Μάθηµα 5. Τµήµα Αρχειονοµίας - Βιβλιοθηκονοµίας

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Μάθηµα 5. Τµήµα Αρχειονοµίας - Βιβλιοθηκονοµίας"

ÍΘεριστής Λιακόπουλος
8 χρόνια πριν
Προβολές:

1 Μάθηµα 5 89

2 Ζ39-50 Προέλευση του πρωτοκόλλου Ζ39.50 Οι στόχοι της Βιβλιοθηκονοµίας του 70 Κοινή χρήση βιβλιογραφικών και εγγραφών για authorities για τη δηµιουργία συστήµατος εθνικού βιβλιογραφικού ελέγχου Σύνδεση των βιβλιογραφικών κοινοπραξιών (bibliographic( utilities) µε τη χρήση δικτύων Η ανάπτυξη σχετικών προτύπων άρχισε το 1979 Στόχος: Η ανάπτυξη πρωτοκόλλου για τον εθνικό βιβλιογραφικό έλεγχο Έρευνα καταλόγων βιβλιοθηκών Ανταλλαγή εγγραφών καθιερωµένων τύπων (Linked( Systems Project) Καταλογογράφηση αντιγράφου 90

εθνικού βιβλιογραφικού ελέγχου Σύνδεση των βιβλιογραφικών κοινοπραξιών (bibliographic( utilities) µε τη χρήση δικτύων Η ανάπτυξη

3 Σύντοµη Ιστορία του Ζ39.50 Προ-1979: Το όραµα και οι ιδέες 1979: Αρχίζει η ανάπτυξη του πρωτοκόλλου από τη Βιβλιοθηκονοµική κοινότητα 1984: Το σχέδιο προτύπου ψηφίζεται από το NISO 1988: Υιοθέτηση του ANSI/NISO Z : Υιοθέτηση του ANSI/NISO Z : Υιοθέτηση του ANSI/NISO Z Τέλη 90 : Ανάπτυξη των Z39.50 profiles 2002: Υιοθέτηση του ANSI/NISO Z ANSI (American( National Standard Institute) NISO (National( Information Standards Organization) 91

σχέδιο προτύπου ψηφίζεται από το NISO 1988: Υιοθέτηση του ANSI/NISO Z39.50-1988 1992: Υιοθέτηση του ANSI/NISO Z39.

4 Πορεία των παράλληλων τεχνολογιών 70 : Πειραµατικό ιαδίκτυο Τέλη των 80 : Οι βιβλιοθήκες συνδέονται στο ιαδίκτυο µε Telnet Μέσα 90 : Εµφάνιση του Web ως πραγµατικής προς ευρεία χρήση εφαρµογής Τέλη 90 /Αρχές 2000: XML, SOAP, Dublin Core, κλπ 92

Telnet Μέσα 90 : Εµφάνιση του Web ως πραγµατικής προς ευρεία

5 Πρωτόκολλο Z39.50 Εισαγωγή, Ορισµός, Πρακτική εφαρµογή, Βασικές έννοιες Z39.50, Βασικά οφέλη Χαρακτηριστικά αναζήτησης, Επιπρόσθετα χαρακτηριστικά, Λειτουργίες Ζ39.50 εκτεταµένες υπηρεσίες Εφαρµογές για Βιβλιοθήκες, Z39.50 Προβλήµατα Βιβλιογραφία 93

6 Ένας ορισµός Πρωτόκολλο Z39.50 Το Z39.50 είναι ένα δικτυακό πρωτόκολλο* το οποίο επιτρέπει αναζήτηση (συνήθως αποµακρυσµένων) ετερογενών βάσεων δεδοµένων και ανάκτηση δεδοµένων µέσω ενός ενδιάµεσου περιβάλλοντος διεπαφής χρήστη (user interface). Συνήθως χρησιµοποιείται για ανάκτηση βιβλιογραφικών εγγραφών, αν και υπάρχουν επίσης µη- βιβλιογραφικές εφαρµογές. * [Πρωτόκολλο: αυστηρό σύνολο κανόνων καθορίζον την ανταλλαγή δεδοµένων µεταξύ υπολογιστικών συσκευών.] 94

και ανάκτηση δεδοµένων µέσω ενός ενδιάµεσου περιβάλλοντος διεπαφής χρήστη (user interface).

7 Πρακτική εφαρµογή Πρωτόκολλο Z39.50 Σηµασία Z39.50 για διασύνδεση διαφορετικών συστηµάτων βιβλιοθηκών, ανεξαρτήτως εσωτερικής δοµής δεδοµένων, περιβάλλοντος και πλατφόρµας λειτουργικού συστήµατος Ο χρήστης (ή ο Βιβλιοθηκονόµος) επικοινωνεί µέσα από το οικείο περιβάλλον του δικού του συστήµατος µε οποιοδήποτε σύστηµα βιβλιοθήκης 95

δοµής δεδοµένων, περιβάλλοντος και πλατφόρµας λειτουργικού συστήµατος Ο χρήστης (ή

8 Πρωτόκολλο Z39.50 Βασικές έννοιες Z τυπική συνεδρία (1/2) 1. Ο χρήστης του OPAC επιλέγει βιβλιοθήκη προορισµό (Z- server) από κατάλογο επιλογών του OPAC 2. Εισάγει όρους αναζήτησης 3. Το λογισµικό του OPAC στέλνει τους όρους αναζήτησης και στοιχεία για τη βιβλιοθήκη προορισµού σε ένα υποσύστηµα (Z-client)) που λειτουργεί ως τµήµα του συστήµατος της Βιβλιοθήκης 4. Ο Z-client «µεταφράζει» τους όρους αναζήτησης σε "Z- speak" και επικοινωνεί µε το λογισµικό Z-server της βιβλιοθήκης προορισµού 96

Το λογισµικό του OPAC στέλνει τους όρους αναζήτησης και στοιχεία για τη βιβλιοθήκη προορισµού σε ένα υποσύστηµα (Z-client))

9 Πρωτόκολλο Z39.50 Βασικές έννοιες Z τυπική συνεδρία (2/2) 5. Αρχική διαπραγµάτευση µεταξύ Z-client και Z-server για εγκατάσταση των κανόνων "Z-Association" µεταξύ των δύο συστηµάτων 6. Ο Z-server «µεταφράζει» το "Z-speak" σε ερώτηση αναζήτησης για τη βάση δεδοµένων της βιβλιοθήκης προορισµού και λαµβάνει απάντηση για τον αριθµό των εγγραφών που ταιριάζουν 7. Ο Z-client λαµβάνει τις εγγραφές 8. Οι εγγραφές παρουσιάζονται στο περιβάλλον του OPAC για το χρήστη 97

10 Βασικές έννοιες Z τυπική συνεδρία Z-Association Biblio. Query Result Z39.50 Client (Origin) Z-Speak Z39.50 Server (Target) FullText Result Etc. Traditional Client/Server 98

11 Βασικά οφέλη (1/3 /3) Πρωτόκολλο Z39.50 Αποστολή ερωτήσεων (ίδιων ή/και διαφορετικών) από Z-client σε πολλές βιβλιοθήκες ταυτόχρονα Ενιαίος τρόπος ερώτησης και παρουσίασης αποτελεσµάτων εν υπάρχει ανάγκη διαφορετικού client για κάθε σύστηµα 99

Z-client σε πολλές βιβλιοθήκες ταυτόχρονα Ενιαίος τρόπος

12 Πρωτόκολλο Z39.50 Βασικά οφέλη (2/3 /3) Αξιοποίηση πολυάριθµων και τεράστιων βάσεων δεδοµένων Εξοικονόµηση χρόνου, κόπου εκµάθησης διαφορετικών λογισµικών Αξιοποίηση µορφότυπου ανταλλαγής δεδοµένων ΜARC. Παρουσίαση αποτελεσµάτων και δυνατότητα περαιτέρω επεξεργασίας (καταλογογράφηση βιβλίων µε έτοιµες εγγραφές από άλλες βιβλιοθήκες) 100

Εξοικονόµηση χρόνου, κόπου εκµάθησης διαφορετικών λογισµικών Αξιοποίηση µορφότυπου

13 Πρωτόκολλο Z39.50 Βασικά οφέλη (3/3) Τυποποίηση βασικών λειτουργιών αναζήτησης και ανάκτησης Εκτεταµένες υπηρεσίες (Extended services) για παραγγελία εγγράφων (ordering documents), ενηµέρωση βάσεων δεδοµένων, αποθήκευση στρατηγικών αναζήτησης. Άνοιγµα λειτουργιών βιβλιοθήκης (ILL, δανεισµός υλικού. Προκρατήσεις, ανανεώσεις δανεισµών κλπ) 101

Εκτεταµένες υπηρεσίες (Extended services) για παραγγελία εγγράφων (ordering

14 Τι προσφέρει το Ζ39.50 Information Retrieval (Z39.50): Application Service Definition and Protocol Specification Επιτρέπει: Αναζήτηση σε βάσεις δεδοµένων ενός ή περισσοτέρων συστηµάτων, χωρίς, αναγκαστική, γνώση του χρήστη για τα συστήµατα αυτά Ανάκτηση εγγραφών από τα συστήµατα αυτά Παρέχει: Αναζήτηση & ανάκτηση βιβλιογραφικών & µη βιβλιογραφικών πόρων Την τεχνική υποδοµή για την πρόσβαση & κοινή χρήση των πληροφοριακών πόρων 102

ή περισσοτέρων συστηµάτων, χωρίς, αναγκαστική, γνώση του χρήστη για τα συστήµατα αυτά Ανάκτηση εγγραφών από

15 Χρήση του Ζ39.50 Κοινός τρόπος επαφής µε βάσεις δεδοµένων Ανάκτηση εγγραφών από online καταλόγους βιβλιοθηκών και εµπορικούς προµηθευτές Ενιαίο interface για αναζήτηση σε ποικίλες βάσεις Πληροφοριακά περιβάλλοντα Βιβλιοθήκες Εµπορικοί προµηθευτές Κυβερνητικές βάσεις Εφαρµογές Ολοκληρωµένα προγράµµατα βιβλιοθηκών Προγράµµατα διαχείρισης προσωπικής βιβλιογραφίας (ProCite( ProCite, EndNote κλπ.) Θεµατικές πύλες (portals)( Εικονικές βιβλιοθήκες 103

προµηθευτές Ενιαίο interface για αναζήτηση σε ποικίλες βάσεις Πληροφοριακά περιβάλλοντα Βιβλιοθήκες Εµπορικοί

16 Πρωτόκολλο Z39.50 Χαρακτηριστικά αναζήτησης υνατότητες πολύπλοκων ερωτήσεων µε χρήση τελεστών Boolean (AND, OR, NOT) Σύγκριση τελεστών ηµεροµηνιών π.χ. Μεγαλύτερο από, ίσο µε κλπ. Αναζήτηση µε τελεστές γειτνίασης (proximity( searching) Αποκοπή χαρακτήρων (Truncation( Truncation) Τελεστές πληρότητας πεδίων π.χ. Μέρος πεδίου, πλήρες πεδίο, αρχή κλπ. 104

(AND, OR, NOT) Σύγκριση τελεστών ηµεροµηνιών π.χ. Μεγαλύτερο από, ίσο µε κλπ.

17 Λειτουργίες Ζ39.50 Πρωτόκολλο Z Initialisation: Ρύθµιση του Z-Association, διαπραγµάτευση του επιπέδου των υπηρεσιών 2. Search: Αποστολή σειράς χαρακτήρων αναζήτησης σε βάση δεδοµένων και επιστροφή συνόλου αποτελεσµάτων και πρώτων λίγων εγγραφές 3. Retrieval: Ανάκτηση εγγραφών από το σύνολο αποτελεσµάτων όπως ορίζει ο Z-client. 4. Result-set set-delete: ιαγραφή ενός συνόλου αποτελεσµάτων αναζήτησης που φυλάσσει ο Z-server 105

Search: Αποστολή σειράς χαρακτήρων αναζήτησης σε βάση δεδοµένων και επιστροφή συνόλου αποτελεσµάτων και

18 Λειτουργίες Ζ39.50 Πρωτόκολλο Z Access Contro: υνατότητα Z-server να ζητήσει passwords etc. 6. Accounting / Resource Control: υνατότητες συντήρησης αρχείων χρήσης, έλεγχος πίστωσης κλπ 7. Sort: Ταξιθέτηση συνόλου αποτελεσµάτων σε ορισµένη σειρά ορισµένη στο Z-server 8. Browse: Σάρωση (ανίχνευση) όρων ευρετηρίων στο Z- server (Index browsing ή scanning) 106

Accounting / Resource Control: υνατότητες συντήρησης αρχείων χρήσης, έλεγχος πίστωσης κλπ 7.

19 Λειτουργίες Ζ39.50 Πρωτόκολλο Z Extended service: Εκτεταµένες υπηρεσίες επιτρέπουν στο Z-client να ξεκινήσει ένα «πακέτο εργασιών» στο Z-server π.χ. ILL, save, Save a result set for later use Save a query for later use Define a periodic search schedule Order an item Update a database Create an export specification Invoke a previously created export specification. 107

20 Λειτουργίες Ζ39.50 Πρωτόκολλο Z Explain: Επιτρέπει στο Z-client να ρωτήσει µια βάση δεδοµένων σχετικά µε λεπτοµέρειες για την εφαρµογή στο Z-server 11. Termination: Τερµατισµός του Z-Association. 108

21 Εφαρµογές για Βιβλιοθήκες Πρωτόκολλο Z39.50 Εξασφάλιση βιβλιογραφικών εγγραφών (Bibliographic( record sourcing) Συλλογικοί Κατάλογοι (Union( Catalogues) ιαδανεισµός Βιβλιοθηκών (Inter( Inter-Library Loan) Επιλεκτική ιάθεση Πληροφοριών(Selective Dissemination of Information) Εµπορικές βάσεις δεδοµένων Αναζήτηση και διύλιση του web (Web( Searching and filtering) Ενηµέρωση βάσεων δεδοµένων Προσωπικά Βιβλιογραφικά εργαλεία (Personal( bibliographic tools) (BookWhere, Znavigator, SLS PC Browser) 109

22 Σχεδιαστικά µειονεκτήµατα του Ζ39.50 εν προέβλεψε το ιαδίκτυο, το web και τις τεχνολογίες πληροφορίας του 21ου αιώνα Υπέθετε τη χρήση του πρωτοκόλλου από λίγα µεγάλα βιβλιογραφικά συστήµατα για την ανταλλαγή εγγραφών Αναπτύχθηκε στο πλαίσιο των OSI (Open Systems Interconnection) και όχι του ιαδικτύου και του web εν προέβλεψε την ευρεία υιοθέτηση από την κοινότητα των βιβλιοθηκών και από τα ολοκληρωµένα συστήµατα εν προέβλεψε τη χρήση του πρωτοκόλλου εκτός των ορίων της κοινότητας των βιβλιοθηκών 110

23 HYPERLINK 111

24 112

25 Μορφή αναζήτησης 113

26 Μορφή αναζήτησης 114

27 Μορφή αναζήτησης Εικονική Βιβλιοθήκη 115

28 Τι άλλαξε ή αλλάζει Έχουν κατανοηθεί τα προβλήµατα διαλειτουργικότητας Βελτιωµένη λειτουργικότητα στην αναζήτηση των τοπικών συστηµάτων Τοπικές αποφάσεις ευρετηρίασης Έχουν αναπτυχθεί Ζ39.50 profiles Profile= Λεπτοµερείς προδιαγραφές για τη χρήση του πρωτοκόλλου σε συγκεκριµένες εφαρµογές The Bath Profile: An International Z39.50 Specification for Library Applications and Resource Discovery U.S. National Z39.50 Profile for Library Applications Z Texas Profile for Library Applications Συµφωνία των προµηθευτών µε τα profiles οκιµές διαλειτουργικότητας βελτιώνουν τα συστήµατα 116

29 Τι άλλαξε ή αλλάζει (2) Τα interfaces γίνονται πιο χρηστικά: 117

30 Τι άλλαξε ή αλλάζει (3) Ο αριθµός των πληροφοριακών πόρων που είναι προσιτός µέσω Ζ39.50 αυξάνεται 118

31 Search/Retrieve Web Search/Retrieve: : Το διεθνές αντίστοιχο του Ζ39.50 Search/Retrieve Web Συνδυάζει τις τεχνολογίες Ζ39.50 και web ιατηρεί τις βασικές έννοιες του Ζ39.50: Results sets Abstract access points Abstract record schemas Explain & Diagnostics Τεχνολογίες Web: XML, SOAP/RPC, HTTP Συνδυάζει διάφορα στοιχεία του Ζ39.50 σε δύο τύπους ενέργειας: Search/Retrieve Explain Παρέχει µέθοδο για αναπαράσταση και µετάδοση ερωτηµάτων και ανάκτηση εγγραφών, βασισµένη σε πρότυπα 119

32 Ζ39.50 S/R Web (SRW) 120

33 Βιβλιογραφία Biblio Tech Review: Z39.50 Πρωτόκολλο Z.3950 Publication: Biblio Tech Ltd., tech.com/html/z39_50.html Issues Related to the Use of Z39.50 to Emulate a Centralized Union Catalogue National Institute of Standards and Technology (NIST) Z39.50 Implementation Papers Publication: Library of Congress What is Z39.50? Publication: United Kingdom Office for Library and Information Networking N (UKOLN) και guide/ Publication: Library of Congress, United States government.. Κατάλογος Ζ39.50 opacs 121

Σχετικά έγγραφα

Διαδανεισμός, Πρωτόκολλο z39.50 Στρατηγικές αναζήτησης

Διαδανεισμός, Πρωτόκολλο z39.50 Στρατηγικές αναζήτησης Σεμινάρια Βιβλιοθηκονόμων ΕΠΕΑΕΚ 2000 Φίλιππος Τσιμπόγλου Διευθυντής Βιβλιοθήκης Πανεπιστημίου Κύπρου e-mail ftsimp@ucy.ac.cy 2 3 Πρωτόκολλο Z.3950