1.Πως συνδυάζεται η έννοια του εθισμού με το Διαδίκτυο; Μπορεί κάποιος να εθιστεί σε μία απασχόληση, ένα μέσο ενημέρωσης και ψυχαγωγίας;

Transcript

1 Ερωτοαπαντήσεις για το Διαδίκτυο 1.Πως συνδυάζεται η έννοια του εθισμού με το Διαδίκτυο; Μπορεί κάποιος να εθιστεί σε μία απασχόληση, ένα μέσο ενημέρωσης και ψυχαγωγίας; Ο εθισμός στο Διαδίκτυο ανήκει στη κατηγορία των συμπεριφορικών εθισμών δηλαδή τα προβλήματα που ανακύπτουν όταν μία συγκεκριμένη συμπεριφορά ξεφύγει από τον έλεγχο του ατόμου. 2.Αυτό σημαίνει ότι εγώ που εργάζομαι και χρησιμοποιώ το Διαδίκτυο αρκετές ώρες με δεξιότητα, νιώθω και ικανοποίηση από το έργο μου θα χαρακτηριστώ «εθισμένος»; Ο συμπεριφορικός εθισμός συχνά συγχέεται με τον υψηλό βαθμό εμπλοκής με τη συγκεκριμένη δραστηριότητα. Ο υψηλός βαθμός εμπλοκής δεν διακρίνεται από μικρότερο βαθμό ενασχόλησης με όρους χρονικής διάρκειας όμως διαφέρει από τον εθισμό στο ότι οι αρνητικές συνέπειες είναι απούσες και στο ότι δεν σημειώνεται τάση του ατόμου να επαναλάβει τη συμπεριφορά ώστε να απαλύνει δυσφορία που νιώθει όταν τη διακόπτει. Αντίθετα, το άτομο με υψηλό βαθμό εμπλοκής προβαίνει στη δραστηριότητα επειδή τη βρίσκει ευχάριστη. Ο υψηλός βαθμός εμπλοκής στη χρήση Διαδικτύου μπορεί να είναι μία θετική ιδιότητα, ειδικά καθώς η χρήση του προάγεται κοινωνικά και είναι απαραίτητη ώστε να ολοκληρωθεί η διαδικασία μάθησης επαγγελματικών δεξιοτήτων. 3.Ο κίνδυνος εθισμού είναι ένας κίνδυνος όπως το να μας κλέψουν τους κωδικούς μας, να κολλήσουμε κάποιον «ιό» ή να μας παρενοχλήσουν; Όχι. Πρόκειται για μία ψυχική νόσο, όπως και ο εθισμός στα τυχερά παιχνίδια ή στις χημικές παράνομες ουσίες. Σύντομα δε πρόκειται να συμπεριληφθεί στη νοσολογική κατηγοριοποίηση της επίσημης Ψυχιατρικής. Όσο σημαντική και αν είναι η λήψη μέτρων προστασίας κατά την περιήγηση στο Διαδίκτυο που αναφέρατε (και όλοι μας μπορούμε να βρούμε πλέον αυτές τις πληροφορίες εύκολα) αυτή δεν εξασφαλίζει κανέναν από θέματα εθισμού. Συνεπάγεται και ότι ο εθισμός στο Διαδίκτυο είναι ένα θέμα που αφορά όλους μας πρέπει δε να το διαχειρίζονται ειδικοί Ψυχικής Υγείας και μόνον. 4.Πότε λοιπόν πρακτικά γίνεται πρόβλημα η ενασχόληση με το Διαδίκτυο; Τα σημεία που παρατηρούμε σε ένα άτομο με συμπεριφορικό εθισμό είναι - Αισθάνεται καλά όταν ασκεί τη συμπεριφορά.. Για να συνεχίσει να αισθάνεται το ίδιο καλά πρέπει με τη πάροδο του χρόνου να αυξήσει το πόσο συχνά ασκεί τη συμπεριφορά. Αν για κάποιο λόγο δεν μπορεί να ασκήσει τη συμπεριφορά έχει άσχημη αίσθηση (όχι απλά στέρηση της καλής αίσθησης). Αν προσπαθήσει μόνο του το άτομο να ελαττώσει τη συμπεριφορά θα αποτύχει και θα επιστρέψει στο ίδιο μοτίβο. Η συμπεριφορά αυτή κυριαρχεί στις πράξεις του αλλά και στη σκέψη του, όταν για παράδειγμα δεν είναι συνδεδεμένος στο Διαδίκτυο σκέφτεται πότε θα συνδεθεί με λαχτάρα. Η εν λόγω συμπεριφορά προκαλεί σύγκρουση τόσο με άλλα άτομα (π.χ μέλη της οικογένειας του που παραπονιούνται για το ότι είναι σε 2 η μοίρα) όσο και με τον ίδιο του τον εαυτό όταν συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί να την αλλάξει. Ακόμη οι πόροι που καταναλώνει σε αυτή τη συμπεριφορά (χρήμα, χρόνος, νοητική συγκέντρωση) βρίσκονται σε βάρος άλλων σημαντικών δραστηριοτήτων που παραμελεί (εργασία, σπουδές, κοινωνικοποίηση) 5.Αυτός που είναι εθισμένος είναι ένα άτομο που δεν έχει φραγμούς ή που δεν γνωρίζει τι είναι το καλό

2 για το ίδιο, πρέπει να το νουθετούμε, να το ψέγουμε και να του δείχνουμε το σωστό δρόμο για να το βοηθήσουμε; Δεν βοηθάει να σκεφτόμαστε τα άτομα με οποιαδήποτε έκφραση εθισμού ως άτομα που δεν «ξέρουν το σωστό» και πρέπει να ενημερωθούν ή να τα πείσουμε με κάποιο τρόπο για το «λάθος» τους. Όπως ένας ασθενής με υπέρταση, αναπνευστικά προβλήματα ή νεφρική ανεπάρκεια δεν μπορεί έτσι απλά από μόνος του να ρυθμίσει τη πίεση του, την αναπνοή ή τον τρόπο που δουλεύουν τα νεφρά του, έτσι και ένας ασθενής εθισμένος στο Διαδίκτυο δεν μπορεί πλέον να ρυθμίσει τη συμπεριφορά του στο Διαδίκτυο αυτή είναι η φύση της νόσου του. Χρειάζεται κατάλληλη αντιμετώπιση από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Μπορούμε απλά να τον/την προτρέψουμε να αναζητήσει κατάλληλη βοήθεια για το συγκεκριμένο πρόβλημα υγείας του. 6.Μήπως ο εθισμός στο Διαδίκτυο δεν είναι παρά μία μορφή «ηθικού πανικού» της εποχής, όπως είχε συμβεί με την εισαγωγή του ραδιοφώνου ή της τηλεόρασης; Το Διαδίκτυο έχει μία ουσιαστική διαφορά από τα υπόλοιπα μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας τη διαδραστικότητα. Είναι ένα εργαλείο το οποίο μορφοποιεί τόσο το στόχο του όσο και τον χρήστη του. Δίνει την επιλογή να μεταβάλλεις ενεργητικά τη διάθεση σου με τον ίδιο τρόπο που τα εργαστηριακά ποντίκια έχουν την «επιλογή» να πατήσουν έναν μοχλό ώστε να λάβουν την ανταμοιβή τους, ψίχουλα νοητικής και συναισθηματικής διέγερσης. Όταν ένα μέσο χρησιμοποιείται για αυτό το σκοπό (και μόνο τότε) δεν μπορεί παρά να χαρακτηριστεί ως μέσο έκφρασης εθισμού. Δεν μπορούμε δε να αγνοήσουμε τη πραγματικότητα πολλών ατόμων που έχουν θυσιάσει θετικές πλευρές της ζωής τους στο βωμό της συνεχούς ενασχόλησης με το Διαδίκτυο. 7.Γιατί όμως κάποιος να στραφεί στο Διαδίκτυο και να παρουσιάσει συμπεριφορά εθισμού; Η ενασχόληση με το Διαδίκτυο γίνεται ακαταμάχητη εφόσον το άτομο παρουσιάζει κάποιες ανάγκες που βρίσκουν πρόσκαιρη ικανοποίηση μέσα από αυτήν. Οι λόγοι μπορεί να σχετίζονται με προϋπάρχοντα στοιχεία της προσωπικότητας του, υποκείμενες ψυχικές διαταραχές (άγχος, κατάθλιψη, κοινωνική φοβία, κ.α), να είναι μία μαθημένη συμπεριφορά που ενισχύθηκε από τον περίγυρο (π.χ η τάση των γονέων να χρησιμοποιούν τον Η/Υ και το Διαδίκτυο για να αποσπάσουν τη προσοχή των παιδιών τους όπως με την τηλεόραση). Αυτές οι ανάγκες δεν ικανοποιούνται με άλλο τρόπο ή ικανοποιούνται ευκολότερα με τη βοήθεια του Διαδικτύου. Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι το Διαδίκτυο προσφέρει ανωνυμία, εύκολη προσβασιμότητα, μικρό κόστος, απομονώνει από τον περίγυρο και είναι γενικά αποδεκτό ως μέσο. Αυτά τα στοιχεία του μπορεί να βοηθήσουν την έκφραση ψυχικών δυσκολιών μέσω της χρήσης του. 8.Τι έκταση έχει το φαινόμενο στην Ελλάδα; Στην Ελλάδα έχουν γίνει ορισμένες από τις πλέον έγκυρες έρευνες παγκοσμίως από μέλη της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο, καθώς το δείγμα ήταν είτε αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού είτε απογραφικό. Στη περιφέρεια Θεσσαλίας (αντιπροσωπευτικό δείγμα του μαθητικού πληθυσμού, 2006) το ποσοστό ατόμων με πιθανό πρόβλημα εθισμού ήταν 8.2% και στη νήσο Κω (απογραφικό δείγμα του μαθητικού πληθυσμού σε δύο φάσεις, 2008 και 2010) το ποσοστό ήταν το %. Στο Συνέδριο μας στη Θεσσαλονίκη πρόκειται να παρουσιαστούν τα στοιχεία της δεύτερης διαδοχικής έρευνας στη νήσο Κω (2010) όπου και θα αναλυθεί η ανησυχητική διαχρονική εξέλιξη του φαινομένου. 9.Σε σύγκριση με ξένες χώρες που βρίσκεται η Ελλάδα; Τα ποσοστά παρουσιάζουν σημαντική διακύμανση ανάλογα με τη μεθοδολογία και το μέρος διεξαγωγής τους, οι χώρες της Άπω Ανατολής τυπικά αναφέρουν το μεγαλύτερο πρόβλημα. Στη Κίνα ο αριθμός υπολογίζεται μεταξύ 9,72%-11% των χρηστών ηλικίας κάτω των 24 ετών. Πρόσφατη ανασκόπηση της καθηγήτριας Kimberly Young, υπολογίζει ότι παγκοσμίως το ποσοστό τείνει να είναι χαμηλότερο στο μαθητικό πληθυσμό με τιμές περί το 4,6-4,7%, ανεβαίνει στο γενικό πληθυσμό χρηστών με τιμές από 6-15% και μπορεί να φτάνει το 13-18,4% των φοιτητών. Η Δρ. Young θα συμμετάσχει με τηλεσυνδιάσκεψη στο Συνέδριο της Εταιρείας μας και θα παρουσιάσει τα σχετικά στοιχεία.

3 10.Πώς μπορεί ένα άτομο να καταλάβει αν είναι εθισμένο στο διαδίκτυο; Από την ιστοσελίδα της Συμβουλευτικής Υπηρεσίας φοιτητών προς αντιμετώπιση της παθολογικής χρήσης Η/Υ και Διαδικτύου ( παρατίθενται οι απλές ερωτήσεις που μπορεί κάποιος να απευθύνει στον εαυτό του με ειλικρίνεια Αισθάνεσαι να σε απασχολεί συνεχώς η χρήση του Η/Υ ή του Διαδικτύου (π.χ σκέφτεσαι τι έκανες τη προηγούμενη φορά ή ανυπομονείς για την επόμενη); Μένεις περισσότερο χρόνο στον Η/Υ ή στο Διαδίκτυο από ότι σχεδίαζες; Χρησιμοποιείς τον Η/Υ ή το Διαδίκτυο σαν μέσο διαφυγής από τα προβλήματα σου ή σαν τρόπο ανακούφισης από άγχος ή θλίψη; Νιώθεις άσχημα αν προσπαθήσεις να περιορίσεις τη χρήση Η/Υ ή Διαδικτύου ή αν δεν μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις; Χρειάζεται να χρησιμοποιήσεις περισσότερη ώρα τον Η/Υ ή το διαδίκτυο ώστε να σου φέρουν ανακούφιση; Η χρήση Η/Υ ή Διαδικτύου έχει αρνητικές συνέπειες για τις σπουδές σου; Οι φίλοι σου παραπονούνται ότι δεν σε βλέπουν πλέον; Είναι οι περισσότεροι σου φίλοι αποκλειστικά διαδικτυακοί; Εφόσον σε κάποια από αυτές τις ερωτήσεις απαντάς με ένα ναι τότε ενδέχεται να κάνεις χρήση του Διαδικτύου που να σου προκαλεί προβλήματα στη πραγματική ζωή σου, έξω από αυτό. 11.Έχω ακούσει για «κατάχρηση», «προβληματική χρήση», «εθισμό», κ.α όρους. Τι σημαίνουν όλα αυτά; Ποιος όρος είναι δόκιμος; Γενικά υπάρχει μία σύγχυση στη βιβλιογραφία ως προς την ορολογία και τον ορισμό του προβλήματος. Πολλές φορές βλέπουμε μεμονωμένους όρους όπως εθισμός στα video games ή υπερενασχόληση με το facebook οι οποίοι αποτυγχάνουν να συλλάβουν τη φύση του προβλήματος, ήτοι τα πολυσύνθετα προβλήματα που επιφέρει στο χρήστη. Στο διαγνωστικό εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας η διαταραχή πρόκειται να εισέλθει ως «Internet Addiction Disorder» (διαταραχή εθισμού στο Διαδίκτυο). Δεν είναι όμως και το κάθε πρόβλημα στη χρήση ικανής έντασης ώστε να χαρακτηριστεί εθισμός. Προς διευκόλυνση παρατίθενται οι σύντομοι ορισμοί της ερευνητικής ομάδας όπως δημοσιοποιήθηκαν ως τμήμα άρθρου στο περιοδικό Νευρολογία (Σιώμος και συνεργάτες, 2010). Α. Τυπική χρήση Διαδικτύου Η καλοήθης χρήση είτε σε εργασιακό περιβάλλον είτε για λόγους αναψυχής. Β. Προβληματική χρήση Διαδικτύου Η χρήση όπου δεν εξυπηρετείται κάποιος συγκεκριμένος σκοπός, παρά αποτελεί αυτοσκοπό προειδοποιώντας για πιθανή κατάχρηση. Γ. Κατάχρηση Διαδικτύου Ένα δυσπροσαρμοστικό, επαναλαμβανόμενο μοτίβο χρήσης που οδηγεί σε σημαντική έκπτωση της λειτουργικότητας κατά τη διάρκεια δωδεκάμηνης περιόδου, όπως καταδεικνύεται από: αποτυχία να διεκπεραιωθούν σημαντικές ευθύνες στην εργασία, σχολείο ή σπίτι κοινωνικά και διαπροσωπικά προβλήματα. χρήση σε καταστάσεις στις οποίες παρατηρούνται αρνητικές σωματικές συνέπειες (π.χ ελλιπή σίτιση, ύπνος, κοκ) προβλήματα με το νόμο Δ. Εξάρτηση από το Διαδίκτυο Μία χρόνια, προοδευτική ασθένεια που συμπεριλαμβάνει τα ακόλουθα στοιχεία: τη καταναγκαστική χρήση του Διαδικτύου που ενέχει την απώλεια ελέγχου και τη συνέχιση της χρήσης παρά τις δυσμενείς συνέπειες. Η διάγνωση της εξάρτησης απαιτεί στη διάρκεια ενός δωδεκαμήνου τουλάχιστο τρία από τα ακόλουθα :

4 ανάπτυξη 'ανοχής' συμπτώματα 'στέρησης' χρήση για όλο και μεγαλύτερο χρονικό διάστημα ανεπιτυχείς προσπάθειες να μειωθεί ή να ελεγχθεί η χρήση, παραίτηση από σημαντικές κοινωνικές, επαγγελματικές ή δραστηριότητες αναψυχής συνέχιση της χρήσης παρά τη γνώση ότι υπάρχουν επίμονα ή επαναλαμβανόμενα βιολογικά ή ψυχολογικά προβλήματα τα οποία προκλήθηκαν ή επιδεινώθηκαν από τη χρήση. Ε. Εθισμός στο Διαδίκτυο Πρόκειται για περίπτωση που πληροί τα κριτήρια της εξάρτησης όπου όμως πλέον είναι η συνήθης συμπεριφορά για τον χρήστη και υπάρχει σοβαρή βαρύτητα. Ο εθισμένος λαχταρά να χρησιμοποιήσει το Διαδίκτυο με συγκεκριμένους τρόπους, χρονικό διάστημα και συχνότητα τα οποία είναι επικίνδυνα για τον ίδιο και ενδεχόμενα για αυτούς με τους οποίους έχει σχέσεις (π.χ περιπτώσεις ακραίας παραμέλησης των αναγκών του εαυτού ή συγγενικών προσώπων). 12.Βλέπουμε ότι έχετε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα ως ελάχιστο όριο γιατί αυτό; Μήπως είναι πολύ μεγάλο/μικρό; Όλοι οι χρήστες του Διαδικτύου μετά από μία σύντομη περίοδο ενθουσιασμού με το νέο μέσο καλούνται να αυτορρυθμίσουν τη συμπεριφορά τους. Τυπικά αυτό το διάστημα είναι μικρό και ο χρήστης υιοθετεί ένα υγιές πρότυπο χρήσης. Ακόμη σε περιπτώσεις προβληματικής χρήσης μπορεί η ένταση να είναι μεγάλη αλλά να αντιπαρέρχεται το άτομο με δικές του προσπάθειες το πρόβλημα. Είναι καλό να αποφεύγουμε την «υπερδιάγνωση» και τις υπερβολές στη περιγραφή του προβλήματος. Το όριο του ενός έτους όμως είναι ρεαλιστικό καθώς π.χ στις μικρότερες ηλικίες εφόσον το πρόβλημα συνεχίζεται για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να προκαλέσει σοβαρές συνέπειες για όλη τη ζωή αφού οδηγεί ακόμη και στην έξοδο από το σχολικό περιβάλλον. Παρομοίως για ένα ενήλικα αντίστοιχο διάστημα μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια της εργασίας ή μίας σημαντικής σχέσης. 13.Πως γίνεται η διάγνωση; Μπορούμε να μιλάμε για εθισμό με τις απαντήσεις σε ένα ερωτηματολόγιο ή πληροφορίες από τρίτους; Όπως κάθε διάγνωση ψυχικής διαταραχής χρειάζεται πλήρης κλινική συνέντευξη από εξειδικευμένο ειδικό Ψυχικής υγείας που μπορεί να χρησιμοποιήσει και δεδομένα από πιστοποιημένα εργαλεία (ερωτηματολόγια) κατά περίπτωση. Ερωτηματολόγια επίσης χρησιμοποιούνται για επιδημιολογική έρευνα μεγάλης κλίμακας ώστε να έχουμε μια αδρή εικόνα του φαινομένου στον πληθυσμό. Δεν σημαίνει ότι εφόσον κάποιος απαντά θετικά ή αρνητικά σε ένα ερωτηματολόγιο είναι κατ ανάγκη εθισμένος (ή όχι). 14.Τι πρέπει να κάνει ο εκπαιδευτικός εφόσον αντιληφθεί ότι ένα παιδί μπορεί να είναι 'εθισμένο στο διαδίκτυο'; Ο ρόλος του εκπαιδευτικού δεν είναι αυτός ενός ψυχιάτρου/αστυνόμου αλλά ενός παιδαγωγού. Αναφέρονται από κάποιους που δεν είναι ειδικοί ψυχικής υγείας, λίστες με 'συμπτώματα' που πρέπει να 'διαγνώσει' ο εκπαιδευτικός - τα 'συμπτώματα' όμως αυτά δεν είναι αποκλειστικά χαρακτηριστικά του φαινόμενου του εθισμού στο διαδίκτυο και μπορεί να αναφέρονται στη πλειονότητα των ψυχικών δυσκολιών που ίσως αντιμετωπίζει ένα παιδί και πρέπει να διερευνήσει ένας ειδικός ψυχικής υγείας. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να πράττει όπως συνήθως, δηλαδή εφόσον ανησυχεί για κάποιον μαθητή με πτώση επιδόσεων ή απουσίες τότε πρέπει από κοινού με τον γονιό να βρίσκουν τρόπους να βοηθηθεί, απλά έχοντας υπόψη τους και τη πιθανότητα προβληματικής χρήσης του διαδικτύου. Κωνσταντίνος Σιώμος, Δρ.Ψυχίατρος Παιδιών και Εφήβων Γεώργιος Φλώρος, Ψυχίατρος Ενηλίκων, M.Sc, υπ.διδάκτωρ Α.Π.Θ Πηγή : Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο,

5 Ερωτοαπαντήσεις στο φαινόμενο του κυβερνο-εκφοβισμού (cyberbullying) Τι είναι ο παραδοσιακός εκφοβισμός (Bulling); Ο εκφοβισμός είναι μία επιθετική συμπεριφορά με πρόθεση να βλάψει ένας πιο δυνατός κάποιον πιο αδύναμο, μπορεί να περιλαμβάνει σωματική αλλά και ψυχολογική βία για παράδειγμα: «αν είσαι φίλος με αυτόν κανείς από εμάς δεν θα σου ξαναμιλήσει». Η πιο συνήθης μορφή εκφοβισμού τόσο για αγόρια όσο και για κορίτσια είναι η λεκτική, με τη χρήση υποκοριστικών ή με παρατσούκλια που σχετίζονται με την εμφάνιση ή τον τρόπο που μιλάει κάποιος. Οι συνέπειες του εκφοβισμού κατά πρόσωπο φαίνεται να είναι τα υψηλά επίπεδα κατάθλιψης, άγχους και ψυχοσωματικών συμπτωμάτων στα θύματα καθώς και το γεγονός ότι οι μαθητές που έχουν εκφοβιστεί γίνονται λιγότερο αποτελεσματικοί κοινωνικά και έχουν περισσότερες δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις όπως επίσης χαμηλότερες ακαδημαϊκές ικανότητες και απουσιάζουν περισσότερο από το σχολείο. Τι είναι ο Εκφοβισμός μέσω του Διαδικτύου (Cyber Bullying); Ο εκφοβισμός μέσω του Διαδικτύου είναι οποιαδήποτε πράξη εκφοβισμού, επιθετικότητας, παρενόχλησης, τρομοκρατικής ή αυταρχικής συμπεριφοράς που θεσπίζεται και πραγματοποιείται μέσω της χρήσης των ψηφιακών συσκευών επικοινωνίας, συγκεκριμένα του Διαδικτύου και των κινητών τηλεφώνων και η οποία επαναλαμβάνεται ανά τακτά ή άτακτα χρονικά διαστήματα. Ο όρος cyber bulling δημιουργήθηκε από τον Καναδό Bill Belsey και έχει τις ρίζες του στον παραδοσιακό σωματικό ή ψυχολογικό εκφοβισμό όπου ο στόχος του επιτιθέμενου είναι να προκαλέσει ζημιά ή να βλάψει το θύμα του. Τι περιλαμβάνει ο εκφοβισμός μέσω διαδικτύου; Πειράγματα με στόχο τη διασκέδαση Διάδοση άσχημων-προσβλητικών φημών on-line Αποστολή ανεπιθύμητων μηνυμάτων (υβριστικά-προσβλητικά) Παρενόχληση Δυσφήμηση σε τρίτους (άλλους πλέον του θύματος) Μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μηνυμάτων μέσω κινητού, φωτογραφίες και βίντεο στο διαδίκτυο, ιστοσελίδες, μπλογκς, chat rooms κ.ά. Ο εκφοβισμός μέσω του Διαδικτύου μπορεί να είναι άμεσος ή έμμεσος εμπλέκοντας και άλλα άτομα που ενδεχομένως να μην γνωρίζουν καν το θύμα. Τα μέσα που χρησιμοποιούνται για τον εκφοβισμό μέσω του Διαδικτύου είναι το Ηλεκτρονικό Ταχυδρομείο (Electronic Mail), τα Γραπτά Μηνύματα (Text Messaging), οι Ιστότοποι Κοινωνικού Δικτύου (Social Networking Sites), τα Μέρη Συζητήσεως στο Διαδίκτυο (Chat Rooms), τα Blogs, τα Web Sites, ακόμα και τα διαδικτυακά παιχνίδια (Internet Gaming). Γιατί ο οποιοσδήποτε να εκφοβίζει μέσω του Διαδικτύου; Δυστυχώς, αν και υπάρχουν αρκετές υποθέσεις σχετικά με τους «εκφοβιστές στο διαδίκτυο» στην πραγματικότητα γνωρίζουμε πολύ λίγα σχετικά με τα χαρακτηριστικά των ατόμων αυτών και των κινήτρων τους. Πολλοί παράγοντες μπορεί να ωθήσουν ένα άτομο σε τέτοιες συμπεριφορές: η βαρεμάρα, η ανάγκη για επιβολή δύναμης, ο θυμός, η αντεκδίκηση για το ότι κανείς εκφοβίστηκε, η ανάγκη για προσοχή. Ένας άλλος εξίσου σημαντικός λόγος ενδέχεται να είναι ότι ο εκφοβισμός στο διαδίκτυο είναι πιο ασφαλής από ότι ο παραδοσιακός εκφοβισμός γιατί είναι ανώνυμος και υπάρχουν μικρότερες πιθανότητες να πιαστεί ο θύτης. Τέλος κίνητρο μπορεί να αποτελεί απλά η ευχαρίστηση να προκαλεί κανείς πόνο. Γιατί ένα παιδί να αισθάνεται άσχημα με κάτι που γράφει ο οποιοσδήποτε στο Διαδίκτυο; Αν σβήσει το μηχάνημα δεν θα σβηστεί και το πρόβλημα; Η νέα γενιά έχει βρει μέσω του Διαδικτύου ένα μέσο επικοινωνίας και συνεχούς επαφής. Φανταστείτε να είστε σε ένα πραγματικό καφενείο, κομμωτήριο, μπαρ και να σκέφτεστε ότι όλοι όσοι σας βλέπουν

6 έχουν ακούσει κάτι προσβλητικό για την προσωπικότητα σας πως θα αισθανθείτε τότε; Μπορείτε να τους πιάσετε έναν-έναν και να απολογηθείτε για κάτι που δεν έχετε κάνει ή και για κάτι που ισχύει αλλά δεν θα θέλατε να ξέρουν; Πόσο δύσκολο θα ήταν αυτό για εσάς; Αν φύγετε θα φύγει και το αίσθημα αυτό; Μπορείτε να απομονωθείτε ή να αλλάξετε τα μέρη που συχνάζετε σαν λύση; Αυτές είναι κάποιες απλές ερωτήσεις για να νιώσετε όπως θα ένιωθε και ένα άτομο για το οποίο η κοινωνικότητα του εκφράζεται σε μεγάλο μέρος και με τη βοήθεια του Διαδικτύου. Εμφανίζεται το φαινόμενο του εκφοβισμού μέσω διαδικτύου στην Ελλάδα; Το φαινόμενο του εκφοβισμού μέσω διαδικτύου απασχολεί ολοένα και περισσότερο τους σύγχρονους ερευνητές, καθώς λαμβάνει χώρα αρκετά συχνά πλέον σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και στην ελληνική πραγματικότητα. Σύμφωνα με τα στοιχεία που προέκυψαν από απογραφική έρευνα στην νήσο Κω, προέκυψε ότι το 14,7% του δείγματος είχε δεχτεί παρενόχληση μέσω του Διαδικτύου. Από αυτό το ποσοστό το 15,2% ήταν αγόρια και το 19,5% κορίτσια (Πρακτικά 1 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Ε.Ε.Μ.Δ.Ε.Δ, 2009) Επιπλέον δεν βρέθηκε αξιόλογη διαφορά ως προς τον μ.ο ηλικίας μεταξύ όσων εφήβων βίωσαν cyberbullying και όσους όχι. Αριθμητικά συχνότερη ήταν η αναφορά από 17χρονους, όμως εξίσου πιθανό ήταν να το αναφέρουν και 14χρονοι που πλοηγούνται στο Διαδίκτυο. Στο Συνέδριο E-life 2011 πρόκειται να παρουσιαστούν νέα δεδομένα από την Κύπρο, Βέλγιο αλλά και την Ελλάδα. Ιδιαίτερη αναφορά θα γίνει στη διαχρονική εξέλιξη του φαινομένου με τα ευρήματα της νέας έρευνας στη Κω, δύο έτη μετά την αρχική. Τι μπορώ να κάνω ως γονέας; Η επικοινωνία με το παιδί είναι το κλειδί. Είναι σημαντικό οι γονείς να ακούσουν προσεχτικά τι λέει το παιδί για τις online εμπειρίες του και να εξοικειωθούν και οι ίδιοι με το διαδίκτυο, καθώς αποτελεί αναπόσπαστο πλέον κομμάτι της ζωής μας, αλλά και να επισκεφτούν τα site που το παιδί τους επισκέπτεται. Η δαιμονοποίηση του διαδικτύου σίγουρα δεν ωφελεί κανέναν και ας μην ξεχνάμε ότι είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο της τεχνολογίας που ήρθε και θα μείνει στη ζωή μας. Η εμπιστοσύνη του παιδιού σας στη κατανόηση που θα λάβει από εσάς, χωρίς πανικούς και συναισθηματικές εξάρσεις, είναι η εγγύηση ότι θα σας πλησιάσει με οτιδήποτε το απασχολεί και το επιβαρύνει συναισθηματικά. Ποια στοιχεία θα πρέπει να ανησυχούν τους γονείς; Δεν υπάρχουν κάποια «συμπτώματα» μοναδικά για την περίπτωση εκφοβισμού από το Διαδίκτυο. Ο ρόλος του γονιού δεν είναι να παρακολουθεί ως «ντεντέκτιβ» τη συμπεριφορά του παιδιού του αλλά να είναι διαθέσιμος για τα προβλήματα του. Ο γονιός μπορεί να μην έχει το επίπεδο τεχνολογικής επάρκειας και δεξιότητας του παιδιού του. Αρκεί όμως να μπορεί να αντιληφθεί ότι υπάρχει ένα πρόβλημα με επίπτωση στα συναισθήματα του (άγχος, θλίψη, φόβος) και να το πλησιάσει ώστε να μάθει τι συμβαίνει. Μην υποτιμάτε το πρόβλημα σκεφτόμενοι ότι είναι κάτι περιορισμένο σε έναν «ψεύτικο κόσμο» - αυτός είναι ένα μέρος της πραγματικότητας της νέας γενιάς και ότι συμβαίνει εκεί έχει άμεσες συνέπειες στην αυτοεκτίμηση των παιδιών μας. Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς εάν το παιδί τους πέσει θύμα εκφοβισμού μέσω του διαδικτύου; Σε περίπτωση που το παιδί πέσει θύμα εκφοβισμού μέσω του διαδικτύου, οι γονείς μπορούν να προβούν σε μία σειρά ενεργειών: Είναι πολύ σημαντικό να έχουν ενημερώσει τα παιδιά εκ των προτέρων ότι εάν δεχτούν απειλητικά ή προσβλητικά μηνύματα να τα αποθηκεύσουν και όχι να τα διαγράψουν, να κρατήσουν δηλαδή όλα τα αποδειχτικά στοιχεία. Επιπλέον μπορούν οι γονείς να μάθουν στα παιδιά ότι πρέπει ακόμα και να εκτυπώσουν τα απειλητικά μηνύματα που ενδεχομένως λάβουν και βεβαίως να τους τα δείξουν. Σε περιπτώσεις όπου τα μηνύματα επιμένουν και προέρχονται από άγνωστο αποστολέα, οι γονείς μπορούν να ζητήσουν βοήθεια από τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος και να πάρουν πληροφορίες από την Ασφαλή Πλοήγηση στο Διαδίκτυο. Πολύ συχνά αρκετοί γονείς ως απάντηση σε ένα περιστατικό εκφοβισμού απαγορεύουν στα παιδιά τους να επισκέπτονται διάφορα sites, κάνοντας αυτό, ενδεχομένως να προφυλάσσουν τα παιδιά από κάποια ενοχλητικά μηνύματα, ωστόσο τα κρατούν μακριά από την εξέλιξη της τεχνολογίας και την προσωπική τους ανάπτυξη. Σε περιπτώσεις που ένας «διαδικτυακός φίλος» του παιδιού στέλνει μηνύματα προσβλητικά ή με βρισιές

7 μπορεί εύκολα να «αποκλειστεί» από το μειλ του παιδιού. Συχνά επίσης, ενδέχεται ο θύτης να είναι κάποιος γνωστός του θύματος, σε αυτή την περίπτωση είναι σημαντικό να ενημερωθούν οι γονείς του παιδιού για την συμπεριφορά του ή ακόμα και το σχολείο του εάν πηγαίνουν τα παιδιά στο ίδιο σχολείο. Με βασικό σκοπό να νιώσει μεγαλύτερη ασφάλεια το θύμα και να ελεγχθεί και να περιοριστεί ο θύτης. Εάν το θύμα συνεχίζει να εμφανίζεται αγχωμένο, αποσυρμένο, φοβισμένο είναι σημαντικό οι γονείς να ζητήσουν βοήθεια από ψυχολόγο ειδικό σε τέτοιου είδους θέματα. Τι θα πρέπει να γνωρίζει ο γονέας και ο εκπαιδευτικός για το Διαδίκτυο και την προστασία του παιδιού; Εκτός εάν έχει εγκατασταθεί κάποιο σύστημα φιλτραρίσματος (που μπλοκάρει για παράδειγμα χυδαίες λέξεις ή εικόνες), σε όλες τις άλλες περιπτώσεις τα παιδιά μπορούν πολύ εύκολα να δουν παράλληλα με χρήσιμες και διασκεδαστικές ιστοσελίδες, και ιστοσελίδες με ανεπιθύμητο περιεχόμενο. Επίσης τα παιδιά μπορούν να μιλήσουν με αγνώστους, ειδικά μέσω των chat rooms. Όπως στους δημόσιους χώρους, έτσι και εδώ υπάρχει ο κίνδυνος να τα προσεγγίσει κάποιος που μπορεί να τα βλάψει. Είναι σημαντικό επομένως, να μάθουν τα παιδιά ποτέ να μην συναντούν άτομα που γνώρισαν μέσω του Διαδικτύου, εκτός και αν συνοδεύονται από τους γονείς σε δημόσιο χώρο. Επίσης θα πρέπει να γνωρίζουν τα παιδιά ότι δεν πρέπει να δίνουν ποτέ τη διεύθυνσή τους ή το όνομα του σχολείου τους. Προτού τα παιδιά αρχίσουν να εξερευνούν το διαδίκτυο, καλό θα είναι να βεβαιωθεί κανείς πως καταλαβαίνουν τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνουν και είναι σημαντικό αυτό να γίνει όταν τα παιδιά είναι ακόμα σε μικρή ηλικία. Ένας τρόπος είναι να καθίσουν οι γονείς με τα παιδιά και να προδιαγράψουν από κοινού έναν οικογενειακό κώδικα συμπεριφοράς στον οποίο θα πρέπει να συμφωνήσουν όλοι. Μπορεί να δημιουργηθεί ένα είδος συμβολαίου διαφορετικό για κάθε παιδί στην οικογένεια, με κανόνες χρήσης του διαδικτύου κατάλληλους για την ηλικία του. Επιπλέον είναι σημαντικό ο γονιός να παρακολουθεί, εν γνώσει του παιδιού του, σε τακτά χρονικά διαστήματα την επισκεψιμότητα του παιδιού του στις διάφορες ιστοσελίδες και να ελέγχει εάν το παιδί του μπαίνει σε ιστοσελίδες που δεν αντιστοιχούν στην ηλικία του. Οι γονείς επίσης είναι σημαντικό να μιλήσουν στα παιδιά τους για τους ηθικούς κανόνες που πρέπει να διέπουν την διαδικτυακή τους επικοινωνία, οι οποίοι είναι αντίστοιχοι με αυτούς της πραγματικής επικοινωνίας όπως ο σεβασμός του άλλου, η ευγένεια, η κατανόηση και η αποδοχή. Τέλος, οι γονείς είναι σημαντικό να βοηθήσουν τα παιδιά τους να καταλάβουν πως μία ιστοσελίδα που μπορεί να δημιουργήσουν, είναι εμφανής και επισκέψιμη όχι μόνο σε φίλους και γνωστούς, αλλά και σε άγνωστους, επομένως θα πρέπει τα παιδιά να είναι πολύ προσεχτικά στο τι γράφουν και τι στοιχεία παρουσιάζουν για τον εαυτό τους ή και για άλλους. Τι μπορούν να κάνουν οι εκπαιδευτικοί για την πρόληψη του εκφοβισμού μέσω του διαδικτύου; Ο εκπαιδευτικός από την πλευρά του μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη φαινομένων εκφοβισμού, που σύμφωνα με τις έρευνες εμφανίζεται με μεγάλη συχνότητα στο χώρο του σχολείου. Είναι σημαντικό ο εκπαιδευτικός να αναγνωρίσει την έκταση του προβλήματος στο σχολείο του και να συλλέξει ανώνυμα στοιχεία από τους μαθητές του. Να μεταδώσει στους μαθητές ότι όλες οι μορφές εκφοβισμού είναι απαράδεκτες και υπόκεινται σε πειθαρχικά μέσα. Να ξεκαθαρίσει τους κανόνες χρήσης Η/Υ, Διαδικτύου και κινητών και να τοποθετήσει πόστερ σε στρατηγικά σημεία. Επιπλέον μπορεί ο εκπαιδευτικός να δώσει την ευκαιρία σε μεγαλύτερους μαθητές να διδάξουν και να συμβουλεύσουν τους νεώτερους (peer education). Τέλος μπορούν να έχουν μία σταθερή συνεργασία με ειδικούς επαγγελματίες για σωστή ενημέρωση και καθοδήγηση. Πως μπορώ να στραφώ ενάντια σε κάποιο κακόβουλο σχόλιο στο Διαδίκτυο; Εφόσον έχουμε αντιληφθεί κάποια ιστοσελίδα όπου χρησιμοποιούνται προσωπικά δεδομένα μας ή φιλοξενούνται ρατσιστικά σχόλια για εμάς μπορούμε να την αναφέρουμε στην Ελληνική Aνοικτή Γραμμή για το παράνομο περιεχόμενο στο Διαδίκτυο ( οι οποίοι και θα προβούν στις απαραίτητες ενέργειες. Παρακάτω αναφέρουμε ενδεικτικά κάποιες περαιτέρω δυνατότητες εφόσον ο

8 εκφοβισμός διεξήχθη μέσω κάποιας ιστοσελίδας κοινωνικής δικτύωσης ή chat room. και μπορείτε να αναφέρετε την ύπαρξη τους στο MySpace - Ειδικά για προβλήματα σχετιζόμενα με σχολείο μπορείτε να στείλετε στο schoolcare@myspace. com. Οδηγός ασφάλειας βρίσκεται στο Youtube - Υπάρχει επιλογή Flag content as inappropriate κάτω από κάθε βίντεο. Επιλέξτε ακόμα το Security Center έχοντας διαλέξει την Ελληνική ως γλώσσα περιήγησης Instant messaging : MSN Yahoo. Επιλέγοντας το Help tab θα ανοίξει πολλαπλές επιλογές μία εκ των οποίων είναι το Report Abuse Chatrooms Στη συντριπτική πλειοψηφία τους υπάρχουν ρυθμιστές (moderators) που είναι συνήθως πολύ αυστηροί με περιπτώσεις κακόβουλης επίθεσης. Μία επικοινωνία στο τους με το συγκεκριμένο πρόβλημα είναι συνήθως αρκετή. Βάνια Φισούν, Κλινική Ψυχολόγος, M.Sc, υπ.διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιος Φλώρος, Ψυχίατρος Ενηλίκων, M.Sc, υπ.διδάκτωρ Α.Π.Θ Πηγή : Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο, Ερωτοαπαντήσεις για τα διαδικτυακά παιχνίδια 1. Τι είναι τα διαδικτυακά παιχνίδια? Τα διαδικτυακά παιχνίδια είναι δισδιάστατα ή τρισδιάστατα παιχνίδια που παίζονται στον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή στις παιχνιδομηχανές (π.χ. Playstation) και, μέσω του διαδικτύου, ο χρήστης μπορεί να παίζει και να αλληλεπιδρά σε έναν ενιαίο, εικονικό κόσμο. Η θεματολογία τους ποικίλει, όμως τα περισσότερα και πιο διαδεδομένα διαδικτυακά παιχνίδια παρουσιάζουν ένα πλαίσιο Ηρωικής Φαντασίας. 2. Ποιες είναι οι διαφορές τους με τα μη διαδικτυακά παιχνίδια και για ποιο λόγο είναι τόσο δημοφιλή? Τα διαδικτυακά παιχνίδια έχουν κάποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα, τα οποία τα διαφοροποιούν από τα υπόλοιπα παιχνίδια. Πρώτων, ο κόσμος που περιγράφουν δεν σταματά ποτέ και υφίσταται ακόμα και όταν ο παίκτης δεν είναι συνδεδεμένος. Ως εκ τούτου, ο παίκτης παύει να είναι ο πρωταγωνιστής και γίνεται απλά ένα μέλος του κόσμου. Δεύτερον, οι διαδικτυακές δυνατότητες επιτρέπουν την ταυτόχρονη επικοινωνία χιλιάδων παικτών, από διαφορετικές χώρες και πολιτισμικό υπόβαθρο, και την αλληλεπίδραση τους. Αν στα δύο παραπάνω χαρακτηριστικά προσθέσει κανείς ένα ισχυρότατο σύστημα συνεχών ανταμοιβών (ολοκληρώνω μια αποστολή, παίρνω ένα βραβείο και πηγαίνω για την επόμενη αποστολή και το επόμενο βραβείο), μέσα σε έναν κόσμο που συνεχώς εξελίσσεται και εμπλουτίζεται για να κρατάει τους παίκτες σε εγρήγορση, είναι ξεκάθαρο ότι τα διαδικτυακά παιχνίδια είναι σχεδιασμένα για να προσελκύουν μεγάλους αριθμούς παικτών και ότι τα τελευταία χρόνια αποτελούν μια ξεχωριστή μόδα για τους νέους (και όχι μόνο) ανθρώπους. 3. Τι τύπους παικτών συναντά κανείς και πως διαμορφώνονται τα κίνητρα τους? Ο εικονικός κόσμος του παιχνιδιού αποτελεί μια μικρογραφία της κοινωνίας, επομένως μπορεί κανείς να συναντήσει όλων των ειδών τις προσωπικότητες μέσα σε αυτόν. Φυσικά, δεν θα πρέπει να ξεχνάει κανείς ότι όλες οι προσωπικότητες και συμπεριφορές υπόκεινται σε κάποιες ειδικές συνθήκες του διαδικτύου (π.χ. ανωνυμία, άρση των αναστολών, φυσική απόσταση), οι οποίες επηρεάζουν τη συμπεριφορά του ατόμου. Σημαντικότατο ρόλο στη συμπεριφορά και τον τρόπο παιχνιδιού παίζουν τα κίνητρα των παικτών, δηλαδή οι λόγοι για τους οποίους παίζει κανείς ένα διαδικτυακό παιχνίδι, ακόμη περισσότερο αν σκεφτεί κανείς ότι για πολλούς χρήστες το παιχνίδι παίζει καταλυτικό ρόλο στη ζωή τους, είτε σαν βασική ασχολία, είτε σαν αυτοσκοπός. Αυτός είναι και ο λόγος που η έρευνα έχει εστιάσει αρκετά πάνω σε αυτό το κομμάτι. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι τα κίνητρα των παικτών είναι όμοια με αυτά της πραγματικής ζωής: υπάρχουν κίνητρα καθαρά ατομικά, καθαρά κοινωνικά ή συνδυασμένα. Κίνητρα θετικά, αρνητικά και διφορούμενα. Χαρακτηριστικό είναι ότι παρατηρείται μια εξέλιξη των κινήτρων μέσα στο παιχνίδι (από το ατομικό στο κοινωνικό) και ότι, τις περισσότερες φορές, το αρχικό κίνητρο είναι η περιέργεια ή η ψυχαγωγία, η οποία θα εξελιχθεί σε κάποια

9 πολυπλοκότερη συμπεριφορά. 4. Δημιουργούν τα παιχνίδια αυτά εξάρτηση? Οι έρευνες δείχνουν ότι η συντριπτική πλειοψηφία των χρηστών του διαδικτύου που παρουσιάζουν κατάχρησή ή εθισμό σε αυτό, είναι παίκτες διαδικτυακών παιχνιδιών. Πράγματι, τα χαρακτηριστικά των παιχνιδιών και των κινήτρων για τα οποία παίζει κανείς, έχουν ταυτιστεί με τον εθισμό στο διαδίκτυο, αφού στα παιχνίδια συγκεντρώνονται τόσο διαδικτυακές, όσο διαδραστικές-κοινωνικές συνθήκες, που αυξάνουν πολύ τις πιθανότητες για ανάπτυξη εθισμού. Στη διαδικασία αυτή συμβάλλουν και τα παιχνίδια, καθώς αν θέλει κανείς να διακριθεί σε αυτά, χρειάζεται να δαπανήσει αρκετές ώρες την εβδομάδα. Συγκεκριμένα, προτείνεται ότι αν κάποιος παίζει 40 ώρες την εβδομάδα, είναι σίγουρο ότι θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην καθημερινότητα του και θεωρείται εθισμένος. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να γίνεται σαφής διάκριση μεταξύ ενασχόλησης, εντατικής ενασχόλησης και εξάρτησης. 5. Με τι είδους δυσκολίες συνδέεται η κατάχρηση των παιχνιδιών? Τα άτομα που παρουσιάζουν εθισμό στα παιχνίδια έχουν πολλά προβλήματα στην καθημερινότητα τους και τη ψυχική τους διάθεση. Επηρεάζεται η εργασία τους (για τους ενήλικες), η ακαδημαϊκή πορεία ή επίδοση στο σχολείο, οι σχέσεις τους με γονείς και συνομηλίκους, αφού το παιχνίδι γίνεται, όχι απλά η κύρια ασχολία, αλλά το μοναδικό πράγμα που απασχολεί τη σκέψη τους. Σε επίπεδο ψυχικής υγείας και λειτουργίας, ο εθισμός στα παιχνίδια συσχετίζεται με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής, με αισθήματα μοναξιάς και κενού, κατάθλιψη, νευρωτισμό, αποφευκτική συμπεριφορά και άλλα προβλήματα που δεν αργούν να γίνουν εμφανή στη συμπεριφορά του ατόμου. Σε επίπεδο συμπεριφοράς, πολύ συχνά είναι τα ξεσπάσματα θυμού, τα οποία μπορούν να λάβουν και ακραίες μορφές (σωματική επίθεση στους γονείς, αυτοτραυματισμοί) σε περίπτωση βίαιης διακοπής του διαδικτύου. Τα παραπάνω φαινόμενα, να σημειωθεί, αποτελούν αρκετά σπάνια περιστατικά. 6. Ποιες ακατάλληλες συμπεριφορές μπορεί κανείς να συναντήσει σε έναν εικονικό κόσμο παιχνιδιού? Όπως προαναφέρθηκε, οι κοινωνία του παιχνιδιού είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας και εκεί μπορεί κανείς να συναντήσει όλων των ειδών τις συμπεριφορές. Τις περισσότερες φορές, η συμπεριφορά ενός παίκτη δεν είναι κατεξοχήν αρνητική, έχει τόσο αρνητικά, όσο και θετικά στοιχεία. Κάποιες φορές, όμως, οι παίκτες παρουσιάζουν μια αποκλίνουσα συμπεριφορά, η οποία τους χαρακτηρίζει, ιδίως στη σχέση τους με τους άλλους παίκτες. Οι συμπεριφορές κυμαίνονται από άκρως εγωκεντρική θέαση του παιχνιδιού, δυναστευτική συμπεριφορά, υπερβολική καχυποψία, ρατσιμσό, συναισθηματική εξάρτηση από το παιχνίδι και υπερβολική επένδυση σε αυτό κ.α. Είναι σημαντικό να έχει κανείς κατά νου ότι οι παραπάνω συμπεριφορές επηρεάζουν τόσο τους παίκτες που τις παρουσιάζουν, όσο και τους άλλους, οι οποίοι είναι οι τελικοί αποδέκτες. 7. Πως θα αντιληφθεί ο γονέας ή ο εκπαιδευτικός ότι το παιδί έχει αρχίσει να καταχράται τα παιχνίδια? Ένα είναι το βασικό γνώρισμα της απαρχής μιας προβληματικής συμπεριφοράς (κατάχρηση, εθισμός) από τον παίκτη: το άτομο αρχίζει να αντιλαμβάνεται και να συμπεριφέρεται στο παιχνίδι σαν κάτι περισσότερο από αυτό που είναι, δηλαδή ένα απλό παιχνίδι. Αυτό έχει άμεσο αντίκτυπο στην καθημερινότητα του, καθώς αρχίζει να υπολειτουργεί σε σημαντικούς τομείς. Πριν, όμως, φτάσει κανείς σε αυτό το επίπεδο, ο γονέας/ εκπαιδευτικός θα πρέπει να εντοπίσει τη συναισθηματική εμπλοκή του παιδιού/ εφήβου με το παιχνίδι (π.χ. να μιλάει συνέχεια για αυτό) ή την αναγωγή του παιχνιδιού σε βασική ψυχαγωγική ασχολία (π.χ. προτιμά να παίζει, παρά να βγαίνει με τους φίλους του). Βέβαια, σχετικά με τη δεύτερη περίπτωση, το παιδί μπορεί να παίζει μαζί με τους φίλους του, με αποτέλεσμα να νιώθει κοινωνικοποίηση και μέσα στο παιχνίδι ή ακόμα να κάνει φίλους μέσα από το παιχνίδι. Στην περίπτωση αυτή, που είναι αρκετά συνηθισμένη, θα πρέπει να εκτιμηθεί κατά πόσο παραμελείται η «πραγματική ζωή» έναντι της ψηφιακής, σε επίπεδο σχέσεων. Παρόλα αυτά, πρέπει να αποφεύγονται οι υπερβολές. Για παράδειγμα, παλαιότερα στο σκασιαρχείο, οι μαθητές πήγαιναν για καφέ ή ηλεκτρονικά και μπιλιάρδα. Τώρα είναι πιθανότατα να πάνε σε κάποιο ίντερνετ καφέ και να παίξουν κάποιο παιχνίδι. Αυτό δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής, αλλά δεν σημαίνει απαραίτητα ότι υπάρχει προβληματική συμπεριφορά, απλά, όπως προαναφέρθηκε, τα διαδικτυακά παιχνίδια είναι μόδα και τα αντίστοιχα καφέ, χώρος συνάντησης για παιδιά και εφήβους. Η συχνότητα και η ποιότητα του παιχνιδιού σηματοδοτούν την κατάχρηση και τον εθισμό. 8. Τι πρέπει να κάνει ο γονιός ή ο εκπαιδευτικός σε περίπτωση που αντιληφθεί ότι το παιδί καταχράται τα διαδικτυακά παιχνίδια?

10 Καταρχήν, ο γονέας δεν πρέπει να πανικοβληθεί. Θεωρητικά θα πρέπει να έχει δει τα σημάδια στη συμπεριφορά του παιδιού και να επιληφθεί της κατάστασης πριν φτάσει σε επίπεδα δύσκολο να αντιμετωπισθούν. Η αντιμετώπιση έχει τρεις βασικούς άξονες: επικοινωνία με το παιδί, επικοινωνία μεταξύ των ατόμων που φροντίζουν τον έφηβο/ παιδί και συνεργασία με ειδικό ψυχικής υγείας, ο οποίος να γνωρίζει τη συγκεκριμένη κατηγορία συμπεριφορών? Η επικοινωνία με το παιδί είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της εμπιστοσύνης που πρέπει να υπάρχει, η οποία θα φέρει τους γονείς συμμάχους στην προσπάθεια για απεγκλωβισμό από τον διαδικτυακό κόσμο. Οι γονείς θα πρέπει να έχουν τακτική επαφή με τους καθηγητές και αλλά σημαντικά πρόσωπα φροντίδας, προκειμένου να τηρείται μια κοινή γραμμή σε κάποια βασικά θέματα συμπεριφοράς και τη θέσπιση ορίων και κανόνων, καθώς επίσης και για να παρατηρείται η συμπεριφορά του παιδιού/ εφήβου σε διαφορετικά πλαίσια. Τέλος, ο εξειδικευμένος ειδικός ψυχικής υγείας, θα αξιολογήσει την κατάσταση και θα εφαρμόσει συγκεκριμένες τεχνικές προκειμένου να καταφέρει το ίδιο το άτομο να επαναπροσδιορίσει την εμπλοκή του με τα διαδικτυακά παιχνίδια και να ελαττώσει, σταδιακά, τις ώρες παιχνιδιού. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να έχει σύμμαχους, τόσο το συγγενικό περιβάλλον, όσο και τους δασκάλους/ καθηγητές. 9. Είναι τα παιχνίδια ανεξέλεγκτα? Σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί κανείς να υποστηρίξει πως τα διαδικτυακά παιχνίδια δεν υπόκεινται σε κάποιον έλεγχο. Πέρα από το περιεχόμενο του παιχνιδιού, το οποίο ελέγχεται από τους κατασκευαστές και αρμόδιες επιτροπές, υπάρχει έλεγχος και σε αυτά που διαδραματίζονται μέσα στο παιχνίδι (π.χ. cyber bulling, φυλετικές διακρίσεις). Η σημαντικότατη λεπτομέρεια που πρέπει να γνωρίζουν γονείς και εκπαιδευτικοί είναι, πως τα επώνυμα παιχνίδια, τα οποία απαιτούν μηνιαία συνδρομή ή κάποιου άλλου είδους καταβολή χρημάτων, είναι πολύ πιο ασφαλή σε σχέση με τα ανεπίσημα, «πειρατικά» και αυτό διότι, οι εταιρείες εγγυώνται την προστασία του χρήστη από οποιαδήποτε επικίνδυνη ή προσβλητική συμπεριφορά. Σε κάθε περίπτωση, δεν θα πρέπει να επαφίεται η ασφάλεια του παιδιού ή εφήβου στις διαθέσεις οποιασδήποτε εταιρείας, παρά στις ενέργειες των γονέων και εκπαιδευτικών. 10. Είναι ωφέλιμο να παίζει ένα παιδί ή έφηβος διαδικτυακά παιχνίδια? Οι κίνδυνοι του διαδικτύου και των διαδικτυακών παιχνιδιών δεν θα πρέπει να αποτελούν αποτρεπτικό παράγοντα για τη χρήση τους. Άλλωστε, η μεγάλη πλειοψηφία των παικτών δεν παρουσιάζουν εθισμό. Η χρήση διαδικτυακών παιχνιδιών έχει συσχετιστεί με πολλά οφέλη για τους χρήστες. Οι κύριες κατηγορίες που εντοπίζονται τα οφέλη είναι η κοινωνικοποίηση, αφού τα άτομα αλληλεπιδρούν με εκατοντάδες χρήστες, η βελτίωση αισθητηριακών χαρακτηριστικών (π.χ. όραση, χρόνος αντίδρασης) και το πεδίο της μάθησης, καθώς τα παιχνίδια είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο εκμάθησης γνώσεων και δεξιοτήτων και για το λόγο αυτό, τα τελευταία χρόνια, σχεδιάζονται ειδικά παιχνίδια. Σχετικά με την κοινωνικοποίηση, στα διαδικτυακά παιχνίδια βρίσκουν «καταφύγιο» πολλοί παίκτες με κάποια σωματική ή ψυχική αναπηρία και με διάφορες κοινωνικές δυσκολίες (π.χ. κοινωνική φοβία). Τέλος, να σημειωθεί, ότι τα διαδικτυακά παιχνίδια μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για θεραπευτικούς σκοπούς από τους ειδικούς ψυχικής υγείας. 11. Τελικά, τι είναι αυτό που πρέπει να θυμάται κάθε γονέας ή εκπαιδευτικός σχετικά με τα διαδικτυακά παιχνίδια? Τα διαδικτυακά παιχνίδια δεν είναι εγγενώς αρνητικά. Ο αντίκτυπος που θα έχουν στο παιδί, τον έφηβο, ακόμα και τον ενήλικα, εξαρτάται από τη συνετή και υπεύθυνη χρήση, την ενημέρωση των οικείων του ανήλικου για αυτά και τη δυνατότητα διακριτικής παρακολούθησης που χρειάζεται, τη θέσπιση κανόνων ορθής χρήσης, τη δημιουργία δραστηριοτήτων και κινήτρων στην πραγματική ζωή και, φυσικά, τη σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ γονιού- παιδιού ή δάσκαλου- παιδιού. Ευάγγελος Μακρής, Κλινικός Ψυχολόγος, M.Sc, υπ.διδάκτωρ Πάντειου Πανεπιστημίου Πηγή : Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο,