Ι.Ε.Κ. ΧΑΝΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΑ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ 8

Transcript

1 Ι.Ε.Κ. ΧΑΝΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΑ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ 8 ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΠΕΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

2 Η θεατρική έκφραση 1. Εισαγωγή Η θεατρική τέχνη εντάσσεται στο πλαίσιο του θεάτρου στην εκπαίδευση και αποτελεί ένα πολύτιμο μέσο ενεργοποίησης και απελευθέρωσης της φαντασίας του παιδιού. Η επαφή των παιδιών με την θεατρική τέχνη δίνει πολλές ευκαιρίες να ξεκλειδώσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα τους, χρησιμοποιώντας αρκετή φαντασία, και να επικοινωνήσουν αλληλεπιδραστικά με το σύνολο της ομάδας μέσα από τη θεατρική μαγεία. 2. Η θεατρική αγωγή στην εκπαιδευτική πραγματικότητα Η δραματική τέχνη στο σχολείο συναντά την Παιδαγωγική, αφού αποσκοπεί στο να αναδείξει τη δημιουργικότητα και τη φαντασία του παιδιού, να καλλιεργήσει το ψυχικό του δυναμικό και να ενισχύσει τις ιδιαίτερες κλίσεις και δεξιότητες του. Ιδιαίτερα στην προσχολική εκπαίδευση το παιχνίδι, μιας και προσφέρει την αμεσότητα της εμπειρίας και την ελευθερία επιλογών έκφρασης, θεωρείται το πλέον ενδεδειγμένο μέσο για τη θεατρική αγωγή. Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του σχολείου, η επαφή των παιδιών με τη θεατρική τέχνη προκύπτει συνήθως αβίαστα και με φυσικό τρόπο στο ελεύθερο παιχνίδι, καθώς τους αρέσει πολύ να μιμούνται ρόλους από την καθημερινότητα (παίζουν τη μαμά, το μπαμπά, το μωρό, τη δασκάλα κ.λπ.) ή ρόλους από τα αγαπημένα τους παραμύθια (παίζουν το λύκο, τη νεράιδα, τις μάγισσες κ.λπ.) ή από ήρωες τηλεοπτικών έργων. Έτσι τα παιδιά, παίζοντας ελεύθερα θέατρο, συνεργάζονται μεταξύ τους και αξιοποιούν στο μέγιστο βιωμένες εμπειρίες και καθημερινές καταστάσεις της ζωής τους. Τα παιδιά, καθώς εμπλέκονται σε δραστηριότητες που συνδυάζουν πολλές μορφές της δραματικής τέχνης, αποκομίζουν σημαντικά οφέλη που συντελούν στην ολόπλευρη ανάπτυξη τους. Πιο συγκεκριμένα: Εξοικειώνονται με τις εκφραστικές δυνατότητες του σώματος, του προσώπου και της φωνής. Εκφράζονται με τρόπο δημιουργικό μέσα από τη θεατρική αγωγή και νιώθουν τη χαρά της προσωπικής δημιουργίας.

3 Τα παιδιά αυτό-αποκαλύπτονται και δεν γίνονται φυσικά ηθοποιοί χρησιμοποιώντας την κίνηση, το λόγο και το σώμα τους. Αναπτύσσεται ο επικοινωνιακός λόγος καθώς και πνεύμα συνεργασίας και αλληλοβοήθειας. Διευρύνεται η καθημερινή μαθησιακή διαδικασία επιδρώντας θετικά στην ενεργοποίηση των παιδιών σε πολλές σχολικές δραστηριότητες. Βελτιώνεται η αισθητική αντίληψη, εμπλουτίζεται η γλωσσική-εκφραστική ικανότητα και επιτυγχάνεται η επαφή των παιδιών με την παράδοση και τον πολιτισμό. Δημιουργείται ένα κλίμα ελευθερίας και αποδοχής του κάθε παιδιού, το οποίο επιτρέπει στα παιδιά να εκφράζουν χωρίς αναστολές τις σκέψεις και τα συναισθήματα τους. Τα παιδιά αποκτούν άλλη σχέση με το σώμα τους και αλλάζουν τη σχέση με τον εαυτό τους. Δίνεται η ευκαιρία για σωματική και ψυχική εκτόνωση. Η θεατρική αγωγή, εκτός από τις μεθόδους και τις τεχνικές της που χρησιμοποιούνται στην καθημερινή εκπαιδευτική πρακτική, μπορεί να εμπεριέχει διάφορες διαδικασίες, όπως φαίνονται στον παρακάτω πίνακα: Συμβολικά παιχνίδια Ελεύθερο παιχνίδι με θεατρικά υλικά Επίσκεψη ενός καλλιτέχνη στο σχολείο Παρακολούθηση θεατρικής παράστασης σε θέατρο ή στο σχολείο Στη γωνιά του κουκλόσπιτου ή της δραματοποίησης, τα παιδιά χρησιμοποιούν τους δικούς τους εκφραστικούς κώδικες μέσα από το συμβολικό παιχνίδι. Ένα μπαουλάκι με διάφορα υλικά όπως καπέλα, ομπρέλες, ρούχα μεταμφιέσεων προσφέρει στα παιδιά ευκαιρίες να δοκιμάσουν διάφορους ρόλους. Προσκαλώντας ένα ηθοποιό στο σχολείο, τα παιδιά παίρνουν πολύτιμες πληροφορίες μέσα από τη συζήτηση και μαθαίνουν τα μυστικά της τέχνης του ηθοποιού. Τα παιδιά παρακολουθούν μια θεατρική παράσταση, συζητούν με τους ηθοποιούς και συμμετέχουν στα θεατρικά δρώμενα.

4 Δημιουργία έκθεσης μάσκας στο σχολείο Επίσκεψη σε ένα εργαστήριο θεατρικής παιδείας ή σε ένα τηλεοπτικό σταθμό Με κατασκευές μάσκας από χαρτοπολτό ή με διάφορα άλλα υλικά, τα παιδιά οργανώνουν μια έκθεση με τις κατασκευές τους. Οι επισκέψεις σε χώρους θεατρικής έκφρασης φέρνει σε επαφή τα παιδιά με την καθημερινότητα προσφέροντας τους βιωματικές και ρεαλιστικές εμπειρίες. 3. Ο ρόλος του δάσκαλου-εμψυχωτή Τα παιδιά μπορούν να προσεγγίσουν την θεατρική τέχνη από μικρή κιόλας ηλικία. Βασικός παράγοντας όμως της θεατρικής αγωγής στο σχολείο είναι ο εμψυχωτής. Ο/η παιδαγωγός παίζει το ρόλο του εμψυχωτή, του συμπαίκτη και του συνδημιουργού. Ο εμψυχωτής-παιδαγωγός μπορεί να δράσει σε τρία σημαντικά επίπεδα: α) Παιδαγωγικά: προσπαθεί να επινοήσει τρόπους ώστε να βοηθήσει τα παιδιά να εκφραστούν ελεύθερα. β) Θεατρικά: βοηθάει να ανακαλύψουν τα παιδιά το παιχνίδι των ρόλων και να χρησιμοποιήσουν το λόγο, το σώμα και το πρόσωπο τους. γ) Ψυχολογικά: η δημιουργική του παρουσία βοηθάει στην παροχή ενός κλίματος εμπιστοσύνης και ασφάλειας, ώστε τα παιδιά να εκφραστούν αβίαστα και φυσικά. Ο εμψυχωτής μαζί με τα παιδιά δημιουργεί τις απαραίτητες συνθήκες καθώς και την κατάλληλη ατμόσφαιρα, ώστε η ομάδα της τάξης να οδηγηθεί στην θεατρική

5 έκφραση. Παράλληλα, δημιουργεί ένα κατάλληλο πεδίο μάθησης, ώστε να επιτύχει την ενεργητική συμμετοχή όλων των παιδιών, επιλέγοντας θέματα που κινητοποιούν και διεγείρουν τη φαντασία των παιδιών. Πολλές φορές χρειάζεται να είναι ευέλικτος στη διδασκαλία του, να παρατηρεί προσεκτικά τις ανάγκες της ομάδας και να ενθαρρύνει την πορεία προς την εξερεύνηση του φανταστικού και του άγνωστου. Σημαντική προϋπόθεση για να παίξει κάποιος το ρόλο του εμψυχωτή είναι να μπορεί να αφήσει ελεύθερο το σώμα του, απαλλαγμένο από αναστολές και εντάσεις. Να μπορεί να γίνει ένα με τα παιδιά με χαλαρό, οικείο και ανθρώπινο τρόπο, δίνοντας κίνητρα και έμπνευση σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή κρίνεται αυτό απαραίτητο. Προηγουμένως, κρίνεται αναγκαίο φυσικά ο εμψυχωτής να έχει δημιουργήσει μια ουσιαστική σχέση ανάμεσα στα μέλη της ομάδας αλλά και ανάμεσα σε αυτόν και την ομάδα. Η φαντασία, η εφευρετικότητα, η εκμετάλλευση του τυχαίου, του αυθόρμητου και απρόοπτων γεγονότων αποτελούν σημαντικά στοιχεία για ένα εμψυχωτή. Ρυθμίζοντας αθέατα και αθόρυβα το πλαίσιο δράσης της ομάδας, άπειρα στοιχεία μπορούν να ξεπηδήσουν στην θεατρική δυναμική μεταξύ ομάδας και εμψυχωτή. Εκείνο που έχει σημασία είναι ο εμψυχωτής να συντείνει με κάθε δυνατό τρόπο στην ψυχική και πνευματική καλλιέργεια των παιδιών και να καλλιεργήσει επικοινωνιακούς δεσμούς με την ομάδα στοχεύοντας στην ελεύθερη καλλιτεχνική έκφραση και ψυχαγωγία. 4. Μορφές και τεχνικές της δραματικής τέχνης στις τάξεις των μικρών παιδιών Η θεατρική έκφραση, καθώς αποτελεί ένα δυναμικό μέσο για την ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού στο σχολείο, είναι μια τέχνη σύνθετη, εκπαιδευτική και συνάμα κοινωνική. Δραστηριότητες ατομικές και συλλογικές που μπορούν να πραγματοποιηθούν στο σχολείο για τα παιδιά μπορούν να είναι οι εξής παρακάτω. i) Αυτοσχεδιασμοί Πρόκειται για παιχνίδια που συνήθως γίνονται χωρίς κείμενο, χωρίς καθοδήγηση και προσχεδιασμούς και στόχο έχουν να δώσουν την ευκαιρία στα παιδιά να ανακαλύψουν κάποιες εμπειρίες από τον εαυτό τους και τους άλλους και να παίξουν

6 με αυτές. Η εξέλιξη και το τέλος ενός αυτοσχεδιασμού δεν προκαθορίζεται και τα παιδιά μοιράζουν μεταξύ τους ρόλους διευρύνοντας έτσι τη φαντασία τους και διαμορφώνοντας ένα νέο κώδικα συμπεριφοράς και επικοινωνίας. Ο/η παιδαγωγός προκαλεί και διεγείρει το ενδιαφέρον και τη φαντασία των παιδιών με διάφορα αντικείμενα όπως ένα καπέλο, ένα λουλούδι, ένα κουμπί, μια μάσκα κ.λπ. Τα παιδιά, καθισμένα στη γωνιά της παρεούλας και μετά από ένα καταιγισμό ιδεών που τον έχει ενθαρρύνει ο/η παιδαγωγός, διατυπώνουν σκέψεις και πιθανούς προβληματισμούς για το πώς βρέθηκε εκεί το συγκεκριμένο αντικείμενο, από πού ήρθε, σε ποιον ανήκει και τι πρέπει να κάνουν με αυτό. Παράλληλα, ο/η παιδαγωγός ενθαρρύνει τα παιδιά να χρησιμοποιούν ρούχα από τη γωνιά των μεταμφιέσεων και να παίζουν ανάλογους ρόλους. Υπάρχουν τα παρακάτω είδη αυτοσχεδιασμών: Κατευθυνόμενοι: έχουν ένα συγκεκριμένο θέμα που παρουσιάζεται από το/τη παιδαγωγό και αναπαράγεται από τα παιδιά σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο. Ελεύθεροι: έχουν θέμα που τα παιδιά μόνα τους ή σε ομάδες ανακαλύπτουν και εκφράζονται αντίστοιχα ατομικά ή σε ομάδες. Αυθόρμητοι: έχουν συνήθως θέμα που προβάλλεται από τα παιδιά μέσα από τη μορφή ενός τυχαίου διαλόγου ή μιας στάσης κατά τη διάρκεια ενός ατομικού ή ομαδικού παιχνιδιού. Σκηνικοί: είναι το αποτέλεσμα, η σκηνική πραγμάτωση που προέκυψε από προηγούμενους αυτοσχεδιασμούς και παίρνει έτσι το χαρακτήρα ενός σκηνικού δρώμενου. ii) Εκφραστική κίνηση και χορός Η εκφραστική κίνηση και ο χορός αποτελούν το φυσικότερο τρόπο έκφρασης των μικρών παιδιών. Μέσα από την κίνηση και το χορό τα παιδιά εκφράζουν τα συναισθήματα τους και επικοινωνούν με τους άλλους. Ο/η παιδαγωγός ενθαρρύνει τα παιδιά να απολαμβάνουν διάφορα είδη μουσικής και να κινούνται ελεύθερα στο ρυθμό τους και τα προτρέπει να επινοήσουν κινήσεις χρησιμοποιώντας όλο τους το σώμα. Στο πλαίσιο δραστηριοτήτων της δραματικής τέχνης, ο/η παιδαγωγός σχεδιάζει και υλοποιεί παιχνίδια είτε στην τάξη είτε στην αυλή, τα οποία δίνουν ευκαιρίες στα

7 παιδιά να πειραματιστούν με διάφορους τρόπους κίνησης και με το σώμα τους, ανακαλύπτοντας έτσι τις δυνατότητες τους. Για παράδειγμα μπορεί να τους προτείνει: Να δραματοποιήσουν τη θάλασσα τινάζοντας στο ρυθμό μεγάλα σεντόνια ή υφάσματα. Να πετάξουν σαν αεροπλάνα ή σαν πουλιά στον απέραντο ουρανό. Να περπατήσουν αργά πάνω στην καυτή άμμο της παραλίας ή σε μια παγωμένη λίμνη. Να γίνουν τα ζωγραφικά πρόσωπα ενός πίνακα και ξαφνικά να ζωντανέψουν. Να κινηθούν σαν να είναι καπνός που στριφογυρίζει, ατμός μιας χύτρας που σιγοβράζει, ένα κεράκι που τρεμοσβήνει, ένα ζελέ που μόλις μπήκε στο ψυγείο κ.λπ. Οι περισσότερες δραστηριότητες μπορούν να γίνουν ατομικά και συλλογικά. Αρχικά σε ζευγάρια και στη συνέχεια σε μικρές ομάδες, τα παιδιά μπορούν να παρουσιάσουν με μεγάλη επιτυχία τις δικές τους συνθέσεις χρησιμοποιώντας ως βασικά εργαλεία την κίνηση και το χορό.

8 iii) Μιμική-παντομίμα Η παντομίμα συνδέεται με την σιωπηλή δραματοποίηση καθώς βασίζεται στην αφαίρεση του λόγου ώστε να τονιστεί ο ρόλος του σώματος ως βασικό μέσο έκφρασης. Οι μορφασμοί του προσώπου και οι σωματικές χειρονομίες είναι τα δυο βασικά συστατικά που τραβούν την προσοχή του κοινού. Πολλά θέματα της παντομίμας μπορούν να είναι διάφορα στιγμιότυπα και εικόνες από την καθημερινή μας ζωή. Μπροστά σε ένα καθρέπτη, τα παιδιά μπορούν να εκφράσουν με γκριμάτσες συναισθήματα χαράς, λύπης, απογοήτευσης, θυμού, απορίας, αγωνίας κ.λπ. Τα παιδιά ενθαρρύνονται να δείχνουν με το σώμα τους και με το πρόσωπο τους συναισθήματα που νιώθουν όταν βρίσκονται αντιμέτωπα σε φανταστικές ή πραγματικές καταστάσεις. Στα πλαίσια σχεδίων εργασίας ή σε οργανωμένες δραστηριότητες από τον/τη παιδαγωγό, τα παιδιά παρακινούνται κάθε φορά να επινοούν και να πειραματίζονται με μορφασμούς, χειρονομίες, αντίστοιχες κινήσεις και να αναπαριστούν υλικά, αντικείμενα ή θέματα που μελέτησαν. Μερικά παραδείγματα ακολουθούν παρακάτω: Κάθε παιδί γίνεται ένα ρομπότ, ένα αυτοκινητάκι, μια κούκλα, μια μπάλα κ.ά. που ξεπηδά από το κουτί και αυτοπαρουσιάζεται με διάφορες κινήσεις, χωρίς να μιλά. Ένα παιδί ξυπνά το πρωί και ετοιμάζεται για το σχολείο. Ένα παιδί παίζει τον τροχονόμο και ρυθμίζει την κυκλοφορία. Ετοιμάζει τη βαλίτσα του για τις καλοκαιρινές διακοπές. Παρουσιάζει με χειρονομίες ένα επάγγελμα και χαρακτηριστικά στιγμιότυπα αυτού του επαγγέλματος. Γενικότερα, η παντομίμα βασίζεται στο σώμα, την αίσθηση αλλά και τη φαντασία του κάθε παιδιού. Πολλά παιχνίδια με φανταστικά αντικείμενα, με φανταστικά πρόσωπα ή σε ένα φανταστικό χώρο, είναι συνήθως αυτά που προετοιμάζουν και φέρνουν σε επαφή το παιδί με την έννοια και τη λειτουργία της παντομίμας.

9 iv) Δραματοποίηση αυτοσχέδιων και γνωστών ιστοριών Η δραματοποίηση αφορά το ζωντάνεμα διάφορων καταστάσεων και βιωμάτων των παιδιών. Οι καθημερινές εμπειρίες από το χώρο του σπιτιού και του σχολείου, τα παραμύθια, οι μύθοι, οι παραδόσεις, τα ποιήματα, τα τραγούδια, κ.ά. μπορούν να αποτελέσουν σημαντικά θέματα για δραματοποίηση. Αρχικά τα παιδιά εκφράζονται ελεύθερα, κινούνται, απελευθερώνουν τη φαντασία τους και ζωντανεύουν με κάθε τρόπο τις εμπειρίες και τα βιώματα τους. Αργότερα, μπορούν να δραματοποιήσουν μικρές ιστορίες που απαιτούν διανομή ρόλων. Σημαντικός όρος είναι να έχουν όλα τα παιδιά από ένα ρόλο. Τα διάφορα λογοτεχνικά είδη προσφέρουν σήμερα ποικίλες ευκαιρίες για δραματοποίηση. Στη δραματοποίηση δε δίνεται κείμενο στα παιδιά για να το αποστηθίσουν αλλά αφήνονται ελεύθερα να κουβεντιάσουν και να βρουν μόνα τους τον κατάλληλο κώδικα επικοινωνίας με τους υπόλοιπους. Ο ρόλος του/της παιδαγωγού είναι συντονιστικός αλλά και συμβουλευτικός κατά τη διάρκεια της δραματοποίησης. Όταν ολοκληρωθεί η δραματοποίηση, ο/η παιδαγωγός συζητά μαζί με όλα τα παιδιά για την πορεία της δραματοποίησης και αξιολογούν τη συνολική προσπάθεια, καταλήγοντας σε διαπιστώσεις και συμπεράσματα και συνεχίζει, αν το επιθυμούν τα παιδιά, με την εικαστική αποτύπωση, την κατασκευή ενός βιβλίου, την παρουσίαση στο διπλανό τμήμα του σχολείου κ.λπ. v) Θεατρικό παιχνίδι Το θεατρικό παιχνίδι συνιστά ένα πλούσιο μέσο έκφρασης, χαράς και δημιουργικότητας των παιδιών. Μέσα από το θεατρικό παιχνίδι τα παιδιά κάνουν το πρώτο σημαντικό βήμα για να προσεγγίσουν το θέατρο. Ειδικότερα, με το θεατρικό παιχνίδι επιδιώκουμε το παιδί: Να ανακαλύψει και να εκφράσει τις ικανότητες του. Να καλλιεργήσει τις σχέσεις του με τους συνομήλικους του. Να εκφραστεί ελεύθερα και να αναλάβει πρωτοβουλίες και υπεύθυνους ρόλους. Να ενθαρρυνθεί στην παρατηρητικότητα και στην αυτοσυγκέντρωση. Να βελτιώσει την γλωσσική του έκφραση και το λεξιλόγιο του. Να οδηγηθεί αβίαστα στην εκτόνωση του μέσα από το λόγο και την κίνηση.

10 Να μάθει να συνεργάζεται, να αποδέχεται τους όρους της ομάδας και να δρα ανάλογα. Οι τεχνικές και τα μέσα που χρησιμοποιούνται συνήθως για την αναπαραγωγή και την ανάπτυξη ενός θεατρικού παιχνιδιού είναι: 1) η σωματική έκφραση, 2) οι κινητικοί και εκφραστικοί αυτοσχεδιασμοί, 3) η παντομίμα, 4) η εκμετάλλευση του τυχαίου, 5) λεκτικές ασκήσεις, 6) προβολές, παιχνίδια με το φως και τη σκιά, οπτικοακουστικά ερεθίσματα, 7) η δημιουργία ενός περιβάλλοντος δράσης κ.λπ. Το θέμα με βάση το οποίο αναπαράγεται ένα θεατρικό παιχνίδι τις περισσότερες φορές δεν είναι καθορισμένο. Αναπαράγεται συνήθως κατά τη διάρκεια του από τα ίδια τα παιδιά με την στήριξη του εμψυχωτή και μπορεί να έχει πιθανή σχέση: Με προσωπικά βιώματα και εμπειρίες των παιδιών. Με διάφορα κοινωνικά γεγονότα. Με φανταστικά γεγονότα. Με παραμύθια, θρύλους, παραδόσεις ή λογοτεχνικές ιστορίες. Με διάφορα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά στο σχολείο, στο σπίτι ή στις σχέσεις τους με τους συνομήλικους τους. Ο χώρος δράσης που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ένα θεατρικό παιχνίδι μπορεί να είναι οποιοσδήποτε χώρος που κινούνται ελεύθερα τα παιδιά, όπως η τάξη, η αυλή, ένα πάρκο, μια παιδική χαρά κ.ά. Για το θεατρικό παιχνίδι, δεν είναι απαραίτητη η αγορά κάποιων υλικών. Τα παιδιά μπορούν να φέρουν από το σπίτι τους διάφορα αντικείμενα όπως πολύχρωμα υφάσματα, παλιά ρούχα για μεταμφιέσεις, τσάντες, καπέλα, παπούτσια, κασκόλ, περούκες κ.λπ. τα οποία μπορούν να φυλαχθούν σε ένα μπαούλο, μια βαλίτσα ή στο βεστιάριο του σχολείου. Παράλληλα, καλλιτεχνικά εργαστήρια μπορούν να στηθούν κατά τη διάρκεια της χρονιάς ώστε τα παιδιά να φτιάξουν μάσκες, γιγαντόκουκλες, καπέλα, μανδύες, σκηνικά κ.λπ.

11 Μουσικά και ηχητικά ερεθίσματα μπορούν να αποτελέσουν αυτοσχέδιες ορχήστρες από μουσικά όργανα της τάξης ή από αυτοσχέδια μουσικά όργανα που έχουν φτιάξει τα παιδιά. Αν δεν υπάρχουν οι παραπάνω δυνατότητες, καλό θα ήταν να χρησιμοποιείται στερεοφωνικό σύστημα με cd, όπου να περιλαμβάνονται μουσικά και ηχητικά ερεθίσματα από διάφορες πηγές. Τέτοιες πηγές μπορεί να είναι: πρωτογενείς ήχοι, λαϊκή μουσική διάφορων χωρών και πολιτισμών, μουσική τσίρκου, jazz, μουσική από τον κινηματογράφο, κλασική μουσική, μουσική μπαλέτου, ηλεκτρονική μουσική κ.ά. Η χρονική διάρκεια ενός θεατρικού παιχνιδιού μπορεί να διαρκέσει από λίγα λεπτά μέχρι δυο ώρες, ανάλογα με τη διάθεση και το ενδιαφέρον των παιδιών, το διατιθέμενο χρόνο και την ικανότητα και τη διάθεση του εμψυχωτή. Ανάπτυξη και επεξεργασία ενός θεατρικού παιχνιδιού Το θεατρικό παιχνίδι μπορεί να υλοποιηθεί σε τέσσερις δημιουργικές φάσεις: Φάση της απελευθέρωσης Στη φάση αυτή προσπαθούμε με διάφορα κινητικά παιχνίδια και ασκήσεις να παροτρύνουμε τα παιδιά να εξοικειωθούν με το χώρο και τα πρόσωπα που παίζουν μαζί τους. Το κέντρο ευαισθητοποίησης και έκφρασης συναισθημάτων είναι το σώμα του παιδιού. Τα παιδιά κινούνται ελεύθερα και εκφράζονται στο χώρο μέσα από τις οδηγίες του εμψυχωτή. Με τη συμβολή παιχνιδιών μουσικής έκφρασης και αισθησιοκινητικής δράσης οξύνεται η παρατηρητικότητα τους, βελτιώνεται ο ψυχοκινητικός τους συντονισμός, αποδεσμεύονται από διστακτικότητα και έμφυτες συστολές, χαλαρώνουν, αυτοσυγκεντρώνονται και μεταβάλλουν τις αισθήσεις τους σε κίνηση. Φάση της αναπαραγωγής Σε αυτή τη φάση κυκλοφορούν οι ιδέες και τα θέματα από τον εμψυχωτή ή τα παιδιά. Πρόκειται για ένα παιχνίδι ρόλων, όπου τα παιδιά ανακαλύπτουν ρόλους, αναπαράγουν και συνθέτουν σύντομους διαλόγους. Η εργασία σε ομάδες είναι ωφέλιμη σε αυτό το στάδιο για την αναπαραγωγή διάφορων θεμάτων. Ο εμψυχωτής συντονίζει συνήθως τις υπάρχουσες ομάδες, συμμετέχει όπου πρέπει και ενθαρρύνει τα παιδιά να εκφράσουν την άποψη τους και τις ιδέες τους.

12 Φάση της εκτέλεσης-θεατρικής δράσης Η τρίτη φάση αποτελεί μια καθαρά δημιουργική δραστηριότητα των παιδιών καθώς είναι το στάδιο ανάπτυξης και εκτέλεσης ενός θεματολογικού άξονα. Τα παιδιά, έχοντας διαμορφώσει το σκηνικό χώρο, αρχίζουν να παρουσιάζουν τους ρόλους και τα θέματα που ανακάλυψαν. Με τις κινήσεις και με το λόγο τους φτάνουν σε ένα σκηνικό αυτοσχεδιασμό. Επιλέγουν ταυτόχρονα τα κατάλληλα μουσικά-οπτικά ερεθίσματα, τα σκηνικά αντικείμενα και προχωρούν στην τέλεση ενός σκηνικού δρώμενου που παρήγαγαν τα ίδια. Φάση της συζήτησης Το τελευταίο στάδιο είναι το στάδιο του αναστοχασμού και της συζήτησης. Εμψυχωτής και παιδιά μαζί συζητούν για αυτά που είδαν, αυτά που έγιναν διατυπώνουν τις απόψεις τους για το θέμα και τις αντίστοιχες λύσεις που επέλεξαν, προβάλλουν άλλες ιδέες και, αν υπάρχει χρόνος, τις δοκιμάζουν στην πράξη, κάνοντας πάλι ένα θεατρικό παιχνίδι από την αρχή. 5. Βοηθητικές ασκήσεις της δραματικής τέχνης στο σχολείο Η επαφή των παιδιών με τη δραματική τέχνη μπορεί να γίνει μέσα από πολλές ασκήσεις και τεχνικές, ώστε να βοηθηθούν στην εκφραστικότητα και στη δημιουργικότητα. Τέτοιες μπορεί να είναι: Ασκήσεις γνωριμίας Για τις ασκήσεις γνωριμίας ο εμψυχωτής μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα λουλούδι, ένα φτερό, μια μικρή μπάλα. Το αντικείμενο αυτό περνάει από τα χέρια του κάθε παιδιού και ταυτόχρονα λένε τα ονόματα τους. Ασκήσεις χαλάρωσης - Εισπνέουμε και σφίγγουμε το σώμα μας, εκπνέουμε και χαλαρώνουμε. - Ο ήλιος μας χαϊδεύει το πρόσωπο, τα χέρια και τα πόδια μας και μας λέει τα μυστικά του. - Το σώμα μας γίνεται ένα πουπουλένιο πάπλωμα που σκεπαζόμαστε και ξεκουραζόμαστε.

13 Ασκήσεις αναπνοής - Αναπνέουμε σαν μια παλιά μηχανή, ρυθμικά. - Αναπνέουμε αργά, γρήγορα, αθόρυβα, με στεναγμούς. - Γινόμαστε ένα μπαλόνι που πότε φουσκώνει όταν εισπνέουμε και πότε ξεφουσκώνει όταν εκπνέουμε αέρα. Ασκήσεις συγκέντρωσης - Με κλειστά τα μάτια μας, προσπαθούμε να ακούσουμε τον αέρα, την βροχή, το τικτακ του ρολογιού, τους χτύπους της καρδιάς. Κινητικές ασκήσεις με τη συμμετοχή του σώματος και όλων των μελών του - Το σώμα μας γίνεται ένα ελατήριο που χοροπηδάει. - Το σώμα μας γίνεται μια χαρά που τρέχει παντού. - Τα χέρια μας έγινα στάχυα που τα φυσάει ο αέρας. - Τα χέρια μας γελάνε, κλαίνε, κάνουν βόλτα, σκαρφαλώνουν. - Τα πόδια μας περπατάνε όπως διάφορα ζώα. - Το πρόσωπο μας γίνεται χαρούμενο, λυπημένο, ευτυχισμένο, παραμορφωμένο. Αισθητηριακές ασκήσεις - Κοιτάμε ένα λουλούδι. Τώρα αφήνουμε το λουλούδι να μας κοιτάξει. - Κοιτάζουμε γύρω μας και ψάχνουμε για χρώματα και σχήματα. - Δημιουργούμε ήχους με το στόμα μας ή το σώμα μας και κινούμαστε με αυτούς. - Τα χέρια μας χαϊδεύουν ένα κορμό ενός δέντρου, ένα αστέρι, ένα σκαντζόχοιρο. - Γευόμαστε μια τροφή και παρακολουθούμε το ταξίδι της μέχρι το στομάχι μας. Ασκήσεις εμπιστοσύνης - Δυο παιδιά με κλειστά μάτια και πιασμένα από το χέρι εξερευνούν το χώρο.

14 - Ένα παιδί στο πάτωμα κάνει τον τραυματία. Τα υπόλοιπα παιδιά προσπαθούν να τον σηκώσουν προσεκτικά. Ασκήσεις ρυθμού - Ακούμε και βρίσκουμε τους ρυθμούς του σώματος μας, της αναπνοής, της καρδιάς, του περπατήματος μας. - Ακούμε μια μουσική και χτυπάμε στο ρυθμό της. Ασκήσεις συνεργασίας - Τα παιδιά σε ζευγάρια χορεύουν κρατώντας ένα ύφασμα. - Τα παιδιά σε ομάδες φτιάχνουν ένα ζωγραφικό πίνακα, ένα τρένο, μια γέφυρα, μια βεντάλια. Θεματικά στιγμιότυπα Στόχος τους είναι να αναπτύξουν τα παιδιά την κριτική ικανότητα αλλά και τη σωματική τους έκφραση. Μπορεί να αναφέρονται σε οικογενειακές στιγμές, την εργασία, την καθημερινότητα, το περιβάλλον, τα όνειρα, τα παραμύθια κ.ά. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Τι προσφέρει η δραματική τέχνη στην εκπαίδευση στο παιδί της προσχολικής ηλικίας; Τι είδους βοηθητικές ασκήσεις θα χρησιμοποιήσετε στα πλαίσια της θεατρικής εκπαίδευσης στο σχολείο; Ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος του εμψυχωτή στην θεατρική αγωγή στο σχολείο; Ποιες τεχνικές και ποια μέσα θεατρικής έκφρασης είναι κατάλληλα για παιδιά προσχολικής ηλικίας ; Περιγράψτε επιγραμματικά τις φάσεις που θα ακολουθήσετε για να κάνετε ένα θεατρικό παιχνίδι με μικρά παιδιά. Μετά τη δραματοποίηση ποιους τρόπους θα χρησιμοποιήσετε για να οδηγήσετε τα παιδιά να αναλύσουν αυτό που έπαιξαν και να το εκφράσουν με άλλο τρόπο;

15 Ποια είδη αυτοσχεδιασμών υπάρχουν; Προτείνετε μερικές ιδέες-θέματα για παντομίμα. Τι προσφέρει το θεατρικό παιχνίδι ως δημιουργική δραστηριότητα στα παιδιά; Βιβλιογραφικός οδηγός Άλκηστις (1984). Το αυτοσχέδιο θέατρο στο σχολείο. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Άλκηστις (1989). Το βιβλίο της δραματοποίησης. Αθήνα: Άλκηστις. Άλκηστις (1999). Η δραματοποίηση για παιδιά. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Αραπάκη, Ξ. & Κοντογιάννη, Α. (2008). Δυο κυρίες συνεργάζονται: Διάδραση εικαστικής και δραματικής τέχνης στην εκπαίδευση. Στο: Δ.Κακανά & Γ. Σιμούλη (Επιμ.), Η προσχολική εκπαίδευση στον 21 ο αιώνα: Θεωρητικές προσεγγίσεις και διδακτικές πρακτικές. (σσ ). Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. Βενιζέλου, Γ., Καλαμπαλίκη, Ε., Καλοστύπη, Α., Κονταξάκης, Γ., Λαυρεντάκη Φ., Μαυροειδής, Γ. & Πατρίκη, Α. (1994). Βιβλίο Δραστηριοτήτων για το νηπιαγωγείο-βιβλίο Νηπιαγωγού. Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β. Βουτσινά, Κ. (1990). Το θεατρικό παιχνίδι. Αθήνα: Δίπτυχο. Γκόβας, Ν. (2002). Για ένα νεανικό δημιουργικό θέατρο. Αθήνα: Μεταίχμιο. Κοντογιάννη, Α. (2000). Η δραματική τέχνη στην εκπαίδευση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Κοντογιάννη, Α. (2008). Μαύρη αγελάδα, άσπρη αγελάδα. Δραματική τέχνη στην εκπαίδευση και διαπολιτισμικότητα. Αθήνα: Τόπος. Κουρετζής, Λ. (1991). Το θεατρικό παιχνίδι. Αθήνα: Καστανιώτης. Κουρετζής, Λ. & Άλκηστις (1993). Θεατρική αγωγή 1. Βιβλίο για το δάσκαλο. Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β. Κουρετζής, Λ. (2008). Το θεατρικό παιχνίδι και οι διαστάσεις του. Αθήνα: Ταξιδευτής. Κοντογιάννη, Α. & Βάος, Α. (2001). Αισθητική Αγωγή. Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β.

16 Μπασκλαβάνη, Ο., Παπαθανασίου, Α. & Λιτσαρδάκη, Α. (1985). Θέατρο με παιδιά. Φώτα παρακαλώ. Αθήνα: Κέδρος. Νικολούδη, Τρ. (2011). Η ανάδειξη της δημιουργικότητας μέσα από τις θεατρικές δραστηριότητες και τη σύνδεση τους με το υπόλοιπο αναλυτικό πρόγραμμα του νηπιαγωγείου. Πρακτικά Ευρωπαϊκού συνεδρίου OMEP 2011 Δημιουργικότητα και μάθηση στην πρώτη σχολική ηλικία (σσ ). Κύπρος: Cypriot Committee of OMEP. Παπαθανασίου, Α. & Μπασκλαβάνη, Ο. (2001). Θεατροπαιχνίδια. Αθήνα: Κέδρος. Σεργή, Λ. (1991). Δραματική έκφραση και αγωγή του παιδιού. Αθήνα: Gutenberg. Φιλιππάκης, Μ. (2001). Μουσικοκινητική για παιδιά. Τόμος Α & Β. Χανιά: Λευκό Αερόστατο. Φιλιππάκης, Μ. (2001). Κοινωνικό Θέατρο. Χανιά: Λευκό Αερόστατο. Walter, G. (1997). Τα παιδιά παίζουν θέατρο. Αθήνα: Βασιλείου.