Η ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΕΝΤΥΠΩΝ ΜΕΣΩΝ ΜΕ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ: ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΣΥΝΘΕΣΗ ΗΜΟΣΙΟΥ Καθηγητής: Ανδρέας ηµητρόπουλος Εξάµηνο: ΣΤ Σεπτέµβριος 2003 Η ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΕΝΤΥΠΩΝ ΜΕΣΩΝ ΜΕ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ Επιµέλεια: Ναταλία Παξινού Νικολοπούλου Α.Μ

2 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΧΕΣΗΣ ΤΩΝ ΕΝΤΥΠΩΝ ΜΕΣΩΝ (Αρ.14 3 Σ) σελ Τι ισοδυναµεί µε κατάσχεση σελ Η έννοια των εντύπων µέσων σελ Η ΚΑΤ ΕΞΑΙΡΕΣΗ ΕΠΙΤΡΕΠΟΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΕΝΤΥΠΩΝ ΜΕΣΩΝ (Αρ Σ) σελ Προϋποθέσεις διενέργειας αυτής της κατάσχεσης σελ Η διαδικασία αυτής της κατάσχεσης (Αρ Σ) σελ Η ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΕΝΤΥΠΩΝ ΜΕΣΩΝ ΜΕ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ σελ Τα ασφαλιστικά µέτρα ως ειδική διαδικασία σελ Επιτρέπεται η κατάσχεση εντύπων µέσων µε ασφαλιστικά µέτρα; σελ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΕΝΤΥΠΩΝ ΜΕΣΩΝ ΜΕ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ σελ ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΕΝΤΥΠΩΝ ΚΑΤ ΑΡΘΡ. 16 Ν. 2387/1920. ΠΡΟΣΚΡΟΥΕΙ ΣΤΑ ΑΡΘΡΑ 14 1 και 3 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ σελ. 38 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ σελ. 41 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. 44 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ σελ. 46

3 1. Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΧΕΣΗΣ ΤΩΝ ΕΝΤΥΠΩΝ ΜΕΣΩΝ (Αρ.14 3 Σ) Σύµφωνα µε το αρ.14 1 Σ. «καθένας µπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασµούς του, τηρώντας τους νόµους του κράτους». Στην παράγραφο 2 του ιδίου άρθρου κατοχυρώνεται η ελευθερία του τύπου. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό µέτρο απαγορεύονται. Η συνταγµατική αυτή επιταγή έχει απόλυτη ισχύ και εποµένως δεν πρόκειται για συνταγµατική διάταξη νόµου που απαγορεύει δηµοσιεύµατα συγκεκριµένου περιεχοµένου ή την δηµοσίευση προκηρύξεων ή ακόµα δηλώσεων που προέρχονται από συγκεκριµένες οργανώσεις ή άλλους φορείς. Η επιβολή προληπτικών µέτρων καθώς και η υπαγωγή σε προηγούµενη άδεια της διοίκησης είναι συνταγµατικά απαγορευµένη 1. Στις δύο πρώτες παραγράφους του υπό µελέτη άρθρου του Συντάγµατος κατοχυρώνεται η ελευθερία γνώµης και η ελευθερία πληροφόρησης. Η τελευταία απορρέει από το συνδυασµό του άρθρου 14Σ µε το άρθρο 5 1 Σ. περί αναπτύξεως της προσωπικότητας και συµµετοχής στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας 2. Το αρ Σ περιέχει µία γενική επιφύλαξη νόµου, την υπαγωγή δηλαδή στους γενικούς νοµικούς κανόνες κοινωνικής συµβιώσεως. Το αυτό ορίζεται και στο αρ ΕΣ Α κατά το οποίο οι θεµιτοί περιορισµοί της ελευθερίας της 1 Πρβλ. ηµητρόπουλο, Παραδόσεις Συντ. ικαίου ΙΙΙ, σ Πρβλ. αγτόγλου, Ατοµικά ικαιώµατα, σ.407 επ.

4 2 γνώµης πρέπει να είναι και αναγκαίοι σε µία δηµοκρατική κοινωνία 3. Στο αρ Σ ορίζεται ρητώς ότι η κατάσχεση εφηµερίδων και άλλων εντύπων απαγορεύεται είτε πριν από την κυκλοφορία είτε ύστερα από αυτή. Μία προσεχτικότερη µελέτη αυτής της παραγράφου σε συνδυασµό µε την αµέσως προηγούµενη οδηγεί στα εξής συµπεράσµατα: Καταρχήν προβλέπεται ρητά η απαγόρευση κάθε προληπτικού µέτρου εις βάρος της ελευθερίας του τύπου 4. Προληπτικά µέτρα µε τα οποία εκδηλώνεται η ρυθµιστική παρέµβαση του κράτους σχετικά µε την άσκηση της ελευθερίας του τύπου είναι όµως όχι µόνο η λογοκρισία αλλά και η προηγούµενη άδεια της αρχής για την έκδοση περιοδικού εντύπου, η εγγυοδοσία για την έκδοση εφηµερίδας ή περιοδικού, η βαριά φορολογία του χάρτου, οι περιορισµοί στην κυκλοφορία των εντύπων, η παύση περιοδικά εκδιδόµενου εντύπου που συνίσταται στην απαγόρευση της συνέχισης της έκδοσής του είτε προσωρινά είτε οριστικά και τέλος ο καθορισµός προσόντων για τον ιδιοκτήτη ή τον εκδότη εφηµερίδας ή περιοδικού και ίσως γι αυτούς που ασκούν γενικά το δηµοσιογραφικό επάγγελµα 5. Για το λόγο αυτό δεν είµαστε απόλυτα ακριβείς λέγοντας ότι απαγορεύεται ρητά κάθε προληπτικό µέτρο, αφού στο αρ Σ καθιερώνεται η παύση και η απαγόρευση σε βαριές περιπτώσεις παύσης, της άσκησης του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος από τον καταδικασθέντα και στο αρ Σ προβλέπεται ότι «νόµος ορίζει τις προϋποθέσεις και τα προσόντα άσκησης του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος». Τέλος στο αρ εδ. Β επιτρέπεται η άσκηση ενδίκων µέσων και συγκεκριµένα της έφεσης 3 Πρβλ. αγτόγλου, Ατοµικά δικαιώµατα, σ.417 επ. 4 Πρβλ. αγτόγλου, οπ.π., σ Πρβλ. Π.Χρ. 1989, σ.534 επ.

5 3 και της αναίρεσης, όχι µόνο στον εκδότη του κατασχεθέντος εντύπου, αλλά και στον εισαγγελέα 6. Κατά δεύτερον προκύπτει από το συνδυασµό των παραγράφων 2 και 3 του άρθρου 14 του Συντάγµατος ότι επιτρέπεται στα κρατικά όργανα η αντιµετώπιση κατασταλτικά της καταχρηστικής άσκησης του εν λόγω δικαιώµατος, εκτός βέβαια από την κατάσχεση 7. Κατασταλτικά µέτρα είναι ποινές που επιβάλλονται σε όσους διαπράττουν αξιόποινα αδικήµατα τα οποία προβλέπονται από την περί τύπου νοµοθεσία ή άλλες ποινικές διατάξεις 8 ή ακόµα και ανάλογες διατάξεις του αστικού δικαίου Τι ισοδυναµεί µε κατάσχεση Το ειδικότερο και δραστικότερο κατασταλτικό µέτρο είναι η κατάσχεση εντύπων, η οποία όπως προαναφέρθηκε απαγορεύεται είτε πριν είτε µετά την κυκλοφορία των εντύπων. Κατάσχεση εντύπων µέσων είναι η δυνατότητα της κρατικής εξουσίας να αφαιρεί αναγκαστικά από την κατοχή ορισµένου προσώπου έντυπα και να απαγορεύει την κυκλοφορία τους 9 δεσµεύοντάς τα. Με τον όρο αυτό δεν εννοείται µόνον η τυπική ανακριτική πράξη, αλλά και οποιαδήποτε ενέργεια έχει το ίδιο αποτέλεσµα. Πάντως η κατάσχεση δεν αποτελεί έναν απλό περιορισµό, αλλά ανατροπή ή απαγόρευση εφάπαξ άσκησης του δικαιώµατος 10. Εποµένως ορθά θεωρείται ως το δραστικότερο κατασταλτικό µέτρο και απαγορεύεται από το Σύνταγµα εκτός από ρητά αναφερόµενες εξαιρέσεις. 6 Πρβλ. Γεωργόπουλο, Επιτοµή Σ.., σ.517 επ. 7 Πρβλ. Γεωργόπουλο, όπ.π., σ Πρβλ. Γεωργόπουλο, Επιτοµή Σ.., σ Πρβλ. ηµητρόπουλο, Παραδόσεις Συντ. ικαίου ΙΙΙ, σ Πρβλ. Ποιν. Χρ. 1989, σ.535.

6 Η έννοια των εντύπων µέσων Στο σηµείο αυτό κρίνεται απαραίτητη η αναφορά στο τι εννοεί ο συντακτικός νοµοθέτης µε την έννοια «εντύπων» και το τι έχει υπαχθεί µε νοµολογιακή διάπλαση στην έννοια αυτή. Στην παλαιότερη διατύπωση του άρθρου είχε υποστηριχθεί ότι στον όρο «έντυπες διατριβές» δεν περιλαµβάνονταν και τα βιβλία 11. Αυτή η άποψη διατυπώθηκε από τον αρχικό συντάκτη της διατάξεως (1864) Ν. Ι. Σαρίπολο. Αργότερα περιορίστηκε η έννοια αυτή στα «έντυπα εκείνα, τα οποία εξ απόψεως περιεχοµένου συνάπτονται προς την έννοια της εφηµερίδος» 12. Σύµφωνα µε το αρ.1 του Α.Ν. 1092/1933 που επανήλθε σε ισχύ µε το αρ.2 του νόµου 10/1975 τύπος και έντυπο είναι κάθε τι το οποίο παράγεται µε τυπογραφικά µέσα ή µε οποιοδήποτε άλλο µηχανικό ή χηµικό µέσο, σε όµοια αντίτυπα και χρησιµεύει στον πολλαπλασιασµό ή στη διάδοση χειρογράφων, εικόνων, παραστάσεων µετά ή άνευ σηµειώσεων ή µουσικών έργων µετά κειµένου ή επεξηγήσεων ή φωνογραφικών πλακών. Η διάταξη αυτή δεν καταργήθηκε από το νόµο 2243/1994, διότι δεν είναι ουσιαστική ποινική διάταξη ούτε δικονοµική, όπως ορίζεται στο νόµο 2243/ Η διατύπωση του ισχύοντος Συντάγµατος δεν αφήνει περιθώρια αµφισβήτησης για το αν στην έννοια των εντύπων περιλαµβάνονται και τα βιβλία ή όχι. Τα βιβλία υπάγονται στα έντυπα µέσα τόσο από πλευράς εξωτερικής όσο και από πλευράς περιεχοµένου. Το αυτό δέχεται και ο αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου Κων. Κόλλιας σε γνωµοδότησή του για τον τύπο, όπου αναφέρεται ότι η κατάσχεση των βιβλίων δεν ασφαλίζεται µεν από 11 Πρβλ. αγτόγλου, Ατοµικά ικαιώµατα, σελ Πρβλ. αγτόγλου, αυτόθι. 13 Πρβλ. Σταθέα, Ερµηνεία του νέου νόµου περί τύπου Ν. 2243/94, σ.65.

7 5 το Σύνταγµα, υπάγεται δε στις συνταγµατικές εγγυήσεις που ισχύουν για τις εφηµερίδες και τα άλλα έντυπα µέσα 14. Η νοµολογία των ελληνικών δικαστηρίων αναφέρει ρητά πλέον ότι τα βιβλία υπάγονται στην έννοια του τύπου 15. Τέλος για να χαρακτηριστεί το υλικό αντικείµενο ως τύπος έχει σηµασία η προέλευσή του. Απαιτείται να έχει παραχθεί από µέσο µαζικής παραγωγής. Η πηγή παραγωγής του υλικού αντικειµένου που συνιστά τύπο θα πρέπει να έχει την ικανότητα παραγωγής µεγάλου αριθµού όµοιων αντιτύπων. Τα χειρόγραφα πάντως δεν µπορούν να χαρακτηριστούν ως έντυπα, όσο µεγάλος και αν είναι ο αριθµός τους για το λόγο ότι δεν έχουν παραχθεί µε µηχανικό, χηµικό ή φυσικοχηµικό µέσο 16. Το περιεχόµενο του εντύπου είναι αδιάφορο για το χαρακτηρισµό αυτού ως εντύπου. Πάντως κατά το αρ.15 1 του Σ. «οι προστατευτικές για τον τύπο διατάξεις του άρθρου 14 του Σ δεν εφαρµόζονται στον κινηµατογράφο, τη φωνογραφία, τη ραδιοφωνία, την τηλεόραση και κάθε άλλο παρεµφερές µέσο µετάδοσης λόγου ή παράστασης» 17. Όλα αυτά τα µέσα δεν συνιστούν εποµένως τύπο. 14 Πρβλ. ηµητρόπουλο, Παραδόσεις Συνταγµ. ικαίου ΙΙΙ, σ Πρβλ. απ. Μον.Πρ.Αθ. 5208/2000, Ολ. ΑΠ 13/1999 ΝοΒ 48(2000) σελ.447 επ. 16 Πρβλ. Κόλλια, Τύπος κ.λπ., ΝοΒ (1955), σ Σ. αρ.15 1.

8 6 2. Η ΚΑΤ ΕΞΑΙΡΕΣΗ ΕΠΙΤΡΕΠΟΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΕΝΤΥΠΩΝ ΜΕΣΩΝ (Αρ Σ) 2.1. Προϋποθέσεις διενέργειας αυτής της κατάσχεσης Το αρ. 14 του Σ στην παράγραφο 3 αναφέρει τους ειδικούς περιορισµούς, εκείνους δηλαδή που εκτείνονται πέρα από τους περιορισµούς των γενικών νόµων και αφορούν ειδικά τον τύπο. Οι ειδικοί περιορισµοί δεν θεσπίζονται από τον κοινό νοµοθέτη ούτε εφαρµόζονται από το δικαστή παρά µόνο στις περιπτώσεις και στο µέτρο που κάτι τέτοιο επιτρέπεται από το Σύνταγµα 18. έον να παρατηρηθεί στο σηµείο αυτό ότι οι ειδικοί περιορισµοί που αφορούν στην ελευθερία του τύπου δεν δύνανται να εφαρµοστούν για τα έντυπα που είναι κατά κύριο λόγο έργα τέχνης ή επιστήµης. Και αυτό γιατί η ελευθερία της τέχνης και της επιστήµης (αρ.16 1 Σ) δεν υπόκειται σε ειδικούς περιορισµούς. Στην υπόθεση Ανδρουλάκη (Αποφ. Μον.Πρ.Αθ. 5208/2000) γίνεται εκτενής αναφορά στις διαφορές, αλλά και στις οµοιότητες των άρθρων 14 και 16 του Συντάγµατος. Το δικαστήριο καταλήγει να κατατάξει το βιβλίο του Μ. Ανδρουλάκη στα λογοτεχνικά έργα και κατά µείζονα λόγο να θεωρήσει αβάσιµη την αίτηση των ασφαλιστικών µέτρων περί κατάσχεσης του βιβλίου. Αναφέρουµε ακόµα το ν. 5060/1931 «περί τύπου» όπου εξαιρούνται τα έργα τέχνης και επιστήµης από την κατάσχεση. Η εξαίρεση αυτή απορρέει απευθείας από το Σύνταγµα. Στους ειδικούς «περιορισµούς» της ελευθερίας του Τύπου εντάσσεται η επιτρεπόµενη κατ εξαίρεση κατάσχεση η οποία 18 Πρβλ. αγτόγλου, Ατοµικά ικαιώµατα, σελ. 523.

9 7 µπορεί να συντελεστεί µετά την κυκλοφορία µε παραγγελία του εισαγγελέα. Η κατάσχεση καταχρηστικά και µόνο αναφέρεται ως περιορισµός, διότι όπως έχει αναφερθεί και παραπάνω, είναι ανατροπή ή ακόµα απαγόρευση εφάπαξ άσκησης του δικαιώµατος. Για να κατασχεθούν κατ εξαίρεση έντυπα µέσα απαιτείται να πληρούνται οι προϋποθέσεις που ρητά τίθενται στο Σύνταγµα. Η πρώτη προϋπόθεση αφορά τα χρονικά περιθώρια. Έτσι µόνο µετά την κυκλοφορία του εντύπου επιτρέπεται η κατάσχεση αυτού. Με τον όρο κυκλοφορία εννοείται η χρονική στιγµή κατά την οποία το έντυπο κατέστη προσιτό στο κοινό και περιλαµβάνει την ενέργεια της αποστολής, διανοµής ή πωλήσεως του εντύπου 19. Η ρύθµιση αυτή περί χρονικών ορίων συνάδει προς τη συνταγµατική απαγόρευση της κατάσχεσης εντύπου προ της κυκλοφορίας αυτού, δηλαδή την απαγόρευση οποιουδήποτε προληπτικού µέτρου. Στα πλαίσια του αρ.48 του Σ., σε περιπτώσεις κατάστασης ανάγκης, θα µπορούσε ίσως να επιβληθεί προληπτική κατάσχεση 20. εύτερη προϋπόθεση που τίθεται από το Σύνταγµα για την κατ εξαίρεση επιτρεπόµενη κατάσχεση είναι η ύπαρξη συγκεκριµένων αντικειµενικών περιστάσεων, οι οποίες αναφέρονται περιοριστικά στο Σύνταγµα και εποµένως δεν είναι δυνατή η αναλογική εφαρµογή ή η διασταλτική ερµηνεία. Οι περιπτώσεις αυτές είναι οι εξής: α) Για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας. Σε αντίθεση µε τα παλαιότερα Συντάγµατα, όπου επιτρεπόταν η κατάσχεση σε περίπτωση προσβολής της χριστιανικής θρησκείας µόνον, το Σύνταγµα του 1975 επιτρέπει 19 Πρβλ. αγτόγλου, Ατοµικά δικαιώµατα, σ Πρβλ. ηµητρόπουλο, Παραδόσεις Συντ. ικαίου ΙΙΙ, σ.1084.

10 8 την κατάσχεση εφόσον προσβάλλεται κάθε γνωστή θρησκεία. Εξάλλου, στο αρ.13 του Σ. προστατεύονται µόνον οι γνωστές θρησκείες 21. Με τον όρο προσβολή εννοεί ο συντακτικός νοµοθέτης καταρχήν την καθύβριση θρησκείας στο αρ.199 Π.Κ., αλλά και άλλες περιπτώσεις όπου η προσβολή θρησκείας δεν θα συνιστά παράλληλα και αξιόποινη πράξη 22. β) Για προσβολή του προσώπου του Προέδρου της ηµοκρατίας. Στο Σύνταγµα του 1952 η ισχύουσα διάταξη αναφερόταν και στα µέλη του Προέδρου της ηµοκρατίας και όχι µόνο στον ίδιο. Επιδίωξη του συντακτικού νοµοθέτη είναι η προστασία της τιµής του ανώτατου άρχοντα του κράτους και όχι του αξιώµατος αυτού. Σκοπός περαιτέρω είναι να επιτευχθεί η διαφύλαξη του κύρους του πολιτεύµατος της προεδρευόµενης κοινοβουλευτικής δηµοκρατίας 23. Η προσβολή θα πρέπει να αφορά στο πρόσωπο του Προέδρου της ηµοκρατίας, δηλαδή του φορέα του προεδρικού αξιώµατος και όχι στον προεδρικό αξίωµα καθ αυτό. Η προσβολή του προεδρικού αξιώµατος συνιστά περιύβριση της αρχής (αρ.181 Π.Κ.) και δεν µπορεί να οδηγήσει σε κατάσχεση εφηµερίδων ή εντύπων. Στα πλαίσια µιας δηµοκρατικής κοινωνίας κατοχυρώνεται από το Σύνταγµα η ελευθερία του τύπου ως µέσου πληροφόρησης και έκφρασης των στοχασµών και των διανοηµάτων κάθε πολίτη χωριστά. Η συνταγµατική κατοχύρωση επιτρέπει την άσκηση κριτικής που αφορά γεγονότα ή πρόσωπα και αναφέρεται στην συµπεριφορά των ασκούντων δηµόσια διοίκηση κυβερνητικών ή 21 Πρβλ. Γεωργόπουλο, Επιτοµή Συντ. ικαίου, σ Πρβλ. ηµητρόπουλο, Παραδόσεις Συντ. ικαίου ΙΙΙ, σ Πρβλ. ηµητρόπουλο, Παραδόσεις Συντ. δικαίου ΙΙΙ, σ

11 9 άλλων πολιτικών παραγόντων 24. Η άσκηση κριτικής θα πρέπει να µην υπερβαίνει τα όρια της κατάχρησης συνταγµατικά κατοχυρωµένου δικαιώµατος. Μια τέτοια περίπτωση θα συνιστούσε η αναγραφή αντικειµενικών ψευδών γεγονότων εν γνώσει του γράφοντος 25. γ) Για δηµοσίευµα που αποκαλύπτει πληροφορίες για τη σύνθεση, τον εξοπλισµό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάµεων ή την οχύρωση της Χώρας ή που έχει σκοπό τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύµατος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του κράτους. Αξίζει να σηµειωθεί αρχικά, ότι η περίπτωση αυτή είναι ευρύτερη του Συντάγµατος του 1952 διότι περιλαµβάνει και πληροφορίες σχετικά µε τη σύνθεση, τον εξοπλισµό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάµεων της Χώρας 26. Η κατάσχεση επιτρέπεται µόνον όταν το έντυπο αποκαλύπτει πληροφορίες στρατιωτικής σηµασίας. Με τον όρο «αποκάλυψη» εννοείται η δηµοσίευση για πρώτη φορά πληροφορίας που είναι µυστική 27. Οι πληροφορίες που αποκαλύπτονται θα πρέπει να ήταν µυστικές ή να µην είχαν αποκαλυφθεί ακόµη. εν επιτρέπεται κατάσχεση για δεύτερη αποκάλυψη ή για πολλαπλή δηµοσίευση. Σκόπιµο είναι να αναφερθεί το αρ.42 του ν. 1092/1938 όπου απαγορεύεται και τιµωρείται η δηµοσίευση πληροφοριών στρατιωτικής σηµασίας. Η έννοια της δηµοσίευσης διαφέρει από αυτή της αποκάλυψης, διότι δηµοσίευση ενός εντύπου µπορεί να γίνει πολλές φορές, ενώ αντίθετα αποκάλυψη τελείται µία και µόνο φορά. Ενώ και η δηµοσίευση συνιστά αξιόποινη πράξη, εντούτοις 24 Πρβλ. ηµητρόπουλο, Παραδόσεις Σ.., σ Πρβλ. ηµητρόπουλο, αυτόθι. 26 Πρβλ. Γεωργόπουλο, Επιτοµή Συντ. ικαίου σ Πρβλ. αγτόγλου, Ατοµικά δικαιώµατα σ.526.

12 10 µόνο η αποκάλυψη µπορεί να οδηγήσει στην κατάσχεση των εντύπων. Αξίζει να σηµειωθεί ότι ο συντακτικός νοµοθέτης αναφερόµενος στην περίπτωση δηµοσιεύµατος που στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του κράτους έχει υπ όψιν του δηµοσιεύµατα που «µε οποιοδήποτε τρόπο αµφισβητούν ή αρνούνται την ελληνικότητα τµήµατος της ελληνικής επικράτειας» 28. Στο Σύνταγµα του 1952 επιτρεπόταν η κατάσχεση και στην περίπτωση δηµοσιεύµατος που αποτελούσε πρόκληση σε διάπραξη εγκλήµατος εσχάτης προδοσίας 29. δ) Για άσεµνα δηµοσιεύµατα που προσβάλλουν ολοφάνερα τη δηµόσια αιδώ, στις περιπτώσεις που ορίζει ο νόµος. Καταρχήν η έννοια του ασέµνου προσδιορίζεται στο άρθρο 30 του ν. 5060/1931: «Άσεµνα. είναι τα χειρόγραφα, έντυπα, εικόνες και λοιπά αντικείµενα, οσάκις, συµφώνως προς το κοινόν αίσθηµα, προσβάλλωσι την αιδώ». Το πότε συµβαίνει αυτό εξαρτάται από τον τόπο, το χρόνο, το πρόσωπο του αποδέκτη και τη φύση του εντύπου. Αιδώς εννοείται όχι η αιδώς ενός µεµονωµένου προσώπου ή η κακώς εννοούµενη σεµνοτυφία, αλλά η αιδώς ολόκληρης κατηγορίας ανθρώπων. Για τα έργα τέχνης ή επιστήµης δεν ισχύουν περιορισµοί, διότι το ίδιο το Σύνταγµα στο αρ.16 1 τα εξαιρεί. Για να κατασχεθούν έντυπα όµως απαιτείται να προσβάλλεται η δηµόσια αιδώς ολοφάνερα. εν αρκεί η προσβολή της αιδούς του µηνύοντος. Ακόµα θα πρέπει η προσβολή αυτή να γίνεται αντιληπτή από τον καθένα ηµητρόπουλος, Παραδόσεις Συντ. ικαίου ΙΙΙ, σ Πρβλ. αγτόγλου, Ατοµικά ικαιώµατα, σ Πρβλ. αγτόγλου, αυτόθι.

13 11 Χρήσιµο στο σηµείο αυτό είναι να αναφερθεί η έννοια του ασέµνου. Έχουν διατυπωθεί τρεις απόψεις σχετικά µε αυτό. Η πρώτη είναι η λεγόµενη αντικειµενική περί ασέµνου άποψη. Σύµφωνα µε αυτή την άποψη κριτήριο για να χαρακτηριστεί κάποιο έντυπο άσεµνο είναι η αντίληψη του κοινού, δηλαδή του µέσου πολίτη. Εντούτοις το θέµα δεν επιλύεται µε αυτή την άποψη, γιατί δεν καθορίζεται ποιο θα είναι το κοινό, η άποψη του οποίου θα ληφθεί υπ όψιν. Απαραίτητο είναι να συνεκτιµηθούν οι παράγοντες του τόπου, του χρόνου, της µορφώσεως κ.ά. για τον προσδιορισµό του κοινού 31. Η δεύτερη άποψη θεωρία είναι η λεγόµενη υποκειµενική. Σύµφωνα µε αυτή άσεµνο χαρακτηρίζεται ένα έργο όταν αυτό προκύπτει από το σκοπό και την πρόθεση του συγγραφέα. Θα πρέπει δηλαδή ο συγγραφέας να προκαλεί γενετήσιο ερεθισµό ή υποκίνηση των αναγνωστών σε µίµηση των περιγραφοµένων ή απεικονιζόµενων πράξεων 32. Τέλος, αναφέρουµε και την µικτή θεωρία, η οποία διαµορφώθηκε από το ανώτατο οµοσπονδιακό δικαστήριο στη Γερµανία. Άσεµνο θεωρείται σύµφωνα µε τη µικτή θεωρία κάθε δηµοσίευµα που είναι πρόσφορο να προκαλέσει γενετήσιες απρέπειες ανεξάρτητα από τα κίνητρα του δράστη 33. Στην παράγραφο 3 του άρθρου 14 του Σ. η αρίθµηση των περιστάσεων, κατά τις οποίες επιτρέπεται κατ εξαίρεση η κατάσχεση των εντύπων µέσων είναι περιοριστική. εν δύναται ο κοινός νοµοθέτης να διευρύνει το πεδίο των κατασχέσεων σε καµία περίπτωση Πρβλ. Καίσαρη, Η έννοια του ασέµνου κατά το αρ.29 Ν. 5060/1931, ΝοΒ (27) 1979, σ Πρβλ. Καίσαρη, αυτόθι. 33 Πρβλ. Καίσαρη, αυτόθι. 34 Πρβλ. Γεωργόπουλο, Επιτοµή Συντ. δικαίου, σ

14 Η διαδικασία αυτής της κατάσχεσης (Αρ Σ) Η τρίτη προϋπόθεση για την κατ εξαίρεση κατάσχεση των εντύπων µέσων αφορά στην προβλεπόµενη από το Σύνταγµα διαδικασία. Αυτή η διαδικασία είναι αρκετά αυστηρή µε σκοπό τη διασφάλιση πλήρους δικαστικού ελέγχου του συνταγµατικώς θεµιτού της κατασχέσεως και ταχείας άρσης της εκκρεµότητας. Η κατάσχεση διενεργείται από ανακριτή ή ανακριτικούς υπαλλήλους και σε κάθε περίπτωση µετά από παραγγελία του εισαγγελέα. Σε καµία περίπτωση δεν είναι δυνατή κατάσχεση χωρίς παραγγελία του εισαγγελέα µε το αιτιολογικό ότι τα εγκλήµατα αυτά διώκονται µε τη διαδικασία του αυτοφώρου ή ότι υπάρχει κίνδυνος εκ της αναβολής. Αρµόδιος εισαγγελέας είναι ο κατά τόπον εισαγγελέας Πληµµελειοδικών. Για τα έντυπα που εκδόθηκαν στην ηµεδαπή αρµόδιος εισαγγελέας είναι ο εισαγγελέας του τόπου όπου δηµοσιεύτηκε το έντυπο και ακόµα ο τόπος της κατοικίας ή προσωρινής διαµονής του κατηγορουµένου. Ο εισαγγελέας υποχρεούται εντός 24 ωρών από την κατάσχεση να υποβάλει την υπόθεση στο δικαστικό συµβούλιο, το οποίο θα πρέπει να αποφασίσει εκτός άλλων είκοσι τεσσάρων ωρών για το αν θα διατηρήσει ή θα άρει την κατάσχεση. Σε διαφορετική περίπτωση η κατάσχεση αίρεται αυτοδικαίως. Η απόφαση αυτή του συµβουλίου είναι προσωρινής ισχύος και αφορά τα κατασχεθέντα έντυπα 35. Όπως προκύπτει από τη διατύπωση του άρθρου 14 του Συντάγµατος τα αστυνοµικά όργανα και τα όργανα της χωροφυλακής δεν µπορούν να αναπτύξουν πρωτοβουλία σχετικά µε θέµατα που αφορούν την κατάσχεση εντύπων αλλά θα πρέπει πάντα να απευθύνονται στον αρµόδιο εισαγγελέα Πρβλ. Κόλλιας, Τύπος, κ.λπ., ΝοΒ 1979, σ Πρβλ. Κόλλιας, αυτόθι.

15 13 3. Η ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΕΝΤΥΠΩΝ ΜΕΣΩΝ ΜΕ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ 3.1. Τα ασφαλιστικά µέτρα ως ειδική διαδικασία Τα ασφαλιστικά µέτρα αποτελούν µορφή προσωρινής δικαστικής προστασίας, η οποία κατοχυρώνεται συνταγµατικά στο αρ.20 1 του Σ. Η παροχή αποτελεσµατικής δικαστικής προστασίας αποτελεί γενική αρχή και του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία αντλείται από τις κοινές στα κράτη-µέλη συνταγµατικές παραδόσεις και στηρίζεται στα αρ.6 και 13 ΕΣ Α. Στο πλαίσιο του ΕΚ και του ΠΕΚ προβλέπεται η λήψη προσωρινών µέτρων σύµφωνα µε το άρθρο 39 ΣΕΚΑΧ, 243 ΣΕΚ και 158 ΣΕΚΑΕ καθώς και η δυνατότητα αναστολής της αναγκαστικής εκτελέσεως 37. Προϋποθέσεις για την λήψη ασφαλιστικών µέτρων είναι η ύπαρξη επικείµενου κινδύνου ή επείγουσας περίπτωσης (αρ ΚΠολ ). Σκοπός των ασφαλιστικών µέτρων είναι «η διασφάλιση των αµφισβητούµενων δικαιωµάτων των διαδίκων προς αποτροπή του επικείµενου κινδύνου ως την οριστική κρίση της διαφοράς ή η προσωρινή ρύθµιση νοµικής καταστάσεως λόγω συνδροµής επείγουσας περιπτώσεως» 38. Στην πράξη τα ασφαλιστικά µέτρα έχουν πολύ µεγάλη σπουδαιότητα, γιατί χαρακτηρίζονται από ταχεία και εύκαµπτη διαδικασία αντιµετωπίζοντας άµεσα τα προβλήµατα της καθηµερινότητας. Ο δικαστής δεν υποχρεούται να διατάξει το ασφαλιστικό µέτρο που του ζητείται. Μπορεί να επιλέξει ο ίδιος κάποιος από τα 37 Πρβλ. Κεραµέας Κονδύλης Νίκας, Ερµηνεία κ.λπ., σελ επ. 38 Κεραµέα Κονδύλη Νίκα, Ερµηνεία κ.λπ., σ.1320.

16 14 ασφαλιστικά µέτρα, αυτό δηλαδή που θεωρεί εκείνος ως το καταλληλότερο για την κρινόµενη περίπτωση (αρ ΚΠολ ) 39. Τα ασφαλιστικά µέτρα δεν οδηγούν σε πλήρη ικανοποίηση του δικαιώµατος (αρ ΚΠολ ) και ισχύουν προσωρινά χωρίς να επηρεάζουν την κύρια δίκη (αρ. 695 ΚΠολ ). Λόγω της ύπαρξης αυτών των φραγµών ο ενδιαφερόµενος δεν παραµένει στη διαδικασία των ασφαλιστικών µέτρων, αλλά προχωράει και στην άσκηση τακτικής αγωγής. Τα ασφαλιστικά µέτρα λόγω της ταχύτητας εκδίκασης της υπόθεσης δεν προσφέρουν τις αυτές δικονοµικές εγγυήσεις ορθής κρίσεως που προσφέρει η τακτική διαδικασία. Ως µορφή προσωρινής δικαστικής προστασίας τα ασφαλιστικά µέτρα έχουν παρεπόµενο χαρακτήρα και πάντοτε συνδέονται τελολογικώς µε την κύρια αγωγή, η οποία είναι εκκρεµής ή της οποίας αναµένεται η έναρξη. Τα ασφαλιστικά µέτρα συνδέονται τελολογικώς και µε το ασφαλιστέο ουσιαστικό δικαίωµα, το οποίο αποτελεί το αντικείµενο της κύριας διαγνωστικής δίκης 40. Αντικείµενο στη δίκη για τα ασφαλιστικά µέτρα είναι η ύπαρξη ή η ανυπαρξία δικαιώµατος του αιτούντος για παροχή προσωρινής δικαστικής προστασίας µε τα κατάλληλα ασφαλιστικά µέτρα 41. Η απόφαση που θα εκδοθεί κατά την ειδική αυτή διαδικασία θα διατάσσει είτε δέσµευση της περιουσίας του οφειλέτη από τον πιθανολογούµενο κίνδυνο είτε προσωρινή ρύθµιση της κατάστασης, ώσπου να κριθούν οι οριζόµενες έννοµες σχέσεις. Χαρακτηριστικά των ασφαλιστικών µέτρων είναι εποµένως η ταχύτητα και το προσωρινό της ρύθµισης. 39 Πρβλ. Τζίφρα Π., Ασφαλιστικά µέτρα, σελ Πρβλ. Κεραµέα Κονδύλη Νίκα, Ερµηνεία κ.λπ., σ Πρβλ. Κεραµέα Κονδύλη Νίκα, αυτόθι.

17 Επιτρέπεται η κατάσχεση εντύπων µέσων µε ασφαλιστικά µέτρα; Από τις γενικές διατάξεις περί ασφαλιστικών µέτρων δεν προκύπτει κάποια ειδική µεταχείριση σε θέµατα τύπου. Γίνεται δεκτό πάντως ότι σε περίπτωση προσβολής απόλυτων δικαιωµάτων όπως π.χ. το δικαίωµα της προσωπικότητας είναι δυνατή η παροχή προσωρινής δικαστικής προστασίας 42. Ο προσβάλλων το απόλυτο δικαίωµα θα καταδικαστεί σε άρση της προσβολής, παράλειψη αυτής στο µέλλον και ίσως σε αυτοπρόσωπη θετική ενέργεια. Η προστασία της προσωπικότητας απορρέει από το συνδυασµό των άρθρων 57, 914 και 59 ΑΚ. Η προσβολή της προσωπικότητας θα πρέπει να είναι παράνοµη. Η συµπεριφορά είναι παράνοµη, όταν είναι απαγορευµένη από το νόµο ή όταν προκύπτει ότι η έννοµη τάξη στη γενική της συγκριτική εκτίµηση αποδίδει µείζονα σηµασία στο προσβαλλόµενο δικαίωµα. Αυτή η συµπεριφορά του τύπου εισχωρεί στην προσωπικότητα του ατόµου, διακωµωδεί το άτοµο και υποτιµά στοιχεία της προσωπικότητας του ατόµου 43. εν αρκεί δηλαδή απλώς η προσβολή κάποιου αγαθού από εκείνα που αποτελούν το δικαίωµα της προσωπικότητας. Αποζηµίωση µπορεί να ζητηθεί σύµφωνα µε τις διατάξεις περί αδικοπραξιών αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις εφαρµογής αυτών. Πταίσµα απαιτείται όταν θεµελιωτικός νόµος της ευθύνης είναι τα άρθρα 914, 919 και 920 ΑΚ και όχι όταν θεµελιωτικός 42 Πρβλ. Καρακώστα, Το δίκαιο των ΜΜΕ, σελ Πρβλ. Σταθέα, Ερµηνεία του νέου νόµου περί τύπου 2243/94, σ

18 16 κανόνας αναγνωρίσεως ευθύνης είναι το άρθρο 59 ΑΚ. Στην τελευταία περίπτωση δεν απαιτείται η ύπαρξη πταίσµατος του δράστη για τη χρηµατική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης. Στο αρ.59 ΑΚ προβλέπεται η ικανοποίηση για ηθική βλάβη του προσβαλλόµενου στην προσωπικότητά του. Η ικανοποίηση αυτή µπορεί να συνίσταται σε πληρωµή χρηµατικού ποσού, σε δηµοσίευµα ή σε ο,τιδήποτε επιβάλλεται από τις περιστάσεις. Η συνδροµή του στοιχείου της υπαιτιότητας είναι απαραίτητη στην περίπτωση που ζητείται και η καταβολή αποζηµίωσης για την αιτία αυτή 44. Πεδίο εφαρµογής των ασφαλιστικών µέτρων είναι τα στάδια προετοιµασίας και διαδόσεως ενός δηµοσιεύµατος κατά τα οποία µπορεί να εγερθεί τόσο αρνητική αγωγή για παράλειψη όσο και αγωγή άρσεως της προσβολής. Σε περίπτωση δηµοσίευσης προσβλητικής για την προσωπικότητα ειδήσεως, γνώµης ή κρίσεως ενδέχεται να µην πληρούται η προϋπόθεση του επείγοντος που απαιτεί ο νόµος για την επιβολή ασφαλιστικών µέτρων (αρ. 682 ΚΠολ ) 45. Τα ελληνικά δικαστήρια είναι ιδιαίτερα διστακτικά προκειµένου να διατάξουν την επιβολή ασφαλιστικών µέτρων εναντίον µέσων µαζικής ενηµέρωσης. Η πλειοψηφία της νοµολογίας δέχεται ότι δεν µπορεί να διαταχθεί ως ασφαλιστικό µέτρο η απαγόρευση κυκλοφορίας βιβλίου που περιέχει ανακριβή πραγµατικά περιστατικά και προσβάλλει την προσωπικότητα, γιατί κάτι τέτοιο ισοδυναµεί µε κατάσχεση εντύπου, η οποία αντίκειται 44 Πρβλ. Χαµηλοθώρη, Ασφαλιστικά Μέτρα-Θεωρία, σελ Πρβλ. Καράκωστα, Το δίκαιο των ΜΜΕ, σ. 240.

19 17 στο αρ.14 του Συντάγµατος, εκτός και αν πρόκειται για κάποια από τις ρητά αναφερόµενες εξαιρέσεις. Εντούτοις έχουν εκδοθεί και αντίθετες προς τούτο αποφάσεις, οι οποίες διατάσσουν την απαγόρευση κυκλοφορίας του εντύπου. Η επιβολή ασφαλιστικών µέτρων σε αυτές τις περιπτώσεις µπορεί να οδηγήσει σε δυσµενείς καταστάσεις και να επιφέρει περιορισµούς στον τύπο και υποτίµηση της αποστολής αυτού. Κίνδυνος υφίσταται και σε περίπτωση καταχρηστικής ασκήσεως του δικαιώµατος παροχής προσωρινής δικαστικής προστασίας, όταν π.χ. σκοπός είναι να καθυστερήσει η δηµοσίευση µιας είδησης µε ιδιαίτερα επίκαιρο χαρακτήρα 46. Η εκτίµηση από µέρους του δικαστή του καταχρηστικού της αιτήσεως είναι δύσκολη υπόθεση. Εποµένως η επιβολή ασφαλιστικών µέτρων σε αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να γίνεται µε ιδιαίτερη φειδώ και µόνο εφόσον υφίσταται ιδιαίτερα σηµαντική ζηµία ο προσβαλλόµενος και το µέτρο δεν είναι δυσανάλογο προς τη ζηµία. Σε καµία περίπτωση όµως δεν θα πρέπει να επιτραπεί µε ασφαλιστικά µέτρα η κατάσχεση εντύπων αντίθετα προς τα όσα ρητά ορίζονται στο Σύνταγµα. Απαραίτητη προϋπόθεση για την οποιαδήποτε τέτοια απόφαση είναι να µην αντίκειται στην ελευθερία του τύπου και στη συνταγµατική επιταγή απαγορεύσεως της προληπτικής λογοκρισίας 47. Η διαδικασία που προβλέπεται στο αρ.14 4 Σ. είναι υποχρεωτική για τις κατασχέσεις εντύπων και δεν µπορεί να παρακαµφθεί. 46 Πρβλ. Καράκωστα, Το δίκαιο των ΜΜΕ, σ Πρβλ. Καράκωστα, αυτόθι.

20 18 Επίσης οι επιτρεπόµενες κατ εξαίρεση περιπτώσεις κατασχέσεων εντύπων απαριθµούνται περιοριστικά στο Σύνταγµα. Τέλος για την επιβολή ασφαλιστικών µέτρων δέον είναι α) να µην παραβιάζεται η αρχή της αναλογικότητας (αρ ΚΠολ ), β) τα ασφαλιστικά µέτρα να µην συνίστανται στην ικανοποίηση του δικαιώµατος (αρ ΚΠολ ) και γ) τα ασφαλιστικά µέτρα να µην προσβάλλουν δικαιώµατα τρίτων προσώπων (αρ ΚΠολ ) 48. Απαραίτητο είναι ο δικαστής να σταθµίσει και το δικαιολογητικό λόγο που επικαλείται ο δράστης, να µην υπάρχει δηλαδή δικαιολογηµένο συµφέρον για τη διάδοση του επιλήψιµου δηµοσιεύµατος ή το δηµοσίευµα να περιλαµβάνει προφανώς αναληθείς, προσβλητικές ή αυθαίρετες πληροφορίες. Ο δικαστής πάντως σε κάθε περίπτωση µπορεί να διατάξει άλλο, λιγότερο περιοριστικό για τον τύπο µέτρο, που µπορεί να επανορθώσει ή να εξουδετερώσει την προσβολή (π.χ. δικαίωµα απαντήσεως ή επανορθώσεως εκ µέρους του δηµοσιογράφου ή άλλου υπεύθυνου προσώπου). Στο σηµείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι ως αποκαταστατικά µέσα προετοιµασίας για την προσβολή της προσωπικότητας από δηµοσιεύµατα στον τύπο παρέχονται τα δικαιώµατα απαντήσεως και επανορθώσεως. Τα δικαιώµατα αυτά προβλέπονται ρητώς και στο Σύνταγµα στο αρ Ο συντακτικός νοµοθέτης αναθέτει στον κοινό νοµοθέτη τον καθορισµό του τρόπου της δια του τύπου πλήρους επανορθώσεως ανακριβών δηµοσιευµάτων 49. Οι σχετικές µε το θέµα νοµοθετικές διατάξεις υπήρχαν πριν από το Σύνταγµα 48 Πρβλ. Καράκωστα, Το δίκαιο των ΜΜΕ, σ Πρβλ. Γεωργόπουλο, Επιτοµή Συντ. ικαίου, σελ. 525.

21 19 του 1952, αρχικά στα άρθρα 8 και 9 του Ν. 5060/1931 και αργότερα στα άρθρα 37 και 38 του Α.Ν. 1092/1938 που τα αντικατέστησαν. Στο άρθρο 37 του Α.Ν. 1092/1938 αναφέρεται στην υποχρέωση επανόρθωσης ανακριβών δηµοσιευµάτων σχετικών µε τις ενέργειες δηµόσιας αρχής ή δηµοσίου υπαλλήλου, ενώ το άρθρο 38 στο δικαίωµα απάντησης που έχει ο ιδιώτης, φυσικό ή νοµικό πρόσωπο, σε δηµοσίευµα που τον έθιγε τον έθιγε µε οποιονδήποτε τρόπο 50. Τέλος θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η υποχρέωση για την καταχώριση επανόρθωσης ή απάντησης δεν έχει σχέση µε την ποινική ή αστική ευθύνη του ιδιοκτήτη, εκδότη ή διευθυντή εφηµερίδος ή περιοδικού για το δηµοσίευµα που την προκαλεί. Ο εκδότης ή διευθυντής εφηµερίδος ή περιοδικού δύναται να αρνηθεί τη δηµοσίευση αν περιέχει εκφράσεις δυσφηµιστικές ή εκφράσεις που συνιστούν αξιόποινη πράξη ή αν έχει περάσει ορισµένο χρονικό διάστηµα από τη δηµοσίευση του επιλήψιµου δηµοσιεύµατος. Το χρονικό αυτό διάστηµα είναι ένας µήνας αν αυτός που ζητάει την καταχώριση διαµένει στην Ελλάδα και τρεις µήνες αν διαµένει στο εξωτερικό. Εκείνος που αρνείται τη δηµοσίευση οφείλει να καταθέσει την επανόρθωση µε τους λόγους για τους οποίους στηρίζει την άρνησή του στον αρµόδιο εισαγγελέα Πρωτοδικών. 50 Πρβλ. Γεωργόπουλο, Επιτοµή Συντ. ικαίου, σελ. 525.

22 20 4. ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΕΝΤΥΠΩΝ ΜΕΣΩΝ ΜΕ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ Τα ελληνικά δικαστήρια έχουν αποφανθεί σε αρκετές περιπτώσεις σχετικά µε το νοµικό ζήτηµα της επιτρεπόµενης ή όχι κατάσχεσης εντύπων µέσων µε ασφαλιστικά µέτρα. Αναφέρουµε τις κυριότερες αποφάσεις των ελληνικών δικαστηρίων ως προς το θέµα αυτό µε χρονολογική σειρά για να διαπιστωθούν και οι τυχόν αλλαγές στην ελληνική νοµολογία. Α) Απόφαση 345/1979 Μον.Πρωτ.Ηρ. (ασφ.) 51 Πρόκειται για την υπόθεση Καπετάν-Μπαντουβά. Στις αρχές του έτους 1979 τέθηκαν σε κυκλοφορία τα ιστορικού περιεχοµένου βιβλία µε τον τίτλο «Καπετάν Μπαντουβά Αποµνηµονεύµατα», τα οποία αναφέρονται στην εθνική αντίσταση του αποβιώσαντος Γεωργίου Πετρακογιώργη, γνωστού ως Καπετάν Μπαντουβά και αρχηγού της Εθνικής Αντίστασης της Κρήτης κατά τη διάρκεια της γερµανικής κατοχής. Στα βιβλία αυτά περιγράφονται πραγµατικά περιστατικά τα οποία δεν ανταποκρίνονται στην αλήθεια και µε τον τρόπο αυτό προσβάλλουν τη µνήµη του νεκρού. Οι αιτούντες ζητούσαν προς άρση της προσβολής της µνήµης του νεκρού και παράλειψη αυτής στο µέλλον την παύση της κυκλοφορίας του βιβλίου επ απειλή χρηµατικής ποινής και απαγγελίας προσωπικής κρατήσεως. 51 ΝοΒ 27 (1362 επ.) Υπόθεση Καπετάν-Μπαντουβά.

23 21 Το νοµικό ερώτηµα που προκύπτει είναι εάν δύναται µε την διαδικασία των ασφαλιστικών µέτρων να αρθεί η προσβολή της προσωπικότητας ή να παραληφθεί αυτή στο µέλλον, η οποία συντελέσθηκε µε την ανακριβή αναγραφή πραγµατικών περιστατικών στα εν λόγω βιβλία. Σύµφωνα µε το αρ.57 ΑΚ όποιος προσβάλλεται παράνοµα στην προσωπικότητά του έχει δικαίωµα να ζητήσει άρση της προσβολής και παράλειψη αυτής στο µέλλον. Αν η προσβολή αφορά σε πρόσωπο που πέθανε το δικαίωµα αυτό το έχουν ο σύζυγος, οι κατιόντες, οι ανιόντες, οι αδελφοί και οι κληρονόµοι εκ διαθήκης. Αξίωση προς αποζηµίωση κατά τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες δεν αποκλείεται. Άρση της προσβολής ή παράλειψη αυτής στο µέλλον θα µπορούσε να επιτευχθεί µόνο µέσω κατασχέσεως του βιβλίου ή απαγόρευσης της κυκλοφορίας αυτού. Εντούτοις όµως σύµφωνα µε το αρ Σ. ορίζεται ότι η κατάσχεση εφηµερίδων και άλλων εντύπων µέσων, στα οποία κατατάσσονται και τα βιβλία, απαγορεύεται είτε πριν είτε µετά από την κυκλοφορία αυτών. Κατ εξαίρεση επιτρέπεται η κατάσχεση µε παραγγελία του εισαγγελέα, µετά την κυκλοφορία: α) για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας, β) για προσβολή του προσώπου του Προέδρου της ηµοκρατίας, γ) για δηµοσίευµα που αποκαλύπτει πληροφορίες για τη σύνθεση, τον εξοπλισµό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάµεων ή την οχύρωση της Χώρας ή που έχει σκοπό τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύµατος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του Κράτους, δ) για άσεµνα δηµοσιεύµατα που προσβάλλουν ολοφάνερα τη δηµόσια αιδώ, στις περιπτώσεις που ορίζει ο νόµος. Όπως

24 22 προκύπτει από τα πραγµατικά περιστατικά δεν πρόκειται για µία από τις ρητά αναφερόµενες στο Σύνταγµα εξαιρέσεις. Εποµένως δεν είναι δυνατή η κατάσχεση των βιβλίων, διότι υπερισχύει η προστασία της ελευθερίας του τύπου (αρ.14 1 Σ.) έναντι της άρσης της προσβολής και της παράλειψης αυτής στο µέλλον. Αποµένει η εφαρµογή των υπολοίπων διατάξεων που ρυθµίζουν τα θέµατα (Αρ. 37 και 38 ν. 1092/1938 σε συνδ. µε αρ.14 5 Σ.) και συγκεκριµένα των προβλεποµένων ποινικών κυρώσεων και των αξιώσεων προς αποζηµίωση και ικανοποίηση της ηθικής βλάβης. Όµως ακριβώς επειδή οι δύο τελευταίες, εκδικαζόµενες, θα αποτελούσαν πλήρη ικανοποίηση του προσβαλλόµενου δικαιώµατος, πράγµα το οποίο απαγορεύεται (αρ.692 ΚΠολ ) ενόψει του ότι τα ασφαλιστικά µέτρα είναι ειδική διαδικασία µε στόχο την προσωρινή ρύθµιση της κατάστασης, το δικαστήριο απέρριψε την αίτηση ως αβάσιµη. Β) Απόφαση 10939/83 ΜονΠρΑθ. (ασφ.µ.) 52 Σύµφωνα µε τα πραγµατικά περιστατικά ο εκδότης της εφηµερίδας «Έθνος» Γεώργιος Μπόµπολας ισχυρίζεται ότι ο συγγραφέας Παύλος Αναστασιάδης κυκλοφόρησε ένα βιβλίο µε τίτλο «Πάρτε το έθνος στα χέρια σας», στο οποίο προσβάλλεται βάναυσα η τιµή και η υπόληψη του εκδότη της εφηµερίδας «Έθνος» και µειώνεται αυτός στην προσωπικότητά του. Αυτό συµβαίνει γιατί εµφανίζεται ο εκδότης της εφηµερίδας ως πράκτορας ξένης δύναµης και συγκεκριµένα πράκτορας της Κα- 52 Αδηµοσίευτη. Υπόθεση Μπόµπολα.

25 23 Γκε-Μπε στην Ελλάδα. Ζητείται η λήψη ασφαλιστικού µέτρου το οποίο συνίσταται στην προσωρινή απαγόρευση της κυκλοφορίας του βιβλίου συνοδευόµενο από απειλή ποινών. Το νοµικό ζήτηµα το οποίο προκύπτει στη συγκεκριµένη περίπτωση είναι το κατά πόσο η αίτηση ασφαλιστικών µέτρων για προσωρινή απαγόρευση της κυκλοφορίας του βιβλίου ισοδυναµεί µε την έννοια της κατασχέσεως εντύπου και εποµένως αντίκειται στο αρ. 14 του Συντάγµατος. Το δικαστήριο έκρινε ότι σύµφωνα µε τα άρθρα 682 επ., 731, 732 και 947 ΚΠολ ικ. νόµιµα ζητείται η λήψη του ασφαλιστικού µέτρου, το οποίο δεν έχει την έννοια της κατασχέσεως εντύπου, οπότε δεν αντίκειται στη διάταξη του άρθρου 14 του Συντάγµατος. Η αιτιολογία αυτή αποτελεί παρέκκλιση από την συνήθη αιτιολογία των ελληνικών δικαστηρίων στο νοµικό ζήτηµα που τέθηκε. Περαιτέρω η αίτηση των ασφαλιστικών µέτρων δεν δέχεται κατ ουσίαν το αίτηµα για το λόγο ότι η έκθεση των πραγµατικών περιστατικών στο βιβλίο του είναι εµπεριστατωµένη, συνοδευόµενη από έγγραφα (επιστολές και φωτογραφίες), τα οποία δεν αµφισβητεί ο αιτών. Κρίνεται εποµένως ότι δεν θίγεται η τιµή, η υπόληψη και γενικότερα η προσωπικότητα του αιτούντος, ώστε να δικαιολογείται η απαγόρευση της κυκλοφορίας του βιβλίου. Γ) Απόφαση 8064/1986 Μον.Πρ.Αθ. (Ασφ.µ.) 53 Σύµφωνα µε τα πραγµατικά περιστατικά κάποιο βιβλίο περιέχει ανακριβείς ειδήσεις για κάποια πρόσωπα. Το ζήτηµα που προκύπτει από νοµικής πλευράς είναι αν µπορεί να διαταχθεί ως ασφαλιστικό µέτρο η απαγόρευση της 53 ΝοΒ 35 (σελ ).

26 24 κυκλοφορίας βιβλίου που περιέχει ανακριβείς ειδήσεις και προσβάλλει την προσωπικότητα σύµφωνα µε το αρ.57 ΑΚ. Ένα τέτοιο ασφαλιστικό µέτρο ισοδυναµεί µε κατάσχεση, την οποία ρητώς απαγορεύει το Σ. εκτός από κάποιες εξαιρέσεις, όπου επιτρέπεται η κατάσχεση µετά την κυκλοφορία και µόνον µετά από παραγγελία του εισαγγελέα. Τέλος µε τα αρ. 37 και 38 του ν. 1092/1938 «Περί Τύπου», που επαναφέρθηκε σε ισχύ µε το αρ.2 του ν. 10/1975 ορίζεται ως τρόπος επανόρθωσης της αναγραφής ανακριβών ειδήσεων, η καταχώριση κειµένων για την αποκατάσταση της αλήθειας στην εφηµερίδα ή το περιοδικό που δηµοσίευσε την είδηση, υπό τις προϋποθέσεις που αναφέρονται στα άρθρα. Το δικαστήριο µελετώντας τα ζητήµατα που προέκυψαν, αποφάνθηκε ότι πρώτον είναι επιβεβληµένη η προστασία της ελευθερίας του τύπου (αρ.14 1 Σ.) του οποίου προορισµός είναι η ενηµέρωση του κοινού για τα γεγονότα της ηµέρας και για τη διαφώτισή του σε θέµατα γενικότερου ενδιαφέροντος. εύτερον, είναι δυνατόν να υπάρξει προσβολή της προσωπικότητας ατόµων κατά την επιτέλεση του έργου από τον Τύπο, η οποία είναι πάντοτε παράνοµη αν πρόκειται για αναγραφή ανακριβών ειδήσεων. Τρίτον, σύµφωνα µε τα αρ. 57, 914, 59 ΑΚ γεννιούνται σε περίπτωση παράνοµης προσβολής αξιώσεις για άρση της προσβολής, παράλειψή της στο µέλλον, αποζηµίωση και ικανοποίηση ηθικής βλάβης εκείνου που προσβλήθηκε από το δηµοσίευµα. Ενόψει της απαγόρευσης κατάσχεσης εντύπων µέσων (αρ.14 4 Σ.) δεν είναι δυνατή η άρση της προσβολής και η παράλειψή της στο µέλλον και ειδικότερα για τα βιβλία που έχουν ήδη εκδοθεί και κυκλοφορήσει. Συµπερασµατικά η αίτηση κρίθηκε αβάσιµη και απορρίφθηκε.

27 25 ) Απόφαση 22338/1996 Μον.Πρ.Αθ. (ασφ.µ.) 54 Σύµφωνα µε τα πραγµατικά περιστατικά την κυκλοφόρησε το υπ.9 τεύχος του περιοδικού µε τον διακριτικό τίτλο., όπου υπήρχε δηµοσίευµα µε τον τίτλο «Μελωδίες από άλλες εποχές», το οποίο υπέγραφε γνωστός δηµοσιογράφος. Το δηµοσίευµα αυτό περιείχε πραγµατικά περιστατικά, τα οποία δεν ανταποκρίνονταν στην πραγµατικότητα και τα οποία γράφησαν εν γνώσει της αναλήθειάς τους εν όψει της παρουσιάσεως έργων στο Φεστιβάλ Αθηνών, στις 4 και 5 Σεπτεµβρίου 1996, σε περιφερειακά φεστιβάλ και σε προγραµµατισµένες εκδηλώσεις στην Ευρώπη. Ο αιτών, ο οποίος προσβάλλετο από το δηµοσίευµα στην προσωπικότητά του, ζήτησε ως ασφαλιστικό µέτρο την κατάσχεση του περιοδικού, την δηµοσίευση περίληψης της εκδοθησοµένης αποφάσεως στο επόµενο από τη δηµοσίευση τεύχος του περιοδικού. επ απειλή χρηµατικής ποινής. Το νοµικό ζήτηµα που προκύπτει είναι ακριβώς το ίδιο µε τα αναφερθέντα στις αποφάσεις 345/1979 και 8064/1986, δηλαδή κατά πόσο είναι επιτρεπτή η κατάσχεση εντύπων µέσων µε ασφαλιστικά µέτρα σε περίπτωση προσβολής της προσωπικότητας. Το δικαστήριο και σε αυτή την υπόθεση αποφάσισε ότι η κατάσχεση δηµοσιευµένου περιοδικού δεν είναι επιτρεπτή εφόσον δεν εµπίπτει σε µία από τις ρητά αναφερόµενες στο αρ.14 4 Σ. εξαιρέσεις. Η ελευθερία του τύπου υπερισχύει στην περίπτωση αυτή. Ακόµα δέχθηκε το δικαστήριο ότι οι προβλεπόµενες ποινικές κυρώσεις και αξιώσεις δύνανται να επιδιωχθούν και να ικανοποιηθούν µόνο µε την τακτική διαδικασία γιατί θα οδηγήσουν 54 ΝοΒ 45 (σ.73 επ.) Υπόθεση Μελωδίες από άλλες εποχές.

28 26 σε πλήρη ικανοποίηση του παρεχοµένου στον προσβαλλόµενο δικαιώµατος, γεγονός που δεν συνάδει µε το χαρακτήρα των ασφαλιστικών µέτρων (αρ. 692 ΚΠολ ). Ε) Απόφαση 17618/98 ΜονΠρΑθ (ασφ.µ.) 55 Στο ιστορικό της απόφασης εκθέτονται τα εξής: στο 185 ο τεύχος του περιοδικού «Χάι» υπάρχει συκοφαντικό και άκρως προσβλητικό για την προσωπικότητα της ηθοποιού Βάνας Μπάρµπα δηµοσίευµα, που αφορά στην ιδιωτική της ζωή και συνοδεύεται από φωτογραφίες. Συγκεκριµένα το δηµοσίευµα αναφέρει ψευδώς ότι γνωστός τραγουδιστής κατέβαλε το απαιτούµενο ποσό για την αποφυλάκιση του πατέρα της ηθοποιού και επίσης ότι η ηθοποιός διατηρεί ερωτικό δεσµό µε τον εν λόγω τραγουδιστή. Ζητείται ως ασφαλιστικό µέτρο, λόγω του κατεπείγοντος, να παραλείπουν οι καθών εκδότες του περιοδικού στο µέλλον οποιαδήποτε δια του τύπου παρόµοια προσβολή της προσωπικότητας της ηθοποιού και επίσης να διαταχθεί η δηµοσίευση της απόφασης στο παραπάνω περιοδικό και η συντηρητική κατάσχεση της περιουσίας των καθών. Το νοµικό ζήτηµα που δηµιουργήθηκε είναι το αν δύναται το δικαστήριο να διατάξει ως ασφαλιστικό µέτρο όχι την κατάσχεση του εντύπου, αλλά τη δηµοσίευση της απόφασης και την παράλειψη της προσβολής στο µέλλον. εν τέθηκε ζήτηµα κατάσχεσης του εντύπου, για το οποίο το δικαστήριο καλείτο να σταθµίσει την ελευθερία του τύπου και την προσβολή της προσωπικότητας. 55 Αδηµοσίευτη. Υπόθεση Μπάρµιτα.

29 27 Το δικαστήριο αποφάσισε λαµβάνοντας υπ όψιν τις διατάξεις των άρθρων 25 του Συντάγµατος, 57, 59, 914 και 932 του ΑΚ καθώς και το νόµο 1178/1981 ο οποίος αναφέρεται στην αστική ευθύνη του τύπου και ρυθµίζει την αποζηµίωση για ηθική βλάβη. Επίσης έλαβε υπ όψιν του τις διατάξεις για τα ασφαλιστικά µέτρα του ΚΠολ (682 επ.). Έκρινε λοιπόν τον επείγοντα χαρακτήρα των περιστάσεων, δεδοµένου ότι είναι δυνατόν να επαναληφθούν τέτοια προσβλητικά για την αιτούσα δηµοσιεύµατα. Επίσης έκρινε ότι το εν λόγω δηµοσίευµα προσβάλλει την τιµή και την αξιοπρέπεια της αιτούσας, συνιστά παραπληροφόρηση και µειώνει την αιτούσα στην προσωπικότητά της και την ιδιωτική της ζωή. Υποχρέωσε τους καθών να παραλείπουν στο µέλλον την προσβολή της προσωπικότητας της αιτούσας δηµοσιεύοντας ψευδή γεγονότα για την ιδιωτική της ζωή. ιέταξε τη δηµοσίευση της περιλήψεως της απόφασης και του διατακτικού αυτής στο πρώτο τεύχος του περιοδικού, που θα κυκλοφορήσει µετά την επίδοση της παρούσης στους καθών, αλλά δεν διέταξε συντηρητική κατάσχεση γιατί δεν πιθανολογήθηκε η µειωµένη περιουσιακή κατάσταση της αιτούσας. ΣΤ) Απόφαση 18134/1998 ΜονΠρΘεσ 56 Σύµφωνα µε τα πραγµατικά περιστατικά ο καθηγητής γλωσσολογίας, Γεώργιος Μπαµπινιώτης συνέταξε το «Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας» και το κέντρο Λεξικολογίας το εξέδωσε. Στο λεξικό αυτό και συγκεκριµένα στο λήµµα λέξη «Βούλγαρος» παρατίθενται τα εξής: «Βούλγαρος: 1. αυτός που γεννήθηκε στη 56 Αδηµοσίευτη. Υπόθεση λεξικού Μπαµπινιώτη (Βούλγαρος).

30 28 Βουλγαρία ή κατάγεται από εκεί, 2. (καταχρ. υβριστ.) ο οπαδός ή παίκτης οµάδας της Θεσσαλονίκης (κυρίως του ΠΑΟΚ). Αίτηµα των αιτούντων είναι η λήψη ασφαλιστικών µέτρων και συγκεκριµένα η απαγόρευση κυκλοφορίας του εν λόγω λεξικού και η απόσυρσή του από την κυκλοφορία εντός δέκα ηµερών από την επίδοση της αποφάσεως, επ απειλή προσωπικής κράτησης του γλωσσολόγου λεξικογράφου και του εκπροσώπου του Κέντρου Λεξικολογίας και χρηµατικής ποινής. Το νοµικό ζήτηµα το οποίο γεννάται είναι εάν είναι δυνατό το δικαστήριο να διατάξει την κατάσχεση εντύπων, στα οποία περιλαµβάνονται τα βιβλία, µε ασφαλιστικά µέτρα. Το δικαστήριο δέχεται πρωτίστως την προσβολή της προσωπικότητας και την προστασία αυτής µε τα άρθρα 57 και 59 ΑΚ. Η προσβολή της προσωπικότητας, στην οποία εντάσσεται και η ψυχική υπόσταση του ανθρώπου, συντελείται τόσο µε λόγια όσο και µε έργα. Η ανάγκη της προσωπικότητας θεµελιώνεται και στο Σύνταγµα (αρ. 5 1, 2 1, 7 2, 9, 19, 23 1), αλλά και σε διεθνείς συµβάσεις (.Σ. Ρώµης). Το δικαστήριο δεν αναφέρεται καθόλου σε τυχόν σύγκρουση της ελευθερίας του τύπου και της προστασίας της προσωπικότητας, ούτε κάνει λόγο για την απαγορευµένη από το Σύνταγµα κατάσχεση. έχεται εποµένως ότι είναι δυνατόν να διαταχθεί ως ασφαλιστικό µέτρο η κατάσχεση του λεξικού. Εντούτοις αυτό δεν το πράττει. ιατάσσει, εξαιτίας της επείγουσας περίπτωσης, ως ασφαλιστικό µέτρο την απάλειψη της δεύτερης έννοιας του λήµµατος Βούλγαρος από κάθε µελλοντική ανατύπωση ή έκδοση αυτού καθώς και από όσα αντίτυπα δεν έχουν διατεθεί στο αναγνωστικό κοινό και βρίσκονται στα χέρια των καθών κατά τη δηµοσίευση της απόφασης. Οι λόγοι προς τούτο είναι η

31 29 προσβολή της προσωπικότητας του αιτούντος και των υπέρ αυτού παρεµβαινόντων, αλλά και η δηµιουργούµενη σύγχυση για την εθνική καταγωγή των παικτών και των οπαδών της οµάδας του ΠΑΟΚ καθώς και των Μακεδόνων γενικότερα. Η χρήση της λέξης αυτής µε τη δεύτερη έννοια που αναγράφεται στο λεξικό κρίθηκε ως σποραδική, µεµονωµένη και χωρίς διάρκεια. Ζ) Απόφαση 24742/1998 Μον.Πρ.Θεσ. 57 Σύµφωνα µε τα πραγµατικά περιστατικά στο «Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας» και συγκεκριµένα στη λέξη λήµµα «Πόντιος» αναγράφηκε ο χαρακτηρισµός του «υπερβολικά αφελούς, που µπορεί να θεωρηθεί και ανόητος». Με την αναγραφή αυτή θεωρήθηκε ότι προσβάλλεται η τιµή των Ποντίων, αφού θίγεται η εθνική ταυτότητα και συνείδησή τους και εποµένως και η προσωπικότητάς τους κατά το αρ.57 ΑΚ. Ζητήθηκε να υποχρεωθούν οι καθών να αποσύρουν από την κυκλοφορία το εν λόγω λεξικό µέσα σε προθεσµία 10 ηµερών από την επίδοση της αποφάσεως διαφορετικά να επιτραπεί να το πράξουν οι αιτούντες. Το νοµικό ζήτηµα το οποίο προέκυψε συνοψίζεται στα εξής: σύµφωνα µε το αρ.57 ΑΚ όποιος προσβάλλεται παράνοµα στην προσωπικότητά του έχει δικαίωµα να απαιτήσει να αρθεί η προσβολή και να παραλειφθεί στο µέλλον. Κατά το αρ.59 ΑΚ µπορεί ο υπαίτιος να καταδικαστεί και σε ικανοποίηση της ηθικής βλάβης αυτού που έχει προσβληθεί. εν αρκεί προσβολή της προσωπικότητας, αλλά απαιτείται αυτή να είναι και παράνοµη. Η παρανοµία διακριβώνεται όταν υπάρχει διάταξη που απαγορεύει , 142 επ. Υπόθεση λεξικού Μπαµπινιώτη (Πόντιος)

32 30 συγκεκριµένη πράξη και προσβάλλει κάποια πτυχή της προσωπικότητας ανεξάρτητα από το αν η διάταξη αυτή είναι δηµόσιο ή ιδιωτικό δίκαιο. Όµως σύµφωνα µε το αρ Σ. η κατάσχεση εντύπων µέσων στα οποία συγκαταλέγονται και τα λεξικά, απαγορεύεται εκτός από κάποιες συγκεκριµένες εξαιρέσεις όπου επιτρέπεται η κατάσχεση µε ρητή παραγγελία του εισαγγελέα. Οι διατάξεις των αρ. 57, 914, 59 ΑΚ που αναφέρονται ρητά στις αξιώσεις σε περίπτωση παράνοµης προσβολής της προσωπικότητας, υποχωρούν µπροστά στο γενικότερο συµφέρον της προστασίας της ελευθερίας του τύπου. Έτσι σε περίπτωση προσβολής της προσωπικότητας που επήλθε µε ανακριβείς ειδήσεις, που έχουν περιληφθεί σε βιβλίο ή έντυπο που έχει εκδοθεί δεν είναι δυνατή η άρση της προσβολής ούτε η παράλειψή της στο µέλλον, αφού αυτό θα ήταν δυνατό να επιτευχθεί µόνο µε την κατάσχεση του βιβλίου ή µε την απαγόρευση κυκλοφορίας του, τα οποία απαγορεύονται από το Σύνταγµα και επιτρέπονται µόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Το δικαστήριο έκρινε µε την ανωτέρω δικαιολογία την αίτηση αβάσιµη και την απέρριψε. Χρήσιµο είναι στο σηµείο αυτό να σταθούµε σε µία διαπίστωση που απορρέει από την απόφαση. Το δικαστήριο έκρινε ότι ένα λεξικό είναι επιστηµονικό έργο, αφού στη σύνταξή του δεν µπορεί να προβεί οποιοσδήποτε, αλλά µόνο εκείνος, ο οποίος έχει επιστηµονική κατάρτιση και µάλιστα συγκεκριµένη και εξειδικευµένη γνώση της έννοιας των λέξεων, που παρατίθενται, όπως οι φιλόλογοι, και ακόµα ότι προορισµός των λεξικών είναι όχι η απλή καταγραφή των λέξεων, αλλά η καταγραφή των λέξεων µε τη σωστή εννοιολογική σηµασία τους, δεδοµένου µάλιστα ότι η

33 31 ελληνική γλώσσα είναι γλώσσα πολύ πλούσια σε λεξιλόγιο. Σκοπός του λεξικού είναι να καθοδηγεί τους αναγνώστες στη σωστή χρήση της ελληνικής γλώσσας και µέσα από αυτό να διδάσκονται οι αναγνώστες, ώστε να εµπεδώσουν µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο, τον ορθό προφορικό και γραπτό λόγο. Εποµένως καταλήγει η απόφαση ότι υποχρέωση του ευσυνείδητου επιστήµονα και γενικά του λεξικογράφου είναι να διαφυλάττει την ελληνική γλώσσα, από τις οποιεσδήποτε παρερµηνείες, ώστε αυτή να παραµένει αναλλοίωτη στο χρόνο και να της δίδεται η αναγνώριση που της αξίζει. Εντούτοις όµως η απόφαση ίσως να παραβλέπει ότι ενόψει της συνταγµατικά κατοχυρωµένης ελευθερίας της επιστηµονικής έρευνας οποιαδήποτε αξιολόγηση γίνεται µε γενικά και απρόσωπα κριτήρια ως πρόταση επιστηµονικής συζήτησης και για το λόγο αυτό δεν είναι δυνατό να θεωρηθεί ότι προσβάλλει την προσωπικότητα τρίτων. Η) Απόφαση 13/1999 (Ολ.ΑΠ) 58 Στην πρωτόδικη απόφαση η οποία εκδόθηκε από το Μονοµελές Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης διετάχθη ως ασφαλιστικό µέτρο η απάλειψη της έννοιας αυτής του λήµµατος Βούλγαρος στο Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας που εκδόθηκε από τον καθηγητή Γεώργιο Μπαµπινιώτη. Στο λήµµα Βούλγαρος είχαν καταχωρηθεί δύο έννοιες: 1. αυτός που γεννήθηκε στη Βουλγαρία ή κατάγεται από εκεί, 2. (κατ.χρ.υβρισ.) ο οπαδός ή παίκτης οµάδας της Θεσσαλονίκης (κυρίως του ΠΑΟΚ). Η απόφαση του 58 ΝοΒ 48 (σ.447 επ.) Υπόθεση λεξικού Μπαµπινιώτη (Βούλγαρος)

34 32 Μον. Πρωτοδικείου αναφέρει ότι η δεύτερη έννοια της λέξης Βούλγαρος χρησιµοποιείται από ασήµαντη µερίδα ποδοσφαιρόφιλων του νότου, σαν σύνθηµα µάλλον παρά σαν έννοια της λέξης, µεµονωµένα, σποραδικά και χωρίς κάποια διάρκεια. Για το λόγο αυτό συνεχίζει η απόφαση δεν αποτελεί «λήµµα που µπορούσε να έχει καταχωρηθεί σε λεξικό», η δε απάλειψή της από το συγκεκριµένο λεξικό «ουδόλως θα αναιρούσε την επιστηµονικότητά του η οποία είναι δεδοµένη». Εποµένως µε την αναγραφή της έννοιας αυτής της λέξεως βούλγαρος προσβάλλονται οι αιτούντες στην προσωπικότητά τους παράνοµα. Ο Άρειος Πάγος όµως διατύπωσε διαφορετική άποψη για την συγκεκριµένη υπόθεση. εν προκύπτει παράνοµη προσβολή της προσωπικότητας από την απλή αναφορά καταγραφή στο λεξικό ότι η λέξη «Βούλγαρος» χρησιµοποιείται καταχρηστικώς ως εξυβριστική ονοµασία κατηγορίας φιλάθλων και αθλητών. Ο χαρακτηρισµός αυτός δεν ενέχει αποδοχή από το συντάκτη και µάλιστα εφόσον ο συντάκτης συµπληρώνει ότι πρόκειται για µία έννοια «καταχρηστική-υβριστική». Τα µέλη του δικαστηρίου διατύπωσαν τη γνώµη ότι ο λεξικογράφος δεν προσδίδει νόηµα στις λέξεις ούτε τις χρησιµοποιεί µε το όποιο νόηµα έχουν προσλάβει από τη χρήση τους. Η απλή καταγραφή της έννοιας δεν ενέχει προσβολή της προσωπικότητας. Αντίθετα µάλιστα θεωρήθηκε από τον Άρειο Πάγο ότι η απόφαση του Μονοµελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης παραβίασε τις διατάξεις των άρθρων 57 του ΑΚ και 16 παρ.1 εδ.α, του Συντάγµατος. Ο Άρειος Πάγος καταλήγει ότι σε περίπτωση συγκρούσεως των προστατευοµένων εννόµων αγαθών της ελευθερίας εκφράσεως των στοχασµών (αρ Σ) και της ελευθερίας της επιστήµης και της τέχνης (αρ Σ) µε το επίσης

35 33 συνταγµατικώς προστατευόµενο έννοµο αγαθό της προσωπικότητας (αρ Σ), έκφανση της οποίας αποτελεί η τιµή και υπόληψη κάθε προσώπου θα πρέπει να γίνεται στάθµιση µεταξύ των αγαθών που προαναφέρθηκαν. Κατά τη στάθµιση αυτή θα πρέπει να λαµβάνεται υπόψη ότι το δικαίωµα της προσωπικότητας είναι δικαίωµα πλαίσιο. Στη σύγκρουση αυτού του τελευταίου µε τα δικαιώµατα της ελευθερίας εκφράσεως των στοχασµών και της ελευθερίας της επιστήµης και της τέχνης θα πρέπει να ληφθεί υπ όψιν και το εύλογο δικαίωµα του κοινού για πληροφόρηση µέσω των δύο άλλων ελευθεριών υπό την προϋπόθεση ότι δεν πλήττεται ο πυρήνας του δικαιώµατος της προσωπικότητας, δηλαδή η αξία του ανθρώπου. Στην απόφαση 13/1999 ΟλΑΠ αναφέρεται και η άποψη της µειοψηφίας, σύµφωνα µε την οποία η καταχώριση της δεύτερης έννοιας της λέξης Βούλγαρος δεν ανταποκρίνεται στην κοινή νεοελληνική γλώσσα και για το λόγο αυτό δεν νοµιµοποιείται ο λεξικογράφος να επισηµοποιήσει και να µονιµοποιήσει µία περιθωριακή κατάσταση. Εντούτοις και η µειοψηφία σηµειώνει ότι είναι απαραίτητη η στάθµιση των συµφερόντων των εκατέρωθεν δικαιωµάτων προτού δοθεί η προτεραιότητα σε οποιοδήποτε από αυτά τα δικαιώµατα, όπως έπραξε το Μονοµελές Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης. Θ) Απόφαση 5208/2000 Μον. Πρωτ. Αθηνών (ασφ.µ.) 59 Σύµφωνα µε τα πραγµατικά περιστατικά που αναφέρουν οι αιτούντες στην αίτησή τους, ο συγγραφέας Μίµης Ανδρουλάκης συνέγραψε βιβλίο µε αισχρό και άσεµνο περιεχόµενο µε τον τίτλο 59 Τράπεζα νοµικών πληροφοριών ΣΑ (αδηµοσίευτη) Υπόθεση Ανδρουλάκη.