ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ -

Transcript

1 ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ - ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2012 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Κωνσταντίνος Καβάφης: Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή 595 μ.χ. Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι. Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά. Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως, που κάπως ξέρεις από φάρμακα νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω. Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι. Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως, που κάμνουνε για λίγο να μη νοιώθεται η πληγή. (1921 Ερωτήσεις και απαντήσεις Α1. Τρία από τα βασικά γνωρίσματα της ποίησης του Κ. Καβάφη είναι η πεζολογία, η ιδιότυπη γλώσσα και η χρήση συμβόλων. Για το κάθε ένα από τα παραπάνω γνωρίσματα να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα από το ποίημα που σας δόθηκε. Μονάδες 15 Ένα βασικό γνώρισμα της ποίησης του Κ. Καβάφη είναι το πεζολογικό ύφος. Σ αυτό συντελούν το χαλαρό ιαμβικό μέτρο και οι ανισοσύλλαβοι ανομοιοκατάληκτοι στίχοι, που δίνουν στο ποίημα έναν ρυθμό που πλησιάζει σ αυτόν του πεζού λόγου, καθώς και οι καθημερινές, αντιποιητικές πολλές φορές λέξεις (που κάπως ξέρεις από φάρμακα) που σε συνδυασμό με τους λόγιους τύπους (νάρκης του άλγους δοκιμές εν Φαντασία και λόγω) και τη λιτότητα των εκφραστικών μέσων συντελούν στην άρθρωση μιας ρεαλιστικής φωνής. ενός ιδιότυπου ποιητικού ρεαλισμού. Σε μια εποχή «ακατάσχετου ρητορισμού,

2 ομοικατάληκτης φλυαρίας και κενόλογου στόμφου» (Ι.Μ. Παπαφώτης), η απουσία λυρικών υπερβολών, η ακριβολογία και πυκνότητα στην έκφραση ξάφνιασε τους συγχρόνους του και αρχικά απέσπασε αρνητικές κριτικές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εκφραστικής λιτότητας αποτελούν οι τρεις πρώτοι στίχοι (Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου /είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι. /Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά.), όπου περιγράφεται με απλότητα (μπορούμε να εντοπίσουμε μόνο δύο μεταφορές: πληγή και μαχαίρι) ο πόνος που προκαλούν τα γηρατειά στον ποιητή και η αδυναμία του να τον αντέξει. Χαρακτηριστική είναι επίσης η γλωσσική ιδιοτυπία του Κ. Καβάφη. Η γλώσσα της ποίησης του είναι η ομιλούμενη από την ελληνική παροικία της Αλεξάνδρειας, δηλαδή δημοτική κατά βάση (είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι), με λαϊκούς και λόγιους τύπους αρκετά επιτηδευμένους πολλές φορές (νάρκης του άλγους δοκιμές εν Φαντασία και λόγω), που της προσδίδουν έναν ηθελημένο πεζολογικό τόνο και ρεαλισμό, και αλεξανδρινούς και πολίτικους ιδιωματισμούς (κάμνουνε). Πολλές φορές χρησιμοποιεί εξαιρετικά αντιποιητικές και καθημερινές λέξεις (που κάπως ξέρεις από φάρμακα), που συμβάλλουν στη δημιουργία ενός αντιλυρικού και πεζολογικού ύφους. Σε μια εποχή που οι ποιητές αναζητούσαν τη σπάνια, εξεζητημένη και εύηχη λέξη, ο Καβάφης απέφυγε τους λεκτικούς ακροβατισμούς, την πολυλογία και τις λυρικές υπερβολές. Αντίθετα, επιδίωξε συστηματικά τη λιτότητα, την πυκνότητα και την ακριβολογία στην έκφραση. Τέλος, επηρεασμένος από το συμβολισμό ο Καβάφης χρησιμοποιεί σύμβολα για να υποβάλλει διαθέσεις και ψυχικές καταστάσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η «Κομμαγηνή», ένα ανεξάρτητο κρατίδιο στα βοριοανατολικά της Συρίας, που το 595 μ.χ. αποτελεί τμήμα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και το 638 μ.χ., δηλαδή λιγότερο από μισό αιώνα μετά, περιέρχεται στην εξουσία των Αράβων. Σ ένα ποίημα με θέμα τον πόνο των γηρατειών, η Κομμαγηνή, αυτό το βραχύβιο κρατίδιο, γίνεται σύμβολο της φθοράς και της παρακμής, που αποτελεί την αιτία της μελαγχολίας του ποιητή και, μ αυτόν τον τρόπο, υποβάλλεται υπαινικτικά ήδη από τον τίτλο. Β1. Στο ποίημα, σύμφωνα με τον Στέφανο Διαλησμά, «έχουμε ένα δυσανάλογα μεγάλο τίτλο (με προσεκτικά τοποθετημένη στίξη, ώστε να προβάλλει τα μέρη από τα οποία απαρτίζεται) που υποστηρίζει και συμπληρώνει ποικιλοτρόπως το ποίημα». Να τεκμηριώσετε την παραπάνω άποψη αιτιολογώντας τη συγκεκριμένη επιλογή του τίτλου από τον ποιητή.

3 Μονάδες 20 Ο τίτλος του ποιήματος ξαφνιάζει καταρχήν με τη δυσανάλογα μεγάλη έκτασή του και την προσεκτικά τοποθετημένη στίξη του κανονικά υπάρχει άνω τελεία και μετά το «Κλεάνδρου»-, ώστε να προβάλλει τα μέρη από τα οποία απαρτίζεται, προκαλώντας το αναγνωστικό ενδιαφέρον. Βασικός όρος του τίτλου είναι το ουσιαστικό «Μελαγχολία», που αποδίδεται σ ένα φανταστικό πρόσωπο, τον Ιάσονα Κλέανδρο. Δίνεται επίσης η ιδιότητα του προσώπου που μελαγχολεί (ποιητής), χωρίς ωστόσο να διευκρινίζεται -φαινομενικά τουλάχιστον- και η αιτία αυτού του ψυχικού πάθους (για ποιο λόγο μελαγχολεί), γεγονός που διεγείρει την περιέργεια του αναγνώστη. Χαρακτηριστική είναι η ετυμολογική συγγένεια ανάμεσα στο όνομα του υποτιθέμενου ποιητή «Ιάσων» και στο ουσιαστικό «ίαση» (=θεραπεία), που εμμέσως παραπέμπει στη θεραπευτική ιδιότητα που αποδίδεται στην ποίηση. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης και η ετυμολογία της λέξης «Κλέανδρος» (κλέος + ανήρ), που εισάγει στον τίτλο και την έννοια του κλέους, της δόξας που παραπέμπει πιθανόν- στην υστεροφημία που η ποίηση χαρίζει, μέσω της οποίας ο ποιητής εξασφαλίζει μια θέση στην αιωνιότητα (ή ειρωνικά- στην εφήμερη δόξα κάθε θνητού). Ο ποιητής Ιάσων Κλέανδρος βέβαια δεν είναι παρά ένα «ιστορικό άλλοθι», ένα προσωπείο του Καβάφη, ο οποίος την εποχή που γράφει το ποίημα είναι 55 χρονών (1918), ηλικία κατά την οποία αρχίζουν να γίνονται αισθητά τα σημάδια της φθοράς του χρόνου. Επαληθεύεται έτσι η συνήθειά του να χρησιμοποιεί ως σύμβολα υπαρκτά ιστορικά πρόσωπα ή ανύπαρκτα -που τα παρουσιάζει ως υπαρκτά-, για να εκφράσει προσωπικά βιώματα. Στην προκειμένη περίπτωση, μεταθέτει σ έναν ανύπαρκτο ιστορικά ποιητή το προσωπικό του πάθος τον πόνο που του προκαλούν τα γηρατειά- κάνοντας φανερή την πρόθεσή του να αποστασιοποιηθεί από αυτό, να μην ταυτιστεί δηλαδή με τον ποιητή που μελαγχολεί. Ωστόσο, όπως παρατηρεί ο Γ. Π. Σαββίδης, «το ιστορικό άλλοθι του εσωτερικού μονολόγου περιορίζεται μόνο στον τίτλο, και έτσι η ταύτιση των δύο ποιητών γίνεται σχεδόν αναπόφευκτη». Η προσθήκη του τόπου και του χρόνου ( Κομμαγηνή, 595 μ.χ.), εντάσσει το ψυχικό αυτό πάθος σε ένα ιστορικό πλαίσιο, που δημιουργεί την εντύπωση ότι ο Ιάσων Κλέανδρος είναι πρόσωπο υπαρκτό και για το λόγο αυτό προσδίδει στο ψυχικό βίωμα την εγκυρότητα

4 μιας βιωμένης εμπειρίας που επαληθεύεται στο πέρασμα του χρόνου, του προσδίδει δηλαδή αντικειμενικότητα και διαχρονικότητα. Όσον αφορά στο ιστορικό πλαίσιο, παραπέμπει σε μια εποχή φθοράς και παρακμής. Η Κομμαγηνή, ένα ανεξάρτητο κρατίδιο στα βοριοανατολικά της Συρίας, το 595 μ.χ. αποτελεί τμήμα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Το 638 μ.χ. όμως, δηλαδή λιγότερο από μισό αιώνα μετά, θα περιέλθει στην εξουσία των Αράβων. Την εποχή δηλαδή που δίνει ο ποιητής, λίγο πριν την οριστική καταστροφή, το άλλοτε ακμαίο κρατίδιο βρισκόταν σε παρακμή. Εξάλλου, το 595, λίγο πριν το πέρας του αιώνα, είναι εκ των πραγμάτων χρόνος γηραιός και κουρασμένος. Έτσι η κατάσταση της φθοράς και της παρακμής (που αποτελεί και την αιτία της μελαγχολίας) υποβάλλεται στον τίτλο, καθώς έμμεσα και υπαινικτικά παραπέμπει σ αυτήν ο τοπικός και χρονικός προσδιορισμός. Το ποίημα είχε αρχικά τον τίτλο Μαχαίρι, έναν τίτλο που «υπογράμμιζε τη φρίκη των γηρατειών, άφηνε όμως ξεγυμνωμένη την προσωπική πληγή του ποιητή» (Στέφανος Διαλησμάς). Ο ποιητής όμως ήθελε προφανώς να προβάλει τη μελαγχολία που προκαλούν οι μαχαιριές του χρόνου ως αιτία ποιητικής δημιουργίας. Μόνος ο τίτλος Μαχαίρι δεν θα τόνιζε τον καταλυτικό ρόλο της συγκεκριμένης ψυχικής διάθεσης. Το θέμα που προκύπτει βέβαια τώρα είναι γιατί δεν προτίμησε τον τίτλο Μελαγχολία ή έστω Μελαγχολία Ποιητού. Μ άλλα λόγια, γιατί προτίμησε να χρεώσει τη μελαγχολία σ έναν ανύπαρκτο ιστορικά ποιητή, τον Ιάσωνα Κλέανδρο. Μόνο το ουσιαστικό Μελαγχολία στον τίτλο - λέξη κακοπαθημένη τις ρομαντικές και συμβολιστικές υπερβολές- θα έδινε στο ποίημα έναν τόνο ρομαντικό και θα υπέβαλλε μια ατμόσφαιρα μελαγχολικού ρεμβασμού. Ο προσδιορισμός ποιητού πάλι, θα περιόριζε το ποίημα σε ένα επίπεδο στενά προσωπικό, αφού θα επέβαλε άμεσα την ταύτιση με τον ποιητή Καβάφη. Έτσι, επιλέγοντας αυτόν τον δυσανάλογα εκτενή τίτλο, ο Καβάφης χρησιμοποιεί το προσωπείο του Ιάσωνος Κλεάνδρου, και εντάσσει το προσωπικό ψυχικό πάθος σε ένα (ψευδο)ιστορικό πλαίσιο, για να εκφράσει αυτό που νιώθει επιχειρώντας να αποστασιοποιηθεί από αυτό και συγχρόνως να του προσδώσει διαχρονική ισχύ και αντικειμενικότητα Υπερβαίνοντας τα όρια της εξομολόγησης του προσωπικού πάθους, το ποίημα αποκαλύπτει έναν διδακτικό στόχο, την πρόθεσή του να προβληματίσει σχετικά με τον τρόμο των γηρατειών αλλά την αναζήτηση λυτρωτικής διεξόδου μέσω της ποίησης. Για τη λειτουργία του τίτλου ο Στέφανος Διαλησμάς αναφέρει: «Εϊναι από τις λίγες φορές που η αγωνία του ποιητή για το επερχόμενο γήρασμα φανερώνεται τόσο έντονα στην επιφάνεια του ποιήματος, το οποίο αρχικά ίσως είχε τίτλο

5 Μαχαίρι. Έναν τίτλο που υπογράμμιζε τη φρίκη των γηρατειών, άφηνε όμως ξεγυμνωμένη την προσωπική πληγή του ποιητή. Για τούτο ο Καβάφης σπεύδει να χρεώσει τη μελαγχολία, και την οδύνη, στο φανταστικό ποιητή Ιάσονα Κλεάνδρου. [ ] Έτσι ο ποιητής στα τέλη του 6 ου αιώνα στην Κομμαγητή τόπος και εποχή ανακατατάξεων κα αλλαγών, όπως και του Καβάφη όταν γράφει (1918) και δημοσιεύει (1921) το ποίημα- μελαγχολεί όχι για τα όσα αλλάζουν γύρω του, όχι γι την υποχώρηση της ελληνικής λαλιάς η Κομμαγηνή τότε βρισκόταν περίπου στα όρια της ελληνικής γλώσσας, όπως και η Αλεξάνδρεια του Καβάφη-, όχι λοιπόν γι αυτά ή ίσως και γι αυτά, αλλά κυρίως για κάτι εντελώς προσωπικό- και όπως ο Καβάφης- ο Ιάσων Κλεάνδρου βρίσκει για λίγο- ανακούφιση στα φάρμακα της ποιητικής γραφής.». Β2. Να επισημάνετε στο ποίημα τέσσερα διαφορετικά εκφραστικά μέσα (μονάδες 8) και να ερμηνεύσετε τη λειτουργία τους (μονάδες 12). Μονάδες 20 Στο ποίημα γίνεται εκτενής χρήση της μεταφοράς. Με μεταφορές αισθητοποιείται ο οδυνηρός πόνος που προκαλεί η φθοροποιός δύναμη του χρόνου (είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι) αλλά και ο αναλγητικός ρόλος της ποίησης (φάρμακα, νάρκης του άλγους δοκιμές). Η «Τέχνη της Ποιήσεως» προσωποποιείται, καθώς επίσης και τα μέσα που μετέρχεται («εν Φαντασία Λόγω»). Ο ποιητής, ανίκανος να συμβιβαστεί με τη φθορά και να υπομείνει με καρτερικότητα το γήρας, στρέφεται με θέρμη στην ποίηση και την προσφωνεί μεγαλόπρεπα στηρίζοντας στη συνδρομή της τις ελπίδες του για ανακούφιση από τον πόνο των γηρατειών (Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως/ που κάπως ξέρεις από φάρμακα). Ο λόγος του ακούγεται σαν προσευχή και η επιλογή κεφαλαίου αρχικού γράμματος προσδίδει στις έννοιες κύρος και σχεδόν τις θεοποιεί. Με ένα σχήμα υπερβατό (νάρκης του άλγους δοκιμές αντί δοκιμές νάρκης του άλγους) αισθητοποιείται ο αναλγητικός ρόλος της ποίησης και τονίζεται η προσπάθεια (δοκιμές) που κάνει να κατευνάσει τον πόνο του ηλικιωμένου ποιητή (νάρκη του άλγους). Παράλληλα, η επανάληψη του στίχου «Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι», με την προσθήκη μάλιστα μιας παύλας δίπλα στην τελεία τη δεύτερη φορά, τονίζει εμφατικά τον πόνο που προκαλεί η πληγή και δείχνει ότι το θέμα επανέρχεται βασανιστικά και επίμονα στο μυαλό του ποιητή, εντείνοντας τα μελαγχολικά συναισθήματά του. Η παύλα μάλιστα μετά

6 το πέρας του στίχου επιβάλλει βαθύτερη σιωπή, γεγονός που πιθανότατα φανερώνει εντονότερο προβληματισμό και δίνει στην οδύνη του ποιητή έναν πιο δραματικό τόνο. Γ1. Να σχολιάσετε τους παρακάτω στίχους σε ένα κείμενο λέξεων: Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως, που κάπως ξέρεις από φάρμακα νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω. Μονάδες 25 Ο ποιητής, ανίκανος να συμβιβαστεί με τη φθορά, στρέφεται με θέρμη στην ποίηση και την προσφωνεί μεγαλόπρεπα, στηρίζοντας στη συνδρομή της τις ελπίδες του για ανακούφιση από τον πόνο των γηρατειών. Ο λόγος του ακούγεται σαν προσευχή και η επιλογή κεφαλαίου αρχικού γράμματος προσδίδει στις έννοιες κύρος και σχεδόν τις θεοποιεί. Ο ρόλος της ωστόσο είναι κατευναστικός. Η χρήση της λέξης «κάπως» μετριάζει τη δύναμή της. Τα «φάρμακά» της είναι απλές απόπειρες να κατευνασθεί ο πόνος και δεν υπόσχονται οριστική θεραπεία. Η διαδικασία της φθοράς παρουσιάζεται αναπόφευκτη. Η ποίηση ωστόσο μπορεί, με τη δύναμη της φαντασίας που συλλαμβάνει την ποιητική ιδέα και του λόγου που της δίνει υπόσταση, να δώσει μια λυτρωτική διέξοδο στον πόνο του ποιητή και να τον μετριάσει. Λέξεις 121 Δ1. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το ποίημα του Κ. Καβάφη Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή 595 μ.χ., με το παρακάτω ποίημα του Τ. Λειβαδίτη Αυτοβιογραφία, εντοπίζοντας (μονάδες 5) και σχολιάζοντας (μονάδες 15) τρεις ομοιότητες και δύο διαφορές μεταξύ των δύο ποιημάτων. Μονάδες 20 Αυτοβιογραφία Άνθρωποι που δε γνώρισα ποτέ μού δώσαν το αίμα μου και τ όνομά μου στην ηλικία μου χιονίζει, χιονίζει αδιάκοπα μια κίνηση πάντα σα νά θελα να προφυλαχτώ από να χτύπημα δίψασα για όλη τη ζωή, κι όμως την άφησα για ν αρπαχτώ απ τα πελώρια αγκάθια της αιωνιότητας,

7 η σάρκα μου ένας επίδεσμος γύρω απ το αυριανό μου τίποτα κανείς δεν μπορεί να με βοηθήσει στον πόνο μου εκτός απ τον ίδιο μου τον πόνο είμαι εδώ, ανάμεσά σας, κι ολομόναχος, κ η ποίηση σα μια μεγάλη αλήθεια που την ανακαλύπτεις ύστερ από χρόνια, όταν δεν μπορεί να σου χρησιμέψει πια σε τίποτα. Επάγγελμά μου: το ακατόρθωτο. Τάσος Λειβαδίτης, Ποίηση, τ. 1, Αθήνα (Εκδόσεις Κέδρος, 2003, σ. 429.) Ομοιότητες: α) Μια βασική ομοιότητα ανάμεσα στα δύο ποιήματα είναι η ποιητική ιδιότητα του ποιητικού υποκειμένου. Στο ποίημα του Λειβαδίτη το ποιητικό υποκείμενο ομολογεί πως δεν ικανοποίησε τη δίψα του για ζωή, για να αφοσιωθεί στην ποίηση (δίψασα για όλη τη ζωή, κι όμως την άφησα /για ν αρπαχτώ απ τα πελώρια αγκάθια της αιωνιότητας). Το ίδιο και στο ποίημα του Καβάφη ο Ιάσων Κλέανδρος είναι ποιητής και μάλιστα, από την οικειότητα με την οποία απευθύνεται στην ποίηση για βοήθεια (Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως), φαίνεται ότι υπήρξε πάντα πιστός και αφοσιωμένος υπηρέτης της. β) Μια δεύτερη ομοιότητα μεταξύ των δύο ποιημάτων είναι η ηλικία του ποιητικού υποκειμένου. Στο ποίημα του Λειβαδίτη με τις μεταφορές «στην ηλικία μου χιονίζει αδιάκοπα» και «η σάρκα μου ένας επίδεσμος γύρω απ το αυριανό μου τίποτα» γίνεται αντιληπτό πως ο ποιητής βρίσκεται πια σε προχωρημένη ηλικία, ενώ και στο ποίημα του Καβάφη, η αναφορά στο «γήρασμα του σώματος και της μορφής» υποδεικνύει πως το ποιητικό υποκείμενο διαπιστώνει τα σημάδια του χρόνου και στο σώμα και στην ψυχή του. Πρόκειται, επομένως, για δύο ποιητές που έρχονται αντιμέτωποι με τη φθοροποιό δύναμη του χρόνου και τον πόνο που αυτή προκαλεί. γ) Και στα δύο ποιήματα τέλος τα ποιητικά υποκείμενα βιώνουν τον πόνο που προκαλούν τα γηρατειά. Στο ποίημα του Λειβαδίτη το ποιητικό υποκείμενο αισθάνεται αβοήθητο στον πόνο που του προκαλεί η πικρή συνειδητοποίηση ότι ο θάνατος είναι κοντά και ο ίδιος άφησε τη ζωή του να περάσει χωρίς να τη ζήσει (δίψασα για όλη τη ζωή, κι όμως την άφησα /για ν αρπαχτώ απ τα πελώρια αγκάθια της αιωνιότητας, /η σάρκα μου ένας

8 επίδεσμος γύρω απ το αυριανό μου τίποτα /κανείς δεν μπορεί να με βοηθήσει στον πόνο μου). Παρόμοια στο ποίημα του Καβάφη, ο ηλικιωμένος ποιητής νιώθει φρικτό πόνο, όταν διαπιστώνει τα σημάδια του γήρατος και δηλώνει αδύναμος να συμβιβαστεί μ αυτά και να τα αντιμετωπίσει με καρτερία (Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου /είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι. /Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά.). Και στα δύο ποιήματα δηλαδή τα γηρατειά παρουσιάζονται ως πηγή έντονου ψυχικού πόνου. Διαφορές: α) Μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στα δύο ποιήματα είναι η σχέση του ποιητικού υποκειμένου με την ποίηση. Αν και τα δύο ποιητικά υποκείμενα έχουν αναπτύξει μια πολύ στενή σχέση με την ποίηση, στην «Αυτοβιογραφία» ο ποιητής τώρα στα γηρατειά διαπιστώνει ότι η ποίηση, δεν μπορεί να του χρησιμεύσει πια σε τίποτα (Επάγγελμά μου: το ακατόρθωτο) και αισθάνεται μόνος και εντελώς αβοήθητος στον πόνο του (κανείς δεν μπορεί να με βοηθήσει στον πόνο μου). Αντίθετα, ο ηλικιωμένος ποιητής στο ποίημα του Καβάφη (προφανώς προσωπείο του ίδιου), παρόλο που αναγνωρίζει πως η ποίηση δεν μπορεί να του εξαλείψει οριστικά τον πόνο, στρέφεται ικετευτικά σ αυτήν, πιστεύοντας πως μπορεί να του προσφέρει έστω πρόσκαιρη ανακούφιση (Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως, /που κάμνουνε για λίγο να μη νοιώθεται η πληγή). β) Διαφορετική φαίνεται να είναι επίσης και η βαθύτερη αιτία της θλίψης. Στο ποίημα του Καβάφη, ο Ιάσων Κλέανδρος μελαγχολεί με τα σημάδια του γήρατος που παραμορφώνουν φρικτά το σώμα και τη μορφή του. Αντίθετα, στην «Αυτοβιογραφία» το ποιητικό υποκείμενο υποφέρει, επειδή διαπιστώνει πως δεν έζησε τη ζωή του, για να αφιερωθεί στην ποίηση, η οποία, τώρα που ο θάνατος πλησιάζει, παρουσιάζεται ανίκανη να τον βοηθήσει (η ποίηση σα μια μεγάλη αλήθεια που την ανακαλύπτεις ύστερ από χρόνια, /όταν δεν μπορεί να σου χρησιμέψει πια σε τίποτα). Αυτό δηλαδή που στην ουσία του προκαλεί πόνο δεν είναι η επιφανειακή φθορά (όπως στη ποίημα του Καβάφη), αλλά η αίσθηση ότι ο επερχόμενος θάνατος καθιστά ανώφελη κάθε ελπίδα να ζήσει όσα δεν έζησε μέχρι τώρα. Εναλλακτικά, θα μπορούσε να αναφερθεί η σχέση ποιητή ποιητικού υποκειμένου, έτσι όπως αυτή δηλώνεται στον τίτλο του ποιήματος. Συγκεκριμένα, ενώ ο Λειβαδίτης με τον τίτλο που δίνει στο ποίημα του (Αυτοβιογραφία) αποδέχεται την ταύτισή του με το ποιητικό υποκείμενο, ο Καβάφης προσπαθεί να αποποιηθεί κάθε ταύτιση με τον ποιητή που

9 μελαγχολεί, χρησιμοποιώντας το προσωπείο του Ιάσονος Κλεάνδρου, ενός ανύπαρκτου ποιητή που έζησε υποτίθεται στην Κομμαγηνή, πριν από αιώνες. Έτσι το προσωπικό βίωμα εντάσσεται σ ένα αντικειμενικό πλαίσιο και αποκτά διαχρονικότητα. ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ -