Ο ρόλος του εμπορίου στην ανάπτυξη: Αναζητώντας μια οραματική ατζέντα. Πρόδρομος Προδρομίδης,* Αθανάσιος Πετραλιάς **

Transcript

1 Ο ρόλος του εμπορίου στην ανάπτυξη: Αναζητώντας μια οραματική ατζέντα Πρόδρομος Προδρομίδης,* Αθανάσιος Πετραλιάς ** * ΚΕΠΕ και Οικονομικό Παν. Αθηνών ** Οικονομικό Παν. Αθηνών Περίληψη Ο κλάδος του εμπορίου λειτουργεί ως ο συνδετικός κρίκος μεταξύ προσφοράς και ζητήσεως και επί σειρά ετών συνιστούσε τον μεγαλύτερο κλάδο της οικονομίας σε όρους προστιθεμένης αξίας. Με αφετηρία μια σύντομη περιγραφή της καταστάσεως από το 2008 και εξής, το άρθρο καταθέτει ένα περίγραμμα στόχων που εξειδικεύονται περαιτέρω σε 30 προτάσεις πολιτικής για το πως ο κλάδος θα μπορούσε να συμβάλει στην αναδιάταξη του παραγωγικού ιστού της χώρας και την διεύρυνση του ΑΕΠ Λέξεις κλειδιά: λιανικό και χονδρικό εμπόριο, προτάσεις πολιτικής, ανάπτυξη 1. Περιγραφή υφισταμένης καταστάσεως O κλάδος του εμπορίου λειτουργεί ως ο συνδετικός κρίκος μεταξύ προσφοράς και ζητήσεως. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα τριμηνιαία στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, προ της οικονομικής κρίσεως συνιστούσε τον μεγαλύτερο κλάδο της Ελληνικής οικονομίας σε όρους προστιθεμένης αξίας. Ωστόσο, στο δυσμενές περιβάλλον της ύφεσης που ακολούθησε μοιράζεται πλέον την κατάταξη αυτή με τον μάλλον πιο ανελαστικό (ως προς την συρρίκνωση των μεγεθών) κλάδο της δημόσιας διοίκησης αμύνης κοινωνικής ασφάλισης εκπαίδευσης. Η αύξουσα συμβολή του εμπορίου στο ΑΕΠ (συχνά υψηλότερη του μέσου κλαδικού) ανεκόπη το 2008, οπότε και κατέστη φθίνουσα με μέσο ρυθμό μειώσεως 7%: ρυθμό αρκετά χειρότερο του συνόλου της οικονομίας από το 2009 και εξής ( 5%). Ως εκ τούτου, αν και από την εποχή της εισόδου της χώρας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (2001) έως το 2008, το εμπόριο συνέδραμε με το 23 26% του ΑΕΠ, πλέον (κατά το 2012) εκτιμάται ότι συνδράμει το 20% του (μειωμένου) ΑΕΠ. Εντός του κλάδου, η προσαρμογή στις δυσμενείς συνθήκες δεν υπήρξε ενιαία. Στο χονδρικό εμπόριο σημειώθηκε μεγάλη μείωση όσον αφορά στην προστιθέμενη αξία (30%) από το 2008 ως το 2011 (τελευταίο έτος ενημερώσεως της Eurostat). Στο λιανικό εμπόριο οι απώλειες ήταν συγκριτικά μικρότερες (12%), ενώ στο εμπόριο και τις επισκευές μηχανοκινήτων οχημάτων η πτώση εκυμάνθη κάπου ενδιάμεσα (21%). Σε αντιδιαστολή, στην απασχόληση, όπου οι αναλογίες κατά το 2008 ήσαν της τάξεως του 3,4 : 5,4 : 1 (με την προαναφερόμενη σειρά), ο αριθμός των μισθωτών εμειώθηκε κατά 5% στο χονδρικό εμπόριο, 10% στο λιανικό, 27% στην εμπορία και επισκευή οχημάτων, και οι ώρες εργασίας κατά 4, 14 και 26%, αντιστοίχως ενώ ο αριθμός των αυτοαπασχολουμένων και εργοδοτών εμειώθηκε κατά 6, 5 και 1% και οι ώρες εργασίας αυξηθήκαν κατά 12, 16 και 19%, αντιστοίχως. Συνολικά, από το 2008 ως το 2011, η προστιθέμενη αξία και η απασχόληση στον κλάδο φαίνεται να συρρικνώθηκαν κατά 21% και 8%, στα επίπεδα του και 2004, αντιστοίχως, με: 1

2 (α) Τον κύκλο εργασιών (βάσει των στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ) να εμφανίζει μεγάλο εύρος μειώσεων από το 2008 ως το 2011 (2012), συγκεκριμένα, κατά: 67% (79%) στην εμπορία αυτοκινήτων και 61% (72%) στην ευρύτερη εμπορία, συντήρηση και επισκευή αυτοκινήτων και μοτοσυκλετών % (50%) στην λιανική εμπορία επίπλων, ηλεκτρικών ειδών και οικιακού εξοπλισμού καθώς και τις λιανικές πωλήσεις εκτός καταστημάτων % (35 40%) στο λιανικό εμπόριο βιβλίων, χαρτικών και συναφών ειδών το χονδρικό εμπόριο καθώς και το λιανικό εμπόριο ένδυσης υπόδησης. 20 (28%) στο λιανικό εμπόριο καυσίμων και λιπαντικών για οχήματα % (22 23%) στα πολυκαταστήματα τα φαρμακευτικά και καλλυντικά τα τρόφιμαποτά καπνό. 7% (14%) στα μεγάλα καταστήματα τροφίμων. (β) Την τάση στην απασχόληση (επίσης βάσει των στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ) να διαφοροποιείται (στατιστικώς) σημαντικά στον χώρο ανά δημογραφική ομάδα και τύπο εργαζομένου, με αποτέλεσμα σε κάποιες περιπτώσεις να υπάρχει αύξηση ή ανάκαμψη του αριθμού των θέσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης (βλ. Πίνακα 1), 1 το δε εμπόριο να εμφανίζεται ως ο τρίτος συχνότερος προάγγελος μειώσεως του αριθμού των ανέργων σε θέσεις πλήρους απασχόλησης στις γεωγραφικές περιοχές και ηλικίες που παρατηρείται τέτοια μείωση (Προδρομίδης, 2014). Ως εκ τούτου, ίσως θα ήταν σκόπιμο να προσδιοριστούν οι συνθήκες που ευνοούν την εν λόγω γένεση (ή αναγέννηση) θέσεων εργασίας και εν συνεχεία να καλλιεργηθούν ευρύτερα. 2. Στόχευση για την ανάπτυξη ως το 2020 Σε κάποιους κύκλους οι αρνητικές εξελίξεις των τελευταίων ετών στο εμπόριο συνδέονται με και αντανακλούν αφενός στρεβλές επιλογές οικονομικής ανάπτυξης της χώρας κατά το προηγούμενο χρονικό διάστημα, αφετέρου υπαγορεύουν την ανάγκη (περαιτέρω) στηρίξεως άλλων κλάδων και δραστηριοτήτων. Ωστόσο, επειδή ενδέχεται τόσο οι συνειρμοί που θα δημιουργηθούν όσο και η φρασεολογία που θα επικρατήσει για τον εξωστρεφή μελλοντικό προσανατολισμό και τις προτεραιότητες της χώρας, να επισκιάσουν (έστω και μερικώς) την προφανή αλήθεια που σημειώσαμε στην αρχή, τουτέστιν ότι το εμπόριο συνιστά τον συνδετικό κρίκο προσφοράς και ζητήσεως, ίσως θα ήταν χρήσιμο να υπομνήσουμε τα εξής: Γεωγραφικά κατακερματισμένη η Ελλάς μήτε για αχανείς γεωργικές γαίες κατάλληλες για οικονομίες κλίμακος φημίζεται, μήτε για ανταγωνιστικούς βοσκοτόπους και βιομηχανικές μονάδες από την πλευρά της προσφοράς, μήτε στον πολυάριθμο πληθυσμό ή την φιλοξενία (στέγαση) διεθνών οργανισμών που εκ των πραγμάτων δημιουργούν ελκυστική για τρίτους ζήτηση βασίζεται. Ως εκ τούτου και ανεξαρτήτως εάν θα ήταν 1 Π.χ., μεταξύ: (α) Των αρρένων ηλικίας και ετών στις αστικές περιοχές του Νοτίου Αιγαίου και της Θεσσαλίας, καθώς και των αρρένων ηλικίας ετών στις ημιαστικές περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας και τις αγροτικές του Βορίου Αιγαίου ως εργοδοτών πλήρους ωραρίου. (β) Των θηλέων ηλικίας στις αγροτικές περιοχές της Δυτικής Ελλάδος και του Ιονίου, καθώς και των θηλέων ηλικίας και αρρένων ετών στις ημιαστικές περιοχές της Ηπείρου και Αττικής, αντιστοίχως, ως αυτοαπασχολουμένων πλήρους ωραρίου. (γ) Των θηλέων ηλικίας 40 44, 50 54, και αρρένων 35 39, ετών στις αγροτικές περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας και Δυτικής Θράκης, Δυτικής Ελλάδος, λοιπής Πελοποννήσου, Στερεάς Ελλάδος και Ευβοίας, Νοτίου Αιγαίου, αντιστοίχως καθώς και των θηλέων ηλικίας 30 34, και αρρένων ετών στις ημιαστικές περιοχές του Ιονίου, της Κρήτης, του Βορείου Αιγαίου, αντιστοίχως αλλά και των αρρένων ηλικίας και ετών στις αστικές περιοχές της Αττικής ως μισθωτών πλήρους ωραρίου. 2

3 Πίνακας 1: Περιοχές και αριθμός ηλικιακών κατηγοριών όπου βάσει οικονομετρικών παλινδρομήσεων με ανθεκτικούς (robust) εκτιμητές και με απομόνωση της εποχικότητας διαπιστώνεται αυξητική τάση του αριθμού των απασχολουμένων στο εμπόριο μεταξύ 1 ου τριμ και 2 ου τριμ με πιθανότητα σφάλματος (p value) 1% ή μικρότερη (13 ηλικιακές κατηγορίες: ετών 15 19, 20 24, 70 74, 75 κ.ε.) Άρρενες Αστικές περιοχές (κοινότητες με 10 χιλ,. κατ.) Ημιαστικές περιοχές Αγροτικές περιοχές (κοινότητες με < 2 χιλ. κατ.) Εργοδότες Αυτοαπ. Μισθωτοί Συμβοηθ. Εργοδότες Αυτοαπ. Μισθωτοί Συμβοηθ. Εργοδότες Αυτοαπ. Μισθωτοί Συμβοηθ. πλ. μερ πλ. μερ πλ. μερ πλ. μερ πλ. μερ πλ. μερ πλ. μερ πλ. μερ πλ. μερ πλ. μερ πλ. μερ πλ. μερ Α.Μακ. Δ.Θρ Κ.Μακεδονία Δ.Μακεδονία Ήπειρος Θεσσαλία Δ.Ελλάς Σ.Ελλάς Εύβ Αττική υπολ. Πελ/σος Κρήτη Ν.Αιγαίο Β.Αιγαίο Ιόνιοι νήσ Θήλεις Α.Μακ. Δ.Θρ Κ.Μακεδονία Δ.Μακεδονία Ήπειρος Θεσσαλία Δ.Ελλάς Σ.Ελλάς Εύβ Αττική υπολ. Πελ/σος Κρήτη Ν.Αιγαίο Β.Αιγαίο Ιόνιοι νήσ Πηγή: Έρευνα Εργατικού Δυναμικού της ΕΛΣΤΑΤ. Ο τρόπος υπολογισμού παρέχεται από τον Προδρομίδη (2014). 3

4 σκόπιμο κάποια από αυτά τα στοιχεία βεβαίως να επιδιωχθούν και αναπτυχθούν, 2 λόγω του σχετικού μεγέθους όσο και του κομβικού του ρόλου σε μια οικονομία της αγοράς, το εμπόριο θα μπορούσε να συμβάλει ως καίριος μοχλός αναδιατάξεως του παραγωγικού ιστού, δημιουργίας αξίας, αυξήσεως των συναλλαγών και του ΑΕΠ. 3 Υπό αυτό το πρίσμα μια οραματική αναπτυξιακή στρατηγική μέσω του εμπορίου είναι σκόπιμο να περιλαμβάνει: (α) Την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, την είσοδο παραγωγών ή/και πωλητών στην αγορά, την στήριξη άλλων κλάδων της οικονομίας (ιδίως των εξωστρεφών) και, εν γένει, την διεύρυνση προσφοράς. 4 (β) Την διευκόλυνση των συναλλαγών, της προσβάσεως στην πληροφόρηση, την επίτευξη μειώσεων κόστους (με εκσυγχρονισμό του νομικού πλαισίου, παρεμβάσεις εξοικονομήσεως ενέργειας κ.ά. πόρων, εκμεταλλεύσεως προϊόντων και παραπροϊόντων, διάδοση νέων τεχνολογιών), 5 αλλά και την βελτίωση του εφοδιασμού και των μεταφορών με την δημιουργία, αντικατάσταση και ανασυγκρότηση ζωτικών υποδομών. 6 (γ) Την μείωση της αβεβαιότητας, του χρηματοπιστωτικού κόστους και του ρόλου των μεσαζόντων. (δ) Την ανάπτυξη και χρήση νέων χρηματοδοτικών/πιστωτικών εργαλείων, καθώς και την διευκόλυνση της συμμετοχής των επιχειρήσεων σε (συγ)χρηματοδοτήσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). (ε) Την διαφάνεια τιμών και πρακτικών προκειμένου να επιτευχθεί η μετακίνηση παραγωγικών συντελεστών εκεί που οι συντελεστές είναι αποδοτικότεροι και να διευρυνθεί το πλεόνασμα των καταναλωτών και το ΑΕΠ. (ς) Την επίτευξη οικονομιών και της μεγίστης δυνατής ευημερίας μέσω του ανταγωνισμού πλην των, ενδεχομένως ελαχίστων, περιπτώσεων όπου οι συνθήκες κόστους ευνοούν την σύσταση φυσικών μονοπωλίων. 2 Επί τούτου έχουν ζητηθεί και κατατεθεί στον δημόσιο διάλογο και την Πολιτεία προτάσεις από το ΚΕΠΕ, το ΙΟΒΕ, την ΜcKinsey κ.ά. 3 Ιστορικά προηγούμενα από αντίστοιχες συγκυρίες στην μακραίωνη ιστορία μας ενδεχομένως συνιστούν η δημιουργία πλούτου μέσω αποικιών και εμπορίων κατά τον 8 ο και 7 ο αιώνα π.χ. και η (ανα)σύνταξη του ελληνισμού μέσω του εμπορίου προεπαναστατικώς. 4 Η γενικότερη ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και εξωστρέφειας με αιχμή την καινοτομία και την αύξηση της εγχωρίου προστιθεμένης αξίας έχει ήδη επιλεγεί ως στόχος της νέας προγραμματικής περιόδου (Υπουργείο Ανάπτυξης κ.ά., 2013α). 5 Στην περίπτωση της αξιοποιήσεως των νέων τεχνολογιών, περιθώρια εξοικονομήσεων φαίνεται να υπάρχουν (i) στο μεταφορικό κόστος (για ταξίδια) και την απώλεια χρόνου (για μετακινήσεις) με την ανάπτυξη των τηλεδιασκέψεων (ii) στο κόστος ενοικιάσεως χώρων και γραφείων με την ανάπτυξη του λεγομένου teleworking (iii) στο κόστος αποθηκεύσεως εγγράφων σε σειρές ραφιών και φοριαμών με την στροφή σε λίγα ψηφιακά αρχεία (iv) στο κόστος χρήσεως των εγγράφων με την ανάπτυξη συστημάτων διαχειρίσεωςπαρακολουθήσεων παγίων κ.ά. Παρομοίως η αξιοποίηση του διαδικτύου μπορεί να χρησιμεύσει στην αλληλογραφία, την διαφήμιση σε απομακρυσμένες αγορές κ.α. 6 Από το μεταφορικό δίκτυο ως τα παυμένα σιλό στον ΟΛΠ και την μετατροπή των μεγάλων λιμένων σε κόμβους πολυτροπικών συνδέσεων προκειμένου να εξυπηρετούνται: (i) η έγκαιρη προώθηση εισροών (πρώτων υλών, ημιεπεξεργασμένων αγαθών) σε παραγωγούς, (ii) οι εκροές/πωλήσεις των τοπικών πωλητών, (iii) οι ανάγκες του ημεδαπού και τουριστικού καταναλωτικού κοινού, (iv) η (αντίστροφη) μεταφορά των μη αξιοποιουμένων συσκευασιών, ανακυκλωσίμων και απορριμμάτων, (v) η ανάπτυξη των εξαγωγών με ει δυνατόν χαμηλότερο κόστος. Προς επίτευξιν αυτών απαιτείται ολοκληρωμένη (μη αποσπασματική) σχεδιαστική προσέγγιση και αν δεν επαρκούν οι δημόσιοι πόροι τότε ας προκριθούν συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέως. 4

5 3. Προτάσεις πολιτικής Το προαναφερθέν πλέγμα στόχων θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω αλληλοϋποστηριζομένων ενεργειών. Πέραν αυτών που αφορούν στο σύνολο της οικονομίας, ως η αναζωογόνηση της τραυματισμένης επιχειρηματικότητας, της αγοράς εργασίας και των εξαγωγών (βλ. ενδεικτικά το Παράρτημα), στον τομέα του εμπορίου ευνοϊκό ρόλο αναμένεται να έχουν: 1. Η επέκταση σε άλλα στάδια της αλυσίδας της αξίας των χονδρεμπορικών εταιρειών (οι οποίες φαίνεται να αυτοπεριορίζονται στον ρόλο του μεσίτου) και των υγιών ή νέου τύπου παραγωγικών συνεταιρισμών. 7 Με αυτόν τον τρόπο είναι δυνατόν αφενός να μειωθεί ο αριθμός και το κόστος των μεσαζόντων, αφετέρου να δημιουργηθούν μεγάλες μονάδες με διευρυμένες δυνατότητες παραγωγής, τυποποιήσεως, διακινήσεως και εξαγωγών (π.χ. του ελαιολάδου), ερεύνης και στοχεύσεως της αγοράς, βελτιώσεως των προϊόντων και προσαρμογής στις διατροφικές ή άλλες συνήθειες του κοινού της ημεδαπής ή/και αλλοδαπής, παροχής υπηρεσιών μετά την αγορά (after sales services) και εν γένει, ενσωματώσεως προστιθεμένης αξίας. Επιπλέον, στον βαθμό που οι νέες, μεγαλύτερες μονάδες θα λειτουργούν με περισσότερα άτομα και συνθετότερες δομές εικάζεται ότι θα μειωθούν τα περιθώρια ατύπων συναλλαγών με προμηθευτές και πελάτες και, κατ επέκτασιν, το μέγεθος της παραοικονομίας. 2. H ενθάρρυνση των μικροκαλλιεργητών που δεν είναι γεωργοί κατ επάγγελμα (λ.χ., έχουν κληρονομήσει ελιές, αμπέλια, άλλες καλλιέργειες) να διαθέσουν μέσω του εμπορίου στην εγχρήματη/επίσημη οικονομία (δηλ. την αγορά), το προϊόν τους νόμιμα και οργανωμένα, λ.χ., την πρώτη Κυριακή κάθε μήνα στο κέντρο του νομού, χωρίς γραφειοκρατικές διαδικασίες, παρέχοντας αποδείξεις και φορολογούμενοι επί των εσόδων και όχι βάσει φανταστικών (τεκμαρτών) εισοδημάτων. Τούτο εφόσον δεν εδήλωναν επαγγελματίες αγρότες κατά την προηγούμενη δεκαετία. 8 Παρομοίως, η παροχή διευκολύνσεων σε ανέργους και άλλους, προκειμένου να συστήσουν σε επιλεγμένες περιοχές ιδιωτικές επιχειρήσεις παραγωγής εμπορευσίμων αγαθών και υπηρεσιών, 9 θα μπορούσε να επιτευχθεί με (α) μείωση των γραφειοκρατικών διαδικασιών, (β) ενοικίαση σε λογικές τιμές αδιαθέτων κτηρίων ή γης, (γ) προγράμματα του ΕΣΠΑ ή νέου ΕΣΠΑ, (δ) άλλους τρόπους. 3. Η σύσταση στην περιοχής πρωτευούσης ή συμπρωτευούσης μιας εμπορούπολης (όχι απλού «mall») αγαθών πολυτελείας ελληνικής προελεύσεως και μη (καλλυντικών, ρουχισμού, κοσμημάτων κ.ά.), καθώς και μόνιμη εμπορική έκθεση ελληνικών προϊόντων (μαρμάρου, ελαιολάδου, οίνου, μελιού, γουναρικών, υαλικών, κεραμικών, κ.ά.) (α) με πολυπολιτισμικό, πολύγλωσσο προσωπικό και καλή πρόσβαση, (β) δίπλα σε θεματικό ψυχαγωγικό πάρκο, με εστιατόρια, επιδείξεις, καλλιτεχνικά δρώμενα κ.τ.τ., ώστε τόσο μικροί όσο και μεγάλοι δυνητικοί αγοραστές ημεδαποί και αλλά και τουρίστες (ακόμα και επιβάτες κρουαζιεροπλοίων) 7 Δηλ. συνεταιρισμοί, τα μέλη των οποίων δεν θα συμμετέχουν σε ευκαιριακή βάση, αλλά θα συμφωνούν εθελοντικά να παραδώσουν το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής τους (όχι μόνο την δεύτερη ποιότητα) ώστε να μπορεί ο συνεταιρισμός να σχεδιάσει αντί να λειτουργεί υπό παρατεταμένο καθεστώς διαλύσεως. 8 Με τον τρόπο αυτό θα στηριχτεί και η νόμιμη (εκτός παραοικονομίας) δημιουργία συμπληρωματικών εισοδημάτων που ενδεχομένως είναι απαραίτητη σε πολλά νοικοκυριά, η αύξηση του ΑΕΠ και (στο βαθμό που τα μέλη των νοικοκυριών εξοικειώνονται περαιτέρω με αγροτικές ασχολίες) θα δοθεί σε κάποιους η δυνατότης στροφής με κάποιες προοπτικές επιτυχίας στον πρωτογενή τομέα, ειδικότερα εφόσον η ανεργία σε άλλους τομείς μένει υψηλή. 9 Π.χ., σε αδιορίστους δασκάλους και καθηγητές προκειμένου να συστήσουν ιδιωτικά εκπαιδευτήρια. 5

6 να έχουν την δυνατότητα να διασκεδάσουν, ιδούν, δοκιμάσουν και θέσουν ακόμα και πιλοτικά επιχειρηματικές παραγγελίες για μικρές ή πιο μεγάλες επεξεργασμένες ή μη ποσότητες. 4. Η δημιουργία κέντρων εμπορίου ή θεματικών αγορών σε άλλα νευραλγικά σημεία ανά την επικράτεια, όπου θα συνδυάζεται το πολιτιστικό ενδιαφέρον με την ψυχαγωγία, το αγοραστικό όφελος και την ποιοτική εξυπηρέτηση των πολιτών και τουριστών. Έτσι, αφενός θα αναδειχθούν κάποιες περιοχές πόλεων, αφετέρου θα τονωθεί περαιτέρω η εμπορική ζωή και η ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήματος και (κατ επέκτασιν) το ΑΕΠ. 5. Η ανάπτυξη επαφών, αλληλοενημερώσεως, κοινών δράσεων και συνεργιών τόσο εντός του εμπορικού κόσμου (εξαγωγέων, εισαγωγέων και όσων δραστηριοποιούνται αποκλειστικά στο εσωτερικό της χώρας) όσο και μεταξύ του εμπορικού κόσμου και της κεντρικής και περιφερειακής διοίκησης και των ερευνητικών και πανεπιστημιακών κέντρων. Στο δίκτυο αυτό, ο ρόλος της Γενικής Γραμματείας Εμπορίου (ΓΓΕ) εικάζεται ότι θα είναι κομβικός. 6. Η ανάληψη δράσεων καταρτίσεως ανέργων κ.ά. ενδιαφερομένων που επιθυμούν να εξοικειωθούν επαγγελματικά σε θέματα εμπορίου. 7. Η ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού, καθώς και η εκπαίδευση/κατάρτιση στελεχών επιχειρήσεων στον τομέα του ηλεκτρονικού εμπορίου. 8. Η μείωση των καθυστερήσεων για συντελεσθείσες αγορές αγαθών υπηρεσιών και η επιστροφή του ΦΠΑ εκ μέρους του κράτους σε μια εποχή που (εν μέσω χρηματικής στενότητος) το κόστος του χρήματος έχει αυξηθεί. Η παρακράτηση ζωτικών πόρων λειτουργεί υπονομευτικά προς την εύρυθμη λειτουργία του εμπορίου, την προμήθεια πρώτων υλών στην βιομηχανία, σπόρων, ζωοτροφών και λιπασμάτων στον αγροτικό τομέα κ.ο.κ. μειώνοντας έτσι την προσφορά, καθώς και τις προοπτικές εξαγωγών. 9. Στον βαθμό που το κόστος του χρήματος και η αδυναμία/δυσκολία ιδιωτικού δανεισμού συνιστούν τροχοπέδη στην αύξηση της παραγωγής: H παροχή κεφαλαίου προς ενίσχυσιν τόσο της παραγωγής όσο και του εμπορίου (σταθεροποιητική για το εισόδημα αμφοτέρων και αναπτυξιακή για την οικονομία) από το κράτος με δημοσιονομικά ουδέτερο τρόπο. Λ.χ., με: (α) Την ενίσχυση των υφισταμένων και νέων αγροτών προκειμένου να νοικιάσουν από τους εμπόρους για μια τετραετία τον απαραίτητο για την παραγωγική διαδικασία εξοπλισμό, όπου στο τέλος κάθε έτους θα επιστρέφεται στο κρατικό ταμείο άτοκα το ετήσιο ενοίκιο μειωμένο κατά κάποιο ποσοστό (συνδεόμενο με τα αυξημένα το έσοδα του κράτους από την διεύρυνση της παραγωγής.) (β) Έκπτωση του κόστους επενδύσεως και αγοράς εξοπλισμού από την φορολογία των κερδών (έως ότου το κόστος καλυφτεί) για να παραχθούν ή υποστούν επεξεργασία αγαθά που φέρουν άμεσο κέρδος και έχουν ζήτηση από το εξωτερικό. 10. H παροχή ανέξοδης (α) προσβάσεως στην πληροφορία τόσο των παραγωγών και χονδρεμπόρων όσο και των τελικών καταναλωτών, καθώς και (β) διενεργείας πωλήσεων μέσω της δημιουργίας ιστοτόπου (website) Ελλήνων παραγωγών του πρωτογενούς τομέα με πλατφόρμες δημοπράτησης. 10 Έτσι θα ενδυναμωθεί ο ανταγωνισμός και θα δοθούν περισσότερες ευκαιρίες σε συνεταιρισμούς και μικρούς παραγωγούς, καθώς και σε εμπόρους, και θα τονωθεί η εγχώρια παραγωγή και η εξωστρέφεια. Εναλλακτικά, ο ιστότοπος θα μπορούσε να έχει την 10 Με τον τρόπο αυτό οι παραγωγοί θα αναφέρουν τις ποσότητες και τιμές των προϊόντων που διαθέτουν, οι δυνητικοί ή ενδιαφερόμενοι αγοραστές ή έμποροι θα ανταποκρίνονται και οι επιφορτισμένες υπηρεσίες παρακολουθήσεως των τιμών θα διενεργούν το έργο τους καλύτερα. 6

7 μορφή «e bay» όπου θα πραγματοποιούνται πλειστηριασμοί των προϊόντων. Σε διαφορετική περίπτωση, ας δημιουργηθούν παρατηρητήρια τιμών παραγωγής Η αναβάθμιση και ο ανασχεδιασμός του υφισταμένου Παρατηρητηρίου Τιμών νωπών και τυποποιημένων τροφίμων και άλλων ειδών καθημερινής οικιακής χρήσεως προς ενημέρωση και εξυπηρέτηση των καταναλωτών 12 καθώς και η δημιουργία ενός φιλικού προς τους χρήστες παρατηρητηρίου τιμών υπηρεσιών (διδάκτρων ιδιωτικών σχολείων κ.ά.). 12. Η κωδικοποίηση της υφισταμένης νομοθεσίας της ΓΓΕ και της Γενικής Γραμματείας Καταναλωτού (ΓΓΚ) (νόμοι, βασιλικά και προεδρικά διατάγματα, αποφάσεις, αγορανομικές διατάξεις, εγκύκλιοι, κωδικοποιημένες απαντήσεις συχνών ερωτημάτων κ.λπ.) και η δημιουργία βάσεως δεδομένων η οποία αφενός θα είναι προσβάσιμη διαδικτυακά από κάθε ενδιαφερόμενο (παραγωγική ή εμπορική επιχείρηση, δημόσια διοίκηση, καταναλωτικό κοινό), αφετέρου θα επικαιροποιείται σύμφωνα με την εξέλιξη της νομοθεσίας. 13. Νομοθετικές και άλλες πρωτοβουλίες για την επίτευξη μέσω του εμπορίου γενικοτέρων μειώσεων στο κόστος πρώτων υλών και παραγωγής. Λ.χ., στην περίπτωση πωλήσεων λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων και συναφών ας επιδιωχθεί (α) η παροχή κινήτρων ώστε η αγορά να γίνεται με βάση την δραστική ουσία (β) η αμοιβή των συμβούλων, όπως του γεωπόνου, να συνδέεται με και να αφορά μόνο στην επίσκεψη (γ) η αναγραφή ενδεικτικής τιμής επί της συσκευασίας (όπως και για τα ανθρώπινα φάρμακα) (δ) η πώληση των ενδεικτικώς (αλλά ενδεχομένως όχι ουσιαστικώς) «ληγμένων» στο ήμισυ της ενδεικτικής τιμής ή χαμηλοτέρας τιμής (ε) η προμήθεια μέσω ομαδικών παραγγελιών, δηλ. μέσω συνεταιρισμού κ.ο.κ. Εν γένει, ο τερματισμός πρακτικών που αφανώς αυξάνουν το κόστος του ενδιαμέσου και τελικού καταναλωτού αλλά είτε παραμένουν εθιμικά είτε δεν αντιμετωπίζονται ξεκάθαρα μέσω των αγορανομικών διατάξεων: Από την προμήθεια επί της συναλλαγματικής ισοτιμίας που περιλαμβάνουν στην τιμολόγηση τα εγχώρια διυλιστήρια (50 αντί 2 5 pip (percentage in point)) και συμπαρασύρουν το κόστος παραγωγής παντού, ως την πολιτική χρεώσεως για το ευτελές χαρτί στο οποίο τίθενται και περιτυλίγονται τα χύδην πωλούμενα αγαθά Η κατάργηση του καθεστώτος «επιστροφής» φόρου για την πώληση αγροτικών προϊόντων σε μεσολαβητές προκειμένου να αντιμετωπιστούν καταστάσεις στο χονδρεμπόριο που προκαλούν (α) ηθικό κίνδυνο (πειρασμό) μεταξύ των συναλλασσομένων εις βάρος του κρατικού ταμείου 11 Η συνεχής ροή ανακοινώσεων των τρεχουσών και, ει δυνατόν, αναμενομένων τιμών (ή του φάσματος των τιμών των εισαγομένων και εγχωρίων ειδών ανά γεωργικό ή κτηνοτροφικό προϊόν κ.ο.κ.) αναμένεται να διευκολύνει την επιλογή της συμφεροτέρας καλλιέργειας από τον αγρότη ή συνεταιρισμό. Ιδιαίτερα στις περιπτώσεις των αγαθών που απαιτούν λίγο χρόνο να παραχθούν (π.χ. ζαρζαβατικά) είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζει ο αγρότης σε ποια είδη υπάρχουν ή διαπιστώνονται ή αναμένονται μεγάλες ελλείψεις. 12 Στο πλαίσιο της βελτιώσεως, η παροχή πληροφοριών από τις αλυσίδες υπεραγορών μπορεί να καταστεί συχνότερη του δεκαπενθημέρου, η παροχή πληροφοριών για νωπά είδη να επεκταθεί εκτός πρωτευούσης, η προσπελάσιμη από το κοινό ιστοσελίδα να καταστεί φιλικότερη προς τον χρήστη. Βλ. Υπουργείο Ανάπτυξης κ.ά. (2013β). 13 Αυτήν την εποχή το βάρος του χάρτου προσμετράται (αντί να μηδενίζεται επί του ζυγίου) με αποτέλεσμα να χρεώνεται προς 7 ή 10 ή 13 ή περισσοτέρων ευρώ το κιλό, ανάλογα με το αγοραζόμενο είδος, παρά την αίσθηση από τις ετικέτες των ειδών ότι η χρέωση είναι επί του καθαρού βάρους. Τα μαθηματικά είναι απλά αλλά αρκούντως αποκαλυπτικά: Με σημείο αφετηρίας πείραμα σε κατάστημα αλυσίδας υπεραγορών για τυρί αξίας 10 ευρώ/κιλό και βάρους 1,5 χλγ. ζυγισμένο και τυλιγμένο με το ίδιο χαρτί καταλήγουμε σε μη παρατηρούμενη απόσπαση 8 λεπτών ανά πελάτη ή 16 λεπτών αν ψωνίσει δύο τρία διαφορετικά είδη του ιδίου συνολικού βάρους, ζυγισμένα ξεχωριστά (έκαστο με το δικό του περιτύλιγμα) στην ίδια μέση τιμή. Σε επίπεδο επικρατείας, η επανάληψη του μη μηδενισμού του βάρους του περιτυλίγματος σε αγοραστικό κοινό 2,6 εκατομμυρίων πελατών επί μια φορά την εβδομάδα επί 52 εβδομάδες ετησίως για ένα προϊόν αποφέρει μη παρατηρούμενη απόσπαση 11,1 22,3 εκατομμυρίων ευρώ εκ του καταναλωτικού κοινού. 7

8 και (β) αύξηση του κόστους για τους τελικούς καταναλωτές. Σε αντιδιαστολή, προτείνεται η προώθηση ευνοϊκών ρυθμίσεων για την διάθεση προϊόντων από τους αγρότες απευθείας στους τελικούς καταναλωτές ή τουλάχιστον εξομοίωση μεταξύ των επιλογών διαθέσεως των προϊόντων σε ενδιαμέσους και τελικούς καταναλωτές ή προς εξαγωγή. Σημειώνεται ότι το σωστό θα ήταν η επιστροφή του ΦΠΑ (εάν η κατ εξαίρεση επιστροφή ΦΠΑ σε μια επαγγελματική τάξη είναι κοινωνικά επιθυμητή) να γίνεται όχι με βάση την δηλωθείσα αξία των προϊόντων, αλλά με βάση την αξία των λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων, σπόρων, καυσίμων κ.ά. εισροών επί των οποίων άλλωστε προστίθεται ο ΦΠΑ. 15. Η διευκόλυνση της λειτουργίας στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας των μικρών εμπορικών καταστημάτων όλες τις ημέρες και ώρες, ώστε όσοι λιανέμποροι επιθυμούν να εξειδικευτούν στην εξυπηρέτηση της δικής τους (περισσότερο ή ολιγότερο αποκλειστικής) ιδιάζουσας πελατείας ή τοπικής αγοράς και να διαφοροποιηθούν σε επιχειρηματικές δράσεις που θεωρούν ότι τους ταιριάζουν καλύτερα. 14 Συγχρόνως θα διευκολυνθεί η ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήματος και (κατ επέκτασιν) η αύξηση του ΑΕΠ Η προστασία των μακροχρονίων εμπορικών μισθώσεων (ιδίως όσο διαρκεί η αβεβαιότητα που φέρνει η ύφεση) ώστε να διασφαλιστεί ο επιχειρηματικός σχεδιασμός, οι επενδύσεις, η αδιατάρακτη λειτουργία, φήμη και πελατεία στην τοπική αγορά των δραστηριοποιουμένων σε αυτήν. 16 Διαφορετικά, η ενίσχυση της διαπραγματευτικής θέσεως των εκμισθωτών θα ωθήσει το κόστος προς τα άνω υπονομεύοντας την μακροχρόνια στρατηγική μειώσεως των εγχωρίων τιμών προκειμένου να (α) αντισταθμιστεί η μείωση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ και (β) υποστηριχτεί η ανταγωνιστικότητα της χώρας. Συγχρόνως προτείνεται να επιτραπεί ένας δεύτερος τύπος συμβάσεως άνευ αυτής της προστασίας για βραχυχρόνιες (κάτω του έτους;) μισθώσεις, ώστε να πληρωθούν κάποιοι κενοί χώροι και να ενθαρρυνθεί η ίδρυση επιχειρήσεων στα πρώτα, αβέβαια, βήματα Η διάδοση των πρακτικών σωστής (μη παραπλανητικής) αναγραφής των τιμών και διενεργείας εκπτώσεων και προσφορών τροφίμων, ποτών, ειδών καθημερινής οικιακής χρήσεως, ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών, ρουχισμού, επίπλων, εργαλείων, αλλά και υπηρεσιών κ.ά. όπως: (α) Η μη διόγκωση των τιμών κατά το χρονικό διάστημα που προηγείται της περιόδου των εκπτώσεων προκειμένου να εμφανίζεται εν συνεχεία η έκπτωση μεγαλύτερη. 18 (β) Η υποχρεωτική αναγραφή σε περιόδους εκπτώσεων τόσο της προηγουμένης όσο και τωρινής τιμής. (γ) Να επιτρέπεται η αναγραφή του ποσοστού της μέγιστης εκπτώσεως (π.χ., «εκπτώσεις έως 60%» ή «στην μισή τιμή») στην βιτρίνα ή αλλού εφόσον αφορά στο 10% (τουλάχιστον) των 14 Σε αντιδιαστολή με τα μεγάλα καταστήματα, τα μικρά καταστήματα μπορούν εύκολα να κλείνουν για ορισμένες ώρες το μεσημέρι και, γενικότερα, να λειτουργούν με ασυνεχή ωράρια. 15 Η πρόταση αφορά στην εθελοντική, άνευ τεχνητών εμποδίων, λειτουργία των καταστημάτων εκτός των πρωινών της Κυριακής και των εθνικών αργιών. Στον βαθμό που θα υπάρξει επέκταση της προσφοράς στην αγορά κατά τις συγκεκριμένες ώρες και κάποια μείωση της ζητήσεως τις άλλες ώρες, εύλογα αναμένεται πτώση των τιμών σε αμφότερες περιπτώσεις. Βλ. Προδρομίδη κ.ά. (2012). 16 Ιδίως στο τμήμα της αγοράς ήδη μισθωμένων χώρων που εμφανίζουν υψηλή ζήτηση. Στους σχηματικούς αντίποδες που τα ακίνητα μένουν κενά και διαπιστώνεται υπερπροσφορά, εάν δεν υπάρξουν κίνητρα ή όφελος στον μισθωτή, ceteris paribus, ίσως να μην πρέπει να αναμένονται σημαντικές αλλαγές από την πλευρά της ζητήσεως. 17 Έτσι θα διευκολυνθεί τόσο ο τύπος του ιδιοκτήτου που ανησυχεί ότι οι απόπειρες προσωρινής αξιοποιήσεως της περιουσίας του θα εξελιχθούν σε εγκλωβισμό σε μακροχρόνια σχέση που θα υπονομεύσει τον προγραμματισμό του, όσο και ο δυνητικός επιχειρηματίας, που λόγω της περιρρεούσης αβεβαιότητος ενδιαφέρεται για μισθώσεις μικρού χρονικού ορίζοντα. 18 Το χρονικό αυτό διάστημα σήμερα ορίζεται στους δύο μήνες, ενδέχεται όμως να εμποδίζει την συχνότητα των εκπτώσεων επί της τιμής. Στο Ηνωμένο Βασίλειο προτείνεται διάστημα 28 συνεχομένων ημερών. 8

9 προσφερόμενων ειδών. Άλλες προτάσεις παρατίθενται στο Πλαίσιο 1. Προς ενημέρωση του καταναλωτικού κοινού, ενδεχομένως, θα ήταν σκόπιμο οι πρακτικές αυτές να αναρτηθούν και στο Παρατηρητήριο Τιμών. 18. Η χρωματική σήμανση των φθηνοτέρων και ακριβοτέρων προϊόντων ευρείας καταναλώσεως στις αλυσίδες καταστημάτων ώστε να διευκολύνονται οι καταναλωτές όλων των ηλικιών και γραμματικών γνώσεων στην σύγκριση τιμών (πέραν της υφισταμένης αναγραφής με μικρούς χαρακτήρες της τιμής ανά κιλό ή τεμάχιο, σε μια μικρή ταμπελίτσα κάπου στο ράφι) Η καθιέρωση του «ελληνικού σήματος» για προϊόντα ημεδαπής προελεύσεως προκειμένου να υπάρξει καλύτερη πληροφόρηση του κοινού (ή του τμήματος αυτού που ενδιαφέρεται για αυτήν την διάσταση) και εξυπηρέτηση των προτιμήσεών του. Προς τούτο προτείνεται να δημιουργηθεί άμεσα η βάση δεδομένων του ηλεκτρονικού μητρώου αγαθών (υπηρεσιών) για τα οποία (τις οποίες) έχει ήδη απονεμηθεί το σήμα. 20. Η ευαισθητοποίηση και αλλαγή της αγοραστικής συμπεριφοράς του καταναλωτικού κοινού ώστε αφενός να ενθαρρυνθεί η έρευνα αγοράς, αφετέρου να απαλυνθεί η επίμονη ζήτηση κάποιων προϊόντων που δεν αφήνει τις τιμές σε αυτά να πέσουν Η διεξαγωγή όλων των συναλλαγών αξίας από ένα τριψήφιο ποσόν και άνω μεταξύ επιχειρήσεων αλλά και μεταξύ επιχειρήσεων και νοικοκυριών μέσω ηλεκτρονικών συναλλαγών, χρεωστικών και πιστωτικών καρτών ώστε να αντιμετωπιστεί η παραοικονομία, να περιοριστεί το «μαύρο χρήμα» στο εμπόριο και να υπολογιστεί ορθά ο πολύ κρίσιμος για την χώρα λόγος χρέους προς ΑΕΠ. Εξυπακούεται ότι θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι οι τράπεζες (εφόσον ο αριθμός αυτών προσφάτως μειώθηκε και δυνητικά διαθέτουν ολιγοπωλιακή δύναμη) δεν θα χρεώνουν για αυτές τις υπηρεσίες που το κράτος επιβάλει, διότι τότε η ιδέα θα καταστεί αντιδημοφιλής και ενδεχομένως υπονομευτεί. 19 Συγκεκριμένα, προτείνεται όσα προϊόντα διατίθενται σε τιμή χαμηλότερη της μέσης τιμής (εναλλακτικά: της διαμέσου τιμής) να σημαίνονται στο ράφι με μπλε χρώμα, όσα διατίθενται σε υψηλότερη με κόκκινο χρώμα, όσα στερούνται υποκαταστάτων με γκρι χρώμα. Ίσως να υπάρχει εναλλακτική σήμανση για το πιο φθηνό και το πιο ακριβό (από όλα) προϊόν. Οι μέσες (ή διάμεσες) τιμές για κάθε κατηγορία προϊόντος θα ανακοινώνονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα (μία ή δύο φορές το μήνα) από την ΓΓΚ και θα είναι κοινές για όλες τις αλυσίδες καταστημάτων. Έτσι, το υποκατάστημα που εν γένει πωλεί σε υψηλές τιμές θα εμφανίζει «κόκκινες» τιμές σε πολλά προϊόντα κ.ο.κ. Οι κατηγορίες των προϊόντων θα καθοριστούν από τις ΓΓΕ και ΓΓΚ και προσδιοριστούν με βάση το «barcode» κάθε προϊόντος. Για την διευκόλυνση των καταναλωτών στον γρήγορο εντοπισμό του πιο οικονομικού προϊόντος ανά κιλό καθαρού βάρους (ή την άλλη ενδεδειγμένη μονάδα μετρήσεως), ίσως θα ήταν σκόπιμο σε κάθε κατηγορία προϊόντος τα είδη να παρατίθενται στο ράφι κατά αύξουσα σειρά τιμής. Έτσι τα κριτήρια τοποθετήσεως στο ράφι καθίστανται διαφανή σε όλους, θα ενισχυθεί ο ανταγωνισμός τιμών, αχρηστεύονται οι δαπανηροί πόλεμοι εντυπώσεων με «ψεύτικες εκπτώσεις» και οι προμηθευτές θα ενδιαφέρονται ενεργητικότερα προκειμένου να μεταφερθούν όσο γίνεται «πιο αριστερά» στο ράφι. Το κυριότερο: Ενισχύεται η εξασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού μεταξύ των προμηθευτών οι οποίοι πλέον θα πιέζουν τα καταστήματα αντί παροχών υπό τη μορφή διαφήμισης ή άλλων πρακτικών (που ενδεχομένως δεν περνούν στον καταναλωτή ή τον επιβαρύνουν) να μειώσουν την λιανική τιμή πωλήσεως. Εξυπακούεται ότι τα προϊόντα που θα ευρίσκονται σε «προσφορά» θα ευρίσκονται στο ίδιο ράφι, στην σειρά τιμής τους. Εάν η παράταξη των ειδών δεν είναι εφικτή στα ράφια των καταστημάτων λόγω αντιδράσεών των καταστηματαρχών, ας υλοποιηθεί εικονικά στις ιστοσελίδες των αλυσίδων και του Παρατηρητήριου Τιμών. 20 Λ.χ., μέσω της διεξαγωγής ενημερωτικής εκστρατείας στα σχολεία, τα μέσα μαζική επικοινωνίας κ.α. ότι, όπως σε πολλές άλλες χώρες της ΕΕ, το δεκαπενθημέρου διαρκείας γάλα δεν είναι απαραιτήτως υποδεέστερο του πενθημέρου διαρκείας γάλακτος (ενδεχομένως είναι φιλικότερο στο περιβάλλον), η άμεση απόκτηση συσκευών που ενσωματώνουν την πλέον πρόσφατη τεχνολογία της Apple ή της Sony δεν καθορίζει την αξία ενός εκάστου μήτε συνιστά σκοπό ζωής κ.ο.κ. 9

10 Πλαίσιο 1: Ενδεκάλογος σωστής αναγραφής των τιμών των προσφορών στα μεγάλα καταστήματα I. Οι τιμές πρέπει: Να είναι άμεσα ορατές, ευκρινείς, ξεκάθαρες. Να παρατίθενται κοντά στο προϊόν. Να παρέχονται ταυτόχρονα με τα βασικά χαρακτηριστικά του προϊόντος και ανά μονάδα μετρήσεως. Να περιλαμβάνουν ΦΠΑ και τις άλλες υποχρεωτικές, αναπόφευκτες δαπάνες αποκτήσεως. Να μην παρατίθενται συγχρόνως με άλλες τιμές. (Άλλες, αλλά διαγραμμένες, τιμές μπορούν να παρατίθενται μόνον κατά την περίοδο εκπτώσεως ή προσφορών.) Επειδή η χρήση ηλεκτρονικής ταμπέλας που ανανεώνεται και δίνει την τιμή άλλου προϊόντος κάθε στιγμή ενδέχεται να συγχύζει το αγοραστικό κοινό, ας υπάρχει ξεχωριστή ταμπέλα για κάθε προϊόν. II. Η έκπτωση ή «προσφορά» (μείωση) επί της τιμής νοείται για πωλήσεις προϊόντων που ήδη διατίθεντο στο υποκατάστημα σε υψηλότερη τιμή. Διαφορετικά δημιουργούνται προϋποθέσεις καταχρήσεως του όρου (π.χ. εικονική έκπτωση σε σχέση με ένα και μόνο υποκατάστημα της ιδίας αλυσίδας που φέρεται να πωλεί το προϊόν σε υψηλότερη τιμή κ.τ.τ.). Επίσης δεν πρέπει υπάρχει τρόπος αγοράς του ιδίου όγκου προϊόντος σε καλύτερη τιμή σε άλλο σημείο στο (υπο)κατάστημα. (Αυτό ισχύει και όταν υπάρχει προωθητική ενέργεια σε μικρότερα πακέτα για το ίδιο προϊόν.) III. Αν η έκπτωση ισχύει για συγκεκριμένο τύπο προϊόντος ως προς το μέγεθος ή το χρώμα κ.τ.τ. τότε θα πρέπει να υπάρχει σαφής αναφορά, π.χ., «είναι διαθέσιμο σε άλλα χρώματα χωρίς έκπτωση» ή «είναι διαθέσιμο σε άλλο μέγεθος σε αυξημένη τιμή». Αν υπάρχουν εκπτωτικοί όροι (π.χ., οι μειωμένες τιμές ισχύουν μόνο για προϊόντα που πωλούνται σε συγκεκριμένο υποκατάστημα ή που συναρμολογούνται) τότε οι όροι αυτοί θα πρέπει να παρατίθενται με σαφήνεια και σε περίοπτη θέση. Αν η έκπτωση ισχύει μόνον για καταναλωτές που διαθέτουν κάρτα εκπτώσεων του καταστήματος, τότε θα πρέπει να αναγράφεται καθαρά ότι η έκπτωση ισχύει μόνον σε συνδυασμό με την χρήση της κάρτας. Αν η έκπτωση αφορά σε ειδική ομάδα καταναλωτών, τούτο θα πρέπει να αναγράφεται καθαρά δίπλα στην τιμή του προϊόντος. IV. Δεν συνιστά έκπτωση η «τιμή γνωριμίας» ενός νέου προϊόντος ή η σύγκριση με την τιμή που είχε ένα προϊόν όταν ήταν εκτός εποχής. V. Δεν νοείται να εμφανίζεται μια τιμή σε διαφήμιση και άλλη τιμή στο κατάστημα ή (ακόμα χειρότερα) στην απόδειξη. Προτείνεται, όταν πραγματοποιείται μια διαφήμιση, η διαφημιζόμενη τιμή ή μικρότερή της να ισχύει στο κατάστημα τουλάχιστον για επτά ημέρες μετά την τελευταία διαφήμιση, εκτός αν η καταληκτική ημερομηνία της εκπτώσεως αναφέρεται ρητώς στην διαφήμιση. VI. Δεν νοείται σύγκριση τιμής (τύπου «από 3, σήμερα 2» ή «τώρα στην μισή τιμή») με τιμή που παρατηρείται για πολύ μικρό χρονικό διάστημα ή ίσχυε πολλούς μήνες πριν, παρά σε ελάχιστες περιπτώσεις (π.χ., ευπαθών προϊόντων που προσφέρονται σε μειωμένες τιμές για να επισπευστεί η πώληση κοντά στην ημερομηνία λήξεως ή προτεινομένης αναλώσεως). Αν ένα προϊόν διατίθεται σε μειωμένη τιμή προσφοράς για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από ότι διατίθετο στο αμέσως προηγούμενο διάστημα ή για περισσότερο από έξι μήνες, τότε η τιμή αυτή θα πρέπει πλέον να θεωρείται ως η κανονική τιμή πωλήσεως του προϊόντος και να μην διαφημίζεται ως έκπτωση ή προσφορά. VII. Η όποια σύγκριση τιμής οφείλει να περιγράφει τα πραγματικά οφέλη του καταναλωτού. Αν αναγράφεται «μεγαλύτερο πακέτο, καλύτερη τιμή», τότε η πληροφορία αυτή πρέπει να είναι ευσταθεί. VIII. Δεν είναι σκόπιμο να επιχειρείται σύγκριση με τιμή που βασίζεται σε διαφορετική μέθοδο πληρωμής, εκτός αν μια σαφής, εύκολα αναγνωρίσιμη, ευανάγνωστη εξήγηση με βάση την προηγούμενη τιμή είναι δυνατή. IX. Αν υπάρχει προτυπωμένη μείωση τιμής επί της συσκευασίας από τον προμηθευτή, τότε αυτή θα πρέπει να περνάει (μετακυλίεται) από τον πωλητή (έμπορο) στον καταναλωτή. X. Αν επιχειρείται σύγκριση με τιμή άλλου πωλητού, τότε θα πρέπει η πληροφορία να είναι τεκμηριωμένη, να (ανα)προσαρμόζεται όταν η τιμή του άλλου πωλητού μεταβάλλεται και τα στοιχεία του εν λόγω πωλητού να παρέχονται ξεκάθαρα. XI. Είναι παραπλανητικό: (α) Να διαφημίζονται προσφορές αγαθών χωρίς αυτά να είναι άμεσα διαθέσιμα με σκοπό να προσελκυστούν καταναλωτές για να τους παρουσιαστεί/πωληθεί άλλο προϊόν. (β) Να αποκαλεί ο πωλητής μια τιμή «τιμή γνωριμίας» χωρίς να προτίθεται να προσφέρει το αγαθό σε υψηλότερη τιμή στο ίδιο κατάστημα μετά το πέρας της περιόδου γνωριμίας. (γ) Να αποκαλεί ο πωλητής τις τιμές του «συνιστώμενες τιμές λιανικής» ή να παραθέτει συνιστώμενη λιανική τιμή παραγωγού για/σε αγαθά που δεν πωλούνται από άλλον. (δ) Να δηλώνεται για αγαθό που δεν διατίθεται από ανταγωνιστές ότι «αν αγοραστεί αλλού φθηνότερα, θα επιστραφεί η διαφορά». (ε) Να επιχειρείται χρήση διαδικτυακών τόπων συγκρίσεως τιμών αλλά να παραλείπονται ουσιαστικές πληροφορίες για τον τρόπο υπολογισμού των τιμών ή την διαθεσιμότητα και τις συνθήκες αγοράς των αγαθών ή αν ο δικτυακός τόπος χορηγείται από τον εν λόγω πωλητή ή αν ο εν λόγω πωλητής πληρώνει προκειμένου να περιληφθούν τα προϊόντα του στον συγκριτικό κατάλογο. (ς) Να καλλιεργείται ψευδής εντύπωση ότι ο καταναλωτής έχει ήδη κερδίσει ή θα κερδίσει έπαθλο ενώ στην πραγματικότητα δεν υφίσταται έπαθλο ή δυνατότης διεκδικήσεως επάθλου. (ζ) Να αναφέρεται ότι κάποιο αγαθό δίδεται ως «δώρο» ή «δωρεάν», όμως η παροχή του «δώρου» να συνδέεται με την αγορά άλλου αγαθού του οποίου η τιμή έχει διογκωθεί ή δεν είναι διαθέσιμο μόνο του στην ίδια τιμή. (η) Το αγαθό να φέρει εμπορικά, περιβαλλοντικά ή αλλά σήματα και σύμβολα ποιότητας ή προελεύσεως χωρίς τις σχετικές άδειες, δικαιολογητικά ή πιστοποιήσεις ή/και να δημιουργεί σύγχυση με αγαθά άλλων παραγωγών. 10

11 22. Η αντικατάσταση ει δυνατόν περισσοτέρων ειδικών φόρων με κατ αποκοπήν που αφενός δεν στρεβλώνουν τις τιμές (επιτρέποντας την ισορροπία των νοικοκυριών σε υψηλότερες καμπύλες αδιαφορίας, άρα και ωφελιμότητα), αφετέρου μετακυλίονται δυσκολότερα. Ειδικά η μείωση του ειδικού φόρου καταναλώσεως καυσίμων θα επέτρεπε την αύξηση της προσφοράς και βελτιώνοντας έτσι το πλεόνασμα τόσο των καταναλωτών όσο και των πωλητών. 23. Για την λειτουργία του κράτους όσον αφορά στην εξάρτησή του από το εμπόριο (ήτοι, τις προμήθειες): (α) Η υποχρεωτική παράθεση όλων των προκηρύξεων των κρατικών φορέων σε μια ιστοσελίδα, με εύλογες χρονικές διορίες ανταποκρίσεως. (β) Η υποχρεωτική αξιοποίηση ενός εθνικού παρατηρητηρίου (ανωτάτων) τιμών για τις προμήθειες του δημοσίου ή/και η από κοινού (υπό ενιαίο φορέα, «ομπρέλα») υποχρεωτική προμήθεια των αναλωσίμων κ.ά. υλικών (ενδεχομένως και η συγκέντρωση ομοειδών υλικών) ώστε να επιτυγχάνονται οικονομίες κλίμακας. 24. Η αντιμετώπιση της διακριτικής ή μεροληπτικής τιμολογήσεως, καθώς και άλλων πρακτικών που απαντώνται στην ελληνική «πιάτσα» αλλά συνιστούν αντι ανταγωνιστική συμπεριφορά. 21 Προς τούτο προτείνεται τα μεγάλα καταστήματα τροφίμων και άλλων ειδών να έχουν την ίδια συμπεριφορά προς τους προμηθευτές, τα διυλιστήρια προς τις εταιρίες εμπορίας και τους ανεξάρτητους πρατηριούχους, οι προμηθευτές προς τους πελάτες κ.ο.κ. 22 Σημειώνεται ότι η ενιαία τιμολογιακή πολιτική δεν διασφαλίζεται παρά μόνο αν είναι γνωστή. Εξυπακούεται ότι η ίδια πολιτική θα πρέπει να εφαρμόζεται και για τα προϊόντα ετικέτας των αλυσίδων καταστημάτων. 25. Η παραδειγματική καταπολέμηση περιπτώσεων (α) δεμένων πωλήσεων, (β) υποχρεωτικών (σταυροειδών) επιδοτήσεων, (γ) υποχρεώσεως των εμπόρων να μην διαθέτουν προϊόντα ανταγωνιστών ή να τα τιμολογούν υψηλότερα, (δ) παρακολουθήσεως των τιμών των ανταγωνιστών, (ε) πωλήσεως των προϊόντων πολυσυσκευασίας ξεχωριστά. Στις περιπτώσεις προστίμων προτείνεται τα ποσά να χρηματοδοτούν ένα ταμείο ενισχύσεως του ανταγωνισμού, μικρομεσαίων επιχειρήσεων, ιδρύσεως εταιρειών από νέους και αυξήσεως της απασχόλησης ώστε να κερδηθεί η υποστήριξη/συναίνεση/ενεργός συμμετοχή του κοινωνικού συνόλου και να ενθαρρυνθεί μέσω κινήτρων η αναφορά/καταγγελία αντι ανταγωνιστικών πρακτικών. 26. Η διευκόλυνση της αποζημιώσεως (πέραν της υφισταμένης αποζημιώσεως του δημοσίου) των θιγομένων από αποδεδειγμένες αντι ανταγωνιστικές πρακτικές: ιδίως των σωστών και υπευθύνων παραγωγών και πωλητών. 21 Σύμφωνα με την εθνική και κοινοτική νομοθεσία απαγορεύονται όλες οι συμφωνίες μεταξύ επιχειρήσεων οι οποίες εισάγουν στο εμπόριο άνισους όρους για ισοδύναμες παροχές, ιδίως η αδικαιολόγητη άρνηση πωλήσεως, αγοράς ή άλλης συναλλαγής κατά τρόπο που δυσχεραίνει την λειτουργία του ανταγωνισμού και οδηγεί στον έλεγχο της παραγωγής ή διάθεσης αγαθών και υπηρεσιών. 22 Είναι αναφαίρετο δικαίωμα ο αγοραστής (πωλητής) να συμφωνεί με τους προμηθευτές (πελάτες) σε διαφορετικές τιμές, αλλά οι ίδιοι όροι θα πρέπει να ισχύουν για όλους τους προμηθευτές (πελάτες). Οι όροι περιλαμβάνουν τις διευκολύνσεις πληρωμής (δηλ. τους τρόπους διακανονισμού και χρόνους πληρωμής), τις προωθητικές ενέργειες, τις εκπτώσεις (σε τιμή, ποσότητα κ.ά.) ή χρεώσεις, την τοποθεσία του προϊόντος στο ράφι, το κόστος επιστροφής των εμπορευμάτων και κάθε είδους υπηρεσία ή παροχή. Αν υπάρχει διαφορετική τιμολογιακή πολιτική για την είσοδο νέων προμηθευτών (αγοραστών) ή προϊόντων στο κατάστημα, τότε αυτή θα πρέπει να είμαι όμοια για όλους τους νέους προμηθευτές (αγοραστές) και όλα τα νέα προϊόντα. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να αποκλείεται η εφαρμογή ανομοίων όρων ή συνθηκών σε ισοδύναμες συναλλαγές, καθότι εξαναγκάζει κάποιους προμηθευτές (αγοραστές) να λειτουργούν από μειονεκτική θέση (δηλ., δημιουργεί ανταγωνιστικό μειονέκτημα). Επίσης, θα πρέπει (α) να αποκλείεται ο ορισμός διαφορετικών τιμών ή παροχών σε διαφορετικούς πελάτες (ή ομάδες πελατών) για την ίδια υπηρεσία και (β) να αποκλείονται συμφωνίες αποκλειστικής αντιπροσώπευσης με τους προμηθευτές που τους εμποδίζουν να διαθέσουν τα προϊόντα τους σε άλλα καταστήματα. Όλα τούτα στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό. 11

12 27. Η οργάνωση και ο συντονισμός των ελέγχων στην βιομηχανία τροφίμων και ποτών κ.α. από ενιαίο κεντρικό φορέα ελέγχου και εποπτείας. Συγκεκριμένα, προτείνεται: (α) η σύσταση ειδικής ομάδας ανταποκρίσεως σε καταγγελίες και καταγραφής/ελέγχου αντι ανταγωνιστικών πρακτικών για τα προϊόντα που διατίθενται από τα μεγάλα καταστήματα, η οποία θα εστιάζεται στα προϊόντα με την μεγαλύτερη αξία στο «καλάθι της νοικοκυράς» (δηλ. αυτά με το μεγαλύτερο όγκο ή/και αξία πωλήσεων), 23 καθώς και (β) η ανάπτυξη και καθιέρωση ενός συστήματος τακτικών, τυχαίων και απροειδοποίητων ελέγχων στην βάση αντικειμενικής μεθόδου επιλογής των επιχειρήσεων που θα υπόκεινται σε έλεγχο. 24 Προς τούτο απαιτείται η ενίσχυση της επιχειρησιακής ικανότητας των γενικών γραμματειών εμπορίου, καταναλωτού και βιομηχανίας (με πρόσβαση σε εξειδικευμένο προσωπικό, εξοπλισμό μετρολογίας κ.τ.τ.). 28. Η διενέργεια μελετών κόστους και σχέσεως οριακού κόστους και τιμής από εξουσιοδοτημένα ερευνητικά ή πανεπιστημιακά κέντρα προκειμένου να εντοπιστούν ολιγοπωλιακές καταστάσεις σε αγορές που υπάρχουν υπόνοιες, όπως στα διυλιστήρια και τα κατά τόπους πρατήρια υγρών καυσίμων, 25 το εμπόριο βρεφικού γάλακτος, 26 αλλού: Εν γένει, διερευνητικές προκαταρκτικές έρευνες (δυνητικά προπαρασκευαστικές ή απαλλακτικές, σε κάθε περίπτωση υποστηρικτικές του και) προς διευκόλυνση του έργου της Επιτροπής Ανταγωνισμού. 29. Για την εκτέλεση του έργου των εποπτικών αρχών: (α) H δημιουργία ηλεκτρονικού αρχείου (βάσεως δεδομένων) των αξιών των διενεργουμένων συναλλαγών (εισροών και εκροών) από το χωράφι ως το ράφι και από το πετρελαιοφόρο ως την αντλία του τοπικού πρατηρίου. Η παρακολούθηση αυτών σε συνδυασμό με τις κάρτες αποδείξεων θα διευκόλυνε την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής, ενώ η αξιοποίηση των στατιστικών δεδομένων θα μπορούσε να χρησιμεύσει στον κεντρικό σχεδιασμό. 27 (β) Η αναμόρφωση, προσαρμογή και λειτουργική ενοποίηση των πληροφοριακών συστημάτων του μητρώου τηρήσεως κυρώσεων της ΓΓΕ κ.ά. (γ) Η παρακολούθηση της διαχειρίσεως των κυρώσεων από την αρχική επιβολή έως την τελική είσπραξη, καθώς και η ανάπτυξη εφαρμογών αναφορών και προγραμματισμού ελέγχων. 30. Για την διευκόλυνση της ασκήσεως πολιτικής από μέρους της Πολιτείας: O σχεδιασμός διεξοδικής, περιοδικά επικαιροποιουμένης μελέτης «χαρτογραφήσεως» των επιμέρους αγορών αγαθών και υπηρεσιών της χώρας, με τα όρια αυτών να προσδιορίζονται από αναλύσεις (α) 23 Ας απαρτίζεται από τιμολήπτες παρατηρητές, αναλυτές και ειδικούς της ΓΓΚ, της Επιτροπής Ανταγωνισμού, ενδεχομένως και άλλων που θα εξετάζουν καθημερινά τα δεδομένα που συλλέγονται ώστε να αναδείξουν θέματα μη σωστής λειτουργίας του ανταγωνισμού. 24 Ένας αρχικός κατάλογος στοιχείων που θα μπορούσε να εξετάζεται στα ράφια των καταστημάτων ας περιλαμβάνει: (α) Τον αριθμό των άμεσα ανταγωνιστικών προϊόντων που διατίθενται στο ίδιο ράφι και την περιγραφή αυτών (για να διαπιστωθεί πόσες εταιρίες προσφέρουν ανταγωνιστικά προϊόντα στο κατάστημα). (β) Την είσοδο νέων ανταγωνιστικών προϊόντων στο κατάστημα. (γ) Την διακοπή πωλήσεως ανταγωνιστικών προϊόντων στο κατάστημα. (δ) Την εμφάνιση σημαντικής μεταβολής στην τιμή του προϊόντος (άνω του 5% 10%). (ε) Την συχνότητα αλληλεπιδράσεως των τιμών (speed of adjustment). (ς) Την διαπίστωση δεμένων πωλήσεων (δηλ. την υποχρεωτική αγορά ενός προϊόντος μαζί με κάποιο άλλο είδος προϊόντος το οποίο δεν μπορούν να προσφέρουν οι ανταγωνιστές). (ζ) Τον αποκλεισμό επωνύμων προϊόντων σε κατηγορίες όπου διατίθενται προϊόντα ετικέτας των καταστημάτων. (η) Την επιθετική τιμολόγηση στα προϊόντα ετικέτας του καταστήματος. (θ) Την μη γραμμική τιμολόγηση (δηλ., την υπερβολικά υψηλή χρέωση των συσκευασιών στις οποίες διατίθενται μικρότερες ή μεγαλύτερες ποσότητες του προϊόντος). 25 Βλ. Μπραγουδάκη και Σιδέρη (2012), Προδρομίδη κ.ά. (2013). 26 Η περίπτωση του επιπέδου τιμών του βρεφικού γάλακτος εγείρει ερωτηματικά στον βαθμό που η τιμή πωλήσεως είναι τριπλάσια ή τετραπλάσια της τιμής εισαγωγής, τα δε προϊόντα δεν υφίστανται επιπρόσθετη επεξεργασία στην χώρα μας. 27 Η Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων και το σύστημα ιχνηλασίας τροφίμων παρέχουν ή προβλέπεται να παράσχουν μια υποδομή. 12

13 ζητήσεως και προσφοράς ομοειδών προϊόντων και (β) ροών σε τοπικό (γεωγραφικό) επίπεδο. Στην μελέτη θα εξετάζονται: (i) οι συνδέσεις (δηλ. η εξάρτηση από και η διάχυση/επίδραση) μεταξύ κλάδων, προϊόντων, περιοχών (ii) το νομικό πλαίσιο, οι πρακτικές και δομές, οι ιδιαιτερότητες και ελλείψεις κάθε αγοράς σε σχέση με άλλες αγορές και τις αντίστοιχες του εξωτερικού (iii) τα χαρακτηριστικά (ποιοτικά, εποχικά, δημογραφικά, εισοδηματικά, κόστη, κενές θέσεις εργασίας), οι προοπτικές (απασχολήσεως, εισαγωγών εξαγωγών, προστιθεμένης αξίας) και οι αδυναμίες και, ει δυνατόν, (iv) η παραοικονομία. Tα ευρήματα θα αξιοποιούνται: στον προσδιορισμό των περιοχών και κλάδων εις τους οποίους υπάρχει δυνητικό πλεονέκτημα και κρίσιμη μάζα για την δημιουργία επιχειρηματικών συστάδων, στον σχεδιασμό ή περιοδικό ανασχεδιασμό άλλων στοιχείων αναπτυξιακής πολιτικής και στην διενέργεια στοχευμένων παρεμβάσεων για την τόνωση της παραγωγής (προσφοράς), του εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών, του ανταγωνισμού, της ανταγωνιστικότητας. 4. Επόμενα βήματα Οι ανωτέρω προτάσεις κατατίθενται ως δυνητικές συνταγές βελτιώσεως των πραγμάτων προκειμένου να συζητηθούν, αναλυθούν και εμπλουτιστούν περαιτέρω. Η επιλογή και η επιθυμία αξιοποιήσεως, καθώς και ο βαθμός και τα μέσα υλοποιήσεως απόκειται στην κρίση και θέληση της Ελληνικής κοινωνίας και της οργανωμένης Πολιτείας. * * * Παράρτημα: Μερικές σκέψεις για την επιχειρηματικότητα και εξωστρέφεια Ακόμα και εάν επί μακρόν η επιχειρηματικότητα δεν εθεωρείτο σημαντικός παράγων και το κλίμα προς αυτόν στην χώρα μας ήταν εχθρικό, 28 είναι πλέον σκόπιμο προκειμένου να αυξηθεί η παροιμιώδης «πίττα», ο συντελεστής αυτός να καλλιεργηθεί ως ο αναγκαίος δημιουργικός καταλύτης. Υπό αυτό το πρίσμα, μεθοδολογικά θα ήταν χρήσιμο να προσδιοριστεί/εκτιμηθεί το μέγεθος του ανά περιοχή και κλάδο ή υποκλάδο (του εμπορίου συμπεριλαμβανομένου), 29 ώστε να αναληφθούν στοχευμένες δράσεις βελτιώσεως όπου οι συνθήκες είναι ευνοϊκές και εν συνεχεία (σε δεύτερο χρόνο) να καλλιεργηθεί και σε άλλες περιοχές και άλλους υποκλάδους για να αυγατίσει και να διαδοθεί. Πέραν αυτής της καθέτου προσεγγίσεως, η απόπειρα μπορεί να υποβοηθηθεί και οριζοντίως μέσω της: I. Εξοικειώσεως της νέας γενιάς (από το σχολείο) και της καταρτίσεως των πιο προχωρημένων ηλικιακά στις οικονομικές και εμπορικές επιστήμες και πρακτικές. 30 II. Αναπτύξεως σχημάτων χρηματικής ή άλλης στηρίξεως και αλληλοστηρίξεως και μεταβιβάσεως εμπειριών και γνώσεων, εάν αυτές δεν είναι διαθέσιμες από τα συνήθη κανάλια. (Το micro financing και mentoring έχουν ήδη δοκιμαστεί σε άλλες χώρες οπότε θα μπορούσαν σχετικά εύκολα να μεταφυτευθούν σωστά.) III. Άρσεως εμποδίων στην επιχειρηματική δραστηριότητα, 31 καθώς και διοικητικών βαρών στην λειτουργία των επιχειρήσεων 32 αλλά και της διευκολύνσεως της ιδιωτικής πρωτοβουλίας 28 Οι εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Βλ. Χεκίμογλου (2011). 29 Μια εκτίμηση του επιπέδου της επιχειρηματικότητος και της τεχνολογίας, καθώς και της διαφοροποιήσεώς αυτών σε περιφερειακό και κλαδικό επίπεδο έχει επιχειρηθεί στο ΚΕΠΕ από τους Προδρομίδη κ.ά. (2010). Ίσως θα ήταν σκόπιμο να επαναληφθεί. 30 Προς τούτο θα μπορούσε να συσταθεί μητρώο ή συστάδες ενδιαφερομένων ανά νομό και κλάδο και μέσω αυτού επιδιωχθούν και τα σχήματα που αναφέρονται στην επόμενη πρόταση. 13

14 στην ανάληψη παραγωγικών δραστηριοτήτων που έως σήμερα το κράτος κρατάει αποκλειστικά για τον εαυτό του. 33 IV. Απλοποιήσεως, ελαφρύνσεως και σταθερότητας του φορολογικού συστήματος για τις επιχειρήσεις ώστε να εξυπηρετηθεί ο σχεδιασμός των επιχειρήσεων σε βάθος χρόνου. (Δηλ. της δημιουργίας ενός φορολογικού συστήματος που δια νόμου θα αναθεωρείται ανά τρία με τέσσερα έτη ή αραιότερα, ώστε κάθε επιχείρηση να γνωρίζει τι θα πληρώσει στο τέλος του τρέχοντος, του επομένου και ει δυνατόν του μεθεπομένου έτους.) V. Απλοποιήσεως των διαδικασιών εξαγωγών και εισαγωγών, 34 καθώς και της δημιουργίας γραφείων σε πρεσβείες του εξωτερικού που θα: (α) Διευρύνουν και βαθαίνουν τις διμερείς οικονομικές σχέσεις καλλιεργώντας το ενδιαφέρον για εισαγωγές από (και επαφές με) την Ελλάδα και εξυπηρετούν την εξωστρεφή εμπορική δραστηριότητα των ελληνικών επιχειρήσεων (όπως πράττει στην χώρα μας η πρεσβεία του Ηνωμένου Βασίλειου). (β) Διεξάγουν μελέτες αγοράς για την πορεία των ελληνικών προϊόντων και των ανταγωνιστικών αυτών, καθώς και την πορεία κλάδων που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. (γ) Παρέχουν στα ημεδαπά εμπορικά, βιομηχανικά, τουριστικά κ.ά. επιμελητήρια, τον σύνδεσμο ελλήνων εξαγωγέων, το Υπουργείο Ανάπτυξης ή κάποιο σχήμα συνεργασίας των ανωτέρω αφενός πληροφορίες για τις γραφειοκρατικές διαδικασίες, τις ποιοτικές προδιαγραφές και πιστοποιήσεις που απαιτούνται σε άλλες χώρες, τις προτιμήσεις των εκεί καταναλωτών, τους δασμούς, τους συναλλαγματικούς κινδύνους κ.τ.τ. αφετέρου ενημέρωση για εμπορικές εκθέσεις και άλλες προωθητικές ενέργειες στις χώρες ευθύνης τους. (δ) Συντονίζουν την συμμετοχή και παρουσία των ενδιαφερομένων ελληνικών επιχειρήσεων σε εμπορικές εκθέσεις και άλλες προωθητικές ενέργειες (π.χ., σε σημεία πωλήσεων) που λαμβάνουν χώραν στις περιοχές ευθύνης τους. (ε) Υποστηρίζουν και προστατεύουν τις εμπορικές 31 Λ.χ.: Mε την απλοποίηση των διαδικασιών δημιουργίας και λειτουργίας επιχειρηματικών σχημάτων. Mε την ταχύτερη δικαστική και εξωδικαστική επίλυση διαφορών. Mε το «άνοιγμα» του επαγγέλματος του μηχανικού που επιτρέπεται να συνδέσει οικίες με το παρακείμενο δίκτυο φυσικό αερίου ανά δήμο (διότι αυτήν την στιγμή όποιος έχει την αποκλειστικότητα σε κάθε περιοχή (δήμο) αποκλείοντας άλλους επιχειρήσεις ζητάει δυσανάλογες αμοιβές). Με την διευκόλυνση του επιστημονικού προσωπικού των πανεπιστημίων (που έχει γνώσεις να συμβάλει στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας) αντί να αποκλείεται από επιχειρηματικές συνεργασίες. Mε την επέκταση διαλειτουργικών πληροφοριακών συστημάτων του δημοσίου μέσω των οποίων ο κάθε επιχειρηματίας θα υποβάλλει αιτήσεις, συμπληρώνει στοιχεία και λαμβάνει βεβαιώσεις. (Αν στον δειγματοληπτικό ή άλλο έλεγχο ή στις διασταυρώσεις κάτι δεν ισχύει θα υφίσταται τις συνέπειες.) Ούτω καθεξής. 32 Εφόσον τα εμπόδια δεν προσκρούουν στην προστασία του περιβάλλοντος ή της αρχαιολογικής κληρονομιάς και μακροβιότερους υπέρτερους σκοπούς. Λ.χ., ας παρέχονται οι υπόλοιπες αδειοδοτήσεις και πιστοποιήσεις από ένα φορέα και με χαμηλό κόστος. Ας διευκολυνθεί η ανανέωση αδειών και επέκταση λατομείων μαρμάρου κ.ά. ορυκτών. Σήμερα, η ανανέωση τέτοιας αδείας μπορεί να διαρκέσει ένα έτος και η παροχή αδείας δημιουργίας νέου λατομείου δύο έτη. Ας καταργηθούν οι περιορισμοί για την απόκτηση ή μίσθωση φορτηγών ιδιωτικής χρήσεως και την μεταφορά κενών εμπορευμοκιβωτίων (container). Ας επιτραπεί η κτήση ιδιωτικού οχήματος με καρότσα προκείμενου να διευκολυνθεί η δυνατότης μεταφοράς της αγροτικής παραγωγής κ.ο.κ. 33 Λ.χ., ενδέχεται η παροχή υπηρεσιών τριτοβαθμίου εκπαιδεύσεως και στην χώρα μας να μπορεί να διεξαχθεί καλά ή πολύ καλά και από ιδιωτικά πανεπιστήμια (όπως συμβαίνει ήδη στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια, ή διδασκαλία ξένων γλωσσών), με εξοικονομήσεις τόσο για τον κρατικό προϋπολογισμό όσο και σε συνάλλαγμα. 34 Λ.χ., ας μειωθεί ο αριθμός των απαιτουμένων πιστοποιητικών και ο χρόνος εκτελωνισμού των φορτίων, ας αναγνωρίζονται και γίνονται αποδεκτά από τις ημέτερες αρχές και υπηρεσίες τα έγγραφα πιστοποιήσεων που αφορούν στην ποιότητα των φορτίων σιτηρών από το εξωτερικό κ.ο.κ. 14

15 επωνυμίες (brands) των ελληνικών προϊόντων και θα επιδιώκουν την βελτίωση της προστασίας αυτών. VI. Δημιουργίας κέντρου/οργανισμού στηρίξεως εξαγωγών το οποίο θα διαθέτει παραρτήματα σε όλες τις περιφέρειες της Ελλάδος και θα (α) παρέχει συμβουλές ανά πεδίο εξαγωγικού ενδιαφέροντος, (β) στηρίζει νέες ή/και εν δυνάμει εξαγωγικές επιχειρήσεις, (γ) δημιουργήσει και ενημερώνει ιστοσελίδα με τις πηγές χρηματοδότησης, διαδικασίες, ημερολόγιο διεθνών εκθέσεων, (δ) προωθεί την ανταλλαγή στελεχών επιχειρήσεων στο πλαίσιο διακρατικών συνεργασιών προκειμένου να γνωρίσουν οι μεν την επιχειρησιακή κουλτούρα των δε, καθώς και (ε) στοχευμένες επιχειρηματικές συναντήσεις ελλήνων και ξένων επιχειρηματιών χωρίς πολυδιάσπαση φορέων από πλευράς Ελλάδος. Αναφορές Μπραγουδάκης Ζ. και Δ. Σιδέρης (2012). «Είναι συμμετρική η προσαρμογή της λιανικής τιμής της βενζίνης στις μεταβολές της διεθνούς τιμής του πετρελαίου H περίπτωση της Ελληνικής αγοράς καυσίμων.» Οικονομικό Δελτίο, 37: Προδρομίδης Π. (2014). «Οι πρόσφατες εξελίξεις στην αγορά εργασίας ανά δημογραφική ομάδα και περιφέρεια.» Πρακτικά παρόντος συνεδρίου. Προδρομίδης Π., Α. Πετραλιάς και Κ. Βογιατζόγλου (2010). «Ανταγωνιστικότητα και επιχειρηματικότητα». H Περιφερειακή Διάσταση του ΕΣΠΑ. Επιμέλεια Π. Προδρομίδη. Δύο τόμοι. Αθήνα: KEΠΕ (για λογαριασμό του Υπουργείου Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας), σσ τόμου 1 και σσ τόμου 2. Προδρομίδης Π., Α.Πετραλιάς και Σ.Πέτρος (2012). Τα οικονομικά αποτελέσματα από την απελευθέρωση της λειτουργίας των μικρών καταστημάτων κατά τις Κυριακές. Σειρά Ερευνητικών Δοκιμίων του Εργαστηρίου Διοικητικής Επιστήμης του Οικονομικού Πανεπιστήμιο Αθηνών ΑΣΟΕΕ, 12/12. Προδρομίδης Π., Σ. Πέτρος και Α. Πετραλιάς (2013). Τι συμβαίνει με την λιανική τιμή αμόλυβδης βενζίνης 95 οκτανίων. Απρ Δεκ Σειρά Εργασιών για Συζήτηση του ΚΕΠΕ, 133. Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων (2013α). 2 η Εγκύκλιος Σχεδιασμού και Κατάρτισης Αναπτυξιακού Προγραμματισμού Περιόδου Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων (2013β). Παρατηρητήριο Τιμών. Αναφορά ομάδας εργασίας για (α) την διερεύνηση προσαρμογής και αναμόρφωσης του υφισταμένου παρατηρητηρίου τιμών καταναλωτή στις δυναμικά μεταβαλλόμενες συνθήκες της αγοράς και τους εναλλακτικούς τρόπους εφαρμογής του και (β) την αναβάθμιση και επικαιροποίηση του παρατηρητηρίου διδάκτρων. Αθήνα. Χεκίμογλου Α. (2011). «ΟΟΣΑ: η Ελλάδα εμποδίζει την επιχειρηματικότητα.» Βήμα, φύλλο της 29 ης Ιουνίου. 15