13 o. TGF-β. 2. Ο ρόλος του TGFβ στην καρκινογένεση Επίδραση μιτογόνων παραγόντων στο σηματοδοτικό μονοπάτι του TGF β

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "13 o. TGF-β. 2. Ο ρόλος του TGFβ στην καρκινογένεση Επίδραση μιτογόνων παραγόντων στο σηματοδοτικό μονοπάτι του TGF β"

Transcript

1 13 o TGF-β Μεμβρανικοί υποδοχείς με εσωτερική δραστικότητα κινάσης Ser/Thr 1. Σηματοδότηση μέσω TGFβ Ωρίμανση του μορίου TGFβ Ενεργοποίηση των υποδοχέων TGFβ Οι μεταγραφικοί παράγοντες Smads Η ρύθμιση του μονοπατιού Στη σηματοδότηση του TGFβ δεν συμμετέχουν μόνο οι Smads 2. Ο ρόλος του TGFβ στην καρκινογένεση Επίδραση μιτογόνων παραγόντων στο σηματοδοτικό μονοπάτι του TGF β 3. Το μονοπάτι της ΒΜΡ (Bone morphogenetic protein)

2 430 Μεμβρανικοί υποδοχείς με εσωτερική δραστικότητα κινάσης Ser/Thr Εκτός από τους διαμεμβρανικούς υποδοχείς με ενδογενή δραστικότητα κινάσης τυροσίνης, τα κύτταρα περιέχουν επίσης διαμεμβρανικούς υποδοχείς με ενδογενή δραστικότητα κινάσης Ser/Thr. Ένα παράδειγμα αυτού του τύπου υποδοχέων είναι οι υποδοχείς του αυξητικού παράγοντα μετασχηματισμού TGF-β (transforming growth factor β). Ο TGFβ ανήκει σε μια κατηγορία εξωκυτταρικών σηματοδοτικών πρωτεϊνών, μεταξύ των οποίων και οι κυτοκίνες. Ο TGF-β είναι μια εκκρινόμενη πρωτεΐνη που αναγνωρίστηκε το 1980 να προκαλεί κακοήθη μετασχηματισμό σε καλλιέργειες μεσεγχυματικών κυττάρων των νεφρών (transforming growth factor). Σύντομα ανακαλύφθηκε ότι μπορεί επίσης να αναστέλλει τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων. Ο TGFβ είναι ανάμεσα στους πιο ισχυρούς ενδογενείς αναστολείς του πολλαπλασιασμού των επιθηλιακών και των λεμφικών κυττάρων καθώς επίσης και στα αρχικά στάδια της ογκογένεσης. Ωστόσο, ανάλογα με τον ιστό και το φυσιολογικό περιβάλλον, ο TGF-β παίζει κρίσιμο ρόλο στην ανάπτυξη, την ομοιόσταση και την επούλωση των πληγών. 1. Σηματοδότηση μέσω TGF-β Η υπερ-οικογένεια TGFβ των θηλαστικών μπορεί να χωριστεί σε ένα μεγάλο αριθμό υποοικογενειών με 35 δομικά παρόμοιες κυτοκίνες: την υπο-οικογένεια TGFβ, BMP (μορφογενετική πρωτεΐνη των οστών), GDFs (Growth differentiation factors: παράγοντες διαφοροποίησης της ανάπτυξης), activin/inhibin, nodal, myostatin (μυοστατίνη), και AMH (anti-müllerian hormone). Αυτοί οι παράγοντες μπορούν να παραχθούν από πολλούς κυτταρικούς τύπους (TGFβ) ή μόνο από μερικούς (μυοστατίνη). Μπορεί να είναι ενεργοί από τα πρώτα στάδια της εμβρυικής ανάπτυξης μέχρι και την εφηβεία (ΒΜΡ) ή μόνο για πολύ περιορισμένες περιόδους (ΑΜΗ). Όλες οι ισομορφές TGF-β προσδένονται σε υποδοχείς που είναι διαμεμβρανικές πρωτεΐνες με ενσωματωμένη δράση κινάσης σερίνης-θρεονίνης (Ser/Thr). Οι υποδοχείς δηλαδή έχουν μία περιοχή που έχει την ικανότητα να μεταφέρει μια φωσφορική ομάδα από το ΑΤΡ σε κατάλοιπα Ser/Thr. Η δράση κινάσης βρίσκεται στο ενδοκυτταρικό τμήμα του υποδοχέα. Οι υποδοχείς των TGF-β ονομάζονται ΤβR και οι σημαντικότεροι από αυτούς είναι ο ΤβRI και ο ΤβRIΙ. Οι ενεργοποιημένοι υποδοχείς είναι διμερισμένοι, δηλαδή αποτελούνται από δύο ίδιες υπομονάδες. Ωρίμανση του μορίου TGF-β O TGF-β συντίθεται ως πρόδρομη ανενεργή προ-πρωτεΐνη, η οποία αποτελείται από μια προ-προ ΝΗ 2 -τελική περιοχή (pre-region) που έχει το ρόλο σηματοδοτικού πεπτιδίου, μια προ-περιοχή (pro-domain, LAP: latency associated peptide) αμινοξέων, και ένα COOτελικό τμήμα που θα αποτελέσει το μονομερές του ενεργού, ώριμου TGF-β. Η διαδικασία ωρίμανσης ξεκινά στο κυτταρόπλασμα, όπου κόβεται το σηματοδοτικό προ-προ-πεπτίδιο. Το υπόλοιπο τμήμα διμερίζεται και ονομάζεται small latent complex (SLC). Το διμερές πρόδρομο μόριο, το οποίο συγκρατείται με δεσμούς S-S, οδηγείται στο trans-golgi, όπου το TGF-β αποκόπτεται από μια furin-like πρωτεάση, ωστόσο, παραμένει συνδεδεμένο στο προ-πεπτίδιο LAP μέσω μη ομοιοπολικών αλληλεπιδράσεων. Στην προπεριοχή LAP του διμερούς πρόδρομου μορίου, στο οποίο συνδέεται επίσης και η kda γλυκοπρωτεΐνη LTBP (Latent TGFβ-binding protein), και το πρωτεϊνικό σύμπλεγμα ονομάζεται large latent complex (LLC) (Εικόνα 13.1). Το LLC απελευθερώνεται στον εξωκυττάριο χώρο, και με τη βοήθεια της LTBP συνδέεται στην εξωκυττάρια θεμέλια ουσία, όπου παραμένει ανενεργό. Η ενεργοποίηση του TGF-β αρχίζει με την αποσύνδεση του LLC από την εξωκυττάρια θεμέλια ουσία με τη βοήθεια πρωτεασών. Η σύνδεση της πρωτεΐνης

3 KΕΦΑΛΑΙΟ της εξωκυττάριας θεμέλιας ουσίας θρομβοσπονδίνης στην προ-περιοχή LAΡ, οδηγεί στην απελευθέρωση του ώριμου ομο- ή ετερο-διμερούς TGFβ (Εικόνα 13.2). Small latent complex Εικόνα 13.1 Ωρίμανση του TGF-β. O TGF-β συντίθεται ως πρόδρομη ανενεργή προ-πρωτεΐνη (pre-pro-protein), η οποία αποτελείται από μια προ-προ ΝΗ2-τελική περιοχή (pre-region), μια προ-περιοχή (pro-domain, LAP: latency associated peptide), και ένα COO-τελικό τμήμα που θα αποτελέσει το μονομερές του ώριμου TGF-β. Στη συνέχεια, το σηματοδοτικό προ-προ-πεπτίδιο αποκόβεται και το υπόλοιπο τμήμα διμερίζεται και ονομάζεται small latent complex (SLC). Το διμερές TGF-β κόβεται από μια furinlike πρωτεάση, ωστόσο, παραμένει συνδεδεμένο στο προ-πεπτίδιο LAP μέσω μη ομοιοπολικών αλληλεπιδράσεων. Στην προ-περιοχή LAP του διμερούς πρόδρομου μορίου, συνδέεται επίσης και γλυκοπρωτεΐνη LTBP (Latent TGFβ-binding protein), και το πρωτεϊνικό σύμπλεγμα ονομάζεται large latent complex (LLC). Με τη συνεργασία διαφόρων πρωτεασών (furin, throbospondin, transglutaminase, plasmin) ώριμο TGF-β αποκόπτεται..

4 432 Μεμβρανικοί υποδοχείς με εσωτερική δραστικότητα κινάσης Ser/Thr Εικόνα 13.2 Απελευθέρωση του ώριμου TGF-β. O TGF-β συντίθεται στο κυτταρόπλασμα ως pre-pro-protein (pre-region / pro-domain LAP / ώριμο TGF-β). Στη συνέχεια, το σηματοδοτικό προ-προ-πεπτίδιο αποκόβεται και το υπόλοιπο τμήμα διμερίζεται και ονομάζεται small latent complex (SLC). Το διμερές πρόδρομο μόριο κόβεται από μια furin-like πρωτεάση. Ωστόσο, το ώριμο TGF-β παραμένει συνδεδεμένο στο προ-πεπτίδιο LAP μέσω μη ομοιοπολικών αλληλεπιδράσεων. Στην προ-περιοχή LAP του διμερούς πρόδρομου μορίου, συνδέεται επίσης και η γλυκοπρωτεΐνη LTBP (Latent TGFβ-binding protein), και το πρωτεϊνικό σύμπλεγμα ονομάζεται large latent complex (LLC). Το LLC απελευθερώνεται στον εξωκυττάριο χώρο, και με τη βοήθεια της LTBP συνδέεται στην εξωκυττάρια θεμέλια ουσία, όπου παραμένει ανενεργό. Η ενεργοποίηση του TGF-β αρχίζει με την αποσύνδεση του LLC από την εξωκυττάρια θεμέλια ουσία με τη βοήθεια πρωτεασών. Η σύνδεση της πρωτεΐνης της εξωκυττάριας θεμέλιας ουσίας θρομβοσπονδίνης στην προ-περιοχή LAΡ, οδηγεί στην απελευθέρωση του ώριμου ομο- ή ετερο-διμερούς TGFβ. Τα διαφορετικά σύμπλοκα των υποδοχέων και οι διαφορετικοί προσδέτες Όπως είδαμε, η οικογένεια των TGFβ περιλαμβάνει διάφορες υπο-οικογένειες: την υποοικογένεια των TGF-β/ακτιβίνης/Nodal και την υποοικογένεια των ΒΜΡ (bone morphogenetic protein)/gdfs (growth and differentiation factors)/mis (Mullerian inhibiting substance). Αυτοί οι προσδέτες ενεργοποιούν μια οικογένεια υποδοχέων κινάσες Ser/Thre, η οποία στο ανθρώπινο γονιδίωμα αποτελείται από 12 μέλη (7 τύπου ΤβRI και 5 τύπου TβRII). O ΤβRI ονομάζεται και ALK5 (activin receptor-like kinase -5). Έτσι τα σύμπλοκα των υποδοχέων που μπορεί να δημιουργηθούν είναι αρκετά ώστε να εξαρτάται από αυτά το είδος της απόκρισης του κυττάρου. Δηλαδή ανάλογα με τον προσδέτη ενεργοποιείται ένα διαφορετικό σύμπλοκο υποδοχέων, το οποίο στην συνέχεια, θα φωσφορυλιώσει και τις

5 KΕΦΑΛΑΙΟ αντίστοιχες πρωτεΐνες Smad οι οποίες με την σειρά τους θα μεταδώσουν το σήμα ώστε να υπάρξει η κατάλληλη απόκριση του κυττάρου. Πρόσφατα ανακαλύφθηκε ένα τρίτο είδος υποδοχέων, οι υποδοχείς τύπου III (TβRIIΙ). Αυτοί διαφέρουν από τους υποδοχείς τύπου I και II, καθώς οι ενδοκυτταρικές περιοχές τους στερούνται οποιουδήποτε μοτίβου αλληλουχίας που θα μπορούσε να εμπλέκεται στη μεταγωγή σήματος. Μια από τις πρωτεΐνες τύπου III, η βηταγλυκάνη, είναι μια διαμεμβρανική πρωτεογλυκάνη. Λειτουργεί σαν συν-υποδοχέας του ActRII και προσδένει inhibin, ένα μέλος της υπερ-οικογένειας TGFβ. Η inhibin αναστέλλει και η ακτιβίνη ενεργοποιεί την έκκριση της FSH από τους βλεννογόνους αδένες του χοίρου. Ο ρόλος της βηταγλυκάνης είναι διεγερτικός της σηματοδότησης ή ανασταλτικός ανάλογα με τις συνθήκες και τον κυτταρικό τύπο. Ο άλλος συμπληρωματικός υποδοχέας είναι η ενδογλίνη (ή CD105), μια διαμεμβρανική γλυκο-πρωτεΐνη, που παίζει ρόλο κρίσιμο ρόλο στην αγγειογένεση. Παρουσιάζει μεγάλη δομική ομοιότητα με τη βηταγλυκάνη και συνδέεται με μεγάλη συγγένεια με τον TβRI και μικρότερη με τον TβRII. Δεν μπορεί να συνδέσει από μόνη της τον TGF-β αλλά ρυθμίζει τη σύνδεση του TGF-β στους υποδοχείς τύπου Ι και ΙΙ. Πίνακας Οι αντιστοιχία ανάμεσα στους διάφορους προσδέτες της οικογένειας των TGFβ και του συμπλόκου υποδοχέων για την ενεργοποίηση του μονοπατιού Προσδέτης Υποδοχέας τύπου Ι Υποδοχέας τύπου ΙΙ Βοηθητικός Υποδοχέας Smads TGFβ TβR-I (ALK-5) TβR-II TβR-III (betaglycan) Smad2/3 inhibin ALK-4 ActR-IIB TβR-III (betaglycan) Smad2/3 activin ALK-4 ActR-IIB TβR-III (betaglycan) Smad2/3 GDF1, Nodal ΑLΚ-4,7 ActR-IIB Cripto Smad2/3 TGF-β ALK-1 TβR-II endoglin Smad1/5

6 434 Μεμβρανικοί υποδοχείς με εσωτερική δραστικότητα κινάσης Ser/Thr Ενεργοποίηση των υποδοχέων των TGF-β Μετά από την εμφάνιση ενός διμερούς μορίου TGF-β στον εξωκυττάριο χώρο, ακολουθεί η πρόσδεσή του στον υποδοχέα του. Ο υποδοχέας TGFβ είναι ένα ετερο-τετραμερές στην ενεργοποιημένη του μορφή, περιέχει δυο αντίγραφα δυο διαφορετικών υπομονάδων, γνωστών ως TβRΙ και TβRΙΙ. Και οι δυο υπομονάδες έχουν στο ενδοκυτταρικό τους τμήμα μια κινάση Ser/Thr, και η δραστηριότητα του TβRΙ ελέγχεται από τον προσδέτη. Ο μηχανισμός ενεργοποίησης είναι ο ακόλουθος: Ο διμερής προσδέτης TGFβ αρχικά προσδένεται στον υποδοχέα ΤβRIΙ, και σε αυτή τη μορφή αναγνωρίζεται από τον TβRI. Ο ΤβRΙ συνδέεται στο σύμπλοκο TGFβ-TβRII, δημιουργώντας ένα ετερο-ολιγομερές, όπου ο TβRII έχοντας δράση κινάσης Ser/Thr φωσφορυλιώνει τον TβRI. Η φωσφορυλίωση του υποδοχέα ΤβRI γίνεται σε μία περιοχή που βρίσκεται λίγο κάτω από την πλασματική μεμβράνη και είναι πλούσια σε γλυκίνη και σερίνη (Gly/Ser), γνωστή ως GS-box. Η φωσφορυλίωση του υποδοχέα ΤβRI δημιουργεί θέσεις πρόσδεσης για σηματοδοτικά μόρια τελεστές. Αυτός ο τύπος υποδοχέα λοιπόν χρησιμοποιεί δυο υπομονάδες για τη μεταγωγή σήματος: την υπομονάδα TβRII, υπεύθυνη για τη σύνδεση του προσδέτη, και την υπομονάδα ΤβRI, η οποία καθορίζει την εξειδίκευση για την περαιτέρω μεταγωγή του σήματος. Η ενεργοποίηση του υποδοχέα TGFβ συνοδεύεται από πολλαπλές φωσφορυλιώσεις στις κυτταροπλασματικές περιοχές του υποδοχέα, φωσφορυλιώσεις όχι μόνο σε κατάλοιπα Ser/Thr αλλά και σε Tyr. Πρόκειται για trans-αυτοφωσφορυλιώσεις ανάμεσα στις υπομονάδες του υποδοχέα. Ο ενεργοποιημένος υποδοχέας στη συνέχεια μεταφέρει το μήνυμα στον πυρήνα μέσω των μεταγραφικών παραγόντων Smads (Smad2, Smad3), πρωτεΐνες που αντιπροσωπεύουν τα υποστρώματα των υποδοχέων ΤβRI (Εικόνα 13.4). Εικόνα 13.3 Δομικές περιοχές των υποδοχέων ΤβRI και ΤβRII. Ο ΤβRI διαθέτει μια GSπεριοχή, η οποία φωσφορυλιώνεται ύστερα από την πρόσδεση του ΤGFβ.

7 KΕΦΑΛΑΙΟ Εικόνα 13.4 Βασικό μονοπάτι των TGFβ. O TGF-β προσδένεται στο διμερισμένο υποδοχέα ΤβRIΙ, ο οποίος φωσφορυλιώνει τον υποδοχέα ΤβRI, στην GS περιοχή του, και αυτός με την σειρά του θα φωσφορυλιώσει την πρωτεΐνη Smad 2/3, αυτή θα συνδεθεί με τη Smad4 και θα εισέλθουν στον πυρήνα όπου θα προάγουν την μεταγραφή ενός γονιδίου στόχου. Aπό Harvey Lodish, Molecular Cell Biology, Οι μεταγραφικοί παράγοντες Smads Οι Smads είναι πρωτεΐνες που κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες : 1. R- Smads (receptor activated Smad) που ενεργοποιούνται από υποδοχείς: των TGF-β (Smad2, Smad3) των ΒΜΡ (Smad1, Smad5 και Smad8)

8 436 Μεμβρανικοί υποδοχείς με εσωτερική δραστικότητα κινάσης Ser/Thr 2. Co-Smads (common mediator Smad) κοινός μεσολαβητής: είναι ο Smad4 και είναι εκείνος που συνοδεύει τους R-Smads στον πυρήνα. 3. I-Smads (inhibitory Smads): είναι οι ανασταλτικοί Smad, σταματούν την περαιτέρω μεταγωγή του σήματος και είναι οι Smad6 και Smad7. Οι Smads που αντιστοιχούν στους υποδοχείς του TGF-β είναι οι Smad2 και Smad3. Όπως αναφέρθηκε με την φωσφορυλίωση του ΤβRI δημιουργείται μια θέση πρόσδεσης για τους Smads. Με την πρόσδεση των Smad2,3 στον υποδοχέα, προκαλείται φωσφορυλίωσή τους. Η φωσφορυλίωση των Smad2,3 προκαλεί την απομάκρυνσή τους από τον υποδοχέα και τη δημιουργία συμπλόκου με τον Smad4 (Co-Smad). Στη συνέχεια, το σύμπλοκο Smad2/3- Smad4 εισέρχεται στον πυρήνα, αλληλεπιδρά με διάφορους μεταγραφικούς παράγοντες, που είναι συνδεδεμένοι με το DNA, και μεταγράφεται το γονίδιο στόχος. Δομή των Smads Οι Smads είναι πρωτεΐνες χωρίς ενζυμική δράση που περιέχουν περιοχές αλληλεπίδρασης με άλλες πρωτεΐνες, με το DNA και με μεταγραφικούς παράγοντες. Αποτελούνται από τρεις περιοχές: MH1 N-Mad homology1 Linker, συνδετική περιοχή ΜΗ2 C-Mad homology2 Οι περιοχές ΜΗ1 και ΜΗ2 περιέχουν πολλές διατηρημένες περιοχές, ενώ η συνδετική περιοχή δεν είναι τόσο συντηρημένη. Ο ρόλος της περιοχής ΜΗ1 είναι: 1. Αυτοαναστολή: Η περιοχή ΜΗ1 συμβάλλει στην αυτοαναστολή αλληλεπιδρώντας φυσιολογικά με την περιοχή ΜΗ2. Με αυτό τον τρόπο εμποδίζεται η δράση των Smad απουσία προσδέτη (TGF-β). 2. Ικανότητα δέσμευσης με το DNA: Η περιοχή ΜΗ1 έχει την ικανότητα να αλληλεπιδρά με το DNA για να ξεκινήσει η μεταγραφή. Οι R-Smads διαφέρουν ως προς την ικανότητα αυτή γιατί ο Smad3 περιέχει μια περιοχή που ονομάζεται βρόγχος β-hairpin, που είναι υπεύθυνος για την πρόσδεσή του στην μεγάλη αύλακα του DNA, ενώ ο Smad2 δεν περιέχει την περιοχή αυτή. 3. Αλληλεπίδραση με πρωτεΐνες. 4. Εισαγωγή στον πυρήνα: Οι Smads περιέχουν μια αλληλουχία στην περιοχή ΜΗ1 που ορίζεται ως NLS μοτίβο (nuclear localization signal) και συμβάλλει στην εισαγωγή των Smads στον πυρήνα. Η συνδετική περιοχή (linker) η οποία συνδέει τις περιοχές ΜΗ1 και ΜΗ2, είναι λιγότερο συντηρημένη, περιέχει σημαντικά ρυθμιστικά μοτίβα πλούσια σε προλίνη Περιλαμβάνει: Θέσεις φωσφορυλίωσης για ΜΑΡΚΚΚ. ΡΥ μοτίβο, υπάρχει μόνο στα R-Smads το οποίο αλληλεπιδρά με Ε3 λιγάσες (Smurf1και Smurf2) και οδηγεί στην ουβικουιτινίωση και πέψη του συμπλόκου. NES στο Ν-άκρο, βρίσκεται μόνο στον Co-Smad και συμβάλλει στην εισαγωγή του στον πυρήνα. SAD (Smad activation domain), είναι η περιοχή του Co-Smad που συμβάλλει στην αλληλεπίδρασή του με τους R-Smads.

9 KΕΦΑΛΑΙΟ Ο ρόλος της περιοχής ΜΗ2 είναι: Αλληλεπίδραση με πρωτεΐνες, με υποδοχείς (στην περίπτωση των R-Smads), με άλλους Smads και με μεταγραφικούς παράγοντες. Αυτοαναστολή Σύνδεση στο DNA Συμπαράγοντες σύνδεσης στο DNA Σύνδεση με ΤβRI Smad4 Συμπαράγοντες σύνδεσης στο DNA Εικόνα 13.5 Συνολική εικόνα δομής των Smad και ρόλος της κάθε περιοχής τους. Στην περιοχή ΜΗ1 υπάρχουν τμήματα για αυτοαναστολή των R-Smads, σύνδεση με το DNA, αλληλεπίδραση με μεταγραφικούς παράγοντες και εισαγωγή στον πυρήνα. Στην περιοχή ΜΗ2 βρίσκονται τμήματα για αλληλεπίδραση με τον TβRI, και την Smad4 και με συμπαράγοντες σύνδεσης στο DNA. Τέλος στην συνδετική περιοχή των R-Smads υπάρχουν θέσεις φωσφορυλίωσης από ΜΑΡΚΚΚ, το ΡΥ μοτίβο το οποίο αλληλεπιδρά με Ε3 λιγάσες (Smurf1και Smurf2) και οδηγεί στην ουβικουιτινίωση, ενώ στη συνδετική περιοχή του Co-Smad υπάρχουν οι περιοχές NES και SAD για εισαγωγή στον πυρήνα και αλληλεπίδραση με τους R-Smads αντίστοιχα. Από Μ Lutz, P Knays, Integration of the TGF-β pathway into the cellular signaling network, Cellular Signaling 14 (2002) Η ρύθμιση του μονοπατιού Η κυτταρική απάντηση στην οικογένεια των TGF-β είναι η απόπτωση, η διαφοροποίηση ή ο πολλαπλασιασμός. Ωστόσο τι είναι αυτό που θα καθορίσει ποια θα είναι η κυτταρική απάντηση και ποιο το μέγεθός της; Όλα όσα προαναφέρθηκαν καθορίζονται με το συνδυασμό διάφορων παραγόντων και μηχανισμών που αποτελούν τη ρύθμιση του μονοπατιού. Η ρύθμιση του μονοπατιού μπορεί να χωριστεί σε τρεις τομείς: Μέσω της ανακύκλωσης των υποδοχέων. Μέσω πρωτεϊνών, που αλληλεπιδρούν με τους υποδοχείς ή εμπλέκονται στο μονοπάτι. Μέσω των διαφορετικών συμπλόκων των υποδοχέων και των διαφορετικών ισομορφών του TGF-β. Α) Η ανακύκλωση των υποδοχέων Ένα θέμα που απασχόλησε τους επιστήμονες ήταν το τι ακριβώς συμβαίνει μετά τη σύνδεση του προσδέτη (TGF-β) με τον υποδοχέα. Αν ο προσδέτης παρέμενε μετά την ενεργοποίηση του υποδοχέα στην περιοχή της πλασματικής μεμβράνης, δηλαδή ήταν σε θέση να ενεργοποιήσει πολλές φορές τον ίδιο ή και άλλους υποδοχείς αυτό θα οδηγούσε σε μια ανεξέλεγκτη ενεργοποίηση του μονοπατιού. Γι αυτό το λόγο, με την ενεργοποίηση του

10 438 Μεμβρανικοί υποδοχείς με εσωτερική δραστικότητα κινάσης Ser/Thr υποδοχέα από τον προσδέτη ξεκινάει η ενεργοποίηση του μονοπατιού αλλά και η εσωτερίκευση του υποδοχέα μαζί με τον προσδέτη. Για να εξηγήσουμε την έννοια της εσωτερίκευσης του υποδοχέα θα πρέπει να την διακρίνουμε σε δύο περιπτώσεις: - Απουσία του TGF-β, οι υποδοχείς συνεχώς εσωτερικεύονται και ανακυκλώνονται μέσω κυστιδίων που δημιουργούνται και ονομάζονται ενδοσώματα ανακύκλωσης (recycling endosomes). - Παρουσία TGF-β, το σύμπλοκο των υποδοχέων (TβRI/TβRII) εσωτερικεύεται και γρήγορα οδηγείται σε αποικοδόμηση. Η δομή που συμμετέχει λέγεται λυσόσωμα αποικοδόμησης (degrading lysosome). Βέβαια ο ακριβής μηχανισμός της εσωτερίκευσης δεν έχει διευκρινιστεί πλήρως αφού περισσότεροι από ένα μηχανισμοί προκαλούν την εσωτερίκευση των υποδοχέων. α) β) Εικόνα 13.6 Ανακύκλωση των υποδοχέων α) Απουσία TGF-β: Εσωτερίκευση και ανακύκλωση συμπλόκου υποδοχέων μέσω του ενδοσώματος ανακύκλωσης (Recycling endosome). β) Παρουσία TGF-β: Εσωτερίκευση και προώθηση σε ένα αποικοδομητικό μονοπάτι μέσω του λυσοσώματος αποικοδόμησης (Degrading lysosome). Από Μ Lutz, P Knays, Integration of the TGF-β pathway into the cellular signalling network, Cellular Signalling 14 (2002) Β) Η αλληλεπίδραση των υποδοχέων με άλλες πρωτεΐνες Διάφορες αλληλεπιδράσεις πρωτεϊνών - υποδοχέων έχουν βρεθεί να λειτουργούν ως ρυθμιστές του μονοπατιού που ενεργοποιείται από το TGF-β. Ένας κύριος ρυθμιστής είναι η πρωτεΐνη ανοσοφιλίνη FKBP12 (FK binding protein 12kDa, μια πρωτεΐνη ΜΒ 12 kda που προσδένει την πρωτεΐνη FK). Απουσία του προσδέτη, η FKBP12 είναι ισχυρά προσδεδεμένη με τον υποδοχέα TβRI και τον σταθεροποιεί σε μια δομή, όπου είναι ανίκανος να φωσφορυλιωθεί από τον TβRII υποδοχέα. Όταν όμως ο TGF-β προσδεθεί στον υποδοχέα

11 KΕΦΑΛΑΙΟ TβRII επιφέρει μία δομή που οδηγεί σε μετατόπιση της FKBP12 και επομένως ενεργοποίηση του TβRI υποδοχέα. Η SARA (Smad anchor receptor activation) είναι η πρωτεΐνη που συγκρατεί στην κυτταρική μεμβράνη τους Smad2,3 ώστε να μπορούν να αλληλεπιδρούν κατάλληλα με τον ΤβRΙ με απώτερο σκοπό να φωσφορυλιωθούν. Όταν οι Smad2,3 φωσφορυλιωθούν διαχωρίζονται από την SARA και δημιουργούν σύμπλοκο με τον Smad4. Η Dab2 (Disable-2) διευκολύνει την σηματοδότηση του TGF-β με το να είναι η γέφυρα ανάμεσα στον TβRI και τον TβRII. Αλληλεπιδρά με το σύμπλοκο των υποδοχέων απουσία και παρουσία του σηματοδοτικού μορίου, επίσης βοηθά και στην αλληλεπίδραση των Smad πρωτεϊνών με το σύμπλοκο των υποδοχέων. Η TRAP-1 (ΤβRΙ-associated protein-1) απουσία του προσδέτη είναι προσδεδεμένη στον TβRII, όταν όμως το TGF-β ενεργοποιήσει τον υποδοχέα επέρχεται μία αλλαγή στην δομή που οδηγεί στην απελευθέρωση της TRAΡ-1 από τον υποδοχέα. H TRAP-1 με μία εφήμερη αλληλεπίδραση με τον Smad4, τον προσελκύει στο σύμπλοκο των υποδοχέων έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα σύμπλοκο μεταξύ των ενεργοποιημένων R-Smads και του Smad4. α β FKBP12 Smurf1/2 Εικόνα 13.7 Αλληλεπίδραση των υποδοχέων TGFβ με ρυθμιστικές πρωτεΐνες. Ένας αριθμός πρωτεϊνών που έχουν είτε θετική, είτε αρνητική επίδραση στο σήμα που επάγεται από τον TGF-β, αλληλεπιδρά με την κυτταροπλασματική περιοχή των υποδοχέων του TGF-β. Αυτοί με θετική επίδραση έχουν άσπρο χρώμα, ενώ αυτοί με αρνητική έχουν γκρι χρώμα, όσες πρωτεΐνες δεν ξέρουμε τι επίδραση έχουν είναι μισές άσπρες μισές γκρι. Μερικές από αυτές (TRIP-1, Dab-2, XIAP, STRAP, SNX6 και η Daxx) συνδέονται στους υποδοχείς ανεξάρτητα από την δράση κινάσης των υποδοχέων (α), άλλες συνδέονται μόνο στους ενεργοποιημένους υποδοχείς (SARA, Smad7, Smurf1/2) (β) ή ελευθερώνονται από τους υποδοχείς μετά την πρόσδεση του σηματοδοτικού μορίου (TRAP-1, FKBP-12, SNX6). Από Μ Lutz, P Knays, Integration of the TGF-β pathway into the cellular signaling network, cellular signaling 14 (2002)

12 440 Μεμβρανικοί υποδοχείς με εσωτερική δραστικότητα κινάσης Ser/Thr Αρνητική ρύθμιση στο μονοπάτι του TGF-β πετυχαίνεται από πρωτεΐνες όπως ο ανασταλτικός Smad7, από την STRAP (serine/threonine kinase receptor-associated protein) ή από τους παράγοντες ουβικουιτινίωσης των Smad Smurf 1, Smurf 2 (Smad ubiquitination regulatory factors). Ο Smad7 ανήκει στην οικογένεια των ανασταλτικών Smad, οι οποίοι διαφέρουν από τους άλλους Smad στην ΜΗ1 περιοχή ενώ είναι ίδιοι στην ΜΗ2. Έτσι o Smad7 μπορεί να αλληλεπιδράσει με τον υποδοχέα στην θέση των R-Smads αλλά δεν μπορεί να φωσφορυλιωθεί και να μεταδώσει το σήμα στο μονοπάτι του TGF-β. Σε συνδυασμό με τον Smad7, η πρωτεΐνη STRAP αναστέλλει το σήμα με το να αλληλεπιδρά με τους υποδοχείς και να τους βοηθά να προσελκύσουν τον Smad7, επίσης σταθεροποιεί την δομή υποδοχέων- Smad7. Τέλος οι πρωτεΐνες Smurf1, Smurf2 είναι λιγάσες E3 που βρίσκονται προσδεδεμένες στον Smad7 και βοηθούν στην ουβικουιτινίωση, ώστε να οδηγηθεί όλο το σύμπλοκο των ενεργοποιημένων υποδοχέων για αποικοδόμηση. Εικόνα 13.8 Ρόλος των Smurf1/2 στην ουβικουιτινίωση των υποδοχέων των TGFβ. Οι Smurf1/2 συνδέονται με τους ανασταλτικούς Smad7 και δημιουργούν σύμπλοκο με τους ενεργοποιημένους TβRI/II μέσα σε κυστίδια καβεολίνης, οδηγώντας στην ουβικουιτινίωση του υποδοχέα. Από Dijke P., Hill C., New insights into TGF-β-Smad signaling, Trends in Biochem. Sci., 2004, 29, Μία άλλη πρωτεΐνη που παίζει επίσης αρνητικό ρόλο στο μονοπάτι του TGF-β, αλλά το πώς ακριβώς δρα δεν είναι ακόμη γνωστό, είναι η TRIP-1 (TGF-β receptor interacting protein). Η TRIP-1 εμποδίζει την μεταγραφή από τον PAI1 προαγωγέα (plasminogen activator inhibitor-1 promoter), μέσω επίδρασης που ασκεί είτε στην δυνατότητα να ενεργοποιηθούν οι Smads είτε στην δυνατότητα να ενεργοποιηθεί ο υποδοχέας TβRI. Γενικά όμως η ανασταλτική δράση της TRIP-1 είναι αποτέλεσμα μηχανισμών που εξαρτώνται τόσο από τους υποδοχείς όσο και από μηχανισμούς ανεξάρτητους των υποδοχέων. Άλλες πρωτεΐνες που αλληλεπιδρούν με τους υποδοχείς άμεσα ή έμμεσα είναι οι TAB1, η SNX6 (Sorting nexin 6) και η DAXX. Η TAB 1 (TGF-β-activated kinase binding protein 1, πρωτεΐνη που συνδέεται στην ΤΑΚ) είναι η πρωτεΐνη που ενεργοποιεί την ΤΑΚ 1 (TGF-β-activated kinase), η οποία με την σειρά της ενεργοποιεί πολλά άλλα μονοπάτια όπως p38 MARK και το JNK. Η πρωτεΐνη ΤΑΒ1 βρέθηκε να αλληλεπιδρά και με τον Smad7, αλλά τότε προκαλεί αναστολή της ΤΑΚ1, και με τον ΧΙΑΡ (x-linked inhibitor of apoptosis), μια Ε3 λιγάση που είναι το μόριο-γέφυρα μεταξύ του υποδοχέα ΤβRI και της ΤΑΒ1. Η ΧΙΑΡ είναι επίσης ένας συμπαράγοντας στη σηματοδότηση του TGF-β, δεν έχει βρεθεί όμως ακόμη πώς ακριβώς ενεργοποιείται από τον TGF-β (Εικόνα 13.7).

13 KΕΦΑΛΑΙΟ Στη σηματοδότηση του TGFβ δεν συμμετέχουν μόνο οι Smads Η ενεργοποίηση του υποδοχέα TGFβ δεν ενεργοποιεί μόνο το μονοπάτι των μεταγραφικών παραγόντων Smads, αλλά πρόσφατα έχουν ανακαλυφθεί και άλλα μονοπάτια. Ο TGFβ ενεργοποιεί: Την κινάση ΡΙ3-Κ και μέσω αυτής την κινάση Akt. Τα μονοπάτια των ΜΑΡ κινασών: μέσω της GTPάσης Rho ενεργοποιεί το μονοπάτι JNK, μέσω της ΤΑΚ1 (ΜΑΡΚΚ) ενεργοποιεί το μονοπάτι p38, και μέσω της Ras ενεργοποιεί το μονοπάτι των ERK1/2. Μέσω της GTPάσης Rho ενεργοποιεί επίσης το μονοπάτι της κινάσης ROCK, η οποία φωσφορυλιώνοντας ενεργοποιεί την κινάση Limk2. Η Limk2 αναστέλει την κοφιλίνη, μια πρωτεΐνη που δεσμεύεται στην ακτίνη και οδηγεί στον αποπολυμερισμό της. Συνεπώς, ο TGFβ ευνοεί τον πολυμερισμό της ακτίνης του κυτταροσκελετού. Μέσω της ενεργοποίησης της φωσφατάσης ΡΡ2Α αναστέλλει την κινάση p70s6k, σταματώντας τον κυτταρικό κύκλο. Εικόνα 13.9 Ο TGFβ επηρεάζει τον κυτταροσκελετό. Μέσω της GTPάσης Rho ενεργοποιεί επίσης το μονοπάτι της κινάσης ROCK, η οποία φωσφορυλιώνοντας ενεργοποιεί την κινάση Limk2. Η Limk2 αναστέλει την κοφιλίνη, μια πρωτεΐνη που δεσμεύεται στην ακτίνη και οδηγεί στον αποπολυμερισμό της. Η αναστολή της κοφιλίνης ευνοεί τον πολυμερισμό της ακτίνης. Από Moustakas A., Heldin C., J. Cell Sci. 2005, 118, Εικόνα Ο TGFβ σταματά τον κυτταρικό κύκλο (εμποδίζει το πέρασμα από την G1 στην S) μέσω δύο μονοπατιών, Smad και non-smad. α/ Μέσω της ενεργοποίησης των Smad επηρεάζει, είτε άμεσα είτε μέσω της ΡΚΑ, γονίδια που αναστέλλουν τον κυτταρικό κύκλο. Η σημαντικότερη δράση είναι η αναστολή του γονιδίου myc. β/ Μέσω της ενεργοποίησης της ΡΡ2Α αναστέλλει την p70s6k, μια κινάση η οποία εισέρχεται στον πυρήνα και προωθεί τον κυτταρικό κύκλο από τη φάση G1 στην S. Η αναστολή της p70s5k σταματά τον κυτταρικό κύκλο στην φάση G1. Από Moustakas A., Heldin C., J. Cell Sci. 2005, 118,

14 442 Μεμβρανικοί υποδοχείς με εσωτερική δραστικότητα κινάσης Ser/Thr Όλα τα συστατικά του κάθε non-smad μονοπατιού δεν είναι ακόμη γνωστά, καθώς επίσης και η σημασία τους. Εικόνα Τα σηματοδοτικά μονοπάτια του TGFβ. Το Smad μονοπάτι: O ενεργοποιημένος υποδοχέας TGFβR φωσφορυλιώνει τους μεταγραφικούς παράγοντες Smad2/3, οι οποίοι διμερίζονται, συνδέονται με τον Smad4, εισέρχονται στον πυρήνα, όπου συνδέονται στο DNA, στις περιοχές SBE (Smad binding element) μαζί με άλλους μεταγραφικούς παράγοντες (TF, transcription factors), οι οποίοι συνδέονται στις περιοχές TBE (Transcrition factor Binding element). Τα non-smad μονοπάτια: Επίσης ο TGFβ μπορεί να ενεργοποιήσει διάφορα μονοπάτια ΜΑΡΚ κινασών (Rho/JNK/cJun, TAK/p38/ATF2, Ras/ERK/cJun), την κινάση ΡΙ3-Κ και την φωσφατάση ΡΡ2Α, η οποία αναστέλλει την κινάση p70s6k (η οποία προωθεί τον κυτταρικό κύκλο). Από Wakefield L, Roberts A., TGF-β signaling: positive and negative effects on tumorigenesis, Current Opinion in Genetics and Development, 2002, 12, Ρόλος του TGF-β στην καρκινογένεση Αν και αρχικά ο TGF-β αναγνωρίστηκε από την ικανότητα μετασχηματισμού σήμερα είναι γνωστό ότι παρουσιάζει ογκοκατασταλτικές δραστηριότητες. Η ογκοκατασταλτική δραστηριότητα κυριαρχεί σε φυσιολογικούς ιστούς, κατά τη διάρκεια όμως της ογκογένεσης μεταβολές στην έκφραση ενός από τα συστατικά του μονοπατιού του TGF-β εμποδίζουν την ογκοκατασταλτική του δραστηριότητα. Πάνω από 74% εντερικών καρκινικών κυτταρικών σειρών και 85% καρκινικών κυτταρικών σειρών των πνευμόνων είναι ανθεκτικές στην

15 KΕΦΑΛΑΙΟ αντιπολλαπλασιαστική δράση του TGF-β. Σε καρκινικά κύτταρα έχουν βρεθεί πολλοί μηχανισμοί που εμποδίζουν τη σηματοδότηση του TGF-β: Αρνητικές μεταλλάξεις του ίδιου του προσδέτη TGF-β, του υποδοχέα του ή ενός από τους Smads (Smad2,3,4), θετικές μεταλλάξεις ή υπερέκφραση των ανασταλτικών Smad6/7 ή της λιγάσης Ε3 που ουβικουιτινιώνει τους Smad, Smurf1/2). Εικόνα Μεταβολές σε διαφορετικά συστατικά των σηματοδοτικών μονοπατιών της υπεροικογένειας του TGFβ (ΒΜΡ, ακτιβίνη, TGF-β) σε ανθρώπινους καρκίνους. Αρνητικές μεταλλάξεις/διαγραφές/κατιούσα ρύθμιση των συστατικών συμβολίζονται με πράσινο, ενώ θετικές μεταλλάξεις/υπερέκφραση συμβολίζονται με κόκκινο. Τα συστατικά στα οποία δεν έχει παρατηρηθεί καμία μεταβολή συμβολίζονται με κίτρινο. Σε κάθε περίπτωση τα αποτελέσματα στη σηματοδότηση είναι αρνητικά.από Levy L., Hill C., Alterations in components of the TGF-β superfamily signaling pathways in human cancer, Cytokine & Growth Factor Reviews 2006, 17, Επίδραση μιτογόνων παραγόντων στο σηματοδοτικό μονοπάτι του TGF-β Οι αυξητικοί παράγοντες μέσω των RTK υποδοχέων τους ενεργοποιούν τις μικρές GTPάσες Ras, οι οποίες μέσω του καταρράκτη των MAPK κινασών προάγουν το μήνυμα του πολλαπλασιασμού του κυττάρου. Όμως οι Ras ταυτόχρονα πρέπει να αναστείλουν την αποπτωτική δράση του TGF-β. Έχει βρεθεί ότι ενεργοποιημένες Ras αυξάνουν τον καταβολισμό των Smad4 μέσω ενός μηχανισμού ουβικουιτινίωσης. Η απώλεια των Smad4 σταματάει τη σηματοδότηση του TGFβ οδηγώντας σε υπερενεργοποίηση του μονοπατιού Ras/ERK. Επίσης, οι Ras μπορούν να μπλοκάρουν τη δραστηριότητα των Smads μέσω ενός διαφορετικού μονοπατιού σταθεροποιώντας τη σύνδεση με τους Smads ενός αναστολέα τους,

16 444 Μεμβρανικοί υποδοχείς με εσωτερική δραστικότητα κινάσης Ser/Thr του TGIF (TG-interacting factor). Η σύνδεση του ΤGIF με τους Smads στον πυρήνα εμποδίζει τη σηματοδότηση του TGF-β. Ένα άλλο συστατικό του TGF-β μονοπατιού, ο Smad7, ο οποίος αναστέλλει τη δράση των Smad4, υπερεκφράζεται μετά από υπεριώδη ακτινοβολία, οποία προκαλεί καρκίνο του δέρματος. Η υπερέκφραση του Smad7 αναστέλλει το μονοπάτι του TGF-F. Raf MEK ERK Εικόνα Η επίδραση μιτογόνων παραγόντων στα σηματοδοτικά μονοπάτια του TGFβ. Οι Ras πέρα από την ενεργοποίηση των ΜΑΡΚ ενεργοποιούν την ουβικουιτινίωση των Smad4 ή τη σύνδεση αρνητικών ρυθμιστών των Smad (του TGIF) στον πυρήνα. Επιπλέον UV ακτινοβολία έχει βρεθεί ότι αυξάνει τα επίπεδα του Smad7, ο οποίος είναι ένας αρνητικός ρυθμιστής των Smad4. Από Wakefield L, Roberts A., TGF-β signaling: positive and negative effects on tumorigenesis, Current Opinion in Genetics and Development, 2002, 12, Μονοπάτι BMP (bone morphogenetic protein) Όλες οι ΒΜΡ, όπως είδαμε και για τους TGF-β, προέρχονται από πρόδρομες πρωτεΐνες μετά από πρωτεολυτικό κόψιμο ενός τμήματος του καρβοξυτελικού τους άκρου. Οι ΒΜΡ ασκούν τη βιολογική τους δράση σε διάφορους τύπους κυττάρων, μεταξύ των οποίων μονοκύτταρα, μεσεγχυματικά, νευρικά και επιθηλιακά κύτταρα. Μελέτες με knockouts ΒΜΡ επιβεβαιώνουν τον κρίσιμο ρόλο τους στη διαφοροποίηση. Το μονοπάτι των BMP είναι παρόμοιο με το μονοπάτι των TGF-β και παρουσιάζεται αναφορικά για να φανεί η διαφορά ανάμεσα στους διάφορους τύπους R-Smads που ενεργοποιούνται σε κάθε μονοπάτι. Στο μονοπάτι των BMP οι R-Smads που ενεργοποιούνται είναι οι Smad1, Smad5, Smad8. Το καθοριστικό κλειδί στην αλληλεπίδραση TβRI-Smad, στο μονοπάτι των TGF-β, αντιπροσωπεύεται από μία περιοχή που βρίσκεται στον τομέα την κινάσης του ΤβRI που ορίζεται ως L-45 βρόγχος. Μέσα σε αυτό τον βρόγχο βρίσκονται αμινοξέα τα οποία διαφέρουν στους TGF-β και BMP υποδοχείς, με αποτέλεσμα να προσδίδουν εξειδίκευση σε ορισμένες ισομορφές των Smads και έτσι διαχωρίζεται το μονοπάτι των BMP και TGF-β.

17 KΕΦΑΛΑΙΟ Οι ΒΜΡ εκτός από το μονοπάτι των Smad ενεργοποιεί και non-smad μονοπάτια: μονοπάτια των ΜΑΡΚ κινασών: ΤΑΒ/ΤΑΚ1/ p38 και το μονοπάτι των ΕRK. Εικόνα Τα μονοπάτια των BMP. Το Smad μονοπάτι: Ο ΒΜΡ συνδέεται σε ένα προσχηματισμένο πολυμερές σύμπλεγμα (PFC: preformed hetero-oligomeric complex) που αποτελείται από το διμερισμένο υποδοχέα τύπου IΙ και τον υποδοχέα τύπου I. Ο υποδοχέας τύπου ΙΙ φωσφορυλιώνει τον τύπου Ι, ο οποίος στη συνέχεια φωσσφορυλιώνει τους μεταγραφικούς παράγοντες Smad1/5/8, οι οποίοι διμερίζονται, συνδέονται με τον Smad4, εισέρχονται στον πυρήνα, όπου συνδέονται στο DNA, όπου θα προάγουν την μεταγραφή ενός γονιδίου-στόχο. Τα non-smad μονοπάτια: Επίσης ο ΒΜΡ μπορεί να ενεργοποιήσει διάφορα non-smad μονοπάτια, όταν συνδέεται στον υποδοχέα τύπου Ι, ο οποίος στρατολογεί στη συνέχεια τον υποδοχέα τύπου ΙΙ. Δεν υπάρχει δηλαδή ένα προσχηματισμένο σύμπλεγμα αλλά δημιουργείται μετά τη σύνδεση του ΒΜΡ (BISC: BMP-induced signaling complexes). Σε αυτήν την περίπτωση ενεργοποιούνται μονοπάτια ΜΑΡΚ κινασών (ΤΑΒ1/TAK1/p38/, Ras/ERK). Από Nohe A., Keating E., Knaus P., Petersen N., Signal transduction of bone morphogenetic protein receptors, Cellular Signalling, 2004, 16, Βιβλιογραφία Birkey Reffey S, Wurthner GU, Parks WT, Roberts AB, Duckett CS. X-linked inhibitor of apoptosis protein functions as a cofactor in transforming growth factor-beta signaling. J Biol Chem 2001, 276,

18 446 Μεμβρανικοί υποδοχείς με εσωτερική δραστικότητα κινάσης Ser/Thr Choy L, Derynk R. The type II transforming growth factor (TGF-β) receptor-interacting protein TRIP-1 acts as a modulator of the TGF-β response. J Biol Chem 1998, 273, DaCosta S., Roberts A., Lateral signaling enhances TGF-β response complexity, Trends in Cell Biol., 2004, 14, Dijke P., Hill C., New insights into TGF-β-Smad signaling, Trends in Biochem. Sci., 2004, 29, Krauss Gerhard, Biochemistry of signal Transduction and Regulation, Wiley-VCH Verlag 2001 Kulkarni AB, Huh C-G, Becker D, et al.: Transforming growth factor β 1 null mutation in mice causes excessive inflammatory response and early death. Proc Natl Acad Sci USA 1993, 90, Lalage M wakefield, Yu-an Yang and Oksana Dukhanina, Transforming growth factor-β and breast cancer: Lessons learned from genetically altered mouse models Breast cancer Res 2000, 2(2), Lalage M Wakefield and Anita B Roberts, TGF-β signaling: Positive and negative effects on tumorigenesis.current Opinion in Genetics and Development 2002, 12, Levy L., Hill C., Alterations in components of the TGF-β superfamily signaling pathways in human cancer, Cytokine & Growth Factor Reviews 2006, 17, Moustakas A., Heldin C-H., Non-Smad TGF-β signals, J. Cell Science 2005, 118, Nohe A., Keating E., Knaus P., Petersen N., Signal transduction of bone morphogenetic protein receptors, Cellular Signalling, 2004, 16, Lutz, P Knaus, Integration of TGF-β pathway into the cellular signalling network, Cellular Signaling 2002, 14, Parks WT, Frank DB, Huff C, Renfrew Haft C, Martin J, Meng X, et al. Sorting nexin 6, a novel SNX, interacts with the transforming growth factor-beta family of receptor serinethreonine kinases. J Biol Chem 2001, 276, Perlman R, Shiemann WP, Brooks MW, Lodish HF, Weinberg RA. TGF-beta-induced apoptosis is mediated by the adapter protein Daxx that facilitates JNK activation. Nat Cell Biol 2001; 3: Yamaguchi K, Nagai S, Ninomiya-Tsuji J, Nishita M, Tamai K, Irie K, et al. XIAP, a cellular member of the inhibitor of apoptosis protein family, links the receptors to TAB1-TAK1 in the BMP signaling pathway, EMBO J 1999, 18, Yang X, Khosravi-Far R, Chang HY, Baltimore D. Daxx, a novel Fas-binding protein that activates JNK and apoptosis. Cell 1997, 89,

13o Μεμβρανικοί υποδοχείς με εσωτερική δραστικότητα κινάσης Ser/Thr 1. Σηματοδότηση μέσω TGFβ

13o Μεμβρανικοί υποδοχείς με εσωτερική δραστικότητα κινάσης Ser/Thr 1. Σηματοδότηση μέσω TGFβ 13 o TGF-β Μεμβρανικοί υποδοχείς με εσωτερική δραστικότητα κινάσης Ser/Thr 1. Σηματοδότηση μέσω TGFβ Ωρίμανση του μορίου TGFβ Ενεργοποίηση των υποδοχέων TGFβ Οι μεταγραφικοί παράγοντες Smads Η ρύθμιση

Διαβάστε περισσότερα

Έλεγχος κυτταρικού κύκλου-απόπτωση Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος

Έλεγχος κυτταρικού κύκλου-απόπτωση Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος Έλεγχος κυτταρικού κύκλου-απόπτωση Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος Κυτταρικός κύκλος Φάσεις του κυτταρικού κύκλου G1:Αύξηση του κυττάρου και προετοιμασία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Βιολογία ΙI Κυτταρική Επικοινωνία Διδάσκοντες: Σ. Γεωργάτος, Θ. Τζαβάρας, Π. Κούκλης, Χ. Αγγελίδης Υπεύθυνος μαθήματος: Σ. Γεωργάτος Άδειες Χρήσης Το

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ Το ένζυμο Αδενυλική κυκλάση, υπεύθυνο για τη βιοσύνθεση του camp. Το camp είναι ένα παράδειγμα μορίου «αγγελιοφόρου» καθοδικά των G πρωτεινών Αύξηση του camp

Διαβάστε περισσότερα

Το μονοπάτι της κινάσης MAP- ERK

Το μονοπάτι της κινάσης MAP- ERK Το μονοπάτι της κινάσης MAP- ERK 1 Σηματοδότηση μέσω μικρών GTPασών Η οικογένεια μορίων Ras (Rat Sarcoma virus) Ρύθμιση των πρωτεϊνών Ras Οι πρωτεΐνες Ras μετατρέπονται από την ανενεργή μορφή τους, που

Διαβάστε περισσότερα

Μονοπάτια ενεργοποίησης κινασών MAP σε κύτταρα θηλαστικών

Μονοπάτια ενεργοποίησης κινασών MAP σε κύτταρα θηλαστικών Μονοπάτια ενεργοποίησης κινασών MAP σε κύτταρα θηλαστικών Εκτός από την ERK, τα κύτταρα των θηλαστικών διαθέτουν τις κινάσες MAP JNK και p38. Η ενεργοποίηση των κινασών JNK και p38 προκαλείται από μέλη

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15. Κυτταρική ρύθμιση. Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2011 Το κύτταρο-μια Μοριακή Προσέγγιση 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15. Κυτταρική ρύθμιση. Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2011 Το κύτταρο-μια Μοριακή Προσέγγιση 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15 Κυτταρική ρύθμιση Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2011 Το κύτταρο-μια Μοριακή Προσέγγιση 1 ΕΙΚΟΝΑ 15.1 Μηχανισμοί διακυτταρικής σηματοδότησης. Η διακυτταρική σηματοδότηση μπορεί να συμβαίνει είτε απευθείας

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ Το ένζυμο Αδενυλική κυκλάση, υπεύθυνο για τη βιοσύνθεση του camp. Το camp είναι ένα παράδειγμα μορίου «αγγελιοφόρου» καθοδικά των G πρωτεινών Αύξηση του camp

Διαβάστε περισσότερα

Oδοί και μηχανισμοί ευκαρυωτικής μεταγωγής σήματος

Oδοί και μηχανισμοί ευκαρυωτικής μεταγωγής σήματος MOPIAKH BIOΛOΓIA ΦAPMAKEYTIKHΣ ΔIAΛEΞΕΙΣ 10-12 Oδοί και μηχανισμοί ευκαρυωτικής μεταγωγής σήματος (Πως γίνονται αντιληπτά τα μηνύματα και πως δίδονται οι απαντήσεις) Δρ. Xρήστος Παναγιωτίδης, Tµήµα Φαρµακευτικής

Διαβάστε περισσότερα

Αναλυτική Περίληψη Διδακτορικής Διατριβής. Θετική και αρνητική ρύθμιση των μικρών GTPασών Rho και του κυτταροσκελετού ακτίνης από τις BMP και TGF-β

Αναλυτική Περίληψη Διδακτορικής Διατριβής. Θετική και αρνητική ρύθμιση των μικρών GTPασών Rho και του κυτταροσκελετού ακτίνης από τις BMP και TGF-β Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Ταμείο Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Ανάπτυξης Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής Πρόγραμμα Ενίσχυσης

Διαβάστε περισσότερα

Μηχανισμοί Ογκογένεσης

Μηχανισμοί Ογκογένεσης ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ Μηχανισμοί Ογκογένεσης Δρ. Α. ΓΑΛΑΝΗΣ agalanis@mbg.duth.gr Μηχανισμοί Ογκογένεσης Ενότητα 4. Απορρύθμιση του κυτταρικού κύκλου και

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ Το ένζυμο Αδενυλική κυκλάση, υπεύθυνο για τη βιοσύνθεση του camp. Το camp είναι ένα παράδειγμα μορίου «αγγελιοφόρου» καθοδικά των G πρωτεινών Αύξηση του camp

Διαβάστε περισσότερα

Καραπέτσας Θανάσης. Διπλωματική Εργασία:

Καραπέτσας Θανάσης. Διπλωματική Εργασία: Διαπανεπιστημιακό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Κλινική Φαρμακολογία & Θεραπευτική» Επιβλέπων: Δρ. Αλ. Γαλάνης, Λέκτορας Μορ. Βιολογίας, «Σχεδιασμός Ειδικών Πεπτιδίων Αναστολέων της Αλληλεπίδρασης του

Διαβάστε περισσότερα

Μοριακή Bιολογία ΔIAΛEΞΕΙΣ OΔΟΙ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΥΚΑΡΥΩΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ

Μοριακή Bιολογία ΔIAΛEΞΕΙΣ OΔΟΙ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΥΚΑΡΥΩΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ Μοριακή Bιολογία ΔIAΛEΞΕΙΣ 11-13 OΔΟΙ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΥΚΑΡΥΩΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ (Πως γίνονται αντιληπτά τα μηνύματα και πως δίδονται οι απαντήσεις) Χρήστος Παναγιωτίδης, Ph.D. Καθηγητής Κυτταρικής/Μοριακής

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα επικοινωνίας Ανθρωπίνου σώματος. ενδοκρινολογικό νευρικό σύστημα

Συστήματα επικοινωνίας Ανθρωπίνου σώματος. ενδοκρινολογικό νευρικό σύστημα Κύτταρο Το κύτταρο αποτελείται από μέρη τα οποία έχουν συγκεκριμένη δομή και επιτελούν μία συγκεκριμένη λειτουργία στην όλη οργάνωση του κυττάρου. Δομή κυτταροπλασματικής μεμβράνης Συστήματα επικοινωνίας

Διαβάστε περισσότερα

Ηλίας Ηλιόπουλος Εργαστήριο Γενετικής, Τµήµα Γεωπονικής Βιοτεχνολογίας, Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών

Ηλίας Ηλιόπουλος Εργαστήριο Γενετικής, Τµήµα Γεωπονικής Βιοτεχνολογίας, Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών Χηµική Μεταβίβαση Σήµατος Ηλίας Ηλιόπουλος Εργαστήριο Γενετικής, Τµήµα Γεωπονικής Βιοτεχνολογίας, Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών 1 Η Επικοινωνία στα Ζωϊκά Κύτταρα 1. Δίκτυα εξωκυτταρικών και ενδοκυτταρικών

Διαβάστε περισσότερα

Εξωκυττάριο στρώμα (ΕΣ)

Εξωκυττάριο στρώμα (ΕΣ) Εξωκυττάριο στρώμα (ΕΣ) 1 Παραδείγματα εξωκυτταρικού στρώματος. Στιβάδες επιθηλιακών κυττάρων στηρίζονται σε μια λεπτή στιβάδα εξωκυτταρικού στρώματος που ονομάζεται βασικός υμένας. Κάτω από τον βασικό

Διαβάστε περισσότερα

Βασικοί μηχανισμοί προσαρμογής

Βασικοί μηχανισμοί προσαρμογής ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ 23-24, 18/4/2016 Π.Παπαζαφείρη Βασικοί μηχανισμοί προσαρμογής Προσαρμογή σε μοριακό και γονιδιακό επίπεδο Επίπεδα ελέγχου 1. Πρωτεïνική δράση 2. Πρωτεïνοσύνθεση 3. Ρύθμιση της

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. Στρατηγικές ρύθμισης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. Στρατηγικές ρύθμισης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. Στρατηγικές ρύθμισης Oι μεταβολικές πορείες, όπως και η κυκλοφοριακή κίνηση ρυθμίζονται από σήματα. Η CTP, το τελικό προϊόν μιας πορείας πολλών βημάτων, ελέγχει τη ροή των αντιδράσεων σύνθεσής

Διαβάστε περισσότερα

Μοριακή Βιολογία. Ενότητα # (6): Oδοί και μηχανισμοί ευκαρυωτικής μεταγωγής σήματος. Παναγιωτίδης Χρήστος Τμήμα Φαρμακευτικής

Μοριακή Βιολογία. Ενότητα # (6): Oδοί και μηχανισμοί ευκαρυωτικής μεταγωγής σήματος. Παναγιωτίδης Χρήστος Τμήμα Φαρμακευτικής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Μοριακή Βιολογία Ενότητα # (6): Oδοί και μηχανισμοί ευκαρυωτικής μεταγωγής σήματος Παναγιωτίδης Χρήστος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Είδαμε ότι οι ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΗ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ είναι 1. Ανατομικοί φραγμοί - Δέρμα - Βλεννώδεις

Διαβάστε περισσότερα

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 22 : Η ενεργοποίηση της µεταγραφής

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 22 : Η ενεργοποίηση της µεταγραφής Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 22 : Η ενεργοποίηση της µεταγραφής Εικόνα 22.1 Η γονιδιακή έκφραση ελέγχεται κυρίως κατά την έναρξη της µεταγραφής και σπάνια στα επόµενα στάδια της γονιδιακής έκφρασης, παρόλο που ο έλεγχος

Διαβάστε περισσότερα

Ρύθµιση κυτταρικής λειτουργίας. Μεταγωγή σήµατος

Ρύθµιση κυτταρικής λειτουργίας. Μεταγωγή σήµατος Ρύθµιση κυτταρικής λειτουργίας Μεταγωγή σήµατος 1 Εισαγωγή Η διαδικασία εξέλιξης των πολυκύτταρων οργανισµών (πρίν 2.5 δις χρόνια) άρχισε πολύ πιο αργά από την ύπαρξη των µονοκύτταρων οργανισµών (πρίν

Διαβάστε περισσότερα

Έλεγχος κυτταρικού κύκλου Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος

Έλεγχος κυτταρικού κύκλου Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος Έλεγχος κυτταρικού κύκλου Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος Πως το κύτταρο διπλασιάζει τα συστατικά του; Πως γίνεται ο διαχωρισμός των συστατικών στα

Διαβάστε περισσότερα

Εξωκυττάριο στρώμα (ΕΣ)

Εξωκυττάριο στρώμα (ΕΣ) Εξωκυττάριο στρώμα (ΕΣ) 1 Παραδείγματα εξωκυτταρικού στρώματος. Στιβάδες επιθηλιακών κυττάρων στηρίζονται σε μια λεπτή στιβάδα εξωκυτταρικού στρώματος που ονομάζεται βασικός υμένας. Κάτω από τον βασικό

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 10 ΤΟ ΟΠΕΡΟΝΙΟ (σελ )

Κεφάλαιο 10 ΤΟ ΟΠΕΡΟΝΙΟ (σελ ) Κεφάλαιο 10 ΤΟ ΟΠΕΡΟΝΙΟ (σελ. 387-417) Ένα ρυθμιστικό γονίδιο κωδικοποιεί μια πρωτεΐνη που δρα σε μια θέση-στόχο πάνω στο DNA και ρυθμίζει την έκφραση ενός άλλου γονιδίου. Στον αρνητικό έλεγχο, μία trans-δραστική

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογικές Μεμβράνες και Μεταγωγή Σήματος

Βιολογικές Μεμβράνες και Μεταγωγή Σήματος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Βιολογικές Μεμβράνες και Μεταγωγή Σήματος Τερματισμός σηματοδότησης Διδάσκουσα: Καθ. Μαρία - Ελένη Ε. Λέκκα Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Δομή των μυϊκών κυττάρων.

Δομή των μυϊκών κυττάρων. Δομή των μυϊκών κυττάρων. Οι μύες αποτελούνται από δεμάτια μεγάλων κυττάρων (που ονομάζονται μυϊκά κύτταρα ή μυϊκές ίνες). Κάθε μυϊκή ίνα περιέχει πολλά μυϊκά ινίδια, δηλαδή δεμάτια ινιδίων ακτίνης και

Διαβάστε περισσότερα

Kυτταρική Bιολογία ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΔIAΛEΞΕΙΣ 4 & 5 (29/2 & 2/3/2016)

Kυτταρική Bιολογία ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΔIAΛEΞΕΙΣ 4 & 5 (29/2 & 2/3/2016) Kυτταρική Bιολογία ΔIAΛEΞΕΙΣ 4 & 5 (29/2 & 2/3/2016) ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ Οι λιπιδικές διπλοστιβάδες λειτουργούν ως φραγμοί Νερό Υδρόφιλες φωσφολιπιδικές κεφαλές

Διαβάστε περισσότερα

Κυτταρα ζυμομύκητα αποκρίνονται σε σήμα ζευγαρώματος

Κυτταρα ζυμομύκητα αποκρίνονται σε σήμα ζευγαρώματος Κυτταρα ζυμομύκητα αποκρίνονται σε σήμα ζευγαρώματος Στους πολυκύτταρους οργανισμούς οι θεμελιώδεις κυτταρικές λειτουργίες εξαρτώνται από σύνθετα σηματοδοτικά μονοπάτια Κυτταρική επικοινωνία Τύποι επικοινωνίας

Διαβάστε περισσότερα

Υποδοχείς κινάσες τυροσίνης 1. Δομή και λειτουργία των υποδοχέων κινάσες τυροσίνης

Υποδοχείς κινάσες τυροσίνης  1. Δομή και λειτουργία των υποδοχέων κινάσες τυροσίνης 9 o Υποδοχείς κινάσες τυροσίνης 1. Δομή και λειτουργία των υποδοχέων κινάσες τυροσίνης Γενική δομή και ταξινόμηση Σύνδεση του προσδέτη και ολιγομερισμός του υποδοχέα Σχηματισμός ετεροδιμερών Η ενεργοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

Κυτταρική Βιολογία. Ενότητα 12 : Απόπτωση ή Προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος. Παναγιωτίδης Χρήστος Τμήμα Φαρμακευτικής ΑΠΘ

Κυτταρική Βιολογία. Ενότητα 12 : Απόπτωση ή Προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος. Παναγιωτίδης Χρήστος Τμήμα Φαρμακευτικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Κυτταρική Βιολογία Ενότητα 12 : Απόπτωση ή Προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος Παναγιωτίδης Χρήστος ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Τα ορμονικά μόρια και η διαχείριση τους μέσα στο φυτό

Τα ορμονικά μόρια και η διαχείριση τους μέσα στο φυτό Φυσιολογία Φυτών Διαχείριση ορμονικών μορίων Τα ορμονικά μόρια και η διαχείριση τους μέσα στο φυτό Φυσιολογία Φυτών 3 ου Εξαμήνου Δ. Μπουράνης, Σ. Χωριανοπούλου 1 Φυσιολογία Φυτών Διαχείριση ορμονικών

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ. Φατούρος Ιωάννης Αναπληρωτής Καθηγητής

ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ. Φατούρος Ιωάννης Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ Φατούρος Ιωάννης Αναπληρωτής Καθηγητής Θέματα Διάλεξης Δομή, αριθμός και διαχωρισμός των αμινοξέων Ένωση αμινοξέων με τον πεπτιδικό δεσμό για τη δημιουργία πρωτεΐνης Λειτουργίες των πρωτεϊνών

Διαβάστε περισσότερα

Kυτταρική Bιολογία. Απόπτωση, ή Προγραμματισμένος Κυτταρικός Θάνατος ΔIAΛEΞΗ 20 (9/5/2017) Δρ. Xρήστος Παναγιωτίδης, Τμήμα Φαρμακευτικής Α.Π.Θ.

Kυτταρική Bιολογία. Απόπτωση, ή Προγραμματισμένος Κυτταρικός Θάνατος ΔIAΛEΞΗ 20 (9/5/2017) Δρ. Xρήστος Παναγιωτίδης, Τμήμα Φαρμακευτικής Α.Π.Θ. Kυτταρική Bιολογία ΔIAΛEΞΗ 20 (9/5/2017) Απόπτωση, ή Προγραμματισμένος Κυτταρικός Θάνατος Τι είναι απόπτωση; Απόπτωση είναι ο προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος Η καταστροφή του κυττάρου γίνεται «ήπια»

Διαβάστε περισσότερα

Kυτταρική Bιολογία ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΔIAΛEΞΕΙΣ 4 & 5 (3/3 & 6/3/2017)

Kυτταρική Bιολογία ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΔIAΛEΞΕΙΣ 4 & 5 (3/3 & 6/3/2017) Kυτταρική Bιολογία ΔIAΛEΞΕΙΣ 4 & 5 (3/3 & 6/3/2017) ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ Οι λιπιδικές διπλοστιβάδες λειτουργούν ως φραγμοί Νερό Υδρόφιλες φωσφολιπιδικές κεφαλές

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ» ΜΕΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΣΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ TGFβ/ΑΚΤΙΒΙΝΗΣ Α ΚΑΙ ΠΡΩΙΜΑ ΕΝ ΟΣΩΜΑΤΑ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΕΪΝΗΣ SARA ΓΕΩΡΓΙΟΣ A. ΣΦΛΩΜΟΣ ΒΙΟΧΗΜΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Γενικές αρχές µεταβίβασης του ορµονικού σήµατος ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΜΟΥΤΣΑΤΣΟΥ

Γενικές αρχές µεταβίβασης του ορµονικού σήµατος ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΜΟΥΤΣΑΤΣΟΥ 26 Γενικές αρχές µεταβίβασης του ορµονικού σήµατος ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΜΟΥΤΣΑΤΣΟΥ Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Εργαστήριο Βιολογικής Χημείας Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αλµατώδης ανάπτυξη στην διελεύκανση

Διαβάστε περισσότερα

Αύξηση. Αύξηση λόγω: -κυτταρικών διαιρέσεων (κυρίως) & κυτταρικού θανάτουαπόπτωσης

Αύξηση. Αύξηση λόγω: -κυτταρικών διαιρέσεων (κυρίως) & κυτταρικού θανάτουαπόπτωσης Αύξηση Αύξηση λόγω: -κυτταρικών διαιρέσεων (κυρίως) & κυτταρικού θανάτουαπόπτωσης -αύξηση μεγέθους κυττάρων Ελάχιστα μελετημένος ο συνολικός έλεγχος της αύξησης Πώς ρυθμίζεται το μέγεθος ενός οργανισμού;

Διαβάστε περισσότερα

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Ταμείο. Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Ανάπτυξης Υγείας. Αναλυτική Περίληψη Διδακτορικής Διατριβής

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Ταμείο. Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Ανάπτυξης Υγείας. Αναλυτική Περίληψη Διδακτορικής Διατριβής Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Ταμείο Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Ανάπτυξης Υγείας Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας Ιατρικής Πανεπιστήμιο Κρήτης Σχολή Επιστημών Τμήμα Πρόγραμμα Ενίσχυσης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Βιολογία ΙI Κυτταρική Επικοινωνία Διδάσκοντες: Σ. Γεωργάτος, Θ. Τζαβάρας, Π. Κούκλης, Χ. Αγγελίδης Υπεύθυνος μαθήματος: Σ. Γεωργάτος Άδειες Χρήσης Το

Διαβάστε περισσότερα

Κυτταρική Επικοινωνία Cell Communication

Κυτταρική Επικοινωνία Cell Communication Κυτταρική Επικοινωνία Cell Communication Η μοίρα του κυττάρου ρυθμίζεται από εξωτερικά σήματα (από το περιβάλλον και άλλα κύτταρα) survival division differentiation apoptosis Είδη κυτταρικής επικοινωνίας

Διαβάστε περισσότερα

Υποψήφιος διδάκτορας: Καββαδάς Παναγιώτης. Έτος ολοκλήρωσης διδακτορικής διατριβής: 2010

Υποψήφιος διδάκτορας: Καββαδάς Παναγιώτης. Έτος ολοκλήρωσης διδακτορικής διατριβής: 2010 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Υποψήφιος διδάκτορας: Καββαδάς Παναγιώτης Έτος ολοκλήρωσης διδακτορικής διατριβής: 2010 Μελέτη τοπ ρόλοπ της ιντεγκρινοσπνδεόμενης κινάσης στην πνεπμονική ίνσση, Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο

Διαβάστε περισσότερα

Οταν επώασαν σε Ιn vitro σύστηµα πρωτεϊνοσυνθέσεως

Οταν επώασαν σε Ιn vitro σύστηµα πρωτεϊνοσυνθέσεως Οι Ενδείξεις οι οποίες υποστηρίζουν οτι η αναστολή της πρωτεϊνοσυνθέσεως από τους αναστολείς HCR και DAI εξασφαλίζεται µέσω της αντεπίδρασης µε τον eif-2 είναι πολλές η σηµαντικότερη οµως είναι µία Οταν

Διαβάστε περισσότερα

Kυτταρική Bιολογία ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΔIAΛEΞΗ 4 (6/3/2013)

Kυτταρική Bιολογία ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΔIAΛEΞΗ 4 (6/3/2013) Kυτταρική Bιολογία ΔIAΛEΞΗ 4 (6/3/2013) ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ Οι λιπιδικές διπλοστιβάδες ως φραγμοί Νερό Υδρόφιλες φωσφολιπιδικές κεφαλές Φωσφολιπιδική μεμβράνη

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΧΑΓΙΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΑΘΗΝΑ, 16/11/10 A.M. :

ΚΕΧΑΓΙΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΑΘΗΝΑ, 16/11/10 A.M. : ΚΕΧΑΓΙΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΑΘΗΝΑ, 16/11/10 A.M. : 2010336 ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ Μ.Π.Σ. ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΟΣΤΩΝ ΚΥΤΟΚΙΝΕΣ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΤΑ Τ-ΚΥΤΤΑΡΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΕΜΠΛΕΚΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΟΣΤΕΟΚΛΑΣΤΟΓΕΝΕΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

Η κυτταρική µετατόπιση των πρωτεϊνών

Η κυτταρική µετατόπιση των πρωτεϊνών 9-1 Κεφάλαιο 9 Η κυτταρική µετατόπιση των πρωτεϊνών Εισαγωγή Στο κύτταρο η έκφραση των πρωτεϊνών γίνεται από µόνο ένα τύπο ριβοσώµατος (εκτός των µιτοχονδριακών και των χλωροπλαστικών που µοιάζουν µε αυτά

Διαβάστε περισσότερα

Κυτταρική επικοινωνία

Κυτταρική επικοινωνία Κυτταρική επικοινωνία Κυτταρα ζυμομύκητα αποκρίνονται σε σήμα ζευγαρώματος Στους πολυκύτταρους οργανισμούς οι θεμελιώδεις κυτταρικές λειτουργίες εξαρτώνται από σύνθετα σηματοδοτικά μονοπάτια Τύποι επικοινωνίας

Διαβάστε περισσότερα

Μοριακή βιολογία καρκίνου του πνεύμονα Ενότητα 1: Ογκολογία πνεύμονα. Κυριάκος Καρκούλιας, Επίκουρος Καθηγητής Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής

Μοριακή βιολογία καρκίνου του πνεύμονα Ενότητα 1: Ογκολογία πνεύμονα. Κυριάκος Καρκούλιας, Επίκουρος Καθηγητής Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής Μοριακή βιολογία καρκίνου του πνεύμονα Ενότητα 1: Ογκολογία πνεύμονα Κυριάκος Καρκούλιας, Επίκουρος Καθηγητής Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής Εισαγωγή Ο καρκίνος του πνεύμονα παρουσιάζει άφθονες

Διαβάστε περισσότερα

ΦΑΡΜΑΚΟ ΥΝΑΜΙΚΗ ΙΙ. Γενικές έννοιες (Θεωρία υποδοχέων - Αγωνιστής ανταγωνιστής) Σηµεία ράσης Μοριακοί Μηχανισµοί ράσης Φαρµάκων

ΦΑΡΜΑΚΟ ΥΝΑΜΙΚΗ ΙΙ. Γενικές έννοιες (Θεωρία υποδοχέων - Αγωνιστής ανταγωνιστής) Σηµεία ράσης Μοριακοί Μηχανισµοί ράσης Φαρµάκων ΦΑΡΜΑΚΟ ΥΝΑΜΙΚΗ ΙΙ Γενικές έννοιες (Θεωρία υποδοχέων - Αγωνιστής ανταγωνιστής) Σηµεία ράσης Μοριακοί Μηχανισµοί ράσης Φαρµάκων Υποδοχείς (φαρµάκων) και ενδοκυττάριες σηµατοδοτικές πορείες - Συστήµατα Μεταγωγής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ. physiology.med.uoa.gr

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ. physiology.med.uoa.gr ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΑΣΙΚΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ( ΜΟΡΦΟΛΕΙΤΟΥΓΙΚΟΣ ) physiology.med.uoa.gr ekvalai@med.uoa.gr mkoutsil@med.uoa.gr ΕΠΙΔΙΟΡΘΩΣΗ DNA GADD45 P21 MDM-2 p53 G1 S G 0 ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ BAX

Διαβάστε περισσότερα

Απαραίτητη η ύπαρξη αυξητικών παραγόντων στην G1. Αν όμως απουσιάζουν τότε το κύτταρο μπαίνει σε μία φάση γνωστή ως G 0.

Απαραίτητη η ύπαρξη αυξητικών παραγόντων στην G1. Αν όμως απουσιάζουν τότε το κύτταρο μπαίνει σε μία φάση γνωστή ως G 0. Ο κυτταρικός κύκλος είναι τυπικά διαιρεμένος σε τέσσερις φάσεις Είναι το κύτταρο αρκετά μεγάλο; Σημείο ελέγχου Σημείο ελέγχου ατράκτου Μήπως η άτρακτος είναι κατεστραμμένη ; Απαραίτητη η ύπαρξη αυξητικών

Διαβάστε περισσότερα

Αυτοφαγία & Ανοσολογικό Σύστημα. Χαράλαμπος Μ. Μουτσόπουλος

Αυτοφαγία & Ανοσολογικό Σύστημα. Χαράλαμπος Μ. Μουτσόπουλος Αυτοφαγία & Ανοσολογικό Σύστημα Χαράλαμπος Μ. Μουτσόπουλος Απρίλιος 2018 Αυτοφαγία & Ανοσολογικό Σύστημα Ευκαρυωτικά κύτταρα: Δυο μηχανισμούς αποδόμησης και ανακύκλωσης κυτταροπλασματικών αποβλήτων Πρωτεάσες

Διαβάστε περισσότερα

Ομαδες μοριων κυτταρικης προσφυσης

Ομαδες μοριων κυτταρικης προσφυσης Ομαδες μοριων κυτταρικης προσφυσης Μόρια κυτταρικής πρόσφυσης 2 Πρόσφυση μεταξύ λευκοκυττάρων και ενδοθηλιακών κυττάρων Το πρώτο βήμα αυτής της αλληλεπίδρασης είναι η δέσμευση των σελεκτινών των λευκοκυττάρων

Διαβάστε περισσότερα

Μόρια κυτταρικής πρόσφυσης

Μόρια κυτταρικής πρόσφυσης Μόρια κυτταρικής πρόσφυσης 1 Ομαδες μοριων κυτταρικης προσφυσης Καντχερίνες -CAMs Σελεκτίνες ΙντεγκρίνεςCAMs Σελεκτίνες Ιντεγκρίνες Συνδέσεις μεταξύ πρωτεινών με ομοιοφιλικό είτε με ετεροφιλικό τρόπο Κυτταρικές

Διαβάστε περισσότερα

Κεντρικό δόγμα της βιολογίας

Κεντρικό δόγμα της βιολογίας Κεντρικό δόγμα της βιολογίας DNA RNA Πρωτεΐνη Μεταγραφή Σύνθεση (μονόκλωνου) RNA από ένα δίκλωνο μόριο DNA κυρίως με τη βοήθεια του ενζύμου RNA πολυμεράση Το προϊόν της μεταγραφής ονομάζεται πρωτογενές

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΜΟΝΕΣ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΟΡΜΟΝΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

ΟΡΜΟΝΕΣ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΟΡΜΟΝΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΟΡΜΟΝΕΣ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΟΡΜΟΝΙΚΗ ΔΡΑΣΗ Μιχαήλ Κουτσιλιέρης MD (NKUA), Ph.D (McGill Un.) ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ, ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ mkoutsil@med.uoa.gr

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 14: Ο ΦΟΡΕΑΣ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ (DNA) 14.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΝΟΤΗΤΑ 14: Ο ΦΟΡΕΑΣ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ (DNA) 14.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 ΕΝΟΤΗΤΑ 14: Ο ΦΟΡΕΑΣ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ (DNA) 14.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι δύο πολυνουκλεοτιδικές αλυσίδες του DNA αποτελούνται από νουκλεοτίδια τα οποία ενώνονται με φωσφοδιεστερικούς δεσμούς. Πιο συγκεκριμένα

Διαβάστε περισσότερα

Μοριακή Bιολογία ΔIAΛEΞΕΙΣ 9 & 10

Μοριακή Bιολογία ΔIAΛEΞΕΙΣ 9 & 10 Μοριακή Bιολογία ΔIAΛEΞΕΙΣ 9 & 10 ΩΡΙΜΑΝΣΗ ΤΟΥ RNA, ΙΝΤΡΟΝΙΑ/ΕΞΟΝΙΑ & ΜΕΤΑ-ΜΕΤΑΓΡΑΦΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ Χρήστος Παναγιωτίδης, Ph.D. Καθηγητής Κυτταρικής/Μοριακής Βιολογίας Εργαστήριο Φαρμακολογίας, Τομέας Φαρμακογνωσίας/Φαρμακολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Ηεξέλιξη της πολυκυτταρικότητας

Ηεξέλιξη της πολυκυτταρικότητας ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Τα κύτταρα επικοινωνούν µεταξύ τους και µε το περιβάλλον προκειµένου να συντονίζουν τις λειτουργίες που απαιτούνται για την αύξηση, ανάπτυξη και λειτουργία ενός οργανισµού Η επικοινωνία

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 20 Η ρύθμιση της γονιδιακής έκφρασης στους ευκαρυωτικούς οργανισμούς

Κεφάλαιο 20 Η ρύθμιση της γονιδιακής έκφρασης στους ευκαρυωτικούς οργανισμούς Κεφάλαιο 20 Η ρύθμιση της γονιδιακής έκφρασης στους ευκαρυωτικούς οργανισμούς Πυρίνας ανθρώπινου μεσοφασικού κυττάρου στον οποίο παρατηρούμε, με ανοσοφθορισμό, τη διάστικτη κατανομή της απακετυλάσης των

Διαβάστε περισσότερα

2 Ο ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

2 Ο ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 2 Ο ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΗ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ 1. Ανατομικοί φραγμοί - Δέρμα - Βλεννώδεις μεμβράνες 2. Φυσιολογικοί φραγμοί

Διαβάστε περισσότερα

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 21 : Υποκινητές και Ενισχυτές

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 21 : Υποκινητές και Ενισχυτές Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 21 : Υποκινητές και Ενισχυτές Εικόνα 21.1 Ένα τυπικό γονίδιο που µεταγράφεται από την RNA πολυµεράση ΙΙ έχει έναν υποκινητή ο οποίος εκτείνεται ανοδικά από τη θέση έναρξης της µεταγραφής.

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος της ΕΘΟ. στην αναγέννηση. & την επανόρθωση

Ο ρόλος της ΕΘΟ. στην αναγέννηση. & την επανόρθωση Ο ρόλος της ΕΘΟ στην αναγέννηση & την επανόρθωση Νοvo E & Parola M. Fibrogenesis & Tissue Repair 2008, 1:5 Χρόνια παγκρεατίτιδα Ιστολογία παγκρεατικού καρκινώµατος Αδενοκαρκίνωµα εξ εκφορητικών

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ IDO ΚΕΡΕΝΙΔΗ ΝΟΡΑ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ IDO ΚΕΡΕΝΙΔΗ ΝΟΡΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ IDO ΚΕΡΕΝΙΔΗ ΝΟΡΑ Η ύπαρξη του όγκου κινητοποιεί ανοσιακή απάντηση που περιλαμβάνει όλους τους ανοσοδραστικούς μηχανισμούς. Aυτόματη υποστροφή του καρκίνου είναι εξαιρετικά σπάνια Oι ανοσιακές

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηµα: Κίνηση πρωτεινών

Μάθηµα: Κίνηση πρωτεινών Μάθηµα: Κίνηση πρωτεινών ιάλεξη 1:Σύνθεση πρωτεινών- Ριβόσωµα Κώστας Τοκατλίδης Η σύνθεση πρωτεινών απαιτεί την µετάφραση αλληλουχίας νουκλεοτιδίων σε αλληλουχία αµινοξέων Οι συνθετάσες των αµινοακυλο-trna

Διαβάστε περισσότερα

Απαραίτητη η ύπαρξη αυξητικών παραγόντων στην G1. Αν όμως απουσιάζουν τότε το κύτταρο μπαίνει σε μία φάση γνωστή ως G 0.

Απαραίτητη η ύπαρξη αυξητικών παραγόντων στην G1. Αν όμως απουσιάζουν τότε το κύτταρο μπαίνει σε μία φάση γνωστή ως G 0. Ο κυτταρικός κύκλος είναι τυπικά διαιρεμένος σε τέσσερις φάσεις Είναι το κύτταρο αρκετά μεγάλο; Σημείο ελέγχου Σημείο ελέγχου ατράκτου Μήπως η άτρακτος είναι κατεστραμμένη ; Απαραίτητη η ύπαρξη αυξητικών

Διαβάστε περισσότερα

Εξέλιξη και ανθρώπινος πολιτισμός: Η ρύθμιση του γονιδίου της λακτάσης

Εξέλιξη και ανθρώπινος πολιτισμός: Η ρύθμιση του γονιδίου της λακτάσης Εξέλιξη και ανθρώπινος πολιτισμός: Η ρύθμιση του γονιδίου της λακτάσης Η διατήρηση του ενζύμου της λακτάσης στους ενήλικες είναι ένα παράδειγμα πρόσφατης εξέλιξης στον άνθρωπο. Μας δείχνει επίσης πώς μεταλλαγές

Διαβάστε περισσότερα

και χρειάζεται μέσα στο ρύθμιση εναρμόνιση των διαφόρων ενζυμικών δραστηριοτήτων. ενζύμων κύτταρο τρόπους

και χρειάζεται μέσα στο ρύθμιση εναρμόνιση των διαφόρων ενζυμικών δραστηριοτήτων. ενζύμων κύτταρο τρόπους Για να εξασφαλιστεί η σωστή και αρμονική έκφραση των ενζύμων μέσα στο κύτταρο χρειάζεται ρύθμιση εναρμόνιση των διαφόρων ενζυμικών δραστηριοτήτων. και Η εναρμόνιση αυτή επιτυγχάνεται με διάφορους τρόπους

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΕΚΒΟΛΕΣ ΤΗΣ ΠΛΑΣΜΑΤΙΚΗΣ ΜΕΜΒΡΑΝΗΣ ΚΑΙ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ

ΠΡΟΕΚΒΟΛΕΣ ΤΗΣ ΠΛΑΣΜΑΤΙΚΗΣ ΜΕΜΒΡΑΝΗΣ ΚΑΙ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΠΡΟΕΚΒΟΛΕΣ ΤΗΣ ΠΛΑΣΜΑΤΙΚΗΣ ΜΕΜΒΡΑΝΗΣ ΚΑΙ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ Φωτογραφία ηλεκτρονικού μικροσκοπίου που δείχνει μικρολάχνες. Οι μικρολάχνες των επιθηλιακών κυττάρων του εντέρου είναι δακτυλοειδείς προεκβολές

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. Ο πυρήνας. Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2011 Το κύτταρο-μια Μοριακή Προσέγγιση 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. Ο πυρήνας. Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2011 Το κύτταρο-μια Μοριακή Προσέγγιση 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Ο πυρήνας Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2011 Το κύτταρο-μια Μοριακή Προσέγγιση 1 ΕΙΚΟΝΑ 9.1 Ο πυρηνικός φάκελος. (Α) Φωτογραφία ηλεκτρονικού μικροσκοπίου που δείχνει έναν πυρήνα. Η εσωτερική και η εξωτερική

Διαβάστε περισσότερα

BIOΛ154 ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ Ι. ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ (Lubert Stryer)

BIOΛ154 ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ Ι. ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ (Lubert Stryer) BIOΛ154 ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ Ι ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ (Lubert Stryer) ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ 17.1 Η πυροσταφυλική αφυδρογονάση συνδέει τη γλυκόλυση με τον κύκλο του κιτρικού οξέος 17.2 O κύκλος του κιτρικού οξέος οξειδώνει μονάδες δύο ατόμων

Διαβάστε περισσότερα

Φλοιοτρόπος ορμόνη ή Κορτικοτροπίνη (ACTH) και συγγενή πεπτίδια

Φλοιοτρόπος ορμόνη ή Κορτικοτροπίνη (ACTH) και συγγενή πεπτίδια ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ Φλοιοτρόπος ορμόνη ή Κορτικοτροπίνη (ACTH) και συγγενή πεπτίδια 39 αμινοξέα Μ.Β. 4500 προοπιομελανοκορτίνη(pomc) 1. κορτικοτροπίνη (ACTH), 2. β λιποτροφίνη (β LPH), 3. γ λιποτροφίνη (γ LPH),

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα ιάλεξης ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ - ΕΝΖΥΜΑ ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ. ιαχωρισµός Αµινοξέων

Θέµατα ιάλεξης ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ - ΕΝΖΥΜΑ ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ. ιαχωρισµός Αµινοξέων MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ - ΕΝΖΥΜΑ Θέµατα ιάλεξης οµή, αριθµός και διαχωρισµός των αµινοξέων Ένωση αµινοξέων µε τον πεπτιδικό δεσµό

Διαβάστε περισσότερα

Moριακή Kυτταρική Bιολογία & Έλεγχος Μεταβολισμού ΔIAΛEΞΕΙΣ 4 & 5 Κυτταρική διαίρεση & Απόπτωση

Moριακή Kυτταρική Bιολογία & Έλεγχος Μεταβολισμού ΔIAΛEΞΕΙΣ 4 & 5 Κυτταρική διαίρεση & Απόπτωση Moριακή Kυτταρική Bιολογία & Έλεγχος Μεταβολισμού ΔIAΛEΞΕΙΣ 4 & 5 Κυτταρική διαίρεση & Απόπτωση Τα κύρια σημεία της διάλεξης είναι τα παρακάτω: Ο κυτταρικός κύκλος και τα στάδια του Ρύθμιση του κυτταρικού

Διαβάστε περισσότερα

Δοµή και ιδιότητες του DNA

Δοµή και ιδιότητες του DNA Δοµή και ιδιότητες του DNA Βακτηριακό χρωµόσωµα ευκαρυωτικό χρωµόσωµα και χρωµατίνη 28/02/2014 1 Tο βακτηριακό γονιδίωµα περιέχεται σε ένα κυκλικό DNA µήκους 1300 µm εντός του βακτηριακού κυττάρου που

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ Α Α1. γ Α2. γ Α3. α Α4. β Α5. β ΘΕΜΑ B B1. B2.

ΘΕΜΑ Α Α1. γ Α2. γ Α3. α Α4. β Α5. β ΘΕΜΑ B B1. B2. ΘΕΜΑ Α Α1. γ (το πριμόσωμα) Α2. γ (οι υποκινητές και οι μεταγραφικοί παράγοντες κάθε γονιδίου) Α3. α (μεταφέρει ένα συγκεκριμένο αμινοξύ στο ριβόσωμα) Α4. β (αποδιάταξη των δύο συμπληρωματικών αλυσίδων)

Διαβάστε περισσότερα

Κυτταρική Επικοινωνία Cell Communication

Κυτταρική Επικοινωνία Cell Communication Κυτταρική Επικοινωνία Cell Communication Κυτταρική Επικοινωνία Είναι η ικανότητα του κυττάρου να αποκρίνεται σε εξωτερικά σήματα (σήματα από το περιβάλλον του ή άλλα κύτταρα) Τα σήματα αυτά μπορεί να είναι

Διαβάστε περισσότερα

Επίκτητη Ανοσιακή Απάντηση (χυμικό σκέλος) Β λεμφοκύτταρα

Επίκτητη Ανοσιακή Απάντηση (χυμικό σκέλος) Β λεμφοκύτταρα Επίκτητη Ανοσιακή Απάντηση (χυμικό σκέλος) Β λεμφοκύτταρα φυσική ή μη ειδική ανοσία δεν απαιτεί προηγούμενη έκθεση στο παθογόνο και δεν διαθέτει μνήμη. σε επίκτητη ή ειδική ανοσία χυμική ανοσία με παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΙN VIVO ΒΙΟΤΙΝΥΛΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΒMP2 ΠΡΩΤΕΪΝΗΣ ΓΙΑ ΝΑΝΟΙΑΤΡΙΚΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ιδιωτικό Γενικό Λύκειο Όνομα: Ημερομηνία:./04/2014 ΤΑΞΗ : A Λυκείου ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ 1 ο ΘΕΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: Ενδοκρινείς αδένες ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1ο Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις 1 έως 5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή τη φράση, η οποία

Διαβάστε περισσότερα

BIO111 Μικροβιολογια ιαλεξη 7 Κυτταρικη Ρυθµιση

BIO111 Μικροβιολογια ιαλεξη 7 Κυτταρικη Ρυθµιση BIO111 Μικροβιολογια ιαλεξη 7 Κυτταρικη Ρυθµιση Περιεχοµενα 1. Τι σηµαινει ρυθµιζω για την κυτταρικη µηχανη? 1. Η κυτταρικη ρυθµιση ειναι πολυεπιπεδη 2. Επιπεδο Μεταγραφης-Pύθµιση έκφρασης γονιδίων-tο

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ανοσολογία Επίκτητη Ανοσία I. Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ.

Εισαγωγή στην Ανοσολογία Επίκτητη Ανοσία I. Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. Εισαγωγή στην Ανοσολογία Επίκτητη Ανοσία I Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. 14/10/2016 Φυσιολογία Συστημάτων Ακαδημαϊκό Ετος 2016-2017 Γενικά στοιχεία

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑ. 1. Εισαγωγή (κυρίως στην επίκτητη ανοσία) 2. Φυσική ανοσία ΕΠΙΚΤΗΤΗ ΑΝΟΣΙΑ

ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑ. 1. Εισαγωγή (κυρίως στην επίκτητη ανοσία) 2. Φυσική ανοσία ΕΠΙΚΤΗΤΗ ΑΝΟΣΙΑ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑ 1. Εισαγωγή (κυρίως στην επίκτητη ανοσία) 2. Φυσική ανοσία ΕΠΙΚΤΗΤΗ ΑΝΟΣΙΑ ΑΝΤΙΓΟΝΟ 3. Η πρόσληψη του αντιγόνου και η παρουσίασή του στα λεμφοκύτταρα 4. Η αναγνώριση του αντιγόνου. Αντιγονικοί

Διαβάστε περισσότερα

KΕΦΑΛΑΙΟ 3ο Μεταβολισμός. Ενότητα 3.1: Ενέργεια και Οργανισμοί Ενότητα 3.2: Ένζυμα - Βιολογικοί Καταλύτες

KΕΦΑΛΑΙΟ 3ο Μεταβολισμός. Ενότητα 3.1: Ενέργεια και Οργανισμοί Ενότητα 3.2: Ένζυμα - Βιολογικοί Καταλύτες KΕΦΑΛΑΙΟ 3ο Μεταβολισμός Ενότητα 3.1: Ενέργεια και Οργανισμοί Ενότητα 3.2: Ένζυμα - Βιολογικοί Καταλύτες Να συμπληρώσετε με τους κατάλληλους όρους τα κενά στις παρακάτω προτάσεις: 1. Ο καταβολισμός περιλαμβάνει

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΘΕΣΗ ΣΦΙΓΓΟΛΙΠΙΔΙΩΝ & ΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΗΣ

ΣΥΝΘΕΣΗ ΣΦΙΓΓΟΛΙΠΙΔΙΩΝ & ΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΣΦΙΓΓΟΛΙΠΙΔΙΩΝ & ΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΗΣ ΗΠΑΡ VLDL Ανασκόπηση μεταβολισμού λιπιδίων & λιποπρωτεϊνών ΤΡΟΦΗ ΛΙΠΩΔΗΣ ΙΣΤΟΣ ΗΠΑΡ Κυκλοφορία Χυλομικρά Λιπαρά οξέα HDL LDL VLDL ΗΠΑΡ Τριγλυκερίδια Φωσφολίπιδια Λιπαρά

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16. Ο κυτταρικός κύκλος. Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2011 Το κύτταρο-μια Μοριακή Προσέγγιση 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16. Ο κυτταρικός κύκλος. Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2011 Το κύτταρο-μια Μοριακή Προσέγγιση 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 Ο κυτταρικός κύκλος Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2011 Το κύτταρο-μια Μοριακή Προσέγγιση 1 ΕΙΚΟΝΑ 16.1 Οι φάσεις του κυτταρικού κύκλου. Ο κύκλος διαίρεσης των περισσότερων ευκαρυωτικών κυττάρων χωρίζεται

Διαβάστε περισσότερα

Κυτταρική Βιολογία. Ενότητα 08 : Βιολογικές μεμβράνες, μεμβρανικά διαμερίσματα, μεταφορά πρωτεϊνών Παναγιωτίδης Χρήστος Τμήμα Φαρμακευτικής ΑΠΘ

Κυτταρική Βιολογία. Ενότητα 08 : Βιολογικές μεμβράνες, μεμβρανικά διαμερίσματα, μεταφορά πρωτεϊνών Παναγιωτίδης Χρήστος Τμήμα Φαρμακευτικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Κυτταρική Βιολογία Ενότητα 08 : Βιολογικές μεμβράνες, μεμβρανικά διαμερίσματα, μεταφορά πρωτεϊνών Παναγιωτίδης Χρήστος Φαρμακευτικής ΑΠΘ

Διαβάστε περισσότερα

Δοµή και ιδιότητες του DNA σε επίπεδο χρωµατίνηςνουκλεοσώµατος. 09/04/ Μοριακή Βιολογία Κεφ. 1 Καθηγητής Δρ. Κ. Ε. Βοργιάς

Δοµή και ιδιότητες του DNA σε επίπεδο χρωµατίνηςνουκλεοσώµατος. 09/04/ Μοριακή Βιολογία Κεφ. 1 Καθηγητής Δρ. Κ. Ε. Βοργιάς Δοµή και ιδιότητες του DNA σε επίπεδο χρωµατίνηςνουκλεοσώµατος 09/04/2014 1 09/04/2014 2 Η καθαρά δοµική εικόνα της χρωµατίνης µας παρέχει µόνο µια στατική περιγραφή της. Δυναµική εικόνα της χρωµατίνης

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΗ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ. (Γενετικό γονιδιακής έκφρασης) Μαντώ Κυριακού 2015

ΓΕΝΙΚΗ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ. (Γενετικό γονιδιακής έκφρασης) Μαντώ Κυριακού 2015 ΓΕΝΙΚΗ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ (Γενετικό υλικό των βακτηρίων ρύθμιση της γονιδιακής έκφρασης) Μαντώ Κυριακού 2015 Γενετικό υλικό των βακτηρίων Αποτελείται από ένα μόριο DNA σε υπερελιγμένη μορφή και τα άκρα του

Διαβάστε περισσότερα

Β. Σελ 60 σχολικού: «Η αποµόνωση του συνολικού έως και σελ 61 από µία cdna βιβλιοθήκη.». Γ. ι ι α α α ι α α ι α α α! " # $ % & ' ( ) ( ) ( * % + α ι α

Β. Σελ 60 σχολικού: «Η αποµόνωση του συνολικού έως και σελ 61 από µία cdna βιβλιοθήκη.». Γ. ι ι α α α ι α α ι α α α!  # $ % & ' ( ) ( ) ( * % + α ι α ! THΛ: 270727 222594 THΛ: 919113 949422 Απαντήσεις: " # $ % & ' 1=γ, 2=β, 3=γ, 4=β, 5=δ. " # $ % ( ' εδοµένα από την ανάλυση του ποσοστού των βάσεων σε µόρια DNA από διαφορετικούς οργανισµούς έδειχναν

Διαβάστε περισσότερα

Κυτταρική Βιολογία. Ενότητα 09 : Η εκκριτική οδός, μεταφορά με κυστίδια, λυσοσώματα. Παναγιωτίδης Χρήστος Τμήμα Φαρμακευτικής ΑΠΘ

Κυτταρική Βιολογία. Ενότητα 09 : Η εκκριτική οδός, μεταφορά με κυστίδια, λυσοσώματα. Παναγιωτίδης Χρήστος Τμήμα Φαρμακευτικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Κυτταρική Βιολογία Ενότητα 09 : Η εκκριτική οδός, μεταφορά με κυστίδια, λυσοσώματα Παναγιωτίδης Χρήστος ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΕΙΚΟΝΑ 2.4 ΣΤΑΔΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ σ ε λ ί δ α 1 ΕΙΚΟΝΑ 4.2β ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Να συμπληρώσετε τα κενά πλαίσια της εικόνας με την κατάλληλη λέξη ή φράση 2. Να γράψετε τον προσανατολισμό της μετακίνησης του ριβοσώματος

Διαβάστε περισσότερα

«ΕΜΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗ: ΒΙΟΧΗΜΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ»

«ΕΜΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗ: ΒΙΟΧΗΜΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΜΟΝΑΔΑ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΕΜΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ «ΕΜΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗ: ΒΙΟΧΗΜΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ»

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (ΕΚΠΑ) ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΚ.ΕΤΟΥΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ

ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (ΕΚΠΑ) ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΚ.ΕΤΟΥΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (ΕΚΠΑ) ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΚ.ΕΤΟΥΣ 2017-2018 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ 1. Αναφέρατε τρεις τρόπους με τους οποίους ελέγχεται το άνοιγμα της πύλης ενός ιοντικού διαύλου

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ, ΕΚΦΡΑΣΗ ΚΑΙ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ. Πώς από το DNA φτάνουμε στις πρωτεΐνες

ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ, ΕΚΦΡΑΣΗ ΚΑΙ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ. Πώς από το DNA φτάνουμε στις πρωτεΐνες ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ, ΕΚΦΡΑΣΗ ΚΑΙ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ Πώς από το DNA φτάνουμε στις πρωτεΐνες Αντιγραφή του DNA o Ο μηχανισμός αντιγραφής του DNA ονομάζεται ημισυντηρητικός διότι κατά την αντιγραφή του

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ 2017 ΘΕΜΑ Α Α1. δ Α2. δ Α3. β Α4. γ Α5. α ΘΕΜΑ Β Β1. Ι Α, ΙΙ Ε, ΙΙΙ ΣΤ, ΙV Β, V Ζ, VII Γ, VII Δ Β2. Η εικόνα 1 αντιστοιχεί σε προκαρυωτικό κύτταρο. Στους προκαρυωτικούς

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 24 ΜΑΪΟΥ 2013

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 24 ΜΑΪΟΥ 2013 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 24 ΜΑΪΟΥ 2013 ΘΕΜΑ Α Α1. γ Α2. β Α3. α Α4. δ Α5. α ΘΕΜΑ Β Β1. Σελ. 123 124 σχολ. βιβλίου: «Η διαδικασία που ακολουθείται παράγουν το ένζυμο ADA». Β2. Σελ. 133 σχολ.

Διαβάστε περισσότερα