ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ BURNOUT ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΤΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΚΕΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ:

Transcript

1 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΗΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ BURNOUT ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΤΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΚΕΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ: ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΑΙ ΧΡΥΣΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΑ ΜΑΪΟΣ 2014

2 ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ BURNOUT ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΤΙΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Ονοματεπώνυμο φοιτήτριας: Χριστίνα Καραγκούνη Α/Μ : 09/003 Ονοματεπώνυμο φοιτήτριας: Θεοδοσία Χρυσανθοπούλου Α/Μ: 09/151 Επιβλέπον Καθηγητής: ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΛΕΒΕΝΤΑΚΟΥ Ημερομηνία παρουσίασης: Η πτυχιακή εργασία εγκρίθηκε από: Το όνομα του μέλους της επιτροπής εδώ Το όνομα του μέλους της επιτροπής εδώ ii

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Κύριο θέμα αποτελεί το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης ή αλλιώς burnut, όπως είναι γνωστό με τη διεθνή ονομασία από την Αμερικανή κοινωνική ψυχολόγο Christina Maslach. Γίνεται εκτενής αναφορά στο σύνδρομο burnut και την επίδραση που αυτό έχει στις επαγγελματικές και στις προσωπικές σχέσεις. Κατόπιν, αναλύονται τα είδη, οι αιτίες και τα συμπτώματα που εμφανίζουν άτομα με burnut. Έμφαση δίνεται στους τρόπους αντιμετώπισης σε όλα τα επίπεδα και στη σημαντικότητα της ισορροπίας της καθημερινής και εργασιακής ζωής του ατόμου. Προτείνεται ένα υγιές πρότυπο ζωής, για το άτομο, μένοντας μακριά από την επαγγελματική εξουθένωση. Τέλος παρουσιάζονται τα συμπεράσματα από την έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Αγρίνιο και στον Πύργο με την χρήση ερωτηματολογίων. Λέξεις κλειδιά: burnut, επαγγελματική εξουθένωση, εργασιακές σχέσεις, προσωπικές σχέσεις, θεραπεία iii

4 ABSTRACT The burnut syndrme is the main idea f the prject as it is bradly knwn internatinally by the American scial psychlgist Christina Maslach. It is widely mentined as a meaning and the impact it may have t prfessinal and persnal relatinships. Furthermre, analysis is fcused n the parts, the causes and the symptms n peple suffering frm burnut. Emphasis is stressed n dealing ways and the imprtance f balance between the persn s daily and wrk life. A healthy mdel life is recmmended far frm burnut. Finally, research findings and cnclusins are presented thrugh questinnaires. The research was cnducted in Agrini and Pyrgs. iv

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Κεφάλαιο Σελίδα I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Τι είναι το Burnut Αιτίες από τις οποίες πηγάζει το εργασιακό άγχος Προσωπικότητα του ατόμου Οργανωσιακή δομή Τυπολογία της δραστηριότητας (πρόσθετοι ψυχοπιεστικοί παράγοντες) Το σύνδρομο Burnut στις εργασιακές σχέσεις Η διαχείριση των σχέσεων με τους υφισταμένους Η επίδραση του Burnut στις προσωπικές σχέσεις II. ΚΕΦΑΛΕΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ 2.1 Συμπτώματα Θεωρητικά μοντέλα επαγγελματικής εξουθένωσης Το Burnut αποτελεί μια αρνητική κατάσταση; Μέθοδοι αντιμετώπισης Στρατηγικές επικέντρωσης στο άτομο σε επίπεδο προσωπικού Στρατηγικές επικέντρωσης σε επίπεδο διοίκησης Στρατηγικές επικεντρωμένες στη δομή της επαγγελματικής δραστηριότητας Στρατηγικές επικεντρωμένες στην οργάνωση 2.5 Μείωση του Burnut σε επαγγελματικό επίπεδο Μείωση του Burnut σε προσωπικό επίπεδο III.ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ 3.1 Θεραπεία του Burnut Η ισορροπία στην ζωή και στην εργασία Πως θα βοηθήσουμε τους άλλους χωρίς να βλάψουμε τον εαυτό μας IV. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ 4.1 Μύθοι σχετικά με το Burnut v

6 V. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 5.1 Υλικό Έρευνα στο νομό Ηλείας Έρευνα στο νομό Αιτωλοακαρνανία...58 VI. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 6.1 Σύγκριση Αποτελεσμάτων Προτάσεις. 70 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ.. 73 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.. 74 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ vi

7 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ Γράφημα 1. Πίνακας ποσοστών, με βάση το φύλο Γράφημα 2. Πίνακας ποσοστών, με βάση την ηλικία Γράφημα 3. Πίνακας ποσοστών, με βάση το τομέα απασχόλησης Γράφημα 4. Πίνακας ποσοστών, με βάση το φύλο Γράφημα 5, Πίνακας ποσοστών, με βάση την ηλικια..61 Γράφημα 6. Πίνακας ποσοστών, με βάση το τομέα απασχόλησης..62 Γράφημα 7. Πίνακας ποσοστών, με βάση το φύλο Γράφημα 8, Πίνακας ποσοστών, με βάση την ηλικια..64 Γράφημα 9. Πίνακας ποσοστών, με βάση το τομέα απασχόλησης..65 Γράφημα 10. Πίνακας ποσοστών, με βάση το φύλο Γράφημα 11. Πίνακας ποσοστών, με βάση την ηλικια Γράφημα 12. Πίνακας ποσοστών, με βάση το τομέα απασχόλησης Γράφημα 13. Πίνακας ποσοστών, με βάση το φύλο Γράφημα 14. Πίνακας ποσοστών, με βάση την ηλικια Γράφημα 15. Πίνακας ποσοστών, με βάση το τομέα απασχόλησης Γράφημα 16. Πίνακας ποσοστών, με βάση το φύλο Γράφημα 17. Πίνακας ποσοστών, με βάση την ηλικια Γράφημα 18. Πίνακας ποσοστών, με βάση το τομέα απασχόλησης Γράφημα 19. Πίνακας ποσοστών, με βάση το φύλο Γράφημα 20. Πίνακας ποσοστών, με βάση την ηλικια Γράφημα 21. Πίνακας ποσοστών, με βάση το τομέα απασχόλησης vii

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Freud έλεγε πως <<οι θεμέλιοι λίθοι της ευτυχίας είναι δύο: αγάπη και δουλειά.>> Προφανώς ο παράγοντας <<εξουθένωση>> δεν υπολογίστηκε ποτέ σε αυτήν την εξίσωση. Το σύνδρομο του BURNOUT έχει τις ρίζες του στο παρελθόν, δεν είναι τωρινό φαινόμενο. Δεν είναι μια κατάσταση ή καλύτερα ασθένεια, στην οποία οδηγούνται οι άνθρωποι χωρίς λόγο. Η πτυχιακή εργασία αποσκοπεί στο να διευκρινιστεί όσο το δυνατόν καλύτερα το σύνδρομο του burnut, οι αιτίες από τις οποίες πηγάζει, οι επιπτώσεις που έχει στις εργασιακές σχέσεις, στις προσωπικές και το εάν υπάρχουν μέθοδοι αντιμετώπισης αλλά και θεραπείας. Είναι μία ασθένεια η οποία με το πέρασμα του χρόνου κερδίζει μεγαλύτερες διαστάσεις. Αυτό οφείλεται στους γρήγορους ρυθμούς της καθημερινότητας, στην πίεση, το άγχος, το στρες που μας αποπροσανατολίζει και δεν έχουμε τον τρόπο να το διαχειριστούμε. Ως επικοινωνιολόγοι, θελήσαμε να δώσουμε και εμείς μέσα από το δικό μας επιστημονικό πρίσμα διάφορες κατευθύνσεις, ίσως και λύσεις. Τόσο σε ατομικό, οικογενειακό, φιλικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο. 1

9 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ BURNOUT Για πρώτη φορά ο όρος «επαγγελματική εξουθένωση» αναφέρθηκε στη βιβλιογραφία το 1974 από τον Freudenberg. Είναι η εξάντληση του ατόμου, η οποία προέρχεται από παρατεταμένη χρήση των ενεργειακών του αποθεμάτων. Από τότε το φαινόμενο αποτέλεσε αντικείμενο σηµαντικής έρευνας καταρχήν στους επαγγελματίες υγείας, αφού αυτοί θεωρήθηκαν οι πιο επιρρεπείς στην επαγγελτική εξουθένωση και κατόπιν επεκτάθηκαν και σε άλλους επαγγελματικούς χώρους όπως τους εκπαιδευτικούς, αστυνομικούς, νοµικούς, σωφρονιστικούς υπάλληλους κ.α. Ο όρος burn-ut στην ελληνική γλώσσα αποδίδεται με τις λέξεις «εξαντλημένος/η» ή «εξουθενωμένος/η» και εκφράζει την ψυχοσωματική καταπόνηση του εργαζομένου και την εξάντληση όλων των προσωπικών ψυχικών του αποθεμάτων κατά την προσπάθεια προσαρμογής του στις καθημερινές δυσκολίες που σχετίζονται με την επαγγελματική του δραστηριότητα. Ο ορισμός, που διεθνώς έχει επικρατήσει για το burnut, δόθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές του 1980 από την κοινωνική ψυχολόγο C. Maslach και τους συνεργάτες της(1982). Η Maslach χαρακτήρισε το burnut ως μια κατάσταση, η οποία διακρίνεται από τις τρείς διαστάσεις: Την συναισθηματική εξάντληση, που αναφέρεται στην αίσθηση συνεχούς έντασης και συναισθηματικής αποξένωσης στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Την αποπροσωποποίηση, που ταυτίζεται με την αρνητική και αγενή πολλές φορές συμπεριφορά κατά τη συναναστροφή με άτομα που ζητούν και αποδέχονται τις επαγγελματικές τους υπηρεσίες και φροντίδες. Η αποπροσωποποίηση αφορά στην απομάκρυνσηαποστασιοποίηση του επαγγελματία από τους ασθενείς του, τους οποίους αντιμετωπίζει περισσότερο σαν αντικείμενα παρά σαν ανθρώπους. Το αίσθημα μειωμένης επίτευξης, που εκδηλώνεται κατά τη συνεργασία με άλλους έχοντας την πεποίθηση ότι η ικανότητα και οι επιθυμίες τους για επιτυχία μειώνονται συνεχώς. 2

10 Περισσότερο όμως εκδηλώνεται με την αναλγησία και τελικά την παραίτηση του ατόμου από κάθε προσπάθεια ανάληψης ωφέλιμων και αποτελεσματικών χειρισμών των εργασιακών ζητημάτων. Το σύνδρομο της επαγγελµατικής εξουθένωσης μελετήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες σε ανθρώπους που ασκούσαν διαφορετικά επαγγέλματα βοήθειας : ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, εκπαιδευτικούς, κοινωνικούς λειτουργούς, αστυνομικούς, λειτουργούς ψυχιατρικών νοσοκομείων, ανθρώπους που ασχολούνται µε μικρά παιδιά, κ.α. χρειάζεται πάντως να διευκρινιστεί πως το burnut δεν προσβάλλει µόνο άτοµα που ασχολούνται σε τέτοιες επαγγελµατικές θέσεις, αλλά µπορεί να υποστηριχτεί ότι τα επαγγέλματα φροντίδας αντιπροσωπεύουν την πιο τυπική περίπτωση, το κατ εξοχήν παράδειγμα μιας εργασίας η οποία χαρακτηρίζεται από έντονο διαπροσωπικό στρες. Το σύνδρομο επαγγελµατικής εξουθένωσης έχει βρεθεί ότι συχνά συνδέεται µε σειρά αρνητικών επιπτώσεων τόσο στη σωµατική όσο και ψυχική υγεία του εργαζομένου. Οι διαπροσωπικές σχέσεις είτε εντός ή εκτός εργασίας επιδεινώνονται. Αυτές οι αρνητικές συνέπειες δεν εκπορεύονται αποκλειστικά από το Burnut, καθώς συνδέονται και µε άλλες μορφές στρες. Το γεγονός όµως ότι εκφράζονται µε το συγκεκριμένο σύνδρομο ενισχύει την υπόθεση πως το burnut αποτελεί ένα πολύ πιο σοβαρό πρόβληµα απ ότι εθεωρείτο στο παρελθόν. Το Burnut δε συνδέεται άµεσα µε συγκεκριμένα τραυματικά συµβάντα που παραδοσιακά βρισκόταν στο επίκεντρο των ερευνών για το στρες που βιώνει κανείς στην εργασία, αλλά όπως θα αναπτύξουμε παρακάτω μιλάμε για µια γενικότερη δυσφορία που προέρχεται από πολυποίκιλες εστίες. 3

11 1.2 ΑΙΤΙΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΠΗΓΑΖΕΙ ΤΟ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΑΓΧΟΣ Σε κάθε µορφή εργασίας ενυπάρχουν πιθανές πηγές στρες. Υπό παρόµοιες συνθήκες εργασίας και οργάνωσης, υπάρχουν άτοµα που παρουσιάζουν μεγαλύτερη ευπάθεια στο εργασιακό στρες και μία πιο ισχυρή τάση προς τη ματαίωση. Η αλληλεπίδραση του κάθε ατόµου µε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος καθορίζει µια περισσότερο ή λιγότερο θετική αντίδραση σε όρους προσαρμογής, σε ένα συνεχές στρες (προσαρμοστικό φάσµα) που οδηγεί από µια κατάσταση τέλειας προσαρμογής, δηλαδή δημιουργικού στρες (eustress) σε µια κατάσταση προβληματικής συμπεριφοράς (distress) ή στο σύνδρομο Burnut. Επιπλέον, µπορεί να ισχυρισθεί ότι το στρες και το Burnut προκύπτουν ως συνέπειες της αλληλεπίδρασης μεταξύ της προσωπικότητας του εργαζομένου, των κινήτρων και των ενδιαφερόντων του, της οργανωτικής δοµής και της ιεραρχικής διαστρωμάτωσης και του είδους της δραστηριότητας που ασκείται (πρόσθετοι ψυχοπιεστικοί παράγοντες) ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ Συνήθως, όσοι πλήττονται από Burnut είναι άτοµα ιδιαίτερα σχολαστικά, που έχουν ανάγκη να αποδεικνύουν στον εαυτό τους και στους άλλους ότι είναι ικανά και καλοπροαίρετα αφού πιστεύουν ότι µόνο κατ αυτόν τον τρόπο είναι δυνατόν να απολαμβάνουν την επιδοκιμασία, την εκτίµηση και την αγάπη των συνανθρώπων τους. Αλλά δεν είναι τα μόνα που προσβάλλονται από το συγκεκριμένο σύνδρομο. Σε ατοµικό επίπεδο, το Burnut βιώνεται κυρίως από ειδικές κατηγορίες εργαζομένων. Όπως άλλωστε απαιτείται και από τις ανάγκες του ρόλου που καλούνται να επιτελέσουν, είναι άτοµα µε υψηλά επίπεδα ενσυναίσθησης, πρόθυµα, αφοσιωμένα και εμφορούνται από ανθρωπιστικά ιδεώδη. Επιπλέον, τα άτοµα αυτά κατά το πλείστον εµφανίζονται ως αγχώδη, εσωστρεφή, ψυχαναγκαστικά, σε υπερβολικό βαθµό ενθουσιώδη και µε τάση ταύτισης προς τον πάσχοντα συνάνθρωπό τους. Στη διεθνή βιβλιογραφία παρουσιάζονται ορισμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας από τα οποία θα µμπορούσαν να προέλθουν παράγοντες που συμβάλλουν στη δημιουργία συνθηκών για εκδήλωση Burnut. 4

12 Στη συνέχεια, ακολουθούν κατηγορίες σκέψεων και µη ορθολογικών πεποιθήσεων αναγνωρισμένες από ψυχολόγους που επιτρέπουν την εκδήλωση της ψυχικής δυσφορίας, του στρες καθώς και του Burnut, κυρίως σε εργαζόμενα άτοµα. Οι μη ορθολογικές πεποιθήσεις είναι οι εξής: ΠΡΕΠΕΙ να είµαι καλός και να τυγχάνω της επιδοκιμασίας των άλλων, αλλιώς δεν αξίζω τίποτε και δεν πρέπει να µε λαµβάνουν υπόψη. Κατάθλιψη, άγχος, αίσθηµα αναξιοπρέπειας, φόβος λάθους, Υπερβολική αφοσίωση στην εργασία, Αγχώδης προσωπικότητα, νευρωτικός χαρακτήρας, Τελειομανία, ιδεαλισµός. Παρορμητικότητα, επιθετικότητα. Υπερβολική προσκόλληση στις απαιτήσεις που προέρχονται από το ίδιο άτοµο, τους πελάτες, τους προϊστάμενους. Εξάρτηση από τους άλλους. Χαµηλά επίπεδα ικανοποίησης στην συμπεριφορά της προσωπικής ζωής. Υπερβολική εσωστρέφεια ή εξωστρέφεια. Αυταρχισµός, ανάγκη ελέγχου των πάντων. Μη ρεαλιστικές προσωπικές προσδοκίες. Εξιδανίκευση του επαγγέλματος που µπορεί να οδηγήσει σε µη ρεαλιστικές προσδοκίες και απογοητεύσεις. Ακατάλληλο σύστηµα κινήτρων Υπερβολική φιλοδοξία, Υπερβολικός ενθουσιασµός, υπερβολική ευσυνειδησία, ζήλος, Αίσθηµα ανεπάρκειας και ανικανότητα διεξαγωγής της εργασίας (µαθηµένη ανικανότητα). Ψυχαναγκαστική παρόρµηση επίτευξης ενός στόχο. Υπερβολική επαγγελµατική αφοσίωση προς την ικανοποίηση που έχει επιτευχθεί. Χαµηλή αυτοεκτίμηση και αίσθηµα ακαταλληλότητας, Παθητικότητα. Κοινωνικό άγχος, αποµόνωση από τους άλλους. 5

13 Οι άλλοι ΠΡΕΠΕΙ να µου συμπεριφέρονται καλά, αλλιώς δεν αξίζει να τους λαµβάνω υπόψη. Εχθρότητα, οργή, μνησικακία, επιθετικότητα προς τους άλλους. Χαµηλή ανοχή της µματαίωσης, τάση οίκτου προς τον εαυτό του ΟΡΓΑΝΩΣΙΑΚΗ ΔΟΜΗ Μεταξύ των διάφορων περιβαλλοντικών παραγόντων που µπορεί να επιτρέψουν την εκδήλωση του Burnut, συναντάµε ορισμένους που, λόγω της πολυπλοκότητας τους, δύσκολα τροποποιούνται από ένα άτοµο ενώ απαιτούν ειδικές παρεµβάσεις και οργανωτικές στρατηγικές. Τέτοιοι είναι: Η διάρκεια του χρόνου εργασίας, Οι πιθανές συνθήκες αποµόνωσης, Το χαρακτηριστικό γνώρισµα του πελάτη η ανάγκη για βοήθεια, µη αναγνώριση της επαγγελµατικής αξίας εκ µέρους του κοινού, ανεπαρκείς πόροι, έλλειψη κριτηρίων για την αξιολόγηση των παρεμβάσεων, υπερβολικά αιτήµατα σε σχέση µε τη παραγωγικότητα, ανεπαρκής εκπαίδευση, αδιαφορία ή µη ενδεδειγμένες παρεµβάσεις στην εργασία εκ µέρους των προϊσταμένων κ.α. Οι αιτίες του οργανωσιακού στρες όπως έχουν εντοπιστεί σε διάφορες µελέτες είναι: Η εργασία σε µη κατάλληλα διαχειριζόμενες διοικητικές δοµές: υπερβολικός φόρτος εργασίας, ελλιπής ανταμοιβή και απουσία συγκεκριμένων επαγγελματικών κινήτρων, Άσκηση επαγγέλματος σε τοµείς ή κλάδους πέραν των προσωπικών ενδιαφερόντων και ικανοτήτων, εξαιτίας µη κατάλληλης διαχείρισης του ανθρώπινου δυναµικού, 6

14 Περιορισμένη ευαισθησία και στάση των επιχειρήσεων όσον αφορά την κατάρτιση του προσωπικού, Ιεραρχική δοµή της οργάνωσης που δεν λαµβάνει υπόψη την αλλαγή των κανόνων, µε συνεπαγόμενη αδυναµία το σχεδιασµό/οργάνωση της προσωπικής εργασίας. Οι παράγοντες που συντελούν στην εκδήλωση του Burnut, (κοινοί στα διάφορα επαγγέλματα), συµπτύχθηκαν πρόσφατα από τη Maslach στις παρακάτω έξι βασικές κατηγορίες: 1. Φόρτος εργασίας, 2. Έλλειψη ελέγχου, 3. Ανεπαρκής ενθάρρυνση, 4. Έλλειψη ισότητας, 5. Απουσία αίσθησης του «ανήκειν», 6. Σύγκρουση αξιών ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ (ΠΡΟΣΘΕΤΟΙ ΨΥΧΟΠΙΕΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ) Ορισμένες κατηγορίες επαγγελματιών αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσουν από ό,τι οι άλλες επειδή οι εργασιακές τους θέσεις: 1. Απαιτούν μεγαλύτερη κατανάλωση ενέργειας 2. Παρουσιάζουν περισσότερους κινδύνους και 3. η επαφή µε τους πελάτες είναι περισσότερο συναισθηματικά φορτισµένη και µάλιστα µε τρόπο που να καθιστά δύσκολη τη διαχείριση τους. 7

15 1.3 ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ BURNOUT ΣΤΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης από την δεκαετία του 1990 άρχισε να γίνεται όλο και πιο έντονο. Αυτό οφείλετε στο γεγονός ότι ο εργασιακός τομέας την περίοδο εκείνη σημείωνε δραματικές αλλαγές. Το αποτέλεσμα των αλλαγών αυτών καθρεπτίστηκε κυρίως στην ικανοποίηση που προσφέρει το επάγγελμα στον εργαζόμενο, η οποία φάνηκε να μειώνετε σημαντικά. Η επαγγελματική εξουθένωση ή αλλιώς burnut, μπορεί να περιγραφεί ως μια κατάσταση σωματικού, ψυχικού και συναισθηματικού συναγερμού. Είναι στην ουσία, η απάντηση στο συσσωρευμένο άγχος, εργασιακό άγχος, στους απαιτητικούς ρόλους και τα καθήκοντα, στη εξάρτηση από την εργασία και στους έντονους ρυθμούς δουλειάς. Όταν το στρες συνδέεται με την εργασία, η εξουθένωση που μπορεί να αισθάνεται το άτομο ίσως συνδυάζεται και με τις αμφιβολίες σχετικά με την ικανότητα του στην εργασία ή σχετικά με την αξία της εργασίας του. Έτσι το burnut σταδιακά επιδρά στην παραγωγικότητα του ατόμου και στερεί όποια ενεργητικότητα και καλή διάθεση προϋπήρχε γενόντας την αίσθηση ότι ο 8

16 εργαζόμενος δεν είναι σε θέση να προσφέρει κάτι άλλο στο κομμάτι της εργασίας του. Κατά καιρούς πολλοί άνθρωποι μπορεί να αισθάνονται πλήξη στην εργασία τους ή ότι έχουν φορτωθεί περισσότερα καθήκοντα από όσα υπαγορεύει ο ρόλος της ή από όσα μπορούν να χειριστούν. Συχνά μάλιστα, όταν δεν υπάρχει επιβράβευση για τις διαρκείς προσπάθειες που μπορεί να κάνει κάποιος, η απογοήτευση μεγαλώνει και η όρεξη για βελτίωση συρρικνώνεται. Ενώ λοιπόν τέτοια συναισθήματα είναι σχεδόν αναπόσπαστο κομμάτι της εργασιακής ζωής, υπάρχουν περιπτώσεις που το διαρκές στρες έχει πιο σοβαρές επιρροές στον εργαζόμενο και τότε ίσως να μιλάμε για το σύνδρομο burn ut. Όπως σημειώθηκε και παραπάνω το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης ποικίλει και είναι διαφορετικό για τον κάθε άνθρωπο. Οι πηγές άγχους αλλάζουν ανάλογα με την εργασία που θα χρειαστεί να διεκπεραιώσει το κάθε άτομο αλλά και με την ψυχοσύνθεση του. Η ψυχολογική υπερένταση στην εργασία μπορεί να προκληθεί όταν μέσα στην μέρα έχουμε να εκτελέσουμε τόσα πολλά, που ό χρόνος δεν είναι αρκετός ή να έχουμε θέσει τέτοιους στόχους που στην παρούσα φάση να είναι αδύνατο να επιτευχθούν. Ο εργαζόμενος πρέπει να οργανώνει το πρόγραμμά του μέσα στην μέρα με ρεαλισμό γιατί αν αρχίσει να δέχεται πολλά τηλέφωνα, να πηγαίνει σε συναντήσεις και να οργανώνει επαγγελματικά ταξίδια είτε είναι κοντά στην πόλη είτε και μέσα στην πόλη θα αρχίσει να καταβάλλεται και να τον κυριεύσει ο πανικός. Με αποτέλεσμα να οδηγηθεί σε λάθη τα οποία θα είναι αρνητικός παράγοντας για την ψυχολογία του στην εργασία και όχι μόνο. Σημαντικός είναι ο ρόλος του ατόμου μέσα στην οργάνωση που είναι. Πρέπει ανάλογα με την θέση στην οποία βρίσκεται να ακολουθεί και τα ανάλογα καθήκοντα. Δεν πρέπει να υπάρχει αοριστία καθηκόντων διότι μόνο τότε μπορούν τα άτομα της οργάνωσης να παράγουν έργο. Όσο πιο απαιτητική είναι η θέση που κατέχει κάποιος τόσο μεγαλύτερες είναι οι υποχρεώσεις που έχει. Όταν ο manager της οργάνωσης πρέπει να οργανώσει τους μισθούς, την ασφάλεια και να παρακολουθεί τις σχέσεις των υφισταμένων μπορεί να οδηγηθεί στο εργασιακό άγχος εξαιτίας της απαιτητικότητας αλλά και της πίεσης που έχει η θέση του. Οι εργασιακές σχέσεις, δηλαδή οι σχέσεις με τους υφισταμένους, τους προϊσταμένους και τους συναδέλφους είναι βασική πηγή ψυχολογικής υπερέντασης. Όταν το άτομο μπορεί να επικοινωνήσει και να συνεργαστεί με τους υπόλοιπους εργαζομένους της επιχείρησης αρχίζει να αισθάνεται ασφάλεια και σιγουριά στον 9

17 χώρο της δουλειάς. Ένας χώρος μάλιστα που όλοι περνούν το μεγαλύτερο χρόνο της ημέρας τους. Αρχίζει να δημιουργεί καλές σχέσεις κάτι που τον κάνει να διεκπεραιώνει με μεγαλύτερη ευκολία και με ευχαρίστηση τη δουλειά του καθώς μπορεί να συνεργαστεί με την ομάδα στην οποία ανήκει και να πιστέψει στις ικανότητες του. Νιώθει ότι έχει θέση μέσα στον οργανισμό που είναι, γίνετε σεβαστός σαν προσωπικότητα αλλά και σαν επαγγελματίας. Κάτι που τον παροτρύνει να αναλάβει περισσότερες πρωτοβουλίες στον τομέα του με γνώμονα πάντα τις αρμοδιότητες που έχει. Φυσικό είναι όμως οι εντάσεις να μην εκλείψουν αλλά δεν θα είναι ικανές να προκαλέσουν στο άτομο το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης από τη στιγμή που υπάρχει ένα θετικό υπόβαθρο. Ο εργαζόμενος επίσης μπορεί να επηρεαστεί ψυχολογικά όταν δεν είναι εξασφαλισμένο το επαγγελματικό του μέλλον. Όταν υπάρχει έλλειψη προόδου αλλά και εξέλιξης, έλλειψη κύρους, γοήτρου, ή η μη αναγνώριση του ατόμου προκαλούν ψυχολογική υπερένταση. Τότε για να μπορέσει ο υπάλληλος να διακριθεί μπορεί να γίνει ιδιαίτερα ανταγωνιστικός με τους συναδέλφους του με αποτέλεσμα να πάψει να είναι το ίδιο συνεργάσιμος από ότι ήταν στην αρχή της καριέρας του. Η επικοινωνία γίνεται δύσκολη και δημιουργεί προβλήματα με τους συναδέλφους από τη στιγμή που ένα τέτοιο άτομο αναγκαστεί να δουλέψει μέσα σε μια ομάδα, ώστε να παράγουν όλοι μαζί ένα αποτέλεσμα για την ανέλιξή τους αλλά και για την εξέλιξη της εταιρίας στον κλάδο της και στην αγορά εργασίας. Όμως όταν οι εντάσεις που υπάρχουν είναι σε καθημερινή βάση με τους υφισταμένους ο εργαζόμενος θα κινδυνεύει να χάσει το ενδιαφέρον για την δουλειά του, να αισθάνεται έντονη κόπωση, να τον κυριεύσει το άγχος μήπως κάνει λάθη και χάσει την δουλειά του. Δε θα επιθυμεί να αναλαμβάνει ευθύνες και θα κλειστεί στον εαυτό του έτσι θα επέλθει η απομόνωση. Η προσωπικότητα του θα αλλάζει σιγά σιγά θα είναι αρνητικός και δύστροπος, αδιάφορος αλλά και επιθετικός. Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει τον τομέα της εργασίας αλλά και των εργασιακών σχέσεων είναι η οργανωτική δομή και το οργανωτικό κλίμα το οποίο μπορεί να προκαλέσει ψυχολογική υπερένταση. Ο εργαζόμενος δε μπορεί να περιορίζει την ελευθερία του και την αυτονομία του. Το άτομο χρειάζεται να νιώθει ότι συμμετέχει μέσα στην επιχείρηση. Να λαμβάνει αποφάσεις τουλάχιστον μέχρι τον βαθμό που κάτι τέτοιο είναι επιτρεπτό. Να νιώθει ότι η εταιρία τον θεωρεί ενεργό μέλος και όχι μόνο ότι εξυπηρετεί τους σκοπούς της για την απόκτηση χρημάτων. 10

18 Όταν υπάρχει απαιτητικό ωράριο και ρυθμοί γρήγοροι για άμεση αποτελεσματικότητα των σκοπών και των στόχων του οργανισμού αλλά καμία σταθερότητα και έλλειψη επικοινωνίας ο εργαζόμενος καταβάλλεται ψυχολογικά, αγχώνεται και νιώθει μόνος. Δεν τολμάει να θέσει ερωτήματα σε συναδέλφους και άμεσα δημιουργείτε η ανάγκη για ψυχολογική στήριξη την οποία δε ξέρει πως και από ποιον μπορεί να την έχει. Γίνεται ευερέθιστος, δεν τελειώνει την δουλειά του. Ψάχνει λόγους να απομακρυνθεί και κοιτάζει την ώρα ώστε να φύγει από την δουλειά του και να μην θέλει να επιστρέψει εκεί γιατί δε μπορεί να εργαστεί στο αντικείμενο του. Δεν διαθέτει πλέον ούτε ένα σημείο συζήτησης με τα άτομα που τον περιβάλλουν. Όταν ο εργαζόμενος περάσει στο στάδιο της απάθειας για την εργασία που έχει αλλά και για τον περίγυρό του όλες οι παραπάνω συνέπειες θα γίνουν εμφανές στον εργοδότη της επιχείρησης. Θα γίνουν αντιληπτά τα εξής συμπτώματα: μειωμένη απόδοση από τη στιγμή που ο εργαζόμενος έχει χάσει το ενδιαφέρον του για το αντικείμενο που ασχολείται και δεν επικοινωνεί πια με την επιχείρηση. Θα ψάχνει λόγους να μην πηγαίνει στη δουλειά. Πιθανόν θα προφασίζεται κάποια ασθένεια, κάποιο οικογενειακό πρόβλημα και άλλους λόγους προσωπικούς που θα τον απομακρύνουν από το γραφείο, ώστε να μένει στο σπίτι του και να περνάει όλη τη μέρα εκεί. Καθώς ακόμη και η ασθένεια φαντάζει για το άτομο που πάσχει από επαγγελματική εξουθένωση πιο ελκυστικό από τον χώρο εργασίας του. Όμως δεν θα κάνουν καλό στην καριέρα που ενδεχομένως να ήθελε να ακολουθήσει επειδή οι πολλές απουσίες κάνουν κακή εντύπωση στον εργοδότη. Δεν ολοκληρώνουν τις εργασίες που αναθέτονται. Επίσης κάνουν την επιχείρηση να υπολειτουργεί. Καταστροφικές για την επιχείρηση θα είναι οι τακτικές διαμαρτυρίες καθώς μπορούν να σχηματίσουν αρνητική εντύπωση για την επιχείρηση αλλά και για τον εργοδότη σαν άτομο. Επίσης και η εναλλαγή προσωπικού προβληματίζει τόσο τον εργοδότη που δεν μπορεί να ολοκληρώσει τους σκοπούς της εργασίας αλλά ούτε να φτάσει στα επιθυμητά αποτελέσματα και στην ολοκλήρωση των στόχων με επιτυχία. Όταν ο εργαζόμενος καταβληθεί από άγχος θα επηρεαστούν αναγκαστικά οι επαγγελματικές σχέσεις με όλα τα στρώματα του οργανισμού. Οπότε ο εργοδότης θα πρέπει να ακολουθήσει μια πιο οργανωμένη και δημιουργική στρατηγική. Πρέπει να σχεδιάσει σωστά τις θέσεις εργασίας που θα έχει η επιχείρηση, τα συμφέροντα που θα εξυπηρετεί η κάθε θέση και ο κάθε 11

19 εργαζόμενος, να γίνεται σωστή αναδιανομή εργασιακού υλικού, να τηρούνται τα ωράρια και το φόρτο εργασίας να μην υπερβαίνει τις αντοχές του κάθε ατόμου. Αυτό βέβαια έγκειται στην επικοινωνία που υπάρχει μεταξύ των ατόμων. Από τη στιγμή που ο εργοδότης θα δείχνει το ενδιαφέρον του για τους εργαζομένους και παρεμβαίνει στα προβλήματα που επικρατούν τότε μόνο θα μπορέσει να βρεί τη λύση και να τα αντιμετωπίσει με επιτυχία. Έτσι θα μπορέσει να προσδιορίσει της εστίες του άγχους για τα άτομα που εργάζονται μαζί του. Επιπροσθέτως ο εργοδότης θα μπορούσε να συμβάλει στην βελτίωση των εργασιακών σχέσεων ενσωματώνοντας προγράμματα που στόχο θα έχουν να συμβουλεύουν τα άτομα της επιχείρησης όταν το έχουν ανάγκη παρέχοντας τους σημαντική βοήθεια κυρίως τις στιγμές που φτάνουν σε ψυχολογικό αδιέξοδο λόγο των υποχρεώσεων της καθημερινότητας. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα να αποκατασταθούν οι εργασιακές σχέσεις με την βοήθεια ειδικών αντί να οξυνθούν οι αντιπαραθέσεις. Όλα τα παραπάνω μπορούν να οδηγήσουν το άτομο να αποκτήσει το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης αλλά με τη σωστή διαχείριση χρόνου που καλείτε να κάνει ο καθένας ατομικά μπορεί να βελτιώσει την καθημερινότητά του τόσο σε επαγγελματικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο. Τον κυριότερο ίσως ρόλο παίζει η επίδραση της οικογένειας του ατόμου που έχει το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης. Η οικογενειακή υποστήριξη και συμπαράσταση είναι απαραίτητη για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στα προβλήματα της καθημερινότητας που καλείτε να αντιμετωπίσει καθώς και στην ψυχολογική υπερένταση που του προκαλούν. Η θέση που παίρνουν τα άτομα της οικογένειας απέναντί του είναι ικανή να επηρεάσει τη θέση του ατόμου στην επιχείρηση. Αυτό θα αναλύσουμε παρακάτω Η ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΜΕ ΤΟΥΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟΥΣ Μεγάλο μέρος του οργανωσιακού στρες που οδηγεί στο σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης συνδέεται με τα μοντέλα σχέσεων που υιοθετούνται για τη διεξαγωγή των παραγωγικών διαδικασιών. Έτσι λοιπόν, πιστεύουμε ότι οι διευθύνοντες μπορούν να επιτελέσουν σημαντικό ρόλο στην πρόληψη του burnut. Οι διευθύνοντες παίζουν ένα ρόλο ενδιάμεσου 12

20 μεταξύ των υφισταμένων τους και των προσώπων ή των φορέων για τους οποίους εργάζονται, συνεπώς υποβάλλονται σε πιέσεις οι οποίες προέρχονται τόσο από το εσωτερικό της ομάδας εργασίας όσο και από το εξωτερικό. Στο εσωτερικό αυτής της κατάστασης, η ιεραρχική σχέση μεταξύ των επαγγελματιών εξαρτάται: Από τον τρόπο με τον οποίο ο διευθύνων ερμηνεύει το ρόλο ευθύνης του, Από τον τρόπο με τον οποίο ο υφιστάμενος μεταφράζει το δικό του εργασιακό ρόλο. Από τους κανόνες της αλληλεπίδρασης μεταξύ προϊστάμενου και υφιστάμενου. Εάν ο ρόλος του διευθύνοντα είναι σαφής και καθορισμένος, μπορεί ο ίδιος εύκολα να περιγράψει τα όρια ευθύνης του, να αποδώσει καθήκοντα και να καθορίσει κατάλληλα κανάλια επικοινωνίας. Αντίθετα, η έλλειψη σαφήνειας στον καθορισμό των ρόλων και των ορίων δημιουργεί εργασιακό στρες τόσο για τους διευθύνοντες όσο και για τους υφιστάμενους. Κάθε διευθύνων πρέπει να αναλαμβάνει διάφορους σύμπλοκους ρόλους σχετικούς με διαφορετικές πτυχές και ανάγκες της ομάδας εργασίας. Οι πτυχές και οι ανάγκες μιας ομάδας εργασίας μπορεί να είναι εκτεταμένες και σύμπλοκες. Επιπλέον, είναι πολύ σημαντικό ο διευθύνων να μπορεί να ανταποκρίνεται στο σύνολο των απαραίτητων ηγετικών διαδικασιών για την καλή λειτουργία του ιδίου. Επίσης είναι σημαντικό τα μέλη της ομάδας εργασίας να είναι σε θέση να αναπτύσσουν καλύτερα τις δυνατότητές τους και να μπορούν να επιλέγουν αυτόνομα σημεία αναφοράς και τρόπους ρύθμισης της λειτουργικότητάς τους σε σχέση με την ομάδα. Ωστόσο ο διευθύνων δεν πρέπει να υπερτονίζει, να συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρχηγικές 13

21 λειτουργίες οι οποίες είναι απαραίτητες για την επιβίωση και την ανάπτυξη της ομάδας εργασίας. Αντίθετα, πρέπει να αξιολογεί εκείνες που ταιριάζουν περισσότερο με τις ικανότητές του και να διακρίνει, μεταξύ των μελών της ομάδας, τα άτομα που μπορούν να ασκήσουν αρχηγικές λειτουργίες, που ο ίδιος δεν είναι σε θέση να επιτελέσει με τον καλύτερο τρόπο. Ο τρόπος άσκησης της ηγεσίας που αποδεικνύεται πιο αποτελεσματικός, σε αυτή την κατεύθυνση, είναι εκείνος του ανοιχτού τύπου: 1. Ενθαρρύνει τη συμμετοχή και την επικοινωνία, 2. Διατηρεί διαδικασίες αποφάσεων ισότιμες και διαφανείς. Ο διευθύνων που υιοθετεί το «δημοκρατικό», διαφανή τρόπο χρησιμοποιεί την πειθώ και τη συμμετοχή για να αντιμετωπίσει τα καθήκοντα που ενδιαφέρουν την ομάδα εργασίας και τις ενδεχόμενες αντίστοιχες διαπροσωπικές συγκρούσεις. Μια κομβική πτυχή αυτού του τρόπου άσκησης της ηγεσίας είναι η ευελιξία, δηλαδή η ικανότητα να χρησιμοποιεί, ανάλογα με τις ανάγκες, ένα στυλ «τυπικό» ή «συνεργατικό». Θεωρούμε ότι οι ακόλουθοι κανόνες μπορούν να αποδειχθούν αποτελεσματικοί στη μείωση του στρες κατά την αλληλεπίδραση με τους υφιστάμενους: Να πληροφορούν και να συμβουλεύονται τους υφιστάμενους σχετικά με τις αποφάσεις που τους αφορούν, Να συμβουλεύουν και να ενθαρρύνουν τους υφιστάμενους, Βοηθώντας τους να ασκούν τις αρμοδιότητες και να ενισχύουν τις ικανότητές τους, σεβόμενοι και ανταμείβοντας τη δουλειά τους, Να αναθέτουν εργασιακά καθήκοντα ισότιμα (επιτρέποντας ακόμη 14

22 και τη rtatin του προσωπικού), με διαφανή τρόπο και εντός των χρόνων/ορίων που είναι αναγκαίοι για τον προγραμματισμό τους, Να δείχνουν κατανόηση για τα προσωπικά τους προβλήματα, Να υπερασπίζονται τα συμφέροντα των υφιστάμενων, Να δείχνουν σεβασμό για την ιδιωτική τους ζωή, Να αποφεύγουν τα κουτσομπολιά, Να ενημερώνουν για την πρόθεσή τους να τους επισκεφθούν, Να βρίσκουν τρόπους έτσι ώστε το εργασιακό περιβάλλον να είναι αξιοπρεπές και ευχάριστο, Να σέβονται τις ηθικές τους αξίες χωρίς να τους ζητούν να τις παραβιάζουν. 15

23 1.4 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ BURNOUT ΣΤΙΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Η επαγγελματική εξουθένωση εκτός από τον ίδιο τον εργαζόμενο επηρεάζει μακροπρόθεσμα και ολόκληρο το περιβάλλον του. Έτσι επηρεάζονται οι οικείοι του, εξαιτίας της μεταφοράς των συμπτωμάτων του στην οικογένεια παραξενεύοντας και απομακρύνοντας τα άτομα της οικογένειας. Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης γίνεται αντιληπτό σε όλο του το περιβάλλον, δηλαδή, τους χρήστες των υπηρεσιών, εξαιτίας της χαμηλής ποιότητας των υπηρεσιών που απολαμβάνουν. Καθώς και στους φορείς των υπηρεσιών, οι οποίοι καθίστανται μάρτυρες της ποιοτικής έκπτωσης των υπηρεσιών αυτών. Οπότε τα άτομα με burnut καταλήγουν να αποστασιοποιούνται σε σχέση με τον παλιότερο τους «εαυτό» και ενώ όλοι διαπιστώνουν τη διαφορετικότητα του εργαζομένου εκείνος αδυνατεί να παρατηρήσει τα σημάδια των αλλαγών στην προσωπικότητα του. Θεωρώντας ότι δεν έχει υποστεί μεταβολές ο χαρακτήρας του και δεν έχει προβεί στην υιοθέτηση άσχημων συμπεριφορών τόσο στον εργασιακό χώρο όσο και σε προσωπικό επίπεδο (οικογένεια, συγγενείς και φίλοι). 16

24 Όταν το σύνδρομο του burnut έχει καταβάλει για τα καλά το άτομο στον χώρο της εργασίας είναι λογικό να κάνει την εμφάνιση του και στο προσωπικό επίπεδο αλλάζοντας την καθημερινότητα του ατόμου σε μεγάλο βαθμό. Αυτό συμβαίνει από την στιγμή που το ίδιο το άτομο βάζει στην άκρη την προσωπική του ζωή και τις ανάγκες που έχει για χάρη της καριέρας του. Ταράζοντας με αυτό τον τρόπο τις ισορροπίες στη ζωή του. Οι πολλές ώρες σκληρής εργασίας εντάσσουν το άτομο αμέσως στις ομάδες υψηλού κινδύνου. Αντί να θεωρήσει το σπίτι του, δηλαδή τον προσωπικό του χώρο σαν τόπο χαλάρωσης και αποφυγής των εντάσεων και της πίεσης της καθημερινότητας το άτομο άθελα του, λόγο του burnut το διαμορφώνει σε χώρο εντάσεων με την συμπεριφορά του εξαιτίας του άγχους του. Αυτό γίνεται όταν μεταφέρει τα προβλήματα από τον εργασιακό χώρο στο σπίτι του. Θα πρέπει να μένει το βάρος της δουλειάς για τις ώρες που βρίσκεται στην επιχείρηση αλλά από την στιγμή που το άγχος τον έχει οδηγήσει στον πανικό και στην ανασφάλεια αυτό αυτομάτως είναι αδύνατο να συμβεί. Το άτομο όταν βρίσκεται έξω από την επιχείρηση θα ήταν σωστό να βάλει μπροστά τις προσωπικές του ανάγκες και να μην στερείτε ότι τον ευχαριστεί. Μόνο τότε θα έχει μια ισορροπημένη ζωή, διότι αυτό είναι και το ζητούμενο για να μην πέσει στην παγίδα της επαγγελματικής εξουθένωσης και να μην στερείτε στιγμές με τους δικούς του ανθρώπους που μπορούν να τον κάνουν να περάσει ευχάριστα συζητώντας αποφορτίζοντας τον από τις δυσκολίες της καθημερινότητας. Παρόλο που όλοι τείνουν να έχουν απασχολημένες εβδομάδες πρέπει να ασχολούνται με ότι τους βοηθάει να χαλαρώσουν είτε αυτό είναι μια βόλτα, είτε περνώντας ποιοτικό χρόνο ακόμη και μόνος στο σπίτι, είτε κάνοντας γυμναστική, είτε κάποιο χόμπι της αρεσκείας του. Οι δραστηριότητες που βοηθούν συναισθηματικά αλλά και προσωπικά το άτομο είναι ικανές να απομακρύνουν το άγχος από τη ζωή του. Εξαλείφοντας το στρες μια και καλή αποκτώντας ξανά όρεξη για ζωή, για ευχάριστο χρόνο με αγαπημένα πρόσωπα και όρεξη για εργασία. Από τη στιγμή που ο κάθε άνθρωπος παραμελεί τον εαυτό του αρχίζει να έχει άσχημες συνέπειες και να βρίσκεται αντιμέτωπος με την κατάθλιψη(*) που είναι μια σοβαρή πάθηση η οποία μαστίζει μεγάλο μέρος κόσμου στις μέρες μας. Προκαλώντας στο άτομο μελαγχολική διάθεση, τάση για κλάματα, απομόνωση, μειωμένη όρεξη. Αρχίζει να νιώθει μια διαρκεί εξάντληση, ασθενεί χωρίς να του είναι άμεσα αντιληπτό. Μπορεί να φανερώνει πόνους στην πλάτη, πόνους στους μύες, 17

25 να έχει πονοκεφάλους, στομαχικές διαταραχές, υψηλή πίεση και καρδιαγγειακές παθήσεις. Όταν κάποιος καταβάλλεται σε τέτοιο επίπεδο γίνεται έντονα αντικοινωνικός με αποτέλεσμα να απομακρύνεται από φίλους και την οικογένεια. Να γίνεται οξύθυμος, απότομος, να μην απαντάει στα τηλέφωνα, να μην δέχεται να παρευρεθεί σε εξόδους που πριν ήθελε να πάει. Σταματάει να βρίσκει ενδιαφέρον στα πράγματα γύρο του. Ακόμη και σε αυτά που αποτελούσαν στο παρελθόν αγαπημένες του συνήθεις. Η οικογένεια αλλά και τα κοντινά του άτομα μπορούν να του σταθούν επικοινωνώντας σταδιακά μαζί του και παροτρύνοντας το να αναλάβει πρωτοβουλίες, να βγει εκτός σπιτιού να τον κάνουν να νιώσει ξανά αρεστός, ώστε να περάσει καλά και με αυτό τον τρόπο να θέλει να επαναλάβει ξανά κάποιες δραστηριότητες που τον ευχαριστούσαν ή ακόμη και να τον κάνουν να ανακαλύψει νέες. Καλό θα ήταν ο εργαζόμενος μόλις φύγει από την δουλειά του να βρίσκει χρόνο για ξεκούραση. Να κοιμάται όσο περισσότερο μπορεί ίσως και μια συγκεκριμένη ώρα κάθε βράδυ. Ώστε να σταθεροποιήσει το πρόγραμμά του. Θα πρέπει να βελτιώσει την διατροφή του ώστε να παίρνει όλα τα απαραίτητα συστατικά που χρειάζεται ο οργανισμός μες τη μέρα για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στους ρυθμούς τις καθημερινότητας. Το να βρεί κάποιος χρόνο για χαλάρωση κυρίως στις μέρες μας θεωρείτε πολυτέλεια, διότι οι ανάγκες είναι τέτοιες που αναγκάζουν τον καθένα να βρίσκεται όλο και λιγότερες ώρες στο σπίτι του. Όμως είναι κάτι το οποίο πρέπει να το επιδιώκουν όλοι. Καλό θα ήταν να αλλάζουμε παραστάσεις, ώστε να καθαρίζει το μυαλό από την δουλειά. Το διάλλειμα δεν πρέπει να παραλείπετε όσο φορτωμένο και αν είναι το πρόγραμμα. Μόνο τότε μπορούν να αποφευχθούν τα λάθη. Αν ενταχθούν όλα τα παραπάνω στην καθημερινότητα, έστω κάποια από τα παραπάνω το άτομο θα βοηθηθεί σημαντικά. Θα αποκτήσει ξανά όρεξη και η παρουσία του θα είναι τόσο ευχάριστη όσο ήταν πρίν στην παρέα καθώς θα είναι ένας άνθρωπος πιο ήρεμος, αφού θα ξέρει πλέον πώς να διαχειριστεί τα προβλήματα που είχε. 18

26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ 2.1 ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Το Burnut αποτελείται από μεγάλο αριθμό συμπτωμάτων όπου τις περισσότερες φορές είναι ιάσιμα και αναστρέψιμα. Μερικές φορές είναι προφανή και άλλες φορές δεν είναι. Εμφανή συμπτώματα περιλαμβάνουν κόπωση, ευερεθιστότητα, κλάμα, κρίσης άγχους, κατάθλιψη και απώλεια της όρεξης ή του σωματικού βάρους, λόγω της έλλειψης άσκησης ή υπερφαγία σε αντίδραση του στρες. Λιγότερο εμφανή συμπτώματα είναι το τρίξιμο των δοντιών ή η χρήση ναρκωτικών, αλκοολούχων ποτών, καπνών, αϋπνία, εφιάλτες, αμνησία, χαμηλή παραγωγικότητα και την αδυναμία συγκέντρωσης. Τα συμπτώματα αυτά εκδηλώνονται σταδιακά και όχι από τη μια στιγμή στην άλλη. Ναι μεν προειδοποιούν το άτομο αλλά πρέπει και αυτό να είναι σε θέσει να τα αναγνωρίσει και να δράση. Να μην τα αφήσει να εκδηλώνονται και να τον κυριεύσουν γιατί μόνο τότε θα μπορέσει να πάρει την κατάσταση στα χέρια του και να προβεί στην άμεση αντιμετώπιση τους. Η οποία κάποιες φορές είναι και χρονοβόρα. Στα βιολογικά-σωματικά συμπτώματα κατατάσσονται η κούραση, η εξάντληση, συχνοί πονοκέφαλοι, πόνοι στην πλάτη μυϊκοί πόνοι, διαταραχές στη διατροφή και στον ύπνο, τα προβλήματα στομάχου, τα προβλήματα που σχετίζονται με την καρδιά αλλά και με την πίεση. Στα ψυχολογικά-συναισθηματικά συμπτώματα συγκαταλέγονται το αίσθημα απογοήτευσης, αποτυχίας και θυμού, το έντονο άγχος, η πίεση, η έλλειψη 19

27 κινήτρων, ο κυνισμός, ο αρνητισμός και η αδιαφορία καθώς επίσης η μειωμένη ικανοποίηση από την εργασία, η σύγχυση και η συναισθηματική αναστάτωση. Στα συμπτώματα συμπεριφοράς συμπεριλαμβάνονται η απόσυρση και η απομάκρυνση από τις ευθύνες, η απομόνωση από τους άλλους, η τάση για ματαίωση και έντονη αναβλητικότητα, χρήση ναρκωτικών ουσιών ή αλκοόλ, η ευερεθιστικότητα και η απαιτητική συμπεριφορά επίσης η άρνηση για δουλειά και η μη ικανότητα τήρησης του εργασιακού ωραρίου. Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης συχνά αποδίδεται σε υπερβολικό στρες το οποίο επειδή δεν τυγχάνει ιδιαίτερης μεταχείρισης στον εργασιακό χώρο, ώστε να οδηγεί τους εργαζομένους στην αλλαγή επαγγελματικής απασχόλησης. Πολλές φορές το burnut θεωρείτε δαπανηρό, αφού συχνά οδηγεί στην εκ νέου εκπαίδευση των εργαζομένων λόγο μειωμένης εργασιακής απόδοσης και απομάκρυνσης από την επαγγελματική στέγη. Πράγμα που οδηγεί στα άνωθεν σοβαρά συμπτώματα. 20

28 2.2 ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗΣ Τα περισσότερα θεωρητικά μοντέλα επιχειρούν να ερμηνεύσουν το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης υπό το πρίσμα μίας δυναμικής αλληλεπίδρασης μεταξύ ατόμου και περιβάλλοντος (Vachn, 1987). Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι η επαγγελματική εξουθένωση οφείλεται κυρίως σε στρεσογόνες και δυσμενείς επαγγελματικές συνθήκες, όπως το ιδιαίτερα φορτωμένο πρόγραμμα, η έλλειψη αυτονομίας και εξουσίας, η ανεπαρκής ψυχολογική υποστήριξη και η αυταρχική διοίκηση του οργανισμού (Pines, 1986). Άλλοι πάλι ερευνητές (Leiter & Maslach, 1988 Dekker & Schaufeli, 1995 Antniu, 1999) τονίζουν τη σημασία των ατομικών παραγόντων, υποστηρίζοντας, ότι η επαγγελματική εξουθένωση εξαρτάται από τις προσδοκίες που ο επαγγελματίας έχει από τον ίδιο του τον εαυτό αλλά και από το χώρο της υγείας στον οποίο εργάζεται (Firth-Czens & Payne, 1999). Ακολουθεί μία συνοπτική παρουσίαση των σημαντικότερων μοντέλων ερμηνείας της επαγγελματικής εξουθένωσης: Α) ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΔΙΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ MASLACH (1982) Βάσει του κλασικού ορισμού της Maslach (1982), που αναφέρθηκε παραπάνω, αναδεικνύονται τρεις κύριες διαστάσεις του συνδρόμου, που αντιπροσωπεύουν και διαφορετικές κατηγορίες συμπτωμάτων. Η πρώτη διάσταση ονομάζεται «συναισθηματική εξάντληση» και περιλαμβάνει αισθήματα ψυχικής και σωματικής κόπωσης, καθώς και απώλεια ενέργειας και διάθεσης. Για τη δεύτερη διάσταση της επαγγελματικής εξουθένωσης έχει επικρατήσει η χρήση του όρου «αποπροσωποποίηση», με τον οποίο περιγράφεται η απομάκρυνση και αποξένωση του εργαζόμενου από τους ασθενείς/πελάτες του και η εγκαθίδρυση απρόσωπων, επιθετικών και κυνικών σχέσεων με αυτούς. Η τρίτη διάσταση ονομάζεται «έλλειψηπροσωπικής επίτευξης» και αναφέρεται στην αίσθηση που αποκτά ο 21

29 εργαζόμενος ότι είναι ανίκανος να προσφέρει στον χώρο εργασίας του και στην συνεπαγόμενη μείωση της απόδοσής του (Leiter & Maslach, 2005). 2) ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΩΝ EDELWICH & BRODSKY (1980) Οι Edelwich & Brdsky (1980) περιέγραψαν μία σειρά από τέσσερα στάδια ανάπτυξης της επαγγελματικής εξουθένωσης, τα οποία ακολουθεί ο εργαζόμενος από την αρχή της καριέρας του, και συγκεκριμένα: Ενθουσιασμός. Ο εργαζόμενος ξεκινάει την καριέρα του με ενθουσιασμό. Μόλις έχει μπει στον επαγγελματικό στίβο και έχει υπερβολικά υψηλούς στόχους και συχνά μη ρεαλιστικές προσδοκίες. Στο στάδιο αυτό ο εργαζόμενος υπερεπενδύει στην εργασία του, αφιερώνοντας το χρόνο και την ψυχή του, ενώ επίσης υπερεπενδύει στις σχέσεις που αναπτύσσει με τους ασθενείς. Καθώς, όμως, διαπιστώνει ότι το έργο που παράγει δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του, απογοητεύεται. Αμφιβολία και αδράνεια. Τότε, λοιπόν, περνάει στο δεύτερο στάδιο, αυτό της αμφιβολίας και αδράνειας. Η εργασιακή καθημερινότητα διαψεύδει τις προσδοκίες του, με αποτέλεσμα να μην καλύπτονται οι ανάγκες του μέσα από την εργασία του. Ο εργαζόμενος κατηγορεί τον εαυτό του για την αποτυχία και προσπαθεί ακόμη περισσότερο να επενδύσει στο επάγγελμά του, χωρίς όμως θετικό αποτέλεσμα. Έτσι, σταδιακά αποϊδανικοποιεί την εργασία του, μη έχοντας όμως ακόμα αναθεωρήσει τις προσδοκίες του. Απογοήτευση και ματαίωση. Την αμφιβολία και αδράνεια διαδέχονται η 22

30 απογοήτευση και ματαίωση. Ο εργαζόμενος βλέπει ότι οι προσπάθειές του να ολοκληρωθεί μέσα από την εργασία του ματαιώνονται και οδηγείται στην αποθάρρυνση και την απογοήτευση. Για να ξεφύγει από το αδιέξοδο πρέπει είτε να αναθεωρήσει τελικά τις προσδοκίες του είτε να απομακρυνθεί από τον εργασιακό του χώρο, από την πηγή δηλαδή του στρες. Απάθεια. Στο τελευταίο στάδιο της επαγγελματικής εξουθένωσης, που περιγράφεται ως απάθεια, ο εργαζόμενος αποφεύγει κάθε υπευθυνότητα απέναντι στους άλλους, ενώ προσπαθεί να καταπολεμήσει την απογοήτευση και τη ματαίωση που του προκαλεί το επάγγελμά του. Ουσιαστικά συνεχίζει να εργάζεται για βιοποριστικούς λόγους, ενώ επενδύει ελάχιστη ενέργεια στα καθήκοντά του και αγνοεί τις ανάγκες των ασθενών/πελατών του, για να καλύψει την ανεπάρκεια που νιώθει απέναντί τους. Γ) ΤΟ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ CHERNISS (1980) Σύμφωνα με τον C. Cherniss, η επαγγελματική εξουθένωση αποτελεί περισσότερο μία «διαδικασία» παρά ένα μεμονωμένο «συμβάν», και η οποία ακολουθεί τρία στάδια: I Φάση του «εργασιακού στρες»: Πρόκειται για μία διατάραξη ανάμεσα στους απαιτούμενους και τους διαθέσιμους πόρους. Το εργασιακό στρες είναι το αποτέλεσμα της διατάραξης αυτής στο εξωτερικό και εσωτερικό περιβάλλον του εργαζόμενου, η οποία δημιουργείται όταν οι διαθέσιμοι πόροι δεν επαρκούν για να ικανοποιήσουν με κατάλληλο τρόπο τους προσωπικούς στόχους και τα αιτήματα που προέρχονται από το εργασιακό περιβάλλον. Αυτή η διατάραξη της ισορροπίας μπορεί 23

31 να συμβεί σε οποιονδήποτε εργαζόμενο, χωρίς να οδηγήσει απαραίτητα σε επαγγελματική εξουθένωση. II. Φάση «εξάντλησης»: Πρόκειται για τη συγκινησιακή ανταπόκριση στην προηγούμενη διατάραξη της ισορροπίας, η οποία εκδηλώνεται με τη μορφή συναισθηματικής εξάντλησης, στρες, κόπωσης, ανίας, έλλειψης ενδιαφέροντος και απάθειας. Ο εργασιακός χώρος αποτελεί για τον εργαζόμενο πηγή εξάντλησης, ενώ η προσοχή του στρέφεται περισσότερο σε γραφειοκρατικές πλευρές παρά σε κλινικές παραμέτρους. Ο εργαζόμενος βρίσκεται σε μία κατάσταση συνεχούς έντασης που, αν δεν καταφέρει να τη διαχειριστεί σωστά, ενδέχεται να οδηγήσει σε απογοήτευση και παραίτηση. III. Φάση «αμυντικής κατάληξης»: Πρόκειται για το στάδιο όπου πραγματοποιούνται αλλαγές στη στάση και τη συμπεριφορά του εργαζομένου, ο οποίος σταδιακά αποεπενδύει συναισθηματικά την εργασία του και εκδηλώνει κυνισμό και απάθεια για τους άλλους. Οι αλλαγές αυτές συμβάλλουν στη μείωση των σωματικών και ψυχολογικών συνεπειών που επέρχονται, με την ελπίδα να μπορέσει ο εργαζόμενος να επιβιώσει επαγγελματικά. Δ) ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΗΣ PINES Η Pines και οι συνεργάτες της ορίζουν την επαγγελματική εξουθένωση ως μία κατάσταση σωματικής, συναισθηματικής και πνευματικής εξάντλησης που προκαλείται από την μακροχρόνια έκθεση σε συναισθηματικά απαιτητικές συνθήκες 24

32 (Pines & Arnsn, 1988). Ωστόσο, δεν περιορίζουν την εφαρμογή της επαγγελματικής εξουθένωσης στους επαγγελματίες υγείας, όπως είχε προταθεί αρχικά, αλλά αντίθετα την διερεύνησαν και σε τομείς όπως οι οικογενειακές σχέσεις (Pines & Arnsn, 1996) και οι πολιτικές συγκρούσεις (Pines, 1993). Η μέτρηση που εφαρμόζει η Pines (Burnut Measure) απομακρύνεται από την αρχική θεώρηση της επαγγελματικής εξουθένωσης ως συνδρόμου που συν-εμφανίζεται με συμπτώματα απελπισίας, απόγνωσης και μειωμένης αυτοπεποίθησης και αντιμετωπίζει την επαγγελματική εξουθένωση ως μονοδιάστατη έννοια που αξιολογείται από μία μόνο κλίμακα που δίνει μια συνολική βαθμολογία. 2.3 ΤΟ BURNOUT ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ; Θεωρείτε μια αρνητική κατάσταση για: 1) Τον εργαζόμενο, εξαιτίας των ποικίλων ψυχικών και σωματικών συμπτωμάτων. 2) Τους οικείους του, εξαιτίας της μεταφοράς των συμπτωμάτων του στην οικογένεια. 3) Τους χρήστες των υπηρεσιών, εξαιτίας της χαμηλής ποιότητας των υπηρεσιών που απολαμβάνουν. 4) Τους φορείς παροχής υπηρεσιών, οι οποίοι καθίστανται μάρτυρες της ποιοτικής υποβάθμισης των υπηρεσιών αυτών, υφιστάμενοι μια αύξηση του κόστους το οποίο οφείλεται στη διατήρηση της κακής κατάστασης του πελάτη ο οποίος με τη σειρά του 25

33 ανακυκλώνει τα αιτήματά του στις υπηρεσίες. Μια τέτοια αύξηση μπορεί να προέρχεται επίσης από το κόστος του προσωπικού το οποίο, σε συνθήκες Burnut, αντί να βελτιώνει με την πάροδο των ετών (λόγω, όπως θα ήταν λογικό, της αποκτηθείσας εμπειρίας) την απόδοσή του, αντιθέτως την επιδεινώνει. Με τη σειρά της, αυτή η κατάσταση θα μπορούσε να προκαλέσει αισθήματα μνησικακίας στο νεώτερο προσωπικό, που εργάζεται καλύτερα από το πιο έμπειρο προσωπικό αν και πληρώνεται λιγότερο. Για το λόγο αυτό, βιώνει μια μορφή έλλειψης ισότητας που τροφοδοτεί το σύνδρομο, περιπλέκοντας ακόμη περισσότερο τον τόσο δαπανηρό φαύλο κύκλο. Η συνειδητοποίηση αυτών των επιπτώσεων δημιουργεί, επιπλέον, στο εσωτερικό του οργανισμού, ένα βασανιστικό αίσθημα ενοχής και προκαλεί την κινητοποίηση πολύ δαπανηρών αμυνών που δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να τροφοδοτούν το φαύλο κύκλο του Burnut. 26

34 2.4 ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ Η συναισθηματική έκφραση και το υποστηρικτικό εργασιακό περιβάλλον με έντονα ανεπτυγμένο το ομαδικό πνεύμα αναφέρονται ως οι κυριότεροι παράγοντες μείωσης της επαγγελματικής εξουθένωσης. Κυρίως σε εποχές που κυριαρχεί η αβεβαιότητα η δικτύωσης στον επαγγελματικό χώρο είναι πολλές φορές αυτό που μπορεί να προστατέψει τα άτομα της επιχείρησης από μια τέτοιου είδους κατάσταση. Η δημιουργία του ομαδικού πνεύματος στον εργασιακό χώρο συντελεί στην ύπαρξη μιας δυνατής άμυνας απέναντι στις συνεχείς αλλαγές στον κόσμο των επιχειρήσεων και στην πίεση που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι εργαζόμενοι. Επίσης στην ευελιξία που πρέπει να αποκτήσουν όσοι δε διαθέτουν.(*) Φτιάχνοντας έτσι ένα περιβάλλον ετοιμοπόλεμο, ανταποδοτικό και με νόημα για τους εργαζομένους. Στις μεθόδους αντιμετώπισης για όσους πάσχουν από το burnut μπορεί να βοηθήσει η αλλαγή των καθημερινών συνηθειών που αποτελούν κομμάτι της ρουτίνας. Εντάσσοντας πιο ενδιαφέροντα πράγματα στην καθημερινότητα κάνοντας έτσι τον τρόπο ζωής του το κάθε άτομο πιο ολοκληρωμένο και πιο προστατευμένο απέναντι στην επαγγελματική εξουθένωση. Επίσης μπορεί να βοηθήσει το να διαπραγματεύεται ο καθένας όσα μπορεί να κάνει σε περίπτωση που αυτά είναι επιπλέον υποχρεώσεις και όχι απαραίτητο κομμάτι των ευθυνών του. Αυτό μπορεί ακόμη να συμβεί με μια επανεκτίμηση των στόχων που είδη έχει θέσει το άτομο στον εαυτό του, ώστε να πετύχει. Καλό θα ήταν να δεί την ουσία των πραγμάτων και τον στόχων που έχουν πραγματικά σημασία για τον ίδιο. Ισορροπώντας έτσι και το κομμάτι της εργασίας και της προσωπικής του ζωής. Διαχωρίζοντας και όχι μπερδεύοντας τα. Σημαντικό για τον καθένα θα ήταν να σκεφτεί τι ακριβώς τον ώθησε σε αυτή την δουλειά. Αν πραγματικά υπήρχε ενδιαφέρον από την αρχή για το συγκεκριμένο αντικείμενο, αν όχι ή αν υπήρχε και χάθηκε στην πορεία λόγο της συνήθειας, της πίεσης και των συναναστροφών. Μπορεί να αγαπήσει την δουλειά του ξανά; Είναι μήπως ο καιρός να ασχοληθεί με κάτι νέο; Υπάρχουν οι γνώσεις για να ακολουθήσει κάτι άλλο; Αν όντως ο εργαζόμενος είναι καλός στην δουλειά του και 27

35 ενδιαφέρεται για αυτή μπορεί να το κάνει τόσο καλά χωρίς να εργάζεται τόσο εντατικά αλλά με μέτρο; Είναι ερωτήματα τα οποία είναι καλό να θέσει ο κάθε εργαζόμενος στον εαυτό του σε οποιοδήποτε οργανισμό και να βρίσκεται. Κάτι τέτοιο θα τον βοηθήσει να μείνει μακριά από μια πιθανή επαγγελματική εξουθένωση και να επαναπροσδιορίσει τους στόχους του και την ζωή του κάνοντας τον έτσι πιο δραστήριο και αποτελεσματικό στη ζωή του αλλά και στον οργανισμό που εργάζεται. Ωστόσο παρακάτω δίνονται συνοπτικά κάποιες στρατηγικές για την βελτίωση των εργαζομένων κυρίως σε επαγγελματικό επίπεδο: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ Μείωση του επιπέδου των δεσμεύσεων που οι επαγγελματίες αναλαμβάνουν και ενθάρρυνσή τους για την υιοθεσία πιο ρεαλιστικών στόχων οι οποίοι να προσφέρουν ικανοποίηση, - Παροχή βοήθειας στους εργαζόμενους με σκοπό την επεξεργασία και χρησιμοποίηση μηχανισμών επαλήθευσης και ανάδρασης που να είναι σε θέση να αναδεικνύουν τη βραχυπρόθεσμη πρόοδο, - Συχνή παροχή ευκαιριών εσωτερικής κατάρτισης ώστε να αυξηθεί η επάρκεια του καθένα στο ρόλο του, - Εκπαίδευση σε στρατηγικές διαχείρισης, όπως για παράδειγμα διαχείριση χρόνου, - Καθοδήγηση των νέων εργαζόμενων μέσω της χορήγησης φυλλαδίου στο οποίο να περιγράφονται με ρεαλιστικό τρόπο οι ματαιώσεις και οι συνήθεις δυσκολίες της εργασίας τους, - Χορήγηση δελτίων «Ελέγχου του burnut» σε όλο το προσωπικό, 28

36 - Παροχή υπηρεσιών συμβουλευτικής ή αξιολόγησης προσανατολισμένων την εργασία για τους επαγγελματίες που υποβάλλονται σε περιόδους ιδιαίτερα έντονες εργασιακού στρες, - Ενθάρρυνση της ανάπτυξης ομάδων στήριξης και δικτύων ανταλλαγής πόρων, - Διαχείριση του στρες ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ - Δημιουργία προγραμμάτων διοικητικής κατάρτισης και ανάπτυξης ανάλογων ικανοτήτων για τους προϊσταμένους που ήδη καταλαμβάνουν τέτοιες θέσεις και για εκείνους που θα γίνουν, προσδίδοντας ιδιαίτερη έμφαση σε εκείνες τις πτυχές του ρόλου που προκαλούν μεγαλύτερες δυσκολίες στους επαγγελματίες, - Δημιουργία συστημάτων επικύρωσης των προϊσταμένων, όπως για παράδειγμα έρευνες του προσωπικού, και παροχή στους προϊστάμενους δελτίου feedback επί των πεπραγμένων τους, - Διερεύνηση του βαθμού «κόπωσης εκ του ρόλου» ανάμεσα στους προϊστάμενους και παρέμβαση όταν η πίεση αυτή καθίσταται εξαιρετικά υψηλή. - Εκπαίδευση των προϊσταμένων. 29

37 2.4.3 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟΜΕΝΕΣ ΣΤΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ - Μείωση του αριθμού των πελατών για τους οποίους το προσωπικό είναι υπεύθυνο, με περιορισμένο διαθέσιμο χρόνο, - Κατανομή του φόρτου της πιο δύσκολης και λιγότερο ικανοποιητικής εργασίας μεταξύ όλων των εργαζομένων, έτσι ώστε το βάρος να μην πέφτει σ ένα άτομο ή σε μια ομάδα και όλοι να μαθαίνουν να αποδίδουν σε διάφορους ρόλους και να εργάζονται σε διαφορετικά προγράμματα, - Οργάνωση των καθημερινών εργασιακών δραστηριοτήτων με τρόπο που να εναλλάσσονται ασχολίες με μεγάλο, μέσο και ελάχιστο βαθμό ικανοποίησης, - Δυνατότητα, αφιέρωσης ορισμένου χρόνου σε δραστηριότητες που μπορούν να βοηθήσουν το προσωπικό στη διεκπεραίωση της εργασίας του ώστε να αισθάνεται χαλαρωμένο και γεμάτο ενέργεια, - Οργάνωση των διαφόρων ρόλων κατά τρόπο ώστε να επιτρέπει στο προσωπικό να χρησιμοποιεί στιγμές ανάπαυσης, - Ενθάρρυνση των εργαζόμενων ώστε να κάνουν συχνά διακοπές, με σύντομη προειδοποίηση εφόσον είναι αναγκαίο, - Περιορισμός των ωρών εργασίας, - Ενθάρρυνση της μερικής απασχόλησης, που θα επιτρέπει στους εργαζόμενους ένα πιο ευέλικτο ωράριο, - Παροχή σε κάθε εργαζόμενο της δυνατότητας να προτείνει νέες 30

38 δραστηριότητες που να τροφοδοτούν τον αυθορμητισμό, τη δημιουργικότητα και να περιορίζουν την αίσθηση της ανίας, - Δημιουργία κατάλληλων προϋποθέσεων σταδιοδρομίας για όλο το προσωπικό ΣΤΡΣΤΗΓΙΚΕΣ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟΜΕΝΕΣ ΣΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Πολιτική δράση και στόχοι: - Επεξεργασία στόχων που να είναι απόλυτα σαφείς και να έχουν συνάφεια μεταξύ τους, - Επεξεργασία μιας ξεκάθαρης φιλοσοφίας στην οποία να βασίζεται η εργασία, - Ανάδειξη της θεμελιώδους σημασίας της εκπαίδευσης και της ερευνητικής δραστηριότητας, - Κατανομή των ευθυνών φροντίδας και θεραπευτικής αγωγής με τρόπο τέτοιο που να συμπεριλαμβάνει τον ασθενή, την οικογένειά του και την κοινότητα. Επίλυση προβλημάτων και διαδικασία λήψης αποφάσεων : - Δημιουργία τυπικών μηχανισμών για την επίλυση των προβλημάτων και την επεξεργασία / υπέρβαση των συγκρούσεων σε επίπεδο ομάδας και μηχανισμού, - Παροχή σε όλο το προσωπικό μιας ειδικής εκπαίδευσης για την επεξεργασία / υπέρβαση των συγκρούσεων και την επίλυση των προβλημάτων της ομάδας, - Αύξηση της αυτονομίας του προσωπικού και της συμμετοχής του στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. 31

39 32

40 2.5 ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ BURNOUT ΣΕ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Η μείωση της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι κατά βάση στο χέρι του κάθε εργαζομένου. Αρκεί να ακολουθήσει αν όχι όλα κάποια στοιχεία από τα παρακάτω: μπορεί να δημιουργήσει ικανοποιητικές, ευχάριστες και αρμονικές σχέσεις με όσους συναδέλφους μπορεί. Κάτι τέτοιο θα τον βοηθήσει μέσα στην επιχείρηση κυρίως αν είναι στην αρχή που δε θα έχει αποκτήσει και τις κατάλληλες γνώσης για τον τρόπο εργασίας και λειτουργίας της επιχείρησης. Η καλή σχέση τόσο με τα άτομα που σας πλαισιώνουν στον εργασιακό χώρο όσο και με τον ίδιο τον προϊστάμενο θα συμβάλει στην σωστή διεκπεραίωση τον στόχων και των σκοπών της εταιρείας. Είναι σημαντικό κυρίως η σχέση με τον προϊστάμενο, που είναι το άτομο το οποίο αναθέτει στον καθένα τις ευθύνες με βάση τις αρμοδιότητές του να είναι σχέση αποτελεσματική και υποστηρικτική. Να δημιουργηθεί η απαραίτητη εμπιστοσύνη η οποία θα δώσει στον εργαζόμενο την ευκαιρία λήψης αποφάσεων και την ελευθερία έκφρασης του στον οργανισμό. Η επικοινωνία είναι σημαντική ιδιαιτέρως στον επαγγελματικό τομέα που πρέπει να υπάρχει ρεαλισμός και άμεσα αποτελέσματα. Χωρίς παρεξηγήσεις που προκαλούν εμπόδια και ασυνεννοησία στις δουλειές προκαλώντας καθυστερήσεις αλλά και άσχημη ψυχολογία λόγο άγχους. Έτσι ο εργαζόμενος μέσα στον οργανισμό αποτελεί για την επιχείρηση ένα δημιουργικό, εμπνευσμένο και συγκροτημένο άτομο, άρα πιο δραστήριο από κάποιον που δεν εμπιστεύεται τον εαυτό του και αρκείτε σε αρμοδιότητες χωρίς μεγάλη ουσία μένοντας έτσι στάσιμος και με εργασιακά κολλήματα. Το κλειδί αποτελεί η επικοινωνία. Μόνο όταν ο εργαζόμενος μπορεί να καταλάβει τον προϊστάμενο του και ο προϊστάμενος με την σειρά του τον εργαζόμενο, δηλαδή τα προβλήματα και τις απαιτήσεις που έχει η θέση του καθενός μπορεί να υπάρξει σωστή και ανθρώπινη λειτουργία στην εργασία. Σημαντικό είναι όμως το πώς ο καθένας διαμορφώνει τον χρόνο του και το ωράριο του στον οργανισμό. Θα βοηθούσε πολύ τους εργαζομένους κυρίως αυτούς που είναι πιο επιρρεπείς στο άγχος να βάζουν σε μια σειρά το εργασιακό τους πρόγραμμα. Να αρχίζουν πρώτα από τις υποχρεώσεις που τους προκαλούν άγχος και μεγαλύτερη υπερένταση, εφόσον κάτι τέτοιο είναι δυνατό. 33

41 Στην πορεία της ημέρας μπορούν να ασχοληθούν με τις υπόλοιπες εργασιακές υποχρεώσεις που είναι περισσότερο σίγουροι για το πώς να τις αντιμετωπίσουν. Με αποτέλεσμα να μην δημιουργούν εκκρεμότητες και εμπόδια. Έτσι θα είναι πιο συγκροτημένοι στους στόχους τους χωρίς επιπρόσθετα άγχη. Η απεξάρτηση από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές θα μείωνε το στρες των εργαζομένων. Διότι οι υπολογιστές είναι αναπόσπαστο κομμάτι σε κάθε επιχείρηση, σε οποιαδήποτε θέση κατέχει κάποιος μέσα στην επιχείρηση και γίνονται καθημερινά αιτία πονοκεφάλου και οφθαλμολογικών παθήσεων για κάθε εργαζόμενο. Προκαλώντας γρήγορα κούραση, οπότε όλοι θα πρέπει να κάνουν τακτικά διαλείμματα από τους υπολογιστές κυρίως όταν έχουν αναλάβει ένα μεγάλο ή απαιτητικό prject. Εφόσον υπάρχει η δυνατότητα καλό θα ήταν και ένας κοντινός περίπατος εκτός εργασιακού χώρου κάτι που θα τους ανανεώσει. Όσο όμως υπάρχουν προβλήματα που μπορούν να φέρουν τον καθένα στα όρια της επαγγελματικής εξουθένωσης, το άτομο θα πρέπει αντί να πνιγεί από αυτά να τα αντιμετωπίσει, ώστε να μπορέσει να δώσει σε όσα τουλάχιστον μπορεί, οριστικές λύσεις. Να τα αξιολογήσει, ώστε να δεί κατά πόσο είναι σημαντικά και τι είναι αυτό που μπορεί να κάνει για να βελτιώσει τις συγκυρίες γύρο του. 34

42 2.6 ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ BURNOUT ΣΕ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Η επαγγελματική εξουθένωση γίνεται αισθητή στην προσωπική ζωή του κάθε ατόμου με διαφορετικό τρόπο. Ανάλογα με τον χαρακτήρα που έχει το κάθε άτομο. Με το πόσο ευάλωτο ή δυναμικό θεωρεί τον εαυτό του. Όλοι μπορούν να επηρεαστούν είτε λίγο είτε πολύ. Όμως υπάρχει σίγουρα τρόπος να αντιμετωπιστεί άμεσα και στον προσωπικό τομέα αρκεί το άτομο να είναι διατεθειμένο, αφού αναγνωρίσει τα σημάδια να δράσει. Στο προσωπικό επίπεδο παίζει σίγουρα ρόλο και η γνώμη των προσώπων που πλαισιώνουν το άτομο που πάσχει από το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης. Όσο πιο κοντινά είναι τα άτομα που του μιλούν για έντονες αλλαγές στον χαρακτήρα του τόσο πιο έγκυρη θεωρείτε η γνώμη τους. Διότι ένα άτομο που έχει burnut μπορεί να μην αντιληφθεί άμεσα τις αλλαγές στον χαρακτήρα και στην προσωπικότητά του αλλά να το θεωρήσει ως μια φυσιολογική αντίδραση ή φυσιολογική έκρηξη λόγο της πίεσης της καθημερινότητας, Το άτομο που έχει επαγγελματική εξουθένωση θα μπορούσε να καλυτερεύσει τον τρόπο ζωής του και τη μείωση άγχους με βάση τα παρακάτω: ο ύπνος και μάλιστα η συχνή ξεκούραση μπορεί να τον αποτρέψει από την επαγγελματική εξουθένωση γιατί θα είναι πιο ξεκούραστο μες τη μέρα και με μεγαλύτερη διάθεση για εργασία. Ακόμη καλύτερο είναι να ορίσει ο καθένας με βάση το πρόγραμμα του μια συγκεκριμένη ώρα που θα κοιμάται, ώστε να ρυθμίσει έτσι το πρόγραμμά του. Η υιοθέτηση της σωστής διατροφής τόσο σε ώρες γραφείου όσο και στο σπίτι. Τα υγιεινά σνακ βοηθούν τον οργανισμό να δρά και να μεταβολίζετε καλύτερα. Παίρνοντας τις κατάλληλες βιταμίνες ένας οργανισμός θα είναι πιο πλήρης και έτοιμος να αντιμετωπίσει την κόπωση της καθημερινότητας. Ακόμη καλύτερο θα ήταν αν το συνδίαζε με κάποια σωματική άσκηση της αρεσκείας του ανάλογα με τον 35

43 χρόνο που διαθέτει το κάθε άτομο. Βοηθώντας το έτσι να εκτονωθεί από την ένταση της ημέρας. Απαραίτητο είναι ο καθένας να αναζητάει χρόνο για τον εαυτό του. Κάποιες ώρες τις οποίες το κάθε άτομο θα είναι σε θέση να ορίσει μένοντας μόνο του, για να σκεφτεί όσα το απασχολούν να κάνει την αυτοκριτική του και να χαλαρώσει με όποιο τρόπο το ευχαριστεί. Έτσι θα μπορέσει να απομακρύνει το άγχος και τις αρνητικές σκέψεις. Να καθαρίσει το μυαλό του, ώστε να κάνει με ευχαρίστηση τη δουλειά του αλλά να αποτελεί καλή παρέα για τον περίγυρο του. Τόσο την οικογένεια του όσο και τους φίλους. Οι αλλαγές σκηνικού είναι απαραίτητες για τη διαμόρφωση μιας ισορροπημένης προσωπικότητας. Ένας άλλος τρόπος για να ανταπεξέλθει το άτομο στο σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι η εικαστική θεραπεία. Η εικαστική θεραπεία προσφέρετε ως ένα αποτελεσματικό εργαλείο έκφρασης και επεξεργασίας των συναισθημάτων τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε ομαδικό. Αν εφαρμοστεί σε ομαδικό επίπεδο παραδείγματος χάριν από τα άτομα μιας επαγγελματικής ομάδας, δίνεται η δυνατότητα για αυτοφροντίδα από τη μία και ενθάρρυνση της ομαδικότητας από την άλλη. Είναι κάτι που βοηθάει τους εμπλεκόμενους να συνειδητοποιήσουν τα συναισθήματα τους, να τα εκφράσουν με ασφάλεια και να δημιουργήσουν ένα υγειές περιβάλλον. Η τέχνη επιτρέπει στα άτομα να αιχμαλωτίσουν και να διατηρήσουν τις στιγμές που αξίζουν από την εξάσκηση του επαγγέλματος. Προσφέρει απτά αναμνηστικά των θετικών πλευρών της εργασίας του κάθε ατόμου. Στην ουσία δηλαδή, χρησιμοποιείτε ένας συνδυασμός δημιουργικής διαδικασίας και ψυχοθεραπευτικών μεθόδων προκειμένου τα άτομα να μπορέσουν να βοηθηθούν να διαχειριστούν τις συναισθηματικές συγκρούσεις, να αυξήσουν την αυτογνωσία τους και να εξελιχθούν σαν προσωπικότητες. Πρόκειται για μια σειρά από φάσεις με κυριότερες της εικαστικής δημιουργίας και του συλλογισμού επάνω σε αυτή. Επίσης η εικαστική θεραπεία βοηθάει στην αποκάλυψη και έκφραση του στρές. Παρέχει έναν πιο ανάλαφρο, παιχνιδιάρικο και μη απειλητικό τρόπο για καλύτερη γνωριμία μεταξύ των εργαζομένων, για αύξηση της επικοινωνιακής τους ικανότητας και για την εμπλοκή τους στην καλύτερη φροντίδα του ίδιου τους του εαυτού. 36

44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ 3.1 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ BURNOUT Η ασθένεια αυτής της σύγχρονης (κυρίως) εποχής μας δεν θεραπεύεται με την βοήθεια ειδικού (εκτός και αν τα προβλήματα δεν οφείλονται στην εργασία αλλά σε άλλες αιτίες). Έχει να κάνει κυρίως με το πώς ο καθένας μας στέκεται απέναντι στα γεγονότα της ζωής. Η θετική σκέψη και άποψη για την ζωή, η συνεχής διεκδίκηση των στόχων και η μάχη για την εκπλήρωση των ονείρων είναι η θεραπεία ή (ακόμη καλύτερα) η πρόληψη του burnut. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προτείνει ορισμένες στρατηγικές για το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης, οι οποίες μπορεί να επικεντρώνονται στο άτομο, σε επίπεδο ομάδας εργαζομένων, σε επίπεδο διοίκησης, στη δομή της επαγγελματικής δραστηριότητας αλλά και στην οργάνωση. Όσο νωρίτερα στο στάδιο της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι κάποιος, τόσο πιο εύκολο θα είναι να αντιμετωπίσει την κατάσταση στην οποία βρίσκετε. Ο πιο προφανείς τρόπος για να απαλλαγεί από την επαγγελματική εξουθένωση είναι να εγκαταλείψει την εργασία του. Όταν κάποιος είναι στα πρώτα στάδια της επαγγελματικής εξουθένωσης τότε είναι μια πολυτέλεια να σταματήσει την εργασία του, ενώ όταν αναφερόμαστε σε κάποιον που τον έχει καταβάλει η επαγγελματική 37

45 εξουθένωση μπορεί να το θεωρήσει σαν μια αναγκαιότητα. Το άτομο που είναι συνήθως στα πρώτα στάδια είναι πιο εύκολο να ανακουφιστεί, διότι οι τρόποι ποικίλουν. Πρέπει όμως ο καθένας να εντοπίσει μέσα του τον λόγο που τους ώθησε στο να αισθανθεί έτσι. Η επαγγελματική εξουθένωση δεν προκαλείτε από το stress ή την απογοήτευση. Από μια πρώτη και απλή ματιά προκαλείτε από τις πολλές ώρες σκληρής δουλειάς που συνήθως είναι από επιλογή. Ο οργανισμός όμως αρχίζει να καταβάλλεται από τις πολλές ώρες εργασίας και η ταχύτητα του ατόμου στη καθημερινότητα επιβραδύνεται. Όταν το άτομο πιάσει τον εαυτό του να μην μπορεί να ανταπεξέλθει στις ανάγκες τις καθημερινότητας και στις υποχρεώσεις του θα πρέπει να αναζητήσει τον προσωπικό του χρόνο, να θυμηθεί ξανά τις δραστηριότητες που τον ικανοποιούν και τον αποσυμπιέζουν από τα προβλήματα της καθημερινότητας. Μπορεί ακόμη να πάρει κάποιες μέρες άδεια από αυτές που δικαιούται. Πρόκειται όμως για ένα διαφορετικό θέμα όταν το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης προκαλείτε από το άγχος ή την απογοήτευση. Συνήθως είναι μια εξωτερική δύναμη που προκαλεί να νιώθει το άτομο άσχημα. Μπορεί να είναι ένα αφεντικό δύσκολο, μια απόλυση ή η σκληρή δουλειά. Ένα δύσκολο αφεντικό δεν αλλάζει, γιατί όταν κάποιος εργάζεται με άτομα που δεν είναι ευχάριστα δεν μπορεί να κάνει πολλά, δεν μπορεί να το αλλάξει διότι δεν είναι αρμοδιότητα του ούτε δική του ευθύνη που συνεργάζεται με αυτά. Μπορεί όμως να επέμβει και να βελτιώσει την κατάσταση με την επικοινωνία, την συζήτηση για το πώς μπορεί να σφυρηλατήσει μια πιο παραγωγική επαγγελματική σχέση. Ωστόσο η σωστή διαχείριση του χρόνου παίζει βασικό ρόλο. Ένα άτομο δεν μπορεί να κάνει την δουλειά πέντε ατόμων, όσο καλό και αν είναι στη δουλειά του και όσο ικανός είναι να ανταπεξέλθει στις κοινωνικές του υποχρεώσεις. Πρέπει να ιεραρχήσει τις ανάγκες του και να επέλθει πάλι η ισορροπία στη ζωή του. Είναι επιτακτική ανάγκη να μένει οργανωμένο το άτομο για να μη χαθεί μες τον σωρό των υποχρεώσεων του, κυρίως των επαγγελματικών. Το σημαντικό είναι να μην να μην χάνει η ψυχραιμία του ατόμου και να θυμάται ο,τι δεν θα τελειώσει ο κόσμος αν δεν κάνει τα πάντα. 38

46 3.2 Η ΙΣΟΡΡΟΠΟΙΑ ΣΤΗΝ ΖΩΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ Η εργασία τείνει να εισχωρήσει στον οικογενειακό και προσωπικό χρόνο. Τώρα περισσότερο από ποτέ που οι θέσεις εργασίες είναι λίγες και ο ανταγωνισμός μεγάλος. Με το άγχος της οικονομίας και την συνεχόμενα αυξανόμενη ώθηση να κάνουμε περισσότερα, με λιγότερα ωφέλει δε γίνεται να μην διαταραχτεί η ισορροπία της οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής. Με αποτέλεσμα να γίνεται όλο και περισσότερο αναγκαία η αποκατάσταση της για την ψυχική ευημερία του ατόμου. Υπάρχουν όμως και οι επιλογές που το άτομο κάνει στο πως θα διαμορφώσει την προσωπική και επαγγελματική του ζωή. Οι τομείς της ζωής ενός ατόμου που απαιτούν ολοκλήρωση θα αλλάζουν με βάση τα στάδια που βρίσκεται όταν κάποιος είναι νέος και στο ξεκίνημα της καριέρας του είναι διατεθειμένος να μείνει περισσότερες ώρες στον εργασιακό χώρο, ώστε να μάθει και να δοκιμαστεί. Από την άλλη κάποιος ο οποίος έχει αποδείξει μερικά πράγματα με το έργο του και είναι μεγαλύτερος και με οικογένεια θέλει να μοιράσει τον χρόνο και για τις οικογενειακές του υποχρεώσεις. Οι περισσότεροι εργαζόμενοι πλέον είναι υποχρεωμένοι να εργάζονται περισσότερες ώρες, ακόμη και τα Σαββατοκύριακα και να ασχολούνται με τηλέφωνα ή το ίντερνετ. Εργαζόμενοι αμειβόμενοι και μη καλά αμειβόμενοι αισθάνονται καταπονημένοι από την πολύωρη εργασία. Δεν μπορούν να αλλάξουν το χρονοδιάγραμμα των εργασιών τους και να εργαστούν με ωράρια που θα τους βόλευαν περισσότερο. Ένα αίσθημα κόπωσης εντοπίζεται από τα πολλά καθήκοντα με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουν πρόβλημα συγκέντρωσης. Αυτό γίνεται αντιληπτό από μια έρευνα για την ισορροπία στην εργασία και την ζωή που πραγματοποιήθηκε σε Αμερικανικό Ινστιτούτο. 39

47 Ο αντίκτυπος κακής ισορροπίας ζωής εργασίας για τους εργοδότες Οι πιο καταπονημένοι εργαζόμενοι αισθάνονται ότι κάνουν πιο εύκολα λάθη μέσα στην δουλειά τους, αισθάνονται πιο έντονα θυμό απέναντι στους εργαζομένους, δυσανασχετούν με τους συναδέλφους που δεν δουλεύουν τόσο σκληρά όσο αυτοί. Με αποτέλεσμα να θέλουν οι εργαζόμενοι να αλλάξουν άμεσα εργοδότη με την λήξη της σύμβασης τους. Μπορεί όμως αυτό να αλλάξει όταν ο εργοδότης γίνει πιο επικοινωνιακός και οι εργαζόμενοι μπορέσουν να πάρουν περισσότερες πρωτοβουλίες μέσα στην επιχείρηση. Ο αντίκτυπος της κακής ισορροπίας ζωής και εργασίας για τους εργαζομένους και τις οικογένειες τους. Η σύγκρουση μεταξύ ζωής και εργασίας μπορεί να έχουν αρνητικές συγκρούσεις και στην ίδια την οικογένεια. Μπορεί το άτομο να μπεί σε μια διαδικασία σύγκρισης με τον περίγυρο του. Να νιώθει ότι πετυχαίνει λιγότερα από ότι ο σύζυγος, ο σύντροφος, οι συγγενείς και οι φίλοι του. Χάνουν τον ύπνο τους αλλά και τον προσωπικό τους χρόνο που άμεσα πρέπει να βρούν για να επανέλθει η ισορροπία τους. Λόγο της κούρασης, άρα και της διαταραχής της ισορροπίας της ζωής του κινδυνεύει η υγεία και η προσωπικότητα τους για να αντιμετωπίσουν τα καθημερινά γεγονότα της ζωής. Η ασφάλεια παίζει και αυτή σπουδαίο ρόλο στην επιστροφή της ισορροπίας. Το γεγονός να μπορεί κάποιος να συντηρήσει το σπίτι του και την οικογένεια του, του μειώνει το άγχος και αναπτερώνει την ψυχολογία του. Στην απόκτηση ισορροπίας μπορεί να φανεί χρήσιμη η τηλεργασία, δηλαδή την βοήθεια της τεχνολογίας στην εργασία. Όπως είναι , PDAs, Blackberrys, laptp. Η τεχνολογία στον εργασιακό τομέα λύνει τα χέρια, έτσι ο εργαζόμενος μπορεί να εξοικονομήσει χρόνο. Τα εναλλακτικά δρομολόγια εργασίας είναι ένας άλλος τρόπος για να επιτύχει μια ισορροπία μεταξύ προσωπικής και επαγγελματικής ζωής. Αν επιδιώκει ο εργαζόμενος μεγαλύτερη ευελιξία και να ελέγχει με χρονοδιάγραμμα το έργο του αυτός είναι ένα καλός τρόπος. Παράδειγμα, 40

48 εναλλακτικά προγράμματα εργασίας περιλαμβάνουν το ευέλικτο ωράριο, τις τμηματικές ώρες, η μερική απασχόληση και επιμερισμός των θέσεων εργασίας. Επίσης και οι άδειες που δικαιούται ο κάθε εργαζόμενος είναι μια ανάσα από την επαγγελματική πίεση. 3.3 ΠΩΣ ΝΑ ΒΟΗΘΕΙΣΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΒΛΑΠΤΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΕΑΥΤΟΥΣ ΜΑΣ Η καθημερινή επαφή με άτομα που πάσχουν από το burnut μπορεί να επηρεάσει την ζωή των ατόμων που τα περιβάλλουν. Να αρχίζει, δηλαδή σταδιακά να μεταφέρεται το στρες και η αρνητική αντιμετώπιση της καθημερινότητας στα άτομα που τα βοηθούσαν να βγούν από τον λαβύρινθο του burnut. Μπορεί εύκολα να αφήσει τα ίχνη του, μερικές φορές πολύ έντονα, στην τυπική συμπεριφορά της καθημερινής ζωής των εργαζομένων. Είναι σημαντικό οι εργαζόμενοι να προστατεύσουν τους εαυτούς τους. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο θα πρέπει τα ίδια τα άτομα να είναι σε θέση να προστατεύσουν τους εαυτούς τους και αυτό να το κάνουν πράξη. Για να προστατέψει κανείς τον εαυτό του πρέπει να είναι διεκδικητικός. Κάτι το οποίο σημαίνει, ότι το άτομο πρέπει να διαχειρίζεται κάθε κατηγορία διαπροσωπικών σχέσεων χωρίς να κατακλύζεται από 41

49 τα συναισθήματα που αυτές διακινούν. Να υποστηρίζει την άποψή του ακόμη και αν είναι αντίθετη με εκείνη του συνομιλητή του, διατηρώντας ταυτόχρονα μια καλή σχέση μαζί του. Ακόμη να μάθει να είναι σε θέση να επικοινωνεί χωρίς φόβους και νοητικές αναστολές. Να μην καταβάλλεται από αισθήματα κατωτερότητας ούτε όμως να φτάνει στο άλλο άκρο, δηλαδή να καυχιέται ναρκισσιστικά για τον εαυτό του. Πρέπει επίσης να βιώνει με θετικό τρόπο τη σχέση του με τους άλλους. Οι δεξιότητες που συνδέονται με την διεκδίκηση στο άτομο μπορούν να βελτιωθούν. 42

50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ 4.1 ΜΥΘΟΙ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ BURNOUT Μύθος 1 ος : Το BURNOUT είναι ψυχολογικό Το burnut είναι µια κατάρρευση του ενεργειακού συστήματος του σώµατος. Ζωτικά ανόργανα συστατικά εξαντλούνται ή καταστρέφονται και αντικαθίστανται από τοξικά μέταλλα. Το ψυχολογικό stress µπορεί να είναι µια αιτία µε συνέπεια το burnut να επηρεάσει τη συμπεριφορά και τα συναισθήματα κάποιου. Ωστόσο, το burnut από µόνο του είναι βιοχημικό. Η ανάρρωση περιλαμβάνει βελτίωση συναισθημάτων και διαχείριση ψυχολογικών θεµάτων. Εν τούτοις, περιλαµάνει την επαναδόµηση της χηµείας του σώµατος γιατί είναι επίσης σωµατική κατάσταση. Μύθος 2 ος μπορούν να εργαστούν : Οι άνθρωποι με burnut δεν έχουν καθόλου ενέργεια και δεν Πολλοί «πάσχοντες» από burnut κατέχουν full-time εργασίες. Μπορεί να παρουσιάζονται υγιέστατοι. Όµως, συχνά κουράζονται ή στρεσάρονται. Μπορεί να χρειάζονται διεγερτικά µε σκοπό να αντέξουν. Μερικοί θάβουν τους εαυτούς τους για να ξεχάσουν το πόσο κουρασμένοι αισθάνονται. Μύθος 3 ος : Η ζωηρή άσκηση είναι καλή για το BURNOUT. Η ζωηρή άσκηση µπορεί να ελκύει τους «πάσχοντες» από burnut, επειδή, προσωρινά, τους κάνει να αισθάνονται καλύτερα. Ενώ µπορεί να εξασφαλίζει την πρόοδο τους, µμακροπρόθεσμα η άσκηση αυτή εξαντλεί ακόµη περισσότερο τα 43

51 σώµατα τους. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν ανάγκη τη µμείωση της άσκησης, συχνά στο κατώτερο επίπεδο για να διατηρήσουν την ενέργεια τους. Η άσκηση απαιτεί ενεργειακά αποθέµατα αδρεναλίνης τα οποία οι άνθρωποι που «πάσχουν» από burnut δεν διαθέτουν. Μύθος 4 ος BURNOUT. : Δίαιτα-Διατροφή-Διακοπές βοηθούν στην ανάρρωση από το Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν αναρρώνουν ποτέ από το burnut, η ανάρρωση απαιτεί μια ισχυρή δέσμευση στη θεραπεία. Ένας αριθμός φυσικών θεραπειών είναι συχνά απαραίτητος. Η ανάρρωση παίρνει τουλάχιστον μερικά χρόνια. Εάν, κάποιος αναρρώσει γρηγορότερα δεν «έπασχε» ποτέ από burnut. Μύθος 5 ος : Το BURNOUT παρουσιάζεται περισσότερο στους άντρες. Στην πραγματικότητα, είναι πιο συχνό στις γυναίκες. Αυτό είναι κυρίως εξαιτίας των αλλαγών στο lifestyle των γυναικών, αφού πολλές γυναίκες τώρα εργάζονται εκτός σπιτιού, και ταυτόχρονα µμεγαλώνουν και τα παιδιά. Πολλές ανήκουν σε µονογονεϊκές οικογένειες ή και οι δύο γονείς εργάζονται για να πληρώσουν τους φόρους. Οι γυναίκες έχουν πιο αργά αναπτυσσόμενους δείκτες οξείδωσης, έτσι το burnut µπορεί να είναι λιγότερο προφανές στις γυναίκες, άλλα είναι τόσο κοινό ή και περισσότερο από τους άντρες. Μύθος 6 ος : Το BURNOUT εμφανίζεται μόνο στις εργασίες με πολύ stress. Το burnut παρουσιάζεται σε όλες τις οµάδες, ανεξαρτήτως επαγγέλματος, εισοδήματος ή επιπέδου κατάρτισης. Στην πραγματικότητα, πολλοί άστεγοι «πάσχουν» από burnut. Αυτό βοηθάει να καταλάβουμε γιατί πολλοί µπορεί να τα παρατούν ή να καθίστανται ανίκανοι να κρατήσουν µια δουλειά ή να στηρίξουν ένα σπίτι. 44

52 Μύθος 7 ος : Το BURNOUT επηρεάζει μόνο τη φυσική υγεία. Το burnut επηρεάζει κάθε πλευρά της ζωής, έτσι η οικογένεια και η δουλειά σχεδόν πάντα επηρεάζονται. Οι σχέσεις συχνά υποφέρουν. Ο «πάσχων» µπορεί να χάσει το ενδιαφέρον από όλους και όλα. Απλώς δεν υπάρχει αρκετή διαθέσιµη ενέργεια για άλλους ή για δραστηριότητες πέραν από αυτές που απαιτούνται για την επιβίωση. Φίλοι, οικογένεια και εργοδότες συχνά έχουν άγνοια για το τι συμβαίνει, πράγµα το οποίο µόνο επιδεινώνει την κατάσταση. Μύθος 8 ος : Η πυρετώδης ζωή προκαλεί το BURNOUT. Αυτή µπορεί να είναι µια από τις αιτίες. Εν τούτοις, µια πυρετώδης ζωή µπορεί επίσης να είναι ένα αποτέλεσµα του burnut. Υπερβολική δραστηριότητα, υπερβολική εργασία και µια πολύ απασχοληµένη ζωή µπορεί να είναι ένας τρόπος να παρακινήσει κάποιον σε δραστηριότητα, αντισταθμίζοντας ψυχολογικά τα αισθήματα εξουθένωσης. Όταν τέτοιου είδους άτοµα σταµατάνε την εργασία και περιφέρονται τριγύρω, θα αισθανθούν πόσο πραγματικά εξαντλημένοι και ίσως καταθλιπτικοί είναι. Μύθος 9 ος :Η υπερβολική εργασία για σειρά ετών προκαλεί BURNOUT. Είναι πιθανό. Παρ' όλ' αυτα, µπορεί να προκύψει λόγω ενός και µόνο σοκ ή από κάποια σειρά τραυμάτων που µπορεί να προκύψουν στην ίδια χρονική περίοδο. Μπορεί και να µην συνδέεται µε κανένα τραύµα ή άλλη δραστηριότητα. Συχνά ένας συνδυασµός παραγόντων προκαλούν burnut. Εάν κάποιος πάθει burnut εξ αιτίας µιας ασθένειας, ατυχήµατος, διαζυγίου, υπερβολικής εργασίας ή άλλου stress εξαρτάται πάρα πολύ από την δυνατότητα του να χειριστεί το stress παρά να αντιμετωπίσει τον συνολικό όγκο του άγχους. 45

53 Μύθος 10 ος επιστημονική βάση. : Το BURNOUT είναι ένας πολυχρησιμοποιημένος όρος χωρίς Επειδή το burnut δεν εµφανίζεται σε ακτινογραφίες ή σε εξετάσεις αίµατος δεν σηµαίνει ότι δεν είναι και αληθινό. Το burnut µπορεί να µετρηθεί και να ποσοτικοποιηθεί χρησιμοποιώντας διάφορα τεστ. Ο όρος δεν είναι πλυχρησιμοποιημένος. Στην πραγματικότητα είναι λίγο χρησιμοποιούμενος. Ένα µμεγάλο ποσοστό του πληθυσμού «πάσχει» από burnut και θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιµο αν το κατανοούσαν περισσότερο οι γιατροί και γενικότερα οι επιστήμονες υγείας, ακόµα και αν δεν είχαν καµία θεραπεία. Μύθος 11 ος : Ο άφθονος ύπνος θα εξαλείψει το BURNOUT. υστυχώς δεν είναι έτσι. Το σώµα αδυνατεί να αναγεννήσει την ενέργεια του κατά τη διάρκεια του ύπνου. Το να ξυπνάει κανείς κουρασμένος είναι ένα πρώιµο σύµπτωµα του burnut. Όπως µια άδεια µμπαταρία, το σώµα δεν ξαναφορτίζει τον εαυτό του κατά τη διάρκεια του ύπνου. Μια ενδιαφέρουσα αρχή υγείας είναι ότι κάποιος µπορεί να ξαναγεµίσει κατά τη διάρκεια του ύπνου σε αναλογία µε την ενέργεια που διαθέτει. Οι «ασθενείς» έχουν υπερκόπωση που εμπλέκεται µε τη αναγεννώμενη δύναµη του ύπνου τους. Μύθος 12 ος : Για ανάρρωση από το BURNOUT αρκεί απλώς ο επαναπροσδιορισμός της στενής επικοινωνίας με αυτούς που ανήκουν στο στενό περιβάλλον του ασθενούς. Η επικοινωνία είναι επίσης δύσκολη όταν κάποιος πάσχει από burnut. Το burnut µπορεί να επηρεάσει σε σπουδαίο βαθµό τη στάση κάποιου, την άποψη και τις αντιλήψεις, κάνοντας την πραγματική επικοινωνία πολύ δύσκολη. Η χαµηλή ενέργεια µπορεί από µόνη της να βλάψει την επικοινωνία. Έλλειψη κατανόησης του προβλήματος από τους συντρόφους, φίλους και άλλους µπορεί επίσης να επηρεάσει την επικοινωνία. 46

54 Μύθος 13 ος : Για να ξεπεράσει κανείς το BURNOUT πρέπει να ξαναέλθει σε επαφή με τον εαυτό του. Δεν είναι αρκετό για ανάρρωση. Λόγο των παράξενων αισθημάτων που προκαλεί το σύνδρομο αυτό. Όπως είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση και οι αρνητικές στάσεις που συχνά συνοδεύουν το burnut. Πολλοί άνθρωποι που καταβάλλονται από το σύνδρομο αυτό γίνονται σε μεγάλο βαθμό εσωστρεφείς, πράγμα το οποίο μπορεί να τους κάνει χειρότερο καθώς έρχονται σε επαφή με όλα τους τα προβλήματα. Μύθος 14 ος : Η ανάρρωση από το BURNOUT είναι θέμα μηνών. Παίρνει τουλάχιστον δυο χρόνια για να επανέλθει το άτομο, διότι ο οργανισμός έχει καταβεβληθεί. Εάν κάποιος αναρρώσει μέσα σε μήνες, δεν έπασχε από burnut. Συχνά, µια µικρή ανάκαµψη µπορεί να φανεί σαν ίαση η οποία όµως δεν είναι. Οι «πάσχοντες» χρειάζονται λεπτομερέστατη εξέταση και όχι µια µικροανάκαµψη. Ο ασθενής πρέπει να δεσμεύεται να κάνει ότι χρειάζεται και να αφιερώσει µερικά χρόνια ώστε να θεραπευτεί. Αυτό χρειάζεται για να γίνει άµεση απασχόληση ή εργασία για λίγο, επιτρέποντας όλα τα άλλα ενδιαφέροντα και δραστηριότητες να γίνουν δευτερεύοντα µμπροστά στη δέσμευση της θεραπείας. Μύθος 15 ος : Το BURNOUT δεν είναι σοβαρό ιατρικό πρόβλημα εκτός αν το stress επηρεάσει/διαταράξει τον οργανισμό. Η επαγγελματική εξουθένωση, θέτει τη βάση για όλες τις νόσους, επειδή η ενέργεια είναι κοινός παρονομαστής της υγείας. Όλες οι ασθένειες ξεκινούν με κόπωση. Είναι πιθανόν όμως να προκληθούν προβλήματα όπως η αύξηση της πίεσης. Το burnut είναι ένα σοβαρό ιατρικό πρόβλημα, παρόλα αυτά τα συμπτώματα μπορεί να είναι ασαφή και άσχετα με κάποια συγκεκριμένη ασθένεια. 47

55 Μύθος 16 ος : Το BURNOUT είναι νέο φαινόμενο. Στην πραγματικότητα, το burnut είναι εξίσου παλιό µε την ανθρωπότητα. Μπορεί ακόµη να βοηθήσει να καταλάβουµε την ανάπτυξη και την παρακµή ολόκληρων πολιτισµών. Έθνη συχνά αλλάζουν µέσα στο χρόνο. Καταπιεστικές παραδόσεις µπορούν κατά τη διάρκεια του χρόνου να οδηγήσουν έθνη σε burnut. Σταθεροί πόλεµοι όπως συναντώνται στην Ευρώπη µπορούν να οδηγήσουν σε burnut. Η τοξική έκθεση σε µμολύβδινους σωλήνες νερού µπορεί να οδηγήσουν σε burnut. Χορτοφάγες δίαιτες ή καταστροφικές θρησκευτικές ιδέες, όπως είναι σε χώρες σαν την Ινδία, µπορεί να είναι ένας παράγοντας. Καταπιεστικά οικονοµικά συστήµατα µπορούν να συνεισφέρουν σε µμερικά έθνη. Η διαδικασία µπορεί να είναι αθροιστική επειδή τα παιδιά γεννιούνται από «καµένους» γονείς συνεχίζουν το πρότυπο µέχρι ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο να πάθει burnut. Κάτοικοι εθνών όπως η Αµερική έχουν ένα πλεονέκτημα. Νέοι µετανάστες είναι συχνά οι περισσότερο φιλόδοξοι που έχουν καλύτερη υγεία και µπορούν να βοηθήσουν στην ανανέωση του πληθυσμού. Επίσης, έθνη που δίνουν έµφαση στην ελευθερία και στα ανθρώπινα δικαιώµατα, επιτρέπουν στους ανθρώπους να επινοούν καλύτερους τρόπους διατήρησης και προαγωγής της υγείας τους. 48

56 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η έρευνα μας, έγινε με την παράθεση ενός ερωτηματολογίου δεκαπέντε(15) ερωτήσεων, το οποίο δώσαμε προς συμπλήρωση σε ένα δείγμα ατόμων. Η διανομή αυτή έγινε σε δύο περιοχές, στον Πύργο και στην Αρχαία Ολυμπία, Νομός Ηλείας και στο Αγρίνιο Νομός Αιτωλοακαρνανίας. Συγκεκριμένα διαθέσαμε το ερωτηματολόγιο σε διακόσια(200) άτομα, τους οποίους χωρίσαμε σύμφωνα με το είδος της απασχόλησης τους, δηλαδή σε ιδιωτικό, δημόσιο και άλλο τομέα. Από το 100%, το 50% ήταν άντρες και το άλλο 50% ήταν γυναίκες. Ο βαθμός ανταπόκρισης ήταν 64% για τον ιδιωτικό τομέα, 32% για τον δημόσιο τομέα και 4% για άλλο τομέα (respnse rate). Η επεξεργασία όλων των δεδομένων μας έγινε με την βοήθεια των στατιστικών Excel της εταιρείας του λογισμικού Micrsft. Παρακάτω παρατίθενται το ερωτηματολόγιο, το οποίο περιέχει ερωτήσεις για δημογραφικά στοιχεία, το εργασιακό περιβάλλον, την στάση του υποκειμένου απέναντι στους συναδέλφους του, τόσο στο χώρο εργασίας του όσο και έξω από αυτό. 49

57 5.1 ΥΛΙΚΟ ΕΡΕΥΝΑΣ Στην πτυχιακή μας εργασία συμπεριλάβαμε διακόσια(200) άτομα, που τα χωρίσαμε στον ιδιωτικό, δημόσιο και άλλο τομέα. Ισόποσα τα άτομα που απάντησαν στο 100%, αντιστοιχούν σε 50% άντρες και 50% γυναίκες. Οι ηλικιακές ομάδες τους αντιστοιχούν στις ακόλουθες 25-28, 29-31,32-35,36-39,40-43,44-47, Απόφοιτοι πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης ήταν οι 5(5%), δευτεροβάθμιας οι 62(32%), τριτοβάθμιας οι 130(60%) και άλλο οι 3(3%). Με βάση το ερωτηματολόγιο που δόθηκε σε Πύργο και Αγρίνιο, τα αποτελέσματα χωρίστηκαν σύμφωνα με την ψυχομετρική κλίμακα, η οποία τα κατατάσσει σε τέσσερα επίπεδα δείχνοντας έτσι τα ποσοστά των ατόμων που πάσχουν από το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης: ΕΠΙΠΕΔΟ 1: Πολύ σοβαρός κίνδυνος burnut ΕΠΙΠΕΔΟ 2: Βρίσκεστε σε σοβαρό κίνδυνο από το σύνδρομο burnut, προβείτε στην επίλυση των παραγόντων που σας οδήγησαν σε αυτήν την κατάσταση επειγόντως ΕΠΙΠΕΔΟ 3: ΠΡΟΣΟΧΗ! Ίσως να βρίσκεστε σε σοβαρό κίνδυνο από το σύνδρομο burnut ΕΠΙΠΕΔΟ 4: Τα σημάδια του burnut, είναι ελάχιστα εδώ 50

58 5.2 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΝΟΜΟΥ ΗΛΕΙΑΣ Πραγματοποιώντας αυτή την έρευνα στις περιοχές Αρχαία Ολυμπία και Πύργο, Ηλείας με βάση τα αποτελέσματα τα οποία προέκυψαν από την ανάλυση του ψυχομετρικού εργαλείου των ατόμων που έλαβαν μέρος στην συμπλήρωση του ερωτηματολογίου μας. Τα επίπεδα που κατατάχθηκαν τα άτομα είναι τα ακόλουθα: Βρίσκεστε σε σοβαρό κίνδυνο από το σύνδρομο burnut, προβείτε στην επίλυση των παραγόντων που σας οδήγησαν σε αυτήν την κατάσταση επειγόντως. Το 20% των ατόμων που συγκέντρωσαν αυτή την βαθμολογία αντιστοιχούν σε δεκατέσσερις 14% γυναίκες και σε έξι 6% άντρες. Η ηλικία του κυμαίνετε, η μικρότερη από έως την μεγαλύτερη Στον ιδιωτικό τομέα ανήκουν δεκαπέντε 15% άτομα, στον δημόσιο τέσσερα 4% και σε άλλο τομέα ένας 1%. 51

59 ( Γραφ.1 Πίτα ποσοστών, με βάση το φύλο. Χρυσανθοπούλου Θ. Το σύνδρομο burnut και οι επιπτώσεις στις εργασιακές και προσωπικές σχέσεις, ΤΕΙ Ιονίων νήσων, δημοσίων σχέσεων και επικοινωνίας, Αργοστόλι ) ( Γραφ.2 Πίτα ποσοστών, με βάση την ηλικία, Χρυσανθοπούλου Θ. Το σύνδρομο burnut και οι επιπτώσεις στις εργασιακές και προσωπικές σχέσεις, ΤΕΙ Ιονίων νήσων, δημοσίων σχέσεων και επικοινωνίας, Αργοστόλι ) 52

60 ( Γραφ.3 Πίτα ποσοστών, με βάση τον τομέα απασχόλησης, Χρυσανθοπούλου Θ. Το σύνδρομο burnut και οι επιπτώσεις στις εργασιακές και προσωπικές σχέσεις, ΤΕΙ Ιονίων νήσων, δημοσίων σχέσεων και επικοινωνίας, Αργοστόλι ) ΠΡΟΣΟΧΗ! Ίσως να βρίσκεστε σε σοβαρό κίνδυνο από το σύνδρομο burnut. Σε αυτό το επίπεδο βλέπουμε τα περισσότερα άτομα 77%. Συγκεκριμένα, τα εβδομήντα εφτά άτομα που συγκέντρωσαν αυτή την βαθμολογία αντιστοιχούν σε τριάντα τρείς 33% άντρες και σε σαράντα τέσσερεις 44% γυναίκες. Η ηλικία τους κυμαίνετε, η μικρότερη από έως την μεγαλύτερη Στον ιδιωτικό τομέα ανήκουν οι πενήντα τρείς 53%, στο δημόσιο οι είκοσι δύο 22% και σε άλλο τομέα οι δύο 2%. 53

61 ( Γραφ.4 Πίτα ποσοστών, με βάση το φύλο, Χρυσανθοπούλου Θ. Το σύνδρομο burnut και οι επιπτώσεις στις εργασιακές και προσωπικές σχέσεις, ΤΕΙ Ιονίων νήσων, δημοσίων σχέσεων και επικοινωνίας, Αργοστόλι ) ( Γραφ.5 Πίτα ποσοστώ, με βάση την ηλικία,, Χρυσανθοπούλου Θ. Το σύνδρομο burnut και οι επιπτώσεις στις εργασιακές και προσωπικές σχέσεις, ΤΕΙ Ιονίων νήσων, δημοσίων σχέσεων και επικοινωνίας, Αργοστόλι ) 54

62 ( Γραφ.6 Πίτα ποσοστών, με βάση τον τομεα απασχόλησης, Χρυσανθοπούλου Θ. Το σύνδρομο burnut και οι επιπτώσεις στις εργασιακές και προσωπικές σχέσεις, ΤΕΙ Ιονίων νήσων, δημοσίων σχέσεων και επικοινωνίας, Αργοστόλι ) Τα σημάδια του burnut, είναι ελάχιστα εδώ. Το 3% των ατόμων που συγκέντρωσαν αυτή την βαθμολογία αντιστοιχούν σε έναν άντρα και δύο γυναίκες. Η ηλικία τους κυμαίνετε, η μικρότερη από έως την μεγαλύτερη Και τ 3% των ατόμων αυτών ανήκουν στον ιδιωτικό τομέα. 55

63 ( Γραφ.7 Πίτα ποσοστών, με βάση το φύλο, Χρυσανθοπούλου Θ. Το σύνδρομο burnut και οι επιπτώσεις στις εργασιακές και προσωπικές σχέσεις, ΤΕΙ Ιονίων νήσων, δημοσίων σχέσεων και επικοινωνίας, Αργοστόλι ) ( Γραφ.8 Πίνακας ποσοστών, με βάση την ηλικία, Χρυσανθοπούλου Θ. Το σύνδρομο burnut και οι επιπτώσεις στις εργασιακές και προσωπικές σχέσεις, ΤΕΙ Ιονίων νήσων, δημοσίων σχέσεων και επικοινωνίας, Αργοστόλι) 56

64 ( Γραφ.9 Πίτα ποσοστών, με βάση την απασχόληση, Χρυσανθοπούλου Θ. Το σύνδρομο burnut και οι επιπτώσεις στις εργασιακές και προσωπικές σχέσεις, ΤΕΙ Ιονίων νήσων, δημοσίων σχέσεων και επικοινωνίας, Αργοστόλι ) 57

65 5.3 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΝΟΜΟΥ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ Πραγματοποιώντας αυτή την έρευνα στο Αγρίνιο συγκεντρώθηκαν τα παρακάτω αποτελέσματα των ερωτηματολογίων με βάση τα οποία οδηγηθήκαμε στην ψυχομετρική ανάλυση των ατόμων που έλαβαν μέρος στη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων μας. Τα επίπεδα που κατατάξαμε τα άτομα είναι τα ακόλουθα: Πολύ σοβαρός κίνδυνος burnut. Σε αυτό το επίπεδο είναι η πολύ έντονη μορφή του συνδρόμου. Τα άτομα εδώ αποτελούν το 3% από τα οποία είναι το 2% γυναίκες και το 1% άντρας. Η ηλικία τους κυμαίνεται, η μικρότερη από έως την μεγαλύτερη Τα τρία αυτά άτομα απασχολούνται στον ιδιωτικό τομέα. ( Γραφ.10 Πίτα ποσοστών, με βάση το φύλο, Καραγκούνη Χ. Το σύνδρομο burnut και οι επιπτώσεις στις εργασιακές και προσωπικές σχέσεις, ΤΕΙ Ιονίων νήσων, δημοσίων σχέσεων και επικοινωνίας, Αργοστόλι ) 58

66 ( Γραφ.11 Πίτα ποσοστών, με βάση την ηλικία, Καραγκούνη Χ. Το σύνδρομο burnut και οι επιπτώσεις στις εργασιακές και προσωπικές σχέσεις, ΤΕΙ Ιονίων νήσων, δημοσίων σχέσεων και επικοινωνίας, Αργοστόλι ) ( Γραφ.12 Πίτα ποσοστών, με βάση την απασχόληση, Καραγκούνη Χ. Το σύνδρομο burnut και οι επιπτώσεις στις εργασιακές και προσωπικές σχέσεις, ΤΕΙ Ιονίων νήσων, δημοσίων σχέσεων και επικοινωνίας, Αργοστόλι ) 59