Ερώτηση 1η: Ποιητικές τεχνικές

Transcript

1 Ερώτηση 1η: Ποιητικές τεχνικές α. Αφηγηµατικά στοιχεία 1. Η ποιήτρια-αφηγήτρια είναι δραµατοποιηµένη-οµοδιηγηµατική αν και καθυστερεί να δηλώσει την συµµετοχή της στα δρώµενα σε α πρόσωπο (3η, 6η, 7η και τελευταία στροφή). 2. Βλέπει και σχολιάζει τον περιβάλλοντα χώρο από εσωτερική οπτική γωνία, την εσωτερική γωνία της υποκειµενικής της άποψης σχετικά µε τη φθορά του χρόνου, κάνει δηλαδή εσωτερική εστίαση. 3. Συµµετέχει στα δρώµενα ως πρωταγωνίστρια (αυτοδιηγητική) όπως φαίνεται στην 3η, 6η, 7η και τελευταία στροφή. 4. Συνδυάζει αφήγηση σε α γραµµατικό πρόσωπο (µίµηση άµεση αφήγηση) και σε γ γραµµατικό πρόσωπο (διήγηση-έµµεση αφήγηση), συνθέτοντας έτσι τα µοτίβο της γενικής φθοράς και του τέλους των πολιτισµών µε το προσωπικό βίωµα της απώλειας του αγαπηµένου προσώπου. β. Ο χρόνος της αφήγησης 5. Παρά την χρήση ενεστώτα σε όλο το ποίηµα για να δοθεί έµφαση στην ένταση του παρόντος ποιητικού βιώµατος, στην αφήγηση λειτουργούν δύο χρονικά επίπεδα: α)το επίπεδο του απώτερου παρελθόντος, του αρχαιοελληνικού δηλαδή πολιτισµού που φθείρεται και θνήσκει, προβαλλόµενο στο παρόν µε την χρήση του ενεστώτα σε διαδοχικές εικόνες (στροφή α, β, δ, στ) και β)το επίπεδο του καθεαυτό παρόντος όπου εκτίθεται το βίωµα του ποιητικού υποκειµένου (στροφές γ, στ, ζ και τελευταία στροφή). Έτσι συντίθενται το συλλογικό βίωµα, το τέλος του πολιτισµού, µε το ατοµικό βίωµα, το τέλος των ανθρώπων.

2 γ. Ο χώρος της αφήγησης 6. Το ποίηµα έχει τον χαρακτήρα περιπλάνησης της ποιήτριας στο αρχαιολογικό χώρο των ελφών. Έτσι διακρίνουµε επτά επίπεδα χώρου: α)την γενική εικόνα της φύσης που παρατηρεί η ποιήτρια στην πρώτη στροφή. β)την φανταστική ποµπή 2 που τελείται στις κλίµακες των ελφών. γ)την περιήγηση στο χώρο του θεάτρου στην τέταρτη στροφή. δ)τον χώρο του σταδίου στην Πέµπτη. ε)στο ναό του Απόλλωνα. στ)την στάση στο µουσείο στην έβδοµη στροφή και ζ)τέλος τον εξωτερικό χώρο του µουσείου στην τελευταία στροφή. Μ αυτή την τεχνική η ποιήτρια στερεώνει δοµικά το ποίηµα ακολουθώντας τα βήµατα ενός σύγχρονου επισκέπτη των ελφών, ενισχύοντας την ενότητά του. δ. Άλλες τεχνικές 7. Το ποίηµα δοµείται µε βάση την εναλλαγή περιγραφών (εξωτερικός χώρος) και στοχαστικών παραστάσεων, που έχουν σαν αφετηρία τις εικόνες του τοπίου ή των αρχαιοτήτων. 8. Η ποιήτρια συνθέτει κυκλικά το ποίηµα. Ο τίτλος του παρατίθεται και ως κατακλείδα, τονίζοντας έτσι τον κύκλο της ζωής που κλείνει. Ερώτηση 2η «Μέσα στον ποιητικό της χώρο, κατοικεί η ίδια περιστοιχισµένη από τα άψυχα αντικείµενα και τις αφηρηµένες έννοιες. Στις τελευταίες δίνει υπόσταση υποκειµένων...». Πώς επιβεβαιώνεται η συγκεκριµένη άποψη στο ποίηµα; Στην ποίηση της Κικής ηµουλά «κατοικεί» πράγµατι η ίδια. Η παρουσία άλλων ζωντανών ανθρώπων αποκλείεται, υπογραµµίζοντας έτσι την προσωπική της µοναξιά ιδιαίτερα µετά τον θάνατο του συζύγου της- και ολοκληρώνοντας την ιδιότυπη ποιητική της φωνή. Τα άψυχα ή τα έµψυχα, αλλά µη ανθρώπινα, στοιχεία συνθέτουν τον ποιητικό της κόσµο και οι αφηρηµένες έννοιες, λειτουργώντας πάντα µε την συµβολική τους διάσταση, την συντροφεύουν στις εσωτερικές της αναζητήσεις. Το «Γας Οµφαλός» είναι χαρακτηριστικό παράδειγµα αυτού του ιδιαίτερου ποιητικού κόσµου, καθώς σε κάθε στροφή επιβεβαιώνεται σταθερά.

3 Στην πρώτη στροφική ενότητα συντίθεται, αποκλειστικά από άψυχα αντικείµενα, µια υποβλητική εικόνα µελαγχολικής φθοράς: Οι µετόπες, τα σύννεφα, οι θρόνοι τους, οι ζωφόροι, τα κίτρινα φύλλα, τα αντισεισµικά ανάκτορα, η πτώση ενός πολιτισµού. Στην δεύτερη µία φανταστική ποµπή, προβεβληµένη στο παρόν, για να εξαρθεί η κυριαρχία του θανάτου. Εδώ εναλλάσσονται τα άψυχα και τα αφηρηµένα: Σκαλοπάτια, το κυρίαρχο σύµβολο, οι σαρκοφάγοι, οι νεκροί (και γι αυτό άψυχοι) βασιλείς, η προφητεία, η φιλοδοξία, οι αιώνες (ο κυρίαρχος χρόνος), οι επαναλήψεις, η ροή, οι περικνηµίδες και τα ξερόχορτα. Στην συνέχεια εκτίθεται το προσωπικό βίωµα µε τον ίδιο τρόπο: οι πέτρες του θεάτρου, τα επίσηµα θυµάρια, οι θεατρόφιλοι βράχοι και η τραγωδός αυλαία που πρωταγωνιστεί στο παράλογο θέατρο της ζωής. Παρακάτω το αφηρηµένο συνεχίζει να προσωποποιείται: η παρακµή χειροκροτεί, η ερµηνεία πρωταγωνιστεί και οι κύκλοι δροµείς συναγωνίζονται στον αέναο κύκλο της ζωής. Στην έκτη στροφή τα κίνητρα συνάγονται σε υδραγωγεία, η ζωή αποφεύγει τον χρησµό της σαρκοφάγου και η σαρκοφάγος αλληγορικά υµνεί την κυριαρχία του θανάτου. Στη συνέχεια οι σπασµένες αρτιότητες, αφηρηµένες αλλά και πολύ συγκεκριµένες, τα τσακισµένα αγάλµατα, της γυναίκας, του νεκρού πολεµιστή µε την απόστρατη ασπίδα του, ο κόσµος των συµβολικών αψύχων, ο καθρέφτης, η Σφίγγα και το ερώτηµα. Στην τελευταία στροφή, οι απόλυτα συγκεκριµένες έννοιες, οι καντίνες, τα σάντουιτς, τα αναψυκτικά, άψυχες µεν σύµβολα δε ενός εµπορευµατικού κόσµου. Και πιο κάτω τα µάρµαρα οι πέτρες. Και τέλος το σκληρό, το οδυνηρό βίωµα που σηµαδεύει για πάντα τις ανθρώπινες ζωές. Ερώτηση 3η: α. Να βρείτε τα σχήµατα λόγου της δεύτερης στροφής. β. Να σχολιάσετε τα σύµβολα της ίδιας στροφής. α. Σχήµατα λόγου Ποµπή σκαλοπατιών: µεταφορά Προπορεύονται οι σαρκοφάγοι: προσωποποίηση

4 Προσκυνητές της προφητείας: προσωποποίηση της προφητείας δώρα που στέλνει η φιλοδοξία: προσωποποίηση της φιλοδοξίας, αιώνες κοιλαράδες / επαναλήψεις παλλακίδες: προσωποποιήσεις, φρουρά της ροής: σαρκοφάγοι: προσωποποίηση περικνηµίδες: τσουκνίδες και ξερόχορτα: µεταφορά Ανακόλουθα (σχήµατα όπου ανατρέπεται η «κανονική» σειρά των όρων µιας πρότασης): Προπορεύονται οι αρχές του τόπου ακολουθούν βασιλείς Φρουρά της ροής εκατέρωθεν σωµατοφύλακες β. Σχολιασµός συµβόλων Η δεύτερη ενότητα συνθέτει µια φανταστική αναπαράσταση τελετουργικού αρχαίου δρώµενου, µιας ελφικής ποµπής προς τιµήν του θεού Απόλλωνα µε στόχο να υποδηλώσει την απόλυτη εξουσία του θανάτου στον αρχαίο χώρο, τονίζοντας έτσι το τέλος των πολιτισµών. Γι αυτό οι βασικές της έννοιες λειτουργούν ως σύµβολα που συντείνουν σε αυτή την πραγµατικότητα. Σ αυτή την θρησκευτική ποµπή, προπορεύονται οι αρχές του τόπου οι σαρκοφάγοι. Οι µαρµάρινες ή λίθινες λάρνακες όπου οι αρχαίοι τοποθετούσαν τους νεκρούς τους που υποδηλώνουν σε συµβολικό επίπεδο την απόλυτη κυριαρχία του θανάτου καθώς αποτελούν την εξουσία του ελφικού χώρου, η οποία στην αρχαιότητα βρισκόταν στην κεφαλή της ποµπής. Στους δύο επόµενους στίχους, τον όγδοο και τον ένατο, η ποιήτρια τονίζει την ανθρώπινη µαταιοδοξία και κενότητα, επιλέγοντας ως σύµβολα τους βασιλείς και τους αρχηγούς πολέµων που ακολουθούν την ποµπή. Εδώ τα σύµβολα της ανθρώπινης εξουσίας υποτάσσονται στον θάνατο στις σαρκοφάγους- καθώς τον ακολουθούν. Συνδυάζονται µε δύο αφηρηµένες έννοιες. Οι βασιλείς προσκυνούν την προφητεία, ποθούν να µάθουν το µέλλον για να στερεώσουν την εξουσία τους, πόθος χωρίς νόηµα, µαταιόδοξος, γιατί σύµφωνα µε την ποιήτρια το µέλλον είναι γνωστό και είναι οι σαρκοφάγοι. Οι αρχηγοί πολέµων κινούνται από την φιλοδοξία τους, η γνώση του µέλλοντος φέρνει τη νίκη και φέρουν δώρα στους µάντες της. Είναι λοιπόν το ίδιο µαταιόδοξοι µε τους βασιλείς και για τον ίδιο λόγο. Το υπαρξιακό τους άγχος δεν έχει νόηµα.

5 Στους επόµενους στίχους (10-11) η ποιήτρια σχολιάζει τον χρόνο. Σύµβολό του είναι προσωποποιηµένοι οι αιώνες, αντιποιητικοί και κοιλαράδες. Έµµεσο σχόλιο στη φθορά του χρόνου, του δυσβάσταχτου γεµάτου επαναλήψεις χρόνου, από την αρχαιότητα µέχρι σήµερα. Γι αυτό γίνεται και η αναφορά στο θεσµό της παλλακείας τονίζοντας την «ερωτική» σχέση χρόνου και επανάληψης και θεωρώντας την δεύτερη ως αιτία της φθοράς. Η στροφή κλείνει κυκλικά µε το σύµβολο της σαρκοφάγου σε νέα ανάγνωση. εν προπορεύεται απλά (στίχος 7) αλλά φρουρεί την ποµπή-ροή. Η ποιήτρια εδώ είναι σαφής. Κανείς πολιτισµός ή άνθρωπος δεν διαφεύγει από τον θάνατο που περιστοιχίζει τους πάντες. Ερώτηση 4η Το ποίηµα έχει τον χαρακτήρα µοναχικής περιπλάνησης στον αρχαιολογικό χώρο των ελφών. Να εντοπίσετε τα στάδια αυτής της περιπλάνησης και να τα ερµηνεύσετε. Στο ποίηµα διακρίνονται έξι στάδια περιπλάνησης που διέρχονται την διαδροµή ενός τυπικού επισκέπτη του αρχαιολογικού χώρου των ελφών. α. εύτερη στροφή. Η ποιήτρια βαδίζει την ανοδική κλίµακα του χώρου όπου τελούνταν οι ελφικές ποµπές. Σ αυτή την ανάβαση αναπλάθει ένα φανταστικό τελετουργικό προβάλλοντάς το στη σύγχρονη εποχή, µια φανταστική ποµπή όπου τονίζεται η απόλυτη εξουσία του θανάτου µε την επανάληψη του συµβόλου της σαρκοφάγου. β. Τέταρτη στροφή. Συνεχίζοντας την περιήγησή της βρίσκεται στον χώρο του θεάτρου, όπου αναπλάθει ένα θεατρικό δρώµενο της αρχαιότητας κατ αντιστοιχία µε το δρώµενο της δεύτερης στροφής. Στην θεατρική αυτή πράξη πρωταγωνιστούν ή συµµετέχουν άψυχα και έµψυχα αντικείµενα. Η απουσία ανθρώπινου στοιχείου και η έµφαση στην «τραγωδό αυλαία», την αυλαία του τέλους τονίζει το παράλογο µιας ζωής παραδοµένης στην εξουσία του θανάτου.

6 γ. Πέµπτη στροφή. Επόµενη παρατήρηση χωρίς να τον επισκεφτεί η ποιήτρια- ο χώρος του σταδίου, όπου τελούνται γυµναστικοί αγώνες προς τιµήν του Θεού. Κι εδώ δίνεται έµφαση στην µαταιότητα της ζωής, δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας κύκλος που κλείνει. δ. Έκτη στροφή. Η ποιήτρια διέρχεται από το ναό. Επαναλαµβάνεται η κυριαρχία του θανάτου η σαρκοφάγος πάλι- και η µαταιότητα της αναζήτησης του µέλλοντος. ε. Έβδοµη στροφή. Συνεχίζει στο µουσείο. Παρατηρεί τα τσακισµένα εκθέµατα προβάλλοντάς τα στα προσωπικά της βιώµατα. Την ψυχολογική της κατάρρευση (η τσακισµένη γυναίκα) τον θάνατο του άντρα της (ο νεκρός πολεµιστής), το µάταιο του γυναικείου ρόλου (η δούλη που καλλωπίζεται). Κλείνει µε το αναπάντητο ερώτηµα της Σφίγγας που σχολιάζει την ανθρώπινη πορεία και την φθορά. στ. Τέλος, η ποιήτρια έξω από το µουσείο, παρατηρεί και καταγγέλλει την εµπορευµατικοποίηση του αρχαιοελληνικού πολιτισµού, που τον πλήττει διττά: όχι µόνο έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί αλλά και εξευτελίζεται ως τουριστικό έκθεµα. Αναπλάθοντας λοιπόν η Κική ηµουλά το σύνολο των ελφικών δρωµένων και αφιερώνοντας ένα ιδιαίτερο σχόλιο για το καθένα από αυτά, τις ποµπές, τα θεατρικά δρώµενα, τους αγώνες, συνθέτει το σύνολο της κορυφαίας στιγµής του αρχαιοελληνικού πολιτισµού για να καταλήξει σε µια κοινή συνιστώσα-συµπέρασµα: Οι πολιτισµοί και οι άνθρωποι έχουν κοινό και βέβαιο τέλος. Ερώτηση 5η Παράλληλο κείµενο Να συγκρίνετε το ποίηµα της Κικής ηµουλά µε το απόσπασµα του Γιώργου Σεφέρη ως προς: Α) Το θέµα της απώλειας των αγαπηµένων προσώπων, και Β) Το θέµα της φθοράς και του τέλους των πολιτισµών. Α)Οι δύο ποιητές προσεγγίζουν το θέµα της απώλειας των αγαπηµένων προσώπων από κοινή, εν µέρει, οπτική. Η Κική ηµουλά στην τρίτη (καθ οδόν... κτήσεις), στην έβδοµη (µόνο η κουλουριασµένη... ασπίδα) και στην τελευταία στροφή (Το σκληρό επτοήθη), σε καθαρά προσωπικό-βιωµατικό επίπεδο, αναφέρεται στο νεκρό σύζυγό της, τονίζοντας αρχικά το ανθρώπινο µεγαλείο του (εξάπλωσες των αφανών τις κτήσεις). Στη συνέχεια µε την εικόνα του νεκρού πολεµιστή δίπλα σε απόστρατη ασπίδα

7 την πικρή µαταιότητα των αγώνων του και τέλος την προσωπική της οδύνη και την αίσθηση ήττας που γέννησε µέσα της η απώλειά του: Τα σκληρά βιώµατα χαράζουν την ψυχή και δεν διαγράφονται ποτέ, γράφει η ποιήτρια. Ο Γιώργος Σεφέρης, σε πρώτο πληθυντικό (...µεσ τη ζωή µας) γενικεύει το ατοµικό βίωµα δίνοντάς του συλλογική διάσταση. Και αυτός διαπιστώνει την απώλεια των αγαπηµένων προσώπων (η κίνηση του προσώπου πελάγου) και διερωτάται για την βεβαιότητά της (ή µήπως όχι... ζωντανής). ιαπιστώνει όπως η Κική ηµουλά την τροµαχτική οδύνη που προκαλεί αυτή η απώλεια (εκεί που µένουµε τώρα ανυπόστατοι λυγίζοντας σαν τα κλωνάρια της φριχτής ιτιάς... µαρµάρωσε µε την απόφαση µιας πίκρας παντοτινής) και εντείνει αυτή την οδύνη µε την χρήση του επιθέτου «παντοτινής». Σεφέρης και ηµουλά δίνουν οριστική διάσταση στην πόνο που προκαλείται από την απώλεια και ταυτόχρονα τον γενικεύουν, ο ποιητής µε την χρήση α πληθυντικού προσώπου και η ποιήτρια ορίζοντάς τον ως συλλογικό βίωµα (Ακουστό ανά τον κόσµο το ΕΠΤΟΗΘΗ). ιαφέρουν µόνο στον βαθµό της βεβαιότητας, όχι για την οδύνη, αλλά για την ίδια την απώλεια. Ο ποιητής διερωτάται (υπάρχουν... ή µήπως όχι) καθώς δεν αφορµάται από προσωπικό βίωµα ενώ η Κική ηµουλά, έχοντας πρόσφατη την απώλεια του συζύγου της, απόλυτα βιωµατικά είναι βέβαιη. Β) Το θέµα της φθοράς και του τέλους των πολιτισµών είναι το κυρίαρχο θέµα και των δύο ποιηµάτων. Οι αναλογίες τους είναι πυκνές, ενίοτε και στο εκφραστικό επίπεδο, και όχι µόνο από την πλευρά του περιεχοµένου. Στις πρώτες στροφές και των δύο ποιητών παρουσιάζεται µε σιγουριά η εικόνα της φθοράς. Οι «χαλασµένες γραµµές, οι ακµές, οι αιχµές τα κοίλα και οι καµπύλες, το πέρασµα της βροχής και του αέρα» του Γιώργου Σεφέρη παρουσιάζουν τη φθορά και την πτώση του αρχαιοελληνικού πολιτισµού που παρατηρεί ο ποιητής στην ακρόπολη της Οµηρικής Ασίνης. Αναλόγως η Κική ηµουλά παρουσιάζει (ίσως εµπνευσµένη από τον Βασιλιά της Ασίνης) ένα πολιτισµό που φθείρεται και πεθαίνει, υπονοεί τον άνεµο, εκθέτει την βροχή, προσπαθώντας να υποβάλει µελαγχολικά τον αναγνώστη. Στις επόµενες στροφές η Κική ηµουλά εστιάζει µέσα από εικόνες ενός φθαρµένου πολιτισµού στα κεντρικά σηµεία της ποίησής της: στη µοναξιά, την υπαρξιακή αγωνία, την απογοήτευση. Κι ο Γιώργος Σεφέρης, µέσα από εικόνες, θέτει τους ίδιους φόβους: της µοναξιάς (εκεί που µένουµε τώρα ανυπόστατοι), της υπαρξιακής αγωνίας που γεννά το τέλος των πραγµάτων, και του υπαρξιακού κενού (ο ποιητής ένα

8 κενό) που τον διακατέχει καθώς το βάρος της απάντησης ενυπάρχει στο δεύτερο αυταπάντητο ερώτηµα (ή µήπως όχι... παντοτικής) που αναιρεί το πρώτο (υπάρχουν... πελάγου). Σαφής διαφοροποίηση µεταξύ των δύο ποιητών υπάρχει στην τρίτη και τελευταία στροφή του «Βασιλιά της Ασίνης» σε σχέση µε την τελευταία στροφή της Κικής ηµουλά. Στο πρώτο ποίηµα ο ήλιος ανεβαίνει ασπιδοφόρος, λαµπρός και ισχυρός και πολεµά ενώ στη ηµουλά ο πολεµιστής είναι νεκρός δίπλα σε απόστρατη ασπίδα. Στον Γ.Σεφέρη ο αρχαίος πολιτισµός συνεχίζει να ψιθυρίζει την ύπαρξή του, οι σύγχρονοι να αναζητούν τους αρχαίους (που τον γυρεύουµε... πέτρες), ακόµη κι όταν είναι ελάχιστοι και άσηµοι (ο βασιλιάς της Ασίνης). Αντίθετα στην Κική ηµουλά παρουσιάζεται ένας πολιτισµός ολοκληρωτικά ηττηµένος από το βάρος του χρόνου και της φθοράς και επιπλέον εξευτελιστικά εµπορευµατοποιηµένος. * Σηµ. Στην τελευταία ερώτηση οι µαθητές µπορούν να προσθέσουν και την προσωπική τους οπτική. Η απάντηση είναι καθοδηγητική ως προς τα βασικά σηµεία της σύγκρισης των δύο ποιηµάτων.