Ενοποιημένες Χρηματοοικονομικές Καταστάσεις

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ» Ενοποιημένες Χρηματοοικονομικές Καταστάσεις Επιβλέποντες Καθηγητές : Κουσενίδης Δημήτριος Βλαχάβας Ιωάννης Επιμέλεια: Κουσιδώνης Ιωάννης Θεσσαλονίκη 2008

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1) ΠΡΟΛΟΓΟΣ 4 2) Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΕΝΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ 5 3) ΣΚΟΠΟΣ ΤΩΝ ΕΝΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ 6 4) ΛΟΓΙΣΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΕΙΨΗ Ε.Ο.Κ. 7 5) ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ Ε. Ο. Κ. 9 6) ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΟΡΟΙ ΓΙΑ ΤΙΣ Ε.Ο.Κ ) ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ ) ΣΥΝΔΕΔΕΜΕΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ) ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΣΤΙΣ ΘΥΓΑΤΡΙΚΕΣ ) ΜΗΤΡΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ) ΘΥΓΑΤΡΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ) ΟΜΙΛΟΣ Η ΟΜΑΔΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ) ΣΥΓΓΕΝΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ (Associated Undertaking ) ) ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΜΕΙΟΨΗΦΙΑΣ ( Minority Interests ) 16 7) ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΩΝ 16 8) Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ Ε.Ο.Κ. 19 9) ΑΡΧΕΣ ΠΟΥ ΔΙΕΠΟΥΝ ΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΕΩΣ ΤΩΝ Ε.Ο.Κ 22 10) ΠΑΡΕΚΚΛΙΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΩΝ Ε.Ο.Κ ) ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΠΟΥ ΔΙΕΠΟΥΝ ΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΕΩΣ ΤΩΝ Ε.Ο.Κ 27 12) ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ Ε.Ο.Κ 29 13) ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ ΕΝΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥ ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΝΟΠΟΙΗΜΕΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΕΩΣ 33 14) ΣΗΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΙΣ ΕΝΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ 34 15) Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ 35 16) ΕΝΑΡΞΗ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΝΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ 40 17) ΕΙΔΗ ΔΙΕΤΑΙΡΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΩΝ 40 2

3 18) ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΕΝΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ 41 19) ΕΝΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΔΙΕΘΝΗ ΛΟΓΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΥΠΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ) ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΑΡΙΘ ) Δ.Λ.Π. 27 ΕΝΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΣΕ ΘΥΓΑΤΡΙΚΕΣ ) Δ.Λ.Π.28 ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΣΕ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ) ΔΛΠ.31 ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΣΕ ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΕΣ 50 20) ΕΝΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΑΜΙΑΚΩΝ ΡΟΩΝ 52 21) ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗΣ 53 22) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 57 23) ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ 58 23) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 67 Βιβλιογραφία 96 3

4 1) ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και κατά συνέπεια στην παγκόσμια οικονομία είναι πλέον συνηθισμένο, αποδεδειγμένο αλλά και συγχρόνως αναπόφευκτο το φαινόμενο πολλές επιχειρήσεις σε διεθνές αλλά και εγχώριο επίπεδο να οδηγούνται σε οικονομικούς επιχειρηματικούς μετασχηματισμούς. Οι επιχειρήσεις λοιπόν για την αντιμετώπιση του ανταγωνισμού και την καλύτερη λειτουργία τους, εδώ και πολλά χρόνια προσπαθούν να ισχυροποιηθούν στο μέγιστο δυνατό βαθμό, είτε με την συγκέντρωση ή και την εξειδίκευση της παραγωγής, με τελικό σκοπό, όταν επιτύχουν ολοκληρωτική συγκέντρωση, να ελέγξουν την κατανάλωση είτε ως μονοπώλια είτε ως άλλου είδους συγκεντρωτικές μονάδες. Το φαινόμενο λοιπόν αυτό γίνεται ολοένα και εντονότερο, ειδικότερα από τις αρχές του αιώνα μας, δεδομένου ότι η επιχείρηση είναι πλέον αναγκασμένη να επιβιώσει σε ένα περιβάλλον ολοένα αυξανόμενης ανταγωνιστικότητας, σύγχρονο και επηρεαζόμενο από τις ταχύρυθμα μεταβαλλόμενες παγκόσμιες εξελίξεις σε τομείς όπως οι τηλεπικοινωνίες και οι νέες τεχνολογίες. Έτσι η επιχείρηση πλέον για να επιβιώσει αναγκάζεται να κινείται σε μεγαλύτερο εύρος, σε μία παγκοσμοιοποιημένη οικονομία, με όλα τα θετικά και αρνητικά που αυτό συνεπάγεται. Για το λόγο αυτό ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός επιχειρήσεων προσπαθεί να αποκτήσει μεγαλύτερη δύναμη στην παγκόσμια οικονομία. Έτσι δημιουργούνται νέοι όμιλοι επιχειρήσεων, γίνονται εξαγορές και συγχωνεύσεις εταιρειών διαφόρων κλάδων με απώτερο σκοπό να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητά τους, να μειώσουν τα κόστη τους, να επιτύχουν οικονομίες κλίμακας και γενικότερα να κατορθώσουν να πετύχουν κάτι που στο μάρκετινγκ αποκαλείται «συγκριτικό πλεονέκτημα».η τάση συγκέντρωσης των επιχειρήσεων παρουσιάζεται στο οικονομικό κύκλωμα με τρεις μορφές : α) κάθετη ολοκλήρωση,β) οριζόντια ολοκλήρωση, γ) διαγώνια ολοκλήρωση 1 1 Σακέλλης Ε., «Ενοποιημένες Οικονομικές Καταστάσεις»,σελ19 4

5 Αναπόφευκτο αποτέλεσμα αυτών των ενεργειών των επιχειρήσεων είναι η επίδραση και στη λογιστική, η οποία με τα νέα δεδομένα καλείται να ανταποκριθεί στις νέες διευρυμένες μορφές οικονομικής συνεργασίας. Έκφραση της νέας αυτής κατάστασης είναι η νομοθετική ρύθμιση αρκετών λογιστικών θεμάτων μέσα στα πλαίσια μιας διεθνούς, πολλές φορές πρακτικής. 2) Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΕΝΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ Όπως είναι φυσιολογικό κατά την ένωση δυο ή περισσότερων οικονομικών μονάδων δημιουργούνται κάποια προβλήματα τα οποία οδηγούν την νέα διευρυμένη οικονομία στη κατάρτιση ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων. Αυτό γιατί ενώ δυο ή περισσότερες επιχειρήσεις εμφανίζονται νομικά ως αυτοτελείς οντότητες ή ξεχωριστά νομικά πρόσωπα, υπάρχει περίπτωση από οικονομική άποψη η αυτοτέλεια αυτή στην πραγματικότητα να έχει σοβαρότατους περιορισμούς ή και να μην υφίσταται καν. Η αντίφαση αυτή (οικονομικές μονάδες νομικά αυτοτελείς, οικονομικά όμως μη αυτοτελείς) εμφανίζεται όταν η μία από τις μονάδες αυτές είναι σε θέση να κατευθύνει την δράση άλλης ή άλλων νομικά αυτοτελών μονάδων, λόγω συμμετοχής της πρώτης στο κεφάλαιο της άλλης ή των άλλων μονάδων, ή λόγω της δυνατότητας που έχει να ορίζει στις άλλες τα μέλη του οργάνου που λαμβάνει τις αποφάσεις ( την πλειοψηφία των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου, αν πρόκειται για Α.Ε.). Στην περίπτωση που υπάρχουν οι παραπάνω οικονομικοί δεσμοί μεταξύ επιχειρηματικών μονάδων τυπικά ( νομικά ) ανεξάρτητων μεταξύ τους, γίνεται λόγος για όμιλο ή ομάδα επιχειρήσεων ή επιχειρήσεις συγκροτήματος, δηλαδή για επιχειρήσεις που ανήκουν στον ίδιο όμιλο οικονομικών συμφερόντων. 1 1 Γκίνογλου-Ταχυνάκης «Λογιστική Ενοποιημένων Οικονομικών Καταστάσεων», σελ21 5

6 Η ύπαρξη, συνεπώς, τέτοιου τύπου δεσμών δημιουργεί ή είναι ενδεχόμενο να δημιουργήσει λογιστικές παραισθήσεις, αν προσκολληθούμε στο δόγμα της αυτοτελούς νομικής προσωπικότητας των εταιριών του ομίλου και αρκεστούμε στην κατά νόμο κατάρτιση των χωριστών οικονομικών καταστάσεων καθεμίας από τις εταιρείες αυτές (ετήσιες οικονομικές καταστάσεις ). Με άλλα λόγια, η μελέτη των ετήσιων οικονομικών καταστάσεων, που οι επιμέρους εταιρείες του ομίλου είναι σύμφωνα με το νόμο υποχρεωμένες να καταρτίζουν ( και πιθανόν να δημοσιεύουν ), δεν είναι δυνατόν να οδηγήσει στη συναγωγή των πλέον ορθών και ασφαλών συμπερασμάτων, αν δε γίνουν προηγουμένως οι αναγκαίες προσαρμογές. Οι προσαρμογές αυτές εκκινούν από την αντίληψη ότι, παρά τη νομική αυτοτέλεια των επιχειρήσεων του ομίλου, από οικονομική άποψη αυτές θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως μία ενιαία επιχείρηση, και κατά συνέπεια οι οικονομικές καταστάσεις που καταρτίζονται με βάση την αντίληψη αυτή (σε αντίθεση με τις ετήσιες οικονομικές καταστάσεις των επιμέρους εταιρειών ) ονομάζονται «Ενοποιημένες Οικονομικές Καταστάσεις» ( Ε.Ο.Κ. consolidated financial statements ). Θα πρέπει να υπογραμμισθεί ότι η ανάγκη για κατάρτιση Ε.Ο.Κ. προκύπτει εφόσον μία εταιρεία χάσει την οικονομική της αυτοτέλεια αλλά εξακολουθεί εντούτοις να λειτουργεί ως αυτοτελές νομικό πρόσωπο. Αντίθετα δε τίθεται ζήτημα ανάγκης κατάρτισης Ε.Ο.Κ. αν μια εταιρεία εξαγοράσει μια άλλη, η οποία στη συνεχεία παύει να λειτουργεί ως αυτοτελές νομικό πρόσωπο, συγχωνευμένη με την εξαγοραζόμενη 1. 3) ΣΚΟΠΟΣ ΤΩΝ ΕΝΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ Σύμφωνα με το ελληνικό δίκαιο 2 ο σκοπός των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων είναι να παρουσιάζουν την πραγματική εικόνα της περιουσιακής κατάστασης, της χρηματοοικονομικής θέσης καθώς και των αποτελεσμάτων του συνόλου των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση. 1 Γκίνογλου-Ταχυνάκης «Λογιστική Ενοποιημένων Οικονομικών Καταστάσεων», σελ 26 2 Ν.2190/1920 άρθρο 100 παρ. 3 6

7 Συμφωνά με τα αμερικανικά λογιστικά πρότυπα 1 σκοπός τους είναι η παρουσίαση των αποτελεσμάτων των εργασιών και της χρηματοοικονομικής κατάστασης της μητρικής και των θυγατρικών ως μια οντότητα ως μια επιχείρηση με σκοπό την καλύτερη πληροφόρηση και των μετόχων αλλά και των πιστωτών της επιχείρησης. 4) ΛΟΓΙΣΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΕΙΨΗ Ε.Ο.Κ. Οι λογιστικές παραισθήσεις 2 που δημιουργούνται αν δεν καταρτιστούν Ε.Ο.Κ., δηλαδή αν αρκεσθούμε στην κατάρτιση των (ξεχωριστών ) ετήσιων οικονομικών καταστάσεων μπορεί να είναι εμφανής στους ισολογισμούς των επιμέρους εταιριών καθώς και στα αποτελέσματα των επιμέρους εταιριών. Α. Στους ισολογισμούς των επιμέρους εταιριών 1. Ένα τμήμα του συνολικού κεφαλαίου των εταιριών δεν ανταποκρίνεται στην θεώρηση των μονάδων του ομίλου ως ενιαίας επιχείρησης. 2. Η αγορά περιουσιακών στοιχείων που μια εταιρία του ομίλου πραγματοποιεί από άλλη εταιρία του ιδίου ομίλου, θεωρείται ότι από νομική άποψη αποτελεί τέλεια αγορά ( και αντίστοιχα πώληση για την άλλη εταιρία ). Επομένως η συναλλαγή θα παρακολουθηθεί λογιστικά ως συνήθως στους επιμέρους ετήσιους ισολογισμούς των δύο εταιριών. Αν όμως οι δύο εταιρίες θεωρηθούν ως απλά τμήματα ή δραστηριότητες στα πλαίσια μιας ενιαίας οικονομικής μονάδας, τότε η αγοραπωλησία θεωρείται ως απλή μετακίνηση περιουσιακών στοιχείων αφού αγοραπωλησία μεταξύ τμημάτων της ίδιας οικονομικής μονάδας δεν είναι δυνατόν να νοηθεί. Κατά συνέπεια, στον ενοποιημένο ισολογισμό που θα καταρτισθεί με βάση την αντίληψη αυτή ( για ενιαία οικονομική μονάδα ) η αγοραπωλησία μεταξύ των δύο ( νομικά αυτοτελών ) εταιριών θα θεωρηθεί ότι δεν έγινε. 3. Αν η μία εταιρία του ομίλου έχει απαίτηση κατά της άλλης εταιρίας του ομίλου και καταρτιστούν ξεχωριστοί ισολογισμοί για κάθε μία εταιρία στον ισολογισμό της πρώτης το σχετικό ποσό θα εμφανιστεί στο ενεργητικό ενώ στον ισολογισμό της δεύτερης το ίδιο ποσό θα εμφανιστεί στο παθητικό. Αντίθετα, αν καταρτιστεί 1 American Research Bulletin No.51 2 Γκίνογλου-Ταχυνάκης «Λογιστική Ενοποιημένων Οικονομικών Καταστάσεων», σελ

8 ενοποιημένος ισολογισμός δεν εμφανιστεί ούτε απαίτηση, ούτε υποχρέωση, αφού απαίτηση ή υποχρέωση έναντι της ίδιας της οικονομικής μονάδας δεν νοείται. 4. Η συμμετοχή μιας εταιρίας σε μία άλλη εμφανίζεται στον ισολογισμό της πρώτης σε αξία που είναι άσχετη με την αξία της ίδιας συμμετοχής που προκύπτει με βάση την καθαρή θέση της άλλης εταιρίας. Β. Στα αποτελέσματα των επιμέρους εταιριών 1. Οι αγοραπωλησίες μεταξύ των εταιριών του ιδίου ομίλου θεωρούνται από νομική άποψη τέλειες και επιφέρουν τα αποτελέσματα που επιφέρει η αντίστοιχη πράξη με οποιονδήποτε τρίτο έξω από τον όμιλο, ( κέρδος ή ζημία ). Από την άποψη όμως του ομίλου, αν δηλαδή οι συναλλασσόμενες μεταξύ τους εταιρίες θεωρηθούν ως μία οντότητα ( ενιαία οικονομική μονάδα), αποτελέσματα ( κέρδος ή ζημία ) δεν είναι δυνατόν να προκύψει παρά μόνον από συναλλαγές με τρίτους έξω από τον όμιλο. 2. Τα έσοδα μιας εταιρίας του ομίλου από συναλλαγές με άλλη εταιρία του ιδίου ομίλου, από νομική άποψη, έχουν την ίδια μεταχείριση που έχουν τα έσοδα από συναλλαγές με κάποιον τρίτο, ενώ αν πρόκειται να καταρτιστούν Ε.Ο.Κ. χρειάζονται διαμόρφωση. Το ίδιο ισχύει και για τα έξοδα από πράξεις μεταξύ εταιριών του ομίλου. 3) Αν μία εταιρία συμμετέχει σε μία άλλη και καταρτιστούν ξεχωριστές καταστάσεις, στις οικονομικές καταστάσεις της συμμετέχουσας δεν θα εμφανισθεί το σύνολο των αποτελεσμάτων της άλλης εταιρίας, αλλά το τμήμα των αποτελεσμάτων αυτών που διανέμονται. 8

9 5) ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ Ε. Ο. Κ. Κατά το άρθρο 100 παρ. 1 του Ν. 2190/20 οι ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις περιλαμβάνουν : Τον ενοποιημένο ισολογισμό Τα ενοποιημένα αποτελέσματα χρήσεως και Το ενοποιημένο προσάρτημα των παραπάνω οικονομικών καταστάσεων. Οι παραπάνω καταστάσεις αποτελούν ενιαίο σύνολο. Όπως γίνεται αντιληπτό, στις Ε.Ο.Κ. δεν περιλαμβάνεται ο «πίνακας διαθέσεως αποτελεσμάτων» και συνέπεια οι υποκείμενες σε «ενοποίηση πίνακα διαθέσεως αποτελεσμάτων» ενώ είναι υποχρεωμένες οι επιμέρους εταιρίες στις ετήσιες οικονομικές που δημοσιεύουν να περιλαμβάνουν τον «πίνακα διαθέσεως των αποτελεσμάτων» τους. Αντίθετα, υπάρχει υποχρέωση κατάρτισης «ενοποιημένης έκθεσης διαχείρισης». Σύμφωνα με τον Ν.2190/20, για την διάρθρωση των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων «εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις των άρθρων 42β, 42γ, 42δ, και 42ε κατά την εφαρμογή αυτών λαμβάνονται υπ όψιν οι αναγκαίες προσαρμογές που επιβάλλονται από τις ιδιομορφίες των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων σε σχέση με τις ετήσιες οικονομικές καταστάσεις. Επίσης, ο νόμος ορίζει ότι οι Ε.Ο.Κ. θα πρέπει να καταρτίζονται με σαφήνεια και να ανταποκρίνονται στις σχετικές διατάξεις του, καθώς επίσης ότι οι καταστάσεις αυτές πρέπει να εμφανίζουν την πραγματική εικόνα της περιουσιακής διάρθρωσης, της χρηματοοικονομικής θέσης και των αποτελεσμάτων χρήσης του συνόλου των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση ( αρθρ. 100 παρ. 2 και 3). Με άλλη διάταξη ( αρθ. 105 ) ορίζονται οι κανόνες αποτίμησης των στοιχείων του ενεργητικού και του παθητικού που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση. Έτσι, ορίζεται αφενός ότι τα στοιχεία αυτά θα πρέπει να αποτιμώνται με ομοιόμορφες μεθόδους και σύμφωνα με τους κανόνες αποτίμησης των άρθρων 42 παρ. 14 και 43 και αφετέρου ότι η επιχείρηση που καταρτίζει τις Ε.Ο.Κ. εφαρμόζει τις ίδιες μεθόδους αποτίμησης με εκείνες που εφαρμόζει για την κατάρτιση των ετήσιων 9

10 οικονομικών καταστάσεων της. Το παραπάνω θα πρέπει να ισχύει διότι, όταν όλα τα στοιχεία του ενεργητικού και παθητικού που πρόκειται να περιληφθούν στην ενοποίηση, έχουν αποτιμηθεί με μεθόδους διαφορετικές από εκείνες που εφαρμόζονται στην ενοποίηση, τότε τα στοιχεία αυτά θα πρέπει να αποτιμώνται εκ νέου σύμφωνα με τις μεθόδους αποτίμησης που χρησιμοποιούνται για την ενοποίηση ( εκτός εάν το αποτέλεσμα από την νέα αυτή αποτίμηση είναι ασήμαντο ). Ωστόσο σύμφωνα με ένα νέο νομοσχέδιο 1, με το οποίο τροποποιήθηκαν ορισμένες διατάξεις του Ν. 2190/1920 ισχύει ότι οι ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις περιλαμβάνουν : τον ενοποιημένο ισολογισμό. τα ενοποιημένα αποτελέσματα χρήσης. τον ενοποιημένο Πίνακα Κίνησης Ιδίων Κεφαλαίων. την ενοποιημένη Κατάσταση Ταμιακών Ροών. το ενοποιημένο προσάρτημα των παραπάνω οικονομικών καταστάσεων. 6) ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΟΡΟΙ ΓΙΑ ΤΙΣ Ε.Ο.Κ 6.1) ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ Κατά την ελληνική νομοθεσία 2, ως συμμετοχές «ορίζονται τα δικαιώματα συμμετοχής στο κεφάλαιο άλλων επιχειρήσεων οποιασδήποτε νομικής μορφής, τα οποία αντιπροσωπεύουν ποσοστό τουλάχιστον 10% του κεφαλαίου των επιχειρήσεων αυτών και αποκτώνται με σκοπό διαρκούς κατοχής τους. Οι συμμετοχές που τηρούν τις παραπάνω προϋποθέσεις ( ελάχιστο ποσοστό, πρόθεσης διαρκούς κατοχής ) αποτελούν κατά το Ε.Γ.Λ.Σ. στοιχείο του πάγιου ενεργητικού και διακρίνονται σύμφωνα με αυτό σε : 1 Ενσωμάτωση στο εθνικό δίκαιο της Οδηγίας 2003/51/ΕΚ σχετικά με τους ετήσιους και τους ενοποιημένους λογαριασμούς εταιρειών ορισμένων μορφών. 2 Ν. 2190/1920 παρ. 5 αρ.42ε 10

11 Συμμετοχές σε συνδεδεμένες επιχειρήσεις ( κωδικός ) Συμμετοχές σε λοιπές επιχειρήσεις ( κωδικός ) Σε περίπτωση που οι κατεχόμενες μετοχές ή τα εταιρικά μερίδια ή οι εταιρικές μερίδες (συμμετοχές ) δεν πληρούν σωρευτικά τις παραπάνω δύο προϋποθέσεις, τότε χαρακτηρίζονται είτε : Τίτλοι με χαρακτήρα ακινητοποιήσεων ή Χρεόγραφα ( κυκλοφοριακού ενεργητικού ). 6.2) ΣΥΝΔΕΔΕΜΕΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Ο ορισμός των συνδεδεμένων επιχειρήσεων καθορίζεται στην παρ.5 του άρθρου 42 ε του Ν.2190/1920 καθώς επίσης και στην περ.10 της παρ του Ε.Γ.Λ.Σ και είναι : Α. Οι επιχειρήσεις εκείνες μεταξύ των οποίων υπάρχει σχέση μητρικής ( parent) επιχείρησης προς θυγατρική ( subsidiary ). Τέτοια σχέση υπάρχει όταν μία επιχείρηση (μητρική) : 1. Έχει την πλειοψηφία του κεφαλαίου ή των δικαιωμάτων ψήφου μίας άλλης (θυγατρικής) επιχείρησης. ( 51% μετοχικού κεφαλαίου ). 2. Ελέγχει την πλειοψηφία των δικαιωμάτων ψήφου μιας άλλης (θυγατρικής) επιχείρησης ύστερα σύμφωνα από συμφωνία με άλλους μετόχους ή εταίρους της επιχείρησης αυτής. 3. Συμμετέχει στο κεφάλαιο μιας άλλης επιχείρησης και έχει το δικαίωμα, είτε άμεσα, είτε έμμεσα μέσω τρίτων και διορίζει ή παύει την πλειοψηφία των μελών των οργάνων διοίκησης της επιχείρησης αυτής ( θυγατρικής ). 11

12 4. Ασκεί δεσπόζουσα επιρροή ( dominant influence ) σε μια άλλη επιχείρηση (θυγατρική ). Υπάρχει δεσπόζουσα επιρροή όταν η μητρική επιχείρηση διαθέτει είτε άμεσα, είτε έμμεσα μέσω τρίτων, τουλάχιστο το 20% του κεφαλαίου ή των δικαιωμάτων ψήφου της θυγατρικής και ταυτόχρονα ασκεί κυριαρχική επιρροή στη διοίκηση ή τη λειτουργία της τελευταίας. Κυριαρχική επιρροή μιας επιχείρησης στη διοίκηση μιας άλλης υπάρχει όταν η πλειονότητα των μελών της διοίκησης ή των διευθυντικών οργάνων της άλλης επιχείρησης προέρχεται από διορισμούς που έχουν γίνει από την πρώτη επιχείρηση (μητρική) είτε με άσκηση των δικαιωμάτων ψήφου της, είτε απευθείας δυνάμει όρου του καταστατικού ή του εταιρικού της θυγατρικής 1. Β. Επίσης οι συνδεδεμένες επιχειρήσεις της παραπάνω κατηγορίας και κάθε μία από τις θυγατρικές ή τις θυγατρικές των θυγατρικών των συνδεδεμένων αυτών επιχειρήσεων είναι και αυτές συνδεδεμένες. Γ. Ακόμη είναι οι θυγατρικές επιχειρήσεις των δύο προηγούμενων περιπτώσεων, άσχετα αν μεταξύ των θυγατρικών αυτών δεν υπάρχει απευθείας δεσμός συμμετοχής. Δ. Άλλες περιπτώσεις προβλεπόμενες από το Νόμο. 6.3) ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΣΤΙΣ ΘΥΓΑΤΡΙΚΕΣ Για να προσδιοριστεί το κατεχόμενο από μια εταιρία ποσοστό κεφαλαίου μιας άλλης εταιρίας, υπολογίζεται ο λόγος της ονομαστικής αξίας των κατεχομένων μετοχών ή μεριδίων προς το συνολικό κεφάλαιο της άλλης εταιρίας, ανεξάρτητα από το αν είναι καταβεβλημένο ή οφειλόμενο και ακόμη αν αφορά κεφάλαιο κοινών μετοχών ή προνομιακών χωρίς δικαίωμα ψήφου μετοχών. 1 Αισιόπουλος Κ., «Ενοποιημένες Οικονομικές Καταστάσεις», σελ 49 12

13 6.4) ΜΗΤΡΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Είναι η επιχείρηση που έχει μία ή περισσότερες θυγατρικές επιχειρήσεις με βάση μία τουλάχιστον από τις τέσσερις σχέσεις που αναπτύχθηκαν παραπάνω. Επίσης μπορεί να ονομασθεί και ιθύνουσα, κυρίαρχη, ηγέτιδα ή ελέγχουσα επιχείρηση. 6.5) ΘΥΓΑΤΡΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Είναι η επιχείρηση που ελέγχεται μ έναν τουλάχιστον από τους τέσσερις παραπάνω τρόπους από μία ή περισσότερες μητρικές. Επίσης μπορεί να ονομασθεί ως εξαρτημένη, υποτελής, ελεγχόμενη, παραφυάδα ή εκδότρια επιχείρηση. Υπάρχει και η περίπτωση μία θυγατρική επιχείρηση να είναι ταυτόχρονα και μητρική, όταν η ίδια έχει θυγατρική ή θυγατρικές επιχειρήσεις. Σ αυτή την περίπτωση οι τελευταίες θεωρούνται και θυγατρικές της κορυφαίας μητρικής και χαρακτηρίζονται ως έμμεσες θυγατρικές ή υποθυγατρικές ή θυγατρικές δεύτερης βαθμίδας. Σύμφωνα με το βρετανικό πρότυπο S.S.A.P No 14 μια επιχείρηση θεωρείται θυγατρική μιας άλλης στις εξής περιπτώσεις : Αυτή η άλλη κατέχει το 50% και πάνω της ονομαστικής αξίας των εκδιδόμενων μετοχών ή εταιρικών μεριδίων της. Αυτή η άλλη ελέγχει τη σύνθεση και τις αποφάσεις του Δ.Σ. Η πρώτη αναφερθείσα επιχείρηση είναι θυγατρική μιας άλλης επιχείρησης η οποία με την σειρά της είναι θυγατρική μιας άλλης. 6.6) ΟΜΙΛΟΣ Η ΟΜΑΔΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ο σκοπός της δημιουργίας ενός ομίλου μπορεί να είναι είτε χρηματοοικονομικός είτε επιχειρηματικός.στην πρώτη περίπτωση μια επιχείρηση αποκτά συμμετοχές στο κεφάλαιο άλλων επιχειρήσεων με σκοπό μια επικερδή μακροπρόθεσμη επένδυση των κεφαλαίων της ενώ στην δεύτερη αποκτά συμμετοχές ή άλλου είδους επιρροές σε άλλες επιχειρήσεις ή ιδρύει η ίδια θυγατρικές για την εξυπηρέτηση διαφόρων επιχειρηματικών σκοπών της. 13

14 Στο ελληνικό δίκαιο δεν υπάρχει ορισμός του ομίλου και ούτε δίνεται από την 7 η κοινοτική οδηγία με την οποία προσαρμόστηκε ο Ν. 2190/1920 «Περί ανωνύμων εταιρειών» Σύμφωνα με το ΔΛΠ Νο 27 «Ενοποιημένες Οικονομικές Καταστάσεις» χαρακτηρίζεται το σύνολο των επιχειρήσεων που συνδέονται με τις σχέσεις που αναφέραμε, δηλαδή ο όμιλος ή η ομάδα επιχειρήσεων αποτελείται από τη μητρική επιχείρηση και τις θυγατρικές(κάθετος όμιλος ) και εξαρτημένες ή συνδεδεμένες επιχειρήσεις, καθώς και από επιχειρήσεις που παρά το γεγονός ότι δεν συνδέονται μεταξύ τους με σχέση μητρικής θυγατρικής, εντούτοις έχουν τεθεί υπό ενιαία διεύθυνση ή τα διοικητικά, διαχειριστικά ή εποπτικά όργανα τους αποτελούνται κατά πλειοψηφία από τα ίδια πρόσωπα (οριζόντιος όμιλος ). Πρέπει να τονιστεί ότι όλες οι επιχειρήσεις ενός ομίλου διατηρούν την νομική τους υπόσταση και λειτουργούν ως ανεξάρτητες οικονομικές μονάδες παρά το γεγονός ότι από οικονομικής άποψης αποτελούν ένα χρηματοοικονομικό σύνολο, έναν οργανισμό. Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα των ομίλων Επιχειρήσεων 1 : Πλεονεκτήματα Επιτυγχάνεται ο πλήρης διαχωρισμός των λειτουργιών της μεταποίησης και της διάθεσης διατηρώντας συγχρόνως κοινό έλεγχο επί αμφοτέρων των δραστηριοτήτων. Η ανάληψη μιας νέας επιχειρηματικής δραστηριότητας εξυπηρετείται από την ίδρυση ή την απόκτηση μιας θυγατρικής λόγω στο ότι ο κίνδυνος δεν είναι πλήρως αναγνωρίσιμος. Διευκόλυνση στην χρηματοδότηση ενός ομίλου όταν υπάρχει διάκριση των μονάδων. Το καθαρό κέρδος ή η ζημία μπορεί να μετρηθεί πιο αντικειμενικά με σκοπό την παύση μιας επιχειρηματικής δραστηριότητας ή ορθολογικότερη χρήση των πόρων σε περίπτωση ζημιάς. Επιτυγχάνεται ο καλύτερος έλεγχος και διατηρείται η ατομικότητα των επιχειρήσεων και ότι αυτή συνεπάγεται π.χ φήμη και πελατεία κάθε οργανισμού ξεχωριστά. 1 Φίλιος Β, «Όμιλοι Εταιριών και η Ενοποίηση των Χρηματοοικονομικών Καταστάσεων» 14

15 Μειονεκτήματα Πρόσθετα έξοδα συντήρησης αυτοτελών οργανισμών των θυγατρικών. Ευκολία παραποίησης ή απόκρυψης στοιχείων των οικονομικών καταστάσεων. Μεγάλες οικονομικές επιβαρύνσεις για παροχή υπηρεσιών σε διαιτερικές συναλλαγές έχουν χρεωθεί στις θυγατρικές κυρίως εταιρείες. 6.7) ΣΥΓΓΕΝΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ (Associated Undertaking ) Χαρακτηρίζεται ως εξής η επιχείρηση στης οποίας το κεφάλαιο συμμετέχει με ποσοστό τουλάχιστον 10% μια άλλη επιχείρηση (συμμετέχουσα ), η οποία ταυτόχρονα ασκεί ουσιώδη επιρροή ( significant influence ) στη διαχείριση και την οικονομική πολιτική της πρώτης. Ο νόμος δεν ορίζει την έννοια της ουσιώδους επιρροής όμως θεωρεί ότι αυτή αποδεικνύεται συνήθως με μία ή περισσότερες από τις παρακάτω σχέσεις : Με την εκπροσώπηση στο Δ.Σ. ή άλλο παρόμοιο όργανο της συγγενούς. Με τη συμμετοχή στις διαδικασίες χάραξης της πολιτικής της συγγενούς. Με την ύπαρξη συναλλαγών μεταξύ των δύο επιχειρήσεων. Με την ανταλλαγή διευθυντικών στελεχών. Με την παροχή σημαντικών τεχνικών πληροφοριών. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, η άσκηση ουσιώδους επιρροής αποδεικνύεται όταν η συμμετοχή μιας επιχείρησης σε μια άλλη είναι ίση ή μεγαλύτερη από το 20% του κεφαλαίου της ή των δικαιωμάτων ψήφου των μετόχων ή των εταίρων της άλλης επιχείρησης. 15

16 6.8) ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΜΕΙΟΨΗΦΙΑΣ ( Minority Interests ) Σε περίπτωση που η μητρική συμμετέχει με ποσοστό μικρότερο από το 100% στα δικαιώματα ψήφου και στο κεφάλαιο της θυγατρικής επιχείρησης εμφανίζονται τα δικαιώματα μειοψηφίας. Τα δικαιώματα μειοψηφίας είναι το μέρος της καθαρής θέσης και των καθαρών αποτελεσμάτων των θυγατρικών στο οποίο αναλογεί στους εκτός ομίλου μετόχους 1. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία ( άρθρο 103, παρ. 6) τα ποσά των ιδίων κεφαλαίων που αναλογούν στις μετοχές ή τα μερίδια στο κεφάλαιο των ενοποιημένων θυγατρικών επιχειρήσεων που κατέχονται από ξένα πρόσωπα εμφανίζονται στον ισολογισμό στον λογαριασμό «Δικαιώματα μειοψηφίας» στα Ιδία Κεφάλαια ενώ σύμφωνα με τα Δ.Λ.Π πρέπει να εμφανίζονται ξεχωριστά και από τις ενοποιημένες υποχρεώσεις όσο και από τα ενοποιημένα ίδια κεφάλαια. Αντίστοιχα σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία ( άρθρο 103. παρ 7) τα κέρδη και ζημιές που αναλογούν στα ξένα πρόσωπα εμφανίζονται στα αποτελέσματα χρήσης στο λογαριασμό «Αναλογία μετοχών ή μεριδίων μειοψηφίας». Σύμφωνα με το Δ.Λ.Π Νο 27 δεν μπορούν να υπάρχουν δικαιώματα μειοψηφίας στην περίπτωση που η καθαρή θέση της ενοποιημένης θυγατρικής επιχείρησης είναι αρνητική οπότε το ποσό της αρνητικής καθαρής θέσης επιβαρύνει εξολοκλήρου τον όμιλο εκτός και αν οι μέτοχοι μειοψηφίας είναι σε θέση και δεσμευτούν να καλύψουν τις ζημιές που τους αναλογούν. 7) ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΩΝ Παρακάτω θα αναφερθούμε επιγραμματικά στις τρεις μεθόδους που χρησιμοποιούνται ως επί των πλείστων κατά την αποτίμηση των συμμετοχών μιας επιχείρησης σε μια άλλη. Η πρώτη μέθοδος είναι αυτή της αποτίμησης στο κόστος κτήσεως 2. Κατά την μέθοδο αυτή, η επιχείρηση που κατέχει μετοχές ή μερίδια συμμετοχής στο κεφάλαιο μιας άλλης επιχειρήσεως εμφανίζει στα βιβλία της την αξία των μετοχών ή μεριδίων στο κόστος που τα απέκτησε, με την ίδια δε αξία εμφανίζονται τα ενεργητικά αυτά στοιχεία και σε επόμενες χρονικές περιόδους, εκτός αν η εκάστοτε ισχύουσα νομοθεσία προβλέπει την αποτίμησή τους στην τρέχουσα τιμή. 1 Αισιόπουλος Κ., «Ενοποιημένες Οικονομικές Καταστάσεις» σελ.26 2 Σακέλλης Ε., «Ενοποιημένες Οικονομικές καταστάσεις» σελ.76 16

17 Ως αξία ή κόστος κτήσεως νοείται το ποσό που κατέβαλε η επιχείρηση είτε απευθείας στην εταιρεία στης οποίας το κεφάλαιο συμμετέχει, είτε σε τρίτους, μέχρι τότε μετόχους. Το μειονέκτημα της μεθόδου αυτής είναι ότι και αν ακόμη αυτή εφαρμοζόταν με συνέπεια, θα αδυνατούσε να πληροφορήσει για το ύψος της πραγματικής απόδοσης της επένδυσης σε συμμετοχές καθώς και για την τρέχουσα λογιστική αξία των συμμετοχών. Η αδυναμία της μεθόδου να υιοθετήσει ιστορικά μεγέθη κατά την αποτίμηση την κάνει κυρίως να μειονεκτεί και όχι μόνο οι αδυναμίες την ισχύουσας ελληνικής νομοθεσίας. Η δεύτερη μέθοδος είναι η αποτίμηση των συμμετοχών με βάση την καθαρή θέση 1. Βάση της μεθόδου αυτής για την αποτίμηση της συμμετοχής μιας επιχείρησης σε μία άλλη, αποτελεί η καθαρή θέση της άλλης επιχείρησης. Έτσι, κατά το χρόνο αποκτήσεως μίας συμμετοχής, αυτή καταχωρείται λογιστικά στο κόστος κτήσεώς της, στη συνέχεια όμως και στο τέλος κάθε χρήσεως το κόστος αυτό αναπροσαρμόζεται με βάση τις αυξήσεις ή μειώσεις της καθαρής θέσης και το ποσοστό συμμετοχής στην άλλη επιχείρηση. Η μέθοδος αυτή πλεονεκτεί έναντι της πρώτης διότι παρακολουθεί συνεχώς την εσωτερική λογιστική αξία των συμμετοχών μιας επιχειρήσεως σε άλλες. Όμως, το μειονέκτημα της μεθόδου αυτής είναι ότι η επιχείρηση που κατέχει τις μετοχές (γενικότερα η συμμετέχουσα ) οφείλει κατά την αποτίμησή τους να αυξάνει την αξία τους κάθε φορά που αυξάνει η εσωτερική λογιστική αξία της καθαρής θέσης της εταιρείας στην οποία συμμετέχει, και να πιστώνει ταυτόχρονα ισόποσα τα αποτελέσματα χρήσεως με ένα έσοδο που δεν είναι βέβαιο αν και πότε θα περιέλθει σε αυτήν. Η τρίτη μέθοδος είναι αυτή της τρέχουσας Αξίας 2 ( Market value method) και έχει ως εξής τα χρεόγραφα καταχωρούνται στο κόστος κτήσεως κατά τον χρόνο αποκτήσεως τους,ο λογαριασμός της επένδυσης αναπροσαρμόζεται περιοδικά στην τρέχουσα αξία των χρεογράφων και τα έσοδα της χρήσεως από τα χρεόγραφα αποτελούνται από τα μερίσματα που έλαβε η επενδύτρια εταιρία αυξημένα ή μειωμένα μετά την μεταβολή κατά την διάρκεια της χρήσεως στην τρέχουσα αξία των χρεογράφων. 1 Σακέλλης Ε., «Ενοποιημένες Οικονομικές καταστάσεις» σελ.79 2 Σακέλλης Ε., «Ενοποιημένες Οικονομικές καταστάσεις» σελ.83 17

18 Αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις στις οποίες τα ποσοστά της επένδυσης είναι μικρότερα του 20% και εφαρμόζεται κυρίως σε ασφαλιστικές επιχειρήσεις και στις εταιρείες αμοιβαίων κεφαλαίων για την αποτίμηση του χαρτοφυλακίου τους. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία με τις διατάξεις του άρθρου 43 του Ν. 2190/1920 και Ε.Γ.Λ.Σ οι συμμετοχές καταχωρούνται στους οικείους λογαριασμούς με την αξία κτήσεως τους.η αξία κτήσεως είναι το ποσό που είτε καταβάλλεται απευθείας κατά της συγκρότηση του κεφαλαίου μιας εταιρείας,είτε για αγορά της συμμετοχής, καθώς και η ονομαστική των τίτλων που δίνονται στην οικονομική μονάδα χωρίς αντάλλαγμα λόγω νόμιμης αναπροσαρμογής των περιουσιακών στοιχείων ή κεφαλαιοποιήσεως αποθεματικών από την εκδότρια εταιρία. Τα έξοδα αγοράς τίτλων συμμετοχής καταχωρούνται στο λογαριασμό «Προμήθειες και λοιπά έξοδα αγοράς συμμετοχών και χρεογράφων» Η μέθοδος αυτή προκαλεί αντιδράσεις καθώς αλλοιώνει το κόστος κτήσεως που αποτελεί τη βάση της λογιστικής παρακολουθήσεως των περιουσιακών στοιχειών.έτσι ο νόμος επιβάλει την μέθοδο του κόστους κτήσεως αλλά υποχρεώνει επίσης και τις επιχειρήσεις να παραθέτουν στο προσάρτημα των ετησίων οικονομικών καταστάσεων τους τις εξής πληροφορίες : Επωνυμία και έδρα της κάθε επιχείρησης στην οποία υπάρχει συμμετοχή. Το ποσοστό της κάθε συμμετοχής. Το σύνολο των ιδίων κεφαλαίων της κάθε επιχείρησης στην οποία υπάρχει συμμετοχή. Συνολικό αποτέλεσμα στης τελευταίας χρήσης για την οποία καταρτίστηκαν οικονομικές καταστάσεις της κάθε επιχείρησης στην οποία υπάρχει συμμετοχή. με σκοπό ο κάθε ενδιαφερόμενος να μπορεί να προσδιορίσει την εσωτερική λογιστική αξία των άμεσων συμμετοχών στο κεφάλαιο άλλων επιχειρήσεων όταν το ποσοστό αυτό υπερβαίνει το 10% κεφαλαίου των άλλων επιχειρήσεων. 18

19 8) Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ Ε.Ο.Κ. Ο σκοπός της λογιστικής των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων είναι η ορθή και νόμιμη ενοποίηση στοιχείων των υποκειμένων σε ενοποίηση επιχειρήσεων όπως ορίζεται από αρ 90 παρ 2 του Ν.2190/1920. Η λογιστική των ενοποιημένων καταστάσεων αρχίζει με το πέρας της συντάξεως των ετήσιων οικονομικών καταστάσεων της μητρικής και όλων των θυγατρικών.για την κατάρτιση των καταστάσεων αυτών πρέπει να τηρηθούν τα εξής αθεώρητα λογιστικά βιβλία : Ημερολόγιο εγγραφών αναμόρφωσης λόγω ενοποίησης Γενικό καθολικό ενοποίησης Οι βασικές αρχές που διέπουν την ενοποίηση των οικονομικών καταστάσεων κατά την ελληνική νομοθεσία σύμφωνα με το αρ 100 παρ1,2 του Ν.2190/1920 είναι : Αρχή της σαφήνειας. Αρχή της πραγματικής εικόνας. Αρχή της νομιμότητας. Η αρχή της σαφήνειας και της πραγματικής εικόνας αφορά κυρίως την σωστή κατάταξη και το ομοιογενές περιεχόμενο των επιμέρους κονδυλίων που εμφανίζονται στον ισολογισμό και στην κατάσταση αποτελεσμάτων χρήσης. Κατά την κατάρτιση του ενοποιημένου ισολογισμού,της ενοποιημένης κατάστασης αποτελεσμάτων και του ενοποιημένου προσαρτήματος, θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί μιας και οι λεπτομέρειες που πρέπει να λάβουμε υπ όψιν μας είναι ιδιαίτερα πολλές και κρίσιμης σημασίας. Κατ αρχήν το ενοποιημένο προσάρτημα και η ενοποιημένη έκθεση διαχειρίσεως που πρέπει να συνοδεύει τις Ε.Ο.Κ. περιέχουν ότι προβλέπεται απ το νόμο, και η κατάρτιση και κατανόησή τους δεν απαιτεί γνώσεις του μηχανισμού των λογιστικών εγγραφών. Αντιθέτως, η κατάρτιση τόσο του ενοποιημένου ισολογισμού όσο και της ενοποιημένης κατάστασης αποτελεσμάτων βασίζεται στο μηχανισμό της διγραφικής ( διπλογραφικής ) μεθόδου, και γι αυτό το λόγο θα αναφερθούμε παρακάτω επιγραμματικά στην τεχνική κατάρτισης των δύο αυτών ενοποιημένων λογιστικών καταστάσεων. 19

20 Χρήσιμο να αναφερθεί είναι το γεγονός ότι βάση για την επιβολή φόρου εισοδήματος, της διανομής μερίσματος κ.τ.λ. δεν αποτελούν ο ενοποιημένος ισολογισμός και ο ενοποιημένος λογαριασμός αποτελεσμάτων χρήσης, αλλά οι αντίστοιχες επιμέρους ετήσιες λογιστικές καταστάσεις ( ισολογισμοί και λογαριασμοί αποτελεσμάτων χρήσεως ) των επιχειρήσεων που υπόκεινται σε ενοποίηση ( ή μέλη του ομίλου ). Ο λόγος που συμβαίνει το παραπάνω γίνεται εύκολα αντιληπτός αν σκεφτούμε ότι οι επιχειρήσεις αυτές εξακολουθούν να διατηρούν τη νομική τους αυτοτέλεια και αυθυπαρξία, κάτι το οποίο τις υποχρεώνει και τις δεσμεύει μέχρι ένα βαθμό να πράξουν τοιουτοτρόπως. Ακόμη, θα πρέπει να σημειωθεί ότι ενώ ο ετήσιος ισολογισμός μιας επιχειρήσεως του ομίλου συνδέεται με ( και απορρέει από ) τον ισολογισμό της ίδιας επιχειρήσεως του προηγουμένου έτους, ο ενοποιημένος ισολογισμός ενός ομίλου για μια συγκεκριμένη χρήση δεν συνδέεται με τον ενοποιημένο ισολογισμό του ίδιου ομίλου για την προηγούμενη χρήση, δεδομένου ότι ο ενοποιημένος ισολογισμός κάθε χρήσεως των επιμέρους εταιρειών του ομίλου, ύστερα από τις απαραίτητες προσαρμογές 1. Ο ενοποιημένος ισολογισμός, λοιπόν, την κατάρτιση του οποίου έχει υποχρέωση να διεκπεραιώσει η μητρική επιχείρηση, αποτελείται από ένα σύνολο ενεργητικών στοιχείων, που απαρτίζεται από τα υποσύνολα των ενεργητικών στοιχείων της μητρικής, της δεύτερης, της τρίτης, κ.ο.κ. θυγατρικών επιχειρήσεων, αφού απαλειφθούν ορισμένα στοιχεία, και από ένα σύνολο παθητικών στοιχείων, που επίσης απαρτίζεται από τα υποσύνολα των παθητικών στοιχείων της μητρικής και των θυγατρικών. Η ισότητα των σκελών του ενοποιημένου ισολογισμού προέρχεται αφενός απ το γεγονός ότι ο ισολογισμός αυτός προκύπτει απ τη συνάθροιση σκελών ισολογισμών που είναι μεταξύ τους ίσα,και, αφετέρου, από το γεγονός ότι όταν ένα ποσό αφαιρείτε ( απαλείφεται ), π.χ. από το ενεργητικό σκέλος του ισολογισμού μιας επιχειρήσεως του ομίλου ( μητρικής ή θυγατρικής ), το ίδιο ποσό αφαιρείται και από το παθητικό σκέλος ( από έναν ή περισσότερους λογαριασμούς ) του ισολογισμού της ίδιας ή άλλης επιχειρήσεως του ομίλου, βάση της τεχνικής της διγραφίας (διπλογραφίας ). 1 Γκίνογλου-Ταχυνάκης «Λογιστική Ενοποιημένων Οικονομικών Καταστάσεων», σελ

21 Η παραπάνω ενσωμάτωση των στοιχείων του ενεργητικού και παθητικού των θυγατρικών στον ενοποιημένο ισολογισμό μπορεί να γίνει με δύο τρόπους. Είτε στο 100% της αξίας κάθε στοιχείου της, στο ακέραιο της αξίας του, είτε στο τμήμα της αξίας που αντιστοιχεί ( και ανήκει οικονομικά )στο ποσοστό συμμετοχής της μητρικής. Στην πρώτη περίπτωση για διαδικασία ( ή μέθοδο τεχνική ) Ολικής Ενοποίησης, ενώ στην δεύτερη περίπτωση για διαδικασία ( ή μέθοδο τεχνική ) Μερικής ή Αναλογικής Ενοποίησης.Βέβαια όταν ποσοστό συμμετοχής της μητρικής στη θυγατρική είναι 100% δεν υπάρχει δυνατότητα επιλογής μεθόδου μιας και υποχρεωτικά ακολουθείται εφαρμογή της ολικής ενοποίησης. Οι δύο αυτές μέθοδοι έχουν τους υποστηρικτές τους αλλά και τους αντιπάλους τους. Οι υποστηρικτές της αναλογικής ή μερικής ενοποίησης υποστηρίζουν πως η κατάρτιση των Ε.Ο.Κ. γίνεται κυρίως για την ενημέρωση των μετόχων της μητρικής επιχείρησης ( priority approach ) και, επομένως, τα επιμέρους περιουσιακά στοιχεία της θυγατρικής θα πρέπει να περιληφθούν στον ισολογισμό κατά το ποσοστό που η μητρική ασκεί δικαιώματα στα στοιχεία αυτά ( αναλογικά ). Οι ασπαζόμενοι την παραλλαγή αυτή υποστηρίζουν ότι η αναλογική ενοποίηση δίνει ρεαλιστικότερη εκτίμηση των δεικτών που καταρτίζονται με βάση τα μεγέθη που περιλαμβάνονται σ έναν ισολογισμό. Αντίθετα, οι υπέρμαχοι της ολικής ενοποίησης βασίζονται στο επιχείρημα ότι κάθε επιχείρηση αποτελεί ξεχωριστή και ενιαία οντότητα ( entity approach ) στην οποία ανήκει η περιουσία και τα επιμέρους στοιχεία αυτά πρέπει να περιληφθούν στον ισολογισμό με ακέραιη την αξία τους. Δεν είναι νοητό δηλαδή να θεωρηθεί ότι συγκεκριμένο περιουσιακό στοιχείο ανήκει κατά ένα ποσοστό στην πλειοψηφία και κατά ένα άλλο ποσοστό στην μειοψηφία, δεδομένου ότι η άσκηση των δικαιωμάτων αυτών δεν είναι δυνατή όσο βρίσκεται σε λειτουργία η οικονομική μονάδα, οπότε φορέας των αντίστοιχων δικαιωμάτων ( κυριότητα κ.τ.λ. ) είναι η ίδια η μονάδα. Μόνο κατά την λύση της μπορούν να ασκηθούν τα δικαιώματα αυτά από τους φορείς της μονάδας ( μετόχους ), αλλά τότε παύει να υπάρχει ως οντότητα η οικονομική μονάδα. Από νομική πλευρά, η ελληνική νομοθεσία, σύμφωνα με το άρθρο 102 του νόμου 2190/20 προβλέπει : «1. τα στοιχεία του ενεργητικού και παθητικού των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση, ενσωματώνονται ακέραια στον ενοποιημένο ισολογισμό (ολική ενοποίηση ). 2. Τα έσοδα και τα έξοδα των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση ενσωματώνονται ακέραια στον 21

22 ενοποιημένο λογαριασμό αποτελεσμάτων χρήσης (ολική ενοποίηση )». Όμως ορίζεται επίσης απ το άρθρο 103 ότι : «Οι λογιστικές αξίες (αξίες λογιστικών βιβλίων ) των μετοχών ή μεριδίων στο κεφάλαιο των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση συμψηφίζονται με το ποσό των ιδίων κεφαλαίων των επιχειρήσεων αυτών, το οποίο αναλογεί σ αυτές τις μετοχές ή τα μερίδια». Η Ευρωπαϊκή δε νομοθεσία με την 7 η Οδηγία της Ε.Ο.Κ. ( αρ. 32 ) προβλέπει τη δυνατότητα για τα κράτη μέλη «να επιβάλουν ή να επιτρέψουν» τη μερική ενοποίηση. Η δυνατότητα, πάντως, αυτή δεν υιοθετήθηκε, όπως όπως έχει σήμερα η νομοθεσία μας, από τον Έλληνα νομοθέτη. 9) ΑΡΧΕΣ ΠΟΥ ΔΙΕΠΟΥΝ ΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΕΩΣ ΤΩΝ Ε.Ο.Κ 1 (α) Η αρχή της συνέπειας των μεθόδων ενοποιήσεως Η βασική λογιστική αρχή της "συνέπειας" 2 ισχύει και προκειμένου για ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις. Η αρχή αυτή καθιερώνεται με τη διάταξη του άρθρου 104 παρ.2, η οποία ορίζει ότι "οι μέθοδοι αποτίμησης δεν πρέπει να μεταβάλλονται από τη μία χρήση στην άλλη. Παρεκκλίσεις από την αρχή αυτή επιτρέπονται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, οπότε κάθε παρέκκλιση αναφέρεται και αιτιολογείται επαρκώς στο προσάρτημα, μαζί με εκτίμηση της επίδρασής της στην περιουσιακή διάρθρωση, στη χρηματοοικονομική θέση και' στα αποτελέσματα του συνόλου των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση". (β) Η αρχή της απεικονίσεως των ενοποιημένων επιχειρήσεων ως μιας επιχειρήσεως Οι ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις απεικονίζουν την περιουσιακή διάρθρωση (ενεργητικό και παθητικό), τη χρηματοοικονομική θέση και τα αποτελέσματα των επιχειρήσεων, που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση, ως να πρόκειται για μια μόνο επιχείρηση. Από την αρχή αυτή απορρέουν οι ακόλουθες επιμέρους αρχές: (βα) Η αρχή της εξαλείψεως των διεταιρικών χρεαπαιτήσεων Οι υποχρεώσεις και οι απαιτήσεις μεταξύ των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση απαλείφονται από τους λογαριασμούς των 1 Σακέλης- Πρωτοψάλτης, «Ενοποιημένες Οικονομικές Καταστάσεις»,1991,σελ Ε.Σακέλης,Ο Ισολογισμός των Α.Ε και Ε.Π.Ε,σελ 56 22

23 ενοποιημένων ισολογισμών (άρθρο 104 παρ.2α). (ββ) Η αρχή της εξαλείψεως των διεταιρικών εσόδων-εξόδων Τα έσοδα και τα έξοδα που προέρχονται από συναλλαγές μεταξύ των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση απαλείφονται από τους λογαριασμούς των ενοποιημένων αποτελεσμάτων χρήσεως (άρθρο104 παρ. 2β). (βγ) Η αρχή της εξαλείψεως των διεταιρικών κερδοζημιών Τυχόν κέρδη ή ζημίες από συναλλαγές μεταξύ των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση, τα οποία περιέχονται στη λογιστική αξία στοιχείων του ενεργητικού, απαλείφονται από τους λογαριασμούς του ενοποιημένου ισολογισμού και των ενοποιημένων αποτελεσμάτων χρήσεως (άρθρο 104 παρ.3γ). Η απάλειψη μπορεί να γίνεται αναλογικά, με βάση το ποσοστό συμμετοχής της μητρικής επιχειρήσεως στο κεφάλαιό της θυγατρικής. Παρέκκλιση από την παραπάνω αρχή επιτρέπεται μόνο, όταν οι σχετικές συναλλαγές έχουν γίνει σύμφωνα με τις συνήθεις συνθήκες της αγοράς και η απάλειψη των κερδών ή των ζημιών θα συνεπαγόταν δυσανάλογα έξοδα. (γ) Η αρχή που υπαγορεύει να αναφέρονται στο προσάρτημα οι σημαντικές παρεκκλίσεις από τις παραπάνω αρχές. Κάθε παρέκκλιση από τις παραπάνω αρχές αναφέρεται στο ενοποιημένο προσάρτημα και εφόσον έχει σημαντική επίδραση στην περιουσιακή διάρθρωση, στη χρηματοοικονομική θέση και στα αποτελέσματα του συνόλου των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση, η επίδραση αυτή σχολιάζεται στο ενοποιημένο αυτό προσάρτημα (άρθρο 104 παρ.4). (δ) Η αρχή που επιτρέπει την παρέκκλιση από τις παραπάνω αρχές Παρεκκλίσεις από τις παραπάνω τρεις αρχές επιτρέπονται μόνο, όταν τα σχετικά ποσά είναι ασήμαντα σε σχέση με τη θεμελιώδη αρχή της πραγματικής εικόνας που καθιερώνεται με τη διάταξη του άρθρου 100 παρ.3. 23

24 (ε) Η αρχή που υπαγορεύει ως ημερομηνία κλεισίματος των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων την ημερομηνία κλεισίματος των ετήσιων οικονομικών καταστάσεων της μητρικής επιχειρήσεως. Η αρχή αυτή προκύπτει από τη διάταξη του άρθρου 104 παρ. 6, σύμφωνα με την οποία «οι ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις καταρτίζονται με την ίδια ημερομηνία κλεισίματος των ετήσιων οικονομικών καταστάσεων, της μητρικής επιχείρησης». Αυτό σημαίνει ότι η ετήσια διαχειριστική χρήση που αναφέρεται στους λογαριασμούς της μητρικής πρέπει να είναι ίδια με αυτούς που αναφέρεται στους ενοποιημένους λογαριασμούς. Έτσι οι λογαριασμοί μιας θυγατρικής που συμπεριλαμβάνεται στην ενοποίηση πρέπει να αφορούν την ίδια χρήση (στ) Η αρχή που υπαγορεύει τη συγκρισιμότητα των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων. Αν η σύνθεση του συνόλου των επιχειρήσεων, που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση, έχει μεταβληθεί σημαντικά κατά τη διάρκεια της χρήσεως οι ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις πρέπει να περιλαμβάνουν πληροφορίες με τις οποίες θα γίνεται δυνατή η σύγκριση των διαδοχικών ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων (άρθρο 104 παρ.9). (ζ) Αρχές και κανόνες Αποτιμήσεως των Στοιχείων που περιλαμβάνονται στην Ενοποίηση Μια από τις βασικότερες αρχές της ενοποίησης η ομοιομορφία των μεθόδων αποτίμησης μεταξύ των συνδεδεμένων επιχειρήσεων κατά την σύνταξη των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων. Από τις διατάξεις του Ν.2190/1920 αρ. 105 παρ 1-3 προκύπτουν οι εξής κανόνες αποτίμησης των περιουσιακών στοιχείων : Όλα τα περιουσιακά στοιχεία των συνδεδεμένων και συγγενών επιχειρήσεων αποτιμώνται με ομοιόμορφες μεθόδους αποτίμησης. Βάση για την μέθοδο αποτίμησης αποτελεί η μέθοδο που εφάρμοσε η μητρική για την σύνταξη των ετήσιων οικονομικών καταστάσεων της. 24

25 Εάν οι μέθοδοι αποτίμησης των θυγατρικών και συνδεδεμένων επιχειρήσεων είναι διαφορετικές από αυτή της μητρικής τότε τα περιουσιακά τους στοιχεία αποτιμώνται εκ νέου με τις μεθόδους της μητρικής. Εάν τα αποτελέσματα από τη νέα αποτίμηση είναι ασήμαντο τότε παραμένει η αρχική μέθοδος αποτίμησης και η παρέκκλιση αυτή αναφέρεται και αιτιολογείται στο ενοποιημένο προσάρτημα. 10) ΠΑΡΕΚΚΛΙΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΩΝ Ε.Ο.Κ. Όπως σημειώσαμε, ο Νόμος 2190/1920 καθιερώνει ορισμένες βασικές αρχές, για την κατάρτιση των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων, αλλά παράλληλα αναφέρεται και στις τυχόν παρεκκλίσεις 1 από τις αρχές αυτές και στον τρόπο αντιμετωπίσεώς τους. Αναλυτικότερα: (α) Παρεκκλίσεις από την αρχή της συνέπειας στην εφαρμογή των μεθόδων ενοποιήσεως. Παρεκκλίσεις από την αρχή του αμετάβλητου των μεθόδων ενοποιήσεως επιτρέπονται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, οπότε κάθε παρέκκλιση αναφέρεται και αιτιολογείται επαρκώς στο προσάρτημα, μαζί με εκτίμηση της επιδράσεώς της στην περιουσιακή διάρθρωση, στη χρηματοοικονομική θέση και στα αποτελέσματα του συνόλου των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση. (β) Παρέκκλιση από την αρχή της ίδιας ημερομηνίας καταρτίσεως των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων με την ημερομηνία κλεισίματος των ετήσιων οικονομικών καταστάσεων της μητρικής. Παρέκκλιση από την αρχή της ίδιας ημερομηνίας επιτρέπεται σε περίπτωση που η ημερομηνία κλεισίματος του ισολογισμού των περισσότερων ή των σημαντικότερων επιχειρήσεων, οι οποίες περιλαμβάνονται στην ενοποίηση, είναι διαφορετική από εκείνη της μητρικής. Κάθε τέτοια παρέκκλιση αναφέρεται και αιτιολογείται επαρκώς στο ενοποιημένο προσάρτημα. Επιπλέον, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την ενοποίηση ή να αναφέρονται στο ενοποιημένο προσάρτημα τα σημαντικά γεγονότα που αφορούν, είτε την περιουσιακή διάρθρωση, είτε την χρηματοοικονομική θέση, είτε τα αποτελέσματα χρήσεως μιας επιχειρήσεως 1 Σακέλης- Πρωτοψάλτης, «Ενοποιημένες Οικονομικές Καταστάσεις»,1991,σελ

26 που περιλαμβάνεται στην ενοποίηση, τα οποία έχουν επέλθει μεταξύ της ημερομηνίας κλεισίματος του ισολογισμού αυτής της επιχειρήσεως και της ημερομηνίας με την οποία καταρτίζονται οι ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφέρουμε ακόμη και την κατάρτιση ενδιάμεσων οικονομικών καταστάσεων για την ενοποίηση, όταν η ημερομηνία κλεισίματος του ισολογισμού μιας επιχειρήσεως, που περιλαμβάνεται στην ενοποίηση, προηγείται τουλάχιστον κατά τρεις μήνες. Ειδικότερα: Αν η ημερομηνία κλεισίματoς του ισολογισμού μιας επιχειρήσεως, που περιλαμβάνεται στην ενοποίηση, προηγείται τουλάχιστον κατά τρεις μήνες από την ημερομηνία με την οποία καταρτίζονται οι ενoπoιημένες οικονομικές καταστάσεις, η επιχείρηση αυτή ενοποιείται με βάση ενδιάμεσες οικονομικές καταστάσεις, που καταρτίζονται με την ημερομηνία καταρτίσεως των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων. (γ) Παρεκκλίσεις από την αρχή που αναφέρεται στην τεχνική καταρτίσεως των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων και ειδικότερα στις αμoιβαίες απαλείψεις απαιτήσεων και υποχρεώσεων, εσόδων και εξόδων ως και των τυχόν κερδών ή ζημιών από τις διεταιρικές συναλλαγές. Όταν τα ποσά των αμοιβαίων απαλείψεων από τις διεταιρικές απαιτήσεις και όπως και τα τυχόν κέρδη ή ζημίες από τις διεταιρικές συναλλαγές είναι ασήμαντα, σε σχέση με το σκοπό των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων, επιτρέπονται παρεκκλίσεις από την αρχή αυτή. Υπενθυμίζουμε ότι σκοπός των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων είναι η παρουσίαση της πραγματικής εικόνας της περιουσιακής διαρθρώσεως, της χρηματοοικονομικής θέσεως καθώς και των αποτελεσμάτων χρήσεως του συνόλου των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση. Ειδικότερα όμως, ως προς τυχόν κέρδη και ζημίες από συναλλαγές μεταξύ των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση, τα οποία περιέχονται στη λογιστική αξία στοιχείων του ενεργητικού, απαλείφονται από τους λογαριασμούς του ενοποιημένου ισολογισμού και των ενοποιημένων αποτελεσμάτων χρήσεως. Οι προηγούμενες απαλείψεις μπορεί να γίνονται αναλογικά, με βάση το ποσοστό συμμετοχής της μητρικής επιχείρησης στο κεφάλαιο κάθε μιας θυγατρικής, που περιλαμβάνεται στην ενοποίηση. 26

27 Παρεκκλίσεις από τα ανωτέρω επιτρέπονται μόνο, όταν οι σχετικές συναλλαγές έχουν γίνει, σύμφωνα με τις συνήθεις συνθήκες της αγοράς και η απάλειψη των κερδών ή των ζημιών θα συνεπαγόταν δυσανάλογα έξοδα. Κάθε παρέκκλιση αναφέρεται στο ενοποιημένο προσάρτημα και εφόσον έχει σημαντική επίδραση στην περιουσιακή διάρθρωση, στη χρηματοοικονομική θέση και στα αποτελέσματα του συνόλου των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση, η επίδραση αυτή σχολιάζεται στο ίδιο προσάρτημα. (δ) Πέραν των ανωτέρω παρεκκλίσεων, που αναφέρονται στις βασικές αρχές, πρέπει να σημειώσουμε εδώ και τη σημαντική μεταβολή στη σύνθεση του ομίλου των υποκείμενων σε ενοποίηση επιχειρήσεων. Αν η σύνθεση του συνόλου των επιχειρήσεων, που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση, έχει μεταβληθεί σημαντικά κατά τη διάρκεια της χρήσεως, )ι ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις πρέπει να. περιλαμβάνουν πληροφορίες με τις οποίες θα γίνεται δυνατή η σύγκριση των διαδοχικών ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων. Γίνεται αντιληπτό ότι η μεταβολή στη σύνθεση του ομίλου των επιχειρήσεων, κατά τη διάρκεια της χρήσεως, επηρεάζει άμεσα τη συγκρισιμότητα των διαδοχικών ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων και με αυτή την έννοια αποτελεί μια παρέκκλιση από την αρχή αυτή. Ως προς τη διάρθρωση και τη δομή των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων, που περιλαμβάνονται μεταξύ των βασικών αρχών καταρτίσεως αυτών. 11) ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΠΟΥ ΔΙΕΠΟΥΝ ΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΕΩΣ ΤΩΝ Ε.Ο.Κ (α) Ολική ενοποίηση 1 Η ενοποίηση επιτυγχάνεται με την υποκατάσταση της λογιστικής αξίας των τίτλων συμμετοχής, που εμφανίζονται στο ενεργητικό του ισολογισμού της ιθύνουσας επιχειρήσεως με το μέρος της καθαρής θέσεως των εξαρτημένων επιχειρήσεων, το οποίο αντιστοιχεί στους τίτλους αυτούς. 1 Σακέλης- Πρωτοψάλτης, «Ενοποιημένες Οικονομικές Καταστάσεις»,1991,σελ 58 27

28 Η υποκατάσταση αυτή μπορεί να πραγματοποιηθεί με 3 τρόπους: (αα) Με την ολική ενοποίηση (ενσωμάτωση), κατά την οποία τα επιμέρους στοιχεία του ενεργητικού κάθε εξαρτημένης ενοποιούνται (ενσωματώνονται) με τα αντίστοιχα στοιχεία της ιθύνουσας και η αναλογία της μειοψηφίας στα στοιχεία των εξαρτημένων αντιμετωπίζεται ως υποχρέωση της ιθύνουσας. Επισημαίνουμε τη διαφορετική αντιμετώπιση των δικαιωμάτων της μειοψηφίας από το νόμο [Ν.2190/1920 άρθρο 103 παρ.6]. (αβ) Με την αναλογική ενοποίηση (ενσωμάτωση), κατά την οποία στους οικείους λογαριασμούς της ιθύνουσας ενοποιείται (ενσωματώνεται) μόνο το ποσοστό των επιμέρους στοιχείων των εξαρτημένων που αναλογεί στην ιθύνουσα. (αγ) Με την ισοδύναμη ενοποίηση, κατά την οποία η λογιστική αξία των συμμετοχών της ιθύνουσας αντικαθίσταται από το ποσό της καθαρής θέσεως των θυγατρικών επιχειρήσεων, προς το οποίο αντιστοιχούν οι συμμετοχές, δηλαδή αντικαθίσταται από την εσωτερική λογιστική αξία των συμμετοχών. Έτσι, στις ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις απεικονίζεται η καθαρή θέση του ομίλου χωρίς τα επιμέρους περιουσιακά στοιχεία, που συνιστούν αυτή και για το λόγο αυτό αμφισβητείται, αν απεικονίζεται με τη μέθοδο αυτή η περιουσιακή διάρθρωση κτλ. του ομίλου. Ο νόμος με τη διάταξη του άρθρου 102 επιβάλλει τη μέθοδο της ολικής ενοποιήσεως, ορίζοντας ότι: 1.Τα στοιχεία ενεργητικού και παθητικού των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση ενσωματώνονται ακέραια στον ενοποιημένο ισολογισμό (ολική ενοποίηση). την ενοποιημένη έκθεση διαχειρίσεως, όπως τουλάχιστο φαίνεται από τη γραμματική ερμηνεία της σχετικής διατάξεως. Πέραν αυτού, επιθυμούμε να επισημάνουμε ότι, η αντίστοιχη διάταξη της 7 ης Οδηγίας της ΕΟΚ απαιτεί να έχουν εγκριθεί νόμιμα οι ενοποιημένοι λογαριασμοί, χωρίς να συμπεριλαμβάνει σε αυτούς την ενοποιημένη έκθεση διαχειρίσεως. Συγκρίνοντας της δύο αυτές διατάξεις, του Νόμου και της Οδηγίας, καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα ότι οι ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις πρέπει να έχουν εγκριθεί από το αρμόδιο όργανο της μητρικής εταιρίας και να έχουν υπογραφεί από τα πρόσωπα που νόμιμα εκπροσωπούν την εταιρία αυτή μαζί με τον προϊστάμενο ή διευθυντή του Λογιστηρίου της. Η υπογραφή του τελευταίου δεν απαιτείται, κατά 28

29 τη γνώμη μας, για την ενοποιημένη έκθεση διαχειρίσεως, την οποία εγκρίνει το αρμόδιο όργανο της εταιρίας και υπογράφουν τα πρόσωπα, που νόμιμα εκπροσωπούν αυτήν. Συμπερασματικά, μπορεί να σημειώσουμε ότι οι ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις και η ενοποιημένη έκθεση διαχειρίσεως πρέπει να εγκρίνονται και υπογράφονται, όπως και οι αντίστοιχες ετήσιες οικονομικές καταστάσεις της μητρικής εταιρίας. 12) ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ Ε.Ο.Κ Αντικείμενο του ελέγχου 1 Αντικείμενο του ελέγχου, σύμφωνα με το άρθρο 108 του Ν.2190/1920, είναι οι ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις, τις οποίες έχει υποχρέωση, κατά τον ανώτερο νόμο, να καταρτίσει μια διεπόμενη από το Ελληνικό Δίκαιο επιχείρηση, που έχει υποχρέωση υποβολής των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων σε έλεγχο, δηλαδή η εταιρία που τις κατάρτισε. Πρέπει να σημειώσουμε ακόμη ότι και το άρθρο 37 της 7 ης Οδηγίας απαιτεί να ελέγχονται οι, κατά την Οδηγία αυτή, καταρτιζόμενες ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις. Αρμόδιο όργανο ελέγχου και υποχρεώσεις αυτού Όπως σαφώς προκύπτει από τη σχετική διάταξη του άρθρου 108 του Ν.2190/1920 αρμόδιο όργανο, για τον έλεγχο των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων, είναι οι Ορκωτοί Λογιστές, σύμφωνα με το Ν.Δ.3329/1955 «περί συστάσεως Σώματος Ορκωτών Λογιστών». Η 7 η Οδηγία της ΕΟΚ απαιτεί ο έλεγχος των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων να γίνεται από πρόσωπα, στα οποία έχει αναγνωριστεί αυτό το δικαίωμα από τη νομοθεσία της χώρας, η οποία διέπει την επιχείρηση, που έχει την υποχρέωση καταρτίσεως αυτών των καταστάσεων. Για την Ελλάδα, τα μόνα αναγνωρισμένα, για τον έλεγχο αυτό πρόσωπα, είναι οι Ορκωτοί Λογιστές, σύμφωνα με το Ν.Δ.3329/1955, που έχει προσαρμοστεί προς τη σχετική 8 η Οδηγία της ΕΟΚ. Πρέπει να τονίσουμε ότι οι αναγνωρισμένοι στη χώρα της μητρικής επιχειρήσεως ελεγκτές δεν επεκτείνουν την αρμοδιότητά τους αυτή σε κάθε 1 Σακέλης- Πρωτοψάλτης, «Ενοποιημένες Οικονομικές Καταστάσεις»,1991 σελ