ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ"

Transcript

1 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ 1.1 Τι είναι η κοινωνικο-οικονομική αξιολόγηση Η ιδιωτικο-οικονομική αξιολόγηση μιας επένδυσης στηρίζεται στην εκτίμηση του κόστους και των ωφελειών από την ανάληψη μιας επενδυτικής δράσης με βάση ιδιωτικά κριτήρια, δηλαδή το ιδιωτικό χρηματικό κέρδος σε σύγκριση με το ιδιωτικό κόστος. Αδιάφορες θεωρούνται για τον ιδιώτη οι επιπτώσεις της επένδυσής του στο σύνολο της κοινωνίας καθώς και οι τυχόν εξωτερικές οικονομίες της επενδυτικής δράσης τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον. Η επιλογή για την ανάληψη ή όχι της επένδυσης από τον ιδιώτη γίνεται με βάση αμιγώς ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια, δηλαδή με βάση την ιδιωτικοοικονομική απόδοση της επένδυσης. Όμως, μια παρόμοια προσέγγιση δεν είναι κατάλληλη να χρησιμοποιηθεί για την επιλογή επενδυτικών έργων ή μέτρων πολιτικής δημοσίων φορέων, όπως το κράτος ή οι δημόσιοι οργανισμοί, οι οποίοι επιδιώκουν τη βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας. Στις περιπτώσεις αυτές η επιλογή επενδυτικών έργων ή μέτρων πολιτικής γίνεται με αναφορά όχι στo ιδιωτικό κέρδος αλλά στη συμβολή της παρέμβασης του δημόσιου φορέα στην κοινωνική ευημερία. Επομένως, η Κοινωνικο-οικονομική Αξιολόγηση, η οποία είναι γνωστή επίσης ως Ανάλυση Κόστους - Οφέλους, αποτελεί μέθοδο αξιολόγησης μέτρων δημόσιας πολιτικής, δηλαδή αξιολόγησης επενδυτικών σχεδίων, προγραμμάτων και πολιτικών σε όρους οικονομικής και κοινωνικής ευημερίας. Πρόκειται, δηλαδή, για μια σύνθετη προσέγγιση στην αξιολόγηση των επενδύσεων και προγραμμάτων, με την έννοια ότι αποτιμούνται τα οφέλη και εκτιμούνται τα κόστη των υπό αξιολόγηση έργων με βάση τις γενικότερες οικονομικές και κοινωνικές διαστάσεις τους, δηλαδή με βάση τις επιπτώσεις τους στην κοινωνική ευημερία. Στην περίπτωση αυτή, βεβαίως, η δυσκολία έγκειται στον ορισμό της

2 2 κοινωνικής ευημερίας, στον προσδιορισμό των στοιχείων κόστους και οφέλους καθώς και στην ορθή αποτίμησή τους. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται ευρύτατα από τους διεθνείς οργανισμούς και από πολλές κυβερνήσεις για την αξιολόγηση μέτρων δημόσιας πολιτικής, καθώς και δημοσίων επενδύσεων που αποσκοπούν στην επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης και την αύξηση της κοινωνικής ευημερίας. Το κεφάλαιο αυτό παρουσιάζει τις βασικές έννοιες της κοινωνικοοικονομικής αξιολόγησης και επιδιώκει μια πρώτη εξοικείωση του αναγνώστη με τη μέθοδο, την εξέλιξή της και τα βασικά στοιχεία της. Αρχικά παρουσιάζεται τι είναι η μέθοδος, το πλαίσιο ανάλυσης, καθώς και ορισμένα συνήθη λάθη που γίνονται. Παρουσιάζεται επίσης η έννοια της δημόσιας παρέμβασης με στόχο τη βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας με τη μορφή επενδυτικών δράσεων, δηλαδή αναπτυξιακών έργων, καθώς και μέτρων πολιτικής με έμφαση στην κοινωνική διάσταση των επιπτώσεων και την αξιολόγηση. Τέλος, παρουσιάζεται μια επισκόπηση της εξέλιξης της μεθόδου διεθνώς, καθώς και μια πρώτη προσέγγιση στα βασικά στοιχεία της Το πλαίσιο ανάλυσης Η λήψη μιας απόφασης για την κατασκευή ενός έργου ή για την υιοθέτηση ενός μέτρου πολιτικής από ένα δημόσιο φορέα, το κράτος, έναν κρατικό οργανισμό ή την αυτοδιοίκηση, συνεπάγεται κρίση και αξιολόγηση ότι το έργο ή το μέτρο πολιτικής βελτιώνει την κοινωνική ευημερία. Στα πλαίσια αυτού του βιβλίου υποθέτουμε ότι αυτός που λαμβάνει την απόφαση έχει ως στόχο τη μεγιστοποίηση ή τουλάχιστον τη βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας. Επιπλέον, υποθέτουμε ότι η διοικητική μονάδα του οργανισμού που παίρνει την απόφαση διέπεται από ορθολογισμό και ακολουθεί μια μέθοδο ανάλυσης με την οποία προσδιορίζει τους επιμέρους στόχους που εξυπηρετούν το γενικότερο στόχο της κοινωνικής ευημερίας και χρησιμοποιεί λογικές μεθόδους για να διερευνήσει τον καλύτερο τρόπο για την επίτευξη αυτών των επιμέρους στόχων. Συχνά η ανάλυση γίνεται από τον ίδιο τον οργανισμό, ενώ άλλοτε μπορεί να χρησιμοποιήσει εξωτερικούς συμβούλους, που θα κάνουν την ανάλυση και θα προτείνουν εναλλακτικές λύσεις. Αυτός που λαμβάνει την απόφαση μπορεί να είναι ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων (για παράδειγμα το Διοικητικό Συμβούλιο ενός Οργανισμού)

3 που ενεργεί ουσιαστικά ως μονάδα. Δεν εξετάζουμε την περίπτωση όπου διάφορα άτομα με διαφορετικούς στόχους συμμετέχουν στη λήψη μιας απόφασης. Όμως, παρόλα αυτά, η παρούσα προσέγγιση είναι εξαιρετικά χρήσιμη σε ένα άτομο που λαμβάνει μέρος σε μια τέτοια διαδικασία ομαδικής απόφασης. Η έμφαση στο βιβλίο αυτό είναι στο πως πρέπει να αναλύεται η απόφαση όταν ο στόχος είναι η βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας. Στη διαμόρφωση του αναλυτικού πλαισίου που είναι γνωστό ως Κοινωνικο-οικονομική Αξιολόγηση χρησιμοποιούμε έννοιες και τεχνικές που έχουν αναπτυχθεί στα οικονομικά αν και η γνώση των ιδιαιτεροτήτων του προβλήματος συχνά συμβάλλει στην ορθή εφαρμογή της μεθόδου. Για παράδειγμα, ο αναλυτής που προετοιμάζει την επένδυση σε ένα σύνθετο έργο παραγωγής ενέργειας πρέπει να έχει γνώση και να λαμβάνει υπόψη τις συνθήκες ζήτησης και προσφοράς στον κλάδο ενέργειας για την ορθή εκτίμηση των επιπτώσεων του έργου. Επίσης, στον σχεδιασμό ενός κανονιστικού πλαισίου για τη μείωση της ρύπανσης η ορθή επιλογή των κανόνων περιορισμού της ρύπανσης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την κατανόηση του φυσικού φαινομένου της ρύπανσης. Για το λόγο αυτό συνήθως οι ομάδες που αναλύουν τις επιπτώσεις έργων ή πολιτικών περιλαμβάνουν εκτός από οικονομολόγους και άλλες επιστημονικές ειδικότητες, όπως τεχνικούς, μηχανικούς, γεωπόνους, αλλά και κοινωνιολόγους, διοικητικούς επιστήμονες και χρηματοοικονομικούς αναλυτές. Όμως, ο στόχος ολόκληρης της ομάδας είναι η επιλογή του μέτρου ή έργου που μεγιστοποιεί την κοινωνική ευημερία και επομένως η διάρθρωση της σκέψης για τις διαθέσιμες εναλλακτικές επιλογές και για τα εργαλεία που θα χρησιμοποιηθούν στην ανάλυση αυτή ανήκουν κατά βάση στο χώρο των οικονομικών. Συνήθως, η ανάλυση των εναλλακτικών επιλογών, αλλά και η επιλογή του κανονικού πλαισίου και εργαλείου δεν έχει αξιολογικό περιεχόμενο. Όμως, συχνά ορισμένες αξιολογικές κρίσεις αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ανάλυσης των επιπτώσεων μέτρων πολιτικής. Δηλαδή, κάποιες αξιολογικές κρίσεις γίνονται στην ανάλυση πολιτικής είτε αμέσως είτε εμμέσως. Η ανάλυση που ακολουθεί στα κεφάλαια του βιβλίου δεν συνιστά πολιτικές αλλά τον τρόπο ανάλυσης των διαφόρων επιπτώσεων των πολιτικών αυτών. Παρόλα αυτά η μέθοδος και τα εργαλεία τα οποία αναλύονται καθώς και οι έννοιες οι οποίες προτείνονται απεικονίζουν μια φιλοσοφική θεώρηση και μια συγκεκριμένη επιστημολογική προσέγγιση. Βέβαια 3

4 4 η βάση της προσέγγισης σε αυτό το βιβλίο συνεπάγεται ότι η ανάλυση πολιτικής είναι ένα επιστημονικό πεδίο ανάλυσης εντός του πολιτικού και οικονομικού συστήματος και όχι ένα εργαλείο για την ανατροπή του. Η προσέγγιση αυτή επιλέγει τα μέτρα και τα έργα που βελτιώνουν το πολιτικο-οικονομικό σύστημα λαμβάνοντας ως δεδομένη τη Δυτική ιδεολογική παράδοση των τελευταίων αιώνων, ότι ο ευρύτερος σκοπός της δημόσιας πολιτικής είναι η ευημερία των πολιτών. Στη θεωρητική θεμελίωση της ανάλυσης της μεθόδου αναλύονται αυτά τα σημεία εκτενέστερα. Είναι σκόπιμο να προσδιορίσουμε επίσης σαφέστερα την προσέγγιση στη λήψη μιας απόφασης. Ας υποθέσουμε ο δημόσιος φορέας επιδιώκει να λύσει, με τον προσφορότερο από οικονομική και κοινωνική άποψη τρόπο, το πρόβλημα της ρύπανσης μιας λίμνης ή το σχεδιασμό των δρόμων ενός νομού για την άρση της απομόνωσης απομακρυσμένων περιοχών του νομού. Αναγκαία προϋπόθεση είναι η τεχνική περιγραφή διαφόρων εναλλακτικών λύσεων και στη συνέχεια η αξιολόγηση αυτών των εναλλακτικών λύσεων, αρχικά κάθε μιας χωριστά και στη συνέχεια ως αμοιβαία αποκλειόμενες λύσεις. Στα παραδείγματα που αναφέραμε αυτές οι εναλλακτικές λύσεις αφορούν μέτρα που πρέπει να ληφθούν για τον έλεγχο της ρύπανσης της λίμνης ή εναλλακτικά έργα οδοποιίας τα οποία πρέπει να κατασκευασθούν στο νομό με τα έντονα προβλήματα απομόνωσης ορισμένων περιοχών του νομού. Συνήθως το πρόβλημα που καλείται η παρέμβαση να λύσει έχει τόσες πολλές διαστάσεις που διερωτάται κανείς πως μπορεί να τις ταξινομήσει, ακόμη και πως να αρχίσει. Αν και συχνά ένα ικανό άτομο μπορεί να προχωρήσει με το δικό του τρόπο, είναι συνήθως σκόπιμο να υπάρχει μια συγκεκριμένη προσέγγιση που θα μπορούσε ο κάθε αναλυτής να ακολουθήσει. Πολλοί αναλυτές έχουν δοκιμάσει μια ποικιλία προσεγγίσεων στα πολύπλοκα προβλήματα που μόλις πιο πάνω αναφέραμε. Όμως στο βιβλίο αυτό ακολουθείται το εξής συγκεκριμένο πλαίσιο των πέντε σημείων. Ακολουθώντας το συγκεκριμένο αυτό πλαίσιο η επίτευξη λύσης είναι ευκολότερη και αποτελεσματικότερη. Το πλαίσιο αυτό είναι όπως ο αλγόριθμος για ένα πρόβλημα προγραμματισμού ή μια σειρά οδηγιών για ένα πρόβλημα καθημερινής ρουτίνας. Αναμφίβολα, όμως, είναι ένα πλαίσιο σκέψης και όχι μια διαδικασία που πρέπει κανείς να ακολουθήσει ευλαβικά. Μάλιστα μπορεί κανείς να αναθεωρήσει αυτό το πλαίσιο ώστε να ταιριάζει στον τρόπο σκέψης του. Το πλαίσιο αυτό με τα πέντε στάδια είναι το εξής:

5 Πρώτον, ο προσδιορισμός του ζητήματος. Ποιο είναι το συγκεκριμένο πρόβλημα που πρέπει να επιλυθεί ή έργο που πρέπει να αξιολογηθεί; Ποιος είναι ο σκοπός που πρέπει να επιτευχθεί με τη λύση του προβλήματος ή την κατασκευή του έργου; Δεύτερον, η περιγραφή των εναλλακτικών επιλογών. Για τη λύση κάθε προβλήματος υπάρχουν διάφοροι εναλλακτικοί τρόποι. Για την ορθολογική απόφαση απαιτείται να είναι γνωστές αυτές οι εναλλακτικές επιλογές καθώς και η απαραίτητη πληροφόρηση για την επιλογή της καλύτερης. Τρίτον, ο προσδιορισμός και η αποτίμηση των επιπτώσεων. Για κάθε επιλογή ο ορθολογικός αναλυτής χρειάζεται να γνωρίζει ποιες θα είναι οι επιπτώσεις ποσοτικά. Πιθανόν η πρόβλεψη αυτή να μην είναι εύκολη και να χρειάζεται να χρησιμοποιηθούν διάφορες τεχνικές. Επίσης, όταν οι επιπτώσεις αυτές είναι αβέβαιες είναι ανάγκη να υπάρχει τρόπος εκτίμησης του πόσο πιθανές είναι οι επιπτώσεις. Επίσης, πρέπει να αποφασισθεί ποιες από τις επιπτώσεις πρέπει να ληφθούν υπόψη στην αξιολόγηση. Αυτό δεν είναι τόσο εύκολο όσο φαίνεται. Για παράδειγμα, η κατασκευή ενός έργου σε μια περιοχή δημιουργεί δευτερογενείς επιδράσεις λόγω της δαπάνης στην περιοχή. Πρέπει οι επιδράσεις αυτές να ληφθούν υπόψη ή όχι; Τέλος, οι επιπτώσεις πρέπει να αποτιμηθούν για διευκόλυνση της σύγκρισης. Επομένως, η επιλογή των τιμών που θα χρησιμοποιηθούν για την αποτίμηση αποτελεί ένα σοβαρό ζήτημα, γιατί θα πρέπει να εκφράζουν το κοινωνικό κόστος ή όφελος των αγαθών ή υπηρεσιών. Το ζήτημα αυτό δεν υφίσταται στην ιδιωτική αξιολόγηση που οι τιμές αγοράς είναι η ορθολογική επιλογή για τον ιδιώτη. Τέταρτον, η αξιολόγηση αποτελεσμάτων. Οι επιπτώσεις διαφέρουν σε κάθε επιλογή και επομένως είναι ανάγκη να βρεθεί τρόπος σύγκρισης και άθροισης των αποτελεσμάτων. Χωρίς αμφιβολία κάποιες επιλογές υπερέχουν έναντι άλλων σύμφωνα με ορισμένα κριτήρια, αλλά πιθανόν να μειονεκτούν σύμφωνα με άλλα κριτήρια. Είναι, επίσης σκόπιμο να είναι σαφή τα κριτήρια, ώστε να είναι σαφής ο τρόπος που οι επιπτώσεις αποτιμούνται και αθροίζονται ώστε να είναι εφικτή η σύγκριση. Πέμπτον, η απόφαση. Στο στάδιο αυτό, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις διαστάσεις των διαφόρων επιλογών, οι οποίες έχουν συμπεριληφθεί στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων, λαμβάνεται η απόφαση κάνοντας χρήση των κριτηρίων απόφασης. Οπωσδήποτε, τα πέντε αυτά στάδια πρέπει να αναλύονται σε κάθε επιλογή. Αν και συχνά κάθε αναλυτής προχωρά ανάλογα με την 5

6 6 περίπτωση σε απλουστεύσεις, συντομεύσεις, κλπ, πρέπει να αντιμετωπίσει ορθολογικά κάθε ένα από τα πέντε αυτά στάδια για να οδηγηθεί στη σωστή απόφαση. Τέλος, πρέπει να επισημάνουμε ότι συχνά, ανάλογα με το πρόβλημα ή το έργο, ο αναλυτής μπορεί να προχωρήσει άμεσα στις προβλέψεις και τον προσδιορισμό των επιπτώσεων ή μπορεί να αρχίσει τη διαδικασία απόφασης σε μια ενδιάμεση φάση, αν κάποιες επιλογές ήδη έχουν προσδιοριστεί. Συχνά, οι απαιτήσεις σε πληροφόρηση είναι αρκετά μεγάλες ενώ ο χρόνος είναι ιδιαίτερα περιορισμένος και επομένως πολλές φορές κάποιες εναλλακτικές επιλογές πρέπει να αναλύονται με το ελάχιστο της πληροφόρησης. Τέλος, συχνά ο αναλυτής αναγκάζεται να αριστοποιεί σε ένα δεδομένο πλαίσιο. Για παράδειγμα, όλες οι αποφάσεις για τον προϋπολογισμό γίνονται με αυτό τον τρόπο, δηλαδή κάθε τμήμα αποφασίζει τον προϋπολογισμό του χωρίς αναφορά στις δαπάνες των άλλων τμημάτων Σκοπός και χρήση της κοινωνικο-οικονομικής αξιολόγησης Το πλαίσιο ανάλυσης για την αξιολόγηση ενός μέτρου πολιτικής ή ενός έργου απεικονίζει πολλά από τα χαρακτηριστικά της κοινωνικοοικονομικής αξιολόγησης. Αυτά τα χαρακτηριστικά συμπεριλαμβάνουν τη συστηματική καταγραφή των επιπτώσεων, ως ωφέλειες ή κόστη, την αποτίμηση των επιπτώσεων σε χρηματικούς ή άλλους όρους, τον προσδιορισμό της καθαρής επίπτωσης με την έννοια της καθαρής ωφέλειας της αξιολογούμενης ενέργειας έναντι του status quo. Δηλαδή, τον υπολογισμό των καθαρών ωφελειών μείον το κόστος. Ο υπολογισμός αυτός για τις επιπτώσεις αφορά το σύνολο της κοινωνίας, ως το σύνολο των ατόμων που επηρεάζονται από την ενέργεια. Δηλαδή, η κοινωνικο-οικονομική αξιολόγηση είναι η προσέγγιση εκείνη με την οποία αξιολογείται η επίπτωση μιας δημόσιας πολιτικής, δηλαδή ενός συγκεκριμένου μέτρου πολιτικής ή ενός επενδυτικού έργου του δημοσίου τομέα ή της αυτοδιοίκησης. Επομένως, η καθαρή κοινωνική ωφέλεια από ένα μέτρο πολιτικής ή από ένα επενδυτικό έργο είναι η διαφορά ωφελειών και κόστους NSB = B C

7 όπου NSB η καθαρή κοινωνική ωφέλεια, B τα οφέλη και C το κόστος. Στα πλαίσια αυτού του βιβλίου χρησιμοποιούμε τους όρους μέτρο πολιτικής και επενδυτικό έργο ή αναπτυξιακό έργο ή απλά έργο ως ισοδύναμους. Δηλαδή, η κοινωνικο-οικονομική αξιολόγηση εφαρμόζεται σε μέτρα πολιτικής, σε προγράμματα έργων, σε ρυθμιστικούς κανονισμούς καθώς και άλλες παρεμβάσεις του δημοσίου τομέα με όμοιο τρόπο. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί η μέθοδος αυτή, είτε πρόκειται για ένα συγκεκριμένο αναπτυξιακό έργο ή για ένα μέτρο πολιτικής όπως η επιβολή ενός φόρου ή ενός δασμού, είτε ακόμη αν πρόκειται για την αξιολόγηση ενός κανονισμού λειτουργίας, για παράδειγμα, των γραμμών της ακτοπλοΐας. Όταν ορίζεται σε αυτό το γενικό επίπεδο, η Κοινωνικο-οικονομική Αξιολόγηση δε συναντά αντιδράσεις. Πράγματι πολλοί λίγοι θα είχαν αντίρρηση για μια τέτοια προσέγγιση στην αξιολόγηση των επιπτώσεων των δημοσίων παρεμβάσεων. Όμως, στην πράξη παρατηρούνται δύο ειδών αντιρρήσεις. Πρώτον, ορισμένοι δε δέχονται την ωφελιμιστική θεμελίωση της μεθόδου στον προσδιορισμό της κοινωνικής ευημερίας, όπου η κοινωνική ευημερία είναι το σύνολο της ευημερίας του κάθε ενός πολίτη χωριστά. Η κριτική εστιάζεται στο ότι δεν δέχονται ότι υπάρχει τρόπος να αθροιστεί η ευημερία των πολιτών σε μια συνολική κοινωνική ευημερία και επομένως η ευημερία του ενός ατόμου δε μπορεί να συγκριθεί με την ευημερία ενός άλλου ατόμου. Δεύτερον, από την πλευρά εκείνων που συμμετέχουν στη διαδικασία της αξιολόγησης και της απόφασης για τη δημόσια παρέμβαση (πολιτικοί, δημόσιοι λειτουργοί, επικεφαλής οργανισμών και αιρετοί εκπρόσωποι της αυτοδιοίκησης) συχνά διατυπώνονται πρακτικές αντιρρήσεις για τα στοιχεία του κόστους ή του οφέλους, για τη σκοπιμότητα διάθεσης περιορισμένων πόρων στη διαδικασία αξιολόγησης, για τον τρόπο αποτίμησης των στοιχείων κόστους και οφέλους, κ.ο.κ. Χρειάζεται, επομένως, να δοθεί στον αναγνώστη αρχικά μια σύντομη εικόνα της μεθόδου, καθώς και της εξέλιξης στη χρήση της, τόσο διεθνώς όσο και στη χώρα μας. Ο γενικότερος σκοπός εφαρμογής της κοινωνικο-οικονομικής αξιολόγησης είναι να συμβάλλει στη λήψη αποφάσεων στο δημόσιο τομέα, όπου στόχος είναι η βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας. Συγκεκριμένα, υποθέτουμε ότι ο δημόσιος τομέας επιδιώκει την αποτελεσματική κατανομή των πόρων, ώστε η κοινωνία να κάνει την 7

8 8 καλύτερη δυνατή χρήση των διαθέσιμων σε αυτή πόρων. Όπως θα δούμε αναλυτικά σε επόμενα κεφάλαια, όταν οι αγορές λειτουργούν ικανοποιητικά, τότε το ατομικό όφελος οδηγεί σε μια αποτελεσματική κατανομή των πόρων. Συνεπώς, στον αναλυτή και στον πολιτικό πέφτει το βάρος να αποδείξει το λόγο της κυβερνητικής παρέμβασης στη λειτουργία της οικονομίας, αποδεικνύοντας ότι η καθαρή ωφέλεια ( NSB ) είναι θετική έναντι του status quo. Όταν οι αγορές αποτυγχάνουν ή λειτουργούν ατελώς, τότε υπάρχει λόγος κυβερνητικής παρέμβασης. Όμως, ο αναλυτής πρέπει να εξετάσει τις διάφορες εναλλακτικές μορφές παρέμβασης συμπεριλαμβάνοντας το status quo, ως προς τις επιπτώσεις τους στην κοινωνική ευημερία και να επιλέξει την καλύτερη. Με βάση τα ανωτέρω συνεπάγεται ότι χρήστης της μεθόδου είναι ο δημόσιος τομέας στην ευρεία του έννοια, περιλαμβάνοντας την κυβέρνηση, τους οργανισμούς του δημοσίου και την αυτοδιοίκηση. Αν και στις περισσότερες περιπτώσεις χωρών δεν υπάρχει νομοθεσία που να απαιτεί τη χρήση της κοινωνικο-οικονομικής αξιολόγησης για όλες τις ενέργειες του δημοσίου, όμως η χρήση της μεθόδου είναι γενικευμένη. Για παράδειγμα η Ευρωπαϊκή Ένωση απαιτεί οι προτάσεις για όλα τα έργα τα οποία χρηματοδοτούνται από τα Διαρθρωτικά Ταμεία να συνοδεύονται από Κοινωνικο-οικονομική αξιολόγηση. Επίσης, στις ΗΠΑ το Κογκρέσο απαιτεί για κάθε παρέμβαση της κυβέρνησης που συνεπάγεται κόστος (δηλαδή αύξηση των δαπανών του προϋπολογισμού) κατά 100 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο να συνοδεύεται από κοινωνικο-οικονομική αξιολόγηση. Οι Ομοσπονδιακές κυβερνήσεις της Αυστραλίας και του Καναδά έχουν εισαγάγει γενικές προδιαγραφές αξιολόγησης όλων των δημόσιων δαπανών που υπερβαίνουν ένα επίπεδο και έχουν εισαγάγει την κοινωνικο-οικονομική αξιολόγηση ως υποχρεωτική σε όλες τις βαθμίδες διοίκησης. Επίσης, η χρήση της μεθόδου είναι γενικευμένη στην αξιολόγηση προτεινόμενων μεταρρυθμίσεων και αλλαγών στο ρυθμιστικό (εποπτικό) πλαίσιο της οικονομίας. Τέλος, πρέπει να επισημάνουμε ότι συχνά το κόστος εφαρμογής της κοινωνικο-οικονομικής αξιολόγησης δεν είναι αμελητέο, ειδικότερα όταν τα έργα είναι μεγάλα, πολύπλοκα και έχουν μοναδικά χαρακτηριστικά. Πρέπει, όμως να γίνει σαφές από την αρχή ότι η δαπάνη για αξιολόγηση μπορεί να εξοικονομήσει πολλαπλάσιους πόρους με την αποφυγή λαθών στο σχεδιασμό έργων και μέτρων πολιτικής, την επιλογή αποδοτικότερων έργων, την πρόβλεψη και

9 αντιμετώπιση της αντίδρασης ορισμένων ομάδων του πληθυσμού που ζημιώνονται από το έργο, κ.ο.κ. Έχει γίνει απολύτως σαφές από την ανάλυση των έργων που έχει χρηματοδοτήσει η Παγκόσμια Τράπεζα, ότι τα έργα για τα οποία έγινε καλή οικονομική ανάλυση είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα επιτυχίας. Από την άλλη πλευρά ένα έργο ή μέτρο για το οποίο δεν έχει γίνει αξιολόγηση δεν είναι γνωστό πως επηρεάζει την ευημερία του πληθυσμού και πιθανότατα δε θα είναι ούτε επιτυχές ούτε θα συμβάλλει στην κοινωνική ευημερία. Αυτό σημαίνει σπατάλη πόρων πολλαπλάσιων της δαπάνης που θα γινόταν για την εφαρμογή της αξιολόγησης. Αυτό, επομένως, συνεπάγεται ότι η απόδοση της δαπάνης για αξιολόγηση είναι ιδιαίτερα μεγάλη και δεν είναι σκόπιμο να γίνονται οικονομίες στις δαπάνες αυτές Διαδικασία της κοινωνικο-οικονομικής αξιολόγησης Η κοινωνικο-οικονομική αξιολόγηση είναι ή μπορεί να είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία. Για να γίνει η διαδικασία πιο κατανοητή μπορούμε να τη διακρίνουμε σε φάσεις ώστε να φαίνεται μια διακριτή δραστηριότητα σε κάθε φάση. Οι φάσεις αυτές είναι οι εξής: 1. Προσδιορισμός του σκοπού και των εναλλακτικών μέτρων ή έργων. Η ενέργεια αυτή απαιτεί να προσδιορίσει ο αναλυτής σαφώς το στόχο που επιδιώκει το προτεινόμενο υπό αξιολόγηση έργο και πως αυτός ο στόχος μπορεί να επιτευχθεί εναλλακτικά. Για παράδειγμα η αξιολόγηση της κατασκευής ενός δρόμου μεταξύ δύο πόλεων, όπως ο αυτοκινητόδρομος Κόρινθος Πάτρα, πρέπει να περιλαμβάνει, τουλάχιστον στην αρχή, διαφορετικές χαράξεις, διαφορετικό πλάτος ή άλλα χαρακτηριστικά του δρόμου. Στην πράξη υπάρχουν σημαντικές δυσκολίες στη φάση αυτή, κυρίως από τις εναλλακτικές τεχνολογικές δυνατότητες σχεδιασμού του έργου. 2. Προσδιορισμός και αποτίμηση των επιπτώσεων. Η φάση αυτή πρέπει να αρχίσει με τον προσδιορισμό των ομάδων του πληθυσμού που επηρεάζονται από το έργο θετικά ή αρνητικά 1. Στη συνέχεια προσδιορίζονται οι επιπτώσεις του έργου για κάθε 1 Στην αγγλική η ορολογία είναι who has standing δηλαδή ποιος έχει έννομο συμφέρον να έχει άποψη για το έργο ή την παρέμβαση.

10 10 ομάδα ποσοτικά, τόσο σε μορφή αγοραίων αγαθών και υπηρεσιών, όσο και σε μορφή μη αγοραίων επιπτώσεων (για παράδειγμα μείωση ατυχημάτων από την κατασκευή ενός αυτοκινητοδρόμου). Ακολούθως, προσδιορίζεται ο όγκος των επιπτώσεων του έργου στη διάρκεια ζωής του, αποτιμάται η αξία των επιπτώσεων με προσεκτικά επιλεγμένες τιμές (τις γνωστές σκιώδεις τιμές) και προσδιορίζονται οι επιπτώσεις του έργου διαχρονικά. 3. Αξιολόγηση των επιπτώσεων. Η ροή των επιπτώσεων με τη μορφή ωφελειών ενός έργου προεξοφλείται στο παρόν και συγκρίνεται με την προεξοφλημένη αξία του κόστους, που δίδει την καθαρή παρούσα αξία του έργου. Με βάση την καθαρή παρούσα αξία προχωρούμε στην απόφαση με τον κανόνα απόφασης ότι η Καθαρή Παρούσα Αξία είναι θετική 2. Με βάση την απόφαση για κάθε μια εναλλακτική πρόταση προχωρούμε σε σύγκριση μεταξύ τους και καταλήγουμε στην προτεινόμενη μορφή του έργου ή το προτεινόμενο μέτρο πολιτικής. Η ανάλυση που ακολουθεί στα επόμενα κεφάλαια επικεντρώνεται στις Φάσεις 2 και 3, αφού η Φάση 1 αφορά κυρίως τον τεχνικό σχεδιασμό του έργου που σχεδιάζει τις εναλλακτικές τεχνικές λύσεις του έργου ή της παρέμβασης. Ο ρόλος της Κοινωνικο-οικονομικής Αξιολόγησης είναι να προσδιορίσει το πώς αποφασίζει ο αναλυτής για το αν ένα έργο ή ένα σχέδιο ενός έργου είναι σκόπιμο από πλευράς κοινωνικής ευημερίας και πώς γίνεται η επιλογή μεταξύ εναλλακτικών έργων που συχνά εξυπηρετούν τον ίδιο στόχο ή διαφορετικούς στόχους Τι δεν είναι η κοινωνικο-οικονομική αξιολόγηση Συχνά η αξιολόγηση συγχέεται και παρερμηνεύεται. Αυτό που ήδη ελέχθη είναι ότι στόχος της αξιολόγησης είναι η ορθολογική απόφαση για μια δημόσια παρέμβαση με βάση σαφή και ακριβή υπολογισμό των ωφελειών και του κόστους. Συχνά, όμως αυτός ο προσδιορισμός και η αποτίμηση των ωφελειών δε γίνεται σωστά με αποτέλεσμα να παρερμηνεύεται η έννοια της μεθόδου. Ορισμένες φορές η παρερμηνεία πηγάζει από τον ορισμό της μεθόδου σε απ' ευθείας 2 Οι έννοιες αυτές και τα κριτήρια απόφασης εξηγούνται πληρέστερα στο επόμενο Κεφάλαιο.

11 μετάφραση από τα αγγλικά (Ανάλυση Κόστους Οφέλους). Στη συνέχεια αναλύονται ορισμένες περιπτώσεις μιας τέτοιας παρερμηνείας. Η πρώτη και συχνότερη περίπτωση παρερμηνείας αφορά αυτόν που εστιάζει την προσοχή του στον προϋπολογισμό της κυβέρνησης, ενός Οργανισμού ή της Αυτοδιοίκησης και θεωρεί ότι η Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση (Ανάλυση Κόστους Οφέλους) είναι μια μορφή ανάλυσης εσόδων-εξόδων. Για παράδειγμα ας δούμε μια τέτοια περίπτωση με την κατασκευή ενός δρόμου από την κυβέρνηση. Η κατασκευή του δρόμου συνεπάγεται δαπάνες για την κυβέρνηση οι οποίες είναι δαπάνες κεφαλαίου για την κατασκευή και ετήσιες δαπάνες για τη συντήρηση και λειτουργία του δρόμου. Από την άλλη πλευρά, η λειτουργία του δρόμου μπορεί να αποφέρει στην κυβέρνηση έσοδα από διόδια. Τα έσοδα αυτά αυξάνουν τα διαθέσιμα της κυβέρνησης και επομένως και τη δυνατότητά της να κατασκευάσει άλλους δρόμους ή να χρηματοδοτήσει άλλα έργα. Μπορεί η κυβέρνηση να θεωρήσει τα διόδια ως οφέλη και τις δαπάνες ως κόστη σε μια ανάλυση εσόδων-εξόδων. Αυτό όμως ενώ αποτελεί μια ορθή ανάλυση εσόδων-εξόδων, αποτελεί μια εσφαλμένη ανάλυση κόστους-οφέλους. Στην ανάλυση κόστους οφέλους ο υπολογισμός των ωφελειών γίνεται με αναφορά στους χρήστες του δρόμου και την ωφέλεια που προκύπτει για το κοινωνικό σύνολο από την κατασκευή του δρόμου. Η χρηματοδότηση του δρόμου και η επιβολή διοδίων είναι μεν μια σημαντική πτυχή του έργου, αλλά δεν αφορά τον υπολογισμό των κοινωνικών ωφελειών του έργου. Στο ανωτέρω παράδειγμα η παρερμηνεία αφορά τον υπολογισμό των ωφελειών ενώ τα στοιχεία του κόστους είναι τα ίδια. Όμως, ας σκεφτούμε ένα έργο επιχορήγησης της απασχόλησης ανέργων. Στην περίπτωση αυτή ορισμένοι θεωρούν τη δαπάνη που γίνεται στους ανέργους ως μια έμμεση ωφέλεια αφού βελτιώνει την ευημερία των ανέργων. Όμως, στην πραγματικότητα η δαπάνη αυτή είναι κόστος για την κοινωνία και ο υπολογισμός των ωφελειών πρέπει να γίνει διαφορετικά με αναφορά στις ωφέλειες που προκύπτουν για την ομάδα αυτή του πληθυσμού. Μια άλλη περίπτωση είναι η περίπτωση ενός δημοτικού έργου όπως, για παράδειγμα, η κατασκευή ενός δημοτικού παιδικού σταθμού ή δημοτικού χώρου στάθμευσης αυτοκινήτων σε ιδιόκτητο από το δήμο οικόπεδο. Ορισμένοι τείνουν να θεωρήσουν ότι αφού το οικόπεδο είναι ιδιόκτητο δε συνεπάγεται κόστος για το δήμο και προχωρούν σε λανθασμένη ανάλυση, η οποία είναι μεν ορθή 11

12 12 χρηματο-οικονομικά (ανάλυση εσόδων-εξόδων) αλλά εσφαλμένη από άποψη αποτελεσματικότητας και κοινωνικής ωφέλειας. Μια ακόμη περίπτωση παρερμηνείας είναι η περίπτωση λανθασμένης αντίληψης του τι είναι κόστος. Συχνά οι πολιτικοί αναδεικνύουν ως κύριο θέμα την αποπεράτωση ενός ημιτελούς έργου, με βάση την ηθική ή τη δεοντολογική πλευρά και δεν εξετάζουν εάν πράγματι η αποπεράτωση αυτή ικανοποιεί τις απαιτήσεις μιας ανάλυσης κόστους οφέλους. Το λάθος στο οποίο πέφτουν είναι ότι θεωρούν σχετικό το κόστος της ημιτελούς κατασκευής που είναι ήδη παρωχημένο και άσχετο με την απόφαση αποπεράτωσης. Επιπλέον, πολλοί θεωρούν ως όφελος τις έμμεσες ωφέλειες που προκύπτουν από τα εισοδήματα των απασχολούμενων σε ένα έργο (τα γνωστά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα). Βέβαια αν χρησιμοποιήσουμε αυτή τη βάση, τα οφέλη πολλαπλασιάζονται και επομένως πάντα υπερέχουν του κόστους, επομένως έχουμε το πρόβλημα του διπλού υπολογισμού. Τέλος, υπάρχει το θέμα του επιτοκίου. Άλλοι τείνουν να χρησιμοποιούν το αγοραίο επιτόκιο για προεξόφληση και άλλοι να μην χρησιμοποιούν καθόλου προεξόφληση, πράγμα που είναι λάθος και στις δύο περιπτώσεις. Συνολικά, η κοινωνικο-οικονομική αξιολόγηση δεν ταυτίζεται με την ανάλυση εσόδων-εξόδων, δεν ταυτίζεται με την ωφέλεια ορισμένων ομάδων και απαιτεί επακριβή ορισμό και αποτίμηση των στοιχείων κόστους και οφέλους τόσο των αγοραίων όσο και των μη αγοραίων. Αυτό είναι και το δυσκολότερο σημείο της. 1.2 Η κοινωνικο-οικονομική διάσταση της αξιολόγησης Στα οικονομικά συνηθίζεται η διάκριση της οικονομίας σε δύο μεγάλους τομείς: τον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα. Η διάκριση αυτή είναι θεμελιώδης, γιατί οι δύο τομείς λειτουργούν συμπληρωματικά, αλλά με διαφορετικές αρχές και δομές κινήτρων. Οι ιδιώτες (οι οικονομικές μονάδες) λειτουργούν ορθολογικά, επιδιώκοντας να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη (οι παραγωγοί) ή την χρησιμότητά τους (οι καταναλωτές), υπό τους περιορισμούς της υπάρχουσας τεχνολογίας ή του διαθέσιμου εισοδήματος αντιστοίχως. Επομένως, στην επενδυτική τους δραστηριότητα επιλέγουν επενδύσεις οι οποίες μεγιστοποιούν την απόδοση της επένδυσης,

13 δηλαδή επιλέγουν εκείνες τις επενδυτικές δραστηριότητες που αποφέρουν μεγαλύτερο ποσοστό απόδοσης. Αντίθετα στόχος της επενδυτικής δραστηριότητας του δημόσιου τομέα είναι η μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας. Βέβαια ο ορισμός της κοινωνικής ευημερίας, ο οποίος αναλύεται στο τέταρτο κεφάλαιο, είναι ένα ακανθώδες ζήτημα το οποίο απασχολεί ένα ολόκληρο κλάδο της οικονομικής επιστήμης, τα οικονομικά της ευημερίας. Όμως, όπως και αν ορίζεται η κοινωνική ευημερία, η επιλογή επενδυτικών έργων ή μέτρων πολιτικής θα πρέπει να ακολουθήσει ορισμένα κριτήρια με στόχο την μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας. Επομένως, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η κυβέρνηση και ο δημόσιος τομέας γενικότερα, χρησιμοποιεί επίσης ένα πλαίσιο αξιολόγησης, δηλαδή απόφασης, με βάση την ανάλυση του σχετικού κόστους αλλά και του οφέλους που προκύπτει από το έργο ή μέτρο, στην επιλογή των επενδύσεων και μέτρων πολιτικής που θα αποφασίσει, αλλά αυτή τη φορά όχι με στόχο την κερδοφορία αλλά τη μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας. Είναι σκόπιμο επομένως να γίνει μια εισαγωγική εξήγηση της έννοιας της κοινωνικής αξιολόγησης και πως διαφέρει από την ιδιωτική χρηματοοικονομική αξιολόγηση Ιδιωτική και κοινωνική αξιολόγηση Οι οικονομικές μονάδες επιλέγουν με βάση τις πληροφορίες που τους παρέχουν οι τιμές της αγοράς, με στόχο τη μεγιστοποίηση του ιδιωτικού τους οφέλους. Το ιδιωτικό όφελος στην περίπτωση μιας επένδυσης ή μιας παραγωγικής διαδικασίας είναι το οικονομικό κέρδος. Το κέρδος είναι σαφές ότι αποτελεί την απόδοση, δηλαδή την αμοιβή των ιδίων πόρων του επιχειρηματία, της προσωπικής του εργασίας, της χρήσης κτιριακού και άλλου κεφαλαιουχικού εξοπλισμού που του ανήκει, καθώς και του κεφαλαίου που έχει δεσμεύσει στην παραγωγική διαδικασία. Το κέρδος αποτελεί, περαιτέρω, την αμοιβή για τον κίνδυνο που αναλαμβάνει ο ιδιώτης όταν αποφασίζει να πραγματοποιήσει μια επένδυση. Η σχέση κινδύνου και προσδοκώμενης απόδοσης αποτελεί βασικό στοιχείο για την ανάληψη ή όχι μιας επένδυσης. Όπως είναι γνωστό από τη μικροοικονομική και από τη θεωρία του χαρτοφυλακίου, η ορθολογικά συμπεριφερόμενη οικονομική μονάδα επιλέγει βάσει του κινδύνου και της αναμενόμενης απόδοσης. Ο ιδιώτης επομένως,

14 14 ενεργεί σύμφωνα με τα αναμενόμενα ιδιωτικά οφέλη που δύναται να αποκομίσει σε συνδυασμό με τον κίνδυνο τον οποίο αναλαμβάνει. Ας σημειωθεί, επίσης, ότι ενδιαφέρεται αποκλειστικά και μόνο για τα ιδιωτικά του οφέλη και κόστη και αδιαφορεί παντελώς για τις συνέπειες των πράξεων του στα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας. Επομένως, στην περίπτωση που υπάρχουν από τις ενέργειες του εξωτερικές επιδράσεις, οι οποίες συνεπάγονται κοινωνικό κόστος ή όφελος, επιπλέον του ιδιωτικού, που δεν εσωτερικεύεται στις τιμές της αγοράς, υπάρχει διάσταση μεταξύ τιμών αγοράς και κοινωνικού οφέλους ή κόστους. Επίσης, υπάρχει μια σειρά οικονομικών δραστηριοτήτων που είτε δε θα αναλαμβάνονται από τον ιδιώτη αφού θα υποεκτιμούνται τα οφέλη (αν υπάρχουν για παράδειγμα θετικές εξωτερικές οικονομίες) είτε θα αναλαμβάνονται σε υπερβολικό βαθμό αφού θα υποεκτιμάται το κόστος (αν υπάρχουν για παράδειγμα αρνητικές εξωτερικές οικονομίες). Από την άλλη πλευρά, ο ρόλος του δημόσιου τομέα είναι η παροχή των δημοσίων αγαθών και η κάλυψη των ανεπαρκειών της αγοράς. Σύμφωνα με την κρατούσα σήμερα αντίληψη για το ρόλο του κράτους στα πλαίσια της λειτουργία της οικονομίας της αγοράς, το κράτος πρέπει να απέχει από παραγωγικές δραστηριότητες και να παρεμβαίνει μόνο για τη διαμόρφωση του θεσμικού πλαισίου δράσης των ιδιωτών, την τήρηση της τάξης και την προστασία της ιδιοκτησίας, καθώς και την εξασφάλιση της εθνικής ασφάλειας και την παροχή εκείνων των απαραίτητων κοινωνικών υπηρεσιών τις οποίες ο ιδιωτικός τομέας της οικονομίας αδυνατεί να αναλάβει, λόγω μειωμένων δυνατοτήτων κερδοφορίας. Ο δημόσιος τομέας, επομένως, λειτουργεί συμπληρωματικά προς τον ιδιωτικό τομέα, επιδιώκοντας να καλύψει τις ατέλειες και τις ανεπάρκειες της λειτουργίας της αγοράς, δηλαδή την παροχή βασικών κοινωνικών υπηρεσιών και δημοσίων αγαθών, την παρέμβαση για την εσωτερίκευση των εξωτερικών οικονομιών, την ανάληψη δημοσίων επενδύσεων σε έργα σημαντικά για την ευημερία του κοινωνικού συνόλου. Βασικός στόχος, επομένως, της δημόσιας δραστηριότητας είναι όχι η μεγιστοποίηση κάποιων χρηματικών ωφελειών, αλλά η μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας. Οι δημόσιοι φορείς αναλαμβάνουν επενδυτική δραστηριότητα στηριζόμενοι στη διαθεσιμότητα των χρηματοδοτικών πόρων στα πλαίσια του κρατικού προϋπολογισμού, οι οποίοι προέρχονται από τη δημοσιονομική λειτουργία, δηλαδή τη φορολογία. Είναι σαφές πως οι πόροι που μια κοινωνία διαθέτει είναι περιορισμένοι, ενώ αντίθετα οι

15 ανάγκες σε αναπτυξιακά έργα είναι συνήθως πάρα πολλές. Επομένως, είναι συνήθως αδύνατο να ικανοποιηθούν όλες οι ανάγκες σε αναπτυξιακά έργα ταυτόχρονα και επομένως χρειάζεται επιλογή και ιεράρχηση των έργων. Κατά συνέπεια, είναι απαραίτητο να υπάρχουν προτεραιότητες στα προγράμματα αναπτυξιακών έργων που οι δημόσιοι φορείς μπορούν να αναλάβουν. Η κατανομή των διαθέσιμων πόρων στα διάφορα επενδυτικά προγράμματα πρέπει να γίνεται με βάση την αξιολόγηση ως προς τη συμβολή τους στην οικονομική ευημερία. Η πιο γνωστή και ευρύτερα διαδεδομένη μέθοδος αξιολόγησης της δημόσιας πολιτικής σε επενδύσεις του δημόσιου τομέα είναι η Κοινωνικο-οικονομική Αξιολόγηση, γνωστή επίσης ως Κοινωνικήοικονομική Ανάλυση Κόστους-Οφέλους (Social Cost Benefit Analysis) ή απλά Ανάλυση Κόστους Οφέλους (Cost Benefit Analysis). Η κοινωνική διάσταση της προσέγγισης υποδηλώνεται από το πρόθεμα Κοινωνικο-οικονομική. Στο βιβλίο αυτό χρησιμοποιούνται και οι δύο όροι χωρίς διάκριση μεταξύ τους. Με τη μέθοδο αυτή αναγνωρίζονται, ποσοτικοποιούνται και συγκρίνονται τα οφέλη και το κόστος από την κατασκευή και λειτουργία ενός αναπτυξιακού έργου ή ενός αναπτυξιακού προγράμματος ή μιας πολιτικής, προκειμένου να αποφασιστεί αν είναι σκόπιμη και επωφελής η πραγματοποίησή του για το σύνολο της οικονομίας και της κοινωνίας. Είναι σκόπιμο να εξετασθεί η ιστορική πορεία της εξέλιξης της Κοινωνικο-οικονομικής Αξιολόγησης, πριν γίνει αναλυτικότερα η μελέτη των βασικών της παραμέτρων Η αξιολογική βάση της μεθόδου Η γενική προσέγγιση της ανάλυσης είναι ο υπολογισμός του κόστους και των ωφελειών μιας συγκεκριμένης παρέμβασης (για παράδειγμα της μείωσης ενός δασμού, της κατασκευής ενός υδροηλεκτρικού έργου, της κατασκευής ενός δρόμου ή ενός σχολείου, κ.ο.κ.). Η δυσκολία έγκειται στον υπολογισμό των κοινωνικών ωφελειών και του κόστους από την παρέμβαση. Όμως, ανεξάρτητα από τα προβλήματα στη μέθοδο της αξιολόγησης, η βάση της αξιολόγησης είναι η σύγκριση ωφελειών - κόστους και εάν οι ωφέλειες είναι μεγαλύτερες, τότε η παρέμβαση κρίνεται κοινωνικά επιθυμητή, δηλαδή σκόπιμη, αν όχι, τότε κρίνεται κοινωνικά μη επιθυμητή, δηλαδή μη σκόπιμη.

16 16 Η απλή και λογική αυτή βάση της Κοινωνικο-οικονομικής Αξιολόγησης φαίνεται εκ πρώτης όψεως αυταπόδεικτη. Όμως, μια προσεκτικότερη εξέταση αποκαλύπτει ότι μια τυπική αξιολόγηση συνεπάγεται αξιολογικές κρίσεις, όπως η λέξη υποδηλώνει, που συχνά μπορεί να είναι αρκετά αμφισβητήσιμες. Κάθε μέτρο πολιτικής, κάθε κυβερνητική παρέμβαση επηρεάζει την ευημερία των διαφόρων ομάδων του πληθυσμού, δηλαδή ωφελεί μεν κάποιες ομάδες του πληθυσμού, αλλά ταυτόχρονα ζημιώνει άλλες. Ακόμη και ένα απλούστατο, επιθυμητό από όλους έργο, πρέπει να χρηματοδοτηθεί και επομένως ο φορολογούμενος ζημιώνεται. Επομένως, η δυσκολία της κοινωνικο-οικονομικής αξιολόγησης έγκειται στην απόφαση για το ποιες από τις διάφορες επιπτώσεις μιας παρέμβασης πρέπει να συμπεριληφθούν στην ανάλυση και στη συνέχεια στην ακόμη δυσκολότερη απόφαση για το τι κριτήρια πρέπει να χρησιμοποιηθούν στην άθροιση των ωφελειών και του κόστους των διαφόρων ομάδων του πληθυσμού, ώστε να φθάσουμε στο τελικό συμπέρασμα για το αν η παρέμβαση κρίνεται κοινωνικά επιθυμητή ή όχι. Επομένως, είναι σαφές ότι η κοινωνικο-οικονομική αξιολόγηση έχει μια σημαντική δεοντολογική διάσταση. Συνήθως στα οικονομικά διακρίνουμε την ανάλυση των συνεπειών μιας αλλαγής (θετική οικονομική) από τη διατύπωση αξιολογικών κρίσεων για το αν μια συγκεκριμένη παρέμβαση είναι ή όχι επιθυμητή από κοινωνική άποψη (δεοντολογική οικονομική). Στην κοινωνικο-οικονομική αξιολόγηση δεν περιοριζόμαστε στην περιγραφή των συνεπειών μιας προτεινόμενης αλλαγής ή κυβερνητικής παρέμβασης, αλλά προχωρούμε και διατυπώνουμε ένα συμπέρασμα, επομένως διατυπώνουμε αξιολογική κρίση, αν η αλλαγή αυτή είναι επιθυμητή ή όχι για την κοινωνική ευημερία. Επομένως, για την υλοποίηση της αξιολόγησης είναι αναγκαίο ένα θεωρητικό πλαίσιο το οποίο όχι μόνο παρέχει τα κριτήρια για τον προσδιορισμό των οικονομικών και κοινωνικών στόχων του συνόλου της κοινωνίας, αλλά επιτρέπει ακόμη τη συσχέτιση των αλλαγών στην ευημερία των διαφόρων ομάδων του πληθυσμού με τους κοινωνικούς αυτούς στόχους. Το θεωρητικό αυτό πεδίο της οικονομικής επιστήμης είναι γνωστό ως Οικονομικά της Ευημερίας. Τα Οικονομικά της Ευημερίας είναι ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα, αλλά επίσης δυσκολότερα πεδία της οικονομικής επιστήμης, σε εννοιολογικό και πρακτικό επίπεδο, το οποίο επιδιώκει να δώσει απαντήσεις σε μια σειρά από εξαιρετικά δύσκολα ερωτήματα, όπως: τί είναι ευημερία και πως τη μετράμε; τί σημαίνει

17 βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας και τι είδους κριτήρια μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε; πώς εξετάζουμε και συμβιβάζουμε πιθανές συγκρούσεις στόχων όπως για παράδειγμα των στόχων της αύξησης της γενικής ευημερίας και της βελτίωσης της ισότητας; Για να ενημερωθεί ο αναγνώστης για την αξιολογική βάση της μεθόδου παρουσιάζεται στο δεύτερο μέρος η θεωρητική θεμελίωση της κοινωνικο-οικονομικής αξιολόγησης, η οποία θεμελιώνεται σε τρεις θεωρητικές βάσεις: (α) στα οικονομικά της ευημερίας, με έμφαση στις έννοιες της οικονομικής αποτελεσματικότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, (β) στη μικρο-οικονομική ανάλυση της μέτρησης της μεταβολής στην ευημερία από έργα ή ενέργειες της δημόσιας πολιτικής και της απόφασης για την αποδοχή ή όχι μιας πολιτικής ή ενός αναπτυξιακού έργου, με εργαλεία που παρέχει η μικροοικονομική θεωρία, (γ) στη θεωρία της δημόσιας επιλογής, όπως προσδιορίζεται από τους περιορισμούς που θέτουν στις επιλογές των επενδύσεων και της δημόσιας πολιτικής οι ατέλειες τις αγοράς και οι αποτυχίες του κράτους σε μια οικονομία της αγοράς. Με την ανάλυση παρουσιάζονται οι θεωρητικές βάσεις της μεθόδου και γίνεται σαφές πώς απαντώνται τα κύρια ερωτήματα που θέτει. Επίσης, γίνεται προσπάθεια να παρουσιασθεί ότι οι τρεις αυτές θεωρητικές βάσεις συγκλίνουν στην ίδια λειτουργική αρχή που καλείται Η Θεμελιώδης Αρχή της Ανάλυσης Κόστους-Οφέλους Εξέλιξη Κοινωνικο-Οικονομικής Αξιολόγησης Τα πρώτα δείγματα εφαρμογής της μεθόδου Κοινωνικοοικονομικής Αξιολόγησης ή Κοινωνικής Ανάλυσης Κόστους- Οφέλους ανάγονται στο 18ο αιώνα. Συγκεκριμένα, η ιδέα της εκτίμησης των καθαρών ωφελειών της κοινωνίας ως συνόλου, από την πραγματοποίηση ενός μεγάλου δημοσίου επενδυτικού έργου, συναντάται για πρώτη φορά στο άρθρο του Γάλλου Jules Dupuit: On the Measurement of the Utility of Public Works. Στο άρθρο αυτό, με το γνωστό πλέον παράδειγμα της γέφυρας για τη χρήση της οποίας απαιτείται ή όχι κάποιο τέλος, διατυπώνεται μία πρώτη ιδέα του πλεονάσματος του καταναλωτή, με την έννοια της προθυμίας του καταναλωτή να πληρώσει ποσό για την απόλαυση ενός αγαθού ή μιας υπηρεσίας. Το πλεόνασμα του καταναλωτή αποτελεί, τότε, μέγεθος για την εκτίμηση του κοινωνικού οφέλους του έργου αυτού.

18 18 Βασική εξέλιξη που σηματοδοτεί την εφαρμογή της ανάλυσης κόστους-οφέλους σε τρέχοντα θέματα δημόσιας πολιτικής υπήρξε, επίσης, η δημόσια επενδυτική δραστηριότητα για αντιπλημμυρικά και αρδευτικά έργα και για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων στις ΗΠΑ στη δεκαετία του Το συμπέρασμα των μελετών τότε ήταν πως το κράτος οφείλει να παρέμβει και να κατασκευάσει τα έργα όταν τα οφέλη από τα αντιπλημμυρικά και αρδευτικά έργα υπερβαίνουν το εκτιμούμενο κόστος εφαρμογής ενός τέτοιου προγράμματος, ανεξάρτητα από το ποιος τελικά καρπώνεται τα οφέλη αυτά. Δίδεται λοιπόν, μια διάσταση κοινωνικού οφέλους, η οποία επιβεβαιώνει την ανάγκη της κρατικής παρέμβασης και δραστηριότητας. Στη δεκαετία του 1950, και πάλι στις ΗΠΑ, γίνονται προσπάθειες επιστημoνικής διατύπωσης και τυποποίησης των παραπάνω αποτελεσμάτων με αφορμή τη διαχείριση των υδάτινων πόρων της Πολιτείας της Καλιφόρνιας. Βάσει αναλύσεων κόστους-οφέλους, εκτιμήθηκε ως σκόπιμη, από οικονομική και κοινωνική άποψη, η μεταφορά υδάτων από την Πολιτεία του Κολοράντο στην Καλιφόρνια. Την ίδια περίπου εποχή στην Ευρώπη, και συγκεκριμένα στο Ηνωμένο Βασίλειο, η ανάλυση κόστους-οφέλους χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση μεγάλων δημοσίων έργων μεταφορών, όπως σιδηροδρόμων, οδικών δικτύων, γεφυρών, ενός τρίτου αεροδρομίου στο Λονδίνο κ.λ.π. Από την άλλη πλευρά, στη Γαλλία, η ανάλυση κόστους-οφέλους χρησιμοποιείται στην τιμολογιακή πολιτική των δημοσίων οργανισμών. Εκτιμάται, με άλλα λόγια, ποιο είναι το κοινωνικό όφελος της παραγωγής δημοσίων αγαθών από δημόσιους οργανισμούς. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 διαμορφώνεται η θεωρητική οικονομική έννοια των σκιωδών τιμών (shadow prices) και η μέθοδος αρχίζει να χρησιμοποιείται ευρύτατα. Οι σκιώδεις τιμές αποδίδουν τη διάσταση μεταξύ κοινωνικού και ιδιωτικού οφέλους ή κόστους. Οι τιμές αγοράς εκφράζουν αποκλειστικά και μόνο το ιδιωτικό κόστος απόκτησης ενός αγαθού ή μιας υπηρεσίας καθώς και το καθαρά ιδιωτικό όφελος, δηλαδή την προσωπική ικανοποίηση από την κατανάλωση του εν λόγω αγαθού ή υπηρεσίας και τη χρησιμότητα που ο ιδιώτης απολαμβάνει. Οι τιμές της αγοράς, ωστόσο, είναι πιθανό να μην εκφράζουν το κόστος ή όφελος των προϊόντων. Για παράδειγμα η τιμή αγοράς ενός αγαθού, συμπεριλαμβάνει το Φόρο Προστιθέμενης Αξίας (Φ.Π.Α.) 18%. Είναι σαφές, πως η δαπάνη του

19 ΦΠΑ δεν μπορεί να αποτελεί κόστος για την κοινωνία ως σύνολο παρά μόνο για τον ιδιώτη δηλαδή τον μεμονωμένο αγοραστή, αφού ο φόρος επιστρέφει στο κοινωνικό σύνολο ως έσοδο του κράτους. Οι σκιώδεις (οικονομικές) τιμές εκφράζουν το οριακό κόστος και το οριακό όφελος κάθε αγαθού και υπηρεσίας για την κοινωνία στο σύνολό της. Οι σκιώδεις τιμές λαμβάνουν υπόψη το κόστος ευκαιρίας των παρεχόμενων υπηρεσιών ή προϊόντων, εκφράζοντας με τον τρόπο αυτό την κοινωνικο-οικονομική τους αξία. Λειτουργούν, επομένως, ως ένας τρόπος διόρθωσης των τιμών της αγοράς, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν στην αξιολόγηση των αναπτυξιακών έργων. Βάσει των σκιωδών αυτών τιμών γίνεται η κοινωνικο-οικονομική αποτίμηση των ωφελειών και του κόστους στα πλαίσια της ανάλυσης κόστουςοφέλους. Η εμπειρία της δεκαετίας του 1960 στις διάφορες χώρες του κόσμου έδειξε πως ενώ η επιτάχυνση του ρυθμού της οικονομικής μεγέθυνσης και ανάπτυξης ήταν σημαντική, ωστόσο η συμμετοχή σε αυτήν δεν ήταν ίδια για όλες τις ομάδες του πληθυσμού. Έτσι, στη δεκαετία του 1970 ο στόχος της βελτίωσης της αναδιανομής του εισοδήματος εισήχθη ρητά και παράλληλα με το στόχο της οικονομικής μεγέθυνσης στην αναπτυξιακή πολιτική. Διεθνείς οργανισμοί, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα 3 καθώς και ο UNIDO 4 και το UNDP 5 του ΟΗΕ, ιδρύθηκαν μεταπολεμικά με στόχο 19 3 Η Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank) και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (International Monetary Fund), αποτελούν οργανισμούς που ιδρύθηκαν μεταπολεμικά, στα πλαίσια του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών μετά την υιοθέτηση του νομισματικού συστήματος του Bretton Woods για να οργανώσουν την παγκόσμια οικονομία και να εδραιώσουν την ανάπτυξη διεθνώς. Ειδικά η Παγκόσμια Τράπεζα, επιδιώκει την ενδυνάμωση του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης παγκοσμίως παρέχοντας βοήθεια σε όλες, εκτός από τις ανεπτυγμένες, χώρες. Αποτελείται από τρεις οργανισμούς: την IBRD (International Bank for Recostruction and Development) που διοχετεύει διεθνείς επενδύσεις σε επιθυμητά έργα αναπτυσσομένων χωρών με χαμηλό επιτόκιο, τον IDA (International Development Association) που χορηγεί δάνεια με εξαιρετικά ευνοϊκούς όρους σε ιδιαίτερα χαμηλού εισοδήματος αναπτυσσόμενες χώρες, και τον IFC (International Finance Corporation) που παρέχει δάνεια για ιδιωτικές επενδύσεις σε αναπτυσσόμενες χώρες. 4 United Nations Industrial Development Organisation. Πρόκειται για οργανισμό του ΟΗΕ που αριθμεί περίπου 153 μέλη και έχει ως στόχο την υποβοήθηση των βιομηχανικών έργων και της βιομηχανικής ανάπτυξης. 5 United Nations Development Program. Το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών έχει ως στόχο την εφαρμογή προγραμμάτων οικονομικής ανάπτυξης στις αναπτυσσόμενες χώρες χαμηλού εισοδήματος.

20 20 την ενδυνάμωση της αναπτυξιακής διαδικασίας. Για να επιτύχουν το σκοπό αυτό, χρηματοδοτούν και παρέχουν επιστημονική και τεχνική βοήθεια για την πραγματοποίηση αναπτυξιακών έργων που αυξάνουν την κοινωνική ευημερία και βελτιώνουν τους όρους ζωής και το βιοτικό επίπεδο των χωρών. Οι οργανισμοί αυτοί προχώρησαν στην ανάπτυξη των εργαλείων εκείνων που τους επιτρέπουν την αξιολόγηση των αναπτυξιακών έργων των διαφόρων χωρών και την ταξινόμηση τους κατά σειρά προτεραιότητας. Έγιναν, έτσι, πολλές προσπάθειες για τη διαμόρφωση μεθόδων που θα εξασφάλιζαν την αξιολόγηση αναπτυξιακών έργων. O UNIDO και ο OECD 6 ανέπτυξαν μεθόδους, οι οποίες ωστόσο δε χρησιμοποιήθηκαν ευρέως και μάλλον έχουν παραμείνει πλέον ως συμβολή στο θεωρητικό απόθεμα οικονομικών γνώσεων. Η μέθοδος που αναπτύχθηκε αναλύεται στο βιβλίο των Dasgupta, Sen and Marglin: Guidlines for Project Evaluation. Το κλασικό βιβλίο όπου περιγράφεται λεπτομερώς η μεθοδολογία της αξιολόγησης αναπτυξιακών έργων και αποτελεί εξέλιξη του UNIDO Manual είναι το βιβλίο Project Appraisal and Planning in Developing Countries των Little and Mirless. Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια αναθεώρηση του πρώτου τους βιβλίου Manual of Industrial Project Analysis for Developing Countries που εκδόθηκε στα πλαίσια του OECD και διαμόρφωσε τη γνωστή πλέον Ανάλυση Κόστους Οφέλους (L-M method). Μια πρόσφατη εξέλιξη στη μεθοδολογία της αξιολόγησης των αναπτυξιακών έργων παρουσιάζεται στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1980, όταν ο κίνδυνος από τα περιβαλλοντικά προβλήματα για τον πλανήτη μας είναι πλέον έκδηλα και οι επιπτώσεις των αναπτυξιακών παρεμβάσεων των διαφόρων κρατών ξεπερνούν συχνά τα εθνικά σύνορα. Ως αποτέλεσμα, μια νέα περιβαλλοντική διάσταση έρχεται να προστεθεί στην αξιολόγηση των δημοσίων επενδυτικών προγραμμάτων. Η διάσταση αυτή, αναδεικνύεται σε εξαιρετικά σημαντική διάσταση και έχει ήδη ενσωματωθεί στη μέθοδο αξιολόγησης των αναπτυξιακών έργων, αν και σημαντικά θεωρητικά και πρακτικά προβλήματα παραμένουν (όπως για παράδειγμα η επιλογή του κατάλληλου κοινωνικού επιτοκίου για έργα με σημαντικές περιβαλλοντικές επιδράσεις). 6 Organization of Economic Cooperation and Development. Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης αποτελείται από τις πλέον ανεπτυγμένες χώρες και έχει έδρα το Παρίσι.

21 Με την επικράτηση των φιλελεύθερων ιδεών παγκοσμίως και την επέκταση των οικονομικών μεταρρυθμίσεων από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 υπήρξε μια έντονη αναθέρμανση του ενδιαφέροντος για την Ανάλυση Κόστους Οφέλους. Ειδικότερα στις Αγγλοσαξονικές χώρες (ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία, Ηνωμένο Βασίλειο, κλπ). Στις χώρες αυτές, οι οποίες υπήρξαν πρωτοπόροι στις μεταρρυθμίσεις καθιερώνεται η χρήση της Κοινωνικο-οικονομικής Αξιολόγησης ως εργαλείου απόφασης για την αξιολόγηση και επιλογή μεταξύ προτεινομένων περιβαλλοντικών αλλά και γενικότερων ρυθμιστικών (εποπτικών) παρεμβάσεων του κράτους και των κρατικών οργανισμών. Σήμερα η χρήση της μεθόδου είναι γενικευμένη ακριβώς στο πεδίο αυτό. Είναι, επίσης, σκόπιμο να επισημανθεί μια διαφορά απόχρωσης στην ορολογία. Τουλάχιστον μέχρι τη δεκαετία του 1970 ήταν συνήθης η χρήση του όρου Κοινωνική Αξιολόγηση Αναπτυξιακών Έργων ή Κοινωνική Ανάλυση Κόστους Οφέλους, καθώς και του επιθετικού προσδιορισμού κοινωνικός στις τιμές, στο κόστος εργασίας, στο συνάλλαγμα, το κεφάλαιο κλπ. Όμως, από τις δεκαετίες 1970 και 1980 με τη διατύπωση της μεθόδου της Παγκόσμιας Τράπεζας αρχίζει να χρησιμοποιείται ο όρος οικονομική αξιολόγηση και ο επιθετικός προσδιορισμός οικονομικός στις τιμές και στο κόστος ευκαιρίας 7. Αυτή η διαφορά στην ορολογία δεν έχει επίπτωση στη μέθοδο, αλλά κάνει σαφές το περιεχόμενο της αξιολόγησης. Η συμβολή του έργου στην αποτελεσματικότητα και την αύξηση της κατανάλωσης μέσω της συμβολής στο ΑΕΠ (οικονομική επίπτωση του έργου) διαχωρίζεται από τη συμβολή του έργου στη διανομή του εισοδήματος και επομένως στην κοινωνική δικαιοσύνη (κοινωνική επίπτωση του έργου). Αυτό επιτυγχάνεται με χρήση των αντίστοιχων τιμών. Στην οικονομική αξιολόγηση οι οικονομικές τιμές εκφράζουν το στόχο της μεγέθυνσης του ΑΕΠ, δηλαδή το οικονομικό κόστος ευκαιρίας. Στην κοινωνική αξιολόγηση όμως, συμπεριλαμβάνοντας σταθμικά βάρη για τη διανομή του εισοδήματος και επομένως ο δείκτης απόδοσης του έργου εκφράζει, όχι μόνο την επίπτωση στο 21 7 Ο Harberger (1997) παρουσιάζει τη διαφορά μεταξύ οικονομικής και κοινωνικής ανάλυσης, που επισημάνθηκε για πρώτη φορά στην Παγκόσμια Τράπεζα στη δεκαετία του 1970 με το έργο του Van der Tak and Lyn Squire.

22 22 ΑΕΠ, αλλά επίσης την επίπτωση του έργου στο στόχο της βελτίωσης της διανομής του εισοδήματος. 1.3 Πρώτη προσέγγιση στη μέθοδο Η μέθοδος Ανάλυσης Κόστους-Οφέλους επιτυγχάνει αξιολόγηση μιας δημόσιας παρέμβασης, έργου ή μέτρου πολιτικής, μέσω της ποσοτικοποίησης και αποτίμησης, σε όρους κοινωνικής ευημερίας, του κόστους και των ωφελειών από εναλλακτικούς τρόπους δημόσιας δραστηριότητας. Η μέθοδος λαμβάνει υπόψη και σταθμίζει τα οικονομικά και κοινωνικά οφέλη και κόστη, σε αντιδιαστολή από τα ανάλογα ιδιωτικά, και καταλήγει σε μια απόφαση για την κοινωνική σκοπιμότητα ή όχι ενός έργου ή μέτρου πολιτικής. Η μέθοδος επιτυγχάνει την ποσοτικοποίηση και την αποτίμηση σε χρηματικούς όρους των αναμενόμενων ωφελειών και του προσδοκώμενου κόστους από την ανάληψη της επενδυτικής δραστηριότητας για το συγκεκριμένο έργο ή μέτρο. Ένα έργο ή μέτρο κρίνεται σκόπιμο να πραγματοποιηθεί, με άλλα λόγια κρίνεται ως κοινωνικο-οικονομικά ωφέλιμο, αν τα κοινωνικά οφέλη υπερβαίνουν το κοινωνικό κόστος πραγματοποίησής του. Πρέπει να αναφερθεί στο σημείο αυτό πως τόσο το όφελος όσο και το κόστος του έργου ή μέτρου αποτιμώνται σε όρους κοινωνικο-οικονομικούς. Η μέθοδος αυτή μπορεί να εφαρμοσθεί σε κάθε επενδυτικό πρόγραμμα που αφορά δράση δημοσίου φορέα, όπως τα έργα μεταφορών, τα έργα βιομηχανικής ανάπτυξης, τα έργα ανάπτυξης της γεωργίας, τα έργα εκπαίδευσης, τα έργα υγείας, τα έργα ανάπτυξης του τουρισμού κλπ. Περαιτέρω, εφαρμόζεται επίσης, σε οποιοδήποτε έργο ή μέτρο ή ρύθμιση του δημοσίου που έχει διαστάσεις οικονομικές, κοινωνικές ή περιβαλλοντικές Ποσοτικοποίηση και αποτίμηση κόστους - ωφελειών Η εκτίμηση της δημόσιας ωφέλειας ενός έργου στηρίζεται στον ακριβή προσδιορισμό και την αποτίμηση σε κοινωνικούς όρους των ωφελειών και του κόστους από την κατασκευή και λειτουργία του αναπτυξιακού έργου, προκειμένου να κριθεί αν το έργο θεωρείται επωφελές για την κοινωνική ευημερία και σκόπιμο να πραγματοποιηθεί. Βάση της μεθόδου είναι η σύγκριση μεταξύ των

23 ωφελειών που απορρέουν και του κόστους που συνεπάγεται το συγκεκριμένο έργο. Το έργο κρίνεται σκόπιμο όταν τα κοινωνικά οφέλη υπερκαλύπτουν το κοινωνικό κόστος. Είναι σαφές ότι προκειμένου να γίνει η σύγκριση μεταξύ των ωφελειών και του κόστους, είναι απαραίτητη η παρουσίαση των ωφελειών και του κόστους σε μετρήσιμα μεγέθη, δηλαδή σε μεγέθη που μπορούν να ποσοτικοποιηθούν και να αποτιμηθούν. Είναι σκόπιμο να παρατεθούν ορισμένα παραδείγματα αναγνώρισης και αποτίμησης ωφελειών, προκειμένου να κατανοηθεί καλύτερα η μέθοδος. Έτσι, ένα έργο άρδευσης μιας πεδιάδας αυξάνει την παραγωγή τροφίμων, αυξάνει τις εξαγωγές και φέρνει συνάλλαγμα στη χώρα. Αυτά τα μεγέθη αποτελούν και τα οφέλη από την πραγματοποίηση του έργου. Ένα άλλο παράδειγμα είναι αυτό της απόφασης για την αποξήρανση ενός έλους που αποτελεί την αιτία ασθενειών στον πληθυσμό της περιοχής. Η αποξήρανση βεβαίως, συνεπάγεται κεφαλαιακές δαπάνες, οι οποίες πρέπει να συγκριθούν με τα αναμενόμενα οφέλη. Τα οικονομικά οφέλη, εκτός από την αύξηση της ευχαρίστησης των κατοίκων από τη μείωση των ασθενειών, προκύπτουν από τη βελτίωση της υγείας των πολιτών και κατά συνέπεια από τη μείωση των χαμένων, λόγω ασθενειών εργάσιμων ημερών. Επιπλέον, στα κοινωνικά οφέλη πρέπει να συμπεριληφθεί η εξοικονόμηση δαπανών για τη θεραπεία των ασθενών από ασθένειες που σχετίζονται με την παρουσία του έλους. Ένα τελευταίο παράδειγμα είναι αυτό της επανασχεδίασης και ανακατασκευής ενός δρόμου στον οποίο γίνονται συχνά ατυχήματα. Το κόστος του έργου περιλαμβάνει το κόστος ανακατασκευής του δρόμου, ενώ το όφελος αποτελείται από τα προεξοφλημένα οφέλη από την αποφυγή των ατυχημάτων, από την αξιοποίηση της εργασίας των ατόμων στην παραγωγική διαδικασία, καθώς και την αποφυγή του κόστους θεραπείας των τραυματιών. Δηλαδή, τα οφέλη του έργου προκύπτουν από τη μείωση των ατυχημάτων το κοινωνικό κόστος των οποίων στην χωρίς το έργο κατάσταση προκύπτει από τους θανάτους ή τους τραυματισμούς λόγω της κακής ποιότητας του δρόμου. Η διαδικασία αποτίμησης των ωφελειών και του κόστους, ωστόσο, δεν είναι εύκολη. Υπάρχουν, επίσης, παράμετροι κόστους ή οφέλους, οι οποίες δε μπορούν να ποσοτικοποιηθούν ή να αποτιμηθούν σε χρηματικούς όρους. Η συμβολή ενός έργου, για παράδειγμα, στη δημόσια τάξη και στην εθνική ασφάλεια της χώρας δε μπορεί να αποτιμηθεί. Η μέθοδος αυτή επομένως δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί 23

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ 1.1 Τι είναι η κοινωνικο-οικονομική αξιολόγηση

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση Περιβάλλοντος - Νομοθεσία

Διαχείριση Περιβάλλοντος - Νομοθεσία Διαχείριση Περιβάλλοντος - Νομοθεσία Ενότητα 4: Μονοκριτηριακή ανάλυση Δ. Καλιαμπάκος - Δ. Δαμίγος Άδεια Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομικά του Περιβάλλοντος και των Υδατικών Πόρων

Οικονομικά του Περιβάλλοντος και των Υδατικών Πόρων ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΔΠΜΣ «Επιστήμη και Τεχνολογία Υδατικών Πόρων» Οικονομικά του Περιβάλλοντος και των Υδατικών Πόρων Ανάλυση Κόστους - Οφέλους Χρηματοοικονομική ανάλυση Ο ιδιώτης: στοχεύει στη

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 5 η. Αποτίμηση Στοιχείων Κόστους και Οφέλους

Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 5 η. Αποτίμηση Στοιχείων Κόστους και Οφέλους Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 5 η Αποτίμηση Στοιχείων Κόστους και Οφέλους Ζητήματα που θα εξεταστούν: Ποια θεωρούνται στοιχεία κόστους και ποια οφέλους στην αξιολόγηση ενός έργου ή

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση Επενδυτικών Σχεδίων

Αξιολόγηση Επενδυτικών Σχεδίων Αξιολόγηση Επενδυτικών Σχεδίων Ενότητα 7: Κοινωνικο-οικονομική ανάλυση Δ. Δαμίγος Μ. Μενεγάκη Άδεια Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Οι κλασικές προσεγγίσεις αντιμετωπίζουν τη διαδικασία της επιλογής του τόπου εγκατάστασης των επιχειρήσεων ως αποτέλεσμα επίδρασης ορισμένων μεμονωμένων παραγόντων,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ. Φορολογική Πολιτική και Οικονομική Ανάπτυξη

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ. Φορολογική Πολιτική και Οικονομική Ανάπτυξη ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ Φορολογική Πολιτική και Οικονομική Ανάπτυξη Στόχος μαθήματος Κατανόηση των τρόπων με τους οποίους η φορολογική πολιτική μπορεί να επηρεάσει την ευημερία μιας κοινωνίας

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 2 η. Δημόσιες Επενδύσεις και Αναπτυξιακά Έργα

Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 2 η. Δημόσιες Επενδύσεις και Αναπτυξιακά Έργα Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 2 η Δημόσιες Επενδύσεις και Αναπτυξιακά Έργα Ζητήματα που θα εξεταστούν: Ποιες είναι οι παρεμβάσεις του κράτους και ποιος είναι ο άμεσος στόχος τους. Πως

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. Αγροτική Πολιτική 8 ου Εξαμήνου ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. Αγροτική Πολιτική 8 ου Εξαμήνου ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Αγροτική Πολιτική 8 ου Εξαμήνου Η χρησιμότητα του μαθήματος Η κατανόηση του «σκηνικού» πίσω από τη διαμόρφωση της

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ. Εισαγωγή

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ. Εισαγωγή ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Εισαγωγή 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η φύση και το πεδίο μελέτης της Επιχειρησιακής Οικονομικής 2 Ορισμός της Επιχειρησιακής Οικονομικής Η εφαρμογή της οικονομικής θεωρίας και των εργαλείων της λήψης των

Διαβάστε περισσότερα

Διάλεξη 8. Οικονομική Πολιτική και Αναδιανομή

Διάλεξη 8. Οικονομική Πολιτική και Αναδιανομή Διάλεξη 8 Οικονομική Πολιτική και Αναδιανομή 1 2 Εισαγωγικά Στο τμήμα αυτό θα μελετήσουμε το πλαίσιο που θα μας δώσει τη δυνατότητα να εξετάσουμε την αναδιανεμητική πολιτική της κυβέρνησης, τόσο από δεοντολογική

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγικά. Εισαγωγικά. Διανομή εισοδήματος. Διάλεξη 8. Διανομή εισοδήματος Συντελεστής Gini

Εισαγωγικά. Εισαγωγικά. Διανομή εισοδήματος. Διάλεξη 8. Διανομή εισοδήματος Συντελεστής Gini Διάλεξη 8 Οικονομική Πολιτική και Αναδιανομή 2 Εισαγωγικά Στο τμήμα αυτό θα μελετήσουμε το πλαίσιο που θα μας δώσει τη δυνατότητα να εξετάσουμε την αναδιανεμητική πολιτική της κυβέρνησης, τόσο από δεοντολογική

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. Αποτελεσματικότητα κατά Pareto. 1. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (επεξεργασία σημειώσεων Β. Ράπανου)

Εισαγωγή. Αποτελεσματικότητα κατά Pareto. 1. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (επεξεργασία σημειώσεων Β. Ράπανου) 1. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (επεξεργασία σημειώσεων Β. Ράπανου) Εισαγωγή Μια από τις πιο βασικές διακρίσεις στην οικονομική θεωρία είναι μεταξύ των εννοιών της οικονομικής αποτελεσματικότητας

Διαβάστε περισσότερα

Το οικονομικό κύκλωμα

Το οικονομικό κύκλωμα Το οικονομικό κύκλωμα 1 Το εισόδημα των νοικοκυριών: Y = C + S C = a + by APC = C Y APS = S Y Συνολική ζήτηση (κλειστή οικονομία): AD = C + I + G 2 Το οικονομικό κύκλωμα Η κυκλική ροή του εισοδήματος σε

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 1 η. Ανάλυση Αναπτυξιακών Έργων Επενδυτικά Κριτήρια

Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 1 η. Ανάλυση Αναπτυξιακών Έργων Επενδυτικά Κριτήρια Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 1 η Ανάλυση Αναπτυξιακών Έργων Επενδυτικά Κριτήρια Στην παρούσα ενότητα θα παρουσιασθούν και θα αναλυθούν: Η Έννοια και Σκοπός της Κοινονικο-οικονομικής Αξιολόγησης. Τα Επενδυτικά

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 9 η. Χρηματοοικονομική Ανάλυση

Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 9 η. Χρηματοοικονομική Ανάλυση Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 9 η Χρηματοοικονομική Ανάλυση Ζητήματα που θα εξεταστούν: Ποια είναι η Έννοια και ποιοι οι Στόχοι της Χρηματοοικονομικής Ανάλυσης. Πως διαφοροποιείται

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομική ανάλυση και τιμολογιακή πολιτική χρήσεων και υπηρεσιών νερού. Δ. Ασημακόπουλος Σχολή Χημικών Μηχανικών Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

Οικονομική ανάλυση και τιμολογιακή πολιτική χρήσεων και υπηρεσιών νερού. Δ. Ασημακόπουλος Σχολή Χημικών Μηχανικών Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Οικονομική ανάλυση και τιμολογιακή πολιτική χρήσεων και υπηρεσιών νερού Δ. Ασημακόπουλος Σχολή Χημικών Μηχανικών Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Ολοκληρωμένη Διαχείριση Η Ολοκληρωμένη Διαχείριση Υδατικών πόρων

Διαβάστε περισσότερα

H Έννοια και η Φύση του Προγραμματισμού. Αθανασία Καρακίτσιου, PhD

H Έννοια και η Φύση του Προγραμματισμού. Αθανασία Καρακίτσιου, PhD H Έννοια και η Φύση του Προγραμματισμού Αθανασία Καρακίτσιου, PhD 1 Η Διαδικασία του προγραμματισμού Προγραμματισμός είναι η διαδικασία καθορισμού στόχων και η επιλογή μιας μελλοντικής πορείας για την

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστήμιο Πατρών. Οικονομικά της Εκπαιδευσης. Ακαδημαικό έτος 2013-2014. Διδάσκων: Νίκος Γιαννακόπουλος

Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστήμιο Πατρών. Οικονομικά της Εκπαιδευσης. Ακαδημαικό έτος 2013-2014. Διδάσκων: Νίκος Γιαννακόπουλος Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστήμιο Πατρών Οικονομικά της Εκπαιδευσης Ακαδημαικό έτος 2013-2014 Διδάσκων: Νίκος Γιαννακόπουλος Εισαγωγικά Οικονομική επιστημη και εκπαίδευση Τα οικονομικά της εκπαίδευσης

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 3 η. Αποτελεσματικότητα και Ευημερία

Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 3 η. Αποτελεσματικότητα και Ευημερία Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 3 η Αποτελεσματικότητα και Ευημερία Ζητήματα που θα εξεταστούν: Πότε και πως επιτυγχάνεται η οικονομική αποτελεσματικότητα Θεωρήματα των οικονομικών της

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ. 2. Τι περιλαμβάνει ο στενός και τι ο ευρύτερος δημόσιος τομέας και με βάση ποια λογική γίνεται ο διαχωρισμός μεταξύ τους;

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ. 2. Τι περιλαμβάνει ο στενός και τι ο ευρύτερος δημόσιος τομέας και με βάση ποια λογική γίνεται ο διαχωρισμός μεταξύ τους; Μάθημα: Εισαγωγή στα δημόσια οικονομικά Διδάσκουσα: Καθηγήτρια Μαρία Καραμεσίνη Οι παρακάτω ερωτήσεις είναι οργανωτικές του διαβάσματος. Τα θέματα των εξετάσεων δεν εξαντλούνται σε αυτές, αλλά περιλαμβάνουν

Διαβάστε περισσότερα

Εάν το ποσοστό υποχρεωτικών καταθέσεων είναι 25% και υπάρξει μια αρχική κατάθεση όψεως 2.000 σε μια εμπορική Τράπεζα, τότε η μέγιστη ρευστότητα που μπορεί να δημιουργηθεί από αυτή την κατάθεση είναι: Α.

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνική Περιβαλλοντική ευθύνη και απασχόληση. ρ Χριστίνα Θεοχάρη

Κοινωνική Περιβαλλοντική ευθύνη και απασχόληση. ρ Χριστίνα Θεοχάρη Κοινωνική Περιβαλλοντική ευθύνη και απασχόληση Συνάντηση Εργασίας ρ Χριστίνα Θεοχάρη Περιβαλλοντολόγος Μηχανικός Γραµµατέας Οικολογίας και Περιβάλλοντος ΓΣΕΕ 7 Ιουνίου 2006 1 1. Η Κοινωνική εταιρική ευθύνη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ ΕΡΓΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ ΕΡΓΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ ΕΡΓΩΝ 1. Διαχείριση έργων Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται σημαντική αξιοποίηση της διαχείρισης έργων σαν ένα εργαλείο με το οποίο οι διάφορες επιχειρήσεις

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 4 η. Επιπτώσεις Επενδυτικών Έργων και Μέτρων Πολιτικής

Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 4 η. Επιπτώσεις Επενδυτικών Έργων και Μέτρων Πολιτικής Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 4 η Επιπτώσεις Επενδυτικών Έργων και Μέτρων Πολιτικής Ζητήματα που θα εξεταστούν: Ποια είναι η έννοια και πως ορίζεται το πλεόνασμα του καταναλωτή και

Διαβάστε περισσότερα

2.1 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ Γενικά

2.1 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ Γενικά 2.1 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ 2.1.1 Γενικά Η επιλογή ενός επενδυτικού σχεδίου μεταξύ εναλλακτικών επενδύσεων πρέπει να έχει τελικό στόχο τη μεγιστοποίηση της περιουσίας των μετόχων της επιχείρησης (ιδιωτική

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ & ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ Ε.ΜΙΧΑΗΛΙΔΟΥ - 1 ΤΟΜΟΣ Β ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ & ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ & ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ Ε.ΜΙΧΑΗΛΙΔΟΥ - 1 ΤΟΜΟΣ Β ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ & ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ & ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ Ε.ΜΙΧΑΗΛΙΔΟΥ - 1 ΤΟΜΟΣ Β ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ & ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ Κεφάλαιο 1 Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ Επιτόκιο: είναι η αμοιβή του κεφαλαίου για κάθε μονάδα χρόνου

Διαβάστε περισσότερα

Αποτίμηση Επιχειρήσεων

Αποτίμηση Επιχειρήσεων Αποτίμηση Επιχειρήσεων 01.04.2019 ΚΑΘΑΡΑ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΚΗ ΘΕΣΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ Ο ισολογισμός των επιχειρήσεων στην Ελλάδα διέπεται από τους κανόνες του φορολογικού νόμου. Τις περισσότερες φορές όμως ο ισολογισμός

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση Εφοδιαστικής Αλυσίδας Μέρος 5 Αξιολόγηση Εναλλακτικών Σεναρίων ΔΡ. ΙΩΑΝΝΗΣ ΡΟΜΠΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ

Διαχείριση Εφοδιαστικής Αλυσίδας Μέρος 5 Αξιολόγηση Εναλλακτικών Σεναρίων ΔΡ. ΙΩΑΝΝΗΣ ΡΟΜΠΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ 2018 Διαχείριση Εφοδιαστικής Αλυσίδας Μέρος 5 Αξιολόγηση Εναλλακτικών Σεναρίων ΔΡ. ΙΩΑΝΝΗΣ ΡΟΜΠΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ Για την ανάλυση και αξιολόγησης των εναλλακτικών σχεδίων εξέλιξης της ζήτησης σε μια ΕΑ, που θα

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 4: Η αειφορική διάσταση της ανάπτυξης Αφροδίτη Παπαδάκη-Κλαυδιανού Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτική Οικονομία Ενότητα

Πολιτική Οικονομία Ενότητα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 06: Επενδύσεις Πολυξένη Ράγκου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΟ 24 Δημόσια διοίκηση και πολιτική. Τόμος 1 ος : Εισαγωγή στη Δημόσια Διοίκηση. Θεωρητικές έννοιες και βασικές γνώσεις

ΔΕΟ 24 Δημόσια διοίκηση και πολιτική. Τόμος 1 ος : Εισαγωγή στη Δημόσια Διοίκηση. Θεωρητικές έννοιες και βασικές γνώσεις Τόμος 1 ος : Εισαγωγή στη Δημόσια Διοίκηση Θεωρητικές έννοιες και βασικές γνώσεις Δημόσια και ιδιωτικά αγαθά Μια πρώτη σηµαντική διάκριση είναι αυτή µεταξύ δηµόσιων και ιδιωτικών αγαθών. Τα δηµόσια αγαθά

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΕΣ, ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΑΓΟΡΩΝ Κεφάλαιο 7 Οικονοµικά της ευηµερίας! Τα οικονοµικά της ευηµερίας εξετάζουν τους τρόπους µε τους οποίους η κατανοµή των πόρων επηρεάζει την ευηµερία

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 4.1 ΤΟ ΚΥΡΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ 4.1 ΤΟ ΚΥΡΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ 1/7 Το κύριο οικονομικό πρόβλημα Έχει παγκόσμια ισχύ Από αυτό απορρέουν όλα τα άλλα οικονομικά προβλήματα Πώς

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδιασμός συγκοινωνιακών έργωνοικονομικά

Σχεδιασμός συγκοινωνιακών έργωνοικονομικά ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Σχολή Αγρονό ων Το ογράφων Μηχανικών ΕΜΠ Εργαστήριο Συγκοινωνιακής Τεχνικής Σχεδιασμός συγκοινωνιακών έργωνοικονομικά στοιχεία ΝΕΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΥΠΟΔΟΜΗΣ Κωνσταντίνος

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΑ ΤΕΛΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

ΘΕΜΑΤΑ ΤΕΛΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Πρόγραμμα Σπουδών: ιοίκηση Επιχειρήσεων & Οργανισμών Θεματική Ενότητα: ΕΟ 34 - Οικονομική Ανάλυση & Πολιτική ΘΕΜΑΤΑ ΤΕΛΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Ακαδ. Έτος: 2010-11 ΟΝΟΜΑ - ΕΠΩΝΥΜΟ:.

Διαβάστε περισσότερα

Θαλάσσιες Κατασκευές: Χρηματοδότηση

Θαλάσσιες Κατασκευές: Χρηματοδότηση Operational Programme Education and Lifelong Learning Continuing Education Programme for updating Knowledge of University Graduates: Modern Development in Offshore Structures AUTh TUC 11.3.1 Θαλάσσιες

Διαβάστε περισσότερα

Α) ΒΑΣΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ

Α) ΒΑΣΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΛΙΤΟΤΗΤΑΣ Μελέτη του ΔΝΤ για 17 χώρες του ΟΑΣΑ επισημαίνει ότι για κάθε ποσοστιαία μονάδα αύξησης του πρωτογενούς πλεονάσματος, το ΑΕΠ μειώνεται κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες και

Διαβάστε περισσότερα

Στοιχεία Επιχειρηματικότητας ΙΙ

Στοιχεία Επιχειρηματικότητας ΙΙ Στοιχεία Επιχειρηματικότητας ΙΙ Νικόλαος Μυλωνίδης Απρίλιος 2007 1 Η έννοια του Επιχειρηματία Αναλαμβάνει δράση Συνδυάζει καινοτομικά και δημιουργικά τους συντελεστές της παραγωγής Παράγει προϊόντα και

Διαβάστε περισσότερα

Δρ. Αικατερίνη Γριμάνη Αρχές Οικονομικής ΙΙ

Δρ. Αικατερίνη Γριμάνη Αρχές Οικονομικής ΙΙ Δρ. Αικατερίνη Γριμάνη Αρχές Οικονομικής ΙΙ Μέτρηση οικονομικής επιτυχίας Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ): μετρά συγχρόνως (α) το συνολικό εισόδημα που έχει αποκτηθεί από την παραγωγή του μέσα στην οικονομία

Διαβάστε περισσότερα

Κοστολόγηση και Τιμολόγηση Νερού

Κοστολόγηση και Τιμολόγηση Νερού ΕΙΔΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΥΔΑΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ & ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ Κοστολόγηση και Τιμολόγηση Νερού στο Πλαίσιο της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ Ανδρέας Ανδρεαδάκης Καθηγητής ΕΜΠ Ειδικός Γραμματέας

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνική Δημοκρατία Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου. Μικροοικονομική. Ενότητα 1 : Εισαγωγή - Βασικές έννοιες Καραμάνης Κωνσταντίνος

Ελληνική Δημοκρατία Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου. Μικροοικονομική. Ενότητα 1 : Εισαγωγή - Βασικές έννοιες Καραμάνης Κωνσταντίνος 1 Ελληνική Δημοκρατία Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου Μικροοικονομική Ενότητα 1 : Εισαγωγή - Βασικές έννοιες Καραμάνης Κωνσταντίνος 2 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου Λογιστικής και

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτες σκοπιμότητας έργων

Μελέτες σκοπιμότητας έργων ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΚΩΝ ΕΡΓΩΝ Μελέτες σκοπιμότητας έργων Αθανάσιος Χασιακός ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ Είναι μια ανάλυση σχετικά με: Αν ένα έργο είναι σκόπιμο να υλοποιηθεί. Με ποια κατασκευαστικά

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ. Κωδικός: Δ2-02-Ε-03

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ. Κωδικός: Δ2-02-Ε-03 ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Κωδικός: Δ2-02-Ε-03 Έκδοση 01 9/1/2009 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Οι οικονομολόγοι μελετούν...

Οι οικονομολόγοι μελετούν... Οι οικονομολόγοι μελετούν... Πώς αποφασίζουν οι άνθρωποι. Πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους οι άνθρωποι. Ποιες δυνάμεις επηρεάζουν την οικονομία συνολικά. Ποιο είναι το αντικείμενο της μακροοικονομικής; Μακροοικονομική:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών Ακαδηµαϊκό έτος (διαβάζουμε κεφ. 4 από Μ. Χλέτσο και σημειώσεις στο eclass)

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών Ακαδηµαϊκό έτος (διαβάζουμε κεφ. 4 από Μ. Χλέτσο και σημειώσεις στο eclass) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών Ακαδηµαϊκό έτος 2016-17 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (διαβάζουμε κεφ. 4 από Μ. Χλέτσο και σημειώσεις στο eclass) 1 ιάλεξη2 Ανταγωνισμός, οικονομική

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Ι

ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Ι ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Ι Ενότητα 1: Εισαγωγή στη Δημόσια Οικονομική Κουτεντάκης Φραγκίσκος - Γαληνού Αργυρώ Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Ηθικός Κίνδυνος. Το βασικό υπόδειγμα. Παρουσιάζεται ένα στοχαστικό πρόβλημα χρηματοδότησης όταν τα αντισυμβαλλόμενα μέρη έχουν συμμετρική πληροφόρηση.

Ηθικός Κίνδυνος. Το βασικό υπόδειγμα. Παρουσιάζεται ένα στοχαστικό πρόβλημα χρηματοδότησης όταν τα αντισυμβαλλόμενα μέρη έχουν συμμετρική πληροφόρηση. Ηθικός Κίνδυνος Παρουσιάζεται ένα στοχαστικό πρόβλημα χρηματοδότησης όταν τα αντισυμβαλλόμενα μέρη έχουν συμμετρική πληροφόρηση Το βασικό υπόδειγμα Θεωρείστε την περίπτωση κατά την οποία μια επιχείρηση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΡΙΘΜ. 2/41745/ ΕΓΚΥΚΛΙΟΥ ΣΥΝΟΨΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΕΝΝΟΙΩΝ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΡΙΘΜ. 2/41745/ ΕΓΚΥΚΛΙΟΥ ΣΥΝΟΨΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΕΝΝΟΙΩΝ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΡΙΘΜ. 2/41745/29.06.2010 ΕΓΚΥΚΛΙΟΥ ΣΥΝΟΨΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΕΝΝΟΙΩΝ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Ο προϋπολογισµός προγραµµάτων αποτελεί ένα σύστηµα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ III ΒΑΣΙΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ ΑΝΑΛΥΣΗΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ III ΒΑΣΙΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ III ΒΑΣΙΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Βασικός τελικός στόχος κάθε επιστηµονικής τεχνολογικής εφαρµογής είναι: H γενική βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος Η βελτίωση της ποιότητας ζωής Τα µέσα µε τα

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΟΙΚΗΣΗ [1]

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΟΙΚΗΣΗ [1] ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΟΙΚΗΣΗ [1] Οικονοµικός Σχεδιασµός είναι η διαδικασία πρόβλεψης της γενικής απόδοσης της επιχείρησης και η παροχή της βάσης λήψης αποφάσεων για τις µελλοντικές οικονοµικές απαιτήσεις

Διαβάστε περισσότερα

Το Επενδυτικό σχέδιο 3. Βασικές έννοιες και ορισµοί

Το Επενδυτικό σχέδιο 3. Βασικές έννοιες και ορισµοί ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ I Διδάσκων: Δρ. Κ. Αραβώσης Το Επενδυτικό σχέδιο 3. Βασικές έννοιες

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητική των επιχειρήσεων

Διοικητική των επιχειρήσεων 1 Ελληνική Δημοκρατία Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου Διοικητική των επιχειρήσεων Ενότητα 6 : Τύποι και διαχέιριση αποφάσεων Καραμάνης Κωνσταντίνος 2 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Διαβάστε περισσότερα

Τιμολόγηση του νερού. Μάρκος Σκληβανιώτης

Τιμολόγηση του νερού. Μάρκος Σκληβανιώτης Τιμολόγηση του νερού Μάρκος Σκληβανιώτης Η τιμολογιακή πολιτική αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα των Δημοτικών Επιχειρήσεων Ύδρευσης- Αποχέτευσης και για το λόγο αυτό στα άρθρα 25 και 26 του

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΚ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΥ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟΥ Γ ΕΞΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΟΣΤΟΥΣ Ι ΜΑΘΗΜΑ 2 ο

ΔΙΕΚ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΥ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟΥ Γ ΕΞΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΟΣΤΟΥΣ Ι ΜΑΘΗΜΑ 2 ο ΔΙΕΚ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΥ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟΥ Γ ΕΞΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΟΣΤΟΥΣ Ι ΜΑΘΗΜΑ 2 ο 1. Γενικά για την επιχείρηση Η επιχείρηση αποτελεί ένα στοιχείο της κοινωνίας μας, το ίδιο σημαντικό

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγικές Έννοιες Επιχειρηματικότητας

Εισαγωγικές Έννοιες Επιχειρηματικότητας Εισαγωγικές Έννοιες Επιχειρηματικότητας Μάθημα 2 1 Εισαγωγή Χαρακτηριστικά στοιχεία της επιχείρησης ως οργανισμού Συστατικά μέρη και το περιβάλλον της επιχείρησης Διάφορες μορφές επιχειρήσεων που λειτουργούν

Διαβάστε περισσότερα

Βασικά σημεία πλάνο απάντησης :

Βασικά σημεία πλάνο απάντησης : 26 ος Διαγωνισμός ΕΣΔΔΑ Μάθημα : Μικροοικονομική Μακροοικονομική Δημόσια Οικονομική Θέμα 3ο (κληρωθέν) 1. Έστω ένας κλάδος με γραμμική καμπύλη ζήτησης και σταθερό μέσο κόστος. Συνάγετε (και διαγραμματικά)

Διαβάστε περισσότερα

Διάλεξη 3. Οικονομικά της ευημερίας. Οικονομικά της ευημερίας 3/9/2017. Περίγραμμα. Εργαλεία δεοντολογικής ανάλυσης

Διάλεξη 3. Οικονομικά της ευημερίας. Οικονομικά της ευημερίας 3/9/2017. Περίγραμμα. Εργαλεία δεοντολογικής ανάλυσης Περίγραμμα Διάλεξη Εργαλεία δεοντολογικής ανάλυσης Συνθήκες για αποτελεσματικότητα κατά areto Συνθήκες για ισορροπία σε ανταγωνιστικές αγορές Το πρώτο θεώρημα των οικονομικών της ευημερίας Το δεύτερο θεώρημα

Διαβάστε περισσότερα

Περιφερειακή Ανάπτυξη

Περιφερειακή Ανάπτυξη ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Περιφερειακή Ανάπτυξη Διάλεξη 3: Το Περιφερειακό Πρόβλημα (κεφάλαιο 1, Πολύζος Σεραφείμ) Δρ. Βασιλείου Έφη Τμήμα Οργάνωση και Διοίκηση Επιχειρήσεων Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Τα Οικονομικά. 6.1 Θεωρητικό πλαίσιο

Τα Οικονομικά. 6.1 Θεωρητικό πλαίσιο 6 Τα Οικονομικά 6.1 Θεωρητικό πλαίσιο Τα οικονομικά του Δημόσιου Τομέα ρυθμίζονται από τον Κρατικό Προϋπολογισμό κάθε έτους, στον οποίο προβλέπονται τα έσοδα από την φορολογία και υπολογίζονται τα ποσά

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι ένας Δορυφόρος Λογαριασμός Τουρισμού (Δ.Λ.Τ.) ;

Τι είναι ένας Δορυφόρος Λογαριασμός Τουρισμού (Δ.Λ.Τ.) ; Τι είναι ένας Δορυφόρος Λογαριασμός Τουρισμού (Δ.Λ.Τ.) ; Ένας δορυφόρος λογαριασμός (Δ.Λ.) είναι ένα εργαλείο για την οργάνωση όλης της ποσοτικής πληροφόρησης που σχετίζεται και απορρέει από ένα συγκεκριμένο

Διαβάστε περισσότερα

(γ) Τις μορφές στρατηγικής αλληλεπίδρασης που αναπτύσσονται

(γ) Τις μορφές στρατηγικής αλληλεπίδρασης που αναπτύσσονται Βασικές Έννοιες Οικονομικών των Επιχειρήσεων - Τα οικονομικά των επιχειρήσεων μελετούν: (α) Τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνουν τις αποφάσεις τους οι επιχειρήσεις. (β) Τις μορφές στρατηγικής αλληλεπίδρασης

Διαβάστε περισσότερα

Εργαλεία Λήψης Αποφάσεων

Εργαλεία Λήψης Αποφάσεων Ανάλυση Κόστους Οφέλους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων Εργαλεία Λήψης Αποφάσεων Ανάλυση Κόστους Οφέλους Μέθοδοι Πολυκριτηριακής Ανάλυσης ( ιαδικασία Αναλυτικής Ιεράρχησης, Πολυπαραµετρική Χρησιµότητα,

Διαβάστε περισσότερα

ηµόσια Οικονοµική Βασίλης Ράπανος, Γεωργία Καπλάνογλου µόνο Τµήµα Ι.

ηµόσια Οικονοµική Βασίλης Ράπανος, Γεωργία Καπλάνογλου µόνο Τµήµα Ι. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδηµαϊκό έτος 2013-2014 Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών Εξεταστική περίοδος Απριλίου Εξέταση στο µάθηµα: ηµόσια Οικονοµική ιδασκαλία: Βασίλης Ράπανος, Γεωργία Καπλάνογλου Η εξέταση αποτελείται

Διαβάστε περισσότερα

Αποτίμηση Επιχειρήσεων

Αποτίμηση Επιχειρήσεων Αποτίμηση Επιχειρήσεων 08.04.2019 Μέθοδος Προεξόφλησης Ταμειακών Ροών Παραδοχές Πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όχι μόνο τα πάγια περιουσιακά στοιχεία αλλά και οι παραγωγικοί συντελεστές Η επιχείρηση αξίζει

Διαβάστε περισσότερα

Περιγραφή Μαθήματος-Εισαγωγή στις. δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμούς

Περιγραφή Μαθήματος-Εισαγωγή στις. δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμούς Περιγραφή Μαθήματος-Εισαγωγή στις δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμούς Παρουσίαση 1 ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ Δρ. Κων/νος Κάρρας ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ Περιγραφή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΡΓΩΝ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΡΓΩΝ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΡΓΩΝ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ Υπεύθυνη μαθήματος

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ: ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΠΡΟΙΌΝΤΩΝ ΞΥΛΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΠΛΟΥ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ

ΜΑΘΗΜΑ: ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΠΡΟΙΌΝΤΩΝ ΞΥΛΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΠΛΟΥ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΟΥ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΠΡΟΙΌΝΤΩΝ ΞΥΛΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΠΛΟΥ Έρευνα μάρκετινγκ Τιμολόγηση Ανάπτυξη νέων προϊόντων ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Τμηματοποίηση της αγοράς Κανάλια

Διαβάστε περισσότερα

Η Θεωρία της Οικονομικής Ενοποίησης

Η Θεωρία της Οικονομικής Ενοποίησης Η Θεωρία της Οικονομικής Ενοποίησης Περιεχόμενα Κεφαλαίου Α. Έννοια και Μορφές Οικονομικής Ενοποίησης Οι θεωρητικές προσεγγίσεις στο ζήτημα της ενοποίησης Έννοια και μορφές οικονομικής ενοποίησης Στάδια

Διαβάστε περισσότερα

3.1 Ανεξάρτητες αποφάσεις - Κατανομή χρόνου μεταξύ εργασίας και σχόλης

3.1 Ανεξάρτητες αποφάσεις - Κατανομή χρόνου μεταξύ εργασίας και σχόλης 3. ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ). ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ως προσφορά εργασίας ορίζεται το σύνολο των ωρών εργασίας που προσφέρονται προς εκμίσθωση μία δεδομένη χρονική στιγμή.

Διαβάστε περισσότερα

Στο στάδιο ανάλυσης των αποτελεσµάτων: ανάλυση ευαισθησίας της λύσης, προσδιορισµός της σύγκρουσης των κριτηρίων.

Στο στάδιο ανάλυσης των αποτελεσµάτων: ανάλυση ευαισθησίας της λύσης, προσδιορισµός της σύγκρουσης των κριτηρίων. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η τεχνική αυτή έκθεση περιλαµβάνει αναλυτική περιγραφή των εναλλακτικών µεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης που εξετάσθηκαν µε στόχο να επιλεγεί η µέθοδος εκείνη η οποία είναι η πιο κατάλληλη για

Διαβάστε περισσότερα

Γενικός προγραμματισμός στην ολομέλεια του τμήματος (διαδικασία και τρόπος αξιολόγησης μαθητών) 2 ώρες Προγραμματισμός και προετοιμασία ερευνητικής

Γενικός προγραμματισμός στην ολομέλεια του τμήματος (διαδικασία και τρόπος αξιολόγησης μαθητών) 2 ώρες Προγραμματισμός και προετοιμασία ερευνητικής Γενικός προγραμματισμός στην ολομέλεια του τμήματος (διαδικασία και τρόπος αξιολόγησης μαθητών) 2 ώρες Προγραμματισμός και προετοιμασία ερευνητικής ομάδας 2 ώρες Υλοποίηση δράσεων από υπο-ομάδες για συλλογή

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή στη µακροοικονοµική

Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή στη µακροοικονοµική Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη µακροοικονοµική Περίγραµµα κεφαλαίων Ποιο είναι το αντικείµενο της µακροοικονοµικής Με τι ασχολούνται οι µακροοικονοµολόγοι; Γιατί διαφωνούν οι µακροοικονοµολόγοι Ποιο είναι το

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΔΗΜΟΣΙΑ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΔΗΜΟΣΙΑ 1. Στην περίπτωση των εξωτερικών επιβαρύνσεων στην παραγωγή, η επιβολή ενός φόρου ανά µονάδα προϊόντος ίσου µε το µέγεθος της οριακής εξωτερικής επιβάρυνσης µπορεί να οδηγήσει:

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Διάλεξη 2α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Διάλεξη 2α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Διάλεξη 2α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ (welfare economics): Ο κλάδος της οικονομικής επιστήμης που ασχολείται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΕΡΓΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ

ΑΝΕΡΓΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΑΝΕΡΓΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ Η κατάσταση έλλειψης εργασίας, κατά την οποία υπάρχει δυσαρμονία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, προσφέρονται λίγες θέσεις εργασίας, ενώ υπάρχουν πάρα πολλοί ενδ9ιαφερόμενοι. Είναι έννοια

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΕΘΟΔΩΝ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΑΚΙΝΗΤΩΝ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΕΘΟΔΩΝ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΑΚΙΝΗΤΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΕΘΟΔΩΝ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΑΚΙΝΗΤΩΝ Η επιλογή της κατάλληλης εκτιμητικής μεθόδου ακινήτων αποτελεί μία «λεπτή» διαδικασία που εξαρτάται κυρίως από τη φύση και τις προοπτικές του κάθε ακινήτου.

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας PYS622 / Φαρμακευτική Πολιτική & Αξιολόγηση Τεχνολογίας Υγείας

Διάταξη Θεματικής Ενότητας PYS622 / Φαρμακευτική Πολιτική & Αξιολόγηση Τεχνολογίας Υγείας Διάταξη Θεματικής Ενότητας PYS622 / Φαρμακευτική Πολιτική & Αξιολόγηση Τεχνολογίας Υγείας Σχολή ΣΟΕΔ Σχολή Οικονομικών Επιστημών και Διοίκησης Πρόγραμμα Σπουδών PYS Πολιτική Υγείας και Σχεδιασμός Υπηρεσιών

Διαβάστε περισσότερα

2. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

2. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ 2. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ Περιβαλλοντικές πολιτικές Μηχανισμόςό Ταξινόμηση Οικονομικά εργαλεία Τιμολογιακές πολιτικές Φόροι Εμπορεύσιμα δικαιώματα Πλεονεκτήματα - μειονεκτήματα 1 Οι εξωτερικές οικονομίες

Διαβάστε περισσότερα

Εξετάσεις Θεωρίας και Πολιτικής Διεθνούς Εμπορίου Ιούλιος 2007. Όνομα: Επώνυμο: Επιθυμώ να μην περάσω το μάθημα εάν η βαθμολογία μου είναι του

Εξετάσεις Θεωρίας και Πολιτικής Διεθνούς Εμπορίου Ιούλιος 2007. Όνομα: Επώνυμο: Επιθυμώ να μην περάσω το μάθημα εάν η βαθμολογία μου είναι του Εξετάσεις Θεωρίας και Πολιτικής Διεθνούς Εμπορίου Ιούλιος 2007 Α Όνομα: Επώνυμο: Αριθμός Μητρώου: Έτος: Επιθυμώ να μην περάσω το μάθημα εάν η βαθμολογία μου είναι του 1. Η χώρα Α έχει 10.000 μονάδες εργασίας

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές έννοιες για αξία χρήματος και επενδύσεις. Δρ. Αθανάσιος Δαγούμας, Λέκτορας Οικονομικής της Ενέργειας & των Φυσικών Πόρων, Παν.

Βασικές έννοιες για αξία χρήματος και επενδύσεις. Δρ. Αθανάσιος Δαγούμας, Λέκτορας Οικονομικής της Ενέργειας & των Φυσικών Πόρων, Παν. Βασικές έννοιες για αξία χρήματος και επενδύσεις Δρ. Αθανάσιος Δαγούμας, Λέκτορας Οικονομικής της Ενέργειας & των Φυσικών Πόρων, Παν. Πειραιώς Βασικοί Ορισμοί Διαχρονική Αξία Χρήματος Το χρήµα έχει δύο

Διαβάστε περισσότερα

Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Επιμέλεια Καραβλίδης Αλέξανδρος. Πίνακας περιεχομένων

Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Επιμέλεια Καραβλίδης Αλέξανδρος. Πίνακας περιεχομένων Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Πίνακας περιεχομένων Τίτλος της έρευνας (title)... 2 Περιγραφή του προβλήματος (Statement of the problem)... 2 Περιγραφή του σκοπού της έρευνας (statement

Διαβάστε περισσότερα

Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Τμήμα: Μάρκετινγκ και Διοίκηση Λειτουργιών

Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Τμήμα: Μάρκετινγκ και Διοίκηση Λειτουργιών Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Τμήμα: Μάρκετινγκ και Διοίκηση Λειτουργιών Μακρο-οικονομική: Εισαγωγή στην Μακροοικονομία Διδάσκων: Μποζίνης Η. Αθανάσιος Οικονομική παγκοσμιοποίηση και άνιση ανάπτυξη Οικονομική

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική Πολιτική και Βιώσιμη Ανάπτυξη

Περιβαλλοντική Πολιτική και Βιώσιμη Ανάπτυξη ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Περιβαλλοντική Πολιτική και Βιώσιμη Ανάπτυξη Ενότητα 02: Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Πολυξένη Ράγκου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

15573/17 ΜΙΠ/ριτ 1 DG C 1

15573/17 ΜΙΠ/ριτ 1 DG C 1 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 11 Δεκεμβρίου 2017 (OR. en) 15573/17 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Αποστολέας: Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου Με ημερομηνία: 11 Δεκεμβρίου 2017 Αποδέκτης: Αντιπροσωπίες

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνολογία, καινοτομία και επιχειρηματικότητα

Τεχνολογία, καινοτομία και επιχειρηματικότητα Τεχνολογία, καινοτομία και επιχειρηματικότητα Κώστας Βασιλάκης Τμήμα πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών Επιτροπή καινοτομίας και επιχειρηματικότητας Γενικά για την επιχειρηματικότητα Οι επιχειρηματίες μετατρέπουν

Διαβάστε περισσότερα

Μετάφραση και δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας (DGT/2013/TIPRs)

Μετάφραση και δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας (DGT/2013/TIPRs) Μετάφραση και δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας (DGT/2013/TIPRs) Τελική έκθεση Ιούλιος 2014 ΣΥΝΟΨΗ Σκοπός της μελέτης αυτής είναι να παρουσιάσει ορισμένα από τα κυριότερα ζητήματα που αφορούν τα δικαιώματα

Διαβάστε περισσότερα

Τα μέσα εμπορικής πολιτικής 1. δασμός

Τα μέσα εμπορικής πολιτικής 1. δασμός Τα μέσα εμπορικής πολιτικής 1. δασμός Δασμός κατ είδος: σταθερή επιβάρυνση για κάθε μονάδα αγαθού που εισάγεται, π.χ. 5 ευρώ ανά τόνο πετρελαίου μαζούτ. Δασμός επί της αξίας (ad valorem) ποσοστό επί της

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1. Εισαγωγή Το μάθημα εισάγει τους μαθητές και τις μαθήτριες στην σύγχρονη οικονομική επιστήμη, τόσο σε επίπεδο μικροοικονομίας αλλά και σε επίπεδο μακροοικονομίας. Ο προσανατολισμός

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΔΗΜΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΔΗΜΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ Αθήνα 27/11/2014 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΔΗΜΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Ομόφωνη απόφαση του Δ.Σ. της Κ.Ε.Δ.Ε. για δυναμική διεκδίκηση των πόρων που δικαιούται η Αυτοδιοίκηση από την Πολιτεία. Με τη δημιουργία κοινού

Διαβάστε περισσότερα

1. Σκοπός της οικονομικής ανάπτυξης είναι η αύξηση του εισοδήματος των εργαζομένων.

1. Σκοπός της οικονομικής ανάπτυξης είναι η αύξηση του εισοδήματος των εργαζομένων. ΑΘ. ΧΑΡΙΤΩΝΙΔΗΣ : ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΕΠΑΛ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο : ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 1.1. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ Στις παρακάτω ερωτήσεις να σημειώσετε το χαρακτηρισμό Σ (σωστό) ή Λ (λάθος). 1.

Διαβάστε περισσότερα

Οργανωσιακός Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Ανθρωπίνου Δυναμικού

Οργανωσιακός Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Ανθρωπίνου Δυναμικού Οργανωσιακός Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Ανθρωπίνου Δυναμικού ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΒΑΡΟΥΤΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΚΑΡΓΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΏΝ ΔΙΚΤΥΩΝ 2016-2017 Υπόθεση Εργασίας

Διαβάστε περισσότερα

[ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΜΑΡΙΝΟΣ - ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ] ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΤΕΣΤ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ & ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΟΜΑΔΑ Α

[ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΜΑΡΙΝΟΣ - ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ] ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΤΕΣΤ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ & ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΟΜΑΔΑ Α ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΤΕΣΤ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ & ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΟΜΑΔΑ Α Στις παρακάτω προτάσεις, από Α.1. μέχρι και Α.5, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της καθεμιάς και δίπλα του την

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή Ιστορική Αναδρομή Μεθοδολογικό Πλαίσιο Προϋποθέσεις εφαρμογής Στόχοι Πρότυπα Αξιολόγησης Κύκλου Ζωής Στάδια

Εισαγωγή Ιστορική Αναδρομή Μεθοδολογικό Πλαίσιο Προϋποθέσεις εφαρμογής Στόχοι Πρότυπα Αξιολόγησης Κύκλου Ζωής Στάδια Εισαγωγή Ιστορική Αναδρομή Μεθοδολογικό Πλαίσιο Προϋποθέσεις εφαρμογής Στόχοι Πρότυπα Αξιολόγησης Κύκλου Ζωής Στάδια Εισαγωγή Ιστορική Αναδρομή Σημασία στην ανάλυση ολόκληρου του κύκλου ζωής ενός προϊόντος

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοικονομία. Ενότητα 4: Θεωρία Χρησιμότητας και Καταναλωτική Συμπεριφορά. Δριτσάκη Χάιδω Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής

Μικροοικονομία. Ενότητα 4: Θεωρία Χρησιμότητας και Καταναλωτική Συμπεριφορά. Δριτσάκη Χάιδω Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής Μικροοικονομία Ενότητα 4: Θεωρία Χρησιμότητας και Καταναλωτική Συμπεριφορά Δριτσάκη Χάιδω Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Οι στόχοι του προγράμματος προπτυχιακών σπουδών είναι:

Οι στόχοι του προγράμματος προπτυχιακών σπουδών είναι: 1. Στόχοι του Προγράμματος Σπουδών (ΠΣ) Οι στόχοι του προγράμματος προπτυχιακών σπουδών είναι: Η παροχή γνώσεων και δεξιοτήτων στο γνωστικό αντικείμενο της Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής ώστε να είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΛΥΣΕΙΣ

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2013 Μάθημα: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Ημερομηνία και ώρα εξέτασης: Δευτέρα, 3 Ιουνίου 2013

Διαβάστε περισσότερα

Χρηματοοικονομική Διοίκηση ΙΙ

Χρηματοοικονομική Διοίκηση ΙΙ Χρηματοοικονομική Διοίκηση ΙΙ Σύνολο- Περιεχόμενο Μαθήματος Ζιώγας Ιώαννης Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

Μορφές και Θεωρίες Ρύθµισης

Μορφές και Θεωρίες Ρύθµισης Μορφές και Θεωρίες Ρύθµισης Το ενδιαφέρον του µαθήµατος συγκεντρώνεται στη µελέτη του φαινοµένου της ρύθµισης ως µορφής δηµοσίας πολιτικής στο πεδίο της οικονοµίας. Παρουσιάζονται και εξετάζονται συγκριτικά,

Διαβάστε περισσότερα