ΔΙΑΦΥΓΕΣ ΡΕΥΣΤΩΝ ΑΠΟ ΚΡΑΤΗΡΕΣ (POCKMARKS) ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΥΠΟΞΙΚΟ/ΑΝΟΞΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΟΝ ΟΡΜΟ ΑΜΦΙΛΟΧΙΑΣ, ΑΜΒΡΑΚΙΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ

Transcript

1 ΔΙΑΦΥΓΕΣ ΡΕΥΣΤΩΝ ΑΠΟ ΚΡΑΤΗΡΕΣ (POCKMARKS) ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΥΠΟΞΙΚΟ/ΑΝΟΞΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΟΝ ΟΡΜΟ ΑΜΦΙΛΟΧΙΑΣ, ΑΜΒΡΑΚΙΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ Χριστόδουλου Δ. 1, Κορδέλλα Σ. 1, Etiope G. 2, Παπαθεοδώρου Γ. 1, Lo Bue N. 2, Marinaro G. 2, Γεραγά Μ. 1, Ιατρού Μ. 1, Φακίρης Η. 1, Φερεντίνος Γ. 1 1 Εργ. Θαλάσσιας Γεωλογίας & Φυσικής Ωκεανογραφίας, Τμήμα Γεωλογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών, dchristo@upatras.gr 2 Istituto Nazionale di Geofisica e Vulcanologia, Section of Roma 2, via V. Murata 605, Rome, Italy Περίληψη Θαλάσσιες γεωφυσικές έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προγράμματος HYPOX, οδήγησαν στον εντοπισμό κρατήρων διαφυγής ρευστών στο ανατολικό τμήμα του Αμβρακικού κόλπου, στον όρμο της Αμφιλοχίας. Ωκεανογραφικές έρευνες στον όρμο της Αμφιλοχίας έδειξαν ότι η υδάτινη στήλη κάτω από το βάθος των 15 μέτρων είναι σε καθεστώς υπόξιας κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι μεταβαίνει σε καθεστώς ανόξιας. Αυξημένες συγκεντρώσεις διαλυμένου μεθανίου μετρήθηκαν κάτω από το οξυκλινές. Μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν με το υποβρύχιο συρόμενο πολυπαραμετρικό σύστημα MEDUSA (Module for Environmental Deep UnderSea Applications), έδειξαν ασθενή διαφυγή αερίων (CH4 και H2S) από τον πυθμένα στην περιοχή των κρατήρων διαφυγής ρευστών που συνοδεύτηκε από αυξημένη κατανάλωση/μείωση του οξυγόνου μέσα και γύρω από τους κρατήρες. Λέξεις κλειδιά: κρατήρες διαφυγής ρευστών, διαφυγές ρευστών, υπόξια/ανόξια, υποβρύχιο πολυπαραμετρικό σύστημα. FLUID EXPULSIONS FROM POCKMARKS AND ASSOCIATED OXYGEN DEPLETION IN Α HYPOXIC/ANOXIC ENVIRONMENT, AMFILOCHIA BAY, EASTERN AMVRAKIKOS GULF ChristodoulouD. 1, KordellaS. 1, Etiope G. 2, Papatheodorou G. 1, Lo Bue N. 2, MarinaroG. 2, Geraga M. 1, Iatrou Μ. 1, Fakiris E. 1, Ferentinos G. 1 1 Lab. Of Marine Geology & Physical Oceanography, Geology Dptm., University of Patras, dchristo@upatras.gr 2 Istituto Nazionale di Geofisica e Vulcanologia, Section of Roma 2, via V. Murata 605, Rome, Italy Abstract Recent shallow seismic surveys which were carried out in the framework of the EU Project HYPOX showed the existence of pockmarks at the eastern part of the gulf of Amvrakikos, at Amphilochia Bay. Oceanographic surveys at Amphilochia Bay showed that the water column beneath 15m is hypoxic during winter and turns to anoxic during summer. Elevated methane concentrations were measured beneath the oxycline. Areal surveys in the area of pockmarks using the underwater system MEDUSA (Module for Environmental Deep UnderSea Applications), showed weak gas seepage (CH4 and H2S) in correspondence with pockmark and enhanced O2 depletion inside and around the pockmark. Keywords: pockmarks, seabed fluid flow, hypoxia/anoxia, underwater polyparametric towing module. 1. Εισαγωγή Ο Αμβρακικός Κόλπος είναι μία ρηχή (<65m) λεκάνη διεύθυνσης Α Δ, καταλαμβάνοντας τη νότα πλευρά της τάφρου Σαλαόρας (Flotte et al., 2005), η οποία σχηματίστηκε στο Μέσο Τεταρτογενές (Anastasakis et al., 2007) και χαρακτηρίζεται από λεπτόκοκκα ιζήματα (Poulos et al., 2008). Κατά τα ισοτοπικά στάδια MIS3 MIS2 (Ca 50 to 11 Ka BP), όταν η στάθμη της θάλασσας ήταν 55m κάτω από τη σημερινή στάθμη, το δυτικό τμήμα του κόλπου ήταν χέρσος, ενώ το ανατολικό του τμήμα καταλαμβάνονταν από μία λίμνη (Kapsimalis et al., 2005). Η

2 επίκληση της θάλασσας πραγματοποιήθηκε στα 11 ka BP και ο κόλπος πήρε τη σημερινή του μορφή στα 4 ka BP (Kapsimalis et al., 2005). Ο Αμβρακικός κόλπος αποτελεί σήμερα το μοναδικό Μεσογειακό φιόρδ, χαρακτηρίζεται από μία πολύ καλά στρωματοποιημένη υδάτινη στήλη, που σχηματίζεται από ένα πολύ καλά οξυγονομένο επιφανειακό και ένα πυθμαίο στρώμα. Στο σχηματιζόμενο πυκνοκλινές μεταξύ των δύο στρωμάτων, το διαλυμένο οξυγόνο μειώνεται γρήγορα φτάνοντας σε σχεδόν μηδενικές τιμές κάτω από αυτό (Ferentinos et al., 2010; Kountoura and Zacharias, 2011). Στον Αμβρακικό κόλπο, ένας ορίζοντας συγκέντρωσης αέριων υδρογονανθράκων στα ιζήματα έχει εντοπιστεί στο όριο Πλειστόκαινου/Ολόκαινου (Papatheodorou et al., 1993). Θαμμένοι κρατήρες διαφυγής ρευστών στον ορίζοντα συγκέντρωσης αέριων υδρογονανθράκων έχουν καταγραφεί στο κεντρικό τμήμα του κόλπου. Θύλακες αερίων (gas pockets), πλούμες αερίων (gas plumes) και αναθολώσεις ιζημάτων στα επιφανειακά ολοκαινικά ιζήματα συνοδευόμενα από αναθολώσεις του πυθμένα και διαφυγές αερίων στην υδάτινη στήλη που μεταναστεύουν κυρίως κατά μήκος των επιπέδων των ρηγμάτων δείχνουν συνεχή/ασυνεχή διαφυγή ρευστών από τον πυθμένα (Papatheodorou et al., 1993). Ο όρμος της Αμφιλοχίας βρίσκεται στο ανατολικό νοτιοανατολικό άκρο του Αμβρακικού κόλπου. Είναι ένας στενός και επιμήκης όρμος, με έντονες κλίσεις κοντά στις ακτές και σχεδόν επίπεδο πυθμένα στο κεντρικό του τμήμα με βάθη που κυμαίνονται από 35 έως 40 μέτρα. Σκοπός των ερευνών ήταν η διερεύνηση της συμβολής των διαφυγών ρευστών από το πυθμένα στην εγκατάσταση υποξικών/ανοξικών συνθηκών σε ένα κλειστό κόλπο. Ο όρμος της Αμφιλοχίας αποτελεί κατάλληλο περιβάλλον για τον έλεγχο της πιο πάνω σχέσης καθώς χαρακτηρίζεται από την παρουσία ανοξικών/υποξικών συνθηκών (Ferentinos et al 2010, Kountoura and Zacharias, 2011), την ύπαρξη αερίων στους πόρους των ιζημάτων του πυθμένα (Papatheodorou et al., 1993), ενώ επιπλέον υπάρχουν πληροφορίες ότι κατά τον 19 ο αιώνα ένα υποθαλάσσιο «ηφαίστειο» απελευθέρωσε ποσότητες υδροθείου (Μιαούλης, 1975). 2. Μεθοδολογία Οι εργασίες πεδίου διακρίνονται σε: α) συλλογή θαλάσσιων γεωφυσικών δεδομένων που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο 2010, β) συλλογή φυσικοχημικών παραμέτρων της υδάτινης στήλης κατά τη διάρκεια τριών ωκεανογραφικών πλόων τον Αύγουστο 2009, τον Ιούλιο 2010 και τον Μάρτιο 2011 και γ) συλλογή δεδομένων με την χρήση ενός συρόμενου πολυπαραμετρικού συστήματος MEDUSA (Module for Environmental Deep UnderSea Applications) (Marinaro et al., 2011) τον Σεπτέμβριο Για την συλλογή των θαλάσσιων γεωφυσικών δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν τομογράφος υποδομής πυθμένα 3.5kHz ORE/GEOPULSE και ηχοβολιστής πλευρικής σάρωσης EDGETECH (100kHz, 2X100m εύρος σάρωσης), οι μετρήσεις φυσικοχημικών χαρακτηριστικών της υδάτινης στήλης πραγματοποιήθηκαν με πολυπαραμετρικό σύστημα In-situ TROLL 9500 και YSI 600XL όπου μετρήθηκαν θερμοκρασία, αλατότητα, διαλυμένο οξυγόνο, ph και δυναμικό οξειδοαναγωγής, καθώς επίσης και διαλυμένο μεθάνιο με αισθητήρα METS. Τέλος πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις με το πολυπαραμετρικό συρόμενο σύστημα MEDUSA το οποίο περιλαμβάνει αισθητήρες για την μέτρηση διαλυμένου μεθανίου (τύπου METS), υδρόθειου και οξυγόνου, CTD, βυθόμετρο και κάμερα. Όλα τα δεδομένα μεταφέρονται διαμέσου καλωδίου στην κεντρική μονάδα επιφανείας και καταγράφονται με ρυθμό 1Hz ταυτόχρονα με δεδομένα από διαφορικό σύστημα προσδιορισμού θέσης DGPS για την γεωαναφορά των δεδομένων. Με το

3 σύστημα MEDUSA υλοποιήθηκε επανειλημμένα η ίδια πορεία μήκους 600 μέτρων, με το σύστημα να σύρεται κάθε φορά σε διαφορετικά βάθη και συγκεκριμένα σε βάθη 4, 8, 16 μέτρων και πλησίον του πυθμένα με σταθερή απόσταση από αυτόν ενός μέτρου (βάθος πτήσης 29-42m). Δείγματα νερού συλλέχθηκαν με δύτες μέσα από τον ένα από τους δύο κρατήρες. Τα δείγματα νερού σφραγίστηκαν με κατάλληλη μέθοδο στο σημείο δειγματοληψίας του για να αποφευχθεί η επιμόλυνση τους με ατμοσφαιρικό αέρα ώστε να προσδιοριστεί η ισοτοπική σύσταση του άνθρακα του μεθανίου (δ 13 C).. 3. Αποτελέσματα Στον Όρμο της Αμφιλοχίας εντοπίστηκαν δύο κρατήρες διαφυγής ρευστών (pockmarks), στο ανατολικό τμήμα του και σε απόσταση 300 μέτρα από την ακτή. Οι κρατήρες αποτυπώθηκαν λεπτομερώς με ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης και τομογράφο υποδομής πυθμένα (εικόνα 1,2). Εικόνα 1. Μωσαϊκό ηχογραφιών από το Ανατολικό τμήμα του όρμου της Αμφιλοχίας στο οποίο αποτυπώνεται η παρουσία δύο κρατήρων διαφυγής ρευστών. Ο πρώτος ονομάστηκε Miaoulis 1 (εικόνα 2α), καταλαμβάνει έκταση 1500m 2, η διάμετρος του είναι 40m, το μέγιστο βάθος του είναι 42m και το βαθύτερο του σημείο είναι 12 μέτρα βαθύτερο από τον γειτονικό πυθμένα. Ο δεύτερος Miaoulis 2 (εικόνα 2β), καταλαμβάνει έκταση 2600m 2, η διάμετρος του είναι 53m, το μέγιστο βάθος του είναι 35m και το βαθύτερο του σημείο είναι 3 μέτρα βαθύτερο από τον γειτονικό πυθμένα. Η μελέτη των σεισμικών τομογραφιών έδειξε την ύπαρξη μίας ακουστικά ημιδιάφανης σεισμικής ακολουθίας με λίγες και ασθενείς εσωτερικές ανακλάσεις, η οποία υπέρκειται μίας ακολουθίας με παράλληλες έως υποπαράλληλες σεισμικές ανακλάσεις παρατεταμένου εύρους. Οι κρατήρες διαφυγής ρευστών σχηματίζονται στην ανώτερη ακολουθία και ο πυθμένας του κρατήρα Miaoulis 1 φτάνει έως το βάθος της οροφής της κατώτερης σεισμικής ακολουθίας. Η κατώτερη σεισμική ακολουθία χαρακτηρίζεται από τη παρουσία σεισμοκονιασμένης ζώνης (Acoustic turbid zone ATZ), έντονων ανακλάσεων (enhanced reflectors ER) και θυλάκων αερίων (gas pockets GP), χαρακτηριστικών

4 ανώμαλων ακουστικών χαρακτήρων, οι οποίοι αποτελούν άμεσες και έμμεσες αποδείξεις για την παρουσία αερίων υδρογονανθράκων στους πόρους των ιζημάτων. Η στρωματογραφική θέση των έντονων ανακλάσεων (ER) σε επάλληλες σεισμικές ανακλάσεις δηλώνει τη μετανάστευση των αερίων από την κατώτερη σεισμοκονιασμένη ακολουθία προς την ανώτερη ακολουθία. Εικόνα 2. Σεισμικές τομογραφίες 3.5kHz στις οποίες διακρίνεται η παρουσία των κρατήρων διαφυγής ρευστών α) Miaoulis 1 και β) Miaoulis 2, οι οποίοι σχηματίζονται στην ανώτερη σεισμική ακολουθία (ATZ: Acoustic turbid zone, ER: enhanced reflectors, GP: gas pockets). Οι κατακόρυφες κατανομές των φυσικοχημικών παραμέτρων της υδάτινης στήλης έδειξαν την ύπαρξη μίας έντονης στρωματοποίησης της υδάτινης στήλης, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, με αποτέλεσμα τον διαχωρισμό της σε δύο υδάτινες μάζες. Το επιφανειακό στρώμα πάχους 8 μέτρων, είναι θερμό (29-30 o C), χαμηλής αλατότητας (27psu) και πλούσιο σε οξυγόνο ( mg/l), ενώ το πυθμαίο στρώμα είναι ψυχρότερο (20 o C), υψηλής αλατότητας (36-37psu) και χαρακτηρίζεται από μειωμένες έως μηδενικές τιμές διαλυμένου οξυγόνου (εικόνα 3). Το πυθμαίο στρώμα χαρακτηρίζεται από χαμηλές τιμές διαλυμένου οξυγόνου ( mg/l) μεταξύ των βαθών 15 και 30 μέτρων, ενώ βαθύτερα των 30 μέτρων το διαλυμένο οξυγόνο παρουσιάζει μηδενικές τιμές (εικόνα 3). Τη χειμερινή περίοδο δεν διαπιστώνεται η παρουσία θερμοκλινούς αλλά τα ανώτερα 20 μέτρα της υδάτινης στήλης παρουσιάζουν χαμηλότερη θερμοκρασία έναντι των κατώτερων (15 o C έναντι 20 o C) (εικόνα 3). Ένα έντονο αλοκλινές αναπτύσσεται στην υδάτινη στήλη και την διακρίνει σε ένα επιφανειακό στρώμα χαμηλής αλατότητας (26 psu) λόγω της

5 εισροής των ποτάμιων απορροών στον κόλπο και ένα κατώτερο στρώμα αυξημένης αλατότητας (36 psu) (εικόνα 3). Το διαλυμένο οξυγόνο παρουσιάζει συνεχώς μειούμενες τιμές με το βάθος και για βάθη μεγαλύτερα των 30 μέτρων παρουσιάζει τιμές μικρότερες των 100 mg/l. Temperature (oc) Salinity (psu) DO (mg/l) Depth (m) July 2010 March July 2010 March July 2010 Εικόνα 3. Κατακόρυφες κατανομές θερμοκρασίας, αλατότητας και διαλυμένου οξυγόνου πάνω από το κρατήρα διαφυγής ρευστών Miaoulis 1 τον Ιούλιο 2010 και τον Μάρτιο Οι μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν από το συρόμενο σύστημα MEDUSA στις επάλληλες πλεύσεις του σε διαφορετικά βάθη στην περιοχή του κρατήρα Miaoulis 1 έδειξαν αυξημένες συγκεντρώσεις διαλυμένου μεθανίου ( μμ) ακριβώς πάνω από τον πυθμένα του κρατήρα (εικόνα 4). Η παρουσία αυξημένων συγκεντρώσεων μεθανίου στον κρατήρα διαπιστώθηκε ότι συνοδεύεται με μείωση του οξυγόνου στην ίδια περιοχή. Οι συγκεντρώσεις του μεθανίου σε απόσταση περίπου 200 μέτρων από το κέντρο του κρατήρα και προς το βόρειο τμήμα του όρμου ήταν σημαντικά χαμηλότερες ( μμ). Αντίθετα, αυξημένες συγκεντρώσεις ( μμ) διαπιστώθηκαν σε απόσταση 100 μέτρων από το κέντρο του κρατήρα και προς το νότιο τμήμα του όρμου. Η διαφοροποίηση αυτή πιθανώς δηλώνει τη δράση ρευμάτων που παρασύρουν το εκλυόμενο μεθάνιο από τον κρατήρα προς τα νότια. Επιπλέον, πλησίον και νοτιότερα των κρατήρων, αυξημένες συγκεντρώσεις διαλυμένου μεθανίου ( μμ) διαπιστώθηκαν σε βάθος 8 μέτρων σε σχέση με τις συγκεντρώσεις ( μμ) που καταγράφηκαν σε βάθος 16 μέτρων. Οι συγκεντρώσεις του υδρόθειου παρουσιάζουν μία μικρή αύξηση ( mg/l) κοντά στον πυθμένα του κρατήρα διαφυγής ρευστών ενώ στα ανώτερα στρώματα της υδάτινης στήλης οι συγκεντρώσεις του υδρόθειου κυμαίνονται μεταξύ 0.0 και 0.3 mg/l. Σε δείγματα νερού που συλλέχθηκαν μέσα και πλησίον του κρατήρα διαφυγής ρευστών Miaoulis 1 πραγματοποιήθηκαν ισοτοπικές αναλύσεις του μεθανίου και μετρήθηκαν τιμές αναλογίας ισοτόπων άνθρακα από -41 έως -86, οι οποίες δείχνουν ότι το μεθάνιο είναι κυρίως μικροβιακής προέλευσης. March 2011

6 Εικόνα 4. Τρισδιάστατη απεικόνιση της περιοχής των κρατήρων διαφυγής ρευστών στην οποία φαίνεται η θέση των πορειών του συστήματος MEDUSA (βάθη σύρσης 4, 8, 16 και 29-42m) και οι μετρήσεις συγκέντρωσης του μεθανίου που μετρήθηκαν. 4. Συζήτηση Οι θαλάσσιες γεωφυσικές έρευνες στον όρμο της Αμφιλοχίας έδειξαν την παρουσία δύο κρατήρων διαφυγής ρευστών. Οι κρατήρες αυτοί είναι πιθανόν να σχετίζονται με τις εκλύσεις H 2 S (οσμή θειαφιού) που αναφέρονται ότι συνέβησαν από ένα υποθαλάσσιο «ηφαίστειο» κατά τη διάρκεια των σεισμών του 1847 και του 1865 (Μιαούλης, 1975). Σύμφωνα με τις ιστορικές αναφορές το υποθαλάσσιο «ηφαίστειο» βρίσκεται στο ανατολικό άκρο του όρμου, σε απόσταση περίπου 150 μέτρων από την ακτή αλλά σε πολύ μικρότερο βάθος (3.5 μ.) από αυτό στο οποίο εντοπίστηκαν οι δύο κρατήρες. Επιπλέον οι συγκεντρώσεις H 2 S που εντοπίστηκαν στο εσωτερικό του κρατήρα Miaoulis 1 είναι πολύ χαμηλές ώστε να προκύπτουν διαφυγές στην ατμόσφαιρα. Στην περίπτωση όμως εκδήλωσης σεισμικών γεγονότων δεν θα πρέπει να αποκλεισθεί η πιθανότητα διαφυγής μεγαλύτερων ποσών H 2 S από τους δύο κρατήρες. Παρόμοιες ενεργοποιήσεις κρατήρων λόγω σεισμών έχουν διαπιστωθεί στον Πατραϊκό κόλπο (Hasiotis et al., 1996, Χριστοδούλου κ.α., 2009). Στον όρμο της Αμφιλοχίας η στρωματοποίηση της υδάτινης στήλης είναι έντονη κατά τους καλοκαιρινούς μήνες με το πυθμαίο στρώμα το χειμώνα να είναι υποξικό ( mg/l) ενώ το καλοκαίρι το οξυγόνο μηδενίζεται (0-50 mg/l) με αποτέλεσμα να μεταβαίνει σε καθεστώς ανοξίας. Τα παραπάνω είναι συμβατά με τις παρατηρήσεις που έxουν γίνει από άλλους ερευνητές όσον αφορά το υποξικό/ανοξικό καθεστώς του Αμβρακικού κόλπου (Ferentinos et. al., 2010, Kountoura and Zacharias, 2011) και υποδεικνύουν ότι οι κύριοι μηχανισμοί για το σχηματισμό υπόξιας και ανόξιας στον όρμο της Αμφιλοχίας και στον ευρύτερο Αμβρακικό κόλπο είναι ωκεανογραφικοί και ανθρωπογενείς (Ferentinos et al., 2010). Tο συρόμενο πολυπαραμετρικό σύστημα MEDUSA, σε αλλεπάλληλες σύρσεις, κατέγραψε μικρές διαφυγές αερίων (CH 4 -H 2 S) πάνω από τον κρατήρα διαφυγής ρευστών Miaoulis 1, τον Σεπτέμβριο του Η αύξηση της συγκέντρωσης του CH 4 συνοδεύτηκε από ακόμη μεγαλύτερη μείωση του διαλυμένου οξυγόνου μέσα και γύρω από το κρατήρα Miaoulis 1 σε σχέση με την ήδη μειωμένη συγκέντρωση του οξυγόνου στο πυθμαίο στρώμα. Η μείωση αυτή του οξυγόνου οφείλεται στην διαφυγή του CH 4 καθώς η οξείδωση του μεθανίου από το διαλυμένο οξυγόνο είναι μια διεργασία που αναφέρεται βιβλιογραφικά αλλά είναι δύσκολο να καταγραφεί

7 στο πεδίο (Schmale et al., 2010; Kessler et al., 2011). Στην περίπτωση των κρατήρων του όρμου της Αμφιλοχίας το σύστημα MEDUSA έδωσε τη δυνατότητα να καταγραφεί η μείωση του οξυγόνου εξαιτίας της διαφυγής του CH 4 από τον ένα τουλάχιστον κρατήρα. Η διαφυγή του CH 4 φαίνεται να διαμορφώνει ένα μικροπεριβάλλον υπόξιας/ανόξιας μέσα και γύρω από τον κρατήρα. Οι ισοτοπικές αναλύσεις του άνθρακα του CH 4 έδειξαν τιμές από -41 έως -86, οι οποίες μπορούν να αποδοθούν (α) σε διαφορετικό βαθμό οξείδωσης CH 4 μικροβιακής προελεύσεως από μεθανότροφα βακτήρια (Schubert et al., 2006) ή (β) σε μείξη αερίων μικροβιακής και θερμογενούς προέλευσης. 5. Ευχαριστίες Η παρούσα έρευνα πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος HYPOX (EC Grant , ENV , FP7), το οποίο χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. 6. Βιβλιογραφικές Αναφορές Anastasakis, G., Piper, D.J.W., Tziavos, C. (2007):Sedimentological response to neotectonics and sea-level change in a delta-fed, complex graben: Gulf of Amvrakikos, western Greece. Marine Geology, 236 (1-2), pp Ferentinos, G., Papatheodorou, G., Geraga, M., Iatrou, M., Fakiris, E., Christodoulou, D., Dimitriou, E., Koutsikopoulos, C. (2010): Fjord water circulation patterns and dysoxic/anoxic conditions in a Mediterranean semi-enclosed embayment in the Amvrakikos Gulf, Greece. Estuarine, Coastal and Shelf Science 88 (4), pp Hasiotis T., Papatheodorou G., Kastanos N., Ferentinos G. (1996): "A pock-mark field in the Patras Gulf (Greece) and its activation during the 14/7/1993 seismic event". Marine Geology, 130, pp Kapsimalis, V., Pavlakis, P., Poulos, S.E., Alexandri, S., Tziavos, C., Sioulas, A., Filippas, D., Lykousis, V. (2005): Internal structure and evolution of the Late Quaternary sequence in a shallow embayment: The Amvrakikos Gulf, NW Greece. Marine Geology, (1-4), pp Kessler, J.D., Valentine, D.L., Redmond, M.C., Du, M., Chan, E.W., Mendes, S.D., Quiroz, E.W., Weber, T.C. (2011). A persistent oxygen anomaly reveals the fate of spilled methane in the deep Gulf of Mexico. Science 331 (6015), Kountoura, K. and Zacharias, I. (2011): Temporal and spatial distribution of hypoxic/seasonal anoxic zone in Amvrakikos Gulf, Western Greece. Estuarine, Coastal and Shelf Science 94 (2), pp Marinaro, G., Etiope, G., Gasparoni, F. Furlan F., Bruni, F., Gas seepage detection and monitoring at seafloor. 10th Offshore Mediterranean Conference and Exhibition, Ravenna, Italy, March 23-25, 2011, Frontier exploration session. Μιαούλη Αντ. (1975). Υπόμνημα περί της νήσου Ύδρας, αφ ής εποχής κατεκήθη μέχρι του έτους Μετατυπωθέν υπό Ανδρέου Αντ. Μιαούλη. Εν Αθήναις 1864, 8o, σελ. 45. Papatheodorou G., Hasiotis T. and Ferentinos G. (1993). Gas charged sediments in the Aegean and Ionian Seas, Greece. Marine Geology 112, pp Poulos, S.E., Kapsimalis, V., Tziavos, C., Paramana, T. (2008). Origin and distribution of surface sediments and human impacts on recent sedimentary processes. The case of the Amvrakikos Gulf (NE Ionian Sea). Continental Shelf Research 28 (20), Schmale, O., Beaubien, S.E., Rehder, G., Greinert, J., Lombardi, S. (2010). Gas seepage in the Dnepr paleo-delta area (NW-Black Sea) and its regional impact on the water column methane cycle. Journal of Marine Systems 80 (1-2), pp Schubert C., Durisch-Kaiser E., Klauser L.,, Vazquez F., Wehrli B., Holzner C., Kipfer R., Schmale O., Greinert J., Kuypers M. (2006): Recent studies on sources and sinks of methane in the Black Sea. In: Neretin, L.N. (Ed.) Past and Present Water Column Anoxia, Springer, Netherlands, Χριστοδούλου Δ., Παπαθεοδώρου Γ., Φακίρης Η., Etiope G., Φερεντίνος Γ. (2009). Η ενεργοποίηση του πεδίου κρατήρων διαφυγής ρευστών (pockmarks) του πατραϊκού κόλπου μετά το σεισμό Μw=6.4R της 8ης Ιουνίου 2008, στη ΒΔ Πελοπόννησο. Πρακτικά του 9ου Συμποσίου Ωκεανογραφίας & Αλιείας, Τόμος Ι, σελ. 3-8.