ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ. Πτυχιακή Εργασία

Transcript

1 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Πτυχιακή Εργασία Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΩΣ ΜΕΣΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΑΥΤΙΣΜΟ Ιπποκράτους Φωτεινή 3679, Φοιτήτρια ΤΕΕΠΗ Επιβλέπουσα: Κοψαλίδου Ευαγγελία, ΕΕΔΙΠ Σχολή Επιστημών Αγωγής ΔΠΘ Εξεταστική Επιτροπή: Κοψαλίδου Ευαγγελία, ΕΕΠ Σχολής Επιστημών Αγωγής ΔΠΘ Μπρουσκέλη Βασιλική, Λέκτορας Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία Αλεξανδρούπολη, Ιούνιος 2014

2 Πίνακας περιεχομένων Πρόλογος... 2 Περίληψη... 3 ABSTRACT... 4 Εισαγωγή... 4 Ευχαριστίες... 6 Κεφάλαιο 1: Μουσική Μουσικοθεραπεία: ιστορική αναδρομή Αρχαιότητα Σύγχρονη εποχή Ορισμοί Μουσικής και Μουσικοθεραπείας Κεφάλαιο 2: Μέθοδοι της Μουσικοθεραπείας Μέθοδοι Σε ποιους απευθύνεται η μουσικοθεραπεία Ο ρόλος του μουσικοθεραπευτή Συνεργασία και διάκριση μεταξύ μουσικοπαιδαγωγού και μουσικοθεραπευτή Βασικά θεωρητικά ρεύματα Κεφάλαιο 3: Αυτισμός Ιστορική Αναδρομή Τα συμπτώματα του αυτισμού Aίτια Έγκαιρη Διάγνωση και ποσοστά Κεφάλαιο 4: Η μουσικοθεραπευτική παρέμβαση στον αυτισμό Μουσική: Αρωγός στον αυτισμό Τομείς που συμβάλει η μουσική στον αυτισμό Συγκεκριμένες περιπτώσεις παιδιών με αυτισμό Διαφορετικά είδη παρεμβάσεων Κεφάλαιο: 5 Δραστηριότητες Κεφάλαιο 6: Συμπεράσματα Προτάσεις Βιβλιογραφία: Ελληνόγλωσση Ξενόγλωσση: Παράρτημα Πίνακες

3 Πρόλογος Τι είναι ο αυτισμός; Μπορείτε να απαντήσετε σε αυτή την ερώτηση; Στην σύγχρονη ελληνική κοινωνία ο αυτισμός όχι μόνο δύσκολα αναγνωρίζεται από το οικείο περιβάλλον του βρέφους/παιδιού αλλά και γενικότερα ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού δεν έχει επίγνωση της σοβαρότητας που επιφέρει μια τέτοια πάθηση. Οι περισσότεροι από εμάς σίγουρα θα έχουμε ξανακούσει για τον αυτισμό και σίγουρα έχουμε δει έναν αυτιστικό χωρίς όμως να τον αναγνωρίσουμε. Μήπως ήταν εκείνος που καθόταν σήμερα δίπλα σας στο λεωφορείο και κουνιόταν ελαφρώς μπρος-πίσω; Η δυσκολία μιας έγκυρης διάγνωσης για τον αυτισμό είναι μεγάλη. Τα αίτια που προκαλούν αυτή την πάθηση είναι πολλά και ευθύνονται και για άλλες παθήσεις. Τα χαρακτηριστικά στη συμπεριφορά και στην εμφάνιση ενός αυτιστικού ατόμου μοιάζουν να είναι τα ίδια με αυτά που έχουν τα άτομα που πάσχουν από νοητική ή γλωσσική ανεπάρκεια, όπως είναι τα παιδιά με σύνδρομο DOWN και οι δυσλεκτικοί, χωρίς όμως να σχετίζονται με τις παθήσεις αυτές. Ένα βασικό χαρακτηριστικό των παιδιών που πάσχουν από τα σύνδρομα Kanner, Asperger και Rett είναι ότι έχουν δυσκολία στην παραγωγή λόγου ή δεν μιλάνε καθόλου. Σε ποια κατηγορία ανήκουν; Σύμφωνα με τους πρώτους ερευνητές που ασχολήθηκαν με τη συγκεκριμενοποίηση του αυτισμού ορίστηκε ότι λόγω της ποικολομορφίας των γνωρισμάτων των αυτιστικών ατόμων δημιουργείται ένα φάσμα. Τα παραπάνω σύνδρομα ανήκουν στην κατηγορία των Διαδεδομένων Αναπτυξιακών Διαταραχών που διαρκούν ισόβια η οποία είναι γνωστή σαν Αυτιστικό Φάσμα. Ο παιδοψυχολόγος Leo Kanner ήταν ο πρώτος που εισήγαγε τον όρο «αυτισμός» το 1943 υποστήριξε ότι είναι «η στερεότυπη συμπεριφορά των αυτιστικών ατόμων που πρέπει να γιατρευτεί και όχι οι προσηλώσεις τους σε δραστηριότητες οι οποίες είναι αυτές που τους επιφέρουν τη μέγιστη βελτίωση σε συνδυασμό με άλλες παρεμβάσεις» (Heward, 2010: 254). Μετά από χρόνια μελέτης και πειραμάτων, κάποιοι επιστήμονες που εμβάθυναν και πειραματίστηκαν πάνω στις πτυχές του αυτισμού κατέληξαν σε πολύ σημαντικά στοιχεία για τη θεραπεία του. Πιο συγκεκριμένα διαπίστωσαν ότι όσο πιο κοντά στην ηλικία των τριών ετών γίνει η διάγνωση και συνδυαστεί με την Μουσικοθεραπεία σύμφωνα με τις Grandin & Scariano (1995) ή άλλες πολύπλευρες και συστηματικές θεραπείες τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μπορέσουν να επικοινωνήσουν με το περιβάλλον, να 2

4 κατανοήσουν τον εαυτό τους, να αναπτύξουν όλες τους τις δημιουργικές ικανότητες και να θεραπεύουν πλήρως. Η Μουσικοθεραπεία αν και ακόμη χρησιμοποιείται πολύ λιγότερο στην Ελλάδα από ότι στον ευρωπαϊκό χώρο και στις Η.Π.Α., είναι από τις πιο γόνιμες παρεμβάσεις που χρησιμοποιούνται για τη βραχυπρόθεσμη και περισσότερο για τη μακροπρόθεσμη θεραπεία του αυτισμού. Παρόλο που η μουσική βοηθά στη συνειδητοποίηση του περιβάλλοντος, στην ανάπτυξη μνήμης και του διαλόγου, πώς θα καταλάβουμε ότι πέτυχε κάτι τέτοιο γνωρίζοντας ότι τα αυτιστικά παιδιά αρέσκονται στις στερεοτυπίες και όχι στις πρωτοτυπίες, αφού δεν δίνουν περιθώρια σε καινούργια ερεθίσματα να μπούνε μέσα τους. Περίληψη Η μουσικοθεραπεία είναι μια μορφή θεραπείας που χρησιμοποιεί τη μουσική ως θεραπευτικό ερέθισμα για την επίτευξη των μη-μουσικών θεραπευτικών στόχων και μπορεί να είναι αποτελεσματική στη διευκόλυνση της ανάπτυξης σε πολλούς τομείς της λειτουργικότητας των παιδιών. Σκοπός της παρούσας κριτικής βιβλιογραφικής ανασκόπησης υπήρξε η διερεύνηση της αποτελεσματικότητας της μουσικοθεραπείας σε παιδιά με διαταραχές αναπτυξιακού φάσματος. Εφαρμόστηκε κριτική ανασκόπηση της ερευνητικής βιβλιογραφίας. Ως λέξεις κλειδιά χρησιμοποιήθηκαν οι εξής όροι: χρησιμότητα της μουσικοθεραπείας, μουσική, θεραπεία, αυτισμός, αυτισμός και μουσικοθεραπεία και άλλα. Όσον αφορά στα συμπεράσματα που προέκυψαν είναι ότι η μουσικοθεραπεία έχει θετικές επιδράσεις και αποτελέσματα, με σημαντικές ενδείξεις που υποστηρίζουν την αξία της μουσικοθεραπείας στην προώθηση της κοινωνικής, συναισθηματικής και κινητικής ανάπτυξης σε παιδιά με διαταραχές αναπτυξιακού φάσματος και είχε θετική επίδραση στην ανάπτυξη αρκετών δεξιοτήτων στα παιδιά με αυτιστικό φάσμα. 3

5 ABSTRACT Music therapy is a therapeutic form that uses music as a therapeutic stimulus to achieve non-musical therapeutic goals and can be effective in facilitating growth in many areas of functioning of children. This paper aims of this critical literature review was to investigate the effectiveness of music therapy in children with developmental disorders. We applied a critical review of research literature. As key words using the following conditions: usefulness of music therapy, music, therapy, autism, autism and music therapy. Music therapy has had positive effects and outcomes, with substantial indications supporting the value of music to promote social, emotional and motor development in children with developmental disorders and had positive effect on the development of several skills in children with developmental disorders and specifically with autism. Εισαγωγή Η μουσικοθεραπεία είναι η επιστήμη που ασχολείται με την επίδραση της μουσικής στο σώμα του ανθρώπου αλλά κυρίως βασίζεται στη διαπροσωπική σχέση και δανείζεται τεχνικές και μεθόδους από την κλινική ψυχολογία. Εδώ εξετάζεται σε συνδυασμό με ένα τομέα της ειδικής αγωγής, τον αυτισμό. Πήρα την απόφαση να ασχοληθώ στην πτυχιακή μου εργασία με την μουσικοθεραπεία γιατί πίστευα, και στην συνέχεια που μελέτησα το θέμα επιβεβαιώθηκαν οι σκέψεις μου, πως είναι επιστήμη που μπορεί να βοηθήσει σε πάρα πολλούς τομείς της ανθρώπινης οντότητας όπως και στον αυτισμό τον οποίο μελέτησα στην εργασία μου. Ωστόσο στην πορεία της έρευνάς μου διαπίστωσα ότι στην Ελλάδα η μουσικοθεραπεία αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα. Η Ελληνική βιβλιογραφία είναι ελάχιστη και οι σπουδές περιορίζονται σε ιδιωτικά σεμινάρια και σε μερικά μαθήματα που περιλαμβάνει το πρόγραμμα σπουδών σε ορισμένα τμήματα σχολών. 4

6 Σκοπός αυτής της εργασίας δεν αποτελεί μόνο η διερεύνηση απαντήσεων σε αυτά τα ερωτήματα αλλά επίσης και να ευαισθητοποιήσει όσο το δυνατό περισσότερο κόσμο στο θέμα του αυτισμού. Θα παρουσιαστούν πληροφορίες που αφορούν τα αίτια που προκαλούν τον αυτισμό, τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα όλων των συνδρόμων του αυτιστικού φάσματος καθώς και για τα ποσοστά σχετικά με τη συχνότητα εμφάνισης του φαινομένου. Κύριες πηγές αποτέλεσαν βιβλία και άρθρα που χρησιμοποίησα. Η εργασία μου διαιρείται σε έξι κεφάλαια. Στο πρώτο γίνεται μια ιστορική αναδρομή από την αρχαιότητα έως και σήμερα για τη λειτουργία της μουσικής και τη δημιουργία της ως θεραπεία ενώ ορίζονται και οι έννοιες της μουσικής μουσικοθεραπείας και της θεραπείας. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναφέρομαι στις μεθόδους που χρησιμοποιούν οι μουσικοθεραπευτές και κάποια άλλα επιμέρους ζητήματα που σχετίζονται άμεσα με την πορεία της θεραπείας. Επίσης γίνεται αναφορά στον μουσικοθεραπευτή και το σημαντικό ρόλο που διαθέτει στην διαδικασία της Μουσικοθεραπείας. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται ιστορική αναδρομή στον αυτισμό και παρουσιάζω τα χαρακτηριστικά, τα αίτια και τα ποσοστά εμφάνισής του. Στο τέταρτο κεφάλαιο εξετάζω την επιρροή της μουσικής στους τομείς του αυτισμού και παρουσιάζω περιπτώσεις παιδιών με αυτισμό που συμπεριέλαβαν στη ζωή τους τη μουσικοθεραπεία καθώς και διαφορετικά είδη παρεμβάσεων. Στη συνέχεια, στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζεται μια σειρά δραστηριοτήτων βασισμένες στην μουσική και στα χαρακτηριστικά του αυτισμού με σκοπό την βελτίωση αυτών. Η εργασία ολοκληρώνεται με μια σύντομη παρουσίαση των αποτελεσμάτων που προκύπτουν. 5

7 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την κ. Ευαγγελία Κοψαλίδου, μέλος Ε.Ε.Π της Σχολής Επιστημών Αγωγής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, για την συνεχή και ουσιαστική υποστήριξή της καθ όλη τη διάρκεια της εργασίας καθώς και για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε για την εκπόνηση του συγκεκριμένου θέματος. Επίσης, θέλω να ευχαριστήσω θερμά την κ. Βασιλική Μπρουσκέλη, Λέκτορα του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία, ως συνεπιβλέπουσα της εργασίας. Τέλος, οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ στην οικογένειά μου γιατί χωρίς την βοήθειά της δεν θα έφτανα σε αυτό το σημείο καθώς και τον Ηλία που έγινε δέκτης των προβληματισμών μου όλο αυτό το διάστημα, δείχνοντας πάντα κατανόηση και συμπαράσταση. 6

8 Κεφάλαιο 1: Μουσική Μουσικοθεραπεία: ιστορική αναδρομή 1.1. Αρχαιότητα Η θεραπευτική χρήση της μουσικής έχει ιστορία μεγαλύτερη των τριάντα χιλιάδων χρόνων. Την εποχή εκείνη οι ασθένειες αποτελούσαν μεγάλο μυστήριο και οι άνθρωποι πίστευαν ότι η αιτία τους ήταν κάποιο κακό πνεύμα, το οποίο έπρεπε να φύγει από το σώμα του πάσχοντος ανθρώπου. Με την μουσική, λοιπόν, προσπαθούσαν να θεραπεύσουν κάθε είδους ασθένεια. Ξεκινώντας την αναδρομή στη μουσική - μουσικοθεραπεία θα ήταν αδύνατον να μην αναφερθούμε στην παράδοση των μύθων όπου σύμφωνα με αυτούς η μουσική έχει μια θεϊκή προέλευση. Η μουσική ανήκει από την πρώιμη περίοδο στο χώρο της λατρείας και είναι τόσο παλιά όσο και ο λόγος, είναι μια παράλληλη διαδικασία μαζί με την αυτή της εξέλιξης του ανθρώπου. Βέβαια, ανάμεσα στην μουσική και στο λόγο μπορούμε να διακρίνουμε μια σημαντική αντίθεση (Κερεζίδου, 2010: 4). Το γεγονός ότι ο λόγος δεν μπόρεσε ποτέ να αποδώσει όλες τις προσωπικές, συναισθηματικές, ανθρώπινες σκέψεις ή τα συναισθήματα σε αντίθεση με τη μουσική, που αποτελεί ένα ηχητικό μέσο και προσφέρει στον άνθρωπο την δυνατότητα να εκφράζεται με τον «μουσικό λόγο». Μέσα από την μουσική, λοιπόν, τους δίνονταν η ευκαιρία να εξωτερικεύσουν όλες τις εκφάνσεις της ζωής τους με έναν διαφορετικό τρόπο από αυτόν της ομιλίας. Η μουσική ήταν αυτή που πάντα γνώριζε πως αισθανόμαστε και τι νιώθουμε και αυτό αντικατοπτρίζεται από το είδος και το στυλ μουσικής που ακούμε. Πιο συγκεκριμένα υπάρχουν κάποιες μυθολογικές αναφορές που εντοπίζεται σε αυτές η αξία και η χρήση της μουσικής (μουσικοθεραπείας). Σημαντικό είναι πρώτα απ όλα το γεγονός ότι στην ελληνική μυθολογία η μουσική βρίσκεται υπό την αιγίδα του Απόλλωνα ο οποίος αποτελούσε τον θεό της μουσικής 7

9 και της ποίησης και σύμβολό του αποτελεί η λύρα την οποία έλαβε από τον Ερμή, που την είχε επινοήσει (Μακρής Ι., και Μακρή Δ., 2003: 16). Πιο αναλυτικά σε αυτό τον μύθο ο Ερμής μετά την κλοπή των βοδιών του Απόλλωνα για να καταπραΰνει την οργή του, παίζει μπροστά του το όργανο που είχε επινοήσει. Ακούγοντας ο Απόλλωνας την μουσική του Ερμή και όσο οι αισθήσεις του «ρουφούν» τον ευχάριστο ήχο της θεϊκής μουσικής αισθάνεται μια γλυκιά μελωδία και ρωτά «ποια είναι αυτή η Μούσα που μπορεί να καθησυχάζει τις αγιάτρευτες έγνοιες; Τι εκτέλεση είναι αυτή;» (Rispen, 1, 131 στο Μακρής Ι., και Μακρή Δ., 2003: 16). Και με αυτό τον τρόπο ο Ερμής έδωσε τότε την λύρα του που θα γινόταν αργότερα το κυριότερο έμβλημα του θεού Απόλλωνα και ξέφυγε από την τιμωρία. Ενας άλλος μύθος μας δείχνει την δύναμη που μπορεί να ασκήσει η μουσική, προβάλλοντας τον Ορφέα που ακολουθεί τους αργοναύτες στην Κολχίδα, δίνοντας τους κουράγιο με τη μαγεία της μουσικής του. Εξάλλου, η μόνη δικαιολογία για την παρουσία ενός καλλιτέχνη στην ομάδα των εκλεκτότερων ηρώων της χώρας βρίσκεται στην μαγική δύναμη της μουσικής, μέσα από την οποία μπορούσαν να βρίσκουν τον ρυθμό στην κωπηλασία και φυσικά τους βοήθησε πολύ από το να ξεφύγουν από διάφορους κινδύνους, ή τέλος όταν μάλωναν μεταξύ τους, τους έκανε να ξεχνούν τις διαφορές τους, αφοσιωμένοι στα τραγούδια. Ας μην ξεχνάμε, βέβαια, πως ο Ορφέας αποτελούσε τον περιφημότερο μυθικό μουσικό της Αρχαίας Ελλάδας που πήρε την λύρα από τον θεό Απόλλωνα (Μακρής Ι., και Μακρή Δ., 2003: 16-17). Ακόμη, σύμφωνα με τα προχωρημένα ιστορικά χρόνια οι Έλληνες θεωρούσαν πως ο Απόλλωνας από τους θεούς και ο Ορφέας από τους ημίθεους αποτελούσαν το επιστέγασμα της μουσικής σοφίας. Επιπλέον, μύθοι όπως αυτός του Ορφέα και της Ευρυδίκης που γίνεται γνωστός και στις μέρες μας, μας αποκαλύπτει για άλλη μια φορά τις διεισδυτικές και ακαταμάχητες δυνατότητες που προσφέρει η δύναμη της μουσικής μέσα από την όπερα του Monteverdi Ορφέας. Στην όπερα αυτή ο ήρωάς μας, Ορφέας, κατεβαίνει στον Άδη και με την μουσική του κάνει τις σκιές στον Άδη να δακρύσουν, μεταπείθει τον βασιλιά και την βασίλισσα του Κάτω Κόσμου, με αποτέλεσμα να του παραδώσουν την Ευρυδίκη. Ενώ για αυτόν, τέλος, μαθαίνουμε πως μπόρεσε να ανακαλύψει θεραπείες για πολλές ασθένειες μέσω της μουσικής (Σακαλάκ, 2004: 202). 8

10 Ο Μουσαίος που ήταν μουσικός και θρησκευτικός δάσκαλος είχε επιδοθεί στην μουσική, καλλιεργώντας όχι μόνο την αισθητική της πλευρά αλλά και την μαγική της δύναμη την οποία χρησιμοποιούσε για να θεραπεύει ασθένειες. Από την άλλη πάλι ο Ισομένιος απάλλαξε τους Βοιωτούς από την ποδάγρα μέσα από την δύναμη της μουσικής ενώ ο Θεόφραστος πίστευε πως ο ήχος του αυλού ανακουφίζει όσους πάσχουν από επιληψία πάντα σύμφωνα με βιβλιογραφικές αναφορές (Μακρής Ι., και Μακρή Δ., 2003: 18). Όσον αφορά τον Πλάτωνα ( π.χ.) και τον Αριστοτέλη ( π.χ.) είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως και οι δυο πίστευαν στην ενότητα της ψυχής και του σώματος καθώς και στην αρμονική ισορροπία μεταξύ των δύο. Ο Πλάτωνας θεωρούσε την μουσική ως φάρμακο της ψυχής και πίστευε ότι η μελωδία και ο ρυθμός βοηθούσαν στην ανανέωση και επαναφορά της τάξης και της αρμονίας. Ο Αριστοτέλης από την άλλη υπέθετε πως η μουσική είχε την δύναμη να επηρεάζει την ψυχή και το σώμα. Αυτή η ιδέα κάνει πολλές φορές την επανεμφάνισή της στην ιστορία της μουσικής και της ιατρικής έως και τις μέρες μας. Ξεφεύγοντας λίγο από τους μύθους και πηγαίνοντας σε κάποιες άλλες βιβλιογραφικές πηγές αναφέρεται ότι στην Πέργαμο και την Επίδαυρο οι Αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν συχνότητες ήχων για θεραπευτικό σκοπό ενώ ο Πυθαγόρας (Σακαλάκ, 2004: 201) θεωρείται υποθετικά τουλάχιστον ο πατέρας της μουσικοθεραπείας και πίστευε πως το να παίζει κανείς και να τραγουδά καθημερινά τον βοηθούσε στην συναισθηματική του κάθαρση και πως η καθημερινή ενασχόληση με την μουσική μπορούσε να βοηθήσει θετικά στην υγεία. Άλλο παράδειγμα μας πληροφορεί πως όταν οι Ρωμαίοι κυρίευσαν την δυτική Ασία και την Ευρώπη, ενσωμάτωσαν τις πρακτικές των Ελλήνων σχετικά με τις θεραπευτικές ιδιότητες της μουσικής στον δικό τους πολιτισμό. Όπως, λοιπόν, οι Έλληνες έτσι και οι Ρωμαίοι πίστεψαν ότι το σώμα και η ψυχή πρέπει να βρίσκονται σε ενότητα μεταξύ τους και σύμφωνα με αυτό η μουσική αποτελούσε μια μορφή ψυχοθεραπείας και ο ρόλος της ήταν τόσο θεραπευτικός όσο και προληπτικός (Τάτση Κ., και Τσούτση Α., 2007: 23). Παρά το γεγονός ότι οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν την μουσική για την ψυχοθεραπευτική της αξία κυρίως, ορισμένες αναφορές που έχουν σωθεί δείχνουν ότι είχε και αποτελέσματα στο σώμα και νου του ανθρώπου. Για παράδειγμα ο Ρωμαίος ιστορικός και θεραπευτής Celsus καταλάβαινε πως η μουσική μπορεί να καταπολεμήσει κάποιες διανοητικές δυσλειτουργίες και έτσι έδινε συνταγές για τη χρήση μουσικής, κύμβαλα και άλλους ήχους, σαν θεραπεία 9

11 για την μελαγχολία. Ακόμη, στην Ρώμη κατά την διάρκεια της χολέρας μεταξύ 364 και 362 π.χ χρησιμοποιήθηκε η μουσική, η ποίηση και ο χορός για να αντιμετωπιστεί η ασθένεια. Τέλος, σε πολλούς λαούς η μουσική ήταν συνδεδεμένη με τους θεούς και ως εκ τούτου μπορούσε να θεραπεύσει και άλλες ασθένειες, καθώς της έδιναν θεϊκή και μαγική ισχύ. Στους ιατρικούς αιγυπτιακούς παπύρους που πολλοί χρονολογούνται ακόμη και πριν από χρόνια δείχνουν πως για διάφορες ασθένειες της εποχής χρησιμοποιούσαν ένα συνδυασμό φαρμάκων και μουσικής (Σακαλάκ, 2004: 202). Οι πάπυροι αυτοί ανακαλύφθηκαν το 1899 και αναφέρεται ότι η μουσική είχε πολύ ευνοϊκή επίδραση στον άνθρωπο γενικά και ειδικότερα στην γονιμότητα της γυναίκας, ενώ στην Μεσοποταμία συνέδεαν τα μουσικά διαστήματα με τις εποχές που ήταν ευεργετικές για τους ανθρώπους. Τέλος, για τους λαούς της Αφρικής η μουσική έπαιζε επίσης έναν σημαντικό ρόλο στις θεραπευτικές τελετές, καθώς οι πρωτόγονοι λαοί πίστευαν ότι ο κάθε άνθρωπος έχει έναν ιδιαίτερο και ξεχωριστό ήχο που τον καθιστά ευάλωτο στη μαγεία και όταν τον ανακάλυπταν αυτόν μπορούσαν να θεραπεύσουν τους ασθενείς τους. Γενικά, διαπιστώνουμε πως όλα τα παραπάνω αποδεικνύουν τη συμβολή της μουσικής με τον δικό της τρόπο στον καθένα, είτε ψυχικά είτε σωματικά ή και τα δύο. Αυτό γίνεται ορατό από όλα τα παραδείγματα που ειπώθηκαν, ξεκινώντας από την αρχαία Ελλάδα και φτάνοντας στις μέρες μας σε άλλες γωνιές της γης Σύγχρονη εποχή Ξεκινώντας από τον 17 ο αιώνα και συνεχίζοντας έως και τις μέρες μας μπορούμε να αναφέρουμε τα παρακάτω χαρακτηριστικά στοιχεία για την μουσικοθεραπεία. Τον 17 ο αιώνα επικρατεί η ιδέα πως η μουσική και η υγεία έχουν μια στενή σχέση μεταξύ τους και πολλοί είναι αυτοί που την υποστηρίζουν, όπως ο Pellegrini, o M. Mersenne και ο Burton (Σακαλάκ, 2002: ). Τον 18 ο αιώνα αρχίζουν πλέον να δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον για το πως θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν την μουσική για να σταθεί θεραπεύσιμη απέναντι σε διάφορες ασθένειες. Έτσι, το 1748 έρχεται ο Joseph Luis Roger για να εξηγήσει πως οι μουσικές δονήσεις μπορούν να βοηθήσουν το σώμα να απαλλαγεί από ανεπιθύμητες εκκρίσεις ορμονών και εμφράσεις. Οι γιατροί, λοιπόν, εκείνη την εποχή 10

12 γνωρίζουν πλέον αρκετά καλά τις ιδιαίτερες επιδράσεις που ασκεί η μουσική στο σώμα (καρδιακό παλμό, κυκλοφορία αίματος και συναίσθημα). Συνεχίζοντας, λοιπόν, ο 19 ος αιώνας υπήρξε ιδιαίτερα σημαντικός για την ιστορία της μουσικής και της ιατρικής καθώς πολλοί γιατροί πλέον ήταν πεπεισμένοι για το θετικό ρόλο της μουσικής στη θεραπεία ψυχικών και σωματικών ασθενειών. Για παράδειγμα ο Γάλλος ιατρός Hector Chomet, to 1875, γράφει ένα βιβλίο για τις επιδράσεις της μουσικής στη ζωή και υγεία του ανθρώπου ενώ το 1899 ο γιατρός Corning έγραφε για πειράματα που πραγματοποιούσε πριν και κατά την διάρκεια του ύπνου με τη χρήση μουσικών δονήσεων, ισχυριζόμενος πως αυτού του είδους η θεραπεία ανακούφιζε συμπτώματα όπως «μελαγχολία, νευρασθένεια και άλλες νευρώσεις» (Σακαλάκ, 2004: 150). Το Μάρτιο του 1929 σε ένα τεύχος του Βρετανικού ιατρικού περιοδικού «The Lancet» δημοσιεύθηκε ένα άρθρο από τον Swale Vincent καθηγητή της Φυσιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, με τίτλο: «Οι επιδράσεις της μουσικής στην αρτηριακή πίεση». Η Μουσικοθεραπεία πάντως έτσι όπως την γνωρίζουμε σήμερα, ως θεραπευτικό μέσο, ξανάρχεται στο προσκήνιο στα μέσα του 19 ου αιώνα, ξεκίνησε από την εποχή του Β Παγκοσμίου πολέμου περίπου. Ο Ainley περιέγραφε το φαινόμενο της πληρότητας από τραυματίες στρατιώτες στα νοσοκομεία και διαπίστωνε την ανάγκη απασχόλησης αυτών με κάποια προγράμματα και καθότι υπεύθυνος για αυτά (τα προγράμματα) που χρησιμοποιούσαν μουσική, τα αναπτύσσει και δημοσιεύονται από τον Αμερικάνικο στρατό και το Αμερικάνικο υπουργείο Πολέμου (Σακαλάκ, 2004: 207). Η μουσικοθεραπεία μετά τα στρατιωτικά νοσοκομεία περνά στα Ψυχιατρεία και σύντομα γίνεται αντιληπτό ότι θα πρέπει να οργανωθεί καλύτερα σαν επιστήμη. Πολλοί είναι οι γιατροί που άρχισαν να πειραματίζονται, βάζοντας μουσική να ακούγεται στις αίθουσες των ασθενών τους. Τα αποτελέσματα ήταν θετικά: μειώθηκε η συναισθηματική φόρτιση και σε κάποιες περιπτώσεις τα τραύματα επουλώνονταν πιο γρήγορα. Η ίδια επίδραση εμφανίστηκε όπως προείπαμε όταν χρησιμοποιήθηκε μουσική στα νοσοκομεία για τους τραυματίες των Α και Β Παγκοσμίων Πολέμων και έτσι ξεκίνησαν οι βάσεις για την ανάπτυξη της επιστήμης που ονομάστηκε Μουσικοθεραπεία (Καρτασίδου, 2004: 67). Στους American Music Therapy Association και Καρτασίδου (2004) αναφέρεται ότι η μουσικοθεραπεία εμφανίζεται πρώτα στις ΗΠΑ και έπειτα στην Ευρώπη. Το 1946 ιδρύεται το πρώτο τμήμα Μουσικοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας και το 11

13 1950 ιδρύεται ο Διεθνής Οργανισμός για τη Μουσικοθεραπεία (National Association for Music Therapy) του οποίου η ονομασία άλλαξε σε American Association for Music Therapy και American Music Therapy Association, το 1971 και 1988 αντίστοιχα. Το 1966 η Μουσικοθεραπεία αρχίζει να οργανώνεται και στην Νότια Αμερική και μετά από εκεί κέντρα μουσικοθεραπείας ιδρύονται σε όλο τον κόσμο. Οι πρώτοι ερευνητές που ασχολήθηκαν με την εφαρμογή της Μουσικοθεραπείας σε άτομα με αυτισμό στις δεκαετίες του 1950 και 1960 ήταν οι Juliette Alvin (μουσικοθεραπεύτρια και συγγραφέας), Paul Nordoff (πιανίστας και συνθέτης) και Clive Robbins (δάσκαλος ειδικής αγωγής). Επίσης, το 1980 η Gertrude Orff έγραψε το The Orff Music Therapy. Active furthering of the development of the child. Όλοι τους τονίζουν τις ευεργετικές συνέπειες που έχει η μουσικοθεραπευτική παρέμβαση στη συμπεριφορά των αυτιστικών ατόμων. Η μουσική μπορεί να τους βοηθήσει να μάθουν να μοιράζονται τα πράγματα τους, να περιμένουν τη σειρά τους αλλά και να είναι σε θέση να ανταποκρίνονται στο κάλεσμα άλλων ατόμων. Οι μελετητές τονίζουν, επίσης, ότι η μακροχρόνια θεραπεία μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν οι δραστηριότητες εφαρμοστούν συστηματικά και για πολλά χρόνια. Τμήματα μουσικοθεραπείας λειτουργούν στις μέρες μας σε πολλά πανεπιστήμια στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη (Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ιταλία κ.α.) αλλά και στην Αυστραλία. Επίσης, η Πολυχρονιάδου (1998: 241) στο άρθρο της Music Therapy in Greece αναφέρει μερικές από τις σύγχρονες μεθόδους οι οποίες ερευνούνται και διδάσκονται σε ιδιωτικές σχολές μουσικοθεραπείας όπως η προσέγγιση του Nordoff Robbins (Ευρώπη, Αυστραλία, ΗΠΑ, Αφρική), η μέθοδος της Bonny με την κατευθυνόμενη απεικόνιση και μουσική (Δανία, ΗΠΑ, Αυστραλία) και αυτή της μουσικής ψυχοθεραπείας και ψυχαναλυτικής θεραπείας Gestalt. Οι διεθνείς οργανισμοί για την Μουσικοθεραπεία δίνουν διάφορους ορισμούς της. Εδώ αναφέρεται ο ορισμός που δίνει η Γερμανική Εταιρία Μουσικοθεραπείας (Deutsche Gesellschaft für Musiktherapy): «η σκόπιμη χρήση της μουσικής ή μουσικών στοιχείων, προκειμένου να επιτευχθούν θεραπευτικοί στόχοι: αποκατάσταση, στήριξη και παρέμβαση της ψυχικής και σωματικής υγείας» στο (Καρτασίδου, 2004: 70). Αξίζει να σημειωθεί ότι γίνεται από τους επιστήμονες και τους συγγραφείς μια προσπάθεια να διαχωριστεί ο όρος Μουσικοθεραπεία από τη Μουσικοπαιδαγωγική. Οι δυο αυτές κατευθύνσεις διαφέρουν τόσο στο περιεχόμενο όσο και στη δομή. 12

14 Κατά τους Decker & Voigt (1983) και Καρτασίδου (2000) : «Η Μουσικοθεραπεία ενδιαφέρεται πιο πολύ για τη διαδικασία παρά για το αποτέλεσμα... Η μουσική είναι το μέσο για να αναπτυχθεί η σχέση θεραπευτή και πελάτη, αλλά και το μέσο για να καταλάβει ο πελάτης τον εαυτό του» (Καρτασίδου, 2004: 71). Παρόλα αυτά υπάρχουν στιγμές στο χώρο της Ειδικής Παιδαγωγικής όπου αυτές οι δύο λειτουργίες της μουσικής (θεραπεία και παιδαγωγική) διασταυρώνονται. Αναφερόμενη στην αλληλεπίδραση των δύο, η ίδια αναφέρει ότι η εκμάθηση και η χρήση ενός μουσικού οργάνου (μουσική συμπεριφορά) που έχει να κάνει με το χειρισμό και την κίνηση, μπορεί να αποτελέσει και την κατάκτηση μιας ζωτικής λειτουργίας, όπως η χρήση του κουταλιού (μη μουσική συμπεριφορά). Όσον αφορά στην Ελλάδα γνωρίζουμε πως υπάρχει Πανελλήνιος σύλλογος Μουσικοθεραπευτών αλλά δεν υπάρχει ακόμη καμιά ακαδημαϊκή εκπαίδευση με ειδίκευση στη μουσικοθεραπεία, παρά μόνο κάποια μαθήματα μουσικοθεραπείας στο Τμήμα Μουσικολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιονίου και στο Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και τέχνης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Ορισμοί Μουσικής και Μουσικοθεραπείας Ορισμός της Μουσικής Σύμφωνα με το Γ. Μπαμπινιώτη η μουσική ερμηνεύεται ως: «σύνολο ήχων οργανωμένων, έτσι ώστε να διαθέτουν ρυθμό και μελωδία και αποτελούν ευχάριστο άκουσμα για το ανθρώπινο αυτί (συνειδ.) συγκεκριμένη κατηγορία μουσικών έργων (ως προς τα χαρακτηριστικά, την προέλευση ή την εποχή τους (ειδικότ.) η μουσική σύνθεση που προορίζεται για τη μελοποίηση στίχων ή την επένδυση έργου κινηματογραφικού, θεατρικού κτλ. μελωδική αίσθηση, ρυθμικότητα που διακρίνει συγκεκριμένο άκουσμα (μτφ) το ευχάριστο άκουσμα το ειδικό μάθημα για την τέχνη των ήχων η γραπτή σημειογραφία των μουσικών συνθέσεων (νότες, πεντάγραμμο κ.τ.λ.)» 13

15 Πιο συγκεκριμένα, τώρα η λέξη «μουσική» είναι ελληνική, με βάση όμως την σημερινή ερμηνεία που της αποδίδουμε δεν ήταν γνωστή, παρόλο που από την αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν μουσικοί όροι όπως αείδειν (=τραγουδώ). Για πρώτη φορά την συναντάμε στον πρώτο Ολυμπιονικό του Πινδάρου το 476 π.χ. (Καρτασίδου, 2004: 23). Η λέξη μουσική έχει ετυμολογική προέλευση από την λέξη μούσα η οποία ανάγεται στους Αιγυπτίους και την κατάληξη «-ική», που είναι κελτικής προέλευσης. Η Αιγυπτιακή λέξη «μας» ή «μους» σημαίνει στην πραγματικότητα «γενιά», «παραγωγή» ή «ανάπτυξη έξω από μια αρχή», δηλαδή, εννοεί μια εκδήλωση ή ενεργοποίηση αυτού που ήταν εν δυνάμει. Αποτελείται από τη ρίζα «ας» που χαρακτηρίζει την συμπαντική, πρωταρχική αρχή και τη ρίζα «μα» που εκφράζει όλα όσα γεννούν, αναπτύσσονται, εκδηλώνονται ή αποκτούν μια εξωτερική μορφή. Το μοναδικό ον, ο Θεός, και η «μα», όπως ισχύει σε πάρα πολλές γλώσσες, αφορούν κάθε τι γόνιμο, το δημιουργικό, το παραγωγικό. Στην ουσία έχουν την έννοια της «μητέρας» (Καρτασίδου, 2004: 24). Κι όπως είπαμε και στην υποενότητα 1.1 η μουσική ξεκινά από τους Αρχαίους Έλληνες και παράγεται από την λέξη Μούσα, καθώς επίσης αποτελεί και δώρο των Μουσών. Οι Μούσες ήταν θεότητες των τεχνών. Αυτό, βέβαια, προϋποθέτει την ενότητα όλων των τομέων της καλλιτεχνικής δραστηριότητας (Haerter, 1992 στο Καρτασίδου, 2004: 24) 1 : Τέλος, είναι απαραίτητο να αναφερθεί πως από την αρχαιότητα έως και τις μέρες μας ο ρόλος της στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι αναγνωρισμένος και ως δώρο των Μουσών αναφερόταν στην ενότητα του λόγου, της κίνησης και του ήχου. Από την άλλη η Αριστοτελική αντίληψη ( π. Χ.) η οποία δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη συναισθηματική διάσταση που διαθέτει και τονίζει προοπτικές όπως το ότι η μουσική 1 ΚΑΛΛΙΟΠΗ, η μούσα του ηρωικού επικού και ελεγειακού ποητικού λόγου ΚΛΕΙΩ, η μούσα επίσης του ηρωικού έπους, της ρητορικής και του γραπτού λόγου ΜΕΛΠΟΜΕΝΗ, η μούσα της τραγωδίας ΘΑΛΕΙΑ, η μούσα της κωμωδίας ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ, η μούσα της λύρας, του χορού και του χορωδιακού τραγουδιού ΕΥΤΕΡΠΗ, η μούσα της φλογέρας και του τραγουδιού ΕΡΑΤΩ, η μούσα του χορού και του τραγουδιού, αλλά ιδιαιτέρως της ερωτικής μουσικής ΠΟΛΥΜΝΙΑ, η μούσα του χορού και της παντομίμας ΟΥΡΑΝΙΑ, η μούσα της αστρονομίας και των φυσικών επιστημών (Καρτασίδου, 2004: 24) 14

16 είναι παιχνίδι, ότι είναι μια άποψη του ωραίου και της απόλαυσης, ότι συμβάλλει στην διαμόρφωση του χαρακτήρα και τέλος στην κάθαρση της ψυχής (Probst, 1972). Ορισμός Μουσικοθεραπείας Είναι αρκετά δύσκολο να βρει κανείς έναν ορισμό για την Μουσικοθεραπεία (Σακαλάκ, 2004: 152). Αποτελεί έναν σχετικά νέο κλάδο της μουσικής που άπτεται της Ιατρικής, της Ψυχοακουστικής, της Ψυχολογίας, της Κοινωνιολογίας, της Παιδαγωγικής και των άλλων τεχνών. Εφαρμογές της έχουμε σε όλους τους τύπους της Ειδικής Αγωγής, στην Ψυχοθεραπεία, στην Ιατρική και Ψυχιατρική, σε κοινωνικά στρώματα και ομάδες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και σε όλους τους τύπους της αναπηρίας. Σύμφωνα, με τον Σακαλάκ (2004: 152) υπάρχουν κάποιοι ορισμοί της Μουσικοθεραπείας που δείχνουν το γενικότερο πλαίσιο μέσα στο οποίο δρα. «Μουσικοθεραπεία είναι ο εμπλουτισμός της ανθρώπινης επιδεκτικότητας μέσω προγραμματισμένης χρήσης της μουσικής επενέργειας στη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου». «Μουσικοθεραπεία είναι η ελεγχόμενη χρήση της μουσικής για τη θεραπεία, την αποκατάσταση, διαπαιδαγώγηση και εκπαίδευση των παιδιών και των ενηλίκων, που πάσχουν από σωματικές, πνευματικές και συναισθηματικές διαταραχές». «Μουσικοθεραπεία είναι η προγραμματισμένη χρήση της μουσικής, που επιδιώκει να συμβάλλει στη θεραπεία παιδιών και ενηλίκων που αντιμετωπίζουν ειδικές ανάγκες, λόγω κοινωνικών, συναισθηματικών, σωματικών ή διανοητικών προβλημάτων». «Μουσικοθεραπεία είναι η χρήση της μουσικής προς όφελος των θεραπευτικών επιδιώξεων: την αποκατάσταση, τη διατήρηση και τη βελτίωση της σωματικής και πνευματικής υγείας». Σύμφωνα με τη Διεθνή Ένωση για τη Μουσικοθεραπεία (Καρτασίδου, 2004: 70-71) «Η Μουσικοθεραπεία είναι η ειδική εφαρμογή της μουσικής στην υπηρεσία των ατόμων με ανάγκες στην πνευματική, σωματική υγεία, στην αποκατάσταση ή στην 15

17 ειδική αγωγή». Η Γερμανική Εταιρία Μουσικοθεραπείας την ορίζει ως «τη σκόπιμη χρήση της μουσικής ή μουσικών στοιχείων, προκειμένου να επιτευχθούν θεραπευτικοί στόχοι: αποκατάσταση, στήριξη και παρέμβαση της ψυχής και σωματικής υγείας». Όσον αφορά, στην Θεραπευτική παιδαγωγική Μουσικοθεραπεία ο Goll (1994 στο Καρτασίδου, 2004: 71) ισχυρίζεται ότι: «Η Μουσικοθεραπεία ορίζεται ως η συστηματική εφαρμογή της Μουσικής στην ευρύτερή της σημασία κάτω από την προοπτική της διαμόρφωσης ανθρώπινων συνθηκών ζωής όλων των ανθρώπων, όπου μια ιδιαίτερη σημασία αποκτά η καλυτέρευση των ανθρωπίνων σχέσεων». Σύμφωνα με άλλους θεωρητικούς η μουσικοθεραπεία ορίζεται ως «ειδική διαγνωστική μέθοδος ψυχοθεραπείας, επικεντρωμένη σε ψυχοπαθολογικές ανάγκες, η οποία χρησιμοποιεί ως ειδικό μέσο επικοινωνίας τη μουσική σε σχέση με τον αποδέκτη, αλλά και ενεργητικά για την επίτευξη θεραπευτικών στόχων σε νευρώσεις, ψυχοσωματικές βλάβες, ψυχώσεις και νευροψυχιατρικές παθήσεις» (Ευδοκίμου Παπαγεωργίου 1999 στο Καρτασίδου, 2004: 70). Τέλος, όταν η Μουσικοθεραπεία απευθύνεται σε ψυχιατρικά νοσήματα, ασκείται σαν μια μορφή ψυχοθεραπείας που χρησιμοποιεί τη μουσική, αντί για το λόγο σαν εκφραστικό μέσο. Εφόσον, μιλάμε για ψυχοθεραπεία, απαιτείται ένας θεραπευτής και ένας ή πολλοί θεραπευόμενοι. Ακόμη, εκτός από τη Μουσικοθεραπεία με την παραπάνω έννοια της ψυχοθεραπείας, υπάρχει σήμερα και ο κλάδος «Μουσική και Ιατρική» που αφορά σε εφαρμογή κάποιας τεχνικής μουσικοθεραπείας σε σωματικά νοσήματα και κάποιες ιατρικές πράξεις. Ορισμός Θεραπείας Μια θεραπεία είναι τα μέτρα που λαμβάνουμε στα πλαίσια μιας ιατρικής κατάστασης. Ο όρος μπορεί να αναφερθεί συγκεκριμένα σε μια ουσία ή μια διαδικασία που τελειώνει την ιατρική κατάσταση, όπως ένα φάρμακο, μια χειρουργική επέμβαση, μια αλλαγή στον τρόπο ζωής, ή ακόμα και μια φιλοσοφική νοοτροπία που βοηθά ένα πρόσωπο να θεραπευτεί. Μπορεί, επίσης, να αναφερθεί στην κατάσταση του να θεραπεύεσαι, ή να γιατρεύεσαι. Ας δούμε όμως πως η Μουσικοθεραπεία σχετίζεται με την ιατρική και την «θεραπεία». Ο όρος μουσική και ιατρική χρησιμοποιείται όταν αναφερόμαστε στην 16

18 αλληλεπίδραση αυτών των δύο τομέων. Μας ορίζει ένα ευρύτερο πλαίσιο αναφοράς, το οποίο υποδιαιρείται σε τρεις βασικές κατηγορίες (Σακαλάκ, 2004: ): Παραδοσιακή Μουσικοθεραπεία: δηλαδή η «συστηματική διαδικασία μεσολάβησης, κατά την οποία ο μουσικοθεραπευτής βοηθά τον ασθενή να επανακτήσει την υγεία του, χρησιμοποιώντας μουσικές εμπειρίες και τις σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα από αυτές, σαν δραστική δύναμη αλλαγής» (Bruscia). Ιατρική της μουσικής πράξης εκτέλεσης (performing arts medicine): αναφέρεται στη θεραπεία των σωματικών και ψυχολογικών προβλημάτων των μουσικών εκτελεστών. Κλινική Μουσικοθεραπεία: αναφέρεται στις λειτουργικές χρήσεις της μουσικής σε διάφορες ιατρικές ειδικότητες, όπως χειρουργική καρδιολογία κτλ. Η Κλινική Μουσικοθεραπεία μπορεί να ταξινομηθεί ως εξής: Κατηγορίες Κλινικής Μουσικοθεραπείας: Η μουσική ως ιατρική: αναφέρεται στη χρήση της μουσικής που επιδρά στην υγεία άμεσα. Ένα παράδειγμα της μουσικής ως ιατρικής είναι η χρήση της μουσικής σαν ακουστική αναλγησία. Η ακρόαση της μουσικής σε αυτή την περίπτωση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να μειώσει τον πόνο του ασθενούς. Μουσική στην Ιατρική: με την οποία αναφερόμαστε στη χρήση της μουσικής σαν το κύριο μέσο που υποστηρίζει και ταυτόχρονα ενισχύει την ιατρική θεραπεία και τις διαδικασίες της. Μουσικοθεραπεία και ιατρική: είναι η κατηγορία στην οποία η ιατρική θεραπεία και η μουσικοθεραπεία παίζουν έναν ίσης σημασίας ρόλο. Μουσικοθεραπεία ως Ιατρική: αναφερόμαστε στη χρήση της σχέσης του μουσικοθεραπευτή με τον ασθενή, στην προσπάθεια αντιμετώπισης των προβλημάτων του ασθενή. Και: Η Μουσικοθεραπεία στην Ιατρική με την οποία αναφερόμαστε στη χρήση της μουσικής που παίζει υποβοηθητικό ρόλο και υποστηρίζει τις ιατρικές διαδικασίες. 17

19 Οι στόχοι είναι συχνά ψυχό κοινωνικοί στη φύση τους (Σακαλάκ, 2004: ). Κεφάλαιο 2: Μέθοδοι της Μουσικοθεραπείας 2.1. Μέθοδοι Οι μέθοδοι Μουσικοθεραπείας ανάλογα με την προσέγγιση που θα ακολουθήσει ο Μουσικοθεραπευτής αλλά και με βάση τις ανάγκες του πελάτη μπορεί να εμφανίζουν ποικιλία (Ψαλτοπούλου, 1998: 173). Εδώ, λοιπόν, θα γίνει αναφορά μόνο σε δύο γενικότερους τομείς, σύμφωνα με τους οποίους διαμορφώνονται οι παρακάτω μέθοδοι: 1) Δεκτική Μουσικοθεραπεία Στη Δεκτική Μουσικοθεραπεία (Receptive) ο θεραπευόμενος ακούει προηχογραφημένη ή ζωντανή μουσική και απαντάει σε αυτή είτε με το λόγο είτε με σχέδιο, κίνηση, χαλάρωση, συγγραφή ή φαντασίωση εικόνας ή ιστορίας και άλλα. Κάποιες μέθοδοι είναι οι εξής: Μουσική και Χαλάρωση (Relaxation), Μουσική και Διαλογισμός (Meditation). Ο θεραπευόμενος ακούει μουσική και μπαίνει σε διαδικασία χαλάρωσης και διαλογισμού, καταστάσεις που αφορούν στη διατήρηση της ψυχικής και σωματικής υγείας του. Ηχοθεραπεία (Vibroacoustic Therapy - V.A) Πρόκειται για μέθοδο που χρησιμοποιείται κυρίως στην Αγγλία και στις Η.Π.Α και αφορά στην εφαρμογή συγκεκριμένων χαμηλών κυρίως ηχητικών συχνοτήτων στο σώμα. Αυτός που ανέπτυξε την ακουστικό-παλμική θεραπεία είναι ο Νορβηγός θεραπευτής και εκπαιδευτικός Olav Skille. Η μελέτη του Skille ξεκίνησε το όταν άρχισε να ερευνά τις επιδράσεις των μουσικών δονήσεων (Σακαλάκ, 2004: 178). 18

20 Η έρευνα αυτή ξεκίνησε την εποχή που δούλευε με αυτιστικά παιδιά, παιδιά με ειδικές ανάγκες και με ιδιαίτερες δυσκολίες μάθησης, σε ένα σχολείο της Νορβηγίας. Καθώς, λοιπόν, τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν μυϊκούς σπασμούς και έντονο μυϊκό πόνο, μια κατάσταση δηλαδή ενοχλητική και ταυτόχρονα επώδυνη, ο Skille έπαιζε μουσική χρησιμοποιώντας μεγάλων διαστάσεων ηχεία τα οποία ξάπλωνε στο πάτωμα και επάνω τους τοποθετούσε ένα μεγάλο μαξιλάρι, γεμισμένο με αφρώδες υλικό. Παρατηρούσε, έτσι, τις δονήσεις του ήχου και κατά πόσο αυτές βοηθούσαν στο να μειωθεί ο μυϊκός τόνος και έτσι να χαλαρώσει το παιδί που ξάπλωνε επάνω στο μαξιλάρι. Τέλος, εργαζόταν χρησιμοποιώντας τρεις βασικές αρχές του ήχου και της μουσικής : Χαμηλές συχνότητες που χαλαρώνουν Ρυθμική μουσική που είναι αναζωογονητική Απαλή μουσική που είναι ηρεμιστική Ο Skille (1987), (Κερεζίδου, 2010: 28) προσδιόρισε και παρουσίασε τις αρχές και τη μέθοδο της Ακουστικό-παλμικής θεραπείας στο 1 ο Συμπόσιο του Διεθνούς Οργανισμού Μουσικής και Ιατρικής. Όσον αφορά, στην ψυχοθεραπεία η δεκτική μουσικοθεραπεία αντιπροσωπεύεται κυρίως από τις παρακάτω μεθόδους: Συμπεριφορικές μέθοδοι Πιο συγκεκριμένα η μουσική χρησιμοποιείται σαν θετική ή αρνητική ενίσχυση, για την τροποποίηση της συμπεριφοράς. Μουσική και φαντασίωση εικόνων (Music and Imagery) Εδώ, ο θεραπευόμενος καλείται να φαντασιωθεί εικόνες από την ακρόαση της μουσικής και στη συνέχεια συζητά με τον μουσικοθεραπευτή ή φτιάχνει μια ιστορία που στη συνέχεια τη διαβάζει (Κερεζίδου, 2010: 28). Με αυτήν τη τεχνική είναι ευκολότερη η πρόσβαση στο ασυνείδητο του θεραπευόμενου. GIM (Guided Imagery in Music) 19

21 Η Κατευθυνόμενη νοερή απεικόνιση και μουσική που ανέπτυξε η Dr. Helen Bonny την δεκαετία του 1970 είναι μια σε βάθος προσέγγιση της μουσικής ψυχοθεραπείας όπου χρησιμοποιώντας ένα ειδικά επιλεγμένο πρόγραμμα κλασσικής μουσικής έχει σκοπό να αποκαλύψει εσωτερικές εμπειρίες (Σακαλάκ, 2004: ). Ο θεραπευτής επιλέγει το πρόγραμμα της μουσικής αναλόγως με την κατεύθυνση που κρίνει ότι θέλει να δώσει στη συνεδρία. Ο θεραπευόμενος από την άλλη αφήνεται σε μια κατάσταση βαθειάς χαλάρωσης που μοιάζει με όνειρο και αναφέρει στο θεραπευτή τις εικόνες που του έρχονται στο μυαλό. Με το ερέθισμα της μουσικής ακρόασης φτιάχνει εικόνες και ιστορίες που μοιάζουν με όνειρα και περιέχουν πλούσιο ασυνείδητο υλικό που αφορούν τα προβλήματα της ζωής του. Η προσέγγιση αυτή συνδυάζει μεικτά ψυχαναλυτικά στοιχεία (Jung) και γνωσιακά στοιχεία όπου θεραπευτής και θεραπευόμενος ενώνουν τις δυνάμεις τους για να επικεντρώσουν την προσοχή στο πρόβλημα του θεραπευόμενου και να βρουν λύση. Τέλος, η Dr. Bonny έχει αναπτύξει τέσσερις φάσεις για την διαδικασία της μεθόδου της, οι οποίες είναι οι εξής (Σακαλάκ, 2004: 177): 1. Προκαταρκτική συζήτηση 2. Εισαγωγή (χαλάρωση και επικέντρωση) 3. Φάση της μουσικής ακρόασης και τέλος 4. Μετά - συνεδριακή ολοκλήρωση. Ψυχομουσικά τεστ Πρόκειται για μια παραλλαγή των μεθόδων μουσικής και φαντασίωσης, που έχει κυρίως διαγνωστικές εφαρμογές. Η μέθοδος αυτή ανήκει στη γαλλίδα ψυχίατρο Verdeau-Pailles και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων ακρόαση 10 αποσπασμάτων μουσικών έργων. Τα έργα αυτά διαλέγονται με βάση κάποιες συγκεκριμένες μουσικές και ψυχομουσικές ιδιότητες όπως για παράδειγμα το περιγραφικό έργο, το ρυθμικό έργο, το μελωδικό έργο, ο θόρυβος, το τραγούδι, η ορχήστρα και το μικρό σύνολο. Ο θεραπευόμενος που υποβάλλεται στη διαδικασία του τεστ καλείται να αναφέρει, κάθε φορά, τις εντυπώσεις του για το έργο (Κερεζίδου, 2010: 29-30). Οι απαντήσεις του κατηγοριοποιούνται σε αισθητηριακές, κιναισθητικές, κινητικές, διανοητικές, εικόνες, μνήμες, κρίσεις και εκλογικεύσεις και στη συνέχεια μέσα από συνέντευξη που αφορά τη μουσική «ταυτότητα» του θεραπευόμενου και ένα ενεργητικό test, 20

22 συντάσσεται ένα ψυχομουσικό προφίλ του θεραπευόμενου. Το ψυχομουσικό προφίλ γίνεται πριν την έναρξη των θεραπευτικών συνεδριών και περιέχει πληροφορίες: - Διαγνωστικού χαρακτήρα, χρήσιμες για όλη τη θεραπευτική ομάδα και - Θεραπευτικής κατεύθυνσης, χρήσιμες για το μουσικοθεραπευτή σε σχέση με το ποια θα ακολουθήσει για κάθε θεραπευόμενο, πριν αρχίσει τη θεραπευτική διαδικασία. 2) Ενεργητική Μουσικοθεραπεία Στην Ενεργητική Μουσικοθεραπεία όπου ο θεραπευόμενος παίζει μουσική. Στην Ενεργητική Μουσικοθεραπεία (Active) ο θεραπευόμενος δημιουργεί μουσική (Ψαλτοπούλου, 1998: ). Αυτό μπορεί να γίνει με ψυχοπαιδαγωγικές μεθόδους, με σύνθεση, αυτοσχεδιασμό και εκτέλεση γνωστών μουσικών έργων. Χρησιμοποιεί μουσικά όργανα (πιο συγκεκριμένα αρκετά συχνή είναι η χρήση οργάνων «έθνικ» τύπου διαφόρων κρουστών, ξυλόφωνων, μεταλλόφωνων, φλογέρας κ. α.) (Κερεζίδου, 2010: 30) ή τη φωνή ενώ οι συνεδρίες μπορεί να γίνονται ατομικά ή ομαδικά. Ακόμη, όλα τα όργανα μπορεί να είναι κατάλληλα για την μουσικοθεραπεία και καλό είναι να υπάρχουν όσο το δυνατόν περισσότερα και αντιπροσωπευτικά όλων των ειδών (πνευστά, κρουστά, έγχορδα) και με τη μεγαλύτερη δυνατή έκταση. Η Ενεργητική Μουσικοθεραπεία δεν απαιτεί από το θεραπευόμενο ειδικές γνώσεις. Σε κάθε περίπτωση πάντως πρόκειται για συστηματική διαδικασία, σκόπιμη και οργανωμένη. Ψυχοπαιδαγωγικές Μέθοδοι και Μουσικοθεραπεία Οι ψυχοπαιδαγωγικές μέθοδοι χρησιμοποιούν παιδαγωγικές τεχνικές με σκοπό όχι την εκμάθηση αλλά τη μουσικοθεραπεία. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται μπορεί να αφορούν την εκμάθηση κάποιου οργάνου, τραγουδιού, κάποιων μουσικών δεξιοτήτων κ.α. Για παράδειγμα, μια τεχνική είναι αυτή της μεθόδου Orff (δουλειά με βάση την έμφυτη μουσικότητα, ρυθμό, ερώτηση-απάντηση, δόμηση κ.α.). Άλλες τεχνικές χρησιμοποιούν τις μεθόδους Dalcroze, Willems κ.α. Σύνθεση 21

23 Η προσέγγιση αυτή αφορά τη σύνθεση μέρους ή ολόκληρου μουσικού έργου. Ο θεραπευόμενος συνθέτει μουσική ή στίχους ή και τα δύο. Η δημιουργία τραγουδιών είναι η συχνότερη. Αυτοσχεδιασμός Αποτελεί τη βάση των περισσότερων μεθόδων ενεργητικής μουσικοθεραπείας. Η αυθόρμητη έκφραση του θεραπευόμενου μας δίνει τη δυνατότητα να έχουμε πρόσβαση στην ασυνείδητη πληροφορία (Κερεζίδου, 2010: 31). Αναπτύσσεται, δηλαδή, αυτοσχεδιασμός με μουσικά όργανα ή τη φωνή, ελεύθερο ή δομημένο μέσα σε κάποια μουσικά πλαίσια (π.χ. συνοδεία με συγχορδίες, ρυθμός, κινούμενο γύρω από κάποια μουσική παράμετρο όπως τονικότητα) ή και οργανωμένο γύρω από μια μη μουσική ιδέα παραδείγματως χάρη κάποιο θέμα, κάποιο γεγονός ή κάποιο συναίσθημα. Μπορεί να γίνει ατομικά, μεταξύ του θεραπευτή και θεραπευόμενου ή σε ομάδα Σε ποιους απευθύνεται η μουσικοθεραπεία Περίπου το 40% των μουσικοθεραπευτών ασχολείται με ανθρώπους που έχουν αναπτυξιακά προβλήματα, διανοητικές διαταραχές αλλά και με ηλικιωμένα άτομα που μένουν σε οίκους ευγηρίας ή άλλα ιδρύματα ακόμη και σε φυλακές (Κερεζίδου, 2010: 34). Πιο συγκεκριμένα, η Μουσικοθεραπεία απευθύνεται σε άτομα όλων των ηλικιών (ενήλικες, εφήβους και παιδιά, εφαρμόζεται σε ατομικό ή/και ομαδικό επίπεδο) για ποικίλες καταστάσεις, (Σακαλάκ, 2004: 153) και σε οποιαδήποτε ψυχοσωματική κατάσταση όπως και άλλες μορφές ψυχοθεραπείας. Ενδεικτικά, οι μουσικοθεραπευτές μπορεί να αναλάβουν περιπτώσεις όπως: Ανάπτυξη προσωπικότητας Διαπροσωπικά προβλήματα Συναισθηματικές/αγχώδεις διαταραχές Κατάθλιψη Ψυχοσωματικές διαταραχές Ψυχιατρικές παθήσεις/ διαταραχές Αναπτυξιακές Διαταραχές (αυτισμός, νοητική υστέρηση κ.λ.π) 22

24 Ογκολογία Νευρολογικές παθήσεις Αποκατάσταση-Κοινωνική επανένταξη (ιατρική-ψυχιατρική) Γυναικολογία (εγκυμοσύνη, κ.λ.π) Απεξάρτηση Γεροντολογία (προβλήματα τρίτης ηλικίας) Παιδιατρική Αισθητήριες βλάβες ή εξασθένηση Δυσλειτουργίες στην επικοινωνία Μαθησιακές δυσκολίες Η μουσικοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ενισχύσει την ικανότητα μελέτης-μάθησης, να βελτιώσει την αυτοεκτίμηση των ατόμων, να υποστηρίξει την σωματική άσκηση, να μειώσει το στρες και να να διευκολύνει πλήθος άλλων δραστηριοτήτων (Σακαλάκ, 2004: 153). Επιπλέον, η μουσικοθεραπεία μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε στάδιο μίας ασθένειας, κατά τη διάρκεια της νοσηλείας, προ/μετεγχειρητικά, στον έλεγχο του πόνου, στην αποκατάσταση (ψυχιατρική, ιατρική) έως και τα τελευταία στάδια της ζωής, σε ρόλο ανακουφιστικής θεραπείας. Επισημαίνεται ότι σε κάποιους τομείς από τους παραπάνω είναι πιο διαδεδομένη η διαδραστική ενώ σε κάποιους άλλους εφαρμόζεται περισσότερο η δεκτική μουσικοθεραπεία, ή συνδυασμός και των δύο (Παπανικολάου, 2011: 12-13). Υπάρχει, γενικά, μια ευρύτητα στις εφαρμογές της, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα ο κάθε θεραπευτής με βάση τα δικά του συγκεκριμένα κλινικά ενδιαφέροντα να εξειδικεύεται σε αυτά σύμφωνα με τη θεωρητική του προσέγγιση και τις ανάγκες του συγκεκριμένου κλινικού πλαισίου Ο ρόλος του μουσικοθεραπευτή Η ατμόσφαιρα που δημιουργεί η εφαρμογή της μουσικοθεραπείας επιδρά στην σχέση ασθενούς με τον θεραπευτή ή την σχέση ομάδας με τον θεραπευτή. Μεταξύ αυτών των δύο περιπτώσεων υπάρχει και ένας τρίτος παράγοντας, η μουσική, που αποτελεί συνδετικό κρίκο μεταξύ τους και ο θεραπευτής καλείται να την χειριστεί 23

25 κατάλληλα. Γιατί μέσα από τον θεραπευτή η θεραπευτική τους σχέση θα «δέσει» περισσότερο ή λιγότερο αποτελεσματικά. Η αρχή της θεραπείας γίνεται με την ξεχωριστή θεραπεία σε έναν κατάλληλο χώρο με πολλά μουσικά όργανα με τον ασθενή και τον θεραπευτή να βρίσκονται στον ίδιο ηχητικό χώρο ώστε να δημιουργείται μεταξύ τους μία σχέση ισότητας που μέχρι ενός σημείου ανατρέπει τις συνθήκες της κλασσικής ψυχοθεραπείας και ευνοεί μια καλύτερη επικοινωνία. Ο θεραπευτής είναι αυτός που καλείται να ενθαρρύνει τον ασθενή να παίξει κάποιο από τα μουσικά όργανα που βρίσκονται στον χώρο ή να τραγουδήσει και σημειώνει τις αντιδράσεις και τις πράξεις του. Στην ομαδική θεραπεία ο μουσικοθεραπευτής πρέπει να χρησιμοποιήσει τεχνικές που να συνδυάζουν την μουσική και το παιχνίδι έτσι ώστε να παίρνουν μέρος όλα τα μέλη της ομάδας. Δίνει προσοχή πάντα στην συμπεριφορά των ασθενών, την έκφραση και την στάση τους. Η δημιουργικότητα, η ικανότητα και η ευκινησία τους στις μελωδίες και τους ρυθμούς σημειώνονται. Πιο σημαντικό από όλα, όμως, είναι ότι ο μουσικοθεραπευτής πρέπει να είναι «οπλισμένος» με αρκετή υπομονή, κατανόηση, ψυχραιμία και δεκτικότητα. Να μπορεί να είναι ένας άνθρωπος που πρέπει να έχει την ψυχική ευελιξία να λαμβάνει αλλά και να κατανοεί τα μηνύματα που του στέλνουν οι ασθενείς του. Συμμαχός του σε αυτό πολλές φορές είναι ο χρόνος για να καταλάβει όλα τα μη λεκτικά μηνύματα. Σε περίπτωση που ο ασθενής επιμένει στις ίδιες συμπεριφορές και εκδηλώσεις σημαίνει ότι ο θεραπευτής δεν έχει καταλάβει καλά το μήνυμα που προσπαθεί να του μεταφέρει. Από την πλευρά του θεραπευτή απαιτείται ηρεμία, επιμονή και προσήλωση ώστε να το πετύχει. Ακόμη, υπάρχουν περιπτώσεις που η ομάδα αποτελείται από παραπάνω άτομα από ότι είναι επιτρεπτό κανονικά, τότε απαιτείται η παρουσία ενός συνθεραπευτή ή συνεργάτη/βοηθό του μουσικοθεραπευτή - εφόσον βέβαια έχει και αυτός τις απαραίτητες γνώσεις. Ο ρόλος του είναι κυρίως ενεργητικού παρατηρητή. Με άλλα λόγια θα προκαλεί κάθε άτομο την στιγμή που κρίνεται απαραίτητη μία βοήθεια, να διευκολύνει τον ασθενή να εκφραστεί, να επικοινωνήσει και τέλος να ενσωματωθεί με την υπόλοιπη ομάδα. Αν αυτές οι βασικές προϋποθέσεις εκπληρωθούν τότε το κέρδος από την συμμετοχή αυτή του συνθεραπευτή σε μια θεραπευτική ομάδα είναι πολύ μεγάλο (Τάτση, Τσούτση, 2007: 34-36). 24

26 Γενικότερα, ο μουσικοθεραπευτής ασχολείται με άτομα που έχουν αρκετές ιδιαιτερότητες και συνεπώς πρέπει να έχει υπομονή, διακριτικότητα, κατανόηση και αίσθηση του χιούμορ ενώ πολύ σημαντική είναι και η αξιοπιστία, η γνησιότητα και η ηθική του. Τέλος, πρέπει να τονίσουμε πως η δουλειά του μουσικοθεραπευτή είναι να βοηθά και να ωθεί τον ασθενή να ανακαλύψει και να σχηματοποιήσει τη δική του αλήθεια για να μπορέσει να την εκφράσει με καθαρό τρόπο. Στην μουσικοθεραπεία, λοιπόν, αυτό γίνεται περισσότερο μέσα από τις εκφραστικές δυνατότητες που διαθέτει η ίδια η μουσική και όχι τόσο μέσα από το λεκτικό επίπεδο. Σύμφωνα, με την Γεωργιάδη (2006: 120) ο θεραπευτής θα πρέπει να βρίσκεται ως ένα βαθμό σε συναισθηματική ταύτιση με τις βαθύτερες ανάγκες και τα συναισθήματα του ίδιου του ασθενή, όπως με τον ίδιο τρόπο που ο καλλιτέχνης βρίσκεται ή έρχεται σε επαφή με τα συναισθηματά του. Όπως και ο καλλιτέχνης θα πρέπει να είναι σε θέση να μοιράσει και να εκφράσει τις ιδέες και τα συναισθήτατά του ώστε να μπορεί να έρθει σε ψυχική επαφή με τον ασθενή. Εφόδια Μουσικοθεραπευτή Η εκπαίδευση του μουσικοθεραπευτή περιλαμβάνει κατά βάση μαθήματα κλινικής ψυχολογίας και εξειδίκευση σε τουλάχιστον μία ψυχοθεραπευτική προσέγγιση. Ακόμη, απαιτούνται μαθήματα κλινικού μουσικού αυτοσχεδιασμού και γενικότερα στην εξειδικευμένη χρήση της μουσικής, μουσικοθεραπευτικές ομάδες με εκπαιδευτικό-θεραπευτικό στόχο, πρακτική εξάσκηση και εποπτεία από εξειδικευμένους μουσικοθεραπευτές. Έχουν την δυνατότητα παρακολούθησης τριετούς Μεταπτυχιακού Προγράμματος Εκπαίδευσης για τη Μουσικοθεραπεία. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για πρόγραμμα εκπαίδευσης οργανωμένο σύμφωνα με τα πρότυπα του αντίστοιχου Μεταπτυχιακού Προγράμματος Μουσικοθεραπείας του Πανεπιστημίου New York University (NYU). Το πρόγραμμα, το οποίο λειτουργεί στην Αθήνα αλλά και στη Θεσσαλονίκη, απευθύνεται σε πτυχιούχους ή σπουδαστές Ανωτέρας, Ανωτάτης εκπαίδευσης και Ωδείων, καθώς επίσης σε ψυχολόγους, θεραπευτές και εκπαιδευτικούς με γνώσεις μουσικής. Το πρόγραμμα αναγνωρίζεται επίσης και από αγγλικά πανεπιστήμια. Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση των δύο πρώτων χρόνων σπουδών στην Ελλάδα, παρέχεται 25

27 η δυνατότητα για συνέχιση σπουδών στο NYU και σε αγγλικά πανεπιστήμια με σκοπό την απόκτηση Master. Χώροι που εργάζονται Οι μουσικοθεραπευτές εργάζονται σε διάφορα πλαίσια όπως τομείς ψυχικής υγείας, νοσοκομεία, ειδικά σχολεία, εκπαιδευτικά κέντρα, πανεπιστήμια και κοινωνικές υπηρεσίες κλπ. (Σακαλάκ, 2004: 153). Επιπλέον, οι μουσικοθεραπευτές εργάζονται και ιδιωτικά/ιδιωτική πρακτική (σε δικό τους γραφείο), ανάλογα με τον τομέα στον οποίο ειδικεύονται. Τα μέσα που χρησιμοποιεί ο μουσικοθεραπευτής/ μορφές μουσικής εμπειρίας Τώρα, όσον αφορά τα μέσα που χρησιμοποιεί ένας μουσικοθεραπευτής, σύμφωνα με τον A.M.T.A. (American Music Therapy Association) και τον C.M.T.A. (Canadian Music Therapy Association: οργανισμός μουσικοθεραπείας Αμερικής και Καναδά αντίστοιχα) είναι: Τα μουσικά όργανα: τα κρουστά, κατά κύριο λόγο, όργανα τα οποία ενισχύουν το νευρολογικό σύστημα ανθρώπων με κινητικά προβλήματα. Επίσης στις ομαδικές θεραπείες ευννόουν τη συνεργασία και την προσοχή των συμμετεχόντων. Άλλα όργανα που προτιμώνται είναι το πιάνο και η κιθάρα καθώς και τα όργανα του συστήματος Orff. Το τραγούδι: εφαρμόζεται κυρίως για τη βελτίωση της άρθρωσης και του ρυθμού της αναπνοής ανθρώπων με προβλήματα λεκτικά. Επίσης, δίνει τη δυνατότητα επαναφοράς αναμνήσεων και συζητήσεων. Είναι ένα μέσον ελάττωσης του φόβου και της ανησυχίας. Ο ρυθμός: Ρυθμικές ασκήσεις που χρησιμοποιούνται για να αναπτύξουν διάφορες κινητικές ικανότητες, όπως ευκινησία, δύναμη, ισορροπία σταθερό βηματισμό. Οι 26

28 ασκήσεις αυτές μπορούν να βοηθήσουν πάρα πολύ καθώς τα άτομα μετά από αυτές ανταποκρίνονται καλύτερα και σε αισθητήρια ερεθίσματα. Ο αυτοσχεδιασμός: αποτελεί σημαντικότατη μέθοδο που επιτρέπει τη δημιουργική έκφραση σκέψεων και συναισθημάτων με μη λεκτικό επίπεδο. Είναι αρκετά προσιτό στους θεραπευόμενους αφού δεν προϋποθέτει γνώσεις μουσικής και τους παρακινεί να επινοήσουν την δική τους μουσική με πρόχειρο τρόπο. Μπορούν να αυτοσχεδιάζουν ελεύθερα, αποκρινόμενοι αυθόρμητα στον ήχο. Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να αυτοσχεδιάζουν σύμφωνα με τις οδηγίες του θεραπευτή, για παράδειγμα να τους προταθούν να αυτοσχεδιάσουν «μουσικά πορτραίτα» συναισθημάτων, καταστάσεων ή ατόμων που με κάποιον τρόπο εμπλέκονται στην συνεδρία (Σακαλάκ, 2004: 153). Παράλληλα, βοηθά πολύ τον θεραπευτή στο να καλλιεργήσει σχέση ανάμεσα στον ίδιο, τον ασθενή και τη μουσική. Η σύνθεση: μουσικής αξιοποιείται από παιδιά που νοσηλεύονται προκειμένου να εκφράσουν και να υπερνικήσουν τους φόβους τους. Επίσης άνθρωποι με ανίατες παθήσεις έχουν τη δυνατότητα, μέσω της σύνθεσης, να εστιάσουν στα συναισθήματά τους που αφορούν τις έννοιες της ζωής και του θανάτου. Ο μουσικοθεραπευτής είναι αυτός που θα παροτρύνει τον ασθενή να συνθέσει ένα κομμάτι, μια μουσική σύνθεση και προσπαθεί να δώσει στον ασθενή τα πιο βασικά στοιχεία για την επίτευξη του σκοπού του (Σακαλάκ, 2004: 154). Τέλος η σύνθεση λειτουργεί θετικά σε εφήβους για να διερευνήσουν μνήμες από ψυχικά και σωματικά τραύματα και να εκφράσουν συναισθήματα μηνύματα μη αποδεκτά από την κοινωνία. Η ακρόαση μουσικής: μέθοδος με πολλές εφαρμογές στη θεραπευτική διαδικασία. Ενισχύει την ανάπτυξη γνωστικών δεξιοτήτων όπως της προσοχής και της μνήμης. Επικεντρώνεται σε σωματικές, συναισθηματικές, διανοητικές, αισθητικές και πνευνατικές παραμέτρους της μουσικής. Ο ασθενής μπορεί να αντιδρά στην μουσική μέσα από διάφορες δραστηριότητες όπως είναι η χαλάρωση, ο διαλογισμός, η δομημένη ή ελεύθερη κίνηση, η ανάπτυξη μιας ιστορίας, η δημιουργία φανταστικών εικόνων, η αναπόληση περιστατικών καθώς και το σκιτσάρισμα εικόνων επάνω σε χαρτί. 27