια του ανθρώπου (Sterba, 2007). Η λεκάνη του αλόγου εκτοπίζει πλευρικά 4 έως 5 εκατοστά ενώ η λεκάνη του ανθρώπου εκτοπίζει πλευρικά 7 έως 8 εκατοστά. Η λεκάνη του αλόγου περιστρέφεται 8 μοίρες, ενώ η λεκάνη του ανθρώπου περιστρέφεται 3-4 μοίρες (Heine, 1997). Καθώς αυξάνεται η πρόσθια κλίση της λεκάνης του αλόγου κατά τη διάρκεια της φάσης στήριξης, ο κορμός του αναβάτη μετατοπίζεται προς τα πίσω, ώστε να αποφύγει να πέσει προς τα εμπρός από το άλογο. Όπως το οπίσθιο τεταρτημόριο του αλόγου πέφτει και η λεκάνη έχει οπίσθια κλίση κατά τη διάρκεια της φάσης αιώρησης, ο κορμός του αναβάτη μετατοπίζεται προς τα εμπρός για να αποφύγει να εκτοπιστεί πίσω (Haehl, Giuliani, Lewis, 1999). Άλλοι βηματισμοί που ένα άλογο είναι ικανό να πραγματοποιήσει περιλαμβάνουν το τρέξιμο, τον τριποδισμό και τον καλπασμό. Κατά τη διάρκεια της βάδισης, το μπροστινό πόδι και το αντίθετο οπίσθιο πόδι κατεβαίνουν ταυτόχρονα, κάνοντας ένα ρυθμό δύο χτύπων, με μέσο όρο ταχύτητας περίπου 8 μίλια ανά ώρα. Τα πόδια κινούνται με αρμονία σε διαγώνια ζεύγη, δημιουργώντας ένα πολύ σταθερό βηματισμό για το άλογο, αλλά το καθιστούν δύσκολο για έναν αναβάτη να καθίσει λόγω της πτώσης του σώματος του αλόγου ανάμεσα στους χτύπους και τις αναπηδήσεις κατά την διάρκεια των χτυπημάτων των οπλών. Ο βηματισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας της ιπποθεραπείας για τη βελτίωση της σταθερότητας του κορμού και της ισορροπίας, την αύξηση αισθητηριακών πληροφοριών, και την ενθάρρυνση να έχει ο αναβάτης παρατεταμένη διάρκεια προσοχής. Ο τριποδισμός και ο καλπασμός δεν χρησιμοποιούνται συνήθως λόγω της ταχύτητας διότι διακυβεύεται η ασφάλεια (Violette, 2009). Συγκεκριμένα ο Baumann (n.d.) αναφέρει ότι η σωματική θεραπεία με άλογο παράγει συγκεκριμένο πρότυπο κίνησης, ενός φυσιολογικού εύρους που μπορεί να επαναληφθεί για παρατεταμένη 22

23 περίοδο σε ένα ρυθμό παρόμοιο με εκείνο που εμφανίζεται στην κανονική βάδιση. Αξιοποιώντας την κινηματική ανάλυση, ο Baumann κατέγραψε τα παρακάτω : 1. Η κατακόρυφη μετατόπιση του κέντρου βάρους κατά το βάδισμα και την ιππασία ήταν περίπου 5 εκατοστά. 2. Η πλευρική μετατόπιση του κέντρου βάρους κατά το βάδισμα και την ιππασία ήταν περίπου 5 εκατοστά. 3.Η πυελική περιστροφή ήταν περίπου 8 μοίρες προς κάθε πλευρά από τη μεσαία θέση κατά τη διάρκεια της ιππασίας, η οποία είναι μικρότερη από ότι στο περπάτημα. 4. Η πλευρική κλίση της λεκάνης ήταν περίπου 4 μοίρες. 5. Η οσφυϊκή λόρδωση "στραμμένη προς τα έξω (περισσότερο σε μια αγγλική σέλα), θέτει ένα ελάχιστο ποσό καταπόνησης στη σπονδυλική στήλη. 6. Οι απαγωγείς του ισχίου ασκήθηκαν. Σε ένα άλογο μεσαίου μεγέθους αυτές οι τρισδιάστατες ταλαντώσεις της ράχης γίνονται περίπου φορές το λεπτό. Αυτή η συχνότητα εξαρτάται τόσο από τον προσωπικό τύπο κίνησης του αλόγου, όπως επίσης και από την ταχύτητα της βάδισης του. Σε ράτσες, όπου τα άλογα είναι μικρότερα, αυτή η συχνότητα των ταλαντώσεων είναι υψηλότερη. Πάνω από όλα, όμως οι ταλαντώσεις του κορμού σε ένα καλά γυμνασμένο άλογο που χρησιμοποιείται στην θεραπεία είναι πολύ ρυθμικές και συμμετρικές. Αυτό αποτελεί ένα κεντρικό σημείο, το οποίο πρέπει να ληφθεί ιδιαιτέρως υπόψη. Ο ρυθμός της κίνησης σταθμίζεται από τον ειδικό προπονητή, η συχνότητα και η έκταση των ταλαντώσεων της ράχης του αλόγου ρυθμίζεται με βάση τις ανάγκες της θεραπείας, γίνεται, δηλαδή μια κατανομή. Αυτές οι τρισδιάστατες ταλαντώσεις του κορμού του αλόγου μεταφέρονται στον αναβάτη, λαμβάνονται από το σώμα του και μέσω 23

24 της λεκάνης μεταφέρονται στον κορμό μέχρι τον αυχένα και την ωμική ζώνη. Ομοίως επηρεάζονται από τις ταλαντώσεις αυτές και τα άκρα (Riesser, 1993). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο αναβάτης να γυμνάζεται παθητικά και να εξασκεί την ισορροπία του, ενώ παράλληλα του προκαλεί ευχάριστα συναισθήματα. Κατά τη διάρκεια της Ιπποθεραπείας το άτομο μαθαίνει να προσαρμόζει τη στάση του αναγκαστικά για να διατηρήσει τη θέση του πάνω στο άλογο ( frontend/articles.php?cid=144). Η εργασία του φυσιοθεραπευτή είναι, να επηρεάσει τον αναβάτη με τρόπο, ώστε, να αφεθεί σε αυτές τις ταλαντώσεις, να τις αφομοιώσει, ενώ δε θα παρενοχλεί αυτόν το ρυθμό με δικές του κινήσεις. Συνεπώς, η ιπποθεραπεία στοχεύει στη βελτίωση της ικανότητας του αναβάτη να αντιλαμβάνεται και να επεξεργάζεται αισθητικά ερεθίσματα μέσω της απαλής και ρυθμικής κίνησης του αλόγου. Πρέπει να αναφερθεί ακόμα μια άλλη σοβαρή διάσταση, της οποίας η σημασία για την αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής ιππασίας δεν πρέπει να αγνοηθεί. Οι παραπάνω αναφερόμενες τρισδιάστατες ταλαντώσεις του κορμού του αλόγου στο συγκεκριμένο σημείο "βάδιση" παρέχουν στον ασθενή ένα τέτοιο πρότυπο κίνησης, το οποίο είναι ανάλογο με το πρότυπο κίνησης της ανθρώπινης βάδισης. Αν παρατηρήσει κανείς τον τρόπο κίνησης των ισχίων, της λεκάνης, του κορμού, της ωμικής ζώνης και των βραχιόνων ενός ανθρώπου ο οποίος κάθεται εντελώς χαλαρά στο άλογο, και τις συγκρίνει με τις κινήσεις ενός ανθρώπου ο οποίος βαδίζει δίπλα του, θα διαπιστώσει, ότι ο τρόπος που κινούνται και οι δύο μοιάζει πάρα πολύ. Με αυτόν τον τρόπο η θεραπευτική ιππασία δίδει τη δυνατότητα σε κάποιον άνθρωπο με εγκεφαλική παράλυση ή σε κάποιον παραπληγικό, να αποκτήσει εμπειρίες κίνησης, που δεν παρέχονται από κάποια άλλη θεραπευτική μέθοδο. Έχει παρατηρηθεί συχνά, ότι παιδιά με εγκεφαλική παράλυση έχουν μάθει να περπατούν με τη βοήθεια της θεραπευτικής ιππασίας, αυτό δεν μαρτυρά οπωσδήποτε μια αιτιώδη σχέση, την καθιστά, όμως πιθανή (Riesser, 1993). 24

25 1.6 ΕΝΑΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΚΙΝΗΣΕΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΑΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΒΑΤΗ Ο αναβάτης, κατά το διάστημα που βρίσκεται επάνω στο άλογο, επειδή το άλογο δεν παραμένει ποτέ τελείως ακίνητο, αναγκάζεται να απαντά κάθε φορά στην κίνηση του αλόγου με προσαρμογή της θέσης ισορροπίας του. Για την προσαρμογή αυτή στον ρυθμό του αλόγου απαιτείται η κίνηση των αρθρώσεων και, κυρίως, της σπονδυλικής στήλης, των ώμων και της λεκάνης (Τσιμάρας, 2012). Μεταβάλλοντας το ρυθμό, την κατεύθυνση και την ταχύτητα του αλόγου μπορεί να μεταβάλλεται ο βαθμός του ερεθίσματος που παράγεται για να αποσπάσει μια μετατόπιση του κέντρου βάρους από τον αναβάτη. Η διαδρομή του αλόγου μπορεί να είναι σε κύκλους, ανάμεσα από κώνους και χωμάτινα μονοπάτια. Η αναπήδηση του αλόγου κατά τη διάρκεια της συνεδρίας απαιτεί μια αυξημένη ανταπόκριση στην ισορροπία και αυξάνει την αισθητηριακή διέγερση του αναβάτη (Bertoti, 1988). Αποτέλεσμα αυτών των κινήσεων είναι ότι μεγάλος αριθμός πληροφοριών μεταφέρεται μέσω του σώματος, στις οποίες προστίθενται και αισθητηριακές πληροφορίες που προέρχονται από την όραση, την ακοή, την αφή και αρκετές φορές από την όσφρηση. Ο αναβάτης έχει τη δυνατότητα να αντιλαμβάνεται τον χώρο και τα αντικείμενα με διαφορετικό τρόπο, να βλέπει πιο μακριά, φωνές και ήχοι έρχονται από κάτω και όχι από επάνω, ενώ η αίσθηση της κυριαρχίας στο χώρο αποτελεί γι αυτόν πρωτόγνωρη εμπειρία. Άτομα με εγκεφαλική δυσλειτουργία και συνυπάρχουσα διαταραχή της ακοής, που ενδεχόμενα δεν μπορούν να ακούσουν ήχους όπως, για παράδειγμα, τα βήματα ανθρώπου που πλησιάζει, προειδοποιούνται από το άλογο με διάφορα σήματα του σώματός του (ανύψωση της κεφαλής και του λαιμού, το γύρισμα των αυτιών προς την πλευρά του ήχου κλπ) (Τσιμάρας, 2012). Επάνω στο άλογο, εκτελούνται ειδικές ασκήσεις από διάφορες θέσεις, όπως ιππαστί, πλάγιο κάθισμα, τετραποδική, γονυπετής, όρθια, ύπτια και πρηνής, ανάλογα με τους θεραπευτικούς στόχους που έχουν τεθεί ( cation.gr/frontend/articles.php?cid=144). 25

26 Με τη στροφή προς τα πλάγια, η πλευρική κλίση της πυέλου του αναβάτη είναι αυξημένη. Επίσης μειώνει τη βάση στήριξης του ασθενή και αυξάνει τις απαιτήσεις των μυών του κορμού που πρέπει να εργαστούν σκληρότερα για να διατηρήσουν την όρθια θέση. Με την οδήγηση προς τα πίσω, οι αντιδράσεις για τον έλεγχο της στάσης του σώματος είναι αυξημένες λόγω του περιορισμένου οπτικού πεδίου. Δεδομένου ότι ο ασθενής δεν μπορεί να δει πού αυτός ή αυτή πηγαίνει, υπάρχει μειωμένος προληπτικός έλεγχος προς τα εμπρός. Η θέση αυτή παρέχει επίσης τη δυνατότητα το βάρος να περνά μέσα από τα άνω άκρα στο πίσω μέρος του αλόγου, το οποίο προωθεί τη συνεργασία, τη σταθερότητα, και μπορεί να μειώσει τον τόνο. Ο ασθενής μπορεί επίσης να βρίσκεται σε ύπτια ή πρηνή θέση, οι οποίες είναι ιδιαίτερα καλές θέσεις για την αύξηση των αισθητηριακών εισόδων του ασθενή, για τη βελτίωση του μυϊκού τόνου και την προώθηση μιας συνολικής χαλάρωσης. Υπάρχουν πολλές θέσεις που ο θεραπευτής μπορεί να ενσωματώσει σε δραστηριότητες πάνω στο άλογο και να προκαλέσει τον ασθενή για την επίτευξη των στόχων, καθώς και να βελτιώσει την ικανότητα να ακολουθεί τις οδηγίες. Ο ασθενής μπορεί να κάμψη μπροστά τον κορμό του και να αγγίξει το λαιμό ή τα αυτιά του αλόγου, ή να περιστρέψει τον κορμό για να φτάσει την ουρά (Bertoti, 1988). Οι κινήσεις των άνω άκρων, προκαλούν την ισορροπία, τον έλεγχο του κορμού και βελτιώνουν το εύρος κίνησης τους. Άλλες δραστηριότητες περιλαμβάνουν την επίτευξη κώνων, το δόσιμο χεριών (κόλλα πέντε), το πέταγμα δαχτυλιδιών και μπάλας, που απαιτούν αυξημένη μετατόπιση βάρους, κινητικότητα και σταθερότητα του κορμού καθώς και μηχανικό έλεγχο. Δουλεύοντας με παιχνίδια παρέχεται αισθητηριακή διέγερση μέσω φωτεινών χρωματιστών αντικειμένων και υφών τα οποία παρέχουν αυξημένα κίνητρα στον ασθενή. Σύμφωνα με έναν ερευνητή, "Μερικές φορές τα παιδιά δεν συνειδητοποιούν καν ότι δουλεύουν, γιατί απλά κάθονται σε ένα άλογο (Borzo, 2002). Το άλογο επίσης γίνεται η προέκταση του σώματος ατόμων που χρησιμοποιούν αναπηρικό αμαξίδιο και με τη βοήθειά του, τους δίνεται η δυνατότητα να δουν τον κόσμο από πάνω προς τα κάτω, και όχι αντίθετα, όπως τον 26

27 βλέπουν όταν κάθονται σε αναπηρικό αμαξίδιο ( cialeducation.gr/ frontend/articles.php?cid=144). Πρέπει, λοιπόν, χωρίς πρόκληση ο ασθενής να ασκήσει τις αντιδράσεις όσον αφορά τη θέση του σώματός του και όσον αφορά την ισορροπία του, να βελτιώσει το μυϊκό του τόνο, να ασκήσει ακόμα την αρμονία και συμμετρία των κινήσεων, ή επίσης να αναχαιτίσει τον αυξημένο μυϊκό τόνο και τη σπαστικότητα. Επομένως η θεραπευτική ιππασία ενεργεί με την έννοια μιας φυσιοθεραπευτικής ολικής αντιμετωπίσεως επί νευροφυσιολογικής βάσης. Σε αυτό το σύνολο των μεθόδων αντιμετώπισης προστίθεται και η συγκεκριμένη μέθοδος. Ανάμεσα στις κινήσεις του κορμού του αλόγου από τη μια πλευρά και τα κέντρα του εγκεφάλου, τα οποία επηρεάζουν την κινητικότητα, από την άλλη. Με αυτό τον τρόπο γίνεται μια ανταλλαγή, η οποία μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας " διάλογος κινήσεων": Οι κινήσεις του κορμού του αλόγου προκαλούν μια απάντηση με κινήσεις από το μέρος του αναβάτη, η οποία πραγματοποιείται μέσω της οδού των αντανακλαστικών, δε γίνεται επομένως συνειδητά ή εκούσια. Έτσι, επιτυγχάνεται μια ψυχοκινητική άσκηση, κατά την οποία, όπως αναφέραμε εξασκούνται πολλές λειτουργίες που υπηρετούν την κίνηση. Πρόκειται για ένα πολύ σύνθετο σύστημα ασκήσεων, το οποίο δεν προτίθεται από κανένα φυσιοθεραπευτικό σύστημα, και βέβαια, καμιά συσκευή, όσο έξυπνα κατασκευασμένη και να είναι (Riesser, 1993). Σε ένα τυπικό περιβάλλον φυσιοθεραπείας, το πιο κοντινό σε αντιγραφή μιας ασταθούς επιφάνειας που μπορεί να συγκριθεί με ένα άλογο είναι η μπάλα ισορροπίας. Στην κλινική, οι μπάλες ισορροπίας χρησιμοποιούνται συνήθως ως μια δυναμική επιφάνεια για την ανάπτυξη του ελέγχου της στάσης του σώματος. Ωστόσο, επειδή οι κινήσεις της μπάλας δεν είναι τόσο ρυθμικές και επαναλαμβανόμενές όπως ο βηματισμός του αλόγου, καθώς η μπάλα δεν μπορεί να κινηθεί σε τρία επίπεδα ταυτόχρονα, οι κινήσεις της λεκάνης πάνω στη μπάλα δεν είναι ακριβώς εκείνες που αναπαράγονται κατά τη διάρκεια της βάδισης. 27

28 Επιπλέον, στην ιπποθεραπεία, ο αναβάτης είναι σε θέση να βιώσει την αίσθηση της κίνησης μέσα στο χώρο, η οποία είναι δύσκολο να αναπαραχθεί στην κλινική. Μια άλλη αδυναμία της μπάλας ισορροπίας είναι ότι δεν μπορεί να παρέχει τη θερμότητα του αλόγου σε συνδυασμό με τις ρυθμικές κινήσεις του, που μειώνουν τον τόνο και την σπαστικότητα, ιδιαίτερα σε άτομα με αυξημένο μυϊκό τόνο. Επίσης, μια μπάλα σε ένα φυσικοθεραπευτήριο δεν μπορεί να προσφέρει τα κίνητρα ή την κοινωνική αλληλεπίδραση που προσφέρει ένα άλογο (Bertoti, 1988). Έτσι η θεραπευτική ιππασία αποτελεί μια εντελώς ξεχωριστή δυνατότητα θεραπευτικής επιρροής σε ανθρώπους με κινητικές αναπηρίες (Riesser, 1993). 1.7 ΣΧΕΣΗ ΑΛΟΓΟΥ ΑΝΑΒΑΤΗ Είναι μια ψυχοδυναμική ενέργεια βασισμένη στην προσωπική εμπειρία και την κοινωνική μάθηση, η οποία πραγματοποιείται με την θεραπεία πάνω στο άλογο αλλά και κάθε δραστηριότητα και φροντίδα που σχετίζεται με αυτό. Επικεντρώνεται δηλαδή στη σχέση που χτίζεται μεταξύ του ατόμου, του αλόγου και του εκπαιδευτή, πάνω στο άλογο και κάτω από αυτό (Riesser, 1993). Αυτή η δυναμική σχέση μεταξύ αλόγου και αναβάτη είναι ένα σημαντικό στοιχείο της ιπποθεραπείας. Στο ιππευτικό περιβάλλον, το άλογο αποτελεί το επίκεντρο της προσοχής και λειτουργεί ως ερέθισμα για τον αναβάτη. Καθώς τα άλογα δεν μιλούν, ο ιππέας μπορεί να εκφράσει ελεύθερα τα συναισθήματα και τις σκέψεις του χωρίς τον φόβο της απόρριψης ή της κριτικής (Τσιμάρας, 2012). Για να αυξηθεί η αισθητηριακή ολοκλήρωση και ο δεσμός με το άλογο, ο ασθενής που είναι φυσικά ικανός και σε θέση μπορεί να βουρτσίζει να πεταλώνει ή να ντύνει το άλογο (Bertoti, 1988). Η ικανότητα του αναβάτη να φροντίζει ένα άλογο, τον βοηθά παράλληλα να μαθαίνει να φροντίζει και τον εαυτό του. Το τάισμα ενός αλόγου μπορεί να τον βοηθήσει στην κατανόηση του βάρους, της μέτρησης, της ποσότητας και του κλάσματος, έννοιες που είναι άμεσα αντιληπτές από τους υπόλοιπους ανθρώπους, ενώ το πλύσιμο του αλόγου ενθαρρύνει την ανεξαρτησία 28

29 και την αυτοεξυπηρέτηση σε θέματα υγιεινής όπως το λούσιμο των μαλλιών και η περιποίηση του προσώπου (Τσιμάρας, 2012). Πέραν όλων αυτών, τα άλογα αποτελούν από μόνα τους έναν σύντροφο για τον άνθρωπο, αναπτύσσοντας μια σχέση εμπιστοσύνης και αγάπης μεταξύ αλόγου και αναβάτη, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό για τα άτομα που δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν και να εκφράσουν συναισθήματα. Με αυτόν τον τρόπο το άλογο χρησιμοποιείται ως μέσον για μάθηση και η σχέση που δημιουργείται μας δίνει την δυνατότητα να βελτιώσουμε τις αντιληπτικές και γνωστικές ικανότητες του παιδιού, αλλά και την διάθεση του για επικοινωνία και κοινωνικότητα ( Όπως γράφει και η Catherine Knott, επίκουρος καθηγήτρια στο University of Alaska Anchorage, «Η ιππασία είναι μία δραστηριότητα που μπορεί να βοηθήσει τον εγκέφαλο να δημιουργήσει νέα, πιο ενστικτώδη, αλλά συνειδητά πρότυπα επικοινωνίας». 1.8 Η ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΉ ΙΠΠΑΣΊΑ ΔΙΑΣΚΕΔΑΖΕΙ Η δουλειά με το άλογο δημιουργεί ενθουσιασμό και το κίνητρο που χρειάζεται για να έχει το άτομο ενεργό συμμετοχή στη θεραπεία και να έχουμε τα αναμενόμενα αποτελέσματα της Θεραπευτικής Ιππασίας. Όπως είναι γνωστό, το αποτέλεσμα κάθε φυσιοθεραπευτικής μεθόδου εξαρτάται από τη συνεργασία του παιδιού ή του εφήβου, επομένως και από το κίνητρό του. Η δυσαρέσκεια για τη θεραπεία φέρνει πολύ συχνά, με το πέρασμα των χρόνων μια ουδετερότητα απέναντι στα ήδη γνωστά συστήματα της φυσιοθεραπείας, μια ουδετερότητα που μπορεί να καταδικάσει σε αποτυχία τις προσπάθειες των θεραπευτών (Riesser, 1993). Καθώς η εβδομάδα του παιδιού καταλαμβάνεται µε εκτεταμένες θεραπείες, το παιδί μπορεί να µην έχει την ευκαιρία να αντιμετωπίσει ένα πλήρες εύρος κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και σχέσεων. Συχνά δεν υπάρχει αρκετός µη δομημένος χρόνος για αυθόρμητο ελεύθερο παιχνίδι και ισότιμη αλληλεπίδραση. Συνεπώς, αισθήματα ντροπής, 29

30 αμφιβολίας, απομόνωσης και κατωτερότητας είναι πιο επικρατέστερα σε αυτά τα παιδιά παρά σε άλλα φυσιολογικά παρόμοιων ηλικιών. Μια άλλη επιπλοκή για κάποια παιδιά µε ειδικές ανάγκες είναι ότι έχουν υποβληθεί σε παραδοσιακές θεραπείες για τόσο καιρό που αντιστέκονται συναισθηματικά σε περαιτέρω θεραπεία. Η θεραπευτική ιππασία παρέχει στο παιδί την μεταφορά της προσοχής από τον εαυτό του στο άλογο. Επίσης, βοηθάει την μετακίνηση του παιδιού σε µια σφαίρα επιρροής που παρουσιάζει, τουλάχιστον προς τα έξω, όχι να εστιάζει στον εαυτό του ή στις βλάβες που μπορεί να έχει. Πολλοί αντικειμενικοί στόχοι σε αυτό το σύστημα μπορούν έξυπνα να μετατραπούν σε διασκεδαστικά καθήκοντα ή ενδιαφέρουσες εμπειρίες. Έτσι, µέσω μιας σειράς ουσιωδών, σκόπιμων κατορθωμάτων, τα παιδιά μπορούν να ξεκινήσουν να βλέπουν τον εαυτό τους ικανό και επιτακτικό. Αυτό το σύστημα, επίσης, συγκρίνει το ρητό ότι οι άνθρωποι είναι πιο παρακινημένοι να μάθουν και να λάβουν όταν είναι χαλαροί και ευτυχισμένοι µε το περιβάλλον που γνωρίζουν. Έπειτα το άλογο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν όχημα για την έκφραση, τον αυτοέλεγχο και την αυτοαποδοχή του ασθενή. Η εμπειρία έχει δείξει ότι οι ασθενείς προσδοκούν κάθε συνεδρία θεραπευτικής ιππασίας µε έξαψη και κίνητρο, επειδή είναι ικανοί να αλληλεπιδράσουν µε ένα ζωντανό συνέταιρο. Αυτή η αυτόματη πηγή υποκίνησης δημιουργεί ένα κλίμα στο οποίο ο ασθενής είναι ικανός να διασκεδάσει στη θεραπευτική διαδικασία και να εμπλακεί σε παραγωγικές εμπειρίες και σχέσεις (Erikson, 1959). Ιδιαίτερα από παιδιά και νέους με κινητικές αναπηρίες το άλογο αναφέρεται σαν ένας "πολύτιμος φίλος" και βοηθός άσκησης με υψηλές απαιτήσεις. Ακόμη ανέφεραν και την παράμετρο της διασκέδασης κάνοντας θεραπευτική ιππασία. Το να βρίσκεται υψηλά, με την αληθινή έννοια της λέξης, πάνω στην ράχη του αλόγου, απ' όπου μπορεί να βλέπει κανείς τα κεφάλια των ικανών σωματικά, σημαίνει για τους ανθρώπους με αναπηρίες διαφορετική αντίληψη του περιβάλλοντος από τη συνηθισμένη "οπτική γωνία του βατράχου". Πρόκειται για ένα αίσθημα χειραφέτησης εντελώς ιδιαίτερου χαρακτήρα και καθιστά δυνατές εντελώς καινούριες διαστάσεις στον 30

31 χώρο των εμπειριών τους. Έχει σαν αποτέλεσμα, οι ιππείς με αναπηρίες να μη χαρακτηρίζουν τη θεραπεία αυτή ως "θεραπευτική μέθοδο" και με αυτόν τον τρόπο κατορθώνει να δώσει ισχυρά κίνητρα, τα οποία φτάνουν μέχρι και τη συνεργασία στην κλασσική φυσιοθεραπεία (Riesser, 1993). Η θεραπεία με άλογα μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί κατά τη διάρκεια της διαδικασίας του πένθους. Μία μελέτη εξέτασε ένα πρόγραμμα έξι εβδομάδων θεραπευτικής ιππασίας που περιλάμβανε περιποίηση για παιδιά που θρηνούσαν τον θάνατο ενός μέλους της οικογένειας τους. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα παιδιά που ήταν αρχικά διστακτικά έκαναν βήματα προς τα εμπρός και τελικά ανέλαβαν την φροντίδα του αλόγου. Χτίστηκε σχέση εμπιστοσύνης και τα παιδιά ξεπέρασαν τον φόβο του αλόγου και αναπτύχθηκε το αίσθημα της ανεξαρτησίας, επίσης βελτιώθηκε η αυτοεκτίμηση και η αυτοπεποίθηση. Τα παιδιά ήταν τότε σε θέση να εκφράσουν με λόγια τα συναισθήματα τους και να εργαστούν μέσω της διαδικασίας του πένθους με μια πιο υγιή αντιμετώπιση (Glazer, Clark, Stein, 2004). 1.9 Η ΟΜΑΔΑ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΙΠΠΑΣΙΑΣ Η βασική ομάδα της θεραπευτικής ιππασίας αποτελείται από το θεραπευτικό άλογο, τον ασθενή, τον θεραπευτή, τον οδηγό αλόγου και από τους βοηθούς (Heine, 1997, Meregillano, 2004). Σύμφωνα με τον Heipertz (1977) η ιπποθεραπεία πρέπει να εφαρμόζεται από φυσίατρους και φυσικοθεραπευτές σε νευρολογικές, χειρουργικές και ορθοπεδικές περιστάσεις. Οι ικανότητες που πρέπει να έχει ο θεραπευτής, σαν υποψήφιος εκπαιδευτής της θεραπευτικής ιππασίας, περιλαμβάνουν ένα ποικίλο υπόβαθρο της ιππασίας, της ψυχολογίας, της κινησιολογίας, της γλωσσικής ανάπτυξης και της σωματικής αποκατάστασης (Bertoti, 1988). Ο εκπαιδευτής και ο θεραπευτής πρέπει να έχουν επιστημονική κατάρτιση και εμπειρία στα άτομα με αναπηρία. Πέρα απ' αυτά όμως, ο θεραπευτής θα πρέπει να έχει γνώσεις και ικανότητες που του επιτρέπουν να ξεχωρίσει το σωστό άλογο, για το 31