«Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΣΕ ΥΠΕΡΠΥΚΝΗ ΦΥΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑ Α»

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΜΣ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ «Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΣΕ ΥΠΕΡΠΥΚΝΗ ΦΥΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑ Α» ΧΑΛΚΙΑΣ ΣΠΥΡΙ ΩΝ ΑΜ (145/200929) ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Ν. ΑΝΑΛΑΤΟΣ Καθηγητής Τµήµατος Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας Μυτιλήνη Οκτώβριος 2010

2 Ευχαριστώ πολύ τον Καθηγητή κ. αναλάτο Νικόλαο για την βοήθεια στην επιλογή του θέµατος και την επίβλεψη της εργασίας. Επίσης, ευχαριστώ πολύ τον Γεωπόνο Αρβανίτη Θεόδωρο, της εταιρείας Geoplant ΑΕΕΓΕ, για τα πολύτιµα στοιχεία που µου χορήγησε, το φωτογραφικό υλικό από τις καλλιέργειες στην Ελλάδα και για όλη τη βοήθεια του που ήταν καθοριστική για την ολοκλήρωση της µελέτης µου. Σελίδα 1

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΣΤΗ ΛΕΚΑΝΗ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΣΤΗ ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΗ-ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΡΩΜΑΙΚΗ-ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΕΛΙΑ ΚΑΙ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ ΤΩΝ ΚΑΡΠΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΛΑΔΙΟΥ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΙΚΗΣ ΥΠΕΡΠΥΚΝΗΣ ΦΥΤΕΥΣΗΣ Η ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΙΣΠΑΝΙΑ, ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΕΚΚΙΝΗΣΗΣ (1994).: ΓΑΛΛΙΑ(1997): ΚΑΛΙΦΟΡΝΙΑ (ΗΠΑ)(1999): ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ (2000): ΤΥΝΗΣΙΑ (2000): ΧΙΛΗ (2001): ΜΑΡΟΚΟ (2003): Σελίδα 2

4 ΙΤΑΛΙΑ (2004): ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ (2004): ΕΛΛΑΔΑ (2006): ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ, ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ-ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΑRBEQUINA i-18: ARBOSANA i-43: ΚORONEIKI i-38: ARBEQUINA AS-1: SIKITITA TOSCA 07 VAS ONE ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΛΑΙΩΝΑ ΤΟ ΕΔΑΦΟΣ-Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΦΥΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΦΥΤΕΥΣΗ ΕΠΟΧΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΩΝ ΔΕΝΔΡΥΛΛΙΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΔΕΝΤΡΩΝ-ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΦΡΟΝΤΙΔΕΣ ΆΡΔΕΥΣΗ ΛΙΠΑΝΣΗ ΕΧΘΡΟΙ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΖΙΖΑΝΙΑ ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗ ΕΛΑΙΩΝΑ-ΚΛΑΔΕΜΑΤΑ ΚΟΡΥΦΟΛΟΓΗΜΑ ΠΟΔΙΕΣ (TRIMMING) Σελίδα 3

5 ΚΛΑΔΕΜΑ ΓΗΡΑΝΣΗ ΕΛΑΙΩΝΑ ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ Η ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΘΟΔΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ ΜΗΧΑΝΗΜΑ ΣΥΓΚΟΜΙΔΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΥ ΡΙΣΚΟΥ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΥΚΝΗΣ ΓΡΑΜΜΙΚΗΣ ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟ ΝΕΡΟ: ΟΙ ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΛΙΠΑΝΣΗΣ - ΘΡΕΨΗΣ: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΝΕΛ ΤΕΣΤ ΤΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΛΑΔΙΟΥ ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑ ΠΟΠ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ Σελίδα 4

6 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το ελαιόδεντρο (Olea europaea L.) απαντά σε όλη τη Μεσογειακή λεκάνη σε περίπου 95 εκ στρέµµατα (Villalobos et al, 2006). Η ιστορική, θρησκευτική, πολιτιστική και διατροφική αξία της ελιάς και του ελαιολάδου είναι τεράστια και έχει επηρεάσει σε κάποιο βαθµό την εξέλιξη της ιστορίας και των πολιτισµών. Η καλλιέργεια της ελιάς τοποθετείται την 3 χιλιετία π.χ. Από τότε έως σήµερα έχουν αλλάξει πολλά στην ελαιοκαλλιέργεια. Ο παραδοσιακός ελαιώνας µε 4-20 δέντρα το στρέµµα χαρακτηρίζεται από µικρότερη παραγωγή και µειωµένες εισροές. Η διαµόρφωση του δέντρου σε κύπελλο και οι αποστάσεις φύτευσης ήταν οι κατάλληλες ώστε να διατηρηθεί η υγεία του δέντρου αλλά και να παραγωγή ελαιοκάρπου σε κλίµατα ξηρά και εδάφη χαµηλής γονιµότητας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ερευνητές και γεωργοί, αρχικά από την Ιταλία και την Ισπανία, ανέπτυξαν αρδευτικά συστήµατα για τις ελιές και άρχισαν να φυτεύουν τα δέντρα σε στενότερες αποστάσεις µε σκοπό να επιτευχθεί πρώιµη παραγωγή αλλά και να εισέρχονται τα δέντρα στην παραγωγή πιο σύντοµα. Σε µερικές περιπτώσεις, σε παραδοσιακούς ελαιώνες φυτεύτηκαν ενδιάµεσα δέντρα. Αυτό το σύστηµα φύτευσης ονοµάστηκε «πυκνό σύστηµα φύτευσης». Το µονοκονικό σύστηµα µόρφωσης, µε έναν κεντρικό άξονα, αναπτύχθηκε ώστε να τοποθετηθούν περισσότερα δέντρα ακόµα πιο κοντά µε σκοπό την αύξηση της συλλογής µε ελαιοσυλλεκτικές µηχανές. Η άρδευση, το κλάδεµα, η ποικιλία και η ευρωστία επηρεάζουν σηµαντικά τις πυκνές φυτεύσεις, η αύξηση της παραγωγής. Τα πλεονεκτήµατα όπως η είσοδος στη πλήρη παραγωγικότητα νωρίτερα (στα 7 έως 10 χρόνια) και η πιο αποτελεσµατική συγκοµιδή ήταν σηµαντικά για την συνέχεια του συστήµατος. Η οικονοµική βιωσιµότητα του παραδοσιακού συστήµατος µειώθηκε. Το σύστηµα της πυκνής φύτευσης της ελιάς είναι αποτελεσµατικό για περισσότερα από 20 χρόνια και σοδιές πάνω από 800 κιλά το στρέµµα µπορούν να επιτευχθούν σε αρδευόµενους ελαιώνες των 20 έως 50 δέντρων το στρέµµα. Η συγκοµιδή σε αυτούς τους ελαιώνες γίνεται µηχανικά. Το µειονέκτηµα των πυκνών φυτεύσεων είναι ότι 8 χρόνια είναι σηµαντικό χρονικό διάστηµα που πρέπει να αναµένουµε για να εισέλθει σε πλήρη παραγωγή ενώ το κόστος συγκοµιδής δεν είναι τόσο µικρό και το µηχανικό κλάδεµα δεν είναι πολύ αποτελεσµατικό (αφαιρεί αρκετό µέρος του παραγωγικού ξύλου). Τέλος, η φυτοπροστασία είναι λιγότερο αποτελεσµατική συγκριτικά µε αυτή σε µικρότερα σε ανάπτυξη δέντρα. Το κόστος συγκοµιδής σε µερικές περιπτώσεις µπορεί να ξεπεράσει το 50% του συνολικού κόστους παραγωγής. Για την αντιµετώπιση των αρνητικών σηµείων της πυκνής φύτευσης αναπτύχθηκε το σύστηµα της υπέρ πυκνής φύτευσης της ελιάς. Στο συγκεκριµένο σύστηµα, φυτεύονται έως Σελίδα 5

7 και πάνω από 250 δέντρα το στρέµµα ενώ έχει το πλεονέκτηµα του χαµηλότερου κόστους συγκοµιδής µε σταφυλλοσυλλέκτες, αυξηµένη ταχύτητα συγκοµιδής αλλά και πιο γρήγορη και αποτελεσµατική εφαρµογή των καλλιεργητικών φροντίδων. Επιπροσθέτως, τα δέντρα έχουν υψηλή παραγωγικότητα, µπαίνουν από το 3 ο χρόνο στη παραγωγή (5 ο σε πλήρη παραγωγή), έχουν µειωµένη παρενιαυτοφορία και επιτυγχάνουν υψηλές στρεµµατικές αποδόσεις. Αν επεκταθούµε στη σύγκριση της ποιότητας του παραγόµενου ελαιολάδου, δεν υπάρχει αµφιβολία ότι το νέο σύστηµα είναι πιο αποτελεσµατικό και προσφέρει µεγαλύτερες δυνατότητες για τη βελτίωση της ποιότητας του ελαιολάδου σε σχέση µε τις παραδοσιακές µεθόδους. Τούτο συµβαίνει λόγω της υψηλής ταχύτητας συλλογής, την έγκαιρη συγκοµιδή όταν διάφορες ποικιλίες ελιάς έχουν ωριµάσει, και την άµεση ελαιοποίηση. Το πλεονέκτηµα του συστήµατος έγκειται στη µηχανική συγκοµιδή η οποία είναι ταχύτατη και ιδιαίτερα αποτελεσµατική. Αυτή η αξιοσηµείωτη ικανότητα συγκοµιδής καθιστά δυνατή την συλλογή µεγάλων ποσοτήτων ελιάς, µε τέλειο βαθµό ωρίµανσης, ακόµη και σε µεγάλης κλίµακας φυτείες, και σε ορισµένες περιπτώσεις µπορεί να η διαδικασία εξαγωγής του ελαιολάδου να πραγµατοποιείται αµέσως, δεδοµένου ότι καθίσταται ολοένα και πιο συχνή η εγκατάσταση ελαιοτριβείων κοντά σε φυτείες υπερπυκνής φύτευσης. Αν και οι επιστηµονικές µελέτες που έχουν δηµοσιευτεί είναι ελάχιστες, το υπερπυκνό σύστηµα φύτευσης αναπτύσσεται ταχύτατα σε διάφορες χώρες όπως η Ισπανία (Navarro & Parra, 2004; Tous et al., 2007), η Ιταλία (Godini et al., 2006), το Μαρόκο, η Τυνησία και οι ΗΠΑ (Berenguer et al., 2006). Ελάχιστα πειράµατα έχουν δηµοσιευτεί για τις άριστες συνθήκες και τη βιωσιµότητα του συγκεκριµένου τύπου ελαιώνα (Pastor et al., 2005; De la Rosa et al., 2007; Tous et al., 2007). Πολλές δενδρώδεις καλλιέργειες όπως κεράσια, αχλάδια, µήλα έχουν φυτευτεί σε υψηλές πυκνότητες µε χαµηλής ευρωστίας δέντρα. Οι ποικιλίες ελιάς παρουσιάζουν διαφορετικά επίπεδα ευρωστίας αλλά δεν έχει βρεθεί µία πραγµατικά νάνα ποικιλία ή υποκείµενο νανισµού.(brooks & Olmo,1997; Dennis & Hull, 2003). Οι ποικιλίες που χρησιµοποιούνται στο σύστηµα της υπέρ πυκνής φύτευσης είναι κλώνοι των Arbequina, Arbosana και Koroneiki που έχουν το χαρακτηριστικό ότι είναι πολύ πρώιµες. Όπως βλέπουµε, η ελαιοκαλλιέργεια περνάει µια διαδικασία αλλαγής τα τελευταία χρόνια. Η καινοτοµία έχει αναδειχθεί σε ζωτικής σηµασίας για έναν τοµέα που εδώ και δεκαετίες ήταν σχεδόν στάσιµος και που επηρεάζονταν έντονα από τις τρέχουσες οικονοµικές δυσκολίες. Οι σύγχρονες καλλιεργητικές τεχνικές που χρησιµοποιούνται στις υψηλής πυκνότητας καλλιέργειες, διαδίδονται ταχέως. Η Ελλάδα έχει µείνει πίσω σε αυτόν τον τοµέα µε µελλοντικό κίνδυνο να χάσει την υψηλή και σηµαντική της θέση στην παραγωγή ελαιολάδου που αποτελεί σηµαντικό παράγοντα εισροής συναλλάγµατος. Η ολοένα αυξανόµενη κατανάλωση του ελαιολάδου παγκοσµίως αλλά και η προοπτική του ανοίγµατος της τεράστιας αγοράς της Κίνας είναι παράγοντες που υπογραµµίζουν τις θετικές προοπτικές της παραγωγής ελαιολάδου. Από την άλλη µεριά, το Σελίδα 6

8 τεράστιο κόστος συγκοµιδής και καλλιεργητικών φροντίδων, η δυσκολία εύρεσης εργατικών χεριών την κατάλληλη στιγµή αλλά και η πιθανή περικοπή των κοινοτικών ενισχύσεων καθιστούν ασύµφορη την καλλιέργεια της ελιάς µε τις υπάρχουσες τιµές του ελαιολάδου. Για τους παραπάνω λόγους χρήσιµο είναι να µελετηθεί η προοπτική της καλλιέργειας της ελιάς στο σύστηµα της γραµµικής υπερπυκνής φύτευσης στα πλαίσια της οικονοµικής βιωσιµότητας. 2. ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΣΤΗ ΛΕΚΑΝΗ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Σχετικά µε την καταγωγή και την προέλευση της ελιάς έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις. Ο A. De Candolle στη µελέτη του «Οι ρίζες των καλλιεργούµενων φυτών», καθώς και άλλοι ιστορικοί συγγραφείς, θεωρούν σαν πιο πιθανό τόπο προέλευσης της ελιάς, τις περιοχές της Συρίας και της Μικράς Ασίας, των οποίων οι βουνοπλαγιές είναι κατάφυτες µε αγριελιές. Το στοιχείο όµως αυτό δε θεωρείται καθοριστικό, γιατί αγριελιές συναντώνται διάσπαρτες σ όλη τη λεκάνη της Μεσογείου, στα βόρεια παράλια της Αφρικής, στην Ισπανία, τη Νότια Ιταλία, στην Ελλάδα και κυρίως στην Τουρκία. Άλλοι πιστεύουν ότι η ελιά προέρχεται από την Αφρική (Αβησσυνία, Αίγυπτος). Από κει διαδόθηκε στην Κύπρο και στα βόρεια παράλια της Αφρικής (Μαρόκο, Αλγερία, Τυνησία και αλλού) από τους Φοίνικες που παρουσίασαν σηµαντική ακµή στην Καρχηδόνα. Ο ιστορικός Θεόφραστος αναφέρει ότι η ελιά φύτρωνε στην Κυρηναϊκή χερσόνησο, στη Νότια Ιταλία, στη Συρία και Αραβία (προς τη µεριά της θάλασσας), στην Αίγυπτο και αλλού. Στις χώρες αυτές βρέθηκαν ευρήµατα που µαρτυρούν τη διασπορά της εξάπλωσης του δέντρου. Πηγές από την αιγυπτιακή βιβλιογραφία µαρτυρούν ότι στην Αίγυπτο καλλιεργούνταν η ελιά, πριν από πολλά χρόνια. Ορισµένοι υποστηρίζουν ότι η ελιά από τη Βόρεια Συρία διαδόθηκε στα ελληνικά νησιά και από κει στην ηπειρωτική Ελλάδα από τους Φωκαείς και το 600 π.χ. στην Ιταλία, στη Σικελία και στη Σαρδηνία και µετά στις υπόλοιπες µεσογειακές χώρες. Σελίδα 7

9 Σελίδα 8

10 Στη νότια Κρήτη η παρουσία της αγριελιάς είναι έντονη. Πολλοί ερευνητές ισχυρίζονται ότι η ύπαρξη των πρώτων άγριων ελαιόδεντρων στο νοτιότερο τµήµα του νησιού συνδέεται µε τις στενές σχέσεις που είχαν οι κάτοικοι της Κρήτης µε τους λαούς των βορείων ακτών της Αφρικής. Ανεξάρτητα από την προέλευση και τον τρόπο διάδοσης της ελιάς, είναι γεγονός ότι η καλλιέργεια της εξαπλώθηκε σε µεγάλη έκταση στην ευρωπαϊκή ήπειρο και αυτός ίσως είναι ο λόγος της γνωστής ονοµασίας ελιά η Ευρωπαϊκή. Ειδικότερα για τη λεκάνη της Μεσογείου η ελιά αποτελεί τη βασικότερη καλλιέργεια από την αρχαιότητα µέχρι σήµερα. Οι απαρχές της ελαιοκαλλιέργειας τοποθετούνται συνήθως στο χρονικό ορίζοντα της λεγόµενης Πρώιµης Χαλκοκρατίας δηλαδή την 3η χιλιετίας π.χ. Από τον 20 αι. π.χ. ως τον 10 αι. π.χ. παρατηρείται µια εντυπωσιακή αύξηση της ελαϊκής γύρης σύµφωνα µε παλαιοβοτανικά δεδοµένα, που ίσως σηµατοδοτεί και τη µεγάλη αύξηση της ελαιοκαλλιέργειας στον ελληνικό χώρο (Γεωργίου, 2001). Ο άνθρωπος κατά τα προϊστορικά χρόνια, αποφάσισε πως δεν του ήταν αρκετό να συλλέγει τον καρπό των άγριων ελαιοδένδρων, και ξεκίνησε την συστηµατική παραγωγή ελαιοκάρπου, εξηµερώνοντας αρχικά το έως τότε άγριο και αυτοφυές δένδρο, και στη συνέχεια δηµιουργώντας ελαιόφυτα. Η διαδικασία αυτή που ήταν µακρόχρονη και επίπονη, εικάζεται ότι ξεκίνησε από την Κρήτη. «Στους χωρικούς της Kρήτης ανήκει η τιµή ότι µεταµόρφωσαν τις αγριελιές σε καλλιεργηµένα δένδρα» σηµειώνει ο Γάλλος ερευνητής Paul Faure. ( ΣΤΗ ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΠΟΧΗ O Μίνωας, σύµφωνα µε τις αρχαιολογικές πηγές, αλλά και οι διάδοχοί του ήταν οι πρώτοι προστάτες του ιερού δέντρου της ελιάς, το οποίο και εικάζεται ότι έπαιξε καθοριστικό οικονοµικό ρόλο κατά την ακµή της µινωικής κυριαρχίας. Σχετικά µε αυτό ο Πωλ Φωρ, Γάλλος µελετητής του Μινωικού πολιτισµού, γράφει πως «η ελιά εξασφάλιζε την οικονοµική κυριαρχία της Κρήτης στον αιγαιοπελαγίτικο κόσµο». Η συστηµατική καλλιέργεια της ελιάς συνέβαλε στην αλµατώδη ανάπτυξη του µινωικού πολιτισµού. Ολόκληρη δε κοινωνικοοικονοµική, λατρευτική, εθιµική αλλά και καλλιτεχνική πραγµατικότητα δηµιουργήθηκε γύρω από το ιερό δέντρο. Σελίδα 9

11 Ο Walter Burkert γράφει: «Η οικονοµική βάση για την πρόοδο κατά την τρίτη χιλιετία ήταν η εντατική καλλιέργεια της ελιάς και της αµπέλου, που µετέφερε το κέντρο βάρους από τις εύφορες πεδιάδες της βόρειας Ελλάδας στις βουνοπλαγιές της νότιας και τα νησιά». Η ανασκαφική εργασία του αρχαιολόγου P. Warren, στο Μύρτο Ιεράπετρας, παρέχει σηµαντικές πληροφορίες για συστηµατική καλλιέργεια ελαιοδέντρων στην περιοχή κατά την πρώιµη εποχή του χαλκού ( Πρωτοµινωική περίοδος, π.χ.). Στη Μέση Εποχή του Χαλκού (Μεσοµινωική Περίοδος, π.χ.) η καλλιέργεια της ελιάς φαίνεται να αποτελεί µια από τις βασικές ασχολίες των κατοίκων. Στην τελευταία φάση του µινωικού πολιτισµού ( π.χ.) η παρουσία της ελιάς και του ελαιοκάρπου γίνεται ακόµη πιο έντονη. Για την εκµετάλλευση της ελιάς σηµαντικότατες είναι και οι γραπτές µαρτυρίες που αποκρυπτογραφούνται στις πινακίδες της Γραµµικής Β που ανακαλύφθηκαν στην Κνωσό, την Πύλο και τις Μυκήνες. Από αυτές αντλούµε σηµαντικές πληροφορίες για τη χρήση του ελαιόλαδου στην καθηµερινή ζωή, τις θρησκευτικές τελετές, τις εµπορικές δραστηριότητες, τις βιοτεχνικές ασχολίες (αρωµατοποιία, βυρσοδεψία, υφαντική, κ.λπ.). Το ιδεόγραµµα του ελαιοδέντρου συναντάται στις πινακίδες της Γραµµικής Α Γραφής. Το ίδιο ιδεόγραµµα επιβιώνει και µετά την καταστροφή του µινωικού πολιτισµού και το συναντάµε στις µυκηναϊκές πινακίδες της Γραµµικής Β. Στις πινακίδες της Γραµµικής Β για πρώτη φορά γίνεται σαφής διαχωρισµός µεταξύ του δέντρου της ελιάς, του ελαιόλαδου και του καρπού, ο οποίος και αποδίδεται µε τη µορφή ενός άνθους µε τρία πέταλα. Για το λόγο αυτό χρησιµοποιήθηκαν από τους γραφείς της εποχής τρία διαφορετικά ιδεογράµµατα. Σύµφωνα, τέλος, µε την ερµηνεία που δίνουν οι µελετητές Τσάντγουικ και Μελένα, τα συλλαβογράµµατα Α και Τ1, τα οποία συνοδεύουν το ιδεόγραµµα του ελαιοκάρπου, προσδιορίζουν τα δυο είδη της ελιάς, την «άγρια» και την «τιθασή» (ήµερη). Αυτό µας οδηγεί στο συµπέρασµα ότι οι Κρήτες εκµεταλλεύονταν συγχρόνως και την άγρια ποικιλία ελιάς και την ήµερη. Προφανώς γινόταν ταυτόχρονη εξαγωγή και χρήση του προϊόντος για διαφορετικούς σκοπούς. Το λάδι της άγριας ελιάς θεωρούνταν ιδανικό για την παρασκευή φαρµακευτικών καταπλασµάτων και αρωµατικών αλοιφών και όχι για διατροφική χρήση. Ελαιόδεντρα µπορούµε να δούµε και σε πλήθος µυκηναϊκών και µινωικών παραστάσεων. Από τις τοιχογραφίες βεβαιώνεται η άποψη ότι οι Μινωίτες γνώριζαν πολύ καλά την εξηµερωµένη πλέον ελιά, ήδη από τη Νεοανακτορική περίοδο, αφού τα φύλλα της άγριας ελιάς είναι ασυγκρίτως µικρότερα και έχουν µικρά αγκάθια. Σελίδα 10

12 Στα οµηρικά χρόνια η ελιά φαίνεται να είχε το δικό της ξεχωριστό ρόλο στην καθηµερινή ζωή των ανθρώπων. Ο ποιητής κάνει σαφή διαχωρισµό µεταξύ της άγριας ελιάς που ονοµάζει «φυλίη» και της ήµερης «ελαίη». Παρουσιάζει µάλιστα τον Οδυσσέα ναυαγό να σέρνεται γυµνός σαν σκουλήκι στη γη των Φαιάκων µέχρι που βρήκε καταφύγιο σ ένα δάσος όπου φύονταν µαζί άγριες και ήµερες ελιές. Ακόµη και η θεά Αθηνά εµφανίζεται να παρηγορεί τον Οδυσσέα κάτω από το ιερό της δέντρο. Στην Οδύσσεια επίσης αναφέρεται ότι στο σπίτι του Οδυσσέα, ανάµεσα στις µεγάλες ποσότητες χρυσού και ορείχαλκου, ήταν αποθηκευµένο άφθονο µυρωµένο ελαιόλαδο. Πολλές αναφορές χρήσης του ελαιολάδου υπάρχουν τόσο στην Ιλιάδα όσο και στην Οδύσσεια (Γεωργίου, 2001) ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ Στο πέρασµα των χρόνων οι πληροφορίες για την ελιά και το λάδι πολλαπλασιάζονται. Από τις µαρτυρίες των αρχαίων συγγραφέων αλλά και από τα αρχαιολογικά ευρήµατα βεβαιωνόµαστε πως η εξάπλωση της ελαιοκαλλιέργειας συµπίπτει µ ένα ανώτερο στάδιο πολιτισµού. Όσο αναπτύσσεται ο πολιτισµός, το ελαιόδεντρο γίνεται ακόµη πιο πολύτιµο. Οι ελιές για τους αρχαίους Αθηναίους ήταν ιερά δέντρα τα οποία προέρχονταν από την ελιά που φύτεψε η ίδια η Αθηνά στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, ήταν οι «µορίαι» ελιές της Αθήνας. Προστάτης των ιερών ελαιοδέντρων ήταν ο ίδιος ο ίας, ο «Μόριος Ζευς». Στην Αθήνα των κλασικών χρόνων λαµβάνονται ειδικά µέτρα προστασίας των ελαιοδέντρων. Η Αθηναϊκή πολιτεία επεδείκνυε µεγάλο ενδιαφέρον και ιδιαίτερη φροντίδα για τα ιερά δέντρα της Αθηνάς. Η Αθηναϊκή δηµοκρατία είχε καταστεί σε ένα από τα µεγαλύτερα και σπουδαιότερα κέντρα ελαιοπαραγωγής σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Σύµφωνα µε την µυθολογία ο εφευρέτης του αθλητισµού και ο θεµελιωτής των Ολυµπιακών Αγώνων ήταν ο Ιδαίος Ηρακλής, ο οποίος φύτεψε για πρώτη φορά αγριελιά στην Ολυµπία. Ο Ηρακλής στεφάνωσε τον νικητή µε ένα κλαδί από την ελιά που είχε ο ίδιος φυτέψει εκεί. Κι από τότε έµεινε η συνήθεια να στεφανώνουν µε κλαδιά στεφάνια αγριελιάς τους νικητές των Ολυµπιακών αγώνων. Το στεφάνι της ελιάς ήταν η µεγαλύτερη διάκριση για κάθε Σελίδα 11

13 αθλητή αλλά και για κάθε απλό πολίτη (το ρήµα «στέφω» ήταν συνώνυµο του αµείβω).σε κανέναν άλλο λαό το στεφάνι της νίκης δεν θεωρήθηκε το υπέρτατο αγαθό που θα µπορούσαν να χαρίσουν οι θεοί στον άνθρωπο. Πηγή έµπνευσης αποτελεί και στις µέρες µας ο κότινος, το στεφάνι της ελιάς, αφού επιλέχθηκε να είναι το σύµβολο της Ολυµπιάδας του 2004 στην Αθήνα. Σύµβολο ειρήνης και συµφιλίωσης των λαών. Από τα κείµενα που άφησαν οι αρχαίοι συγγραφείς, Έλληνες και Ρωµαίοι, συµπεραίνουµε ότι η γνώση της ελαιοκοµίας ήταν ευρύτατη κατά την αρχαιότητα, τόσο δε στην Ελλάδα όσο και στη Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία, το δέντρο της ελιάς γνώρισε εξαιρετική άνθιση. Ο Σόλων, στους σχετικούς µε την ελιά νόµους του, καθόριζε την απόσταση φύτευσης σε τουλάχιστον εννέα πόδια η µια από την άλλη. (Γεωργίου, 2001) Αργότερα η αναζήτηση ζωτικού χώρου από πλευράς των Ελλήνων τους οδήγησε σε τόπους µακρινούς, όπου δηµιούργησαν αποικίες. Μαζί µε τους θεούς και τη λατρεία του τόπου καταγωγής τους, µετέφεραν και το δένδρο της ελιάς όπως επίσης και τις σπουδαίες ελαιοκοµικές γνώσεις τους στις καινούριες πατρίδες. Κάπως έτσι, σύµφωνα µε τον αρχαίο γεωγράφο Στράβων, οι Φωκαείς φύτεψαν τα πρώτα ελαιόδεντρα στη Μασσαλία της Γαλατίας. Το ίδια συνέβη και στην Πορτογαλία στην οποία µέχρι πριν εγκατασταθούν άποικοι του Ελλαδικού χώρου, δεν υπήρχε ούτε ελαιοκαλλιέργεια, ούτε και κατανάλωση ελαιολάδου καθώς οι άνθρωποι εκεί " έτρωγαν αλλά και άλειφαν το σώµα τους µε βούτυρο" (Στράβων 3.3.2).( ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΗ-ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Tο ελαιόδενδρο εκτός από σύµβολο της θεάς Αθηνάς, αποτελούσε πηγή εφοδιασµού µε ιερά προϊόντα, όπως τα κλαδιά και το έλαιό του. Τα κλαδιά της ελιάς, είχαν τόσο µεγάλη δύναµη στην συµβολολογία της εποχής, ώστε αρκούσε για έναν εγκληµατία, να κρατήσει ένα κλαδί ελιάς στο χέρι του για να τελέσει ικεσία και αυτόµατα οι ιερείς του ναού στον οποίο απευθύνονταν ο ικέτης, του παρείχαν κατάλυµα και φροντίδα. Επίσης το ιερότερο και πολυτιµότερο αγαθό προσφοράς στους θεούς ήταν το ελαιόλαδο, το οποίο προσέφεραν σε σπονδές προς τους θεούς. Η ιστορική συνέχεια αυτής της συνήθειας είναι το έθιµο του καντηλιού που έχει επικρατήσει µέχρι τις µέρες µας, σχεδόν σε όλα τα Χριστιανικά σπίτια. Αλλά και ως µέσο καθαγιασµού, το ελαιόλαδο θεωρούνταν το ιδανικότερο. Άλειφαν το Σελίδα 12

14 αντικείµενο που ήθελαν να καθαγιάσουν µε λάδι και από κει και έπειτα, αυτό το ίδιο αντικείµενο, θεωρούνταν ιερό. ( Στην Παλαιά ιαθήκη είναι το δέντρο της ελπίδας, αλλά και το δέντρο αγγελιοφόρος του θείου ελέους. Είναι το δέντρο που καταδεικνύει τη γαλήνη µετά τον κατακλυσµό του Νώε: «Το βραδάκι επέστρεψε το περιστέρι και κρατούσε ένα φύλλο ελιάς στο στόµα του και κατάλαβε ο Νώε ότι το νερό είχε υποχωρήσει στη στεριά» Στην ελληνική παράδοση είναι το δέντρο της ειρήνης. Η ίδια η Ειρήνη (θεότητα που ήταν κόρη του ία και της Θέτιδας) εικονιζόταν µε κλαδί ελιάς στα χέρια της. Στους πολέµους δεν υπήρχε καλύτερος τρόπος αλλά και καλύτερο σύµβολο για τη λήξη των επιχειρήσεων. Οι αγγελιοφόροι που στέλνονταν για να µεταφέρουν το µήνυµα της ειρήνης ή να ζητήσουν ανακωχή έπρεπε να κρατούν στο χέρι τους κλάδον ελαίας. Ήταν το αναµφισβήτητο ιερό σύµβολο που δήλωνε τις προθέσεις εκείνων που αποφάσιζαν να το στείλουν. (Γεωργίου, 2001) 2.4. ΡΩΜΑΙΚΗ-ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Στους Ρωµαϊκούς χρόνους, η κυβέρνηση φρόντιζε να διανέµει τις παραγόµενες ποσότητες ελαιολάδου, σε ολόκληρη την αυτοκρατορία. Το εµπόριο ελαιολάδου ήκµασε κατά τους Ρωµαϊκούς χρόνους µε κυριότερο σκοπό την µεταφορά του σε περιοχές της Αυτοκρατορίας οι οποίες δεν παρήγαγαν ελαιόλαδο. Κατά τη Βυζαντινή περίοδο, στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολή, καταναλώνονταν τεράστιες ποσότητες ελαιολάδου, τόσο για την διατροφή και τον καλλωπισµό, όσο και για την εξασφάλιση του φωτισµού της πόλης, όπου ως γνωστόν ήταν πολύφωτη. Μάλιστα µέσα στο παλάτι, υπήρχε µια αίθουσα µε την ονοµασία «Οίκος των φώτων» στην οποία τα φώτα άναβαν νύχτα µέρα (µε πρώτη ύλη το ελαιόλαδο) και εκεί µέσα πραγµατοποιούνταν εµπορικές συνδιαλλαγές, νυχθηµερόν. Τις ανάγκες της πρωτεύουσας για φωτιστικό ελαιόλαδο, κάλυπταν µεγάλες µοναστικές µονάδες, οι οποίες είχαν στην κατοχή τους µεγάλες εκτάσεις ελαιοδένδρων. ( ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, και ιδιαίτερα κατά τον 16ο αιώνα, µεγάλες ποσότητες ελαιολάδου εξάγονταν στις Ευρωπαϊκές χώρες όχι τόσο ως βρώσιµο υλικό, όσο ως πρώτη ύλη στις βιοµηχανίες σαπωνοποιίας. Το µεγαλύτερο µέρος του εξαγόµενου Σελίδα 13

15 ελαιολάδου, πωλούνταν στην Μασσαλία, η οποία είχε εξελιχθεί σε µεγάλο βιοµηχανικό κέντρο παραγωγής σαπουνιού. Οι περιοχές µε την µεγαλύτερη παραγωγή ελαιολάδου, στον Ελλαδικό χώρο, ήταν η Κρήτη µε 3,5 εκατοµµύρια οκάδες (4.480 τόνοι), και η Πελοπόννησος. Η Αθήνα ακολουθούσε µε 200,000 µεζούρες των 12lit. (2.400 τόνοι), και τα Σάλωνα µε περίπου 1,5 εκατοµµύρια οκάδες (1.920 τόνοι). Κατά τα πρώιµα χρόνια της επανάστασης των Ελλήνων, στην Κρήτη συγκεκριµένα, ο Αιγύπτιος διοικητής του νησιού, Μωχάµεντ Άλη, στο θέµα του ελαιολάδου η τακτική του χαρακτηρίστηκε ληστρική. Προχωρούσε σε κατάσχεση του µεγαλύτερου µέρους της παραγωγής ελαιόλαδου, αφήνοντας ουσιαστικά πολύ µικρές ποσότητες ανά οικογένεια. Το ελαιόλαδο που συγκέντρωνε, το έστελνε στην Αίγυπτο. Κατά την Επανάσταση του 1821, η τακτική των τούρκικων στρατευµάτων ήταν να επιδεινώσουν, την ήδη έντονο πρόβληµα επιβίωσης των επαναστατηµένων. Η συνήθης τακτική, ήταν να καίνε τις καλλιέργειες των Ελλήνων. Στην Κρήτη συγκεκριµένα, όσα ελαιόδενδρα δεν κάηκαν, έµεναν ακαλλιέργητα αφού οι ανάγκες του πολέµου δεν επέτρεπαν την τακτική φροντίδα των ελαιώνων. ( ΕΛΙΑ ΚΑΙ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ Αν και το σύνηθες φαινόµενο του 20ου αιώνα στον Ελλαδικό χώρο, ήταν να υιοθετούνται δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα στην ένδυση, την κουλτούρα και την διατροφή. Εντούτοις αξιοθαύµαστο είναι ότι ο τοµέας του Ελαιολάδου, όχι µόνο δεν υποτάχθηκε σε αυτό το νέο κύµα, αλλά κατάφερε να είναι ο µοναδικός τοµέας ο οποίος τελικά επεβλήθη στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η τάση της εξάπλωσης της Κρητικής διατροφής, η οποία για ευνόητους πολιτικόοικονοµικούς λόγους µετονοµάστηκε σε Μεσογειακή, ξεκίνησε τις τελευταίες δεκαετίες και εξακολουθεί να κερδίζει έδαφος σε παγκόσµιο επίπεδο, χρόνο µε το χρόνο. Όπως προκύπτει από στατιστικές, η κατανάλωση ελαιολάδου στην Ευρώπη, αλλά και παγκοσµίως, παρουσιάζει σταθερά ανοδική πορεία. Πληθυσµοί χωρών, οι οποίοι παραδοσιακά κατανάλωναν ζωικό λίπος, τα τελευταία χρόνια, αναγνωρίζοντας την αξία του Ελαιολάδου, τροποποιούν τις διατροφικές τους συνήθειες, κάτι που γενικά είναι δύσκολο να συµβεί. Το γεγονός αυτό επιδρά θετικά και στην ψυχολογία των ελαιοπαραγωγών χωρών αλλά κυρίως στην οικονοµία τους. ( Σελίδα 14

16 3. Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Η καλλιέργεια της ελιάς για την παραγωγή ελαιολάδου παγκοσµίως παρουσιάζει ανοδική τάση. Ενώ η παραγωγή ελαιολάδου των κρατών µελών της Ευρωπαϊκή Ένωση παραµένει περίπου σταθερή, εκτός Ευρωπαϊκής ένωσης παρατηρείται αύξησή της χρόνο µε το χρόνο. Η παγκόσµια παραγωγή για την τρέχουσα περίοδο θα είναι της τάξεως των 2,7 εκ. τόνων. Η Ισπανία, η Ιταλία και η Ελλάδα κατέχουν περίπου το 75% της παγκόσµιας παραγωγής και το 65% της παγκόσµιας κατανάλωσης ελαιολάδου, ενώ το µεγαλύτερο µέρος της παγκόσµιας παραγωγής συγκεντρώνεται στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου (97,5%) (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων) 3.1 Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ. Σύµφωνα µε το ιεθνές Συµβούλιο Ελαιολάδου στους παρακάτω 3 πίνακες φαίνεται η παραγωγή των Κρατών-Μελών της Ε.Ε. από το 1990 έως και φέτος αλλά και συγκεντρωτικά η παγκόσµια παραγωγή ελαιολάδου ανά χώρα σε σχέση µε την Ευρωπαϊκή Ένωση και µπορούµε να διαπιστώσουµε όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω. (Παγκόσµιο συµβούλιο ελαιολάδου) Πίνακας 1. Η παραγωγή σε ελαιόλαδο (χιλιάδες τόνοι) για κάθε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1990 έως σήμερα. Σελίδα 15

17 Πίνακας 2. Η παραγωγή σε ελαιόλαδο (χιλιάδες τόνοι) για κάθε χώρα από το 1990 έως το Πίνακας 3. Η παραγωγή σε ελαιόλαδο (χιλιάδες τόνοι) για κάθε χώρα από το 1999 έως σήμερα. Σελίδα 16

18 Οι Έλληνες, οι Ιταλοί και οι Ισπανοί καταναλώνουν 26,1, 13,5 και 15 λίτρα ελαιολάδου το άτοµο κάθε χρόνο. Στην µεγάλη αγορά των Η.Π.Α, η µέση ετήσια κατανάλωση κατ άτοµο αντιστοιχεί στα ¾ του λίτρου µε αυξητική τάση. Η παγκόσµια κατανάλωση ελαιολάδου αντιστοιχεί το 2.5-3% της κατανάλωσης λιπών και ελαίων (Market Research.com, 2002) Οι Η.Π.Α παράγουν περίπου λίτρα ελαιολάδου και καλύπτουν µόνο το 1% των αναγκών τους που ξεπερνά τα 303εκ λίτρα περίπου (Vossen & Devarenne, 2005) Η κατανάλωση του ελαιολάδου αυξάνεται παγκοσµίως ακόµα και σε χώρες που δεν το παράγουν. Για παράδειγµα, στη Γερµανία από τόνους το 1990 η κατανάλωση το 2009 έφτασε τους τόνους. Στην Αυστρία από 200 τόνους το 1994 σε 8800 τόνους το 2009, στην Ολλανδία από 1000 τόνους το 1990 σε τόνους το (Παγκόσµιο συµβούλιο ελαιολάδου). Πίνακας 4. Η κατανάλωση σε ελαιόλαδο (χιλιάδες τόνοι) για κάθε χώρα από το 1990 έως το Σελίδα 17

19 Πίνακας 5. Η κατανάλωση σε ελαιόλαδο (χιλιάδες τόνοι) για κάθε χώρα από το 1999 έως σήμερα. Όσον αφορά τη κατανάλωση του ελαιολάδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και σε 8 σηµαντικές χώρες που δεν παράγουν ελαιόλαδο ή παράγουν µικρές ποσότητες, υπάρχει τεράστια άνοδος από 50% έως και 625% όπως βλέπουµε στον πίνακα 6. Εξαίρεση αποτελεί η Ρωσία. Επιπλέον υπάρχει η εκτίµηση από παράγοντες του εµπορίου στη Κίνα ότι η ζήτηση για ελαιόλαδο θα εκτιναχθεί από τους 6000 τόνους το 2006 σε τόνους το (Vossen, 2008) Σελίδα 18

20 Πίνακας 6. Η αλλαγή κατανάλωσης του ελαιολάδου (χιλιάδες τόνοι) για κάθε χώρα από το 1990 έως το Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ Καλύπτει το 21% της καλλιεργούµενης έκτασης της χώρας Αποτελεί το 14% της φυτικής παραγωγής της χώρας και το 9% του ακαθάριστου γεωργικού εισοδήµατος. Η µέση παραγωγή των τόνων, αποτελεί περίπου το 15% της παγκόσµιας παραγωγής, το 40% της οποίας εξάγεται. Αποτελεί πηγή εισοδήµατος για γεωργικές εκµεταλλεύσεις (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων) Όσον αφορά την διακύµανση της τιµής και της παραγωγής στην Ελλάδα κατατοπιστικός είναι ο παρακάτω πίνακας που προκύπτει µε δεδοµένα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων. Σελίδα 19

21 Πίνακας 7. Η εξέλιξη της καλλιέργειας της ελιάς στην Ελλάδα από το 1994 έως το (πηγή: YΠ.Α.Α.Τ.) 3.3. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ 1. Η ελαιοκαλλιέργεια µπορεί να εκµεταλλευτεί ηµιορεινές και άγονες περιοχές δηλαδή περιοχές που ήταν κατάλληλες για τα καπνά. 2. Στη χώρα µας υπάρχει αρκετά υψηλή τεχνογνωσία. 3. Ζήτηση τυποποιηµένου ελληνικού ελαιολάδου ονοµασίας προέλευσης. 4. Αναγνώριση διεθνώς της υψηλής βιολογικής αξίας του ελαιολάδου και ενδιαφέρον από καταναλωτές υψηλού εισοδήµατος για την κατανάλωση του. Η ανάγκη για ελαιόλαδο σε µεγάλες αγορές όπως οι ΗΠΑ µεγαλώνουν µιας και συνδέεται µε την υγιεινή διατροφή οπότε είναι ένα αγροτικό προϊόν για το οποίο υπάρχουν θετικές προοπτικές. 5. Παγκοσµιοποίηση - Άνοιγµα της αγοράς της Κίνας (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων) Σελίδα 20

22 3.4. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ 1. Κίνδυνοι διάθεσης του προϊόντος εξ αιτίας της αύξησης της παραγωγής σε άλλες χώρες της λεκάνης της Μεσογείου (Τουρκία, Τυνησία, Μαρόκο) αλλά και της Ιταλίας και Ισπανίας. 2. Ανταγωνισµός από επιχειρήσεις άλλων χωρών µε χαµηλό κόστος 3. Καθιέρωση ξένων σηµάτων που περιέχουν µίγµα ελληνικού ελαιολάδου. 4. ιαρθρωτικά προβλήµατα του αγροτικού τοµέα που δεν επιτρέπουν την µείωση του κόστους παραγωγής. 5. ιακίνηση του µεγαλύτερου ποσοστού της παραγωγής τόσο στην εσωτερική όσο και την διεθνή αγορά χύµα-χωρίς τυποποίηση. 6. Χρησιµοποίηση µεγάλης ποσότητας (100 χιλ. τόνων) ελληνικού ελαιολάδου κυρίως από Ιταλικές και Ισπανικές εταιρείες σε τυποποιηµένα µίγµατα ελαιολάδου και προώθηση τους στην διεθνή αγορά 7. Πολλές µικρές µονάδες τυποποίησης µε πενιχρούς πόρους για την προώθηση του προϊόντος. 8. Όχι καλές σχέσεις µεταξύ των ενδιαφεροµένων µελών παραγωγής, τυποποίησης και εµπορίας του ελαιολάδου. 9. Αδυναµία συντονισµού για την προώθηση επώνυµου προϊόντος στην διεθνή αγορά. 10. Αδυναµία καθιέρωσης συγκεκριµένης και απλής εµπορικής ονοµασίας του προϊόντος αντιληπτής από τον καταναλωτή. (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων) 3.5. ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ 1. Παραδοσιακοί ελαιώνες. Η πυκνότητα φύτευσης είναι 5-12 δένδρα/στρέµµα, χαρακτηρίζονται από την απουσία συστηµατικής καλλιέργειας. 2. Εντατικοί παραδοσιακοί ελαιώνες. Η πυκνότητα φύτευσης είναι 8-25 δένδρα/στρέµµα, χαρακτηρίζονται από τη χρήση λιπασµάτων και της µερικής άρδευσης. 3. Ελαιώνες πυκνής φύτευσης. Η πυκνότητα φύτευσης είναι δένδρα / στρέµµα. Τα συστήµατα αυτά χαρακτηρίζονται από τα σύγχρονα σχήµατα διαµόρφωσης των δένδρων και τη δυνατότητα χρήσης δονητών για τη διευκόλυνση της συλλογής των καρπών. Επίσης γίνεται χρήση λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων. 4. Ελαιώνες υπερπυκνής φύτευσης. Η πυκνότητα φύτευσης είναι δένδρων / στρέµµα. Η διαµόρφωση της κόµης γίνεται σε µονοκωνικό σχήµα µε κεντρικό άξονα και όλες οι καλλιεργητικές φροντίδες γίνονται µηχανικά. Επίσης γίνεται ολοκληρωµένη διαχείριση. (Βέµµος, 2009) Σελίδα 21

23 3.6. ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ ΤΩΝ ΚΑΡΠΩΝ Η συγκοµιδή των καρπών πραγµατοποιείται συνήθως µε το χέρι ή µηχανικά. Το παραδοσιακό σύστηµα συγκοµιδής γίνεται µε ραβδισµό, δηλαδή µε χτύπηµα των κλάδων των δένδρων µε ραβδιά. Οι καρποί πέφτουν στα δίχτυα ελαιοσυλλογής, που απλώνονται γύρω και κάτω από τα δένδρα και στη συνέχεια συλλέγονται από το έδαφος. Αυτή η µέθοδος έχει καλή απόδοση, αλλά µαζί µε τον καρπό ρίχνει και πολλά φύλλα, σπάζει τους τρυφερούς βλαστούς και τραυµατίζει το δένδρο. Βασικότερο µειονέκτηµα τον τραυµατισµό ενός ποσοστού ελαιοκάρπου και των φυτών. (TDC-Olive) Οι κακώσεις του καρπού αυξάνουν τις δυνατότητες µόλυνσης (βακτηριδίων, µυκήτων, κ.ά.) η οποία µπορούν να προκαλέσει αύξηση της οξύτητας και πτώση της ποιότητας του λαδιού. ( Γι αυτό οι ειδικοί συµβουλεύουν οι ελιές που µαζεύονται µε αυτή την µέθοδο να αλέθονται όσο το δυνατό ενωρίτερα: ώρες από την συλλογή. Ο τραυµατισµός που προκαλεί βλάβες στους οφθαλµούς του φυτού είναι µία από τις αιτίες της πτώσης της παραγωγής την επόµενη χρονιά.( Μια άλλη µέθοδος είναι η "φυσική πτώση", στην οποία οι καρποί συγκοµίζονται άµεσα από το έδαφος, µετά τη φυσική πτώση τους στα δίχτυα. Αυτή η µέθοδος προτιµάται όταν τα δένδρα είναι µεγάλου ύψους και υπάρχει µικρό εργατικό δυναµικό διαθέσιµο (TDC- Olive). Η πτώση των καρπών στο έδαφος βασισµένη στην υπερωρίµανση, ακόµη κι επάνω σε δίχτυα, προκαλεί την µόλυνσή τους και την αλλοίωσή τους παίρνοντας και την µυρουδιά του εδάφους. ( υο λόγοι κάνουν αυτή την µέθοδο πιο οικονοµική όπου αυτή προσφέρεται, όπως τα πεδινά εδάφη: το χαµηλό κόστος συλλογής και η πλούσια καρποφορία των δέντρων την επόµενη χρονιά επειδή τα δέντρα δεν υποφέρουν. Το ελαιόλαδο που παράγεται µ αυτή την µεθοδολογία συλλογής είναι κακής ποιότητας. Αποτελούν επίσης σηµαντικά µειονεκτήµατα: -η µεγάλη διάρκεια της συγκοµιδής, -οι φθορές των καρπών έντοµα, ζώα και µύκητες, -η αλλοίωση των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών του λαδιού. ( Σελίδα 22

24 Οι παραπάνω µέθοδοι έχουν αντικατασταθεί από το λεγόµενο "άρµεγµα" των κλαδιών µε τα χέρια, κτενίζοντας τους καρπούς µε τα χέρια ή µε ειδικές κτένες και αφήνοντάς τους να πέσουν σε µικρά καλάθια, τα οποία προσδένονται στο επίπεδο της µέσης του κάθε εργάτη. Με αυτήν τη µέθοδο, αποφεύγεται ο τραυµατισµός των καρπών αλλά παρουσιάζει το µειονέκτηµα του υψηλού κόστους εργασίας. Η συγκοµιδή µε το χέρι µπορεί να βελτιωθεί Σελίδα 23

25 χρησιµοποιώντας µηχανοκίνητα ελαιοραβδιστικά µηχανήµατα. Αποτελούνται από έναν τηλεσκοπικό άξονα (µήκους 2,50 3 m) στην άκρη του οποίου υπάρχει περιστρεφόµενος κύλινδρος µε πλαστικά µαστίγια ή εξάρτηµα µε πλαστικά δάκτυλα σε διάταξη παλάµης. Το σύστηµα λειτουργεί µηχανικά, υδραυλικά, µε πεπιεσµένο αέρα και ηλεκτρικά. Ο χειριστής του µηχανήµατος προκαλεί απλό ραβδισµό των κλαδιών του δένδρου και πτώση των καρπών επάνω στα δίχτυα. (TDC-Olive) Σελίδα 24

26 Σελίδα 25

27 Τα µηχανικά συστήµατα συγκοµιδής έχουν ιδιαίτερα οικονοµικά πλεονεκτήµατα έναντι των παραδοσιακών συστηµάτων συγκοµιδής µε το χέρι, που οφείλονται κυρίως στη µείωση του κόστους εργασίας και του χρόνου συγκοµιδής. Το πιο κοινό µηχανικό σύστηµα συγκοµιδής, είναι ο δονητής που προσαρµόζεται στον ελκυστήρα. Ο δονητής είναι προσαρµοσµένος µε έναν γεωργικό ελκυστήρα (70-80 HP) και χρησιµοποιεί µια υδραυλική αντλία για να µεταφέρει ενέργεια σε µία δονούµενη κεφαλή που είναι προσαρµοσµένη στον κορµό του δένδρου. Με τη µέθοδο αυτή, ολόκληρο το δένδρο δονείται, µε δονήσεις µικρής διάρκειας, που σαν αποτέλεσµα έχουν την πτώση των καρπών στα δίχτυα ελαιοσυλλογής που τοποθετούνται αρχικά κάτω από το δέντρο (TDC-Olive). Ο δονητής χρησιµοποιείται σε συνδυασµό µε το ψέκασµα του δέντρου µε ουσίες (γλυκερίνη, τριαιθολαµίνη, ασκορβικό οξύ, κ.ά.) που διευκολύνουν την πτώση του καρπού.( Βασικό πλεονέκτηµα αυτής της τεχνικής είναι παραγωγή λαδιού εκλεκτής ποιότητας. Ενώ αποτελεί σηµαντικό µειονέκτηµά της η απαίτηση οµαλών εδαφών και η δύσκολη µετακίνησή της. Σελίδα 26

28 Σελίδα 27

29 Σελίδα 28

30 Η συλλογή στον παραδοσιακό ελαιώνα γίνεται µε το χέρι, µε δονητές και µε εργαλεία που βοηθούν τη συγκοµιδή αλλά έχει υψηλό κόστος και είναι µάλλον πίσω από την εποχή της. Η ανάγκη για µηχανοποιηµένη συλλογή οδήγησε την αύξηση της πυκνότητας φύτευσης σε πυκνή και υπερπυκνή φύτευση. Στην πυκνή φύτευση, µπορεί να εφαρµοστούν όλοι οι παραπάνω τρόποι συλλογής αλλά για τη µείωση του κόστους και του χρόνου συλλογής έχουν εφαρµοστεί και µηχανήµατα που χρησιµοποιούνται στη συλλογή φιστικιών (µε δόνηση) αλλά και ο Κολοσσός. Η µηχανή που χρησιµοποιείτε στη συλλογή φιστικιών, µπορεί να συλλέξει 12 ώρες το 24ωρο, δέντρα την ώρα, προκαλεί 0.2-1% ζηµιά στη κόµη και έχει αποτελεσµατικότητα συλλογής 71-92%. Ο Κολοσσός µπορεί να συλλέξει 24 ώρες το 24ωρο, δέντρα την ώρα, προκαλεί µικρή ζηµιά στο δέντρο ( % της κόµης) και η αποτελεσµατικότητά του είναι 86-97% αφαίρεση καρπού. Στην υπερπυκνή φύτευση χρησιµοποιούνται οι σταφυλοσυλλέκτες που περνούν πάνω από τη γραµµή. Ανάλογα µε το µοντέλο µπορεί να συγκοµίσουν από 200 έως 550 δέντρα την ώρα, µε αποτελεσµατικότητα 78-97%, φθορά στη κόµη κάτω από 5.5%. Το κόστος συγκοµιδής είναι αισθητά µειωµένο σε σχέση µε τη δόνηση και την συλλογή µε τον συλλέκτη φιστικιών. (Vossen & Ferguson, 2008) Σελίδα 29

31 Ο Κολοσσός χρησιµοποιείται στην Αργεντινή και στην Αυστραλία και στα συστήµατα υπερπυκνής φύτευσης. Τέλος µπορεί να γίνει και η συγκοµιδή µε τις µεθόδους που εφαρµόζονται στον παραδοσιακό ελαιώνα αλλά το κόστος είναι πάρα πολύ υψηλό. Από τα παραπάνω συµπεραίνουµε ότι η µηχανική συλλογή πλεονεκτεί µιας και τόσο µειώνει το κόστος όσο και οδηγεί στη καλύτερη ποιότητα ελαιολάδου (όπως θα δούµε και παρακάτω). Σελίδα 30

32 Σελίδα 31

33 3.7. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΛΑΔΙΟΥ α) Kλιµατολογικοί παράγοντες: Τα λάδια που προέρχονται από ελαιόδεντρα των ορεινών και ηµιορεινών περιοχών είναι αρωµατικά και µε ευχάριστη γεύση παρά των πεδινών περιοχών. β) Eδαφολογικές συνθήκες: Aσβεστολιθικά και ξηρά εδάφη παράγουν λάδι λεπτόρευστο και αρωµατικό σε σύγκριση µε άλλα εδάφη. γ) Φυτοπροστασία: Kαρποί απαλλαγµένοι από εντοµολογικές και µυκητολογικές προσβολές δίνουν καλύτερης ποιότητας λάδι και προπαντός χωρίς οξύτητα. Οι προσβεβληµένες ελιές θα δώσουν άσχηµο και ταγκό λάδι. δ) Eποχή και τρόπος συγκοµιδής: Άγουρος ελαιόκαρπος δίνει λάδι µε πικρή γεύση, ενώ υπερώριµος καρπός δίνει λάδι µε ψηλή οξύτητα χωρίς άρωµα. H µηχανική συγκοµιδή λόγω των τραυµάτων του καρπού και η απευθείας συγκοµιδή του καρπού από το έδαφος, επηρεάζουν τις οργανοληπτικές ιδιότητες του ελαιολάδου και κατ' επέκταση την ποιότητα του λαδιού. ε) Αποθήκευση και µεταφορά: εν πρέπει ο καρπός µετά το µάζεµα να µένει πολύ καιρό αποθηκευµένος σε µεγάλους σωρούς, γιατί µουχλιάζει, σαπίζει και δίνει ταγκό λάδι. O καρπός µετά το µάζεµα πρέπει να µεταφέρεται µέσα σε πλαστικά διάτρητα κιβώτια αµέσως στο ελαιοτριβείο για έκθλιψη, για παραγωγή καλής ποιότητας λαδιού. Σελίδα 32

34 στ) Έκθλιψη ελαιoκάρπου: H ποιότητα του ελαιολάδου µπορεί να αλλοιωθεί από την παρουσία οξυγόνου στις διάφορες φάσεις επεξεργασίας, από την ψηλή θερµοκρασία του νερού και από τις µεταλλικές επιφάνειες των µηχανηµάτων. ζ) Τρόπος αποθήκευσης και διατήρησης του ελαιολάδου: Παράγοντες που µπορούν να επηρεάσουν την ποιότητα του λαδιού κατά την αποθήκευσή του είναι το οξυγόνο, η θερµοκρασία, το φως και τα µέταλλα. H αποθήκευση γίνεται σε καθαρά δοχεία από αδρανές υλικό, αδιαφανή, ερµητικά κλειστά, σε χώρους καθαρούς µε χαµηλές θερµοκρασίες, χωρίς ρεύµατα αέρα, σκοτεινούς και δροσερούς. Ιδεώδης θερµοκρασία, βαθµοί Kελσίου. (Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου). Από τα παραπάνω βλέπουµε ότι µε την υπερπυκνή φύτευση και τη µηχανική συλλογή µπορούµε να έχουµε το πλεονέκτηµα της συγκοµιδής όταν ο ελαιόκαρπος είναι στο κατάλληλο στάδιο ωρίµανσης, αποφεύγουµε το µούχλιασµα µιας και µεταφέρεται στο ελαιοτριβείο εντός της ηµέρας αλλά και είναι πιο εύκολη η εφαρµογή φυτοπροστασίας. Tα βασικά κριτήρια που χρησιµοποιούνται για την αξιολόγηση της ποιότητας του ελαιολάδου είναι: η οξύτητα, η οξείδωση, δηλαδή το τάγγισµα, το χρώµα και τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά, οσµή και γεύση. H οξύτητα οφείλεται στην απελευθέρωση λιπαρών οξέων από τα γλυκερίδια που αποτελούν το ελαιόλαδο, γίνεται δε λόγω της δράσης διαφόρων παραγόντων κυρίως πριν την εξαγωγή του ελαιολάδου από τον ελαιόκαρπο. Mε βάση την οξύτητα, το ελαιόλαδο διακρίνεται σε διάφορες ποιοτικές κατηγορίες. Όσο πιο χαµηλής οξύτητας είναι το ελαιόλαδο τόσο πιο καλής ποιότητας είναι. Όµως η οξύτητα από µόνη της δεν µπορεί να καθορίσει την ποιοτική κατηγορία του ελαιολάδου, γιατί σ' αυτή παίζουν ρόλο και τα υπόλοιπα κριτήρια. Tο παρθένο ελαιόλαδο που είναι κατάλληλο για κατανάλωση διακρίνεται σε : α) Παρθένο ελαιόλαδο - Eξαιρετικό ή έξτρα: Eίναι παρθένο ελαιόλαδο µε άµεµπτη γεύση και οσµή και µε µεγίστη οξύτητα µέχρι 1 βαθµό. β) Παρθένο ελαιόλαδο - Eκλεκτό ή φίνο: Eίναι παρθένο ελαιόλαδο µε άµεµπτη γεύση και οσµή και µε µέγιστη οξύτητα µέχρι 1,5 βαθµό. γ) Παρθένο ελαιόλαδο - Kανονικό ή ηµιφίνο: Eίναι παρθένο ελαιόλαδο µε καλή γεύση και οσµή και µε οξύτητα µέχρι 3,0 βαθµών. Eλαιόλαδο µε οξύτητα µεγαλύτερη των 3,3 βαθµών δεν θεωρείται κατάλληλο για κατανάλωση αν δεν υποστεί βιοµηχανική επεξεργασία (ραφινάρισµα). δ) Oξείδωση ή τάγγισµα: H οξείδωση του ελαιολάδου, κοινώς τάγγισµα, οφείλεται στη δράση του οξυγόνου πάνω σε ορισµένα συστατικά του. H οξείδωση προκαλείται κυρίως λόγω της δράσης διαφόρων παραγόντων κατά το στάδιο της παραλαβής του ελαιολάδου στο ελαιουργείο και κατά το στάδιο της αποθήκευσής του. (Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου). Σελίδα 33

35 4. ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΙΚΗΣ ΥΠΕΡΠΥΚΝΗΣ ΦΥΤΕΥΣΗΣ Είναι ένα νέο σύστηµα καλλιέργειας της ελιάς το οποίο χαρακτηρίζεται από µία αυξηµένη πυκνότητα φύτευσης ( έως και πάνω από 250 φυτά / στρέµµα) µε το κύριο πλεονέκτηµα το υψηλής απόδοσης µηχανοποιηµένο σύστηµα συλλογής που εκτελείται χωρίς διακοπή µέσω µηχανών που χρησιµοποιούνται και για τη συλλογή σταφυλιών. Το σύστηµα αυτό της καλλιέργειας της ελιάς, η οποία θα µπορούσε να θεωρηθεί ως µια βραχυπρόθεσµη επένδυση (υποθέτοντας µια διάρκεια ζωής των δέντρων των ετών για αυτό το είδος των φυτεύσεων), βασίζεται στην υπόθεση ότι µόνο η καθολική εκµηχάνιση της συγκοµιδής µπορεί να αποτελεί εγγύηση της ελαιοκαλλιέργειας µε τη µέγιστη οικονοµική αποδοτικότητα: οι σταφυλοσυλλεκτικές µηχανές απασχολούν µόλις δύο εργαζόµενους, ο ένας την οδηγεί και ο άλλος βρίσκεται στο τέλος του ρυµουλκούµενου οχήµατος που προορίζεται να συλλέξει και να χειριστεί τις συγκοµισµένες ελιές (Giametta, 2006). Εισέρχεται σε παραγωγή αρκετά γρήγορα, επιτυγχάνοντας ήδη στο τρίτο έτος από την φύτευση, µια παραγωγή µεταξύ 3-4 τόνων/εκτάριο. Τα αποτελέσµατα που επιτυγχάνονται σε αυτά τα έτη που έχουµε εµπειρία, στις διαφορετικές ελαιοπαραγωγικές ζώνες δίνουν τιµές συγκρατηµένης συνεχούς παραγωγής µεταξύ κιλά/στρέµµα. Σε φυτείες εύκρατων ζωνών µε έναν σωστό χειρισµό της καλλιέργειας έχουν επιτευχθεί παραγωγές έως και 1600 κιλά/στρέµµα (Olint.com). Η υπερεντατική καλλιέργεια έχει µειώσει κατά σηµαντικό βαθµό τις ανάγκες των εργατικών χεριών, όχι µόνον κατά την συγκοµιδή, που στο παραδοσιακό σύστηµα σηµαίνει το 80% των συνολικών εξόδων, αλλά ακόµα και στις άλλες µηχανοποιηµένες εργασίες, όπως το κλάδεµα, ή το φύτεµα. Συνοπτικά, επιτυγχάνεται µια σηµαντική αύξηση της απόδοσης και µια µικρότερη εξάρτηση από την διαθεσιµότητα εργατικών χεριών, τα οποία γίνονται όλο και πιο σπάνια σε όλες τις χώρες (Olint.com). H επιλογή της ποικιλίας αποτελεί ένα από τα ουσιώδη στοιχεία για να επιτευχθεί ένα καλό αποτέλεσµα. Υπάρχουν σήµερα τρεις βασικές ποικιλίες χαµηλής ζωηρότητας που αντιπροσωπεύουν την βάση αυτών των φυτεύσεων: "Αρµπεκίνα"/ Arbequina διαλογή της Agromillora, "Αρµποσάνα"/ Arbosana i-43 και Κορωνέικη i-38. Ο αριθµός των ποικιλιών που προσαρµόζονται στο πυκνό γραµµικό σύστηµα εκµετάλλευσης είναι ακόµα µικρό, αν και στα επόµενα έτη προβλέπεται το να ενσωµατωθούν νέα γενετικά υλικά προερχόµενα από το πρόγραµµα βελτίωσης του τµήµατος έρευνας και ανάπτυξης της Agromillora, από τα προγράµµατα της σύµβασης µε το Πανεπιστήµιο της Κόρδοβας και από άλλους φορείς (Olint.com). Στην Ισπανία έρευνες που αφορούν την ελιά και το σύστηµα υπερπυκνής φύτευσης γενικότερα γίνονται από το Πανεπιστήµιο της Κόρδοβας (University of Córdoba) και το ερευνητικό κέντρο IFAPA (The Andalusian Institute of Agricultural Research) στην περιοχή της Ανδαλουσίας. Στην Καταλονία, στο δίκτυο ερευνητικών κέντρων µε την επωνυµία IRTA Σελίδα 34

36 (The Institute for Food and Agricultural Research and Technology) και πιο συγκεκριµένα στον ερευνητικό σταθµό του Mas de Bover ο καθηγητής Joan Tous και ο ερευνητής Agustí Romero είναι αυτοί που ηγούνται της έρευνας πάνω στο συγκεκριµένο τρόπο καλλιέργειας της ελιάς. (Leinfelder & Vossen, 2007) Σηµαντική είναι η έρευνα από τον Paul Vossen, γεωργικό σύµβουλο του Πανεπιστηµίου UC Davis της Καλιφόρνια µε πληθώρα δηµοσιεύσεων. Τα τελευταία χρόνια οι µελέτες και οι παρουσιάσεις σε συνέδρια πάνω στο σύστηµα αυξάνονται (Ιταλία, Αλγερία, Αυστραλία κλπ) Η ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Τον τελευταίο καιρό, 16 χρόνια µετά από την πρώτη φύτευση εµπορικής εκµετάλλευσης που έγινε από την AGROMILLORA το 1994, πάνω από 80 εκατοµµύρια στρέµµατα σε όλο τον κόσµο ανήκουν σε αυτού του είδους τις φυτείες. Αυτό το νούµερο είναι πολύ σηµαντικό, µε γνώµονα το µικρό χρονικό διάστηµα που έχει περάσει από την εγκαθίδρυσή του. Πάνω από το 50 % της επιφάνειας που έχει φυτευτεί µε το πυκνό γραµµικό σύστηµα εκµετάλλευσης βρίσκεται στην Ισπανία. Ακολουθεί η Πορτογαλία, η Χιλή, οι ΗΠΑ, η Τυνησία, το Μαρόκο, η Γαλλία, η Ιταλία, η Αυστραλία (στοιχεία επιφανειών από το περιοδικό Olint Νº12). Αντίκτυπο της αποδοχής αυτού του υπερεντατικού συστήµατος, στην διεθνή ελαιοπαραγωγική κοινότητα είναι και οι νέες γραµµές µελέτης που έχουν ανοιχθεί από Πανεπιστήµια και Ερευνητικά Κέντρα, τα σηµαντικά κινήµατα που δηµιουργήθηκαν στην αγορά από το να συµπεριληφθούν νέες χώρες παραγωγής (Χιλή, ΗΠΑ, Αυστραλία), η δηµιουργία µεγάλων προγραµµάτων και πάνω από όλα, η µεγάλη ποσότητα µικρών προγραµµάτων που άρχισαν στις κυριότερες ελαιοπαραγωγικές ζώνες του κόσµου (Olint.com) ΙΣΠΑΝΙΑ, ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΕΚΚΙΝΗΣΗΣ (1994).: Τον Φεβρουάριο του 1994 ο κ. Χοσέ Μαρία Φερρέρ, ο ιδιοκτήτης της εταιρίας Βαλόνγκα στο Μπινεφάρ (περιοχή Χουέσκα), φύτευσε τα πρώτα 60 στρέµµατα της ποικιλίας Αρµπεκίνας σε διαστάσεις 3 x 1.35m µε σκοπό τη συλλογή τους µε µηχανικά µέσα. Ήταν η πρώτη εµπορική φυτεία που χρησιµοποίησε το σύστηµα, γνωστό ως πυκνό γραµµικό σύστηµα. Σελίδα 35

37 Το 1996 άλλα 900 στρέµµατα φυτεύτηκαν, στα κτήµατα Χασιέντα σαν Μιγκέλ (Αλχάµα περιοχή Μούρθια), Ελ Ντουκουεσίλο (Αλκαθάρ ντε σαν Χουάν, Σιουδάδ Ρεάλ), Λα Μποέλια (Ρέους περιοχή Ταρραγόνα) και Βαλόνγκα (Μπινεφάρ, περιοχή Χουέσκα). Μέσα στα επόµενα χρόνια, περισσότερες επιχειρήσεις και περισσότεροι αγρότες ενθαρρύνθηκαν µε τα πρώτα αποτελέσµατα, το αυξανόµενο ενδιαφέρον για το ελαιόλαδο και τις τεράστιες δυσκολίες για να βρουν εργατικά χέρια. Χρόνο µε το χρόνο, αυτό το σύστηµα καλλιέργειας έχει επεκταθεί σε ολόκληρη την Ισπανία και στο εξωτερικό (Olint.com). Σελίδα 36

38 ΓΑΛΛΙΑ(1997): Μια οµάδα γάλλων φρουτοπαραγωγών από την Προβηγκία, µε επικεφαλής τον Ζαν Μισέλ Μπορζοντ, αποφάσισε να εφαρµόσει αυτή την τεχνολογία. Το γαλλικό ελαιόλαδο εµπορεύεται στην Γαλλία µε την υψηλότερη τιµή τόσο για χονδρική όσο και για εµφιαλωµένο. Οι τιµές αυτές µπορούν να κυµαίνονται γύρω στα 9 το κιλό λαδιού για τη χονδρική πώληση, αλλά για να συµβεί αυτό, το λάδι πρέπει να αποδειχθεί ότι έχει παραχθεί στην χώρα. Η οµάδα αυτή ξεκίνησε να φυτεύει τα πρώτα της στρέµµατα το Σήµερα αφού έχει ξεπεράσει σφοδρή κριτική από τους τοπικούς παραγωγούς, έχουν καταφέρει να δηµιουργήσουν µία ένωση που ονοµάζεται Ολεικόλ Ουνιόν ντε Προβάνς, η οποία έχει περισσότερα από 250 φυτεµένα στρέµµατα. Παρά την προφανή γεωπονική και οικονοµική επιτυχία, αυτό το είδος της φύτευσης έχει αναπτυχθεί εκτός της Ολεικόλ Ουνιόν ντε Προβάνς, αλλά µε έναν µάλλον διστακτικό τρόπο κυρίως εξ αιτίας της επίµονης διστακτικότητας στην χρήση ξένων ποικιλιών (Olint.com). Σελίδα 37

39 ΚΑΛΙΦΟΡΝΙΑ (ΗΠΑ) (1999): Η Αµερική είναι η τρίτη χώρα στην εισαγωγή λαδιού στον κόσµο και αναµένεται σύντοµα να γίνει η δεύτερη ή ακόµα και η πρώτη. Η τοπική παραγωγή δεν καλύπτει καν το 1%. Παρ όλα αυτά στην περιοχή της Καλιφόρνια υπάρχουν ιδανικές συνθήκες για την καλλιέργεια της ελιάς. Για αυτό τον λόγο µια οµάδα Ισπανών ερευνητών που πίστευαν στο πυκνό γραµµικό σύστηµα σκέφτηκαν ότι θα ήταν µια καλή ευκαιρία να επενδύσουν σε αυτό το είδος φύτευσης σε αυτή την περιοχή. Ξεκίνησαν τις φυτεύσεις το 1999 όταν δεν υπήρχε ιστορικό καλλιέργειας της ελιάς στην χώρα και δηµιούργησαν το Ράντζο Ελιάς στην Καλιφόρνια (California Olive Range). Αυτό προκάλεσε πολλές άλλες φυτεύσεις και τη δηµιουργία ελαιοτριβείων. Αυτή τη στιγµή είναι η περιοχή του κόσµου µε τις πιο µεγάλες προσδοκίες για την ανάπτυξη σε αυτό το είδος της φυτείας. Η τοπική παραγωγή του ελαιολάδου είναι απολύτως αναγκαία για την αύξηση του ενδιαφέροντος των αµερικανών καταναλωτών για αυτό το προϊόν και εποµένως της αύξησης της κατανάλωσης όπως ακριβώς συνέβη πριν από µερικά χρόνια στην Καλιφόρνια µε την βιοµηχανία κρασιού. Εκτός από την Καλιφόρνια η νέα καλλιέργεια έχει εισαχθεί µε επιτυχία και στο Τέξας (Texas Olive Ranch, περιοχή Carrizo Springs) και χαρακτηριστική είναι η µηχανική συγκοµιδή δέντρων Arbequina, Αrbosana και Koroneiki όταν αυτά ήταν στο τρίτο έτος. Το πρώτο βαρέλι έξτρα παρθένου ελαιολάδου από Arbequina λήφθηκε το βράδυ της ίδιας ηµέρας (Olint.com) Σελίδα 38

40 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ (2000): Η εταιρεία της Κόρδοβα Τοδολίβο προώθησε τις πρώτες φυτεύσεις σε Πορτογάλους επενδυτές. Από τότε ο αριθµός των φυτεύσεων στην Πορτογαλία δεν έχει σταµατήσει να αυξάνεται. Τοπικοί επενδυτές και πάνω από όλα Ισπανοί που προσελκύονται από την ακόµη χαµηλότερη αξία της γης σε σύγκριση µε τη Ισπανία, έχουν µετατρέψει την Πορτογαλία σε µια χώρα που θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην Ευρωπαϊκή αγορά ελαιολάδου στο µέλλον. Οι δυνατότητες ανάπτυξης για τις νέες φυτεύσεις είναι πολύ µεγάλες και πολύ πιθανό µεγαλύτερες από χώρες µε πολύ µεγαλύτερες παραγωγές όπως η Ελλάδα και η Ιταλία. (Olint.com) ΤΥΝΗΣΙΑ (2000): Κατά το έτος 2000, αφού είχε παρακολουθήσει τις πρώτες φυτείες στην Ισπανία για αρκετά χρόνια, η τοπική εταιρεία Σαντίρα κατάλαβε ότι ήταν ώρα να λάβει κάποιες αποφάσεις. Η Τυνησία είναι η κορυφαία αφρικανική χώρα παραγωγής ελαιολάδου και η δεύτερη χώρα στον κόσµο σε καλλιεργούµενη επιφάνεια ελιάς. Η καλλιέργεια της ελιάς είναι πολύ σηµαντική για να µην αναζητούνται εναλλακτικές λύσεις. Η Σαντίρα φύτευσε τα πρώτα 250 στρέµµατα σε δικά της κτήµατα και από τότε αφοσιώθηκε στην προώθηση τέτοιων φυτεύσεων στην χώρα. Αυτή η εξέλιξη ήταν πολύ σηµαντική δεδοµένου ότι είναι µια χώρα όπου τα εργατικά είναι ακόµα διαθέσιµα και πολύ φθηνά. Ωστόσο οι τοπικοί παραγωγοί αισθάνονται ότι αυτό θα αλλάξει στο µέλλον αι προτιµούν το πυκνό γραµµικό σύστηµα για να προλάβουν τυχόν µελλοντικά προβλήµατα. (Olint.com) Σελίδα 39

41 ΧΙΛΗ (2001): Ενθαρρυµένοι από την µεγάλη παραγωγική επιτυχία τους πάνω από όλα στην εξαγωγή ποιοτικών κρασιών πολλοί παραγωγοί άρχισαν να αναρωτιούνται γιατί δεν εκµεταλλεύονταν τις ήδη ανοιγµένες εµπορικές οδούς εισάγοντας ένα προϊόν που ήταν πάντα συνδεδεµένο µε το κρασί. Η πραγµατικότητα είναι ότι η καλλιεργητική επιφάνεια ελαιόδεντρων στην Χιλή εκείνη την περίοδο ήταν γύρω στα 30 χιλιάδες στρέµµατα τα περισσότερα των οποίων ήταν για επιτραπέζιες ποικιλίες και µερικές ιταλικές ποικιλίες λαδιού µε χαµηλή παραγωγικότητα και χωρίς σαφείς κατευθύνσεις για το µέλλον. Η Βία Ουάιν µε ιδιοκτήτη την οικογένεια Κόντερς φύτευσε τα πρώτα 800 στρέµµατα στο Σαν Ραφαέλ. Μετά από αυτό πολλές οικογένειες που συνδέονταν µε τον κόσµο του κρασιού όπως επίσης και µε άλλους τοµείς όπως οι Έλβιο Ολάβε, Κλεµέντε Έµπλεν και Αλφόνσο Σουέτ µπήκαν δυναµικά σε νέες φυτεύσεις µε το πυκνό γραµµικό σύστηµα αφού κατάλαβαν ότι θα είχαν µια µεγάλη παραγωγή που θα τους επέτρεπε να αναπτυχθούν τόσο ώστε το Χιλιανό ελαιόλαδο να έχει µια σηµαντική θέση στον κόσµο. (Olint.com) Σελίδα 40

42 ΜΑΡΟΚΟ (2003): Αφότου παρακολούθησαν ότι συνέβη στην Ισπανία και έχοντας λάβει υπόψιν ένα µικρό πείραµα στην χώρα, ο Μικέλ Αγιέλο έπεισε την εταιρεία Άτλας Φάρµινγκ µε έδρα στο Μαρακές να δηµιουργήσει την πρώτη φυτεία Αρµπεκίνας µε το πυκνό γραµµικό σύστηµα. Λίγο καιρό αργότερα ο Βασιλιάς του Μαρόκο καθιέρωσε την καλλιέργεια ελιάς ως την πιο στρατηγική καλλιέργεια για τη χώρα του Μάγκρεµπ. Επίσηµα ανακοίνωσε ένα νέο εθνικό ελαιοπαραγωγικό σχέδιο το οποίο ήταν η προσπάθεια να αυξηθούν οι ελαιοπαραγωγικές εκτάσεις από 5 εκατοµµύρια στρέµµατα σε 10 εκατοµµύρια µέχρι το Η αναδιανοµή της δηµόσιας γης σε ιδιώτες µε τον όρο της ανάπτυξης νέων καλλιεργητικών σχεδίων έχει φέρει ως αποτέλεσµα την µεγάλη αύξηση των εκτάσεων καλλιέργειας ελιάς µε πυκνό γραµµικό σύστηµα σε πολύ λίγο χρόνο. Εταιρείες όπως οι Ζνίµπερ, Τάζι και Αγκροχέλθ ηγήθηκαν σε αυτό το κίνηµα στη χώρα. Το Μαρόκο έχει τις προδιαγραφές να είναι ένας στρατηγικός ελαιοπαραγωγικός πόλος της Μεσογείου. (Olint.com) Σελίδα 41

43 ΙΤΑΛΙΑ (2004): Ο Μορένο Μπερναντίνι από την Τοσκάνη, ήταν ο πρώτος που δηµιούργησε µια εµπορική φυτεία στην Ιταλία στην οικογενειακή φάρµα του Σκαρλίνο. Την ίδια ακριβώς στιγµή ακολουθώντας οδηγίες των ακαδηµαικών Γκοντίνι και Μπέλαµο, καθηγητών του πανεπιστηµίου του Μπάρι, ο κύριος Τζιοβάνι Καντόρε δηµιούργησε και αυτός µε την σειρά του την πρώτη του φύτευση στην περιοχή Πούλια. Αυτή τη στιγµή εταιρίες όπως η Ινόβα (Πούλια) προωθούν το σύστηµα πυκνής φύτευσης µε άψογο επαγγελµατικό τρόπο. Είναι εκπληκτικό ότι η δεύτερη, σε παραγωγή ελαιολάδου, χώρα στον κόσµο ενεπλάκει σε αυτή την προσπάθεια εκσυγχρονισµού τόσο αργά. Υπάρχουν βασικά τρεις λόγοι: µικρή διαθεσιµότητα γης, δυσκολία µετατροπής των παλαιών ελαιώνων σε ελαιώνες πυκνής γραµµικής φύτευσης και τέλος και πιο σηµαντικό είναι ότι δυσκολεύονται να χρησιµοποιήσουν νέες ποικιλίες που δεν είναι της χώρας τους. Πολλοί πιστεύουν ότι λόγω αυτών των προβληµάτων θα είναι πολύ δύσκολη η ανάπτυξη του πυκνού γραµµικού συστήµατος στην Ιταλία µε εξαίρεση την περιοχή της Πούλια. Είναι πολύ σηµαντικό για την Ιταλία η προσαρµογή στο νέο σύστηµα γιατί µετά το τέλος των επιδοτήσεων το 2013 είναι πολύ πιθανό να χάσει την ηγεµονία που είχε σε αυτό το τοµέα σε σχέση µε άλλες χώρες (Olint.com) ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ (2004) : Μετά από ένα ταξίδι στην Ισπανία σε αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων για το υπάρχον πρόβληµα συλλογής του ελαιόκαρπου η Κάρεν και ο Τζον Γκόρµαν ανακάλυψαν το πυκνό γραµµικό σύστηµα. Αυτό όχι µόνο επίλυε όλα τα προβλήµατά τους αλλά τους έδινε την δυνατότητα να προσαρµόσουν µεγάλο µέρος από τα µηχανήµατα που ήδη Σελίδα 42

44 χρησιµοποιούσαν στην µηχανοποιηµένη καλλιέργεια αµπελιού. Το 2004 φύτευσαν τα πρώτα 60 στρέµµατα στην πόλη Καντέλ στην περιφέρεια του Ρίβερλαντ. Αυτή τη στιγµή όµως υπάρχουν σοβαρά προβλήµατα έλλειψης νερού στη Αυστραλιανή ήπειρο η οποία οδηγεί στην µείωση των καλλιεργειών γενικώς εκτός της νότιας Αυστραλίας (Olint.com) ΕΛΛΑΔΑ (2006): Ο Φάνης Παπανικολόπουλος και οι συνεργάτες του, της εταιρίας Geoplant, στην περιφέρεια της Πελοποννήσου ήταν οι πρώτοι που προώθησαν αυτό το είδος της φυτείας στην Ελλάδα. Παρά τον µεγάλο κατακερµατισµό του αγροτικού κλήρου έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά στην δηµιουργεία οµάδων παραγωγών οργανώνοντάς τους έτσι ώστε οι νέες φυτεύσεις να είναι αποτελεσµατικές χωρίς ιδιαίτερη αύξηση του κόστους. Προφανώς η Κορωνέικη ποικιλία είναι καλοδεχούµενη στην χώρα προέλευσής της (Olint.com). Σύµφωνα µε στοιχεία από την εταιρεία Geolivo και τον Γεωπόνο κ. Αρβανίτη Θ (προσωπική επικοινωνία), η υπερπυκνή φύτευση στην Ελλάδα απαντά στους παρακάτω νοµούς: Ν Αιτωλοακαρνανίας: σε 500 περίπου στρέµµατα Κορωνέικης ι38 που αντικατέστησαν καπνά, µε έτη φύτευσης το 2006 και 2007 Ν Ηλείας: σε 2500 στρέµµατα όπου αντικατέστησαν καµµένες ελιές το 2007 και κηπευτικά το 2008/09. Η ποικιλία είναι η Κορωνέικη ι38. Ν Θεσσαλίας: σε 600 στρέµµατα αντικατέστησαν σιτηρά και βοσκοτόπια µε Arbequina i-18. Ν Κατερίνης: σε 50 στρέµµατα αντικατέστησαν σιτηρά και βοσκοτόπια µε Arbequina i-18 το 2007/08. Σελίδα 43

45 Ν. Κοµοτηνής: 50 στρέµµατα Arbequina i-18 που αντικατέστησε σιτηρά και βαµβάκι. Ν Λακωνίας: 1500 στρέµµατα στη περιοχή των Μολάων αντικατέστησαν µη καλλιεργούµενες εκτάσεις, εκτάσεις µε σιτηρά κλπ µε Κορωνέικη ι38. Ν. Φθιώτιδας: 100 στρέµµατα Κορωνέικης ι38 µε ηµεροµηνία φύτευσης (Αρβανίτης, αδηµοσίευτα). Σελίδα 44

46 ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ, ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ. Αυτή η τεχνολογία προχωρεί ταχύτατα σε ολόκληρο τον κόσµο. Άλλες χώρες έχουν αρχίσει την ενσωµάτωση της τεχνολογίας αυτής: Αργεντινή, Σαουδική Αραβία, Τουρκία, Ιράν, Λιβύη, Αλγερία, κ.α. Τα δεδοµένα πλεονεκτήµατα (γρήγορη έναρξη παραγωγής και ολοκληρωτική εκµηχάνηση παραγωγής από το κλάδεµα έως τη συγκοµιδή η τελική ποιότητα του προϊόντος) σε συνδυασµό µε τα χρόνια της ήδη συσσωρευµένης εµπειρίας, οδηγεί κάποιον να σκεφτεί ότι η πυκνή γραµµική φύτευση θα αυξηθεί σε πολύ σηµαντικό βαθµό σε όλο τον κόσµο (Olint.com). Σελίδα 45

47 4.2. ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ-ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Οι ποικιλίες θα πρέπει να είναι συµβατές µε το σύστηµα, δηλαδή να µην παρουσιάζουν υψηλή ευρωστία, γιατί αυτό θα µας οδηγήσει γρήγορα σε φαινόµενα συνωστισµού των δέντρων και µεγάλου µεταξύ τους ανταγωνισµού. Το ινστιτούτο ΙRTA έχει αποµονώσει 3 κλώνους γνωστών ποικιλιών. Ο όρος κλώνοι στα φυτά δεν εκφράζει γενετική τροποποίηση ή "µετάλλαξη" στο DNA των φυτών αλλά ένα πιστό αντίγραφο συγκεκριµένου φυτού που επιλέχθηκε ανάµεσα σε πολλά φυτά (πληθυσµός), εκείνων µε τα επιθυµητά χαρακτηριστικά. Στη συνέχεια ο πολλαπλασιασµός γίνεται αγενώς. Μεταξύ τους είναι και η Ελληνική Κορωνέικη, µια ποικιλία που έχει χαρακτηριστεί από το ιεθνές Συµβούλιο Ελαιολάδου "ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ". Τα φυτά που είναι συµβατά µε το σύστηµα της πυκνής φύτευσης δεν είναι νάνα, είναι εγγεγραµµένα στον Κοινοτικό Κατάλογο Ποικιλιών και πιστοποιηµένα δεν αποτελούν προϊόντα γενετικής µηχανικής. Μέχρι σήµερα οι 3 ποικιλίες που έχει αποδειχθεί ότι µπορούν να προσαρµοσθούν καλύτερα στο σύστηµα, είναι οι Ισπανικές Arbequina και Arbosana και ένας κλώνος της Ελληνικής Κορωνέικης, στην επιλογή i-38. Οι ποικιλίες που χρησιµοποιούνται στο σύστηµα πυκνής φύτευσης είναι πολύ γνωστές στις χώρες καταγωγής τους αλλά και διεθνώς για την εξαιρετική ποιότητα του λαδιού τους. Η Arbequina και η Κορωνέικη χαίρουν µεγάλης εκτίµησης στην Ισπανία και την Ελλάδα αντίστοιχα. Η Arbosana ήταν µια ξεχασµένη ποικιλία στην Ισπανία. Η ποιότητα του λαδιού της είναι επίσης πολύ καλή αλλά µε δεδοµένο ότι δεν είναι πολύ γνωστή σαν ποικιλία, χρειάζεται κάποιο χρόνο µέχρις ότου το λάδι της πάρει τη θέση που δικαιούται (Geolivo.gr) ΑRBEQUINA i-18: Eίναι η ποικιλία που έχει χρησιµοποιηθεί περισσότερο από κάθε άλλη στην Ισπανία, τόσο για το σύστηµα πυκνής, όσο και για το σύστηµα πολύ πυκνής φύτευσης. Φαίνεται πιθανόν ότι αποτελείται από πολλούς κλώνους, ένας από τους οποίους, ο Ι-18 σε πειράµατα, φάνηκε ότι έµπαινε νωρίτερα σε παραγωγή, ενώ έδινε και υψηλότερες αποδόσεις. Είναι ποικιλία που συγκοµίζεται Σελίδα 46

48 πρώιµα, έχει πολύ καλής ποιότητας λάδι µε φρουτώδη γεύση, χωρίς να πικρίζει. Παρουσιάζει µεγάλη σταθερότητα στην παραγωγή και είναι ανθεκτική στο κρύο (Geolivo.gr). Τα αγρονοµικά χαρακτηριστικά σύµφωνα µε τη Nurstech ΗΠΑ αλλά και τα οργανοληπτικά και γευστικά χαρακτηριστικά της ποικιλίας συγκριτικά µε το i-18 παρουσιάζονται συγκριτικά στον παρακάτω πίνακα ( Πίνακας 8. Σύγκριση αγρονοµικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών των Arbequina 1-18 και της ποικιλίας Ποικιλία IRTA I-18 Arbequina (standard) Ανάπτυξη και απόδοση Ανάπτυξη Ηµι-ορθόκλαδο Ανοικτή (Open) ιάµετρος κορµού (6 ο φύλλο) cm^ cm^2 Όγκος φυλλοστοιβάδας (6ο φύλλο) 16,8 m^3 (6,217 m^3/ha) 13,09 m^3 (4,847 m^3/ha) Σοδιά (6 ο φύλλο, ανά δέντρο) 24,7 kg (9,142 kg/ha) 15,1 kg (5,55 kg/ha) Συνολική σοδιά (ανά δέντρο, ) 49,695 kg (18,396 kg/ha) 37,099 kg. (13,732 kg/ha) Παραγωγικότητα (ανά όγκο φυλλοστοιβάδας) 2,954 kg/m^3 2,841 kg/m^3 Καρπός Βάρος ελιάς 1,922 gr 1,789 gr. Αναλογία Σάρκας/κουκούτσι Εξαγόµενο ελαιόλαδο (% ξηρό βάρος) Παρθένο ελαιόλαδο Λιπαρά οξέα (%) C16:0 Παλµιτικό οξύ C16:1 Παλµιτολεικό οξύ C18:0 Εστερικό οξύ C18:1 Ολεϊκό οξύ C18:2 Λινολεϊκό οξύ C18:3 Λινολενικό οξύ Λόγος Μονοακόρεστα/Πολύακόρεστα Πολυφαινόλες (ppm καφεϊκό οξύ) Πικράδα-K Σταθερότητα (ώρες στους 120 º C) Σελίδα 47

49 ARBOSANA i-43: Ποικιλία µε την µικρότερη ανάπτυξη από τις υπόλοιπες. Το δένδρο διαµορφώνεται σε κεντρικό άξονα, αλλά δυσκολότερα. Είναι όψιµη κατά 3-4 εβδοµάδες σε σχέση µε την Arbequina, πολύ παραγωγική και µε σταθερές αποδόσεις. Το λάδι της είναι εξαιρετικής ποιότητας, περισσότερο πικάντικο και πικρό από αυτό της Arbequina, αλλά µε ευχάριστη γεύση, είναι όµως ακόµα άγνωστο στο ευρύτερο κοινό. Επίσης πολύ ανθεκτική στο κρύο (Geolivo.gr). Ονοµατολογία και συνωνυµία Καταγόµενη από το Πενέδες της Ισπανίας είναι πιθανό να έλαβε το όνοµά της από την πόλη Αρµπός της Ταρραγόνας. Ζώνη καλλιέργειας Είναι σήµερα εξαπλωµένη σε όλη την Ισπανία και έχει φυτευτεί σε πολλές άλλες χώρες σε αρκετές ηπείρους. Αγρονοµικά και εµπορικά κριτήρια Μια ποικιλία µε πολύ υψηλή και σταθερή παραγωγικότητα και πολύ πρώιµη έναρξη παραγωγής. Χαµηλή ζωηρότητα, ιδανική για τις εντατικές καλλιέργειες. Όψιµη. Μέση περιεκτικότητα σε λάδι (19-20%), το οποίο χαίρει εκτίµησης σε µεγάλο βαθµό λόγω των οργανοληπτικών του χαρακτηριστικών. Έχει υψηλή ικανότητα για ριζοβολία. Μορφολογικά χαρακτηριστικά Καρποί Όταν είναι ώριµοι έχουν ένα βιολετί χρώµα µε πολλά µικρές κηλίδες. Είναι µικροί, σφαιρικοί και ελαφρώς ασύµµετροι. Πυρήνας Ωοειδούς και συµµετρικού σχήµατος. Σελίδα 48

50 Αντοχή, Ανθεκτικότητα και ευπάθεια Ψευδοµονάς: Ευαίσθητο Κυκλοκόνειο: Ανθεκτικό Βερτισίλλιο: Ανθεκτικό (Olint.com). Τα αγρονοµικά χαρακτηριστικά του δέντρου και του καρπού αλλά και οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του ελαιολάδου είναι ( ; Tous & Romero, 2000): Πίνακας 9. Σύγκριση αγρονοµικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών της επιλογής Arbosana i-43 ARBOSA A I-43 ARBOSA A I-43 Ποικιλία urstech J. Tous, A. Romero Ανάπτυξη και απόδοση Ανάπτυξη Ανοικτό Ανοικτή Όγκος φυλλοστοιβάδας (8 ο φύλλο) 17,798 m^3 (6,601 m^3/ha) Συνολική σοδιά (8 ο φύλλο, ανά δέντρο) 85,397 kg. (31,611 kg/ha) Παραγωγικότητα (ανά όγκο φυλλώµατος) 4,829 Kg/m^3 Καρπός Βάρος καρπού 1,4905 gr 1.43 ± 0.10 gr Αναλογία σάρκας/πυρήνα ± 0.42 Εξαγόµενο ελαιόλαδο (% ξηρό βάρος) ± 1.45% Λιπαρά οξέα του παρθένου ελαιολάδου (%) C16:0 Παλµιτικό οξύ ± 0.79 C16:1 Παλµιτολεικό οξύ ± 0.15 C18:0 Εστερικό οξύ ± 0.12 C18:1 Ολεϊκό οξύ ± 0.91 C18:2 Λινολεϊκό οξύ ± 0.40 C18:3 Λινολενικό οξύ ± 0.07 Λόγος Μονοακόρεστα/Πολυακόρεστα ± 0.42 Πολυφαινόλες 278 ± (ppm καφεϊκό οξύ) Πικράδα-K ± 0.02 Σταθερότητα ± (ώρες στους 120 º C) Σελίδα 49

51 ΚORONEIKI i-38: Από τις πιο φηµισµένες ελληνικές ποικιλίες και αυτή που είναι η περισσότερο χρησιµοποιούµενη στον Ελληνικό Ελαιώνα. Η ποικιλία αυτή είναι η ζωηρότερη ανάµεσα στις τρεις και η δυσκολότερη στον χειρισµό. Έχει πολύ µικρό καρπό, αλλά παράγει ταχύτερα µεγάλες αποδόσεις. Είναι ευαίσθητη στο κρύο και αρκετά ανθεκτική στο κυκλοκόνιο. Η ποιότητα του λαδιού της είναι εξαιρετική µε χρώµα πράσινο, δεν είναι πολύ πικρό και είναι αρκετά πικάντικο. Το λάδι της έχει µεγάλη διάρκεια διατήρησης και µπορεί να παραµείνει σταθερό για πάνω από 2 χρόνια (Geolivo.gr). Το ελαιόλαδο της µπορεί να χαρακτηριστεί ως ΠΟΠ ή ΠΓΕ (βλ παράρτηµα). Ονοµατολογία και συνωνυµία Μία ελληνική ποικιλία, όπου είναι επίσης γνωστή ως Κορώνη, Κρητικιά, Λαδολιά και Ψιλολιά Ζώνη καλλιέργειας Καταλαµβάνει το 50-60% της ελαιοκοµικής έκτασης στη χώρα καταγωγής της. εδοµένου ότι είναι σαν την Αρµπεκίνα Ι-18, µία από τις ποικιλίες που χρησιµοποιούνται στις πυκνές γραµµικές φυτεύσεις, έχει επίσης φυτευτεί σε πολλές άλλες χώρες σε αρκετές ηπείρους. Αγρονοµικό και εµπορικά κριτήρια Μέτρια ζωηρότητα και ανοικτή συµπεριφορά, πολύ υψηλή παραγωγικότητα, µε περιεκτικότητα σε λάδι γύρω στο 20%, εξαιρετικής ποιότητας και σταθερότητας. Εισέρχεται πολύ νωρίς στην έναρξη της παραγωγής. Μια ποικιλία που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τις πυκνές γραµµικές φυτεύσεις. Αντίσταση, την ανοχή και την ευαισθησία Φυµατίωση: ευαίσθητο Κυκλοκόνιο: ανθεκτικό Βερτισίλιο: Άγνωστο Άλλες ασθένειες: είναι ανθεκτικό στην ξηρασία, αλλά δεν ανέχεται τον παγετό. Μορφολογικά χαρακτηριστικά Φύλλα: Έχει µικρά, στενά φύλλα µε ελλειψοειδές, λογχοειδές σχήµα. Σελίδα 50

52 Καρποί: Οβάλ και ελαφρώς ασύμμετροι. Ωρίμανση σχετικά πρόωρη Πυρήνας: Μικρός µε µακρύ σχήµα, ελαφρώς ασύµµετρος (Olint.com). Τα αγρονοµικά χαρακτηριστικά του δέντρου και του καρπού αλλά και οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του ελαιολάδου είναι ( Tous & Romero, 2002) Πίνακας 10. Σύγκριση αγρονοµικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών της επιλογής Koroneiki i-38 KORO EIKI I-38 KORO EIKI I-38 Ποικιλία urstech J. Tous, A. Romero Ανάπτυξη και απόδοση Ανάπτυξη ανοικτή ανοικτή Πυκνότητα φυλλοστοιβάδας Υψηλή Υψηλή Φύλλο Σκούρο πράσινο, στενό και Σκούρο πράσινο, στενό και ελλειπτικό σχήµα ελλειπτικό σχήµα Παραγωγικότητα Υψηλή Υψηλή Καρπός Χρώµα Μωβ Μωβ-Μαύρο (όταν ωριµάνσει) Μέγεθος Πολύ µικρό Πολύ µικρό Σχήµα Οβάλ Οβάλ Βάρος καρπού 1,4905 gr 0.71 ± 0.17 gr Αναλογία σάρκας/πυρήνα ± 0.5 Εξαγόµενο ελαιόλαδο (% ξηρό βάρος) 51.8 % 45.9 ± 5.9% Λιπαρά οξέα του παρθένου ελαιολάδου (%) C16:0 Παλµιτικό οξύ ± 0.49 C16:1 Παλµιτολεικό οξύ ± 0.18 C18:0 Εστερικό οξύ ± 0.29 C18:1 Ολεϊκό οξύ ± 0.59 C18:2 Λινολεϊκό οξύ ± 0.74 C18:3 Λινολενικό οξύ ± 0.15 Λόγος Μονοακόρεστα/Πολυακόρεστα ± 0.29 Πολυφαινόλες 10,0 ± (ppm καφεϊκό οξύ) Πικράδα-K ± 0.09 Σταθερότητα ± (ώρες στους 120 º C) Σελίδα 51

53 ARBEQUINA AS-1: Ονοµατολογία και συνωνυµία Η ονοµασία της Αρµπεκίνας οφείλεται στην περιοχή προέλευσής της, πιθανότατα κοντά στην πόλη της Λεριδά Αρµπέκα. Η Αρµπεκή, Αρµπεκίν και Μπλανκάλ συνώνυµες ποικιλίες βρίσκονται επίσης στην ίδια ευρύτερη ζώνη. Η Αρµπεκίνα επιλογή της Agromillora είναι µια επιλογή της ποικιλίας Αρµπεκίνας που είναι πολύ παραγωγική και απόλυτα προσαρµοσµένη στο πυκνό γραµµικό σύστηµα. Ζώνη καλλιέργειας Είναι η πιο σηµαντική ποικιλία στην Καταλονία, όπου και καταλαµβάνει περισσότερα από 550 στρέµµατα. Επίσης έχει εξαπλωθεί στην υπόλοιπη Ισπανία, ειδικά στην Ανδαλουσία. Είναι η ποικιλία αναφορά στο νέο πυκνό γραµµικό σύστηµα και για το λόγο αυτό, εκτός από την Ισπανία, έχει φυτευθεί σε πολλές άλλες χώρες: Γαλλία, ΗΠΑ, Χιλή, την Πορτογαλία, την Ιταλία, Τυνησία, Μαρόκο, Αυστραλία, Αργεντινή. Αγρονοµικό και εµπορικά κριτήρια Χαµηλή ζωηρότητα, ανοιχτή κόµη µε µέση έως υψηλή πυκνότητα. Ποικιλία που αυτογονιµοποιείται. Εισέρχεται νωρίς στην παραγωγή και διατηρεί συνεχή και υψηλή παραγωγικότητα. Έχει υψηλή περιεκτικότητα σε λάδι εξαιρετικής ποιότητας αν και δεν είναι πολύ σταθερό. Έχει υψηλή ικανότητα ριζοβολίας. Αντίσταση, την ανοχή και την ευαισθησία Φυµατίωση: Ευαίσθητα Κυκλοκόνιο: Μέτρια ανεκτική Βερτισίλιο: ανεκτική Περιορισµοί: χλώρωση σιδήρου σε πολύ ασβεστώδη εδάφη Άλλες: ανθεκτική στο κρύο Μορφολογικά χαρακτηριστικά Φύλλα: Μικρά και κοντά μετρίου πλάτους ελλειπτικού-λογχοειδούς σχήματος. Σελίδα 52

54 Καρποί Είναι µαύροι όταν ωριµάσουν µε µικρό σφαιρικό συµµετρικό σχήµα. Η κορυφή τους είναι στρογγυλή και δεν υπάρχει στέλεχος. Η µέγιστη διατοµή του είναι κυκλική και τοποθετείται ελαφρώς προς τη βάση. Μέτρια αναλογία πολτού/ πυρήνα. Πυρήνας Ωοειδούς συµµετρικού σχήµατος µε τραχεία επιφάνεια µε επτά έως δέκα ινώδεις αγγειακές αυλακώσεις συγκεντρωµένες στην συρραφή. Η βάση και η κορυφή είναι στρογγυλά. Στην κορυφή υπάρχει θηλή. Η µέγιστη διατοµή του είναι κυκλική και βρίσκεται στο κέντρο (Olint.com) SIKITITA Προέλευση και ονοµασία Νέα ποικιλία ελιάς διαλεγµένη ειδικά για υψηλής πυκνότητας φυτείες. Έχει προέλθει από έρευνες του Πανεπιστηµίου της Κόρδοβας και του Ινστιτούτου της Ανδαλουσίας για την Έρευνα και Αγροτική Εκπαίδευση (IFAPA) στο πλαίσιο ενός προγράµµατος γενετικής βελτίωσης της ελιάς, που και οι δυο φορείς πραγµατοποιούν από το Προέρχεται από µια διασταύρωση µεταξύ της ποικιλίας Picual/Πικουάλ' (θηλυκό γονίδιο) και Arbequina/Αρµπεκίνα' (αρσενικό γονίδιο), οι δυο πιο εξαπλωµένες ποικιλίες στον Ισπανικό ελαιώνα. Ζώνες καλλιέργειας Αυτή η ποικιλία έχει προστατευθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στη Χιλή, Αργεντινή, Μεξικό, στις ΗΠΑ (µε την ονοµασία 'Chiquitita'), στη Νότια Αφρική, Αυστραλία, Τυνησία, Μαρόκο και στη Τουρκία. Αγρονοµικές και εµπορικές παρατηρήσεις Το βασικότερο χαρακτηριστικό της είναι η πολύ µειωµένη ευρωστία της και µε τρόπο ανάπτυξης συµµαζεµένο και κυρτό, που κάνουν τον όγκο στη κορυφή της να παραµένει γύρω στο %, σε σχέση µε την Arbequina/Αρµπεκίνα'. Τα χαρακτηριστικά αυτά την κάνουν κατάλληλη για φυτείες σε θάµνους, όπου οι πυκνότητες φυτείας φτάνουν τις 2000 ελιές/ha. Σελίδα 53

55 Στην περίπτωση της 'Sikitita', λόγω µικρότερης ευρωστίας, µπορούν να χρησιµοποιηθούν πλαίσια φυτείας των 3,5 x 1,25 m. Έχει µια έναρξη πρώιµης παραγωγής και παρουσιάζει υψηλή παραγωγικότητα, καλή απόδοση σε λάδι και εύκολη απόσπαση χυµού. Το λάδι της παρουσιάζει καλά οργανοληπτικά χαρακτηριστικά και χαρακτηρίζεται από το ότι είναι φρουτώδες και γλυκό, αρκετά ισορροπηµένο, µε τόνους πικάντικης πικράδας. Ανεκτικότητες, αντοχές και ευπάθειες Φυµατίωση: Υπό µελέτη Κυκλοκόνιο: Μετρίως ανεκτική Μάρανση: Υπό µελέτη Άλλα: Αντέχει στο κρύο Μορφολογικά χαρακτηριστικά έντρο Μικρή ευρωστία. Τρόπος ανάπτυξης κυρτός. Πυκνή κορυφή. Φύλλο Σε σχήµα ελλειπτικό και λογχοειδές, κοντό και στενό. Καρπός Σε σχήµα ωοειδές και συµµετρικό, δίχως µύτη, µέτριο βάρος, µαύρου χρώµατος στην ωρίµανση. Κουκούτσι Σχήµα ελλειπτικό και συµµετρικό, µε µύτη. (Olint.com) Τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του ελαιολάδου είναι (Olint, 2009) Σελίδα 54

56 Πίνακας 11. Ποιοτικά χαρακτηριστικά της ποικιλίας Sikitita Λιπαρά οξέα του παρθένου ελαιολάδου (%) C16:0 Παλµιτικό οξύ 14.8 C16:1 Παλµιτολεικό οξύ 1.3 C18:0 Εστερικό οξύ 1.3 C18:1 Ολεϊκό οξύ 71.4 C18:2 Λινολεϊκό οξύ 9.4 C18:3 Λινολενικό οξύ 0.8 Λόγος Μονοακόρεστα/Πολυακόρεστα 5.75 Πολυφαινόλες (ppm καφεϊκό οξύ) 172 Πικράδα-K Σταθερότητα (ώρες στους 120 º C) TOSCA 07 VAS ONE Προέλευση και ονοµασία Νέα ποικιλία προερχόµενη από το Πρόγραµµα Γενετικής Βελτίωσης της VIVAI ATILIO SONNOLI στο Uzzano (PT) ΙΤΑΛΙΑ. Ζώνες καλλιέργειας Η ποικιλία έχει προστατευθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στη Χιλή, στις ΗΠΑ, Τυνησία και στο Μαρόκο. Αγρονοµικές και εµπορικές παρατηρήσεις Ποικιλία κατάλληλη για το υπερεντατικό σύστηµα καλλιέργειας. Παρουσιάζει µια βέλτιστη βλαστική ανάπτυξη και είναι κατάλληλη για τον σχηµατισµό σε άξονες. Πολύ κατάλληλη για την ολοκληρωµένη µηχανική καλλιέργεια, µε άριστη απόδοση στην µηχανική συγκοµιδή (απόδοση παραγωγής άνω του 90%). Πρώιµη άνθηση και ωρίµανση. Πολύ ενδιαφέρον από άποψη γεύσης, λάδι κατάλληλο για οποιουδήποτε είδους blend και σαν µια µόνο ποικιλία, ενδιαφέρον λάδι για γκουρµέ και υψηλή γαστρονοµία. Σελίδα 55

57 Ανεκτικότητες, αντοχές και ευπάθειες Φυµατίωση: Υπό µελέτη Κυκλοκόνιο: Αντέχει Μάρανση: Υπό µελέτη Άλλες: Ανθεκτική στο κρύο και στην ξηρασία Μορφολογικά χαρακτηριστικά έντρο Μειωµένη ευρωστία, σφαιροειδής τρόπος ανάπτυξης. Κορυφή πολύ πυκνή. Φύλλο Σε σχήµα ελλειπτικό και συµµετρικό. Καρπός Σφαιροειδούς σχήµατος, βάρους από 2 έως 3 γραµµάρια, µαύρου χρώµατος στην ωρίµανση. Κουκούτσι Σχήµα ελλειπτικό. (Olint.com) Τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του ελαιολάδου είναι (Olint, 2009) Πίνακας 12. Ποιοτικά χαρακτηριστικά της ποικιλίας Tosca 07 Λιπαρά οξέα του παρθένου ελαιολάδου (%) C16:0 Παλµιτικό οξύ C16:1 Παλµιτολεικό οξύ 0.76 C18:0 Εστερικό οξύ 2.33 C18:1 Ολεϊκό οξύ C18:2 Λινολεϊκό οξύ 8.91 C18:3 Λινολενικό οξύ 0.91 Λόγος Μονοακόρεστα/Πολυακόρεστα 7.58 Πολυφαινόλες (ppm καφεϊκό οξύ) 243 Πικράδα-K Σταθερότητα (ώρες στους 120 º C) 8.92 Σελίδα 56

58 4.3. ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΛΑΙΩΝΑ Η εγκατάσταση ενός ελαιώνα σε γραµµική υπερπυκνή φύτευση απαιτεί µία σειρά προκαταρκτικών εργασιών και µελετών ώστε να γίνει µε επιτυχία. Είναι απαραίτητη η καθοδήγηση από έµπειρο γεωτεχνικό για την επιτυχία του συστήµατος: 1. Αρχικά πρέπει να γίνει µία µελέτη της περιοχής (κλίµα, έδαφος και εδαφολογική µελέτη). 2. Επίβλεψη της προετοιµασίας του εδάφους και της λίπανσής του. 3. Επιλογή των κατάλληλων ποικιλιών και κλώνων ανάλογα µε το εκάστοτε οικοσύστηµα αλλά και την επιθυµητή ποιότητα και χαρακτηριστικά του παραγόµενου ελαιολάδου. 4. Επιλογή πιστοποιηµένου πολλαπλασιαστικού υλικού. 5. Καθορισµός των ιδανικών αποστάσεων φύτευσης ανάλογα µε τη ποικιλία. 6. Επίβλεψη της διαδικασίας φύτευσης και επιλογής του συστήµατος άρδευσης. 7. Προγραµµατισµός και έλεγχος των συστηµάτων λίπανσης και άρδευσης. 8. ιαφυλλική λίπανση για αυξηµένη ανθοφορία και καρποφορία. 9. Αποτελεσµατική καταπολέµηση εχθρών και ζιζανίων. 10. Σωστό κλάδεµα ανάλογα µε τη κάθε ποικιλία. 11. Πλήρης ή µερική εκµηχάνιση του κλαδέµατος. 12. Τεχνικός έλεγχος της συγκοµιδής. (Olivolio.net) ΤΟ ΕΔΑΦΟΣ-Η ΠΕΡΙΟΧΗ Το έδαφος πρέπει να είναι καλά αποστραγγιζόµενο και όχι ιδιαίτερα βαθύ για να µπορεί να κινηθεί το µηχάνηµα µηχανικής συγκοµιδής. Πολύ γόνιµο υπόστρωµα πιθανότατα δε θα περιορίσει την ανάπτυξη του δέντρου, το οποίο επιθυµούµε, µε αποτέλεσµα σε περιοχές µε υψηλό ύψος βροχής να έχουµε χαµηλή παραγωγικότητα και αλληλοσκίαση. Η άρδευση είναι επίσης σηµαντική και θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες ανάπτυξης του δέντρου ώστε να επιτυγχάνουµε τις βέλτιστες παραγωγές και στην καλή ανάπτυξη του ριζικού συστήµατος. Ανάλογα µε τις κλιµατικές συνθήκες προτείνεται από 75 έως 230 κυβικά µέτρα νερού περίπου. Η θερµοκρασία της περιοχής δεν πρέπει να πέσει κάτω από 3.5 βαθµούς κελσίου όταν τα φυτά είναι νεαρά και κάτω από 9.5 όταν είναι µεγαλύτερα. Επίσης δεν πρέπει να πέσει κάτω από 1.5 βαθµό την εποχή πριν τη συγκοµιδή (µέσα Οκτωβρίου µε µέσα εκεµβρίου). Τέλος δεν είναι επιθυµητές περιοχές µε ζεστό και ξηρό αέρα ή βροχή κατά την ανθοφορία. (P. Vossen, 2007) Κατά την Netafim επιθυµητές περιοχές είναι αυτές που: 1. Μεταξύ 25 ο και 40 ο Βόρειο κ Νότιο γεωγραφικό πλάτος, µε ήπιο κλίµα, βροχερό χειµώνα και ζεστό, ξηρό καλοκαίρι. Το χειµώνα το ψύχος διαρκεί περίπου δύο µήνες. Σελίδα 57

59 2. Μέσες θερµοκρασίες µεταξύ 1,5 και 10 βαθµών Κελσίου για τη διαφοροποίηση των οφθαλµών. 3. Ηλιακή ακτινοβολία από ώρες ετησίως 4. Βροχόπτωση mm ανά έτος 5. Σχετική υγρασία 45-65% 6. Βέλτιστη θερµοκρασία περιβάλλοντος: Φωτοσύνθεση (15-30 C), έκπτυξη οφθαλµών (9-10 C), ανάπτυξη οφθαλµών (14-16 C), άνθισης και επικονίασης (18-19 C), καρπόδεση (21-22 C) Έδαφος: 1. Κατάλληλα είναι τα γόνιµα, βαθιά (έως 1,5 m), καλά αποστραγγιζόµενα και αεριζόµενα εδάφη (clay loams, sandy loam, silt loam and silty in texture). 2. Φαινοµενική πυκνότητα: 1,1-1,4 mg/m3 3. Βέλτιστο ph του εδάφους: 5,0-7,5 4. Υδατοϊκανότητα: 150 mm / m βάθος του εδάφους. 5. Τα υπόγεια ύδατα να έχουν στάθµη κάτω των 5 µ. 6. Κρίσιµο επίπεδο αλατότητας του εδάφους (ECe): Κάτω από 4,5 ds / m πάνω από το οποίο µειώνεται η απόδοση. 7. Πρέπει να αποφεύγονται βαριά, αλκαλικά και αλατούχα εδάφη. (Netafim) ΤΟ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Τα φυτά πρέπει να είναι πιστοποιηµένα για τη γνησιότητα της ποικιλίας που ζητήσατε, µε επίσηµες βεβαιώσεις του φυτωρίου. Επίσης, πρέπει να είναι πιστοποιηµένα ως υγιή, διενεργώντας εργαστηριακούς ελέγχους στην κάθε παρτίδα, µε µεθόδους όπως οι µικροσυστοιχίες PCR, που έχουν τη δυνατότητα να ταυτοποιούν πληθώρα παθογόνων µικροοργανισµών (Geolivo.gr) ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΦΥΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ Στο σύστηµα της υπερπυκνής φύτευσης, οι βέλτιστες αποστάσεις φύτευσης είναι αυτές που µπορούν να δώσουν µία σύντοµη απόσβεση της επένδυσης, παραγωγικότητα στο βάθος του χρόνου, αποτελεσµατική συγκοµιδή και ευκολία στο κλάδεµα. Α) Όσο πιο µικρές οι αποστάσεις φύτευσης τόσο πιο πρώιµη η παραγωγή. Αλλά αν τα δέντρα είναι πολύ κοντά µεταξύ τους (λιγότερο από 1 µέτρο επί της γραµµής και 3 µέτρα µεταξύ των γραµµών), µπορεί να σκιάσει γρήγορα το ένα δέντρο το άλλο και να γίνει δύσκολη η διαχείρισή τους, µε αποτέλεσµα το κόστος κλαδέµατος να εκτοξευτεί και να γίνει ασύµφορη η καλλιέργεια. Β) Ο προσανατολισµός Βορρά - Νότου είναι ο καλύτερος µιας και παρέχει καλύτερη κατανοµή του φωτός στις 2 πλευρές της γραµµής. Ελαιώνες που φυτεύτηκαν µε Σελίδα 58

60 προσανατολισµό Ανατολή- ύση είχαν προβλήµατα χαµηλής παραγωγικότητας και µυκητολογικών ασθενειών στα βόρεια τµήµατα τους. Γ) Μόνο το 80% του εδάφους του ελαιώνα πρέπει να σκιάζεται τους καλοκαιρινούς µήνες ώστε να µην ακουµπά οι κόµες των δέντρων της µίας σειράς µε αυτές τις διπλανής. Με αυτό τον τρόπο αποφεύγουµε την σκίαση άρα και τη µείωση της παραγωγής. ) Η πιο παραγωγική περιοχή του δέντρου είναι στα πρώτα 92 εκατοστά της κόµης ενώ όσο πιο µέσα πάµε προς τον άξονα τόσο µικρότερη είναι η παραγωγή λόγω µειωµένης διείσδυσης του φωτός. Ε) Το ύψος των σειρών πρέπει να είναι στα ¾ της απόστασης µεταξύ των γραµµών για την αποφυγή της σκίασης. ΣΤ) Η απόσταση των δέντρων επί της γραµµής πρέπει να είναι τέτοια που οι καρποφόροι κλάδοι που φύονται από τον κεντρικό άξονα (κορµό) ίσα να εφάπτονται. Αυτό για να µπορεί να γίνει εύκολα το κλάδεµα αλλά και να διεισδύει το φως. Στην Aρµπεκίνα και στην Κορωνέϊκη οι καρποφόροι βλαστοί φύονται µε 45 µοίρες κλίση από το κορµό και σε µία απόσταση από 0.3 έως 0.61 µέτρα όπου και κάµπτονται από το βάρος του καρπού. Οι δευτερογενείς βλαστοί επίσης απέχουν έως 0.5 µέτρα αλλά λόγω κύρτωσης από το βάρος των καρπών φτάνουν έως τα 0.61 µέτρα. Οπότε επί 2 αυτή η απόσταση (0.61 X 2=1.22 είναι η ιδανική απόσταση φύτευσης). Η Αρµποσάνα είναι λιγότερο εύρωστη ποικιλία οπότε µπορεί να φυτευθεί σε µεγαλύτερη πυκνότητα. (Tous et al, 2003; Vossen, 2006; Vossen 2007) Το µήκος των γραµµών θα πρέπει να περιορίζεται στα 200 περίπου µέτρα. Εφ όσον το χωράφι έχει µεγαλύτερο µήκος, εκεί θα αφήνεται διάδροµος πλάτους 6-7 µέτρων έτσι ώστε να αδειάζει η µηχανή. Ανάλογο περιθώριο πρέπει να αφήνεται και στο τέλος του χωραφιού. Τέλος, η µέγιστη κλίση του χωραφιού, προκειµένου να χρησιµοποιηθεί η µηχανή συγκοµιδής δεν πρέπει να ξεπερνά το 15% (Geolivo.gr). Σελίδα 59

61 Οπότε, η ιδανική φύτευση είναι 1.22 Χ 3.66 µέτρα µε προσανατολισµό βορρά νότο και ύψος το πολύ 2.75 µέτρα. Αφαιρούνται οι ποδιές σε ύψος µέτρα (Vossen, 2006). Οι περισσότερο χρησιµοποιούµενες αποστάσεις φύτευσης σήµερα είναι: 4,00 m x 1,50 m = 166 φυτά /στρέµµα 3,75 m x 1,35 m = 197 φυτά /στρέµµα (Geolivo.gr) Τελευταία πειραµατικά δεδοµένα (Πίνακας 13) δείχνουν ότι καθώς αυξάνεται η πυκνότητα, και µέχρι τα 250 περίπου δένδρα/στρέµµα, αυξάνεται γραµµικά και η παραγωγή, χωρίς να επηρεάζονται τα χαρακτηριστικά του καρπού. Σελίδα 60

62 Τα κριτήρια µε βάση τα οποία θα καθορίσουµε την ενδεδειγµένη πυκνότητα φύτευσης είναι, µεταξύ άλλων, τα εξής: Η σύσταση, το προφίλ του εδάφους και η πιθανή παρουσία η όχι µόνιµα υγρού εδάφους κάτω από τα εκ. βάθους Το µικροκλίµα της περιοχής Το διαθέσιµο νερό Η επιλεγείσα ποικιλία Η εµπειρία του καλλιεργητή αλλά και των επιβλεπόντων τεχνικών του συµβούλων ΦΥΤΕΥΣΗ Η φύτευση των ελαιόδεντρων συνήθως γίνεται µε το χέρι. Η µηχανική φύτευση ήταν απαραίτητη για τη µείωση του κόστους αλλά και να αντιµετωπιστεί η µικρή διαθεσιµότητα εργατικού δυναµικού. Έως τώρα υπάρχουν δύο συστήµατα φύτευσης που διακρίνονται από τα χαρακτηριστικά τους αλλά και την αποτελεσµατικότητά τους. Α) Μηχάνηµα φύτευσης σε ένα αυλάκι, µε παράλληλη εφαρµογή ζιζανιοκτονίας. Το µηχάνηµα αυτό είναι διαθέσιµο από το 1998 περίπου στην αγορά και έχει τη δυνατότητα φύτευσης δέντρα την ηµέρα ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά της περιοχής. Για να είναι αποτελεσµατικό πρέπει να χρησιµοποιήσει χαµηλή ιπποδύναµη (80-90 ίππους) και το συνεργείο να αποτελείται από 3 εργάτες. Το σηµείο φύτευσης µαρκάρετε χειρωνακτικά µε µία οριζόντια ράβδο και το δενδρύλλιο µπαίνει στο σωστό σηµείο. Στη συνέχεια όπως περνάει το µηχάνηµα, ειδικοί δίσκοι που βρίσκονται στο τέλος του οχήµατος ρίχνουν χώµα γύρω από την ελιά. Πλεονέκτηµα είναι η ταυτόχρονη ζιζανιοκτονία µιας και µειώνει το κόστος αφού είναι απαραίτητη µετά τη φύτευση. Τέλος το µηχάνηµα έχει τη δυνατότητα ταυτόχρονου ποτίσµατος αλλά περιορίζεται η παραγωγικότητά του στις 1000 φυτεύσεις την ηµέρα. Πλεονεκτήµατα: Ευέλικτο µηχάνηµα µε πλεονέκτηµα ζιζανιοκτονίας και ποτίσµατος, Μικρή ανάγκη σε ισχύ οπότε µπορεί να γίνει και µε µικρούς ελκυστήρες Μικρή ανάγκη σε εργατικό δυναµικό. Μειονεκτήµατα: Μικρός αριθµός σε φυτεύσεις Η διάταξη δεν είναι τέλεια. Σελίδα 61

63 Β) Μηχάνηµα φύτευσης σε δύο αυλάκια µε ευθυγράµµιση µε τη χρήση λέηζερ. Προέρχεται από τη Γερµανία και χρησιµοποιείται και σε αµπελώνες. Το 2003 ήταν η πρώτη χρονιά που χρησιµοποιήθηκε για φύτευση ελαιώνων. Έχει µεγάλη αποτελεσµατικότητα ( φυτεύσεις/ηµέρα) αλλά µε τη χρήση ισχυρών ελκυστήρων και 6-7 άτοµα προσωπικό. ίσκοι ρίχνουν χώµα γύρω από το δενδρύλλιο και η ευθυγράµµιση γίνεται µε λέηζερ. (Olint English edition, 2003) Σελίδα 62

64 ΕΠΟΧΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Η φύτευση Βορρά-Νότου αν ακολουθεί τις ισουψείς επιτρέπουν την µεταφορά κρύου αέρα προς τα νότια τµήµατα. Η Αρµπεκίνα είναι πιο ανθεκτική στο κρύο και ακολουθεί η Αρµποσάνα και µετά η Κορωνέϊκη. Για να αποφύγουµε την πιθανότητα ανοιξιάτικου παγετού η φύτευση µπορεί να γίνει τέλη Απριλίου. Υπάρχει και η δυνατότητα να γίνει η εγκατάσταση του ελαιώνα νωρίς το Φθινόπωρο σε περιοχές µε βροχές και ήπιες θερµοκρασίες. Σε παγετόπληκτες περιοχές πρέπει να σκληραγωγηθούν τα φυτά µε µειωµένο πότισµα και µείωση από το καλοκαίρι της αζωτούχου λίπανσης που ενθαρρύνει τη νέα βλάστηση που είναι ευάλωτη σε χαµηλές θερµοκρασίες. Ειδικά προστατευτικά βοηθούν τα δενδρύλλια στην αντιµετώπιση συγκεκριµένων ειδών παγετού. Τέλος φυτά προσβεβληµένα από ασθένειες, έντοµα ή ζιζάνια είναι πιο ευάλωτα στο κρύο οπότε πρέπει να γίνονται όλες οι καλλιεργητικές φροντίδες. (Lacarte, 2008) ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΩΝ ΔΕΝΔΡΥΛΛΙΩΝ Η υποστήριξη των ελιών γίνεται σε µπαµπού. Επίσης, εφαρµόζεται ένα γραµµικό σύστηµα υποστήριξης, όµοιο µε αυτό των γραµµικών αµπελώνων, µε µεταλλικούς στύλους και σύρµα. Λόγω του βάρους του σύρµατος τοποθετούµε ενδιάµεσους µεταλλικούς στύλους κάθε 9-15 µέτρα ώστε να είναι ευθυγραµµισµένο το σύρµα και σκληρό. Πρόσφατα κατασκευάστηκε ένα νέο σύστηµα στήριξης µε πολυεστερικό νήµα που επιτρέπει την απουσία ενδιάµεσων στύλων ακόµα και σε 480 µέτρα απόσταση µε αποτέλεσµα τη µείωση του κόστους εγκατάστασης. Η µείωση στο τελικό κόστος είναι έως και 3 φορές κάτω. (Olint, 2006) Σελίδα 63

65 4.4. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΔΕΝΤΡΩΝ-ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΦΡΟΝΤΙΔΕΣ Τα νεαρά δέντρα πρέπει να έχουν διαθέσιµη αρκετή εδαφική υγρασία, γόνιµο έδαφος και έλεγχο ζιζανίων ώστε να αναπτυχθούν γρήγορα. Τους πολύ ζεστούς καλοκαιρινούς µήνες θα χρειαστούν από 14.8 έως 38 λίτρα νερού ανά δέντρο, ανάλογα µε το κλίµα. Το διαθέσιµο άζωτο πρέπει να είναι επαρκές και προσδιορίζεται µε φυλλοδιαγνωστική εξέταση ενώ δεν πρέπει να υπάρχει ανταγωνισµός από ζιζάνια σε µία ακτίνα 90 εκατοστά από το δέντρο. (Vossen et al., 2006; Vossen & Connell, 2006) Σελίδα 64

66 Τα 3 πρώτα χρόνια δεν γίνεται σχεδόν καµία διαµόρφωση των δέντρων. Αργότερα γίνεται µηχανικό κορυφολόγηµα και καθάρισµα των ποδιών του δέντρου. Η καρποφορία πρέπει να γίνεται εντός 60 εκατοστών από το κεντρικό άξονα του δέντρου. Οπότε κλάδοι µεγαλύτεροι από 60 εκατοστά ή παλαιότεροι των 3 ετών κλαδεύονται ανάλογα. (Vossen, 2006) ΆΡΔΕΥΣΗ Επειδή όπως είπαµε, τα δέντρα που είναι κατάλληλα για το σύστηµα πυκνής φύτευσης δεν είναι φυτά-νάνοι αλλά φυτά χαµηλής ευρωστίας, χωρίς αυτό να σηµαίνει πως το δέντρο δεν αυξάνεται. Εποµένως θα πρέπει να είµαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί κατά την διάρκεια της άρδευσης-θρέψης έτσι ώστε να µην προκαλέσουµε ανεξέλεγκτη αύξηση και ανάπτυξη του φυτού (βλαστοµανία και µακρά µεσογονάτια διαστήµατα). Στην περίπτωση που δεν προσέξουµε ως προς τα παραπάνω, τότε θα είµαστε αναγκασµένοι να επεµβαίνουµε τακτικά µε αυστηρά κλαδεύµατα (κλαδοκαθάρισµα), κάτι το οποίο θα οδηγήσει σε µείωση της παραγωγής. Αυτός είναι και ο κυριότερος λόγος που η άρδευση πραγµατοποιείται λαµβάνοντας υπόψη τον συνδυασµό των παρακάτω στοιχείων: Ποικιλία Τρέχουσα κατάσταση φυτού από πλευράς νεαρής βλάστησης Σχέση ξύλου µε νέα βλάστηση Τρέχον Φαινολογικό στάδιο Κλιµατολογικές συνθήκες ιαθεσιµότητα νερού. Για τον λόγο αυτό στο σύστηµα πυκνής ελαιοκαλλιέργειας διαχειριζόµαστε όλους τους φυσικούς πόρους, όπως το νερό, δίδοντας έµφαση σε όλους τους παραπάνω παράγοντες. Σηµαντικό ρόλο στην επιτυχία των αρδεύσεων διαδραµατίζει η σύγχρονη τεχνολογία των ηλεκτρονικών τενσιοµέτρων που εφαρµόζουµε καθώς και των µαθηµατικών µοντέλων εξατµισοδιαπνοής. (Geolivo.gr). Τέλος αξίζει να αναφερθεί ότι η άρδευση γίνεται στάγδην. Μετά από διετή µελέτη ερευνητών στο Πανεπιστήµιο της Καλιφόρνια, της επίδρασης της άρδευσης σε 7 διαφορετικά επίπεδα άρδευσης. Η ποικιλία ήταν η Arbequina I-18 στο σύστηµα υπερπυκνής φύτευσης, µε στάγδην άρδευση. Τα αποτελέσµατα ήταν αύξηση της συγκοµιζόµενης ποσότητας καρπού και µείωση του % ποσοστού λαδιού που εξάγεται, όσο αυξάνεται η προσφερόµενη ποσότητα νερού. Την επόµενη χρονιά η ανθοφορία ήταν µικρότερη στα περισσότερο αρδευόµενα δέντρα. Στα πάνελ γευσιγνωσίας καλύτερο ελαιόλαδο ήταν αυτό από λιγότερο αρδευόµενες ελιές. Ιδανικά ποσοστά άρδευσης σε παραγωγικά δέντρα είναι 45% ΕΤ όταν έχουν µικρό φορτίο και 60% όταν είναι στη χρονιά τους (Vossen et al, 2006). Σελίδα 65

67 ΛΙΠΑΝΣΗ Η νιτρική λίπανση µετά το 3 ο έτος περιορίζεται για να µην αναπτυχθεί πολύ το δέντρο. Περισσότερο άζωτο δίνουµε τις χρονιές µε µεγάλη παραγωγή ώστε να εξασφαλίσουµε µία καλή παραγωγή το επόµενο έτος. Τα έτη που έχουµε µικρή καρπόδεση κάνουµε µικρότερη αζωτούχο λίπανση. Επαναλαµβάνουµε πως τα δέντρα που είναι κατάλληλα για το σύστηµα πυκνής φύτευσης δεν είναι φυτά-νάνοι αλλά χαµηλής ευρωστίας, χωρίς αυτό να σηµαίνει πως το δέντρο δεν αυξάνεται. Συνεπώς, όπως και στα θέµατα της άρδευσης, έτσι και στην θρέψη θα πρέπει να είµαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί. Αυτός είναι και ο κυριότερος λόγος που η άρδευση πραγµατοποιείται λαµβάνοντας υπόψη το συνδυασµό των παρακάτω στοιχείων: o Ποικιλία o Τρέχουσα κατάσταση φυτού από πλευράς νεαρής βλάστησης o Παραγωγή προηγούµενου έτους και αναµενόµενη παραγωγή τρέχουσας χρονιάς o Σχέση ξύλου µε νέα βλάστηση o Τρέχον Φαινολογικό στάδιο o Κλιµατολογικές συνθήκες o ιαθεσιµότητα νερού o Τρέχουσες µετρήσεις εδαφικού διαλύµατος και προσαρµογή της θρέψης σε συνδυασµό µε όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Τυχόν λάθη στο σύστηµα της θρέψης θα οδηγήσουν σε βλαστοµανία, κάτι που δεν επιθυµούµε µια και αυτό πρακτικά θα µας οδηγήσει σε αυστηρά κλαδοκαθαρίσµατα, ταλαιπωρώντας έτσι τα δέντρα και µειώνοντας την παραγωγή τους (Geolivo.gr) ΕΧΘΡΟΙ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Μια σηµαντική παράµετρος επιτυχίας, όπως και σε όλες τις καλλιέργειες, είναι η προστασία του φυτικού κεφαλαίου και της παραγωγής από τυχόν εχθρούς και ασθένειες. Ιδιαίτερα για το σύστηµα αυτό, εξαιτίας της υψηλής πυκνότητας, πολλοί εχθροί (πχ δάκος) δεν είναι ιδιαίτερα επιθετικοί (Geolivo.gr): Σύµφωνα µε µετρήσεις που έγιναν το 2003 σε 4 περιοχές συγκρίνοντας ελαιώνες ποικιλίας Arbequina σε παραδοσιακή και υπερπυκνή φύτευση, βρέθηκε ότι η προσβολή από δάκο ήταν από 18% έως 64% λιγότερο και κατά µέσο όρο 42% µικρότερη στην υπερπυκνή φύτευση σε σχέση µε τον παραδοσιακό ελαιώνα. Η αιτία αυτής της διαφοράς πιθανότατα οφείλεται στο ότι η υπερπυκνή φύτευση δεν αποτελεί το φυσικό καταφύγιο για τον δάκο (µειωµένη σκίαση, αποστάσεις φύτευσης κλπ) και γι αυτό το λόγο κατευθύνεται σε γειτονικά κτήµατα µε παραδοσιακούς ελαιώνες. (Olint, 2004) Επειδή όµως η σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία αλλά και ο δεδοµένος σεβασµός στο περιβάλλον δεν επιτρέπουν την αλόγιστη χρήση φυτοπροστατευτικών ουσιών (ή αλλιώς φυτοφαρµάκων), πρέπει να γίνεται η εφαρµογή ενός ολοκληρωµένου συστήµατος καταπολέµησης των εχθρών. (Geolivo.gr) Σελίδα 66

68 Η αντιµετώπιση του δάκου γίνεται µε βιολογικούς τρόπους πχ δακοπαγίδες, ψεκάσµατα µε καολινιτικό πηλό, spinosad ή και συνδυασµός τους. Σύµφωνα µε µελέτη στη Καλιφόρνια προσβολές από δάκο µπορούν να προκαλέσουν 100% ζηµιά στα µέσα Οκτώβρη. Η τοποθέτηση δακοπαγίδων µπορεί να µειώσει τη ζηµιά στο 30% ενώ αν γίνουν και 2 ψεκασµοί η ζηµιά περιορίζεται σε κάτω από 3% (Vossen & Devarenne, 2006) Έντοµα όπως η Saissetia oleae, η Parlatoria oleae και Aspidiotus nerii αντιµετωπίζονται µε φυσικούς εχθρούς και άνοιγµα της κόµης του δέντρου µε κλάδεµα ώστε να αερίζεται καλύτερα. (Krueger & Vossen, 2007; Vossen 2007) Μύκητες σαν τους Spilocaea oleaginea και Cercospora cladosporioides προκαλούν αποφύλλωση του δέντρου και καχεξία. Η αντιµετώπιση γίνεται µε ψεκασµό µε χαλκούχα µυκητοκτόνα πριν την εποχή των βροχών, 1 φορά στις ξηρότερες και 2 φορές στις πιο υγρές περιοχές. (Krueger & Vossen, 2007; Vossen 2007) Το Βερτισίλιο (Verticillium dahliae) είναι µύκητας του εδάφους που προσβάλει τα δέντρα και προκαλεί την αποξήρανσή τους. Μελέτη έδειξε ότι σε υψηλές πυκνότητες φύτευσης η προσβολή είναι συχνότερη (Rodríguez, 2008). Πρέπει να αποφεύγουµε εδάφη που είχαν καλλιεργηθεί µε βαµβάκι ή άλλα Solanaceae (Krueger & P Vossen, 2007, Vossen 2007). Προτείνεται αµειψισπορά ή αντιµετώπιση µε προϊόντα µυκορριζών ή χαρπινών πριν τη φύτευση (Geolivo.gr). Η Φυτόφθορα (Phytophthora sp.) αποτελεί σηµαντικό εχθρό της ελιάς και εµφανίζεται κυρίως σε κακά αποστραγγιζόµενα εδάφη. Εγγειοβελτιωτικά έργα ή αποφυγή φύτευσης σε εδάφη µε υγρασία είναι τα µόνα µέτρα πρόληψης-αντιµετώπισης (Krueger & Vossen, 2007; Vossen 2007). Το µικροκλίµα στη πυκνή φύτευση χαρακτηρίζεται από υψηλότερη υγρασία οπότε είναι πιο ευάλωτα τα δέντρα σε προσβολές από µύκητες και βακτήρια. (Grimelli, 2010). Επίσης ο Σελίδα 67

69 περιορισµένος φωτισµός και αερισµός στη κόµη αυξάνει το κίνδυνο προσβολής (Tous et al, 2007) ΖΙΖΑΝΙΑ Γίνεται µηχανικά µε καταστροφέα ή χηµικά µε ζιζανιοκτόνα. Ένας νέος τρόπος ζιζανιοκτονίας µπορεί να εφαρµοστεί και σε άλλες καλλιέργειες µε επιτυχία (πχ αµυγδαλιές, οπωροφόρα κλπ) και που προσαρµόζεται πολύ εύκολα µειώνοντας δραστικά το κόστος και αυξάνοντας την αποτελεσµατικότητα. Υπάρχει µηχανισµός που προστατεύει από επαφή µε τα δέντρα και µπορεί να εφαρµοστεί ακόµα και µε αέρα (Olint, 2005) ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗ ΕΛΑΙΩΝΑ-ΚΛΑΔΕΜΑΤΑ Ένα από τα χαρακτηριστικά του υπερεντατικού συστήµατος εκµετάλλευσης είναι ο σχηµατισµός του δέντρου γύρω από έναν κεντρικό άξονα, κάτι που επιτυγχάνεται µε έναν καλό χειρισµό του κλαδέµατος και µε δέσιµο σε πασσάλους, κατά τα 3 πρώτα έτη. Με µέτρο έτσι όπως µεγαλώνει το δενδρύλλιο, δένεται στον πάσσαλο ανά κάθε 20 cm. και αφαιρούνται τα κλαδιά που βρίσκονται στο χαµηλότερο ένα τρίτο, έως ένα µέγιστο ύψος 60 cm, χωρίς κλαδιά. Συνίσταται ένας πάσσαλος ύψους 2 m για να σιγουρευτεί ένα καλό δέσιµο, έως τα 2,5 m. Μόλις έχει επιτευχθεί αυτό το ύψος, τότε πραγµατοποιείται το κορυφολόγηµα του καλοκαιριού για να διατηρείται (Olint.com). Το υπερεντατικό σύστηµα εκµετάλλευσης επιτρέπει την µηχανοποίηση κατά µεγάλο βαθµό του κλαδέµατος συνεισφέροντας έτσι στο να µειωθούν κατά µεγάλο βαθµό τα έξοδα της καλλιέργειας. Κατά τους θερινούς µήνες και σε ετήσια βάση, πραγµατοποιείται το κορυφολόγηµα (κοπή του άνω τµήµατος του δέντρου) σε ένα ύψος 2,5 µέτρων και η κοπή χαµηλών κλαδιών για να διατηρούνται τα κάτω κλαδιά σε ένα ύψος 60 cm. Αυτά τα δυο Σελίδα 68

70 κλαδέµατα είναι σηµαντικά για την διαχείριση της βλάστησης, ενώ ταυτόχρονα βελτιώνουν την συγκοµιδή του µηχανήµατος δόνησης (Olint.com) ΚΟΡΥΦΟΛΟΓΗΜΑ Η µηχανική συλλογή των ελιών απαιτεί έναν έλεγχο στο µέγεθος και τις διαστάσεις του δέντρου. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί µε δύο τρόπους: α) την σωστή µορφοποίηση του δέντρου τα δύο πρώτα χρόνια και β) το αυστηρό και πειθαρχηµένο κλάδεµα από τον 4 ο χρόνο. Πλέον υπάρχει ένας πιο οικονοµικός τρόπος για τον έλεγχο του ύψους των ελαιόδεντρων. Τον πέµπτο χρόνο, ο κεντρικός άξονας του δέντρου αρχίζει να µεγαλώνει σε διάµετρο σε ένα ύψος περίπου 2 µέτρων. Σε αυτό το σηµείο πρέπει να είµαστε πιο αυστηροί στον καθορισµό του ύψους του δέντρου. Αν δεν κορυφολογήσουµε τον άξονα στο κατάλληλο ύψος, κατά την συγκοµιδή µπορεί να φέρει ισχυρή αντίσταση µε αποτέλεσµα ακόµα και να εκριζωθεί το δέντρο. Το κορυφολόγηµα γίνεται µε έναν οριζόντιο βραχίονα που φέρει κοπτικούς δίσκους µε αποτέλεσµα να αφαιρεθεί η βλάστηση πάνω από το σηµείο κοπής. Αυτή η εργασία µπορεί να γίνεται και κάθε 2 χρόνια µιας και η νεαρή βλάστηση είναι αρκετά µαλακή οπότε δεν µπορεί να προκαλέσει ζηµιά στο µηχάνηµα συγκοµιδής. Μέσα σε 1 ώρα µπορεί να γίνει κορυφολόγηµα σε 20 στρέµµατα ελαιώνα οπότε το κόστος ανά στρέµµα δεν ξεπερνάει τα 2-3 ευρώ. (Olint, 2004) ΠΟΔΙΕΣ (TRIMMING) Η αποµάκρυνση της χαµηλής βλάστησης είναι σηµαντική µιας και εµποδίζει την µηχανική συλλογή του καρπού. Μηχανήµατα όπως το S485A Jumar µπορούν να προσαρµοστούν σε κάθε τρακτέρ και να λειτουργήσουν χωρίς να προκαλούν ζηµιές στο δέντρο. Αποτελείται από δύο µεταλλικά µπράτσα που φέρουν πριόνια και προσαρµόζεται ανάλογα µε τις απαιτήσεις µας (Olint, 2006) Σελίδα 69

71 Σελίδα 70

72 ΚΛΑΔΕΜΑ Το κλάδεµα στο σύστηµα υπερπυκνής φύτευσης µπορεί να γίνει είτε µηχανικά ( µε κόστος 1 ηµεροµίσθιο/4στρέµµατα/έτος), είτε χειρωνακτικά είτε συνδυασµός των δύο πρακτικών (Tous, 2008): Σελίδα 71

73 ΓΗΡΑΝΣΗ ΕΛΑΙΩΝΑ Μετά από χρόνια πιθανότατα η καλλιέργεια να µην είναι οικονοµικά βιώσιµη. Αν και οι νέες φυτεύσεις έχουν το πλεονέκτηµα της περιορισµένης ευρωστίας, η χρήση υποκειµένων ή/και οι βελτιωµένες καλλιεργητικές τεχνικές για να καθυστερήσει η εµφάνιση του προβλήµατος, είναι αναγκαίο κακό η ανανέωση της καλλιέργειας. Αυτή η διαδικασία σε µεγάλες εκτάσεις µπορεί να γίνει τµηµατικά µε σκοπό να διατηρηθεί ένα µέρος της παραγωγής. Οι µέθοδοι είναι τρεις: 1. Εκρίζωση µίας σειράς στις δύο, πράγµα που σηµαίνει µείωση του δυναµικού παραγωγής και της οικονοµικής απόδοσης. 2. Καρατόµηση των δέντρων στο επίπεδο του εδάφους ώστε να διαµορφωθεί η καλλιέργεια από την αρχή µε µία καλή αναβλάστηση. Η ανάπτυξη των δέντρων είναι γρήγορη αφού υπάρχει ήδη το ριζικό σύστηµα. 3. Ανανέωση της κόµης του δέντρου, αφαιρώντας όλα τα κλαδιά και διατηρώντας µόνο τον κεντρικό άξονα. (Tous et al, 2007) Σελίδα 72

74 Βέβαια, στην Ισπανία υπάρχει ελαιώνας 17 ετών που είναι ακόµα παραγωγικός και θα είναι σύµφωνα µε εκτιµήσεις γι ακόµα τουλάχιστον 5 χρόνια. (geolivo.gr) 4.5. ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ Για την συλλογή του καρπού είναι κατάλληλα τα ίδια µηχανήµατα συγκοµιδής, που χρησιµοποιούνται και για την συγκοµιδή των αµπελιών κι αυτά µπορούν να είναι διαθέσιµα κατά την περίοδο σοδιάς των ελιών. Τα µηχανήµατα δεν χρειάζονται τροποποιήσεις, µαζεύουν µέχρι και το 98% των καρπών προξενώντας ελάχιστες βλάβες και στον καρπό και στο δέντρο. Οι αποδόσεις µπορούν να φτάσουν τα 5 στρέµµατα/ώρα και τα έξοδα συγκοµιδής καρπού κυµαίνονται µεταξύ 0,03-0,06 /Kg. Το υπερεντατικό αυτό σύστηµα απαιτεί κτήµατα που να µην έχουν κλίση εδάφους ανώτερη από το 20%, για να επιτρέπεται η µετακίνηση του µηχανήµατος (Olint.com). Η χρησιµοποίηση µηχανών συγκοµιδής που δονεί τα δέντρα επιτρέπει ένα γρήγορα µάζεµα των ελιών, στην βέλτιστη στιγµή της ωρίµανσής των, ενώ οι ελιές δεν αγγίζουν το χώµα, δεν βλάπτονται και µεταφέρονται αµέσως στα ελαιοτριβεία. Όλοι αυτοί οι παράγοντες δηµιουργούν ένα ελαιόλαδο υψηλής ποιότητας (100% αγνό παρθένο) που διατηρεί τα χαρακτηριστικά αρώµατα της κάθε ποικιλίας (Olint.com). 2006). Αυτές οι µηχανές µπορούν να συλλέξουν 1 εκτάριο σε 2.5 έως 3 ώρες (Tous et al., Στην Ιταλία, στις πόλεις Τοσκάνη και Ούµπρια, η συγκοµιδή του 2009 ήταν επιτυχής, σύντοµη χρονικά, συγκοµίσθηκαν σχεδόν όλοι οι καρποί από το δέντρο και δεν υπήρχαν σηµαντικές φθορές στα δέντρα. Η συγκοµιδή έγινε µε ελαιοσυλλέκτες Pellenc και New Holland. (Grimelli, 2010) Σελίδα 73

75 4.6. Η ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Η απόδοση της καλλιέργειας εξαρτάτε από πολλούς παράγοντες όπως το έδαφος και το κλίµα, η ποικιλία, οι αποστάσεις φύτευσης, οι καλλιεργητικές τεχνικές κλπ. Λίγες δηµοσιεύσεις (Tous, 2007; Tous et al, 2007; Vossen, 2008; Marone et al, 2009) υπάρχουν περί της απόδοσης αλλά τα αποτελέσµατα είναι πολύ θετικά. Η ποσότητα του λαδιού στον καρπό διαφέρει ανάλογα µε την ηλικία, την ποικιλία, τη χρονιά και την ποσότητα του καρπού στο δέντρο. Η εξαγωγή του ελαιολάδου από τον καρπό εξαρτάτε από την ποικιλία, τον βαθµό ωρίµανσης, το ποσοστό νερού στον καρπό αλλά και ποικίλει από χρονιά σε χρονιά (Vossen, 2006). Σελίδα 74

76 Σε καλλιέργεια στη περιοχη Λα Κανόνχα της Ταραγόνα, Ισπανία. Η εποχή φύτευσης τοποθετείται τον Οκτώβριο του 1998 ενώ οι αποδόσεις σε κιλά ελαιολάδου ανά εκτάριο ήταν οι παρακάτω: Πίνακας 14. Απόδοση (Kg ελαιολάδου/ha) στη Περιοχή Λα Κανόνχα, Ταραγόνα. (φύτευση 10/1998)- (J Tous, 2007) Ποικιλία 2 ο έτος 3 ο έτος 4 ο έτος 5 ο έτος 6 ο έτος Μέση τιµή 3-6έτος Arbequina i Arbosana i Koroneiki i Το 4 ο έτος υπάρχει µειωµένη παραγωγή λόγω παγετού (Tous, 2007) Στη περιοχή Πέδρο Αµπάδ της Κόρδοβα, Ισπανία. Η εποχή φύτευσης ήταν ο Μάρτιος του 2000 σε αποστάσεις 3.75Χ1,35 (1975 δέντρα ανά εκτάριο). Οι αποδόσεις σε κιλά ελαιολάδου και καρπό ανά εκτάριο ήταν: Πίνακας 15. Απόδοση (Kg ελαιολάδου/ha) στην περιοχή Πέδρο Αµπαδ,Κόρδοβα. (φύτευση 3/2000) Ποικιλία 2 ο έτος 3 ο έτος 4 ο έτος 5 ο έτος 6 ο έτος 7 ο έτος Μέση τιµή 3-7 έτος Arbequina i Arbosana Koroneiki Πίνακας 16. Απόδοση (Kg καρπού/ha) στην περιοχή Πέδρο Αµπαδ,Κόρδοβα. (φύτευση 3/2000) Ποικιλία 2 ο έτος 3 ο έτος 4 ο έτος 5 ο έτος 6 ο έτος 7 ο έτος Μέση τιµή 3-7 έτος Arbequina i Arbosana Koroneiki Τον 6 ο χρόνο (2005) υπάρχει µείωση της παραγωγής λόγω ψύχους.(barranco) Στη Ανδαλουσία της Ισπανία. Η εποχή φύτευσης ήταν ο Μάρτιος του 2000 σε αποστάσεις 3.75Χ1,35 (1975 δέντρα ανά εκτάριο). Οι αποδόσεις σε κιλά ελαιολάδου και καρπού ανά εκτάριο ήταν: Σελίδα 75

77 Πίνακας 17. Απόδοση (Kg ελαιολάδου/ha) στην Ανδαλουσία. (φύτευση 3/2000)- P Vossen, 2008 Ποικιλία 2 ο έτος 3 ο έτος 4 ο έτος 5 ο έτος 6 ο έτος Μέση τιµή 3-6 έτος Arbequina i Arbosana Koroneiki Πίνακας 18. Απόδοση (Kg καρπού/ha) στην Ανδαλουσία. (φύτευση 3/2000)- P Vossen, 2008 Ποικιλία 2 ο έτος 3 ο έτος 4 ο έτος 5 ο έτος 6 ο έτος Μέση τιµή 3-6 έτος Arbequina i Arbosana Koroneiki ). Τον 6 ο χρόνο (2005) υπάρχει µείωση της παραγωγής λόγω ψύχους.(paul Vossen, Σύµφωνα µε την εταιρεία Olint, έχουµε από το τρίτο έτος µια παραγωγή µεταξύ 3-4 τόνων/εκτάριο. Τα αποτελέσµατα που επιτυγχάνονται σε αυτά τα έτη που έχουµε εµπειρία, στις διαφορετικές ελαιοπαραγωγικές ζώνες δίνουν τιµές συγκρατηµένης συνεχούς παραγωγής µεταξύ κιλά/στρέµµα. Σε φυτείες εύκρατων ζωνών µε έναν σωστό χειρισµό της καλλιέργειας έχουν επιτευχθεί παραγωγές έως και 1600 κιλά/στρέµµα (Olint.com). Τον εκέµβριο του 2009 έγινε η πρώτη επίσηµη συγκοµιδή στην Ελλάδα από την Geolivo.gr (Geoplant). Οι ποικιλίες ήταν Koroneiki i-18 σε Αγρίνιο και Ηλεία και Arbequina i-18 στη Λάρισα. Η γεωργική εκµετάλλευση του Αγρινίου βρίσκονταν µόλις στα 2,5 χρόνια από την εγκατάστασή της ενώ η παραγωγή της ξεπέρασε κάθε αναµενόµενη προσδοκία, µε 800 περίπου κιλά ελαιόκαρπο και 15 % ελαιοπεριεκτικότητα (αγουρέλαιο), ήτοι 120 κιλά λαδιού / στρέµµα, µόλις σε δέντρα 2,5 έτων. Η συγκοµιδή έγινε µε ελαιοσυλλεκτική τύπου New Holland VX 7090 (Braud). (Geolivo.gr) Το πρώτο συµπέρασµα από τις πρώτες συγκοµιδές πυκνής γραµµικής ελαιοκαλλιέργειας, είναι ότι η παραγωγή στην Ελλάδα, τόσο για την ποικιλία Arbequina i-18 όσο και την Koroneiki i-38 ήταν σαφώς µεγαλύτερη από τις αναµενόµενες που αρχικά γνωρίζαµε από τους Ισπανούς εµπνευστές του συστήµατος (Agromillora - Olint). Έτσι παρατηρήσαµε στα κτήµατα 2,5 ετών παραγωγή περίπου 800 κιλά καρπού / στρέµµα ενώ στα κτήµατα 3 ετών έως και 1,7 τόνους καρπού / στρέµµα, δηλαδή τουλάχιστον 20 % περισσότερη από την αναµενόµενη. (Geolivo.gr) 4.7. Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ Αν και όπως είπαµε παραπάνω, η ποιότητα του ελαιολάδου εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, αξίζει να αναφερθούµε στα αποτελέσµατα των τεστ πανελ δύο διαφορετικών ετών στις ποικιλίες Arbequina i-18, Arbosana και Koroneiki-38: Σελίδα 76

78 Πίνακας 19. Αποτελέσματα πάνελ τεστ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΑΠΟ ΠΟΙΚΙΛΙΑ ARBEQUINA ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΤΕΣΤ: 11/4/2003 ΘΕΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΝΤΑΣΗ (ΒΑΘΜΟΣ) ΤΥΠΙΚΗ ΑΠΟΚΛΙΣΗ ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Φρουτώδες 4.0 +/-0.3 Κρασώδες-Οξώδες 0.0 Μήλο 0.0 +/-0.5 Οσμή μούχλας 0.0 Άλλο φρουτώδες ώριμο 2.5 +/-0.2 Μούργα 0.0 (μπανάνα, ροδάκινο, ακτινίδιο, φράουλα) Χόρτο 3.0 +/-0.2 Ατροχάδο 0.0 Πικρίλα 2.0 +/-0.2 Ταγγό 0.0 Πικάντικο 3.8 +/-0.5 Άλλα αρνητικά 0.0 Γλυκάδα 5.0 +/-0.2 Στυφάδα 0.0 +/-0.5 Άλλα ανεκτά χαρακτηριστικά, αμύγδαλο, τομάτα, πράσινο αμύγδαλο, αγκινάρα, γλυκάνισο /-0.1 ΕΝΤΑΣΗ (ΒΑΘΜΟΣ) Συνολικό σκορ 7.5 Το ελαιόλαδο της ποικιλίας Αρμπεκίνα είναι πολύ ήπιο και στα πάνελ γευσιγνωσίας η γεύση που κυριαρχεί είναι ενός από τα ώριμα φρούτα όπως η μπανάνα, το ροδάκινο, το ακτινίδιο και η φράουλα. Ξεχωρίζουν το πράσινο και το ισορροπημένο πικάντικο και γλυκό. Επίσης, ξεχωρίζουν συνδυασμένες γεύσεις από ξηρό αμύγδαλο, μάραθο, γλυκάνισο, αγκινάρα και πράσινο αμύγδαλο. Είναι ένα αρμονικό ελαιόλαδο. Σελίδα 77

79 Πίνακας 21. Αποτελέσματα πάνελ τεστ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΑΠΟ ΠΟΙΚΙΛΙΑ ARBOSANA ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΤΕΣΤ: 11/4/2003 ΘΕΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΝΤΑΣΗ (ΒΑΘΜΟΣ) ΤΥΠΙΚΗ ΑΠΟΚΛΙΣΗ ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Φρουτώδες 5.0 +/-0.2 Κρασώδες-Οξώδες 0.0 Μήλο 2.0 +/-0.5 Οσμή μούχλας 0.0 Άλλο φρουτώδες ώριμο (μπανάνα, ροδάκινο, ακτινίδιο, φράουλα) 2.3 +/-0.4 Μούργα 0.0 Χόρτο 3.0 +/-0.2 Ατροχάδο 0.0 Πικρίλα 3.0 +/-0.1 Ταγγό 0.0 Πικάντικο 3.5 +/-0.2 Άλλα αρνητικά 0.0 Γλυκάδα 4.5 +/-0.2 Στυφάδα 0.0 +/-0.5 Άλλα ανεκτά 3.0 +/-0.2 χαρακτηριστικά, αμύγδαλο, τομάτα, πράσινο αμύγδαλο, αγκινάρα, γλυκάνισο. Συνολικό σκορ 8 ΕΝΤΑΣΗ (ΒΑΘΜΟΣ) Στο ελαιόλαδο της ποικιλίας Αρμπεκίνα κυριαρχεί το χόρτο. Έχει ένα ισορροπημένο εύρος γεύσεων και χαρακτηριστικών: πράσινο αμύγδαλο, τομάτα, αγκινάρα και γλυκάνισος. Ξεχωρίζει η γλυκάδα. Είναι ευχάριστο και έχει μία γεύση που διαρκεί στο ελαιόλαδο που είναι φρέσκο. Σελίδα 78

80 Π Πίνακας 23. Αποτελέσματα πάνελ τεστ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΑΠΟ ΠΟΙΚΙΛΙΑ KORONEIKI ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΤΕΣΤ: 11/4/2003 ΘΕΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΝΤΑΣΗ (ΒΑΘΜΟΣ) ΤΥΠΙΚΗ ΑΠΟΚΛΙΣΗ ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Φρουτώδες 5.0 +/-0.5 Κρασώδες-Οξώδες 0.0 Μήλο 2.0 +/-0.6 Οσμή μούχλας 0.0 Άλλο φρουτώδες ώριμο 2.0 +/-0.2 Μούργα 0.0 (μπανάνα, ροδάκινο, ακτινίδιο, φράουλα) Χόρτο 3.5 +/-0.2 Ατροχάδο 0.0 Πικρίλα 3.0 +/-0.1 Ταγγό 0.0 Πικάντικο 4.0 +/-0.2 Άλλα αρνητικά 0.0 Γλυκάδα 5.0 +/-0.2 Στυφάδα 0.0 +/-0.4 Άλλα ανεκτά χαρακτηριστικά, αμύγδαλο, τομάτα, πράσινο αμύγδαλο, αγκινάρα, γλυκάνισο /-0.2 Συνολικό σκορ 8.5 ΕΝΤΑΣΗ (ΒΑΘΜΟΣ) Στο ελαιόλαδο της ποικιλίας κορωνέϊκη, έχει μέσο-υψηλό φρουτώδες. Έχει ευχάριστη γεύση, οι γεύσεις που κυριαρχούν είναι η μπανάνα και η φράουλα. Το πράσινο χόρτο ισορροπεί πολύ καλά με την πικρίλα. Το πικάντικο προβάλει την προσωπικότητα το λαδιού αφήνοντας μία ευχάριστη και επίμονη γεύση. Σελίδα 79

81 Από τα παραπάνω (Vossen, 2008; Olint 2000) βλέπουµε ότι το ελαιόλαδο που παράγεται από υπερπυκνής φύτευσης ελιές είναι αξιόλογο. Πιο πρόσφατη µελέτη έδειξε ότι αποτελούν υψηλής ποιότητας ελαιόλαδα µε χαρακτηριστικό τα 600mg/kg Πολυφαινολών (Καφεικό), που είναι φυσικά αντιοξειδωτικά, στη Κορωνέικη (278 Aρµποσάνα και 167 Aρµπεκίνα-σοδιά αρχες 11/2007, Ισπανία). Το 2005 το ελαιόλαδο της California Olive Ranch πήρε χρυσό µετάλλιο κατά τον διεθνή διαγωνισµό γευσιγνωσίας ελαιολάδου (International Olive Oil Tasting Competition) όπου συµµετείχαν 18 χώρες µε 300 φίρµες ελαιολάδου (Olint English edition, 2005) Στο παράρτηµα υπάρχουν και οι αναλύσεις ελαιολάδου από τη πρώτη παραγωγή στην Ελλάδα, στις περιοχές της Ηλείας (Koroneiki i-38) και Λάρισας (Arbequina i-18). Όλα τα δείγµατα είχαν πολύ καλά ποιοτικά χαρακτηριστικά και χαρακτηρίστηκαν ως έξτρα παρθένα ελαιόλαδα (Θ. Αρβανίτης, αδηµοσίευτα). Επιπρόσθετα, η καλλιέργεια του νέου γραµµικού συστήµατος ελαιοκαλλιέργειας είναι απόλυτα συµβατή µε τα συστήµατα ΠΟΠ-ΠΓΕ, µια και σταθεροποιεί σε µία γεωγραφική περιοχή την παραλλακτικότητα της ποιότητας του παραγόµενου ελαιολάδου, παραλλακτικότητα που υπήρχε εξαιτίας των διαφορετικών καλλιεργητικών τεχνικών, του διαφορετικού βαθµού ωριµότητας και της ταχύτητας συγκοµιδής, εντός της περιοχής ΠΟΠ- ΠΓΕ, αλλά και της ταχύτητας ελαιοποίησης, αφήνοντας έτσι τα αµιγώς τοπικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά να επιδράσουν στη διαφοροποίηση της ποιότητας του λαδιού, µε σταθερό κι επαναλαµβανόµενο τρόπο, πράγµα που επιδιώκει η εφαρµογή του Ευρωπαϊκού Κανονισµού ΕΚ 510/2006, περί ΠΟΠ-ΠΓΕ. (Geolivo.gr) 5. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Για την αξιολόγηση της επένδυσης του Συστήµατος Πυκνής Γραµµικής Ελαιοκαλλιέργειας, λαµβάνουµε υπόψη όλες εκείνες τις παραµέτρους που καθορίζουν τόσο τις ταµειακές ροές (όπως εκροές και εισροές), όσο και το κόστος των παγίων, στις επικαιροποιηµένες τιµές του Λίγες µελέτες έχουν δηµοσιευτεί σε παγκόσµιο επίπεδο (Vossen & Connell, 2007; Klonsky, 2009; Roselli et al, 2010) Η παρούσα τεχνοοικονοµική ανάλυση, χρησιµοποιεί ως ιστορικά δεδοµένα τις εγκαταστάσεις του συστήµατος που πραγµατοποιήθηκαν στην Ελλάδα, από το 2006 έως και το Φεβρουάριο του 2010, καλύπτοντας κατ απόλυτο τρόπο όλα τα κέντρα κόστους που αφορούν την εγκατάσταση, διαµόρφωση των δέντρων, µέχρι την πρώτη παραγωγή τους καθώς επίσης και της ετήσιας συντήρησης του ελαιώνα, ανάλογα µε την ηλικία του έως και το 20ο έτος που διαρκεί η επένδυση. (Αρβανίτης, 2010) Σελίδα 80

82 5.1. ΜΕΘΟΔΟΣ Δείγμα. Για την εκπόνηση της παρούσας µελέτης, χρησιµοποιήσαµε δείγµα, λαµβάνοντας υπόψη τα κοστολογικά στοιχεία των γεωργικών εκµεταλλεύσεων έξι (6) παραγωγών, µε εγκαταστάσεις µεγαλύτερες των 50 στρεµµάτων καθώς και 6 παραγωγών µε µικρότερες. Γεωγραφικά το δείγµα τοποθετήθηκε σε 3 περιοχές, δηλαδή 2 παραγωγοί στο Νοµό Ηλείας, 2 στο Νοµό Αιτωλοακαρνανίας καθώς και 2 στη Θεσσαλία, πάντα σε ζεύγη, εκ των οποίων ο ένας εκ των δύο έχει εγκαταστήσει ελαιώνα µεγαλύτερο των 50 στρεµµάτων κι ένας µικρότερο. Στη συνέχεια τα κέντρα κόστους που θα αναφερθούν (πχ ψεκασµός για κυκλοκόνιο µε οξυχλωριούχο χαλκό), τροποποιήθηκαν µε τις τρέχουσες τιµές κτήσης κι εφαρµογής (Φεβρουάριος 2010). Ακολούθως δηµιουργήθηκαν τα κέντρα κόστους ανά ταµιακή ροή, εγγράφοντας πάντα το µεγαλύτερο κόστος για την ίδια εγγραφή, είτε αυτό προέρχεται από τον «µεγάλο» είτε από τον «µικρό» παραγωγό. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζουµε πάντα το µεγαλύτερο δυνατό κόστος των ταµειακών ροών, ανεξαρτήτου περιοχής ή µεγέθους γεωργικής εκµετάλλευσης. Κόστος εργασίας. Επίσης, το κόστος της ιδίας εργασίας του παραγωγού, που αφορά αποκλειστικά και µόνο τη διαµόρφωση του ελαιώνα καθώς και τη χρήση µηχανηµάτων για ψεκασµούς, ζιζανιοκτονία, Topping και Trimming, δεν έχει ληφθεί υπόψη εφόσον η µελέτη αφορά την αξιολόγηση του συστήµατος για τους κατ επάγγελµα αγρότες, που δεν χρησιµοποιούν υπεργολάβους για τις εργασίες αυτές. Για παράδειγµα το ετήσιο κόστος για το «κλαδοκαθάρισµα», αντιστοιχεί σε 1 ηµεροµίσθιο / 5 6 στρέµµατα, µε αποτέλεσµα να µην υπολογίζεται στις ετήσιες ταµειακές ροές, µια και µπορεί κατ απόλυτο τρόπο να καλυφθεί µε την ιδία εργασία του παραγωγού. Αντίθετα, το κόστος εργασίας που αφορά στην εγκατάσταση του ελαιώνα, υπολογίστηκε πως πραγµατοποιείται απόλυτα από εργατικό δυναµικό, αξίας 30 / 8ωρο, χωρίς ο παραγωγός να συµµετέχει µε δική του εργασία. Επιλογή αξίας υλικών Εποµένως προσπαθήσαµε κατά τη διαµόρφωση των ετήσιων ταµειακών ροών, να χρησιµοποιήσουµε τα µεγαλύτερο δυνατό κόστος, που µπορεί να οφείλεται στην τοπική οικονοµία κλίµακας (πχ επιλέγοντας µόνο την τιµή του ακριβότερου οξυχλωριούχου χαλκού, που ενδεχοµένως είναι ακριβότερος στην Ηλεία για τον παραγωγό µε µικρότερη εγκατάσταση από 50 στρ). Αφαιρέσαµε επίσης τη συµµετοχή του παραγωγού σε «βαρύτερες» καλλιεργητικές εργασίες (όπως η εγκατάσταση του ελαιώνα), υπολογίζοντας ως ιδία εργασία µόνο τη χρήση µηχανηµάτων και την ετήσια διαµόρφωση των δέντρων. (Θ. Αρβανίτης, 2010). Τέλος, το κόστος του ελαιοτριβείου υπολογίζεται στα 10 λεπτά το λίτρο. Σελίδα 81

83 5.2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Σελίδα 82

84 Σελίδα 83

85 (Αρβανίτης, 2010) 6. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Συνοπτικά οι Ταµειακές Ροές της 20ετίας έχουν ως εξής: (κατά τους υπολογισµούς δεν λαµβάνουµε υπόψη το ύψος του πληθωρισµού, δεδοµένου πως το κόστος του επηρεάζει ισόποσα όλες τις αξίες προϊόντων και Υπηρεσιών. Επίσης θεωρούµε την αξία του ελαιολάδου κατά µέσο όρο σταθερή, στα 2,3 / Kgr) (Αρβανίτης, 2010) Σελίδα 84