ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΛΕΙΨΗ:

Transcript

1 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΛΕΙΨΗ: Διαχείριση νερού, ενέργειας και γης για βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ MOBILISING EUROPEAN RESEARCH FOR DEVELOPMENT POLICIES ΕΥΡΩΠΑЇΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝΑΝΑΠΤΥΞΗ

2

3 MOBILISING EUROPEAN RESEARCH FOR DEVELOPMENT POLICIES ΕΥΡΩΠΑЇΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΛΕΙΨΗ: Διαχείριση νερού, ενέργειας και γης για βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 2011/2012

4

5 Ευρωπαїκή Έκθεση για την Ανάπτυξη 2011/2012 Συνοπτική περίληψη ΣΥΝΟΨΗ ΚΑΙ ΚΥΡΙΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η καθολική πρόσβαση σε νερό και ενέργεια και η επίτευξη επισιτιστικής ασφάλειας με βιώσιμο τρόπο καθίστανται όλο και πιο δύσκολες. Σχεδόν 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι υποσιτίζονται, 0,9 δισεκατομμύρια δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό και 1,5 δισεκατομμύριο δεν έχουν πρόσβαση σε πηγές ηλεκτρισμού. Η βελτιωμένη διακυβέρνηση νερού, ενέργειας και γης θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην επίτευξη των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας (ΑΣΧ). Ταυτόχρονα, το πλαίσιο για τη διαχείριση των πόρων μεταβάλλεται ραγδαία. Πολλοί φυσικοί πόροι που συντηρούν τη ζωή βρίσκονται όλο και περισσότερο σε έλλειψη. Υπάρχουν πλέον αδιάσειστες αποδείξεις ότι ο πλανήτης αγγίζει ή έχει υπερβεί ορισμένα όριά του. Στα προβλήματα περιλαμβάνονται οι συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, η διαθεσιμότητα πόσιμου νερού, η αλλαγή χρήσης γης και οι απώλειες της βιοποικιλότητας. Η παρούσα έκθεση εστιάζει στο νερό, την ενέργεια και τη γη. Εξετάζει τους περιορισμούς που τίθενται στην κάθε κατηγορία και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους και κατόπιν εξετάζει πώς μπορούν να τύχουν κοινής διαχείρισης ώστε να προαχθεί η ανάπτυξη στις αναπτυσσόμενες χώρες με τρόπο περιβαλλοντικά βιώσιμο και χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς. Ο αυξανόμενος πληθυσμός της γης και η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη ασκούν νέες πιέσεις στους φυσικούς πόρους. Το έτος 2030, η ζήτηση για ενέργεια και νερό αναμένεται να αυξηθεί κατά 40% και για σίτιση κατά 50% σε σύγκριση με τα σημερινά επίπεδα. Σε έναν διασυνδεδεμένο κόσμο, οι πιέσεις αυτές εντείνονται όταν οι λύσεις για τους περιορισμούς πόρων σε έναν τομέα δημιουργούν πρόσθετη επιβάρυνση σε έναν άλλο. Για παράδειγμα, η διεύρυνση της παροχής βιοκαυσίμων μπορεί να συμβάλλει στις πιέσεις τόσο στη γη όσο και στο νερό (Σχήμα 1). Οι χώρες που επιδιώκουν επισιτιστική ασφάλεια στο εσωτερικό τους έχουν αποκτήσει υπερπόντια εδάφη, ορισμένες φορές εις βάρος της πρόσβασης των τοπικών κοινοτήτων σε γη και νερό. Σχήμα 1 Ο σύνδεσμος Νερού - Ενέργειας - Γης (ΝΕΓ) Γη για δάση Γη Νερό Νερό για οικοσυστήματα Γη για βιοποικιλότητα Γη για γεωργία Τροφή Βιοκαύσιμα Τιμές διοξειδίου του άνθρακα Ενέργεια από βιομάζα Νερό για ανθρώπινη κατανάλωση Νερό για γεωργία Γη για καταυλισμούς / υποδομές Νερό για βιομηχανική χρήση Γεωθερμία Ηλιακή και αιολική ενέργεια Υδροηλεκτρική ενέργεια Αφαλάτωση Σύνδεσμος που επηρεάζεται από σχετικές τιμές, τεχνολογία, οικονομικές συνθήκες, πολιτικές και θεσμούς Δραστηριότητα που επιδεικνύει το σύνδεσμο Βιοποικιλότητα Ενέργεια 3 ΕΥΡΩΠΑЇΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΝ

6 Συνοπτική περίληψη Ευρωπαїκή Έκθεση για την Ανάπτυξη 2011/2012 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΝΕΓ Η παρούσα έκθεση παροτρύνει τη διεθνή κοινότητα να μεταβάλλει ριζικά τις προσεγγίσεις της στη διαχείριση του νερού, της ενέργειας και της γης (ΝΕΓ) με σκοπό τη στήριξη της βιώσιμης ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς στις φτωχότερες αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτή η ριζική μεταμόρφωση είναι αναγκαία για την ικανοποίηση της αυξανόμενης ζήτησης σε νερό, σίτιση και ενέργεια, χωρίς υπέρβαση των περιβαλλοντικών ορίων ή των σημείων ανατροπής της ισορροπίας. Περιλαμβάνει θεσμική αλλαγή και κοινή υλοποίηση από το δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για τη διαχείριση του συνδέσμου ΝΕΓ υπογραμμίζει τη σημασία ορισμένων λύσεων (π.χ. πληρωμές για οικοσυστημικές υπηρεσίες) και υποβαθμίζει την καταλληλότητα άλλων (π.χ. αναθέσεις για την παραγωγή βιοκαυσίμων). Οι φτωχοί αποτελούν τους περιστασιακούς νικητές αλλά τους συχνούς ηττημένους σε έναν κόσμο με περιορισμένους πόρους. Ενδέχεται να διαπιστώσουν ότι οι τιμές αυξάνονται για αναγκαία είδη και υπηρεσίες αυξημένων πόρων, όπως η σίτιση και η ενέργεια. Εάν η ανάπτυξη περιορίζεται από φυσικές ή οικονομικές ελλείψεις, τότε και οι ευκαιρίες τους για απασχόληση ενδέχεται επίσης να μειωθούν. Ωστόσο, αυτά δεν αποτελούν αναπόφευκτες συνέπειες. Είναι δυνατό ένα εναλλακτικό όραμα με βιώσιμη και χωρίς περιορισμούς ανάπτυξη που παρέχει βιοτικούς πόρους για όλους, διαφυλάσσει το περιβάλλον και είναι μακροπρόθεσμα βιώσιμη. Το 2012, το έτος της Διάσκεψης Κορυφής για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη και τη Βιώσιμη Πρόσβαση για Όλους στην Ενέργεια, αυτό το νέο όραμα θα διαμορφώσει την παγκόσμια δράση. Πώς μπορεί να υλοποιηθεί ένα νέο όραμα; Να μην επαφίεται αποκλειστικά στην αγορά το δικαίωμα να αποφασίζει για τις αντικρουόμενες χρήσεις των πόρων και να κατανέμει αυτές μεταξύ πλούσιων και φτωχών. Υπάρχουν πολλές αδυναμίες της αγοράς εντός του τρέχοντος οικονομικού συστήματος για να επιτευχθούν ήπια αποτελέσματα σε όλες τις περιπτώσεις. Τα διογκούμενα προβλήματα με την κλιματική αλλαγή απεικονίζουν την πρόκληση πολύ καθαρά. Αντίθετα, απαιτείται συνδυασμός δημόσιας και ιδιωτικής δράσης για να υπάρξει ανταπόκριση στις προκλήσεις και αξιοποίηση των ευκαιριών. Τρεις τύποι εμπλεκομένων μερών πρέπει να αντιμετωπίσουν την πρόκληση της μετεξέλιξης με σκοπό τη βιώσιμη ανάπτυξη χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς. Ο εθνικός δημόσιος τομέας θεσπίζει το ρυθμιστικό και νομοθετικό πλαίσιο, χρησιμοποιεί τις δημόσιες δαπάνες, συντονίζει και διευκολύνει. Ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να ανταποκριθεί καθιστώντας τα επιχειρηματικά του μοντέλα πιο βιώσιμα και κοινωνικά αλληλέγγυα, καθώς και επενδύοντας σε βιώσιμα αποτελέσματα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (EΕ) μπορεί να υποστηρίξει τις φτωχότερες χώρες με εσωτερικές πολιτικές παραγωγής και κατανάλωσης, ως σημαντικός εμπορικός και επενδυτικός εταίρος, ως σημαντικός χρηματοδότης, αλλά και μέσω της συμβολής της στην παγκόσμια διακυβέρνηση, καθώς επίσης και προωθώντας την καλύτερη συνοχή των πολιτικών για την ανάπτυξη. Σχήμα 2 Αντιμετωπίζοντας την έλλειψη: Επιλογές διαχείρισης του συνδέσμου ΝΕΓ Διαχείριση ζήτησης Δημόσιος τομέας (Συντονισμός, Δαπάνες, Κανόνες) ΕΕ (Εσωτερικό, Εμπόριο, Βοήθεια και Παγκόσμια) Βιώσιμη κατανάλωση και παραγωγή (κατάρτιση, τιμολόγηση, ανακύκλωση, επιχειρηματικά πρότυπα βιώσιμα και χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς) Ιδιωτικός τομέας (Χρήστης, Προμηθευτής) Αύξηση ποσότητας και ποιότητας ζήτησης Αύξηση αποτελεσματικότητας Πρωτοβουλία για το σύνδεσμο του νερού (συντονισμός, δικαιώματα χρήστη, πρόσβαση, πληρωμές για οικοσυστημικές υπηρεσίες) Εταιρικές σχέσεις για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (συντονισμός, ρυθμιστικός, ανάμιξη, τεχνολογία) Μεταφορά τεχνολογίας (συνεργασία Ε & Τ, επενδύσεις, δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας ΣΔΙΤ στη γεωργία (διακυβέρνηση, καινοτόμα χρηματοδότηση, αλυσίδες αξίας) Αύξηση ανθεκτικότητας και επικέντρωση στους φτωχούς Καινοτομία στη γεωργία, Ε & Α Πολιτική για τη γη χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς Κοινωνική προστασία και συμμετοχή στις ωφέλειες Ελεύθερο εμπόριο ΕΚΕ (Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη) Καινοτομία στη βάση της πυραμίδας 4

7 Ευρωπαїκή Έκθεση για την Ανάπτυξη 2011/2012 Συνοπτική περίληψη Όλα τα εμπλεκόμενα μέρη πρέπει να έχουν υπόψη τους το εύρος επιλογών για τη διαχείριση των πιέσεων που σημειώνονται όσον αφορά το νερό, την ενέργεια και τη γη. Έως τώρα έχει δοθεί έμφαση σε μερικές λύσεις: Οι επιχειρήσεις υπογραμμίζουν τις ευκαιρίες στην αύξηση της ζήτησης και την αύξηση της αποτελεσματικότητας στη χρήση των πόρων. Η έννοια της πράσινης οικονομίας του Ρίο+20 τονίζει τη διεύρυνση της βάσης πόρων, της αποτελεσματικότητας στη χρήση αυτών και της βιώσιμης κατανάλωσης και παραγωγής. Οι ΜΚΟ τονίζουν το δίκαιο καταμερισμό των πόρων υπέρ των φτωχών. Άλλοι υπογραμμίζουν την ανθεκτικότητα έναντι των ακραίων κλιματικών φαινομένων. Η παρούσα ευρωπαϊκή έκθεση για την ανάπτυξη υποστηρίζει την άποψη ότι το μέγεθος και ο επείγων χαρακτήρας των προβλημάτων απαιτούν μετεξελικτική δράση με συνδυασμό τεσσάρων πυλώνων (ΖΠΑΑ): επηρεασμός των προτύπων ζήτησης ώστε αυτά να αντικατοπτρίζουν τις τιμές της έλλειψης (π.χ. βιώσιμη κατανάλωση και παραγωγή με τη μείωση των απορριμμάτων και τη μεταβολή του τρόπου διαβίωσης) βελτίωση της ποσότητας και της ποιότητας προσφοράς (π.χ. συνεργασίες σε θέματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, γαιών, αποθήκευσης νερού με τον κατάλληλο επιμερισμό οικονομικών πόρων, ρυθμίσεων και γνώσης) αύξηση της αποτελεσματικότητας (π.χ. μεταφορά τεχνολογίας, εθνικά συστήματα καινοτομίας) αύξηση της ανθεκτικότητας έναντι των ακραίων φαινομένων και οφέλη για τους φτωχότερους (π.χ. συμμετοχή στα οφέλη, κοινωνική προστασία, εταιρική κοινωνική ευθύνη, πολιτική για γη χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς) Το σχήμα 2 απεικονίζει τις σημαντικές συστάσεις πολιτικής της έκθεσης και τις ευκαιρίες δράσης που αφορούν το σύνδεσμο ΝΕΓ, πολλές εκ των οποίων απαιτούν συντονισμό μεταξύ των εμπλεκομένων μερών και φορέων. Η έκθεση αναλύει με περισσότερη λεπτομέρεια με ποιον τρόπο απαιτείται δράση ιδίως σε πέντε τομείς: 1. Δραστική μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος κατανάλωσης (ιδίως, αλλά όχι μόνον, σε ανεπτυγμένες χώρες όπως στην ΕΕ), με σκοπό την προώθηση της ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς και χωρίς αύξηση στη χρήση πόρων. 2. Προώθηση της καινοτομίας με σκοπό την αύξηση της γεωργικής παραγωγικότητας, ώστε να παραχθεί βιώσιμα τροφή για περισσότερα από 9 δισεκατ. ανθρώπων έως το έτος 2050 και την αναβάθμιση των τεχνολογιών ανανεώσιμης ενέργειας που συμβάλλουν στην παροχή βιώσιμης ενέργειας για όλους έως το Καθιέρωση ή αναμόρφωση θεσμών για μία ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση πόρων. 4. Άσκηση πιέσεων για μια πολιτική για τη γη χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς, ώστε να εξασφαλίζεται η πρόσβαση σε γη και νερό για τους πιο φτωχούς και ευάλωτους. 5. Τιμολόγηση των φυσικών πόρων και υπηρεσιών με τρόπο ενιαίο και κατάλληλο (π.χ. χρησιμοποιώντας εργαλεία όπως πληρωμές για οικοσυστημικές υπηρεσίες - PES), με παράλληλη διασφάλιση των συνθηκών διαβίωσης των πιο φτωχών. Αυτό το ριζικό μακροπρόθεσμο θεματολόγιο πρέπει να αντικατοπτρίζεται στις αξίες και τους θεσμούς του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Επίσης, θα θέτει σε αμφισβήτηση τις προκλήσεις της δημόσιας, ιδιωτικής και παγκόσμιας διακυβέρνησης. Θέτει το πλαίσιο για την επερχόμενη σύνοδο του Ρίο+20 και πρέπει να επηρεάσει το σχεδιασμό και την πολιτική της αναπτυξιακής πολιτικής της ΕΕ. Η διεθνής κοινότητα χρειάζεται να θεσπίσει τις κατάλληλες δομές διακυβέρνησης και να καταστήσει διαθέσιμους επαρκείς οικονομικούς πόρους (χρησιμοποιώντας ενισχύσεις, καινοτόμα χρηματοδότηση ανάπτυξης και υπεύθυνες ξένες άμεσες επενδύσεις) για να στηρίξει τη μετεξέλιξη προς μία βιώσιμη ανάπτυξη χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς και με ανθρώπινη ασφάλεια, ιδίως στις φτωχές χώρες. ΤΟ ΜΕΤΑΒΑΛΛΟΜΕΝΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Η ανθρώπινη ευημερία εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα και τη διαχείριση του νερού, της ενέργειας και της γης. Αυτοί αποτελούν βασικούς συντελεστές της παραγωγής εντός του οικονομικού συστήματος και τμήμα των οικοσυστημάτων που ρυθμίζουν και διατηρούν τις προϋποθέσεις διαβίωσης. Το φυσικό κεφάλαιο αντιστοιχεί στο ένα τέταρτο του συνολικού πλούτου στην υποσαχάρια Αφρική και οι φυσικοί πόροι είναι συχνά η κύρια πηγή εισοδήματος για τους φτωχότερους ανθρώπους στον κόσμο. Εντούτοις, η απουσία επενδύσεων σε υποδομές και ικανότητες καθώς και ενός ευνοϊκού πλαισίου περιορίζουν την πρόσβαση τόσο σε νερό όσο και σε υποδομές αποχέτευσης, όπως επίσης και στην ενέργεια, και περιορίζουν την παραγωγικότητα της γης. Η αύξηση του πληθυσμού, η άνοδος των εισοδημάτων και η παγκόσμια περιβαλλοντική αλλαγή δημιουργούν ένα νέο πλαίσιο διαχείρισης φυσικών πόρων. Το πλαίσιο αυτό δημιουργεί ευκαιρίες ανάπτυξης, ωστόσο παρουσιάζει και σημαντικές προκλήσεις. Η άνοδος των εισοδημάτων πιθανόν να επιφέρει αύξηση της ζήτησης σε ένα εύρος προϊόντων και υπηρεσιών, προσφέροντας στις χώρες πολύτιμες ευκαιρίες να συνειδητοποιήσουν το δυναμικό δημιουργίας πλούτου από το νερό, την ενέργεια και τη γη. Ταυτόχρονα, η αυξημένη ζήτηση θα δημιουργήσει νέες πιέσεις στην ικανότητα αναγέννησης των ανανεώσιμων πόρων και στην ικανότητα απορρόφησης των φυσικών συστημάτων της Γης. Τα φτωχά και ευάλωτα άτομα είναι τα πλέον εκτεθειμένα και τα λιγότερο προετοιμασμένα να αντιμετωπίσουν τις πιθανές αρνητικές συνέπειες. Η διασύνδεση των διαφόρων φυσικών πόρων αλλά και των τοπικών και παγκόσμιων διαδικασιών για την εκμετάλλευσή τους τονίζει τα περίπλοκα ζητήματα που ανακύπτουν στην αντιμετώπιση των εν λόγω προκλήσεων με τρόπους που επίσης αξιοποιούν αποτελεσματικά τις ευκαιρίες. Οι στενές διασυνδέσεις μεταξύ νερού, ενέργειας και γης -την οποία αποκαλούμε σύνδεσμο ΝΕΓ (Σχήμα 1)- καθιστούν σαφές το γεγονός ότι η διαχείριση του καθενός από αυτά δεν μπορεί να αξιολογηθεί ανεξάρτητα, αλλά πρέπει να 5 ΕΥΡΩΠΑЇΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΝ

8 Συνοπτική περίληψη Ευρωπαїκή Έκθεση για την Ανάπτυξη 2011/2012 ιδωθεί ως μέρος ενός ολοκληρωμένου συστήματος. Η χρήση μιας προοπτικής συνδέσμου ΝΕΓ για τη διαχείριση νερού, ενέργειας και γης αφορά τόσο την ίδια τη διαχείριση των διασυνδέσεων μεταξύ των πόρων όσο και το είδος αυτής ώστε να λαμβάνει υπόψη τις διατομεακές επιπτώσεις των επιμέρους πολιτικών. Συνεπώς, η εστίαση στο σύνδεσμο ΝΕΓ αποτελεί μια αναλυτική προσέγγιση που διευκολύνει την ανάπτυξη λύσεων βασισμένων σε μία ολοκληρωμένη αξιολόγηση προκλήσεων και ευκαιριών κατά τη διαχείριση νερού, ενέργειας και γης. Η σημασία του συνδέσμου ΝΕΓ υπογραμμίζεται από ποικίλα χαρακτηριστικά. Πρώτον, ο κόσμος κινείται προς μία κατάσταση όπου θα υπάρχει απόλυτη έλλειψη ορισμένων πόρων και ανικανότητα δημιουργίας αποθεμάτων, ενώ ο πόρος που βρίσκεται σε έλλειψη θα μπορεί να αποτελέσει έμμεσο περιορισμό, γεγονός που παρουσιάζει τόσο προκλήσεις όσο και ευκαιρίες για την ανεύρεση ολοκληρωμένων λύσεων. Δεύτερον, οι πόροι παρουσιάζουν αυξανόμενο αλληλοσυσχετισμό. Η έλλειψη συντονισμού μεταξύ των πολιτικών για το νερό, την ενέργεια και τη γη πρέπει να αντιμετωπιστεί ώστε να αποφευχθούν οι αρνητικές επιπτώσεις αυτών των συσχετισμών. Τρίτον, αν και υπάρχουν αγορές για την τιμολόγηση των παραδοσιακών εισροών (π.χ. εργατικό δυναμικό, κεφάλαιο), οι αγορές για την τιμολόγηση της γης και του νερού -καθώς και οι προϋποθέσεις για σαφή δικαιώματα ιδιοκτησίας και δεδομένα για συνθήκες πόρων - είναι συχνά ανεπαρκείς, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ή σε ό,τι αφορά την ικανότητα της ατμόσφαιρας να δημιουργεί αποθέματα άνθρακα, απλώς δεν υφίστανται. Τέλος, ο σύνδεσμος επηρεάζει δυσανάλογα τις φτωχότερες πληθυσμιακές ομάδες. Και τα τρία στοιχεία στο σύνδεσμο αποτελούν βασικούς βιοτικούς πόρους και συχνά είναι δωρεάν ώς ένα βαθμό. Καθώς ο κόσμος κινείται προς την απόλυτη έλλειψη ορισμένων από αυτούς τους πόρους, οι φτωχοί πληθυσμοί είναι οι πρώτοι που θα βιώσουν την πίεση στους δικούς τους βιοτικούς πόρους. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΚΑΙ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΔΙΩΞΗ ΤΗΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΧΩΡΙΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥΣ Το μεταβαλλόμενο πλαίσιο καθιστά αναγκαία τη μετεξέλιξη σε ένα νέο πρότυπο ανάπτυξης που είναι ταυτόχρονα βιώσιμο και χωρίς αποκλεισμούς. Οι τρεις ουσιαστικές αρχές που εντάσσονται στην έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς (ΒΑΑ) μπορούν να ορισθούν εν ευρεία εννοία ως σταθερή ανάπτυξη σύμφωνη προς τους φυσικούς κύκλους που καθιστούν δυνατό στα οικοσυστήματα να αναπληρώνουν τους πόρους τους, να απορροφούν τα απορρίμματα και να διατηρούν ικανές συνθήκες διατήρησης της ζωής, ενώ ταυτόχρονα παρέχουν σε όλους την ευκαιρία να συμμετέχουν και να απολαύσουν τα οφέλη του αυξανόμενου πλούτου για την παρούσα και τις μελλοντικές γενιές. Αναπόφευκτα θα υπάρξουν συμβιβασμοί, αλλά υπάρχουν και εν δυνάμει "τριπλές ωφέλειες". Το νέο πλαίσιο διαχείρισης των φυσικών πόρων ενέχει σοβαρούς κινδύνους για τη βιωσιμότητα και την έλλειψη αποκλεισμών. Ο κόσμος έχει ήδη υπερβεί τρία από τα εννέα όρια του πλανήτη, εντός των οποίων μπορεί να λειτουργεί με ασφάλεια: απώλεια της βιοποικιλότητας, δημιουργία φορτίων αζώτου και φωσφόρου και κλιματική αλλαγή. Η οξίνιση των ωκεανών και τα όρια του πόσιμου νερού αναμένεται να είναι τα επόμενα εντός των επόμενων 50 ετών (Rockström et al. 2009), Ο κίνδυνος προσέγγισης των σημείων ανατροπής της ισορροπίας ή προσέγγισης αυτών στο εγγύς μέλλον θα θέσει σε κίνδυνο τη μελλοντική ευημερία των φτωχότερων πληθυσμών, που θα πληγούν περισσότερο από την περιβαλλοντική υποβάθμιση. Η εφαρμογή της τεχνολογίας που αποτέλεσε τη βάση της Πράσινης Επανάστασης στη δεκαετία του 1960 δεν θα παράξει με βιώσιμο τρόπο τροφή για 9,3 δισεκατομμύρια ανθρώπους έως το έτος 2050 (Noone, 2011). H βάση φυσικών πόρων της Γης δεν επιτρέπει στις αναπτυσσόμενες και αναδυόμενες οικονομίες να φθάσουν σε καταναλωτικά μοντέλα που ακολούθησαν και εξακολουθούν να ακολουθούν οι αναπτυγμένες χώρες (π.χ. εξάρτηση από την κατανάλωση κρέατος) (Allan, 2011), και επομένως θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ζητήματα διανομής, δεδομένου ιδίως ότι η τεχνολογική πρόοδος δεν υπήρξε επαρκής ώστε να αποσυνδέσει την κατανάλωση των φυσικών πόρων από την οικονομική ανάπτυξη. Είναι αναγκαία η άμεση δράση για να αποτραπούν τα σημαντικά κόστη για την οικονομία και την κοινωνία - η αδράνεια έναντι της κλιματικής αλλαγής μπορεί να μειώσει το παγκόσμιο ΑΕΠ κατά 20% ως το έτος 2050 (Stern, 2006). Οι φτωχότερες χώρες θα αντιμετωπίσουν τις μεγαλύτερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, αν και έχουν συμβάλλει το λιγότερο στο πρόβλημα. Η αυξημένη λειψυδρία θα μπορούσε να οδηγήσει σε ετήσιες απώλειες σιτηρών ύψους 30% της σημερινής κατανάλωσης (WEF, 2011a). Τοπική φυσική λειψυδρία εμφανίζεται σε τμήματα της Κίνας, της Ινδίας, της Μέσης Ανατολής και της υποσαχάριας Αφρικής. Στην Κίνα, η λειψυδρία στοιχίζει περίπου 2,3% του ΑΕΠ (Παγκόσμια Τράπεζα, 2007). Η έλλειψη επενδύσεων στην ανάπτυξη υδάτινων πόρων θα μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντικά μελλοντικά κόστη: περίπου 2% του αφρικανικού ΑΕΠ χάνεται λόγω διακοπών στην ηλεκτροδότηση και έως 25% λόγω ξηρασίας και πλημμυρών στις πληγείσες χώρες (AfDB, 2009). Η περιβαλλοντική υποβάθμιση και η ακατάλληλη ανταπόκριση εκ μέρους του δημοσίου τομέα επηρεάζουν περισσότερο τους φτωχότερους: μεταξύ του 30% και του 60% των υπαρχόντων αγροτικών συστημάτων υδροδότησης δεν λειτουργούν σε καμία χρονική στιγμή (Brikké & Bredero, 2003), με αποτέλεσμα οι ιδιαίτερα φτωχότεροι άνθρωποι, και ιδίως οι γυναίκες και τα κορίτσια, να καταλήγουν να πληρώνουν περισσότερο για χαμηλότερη ποιότητα και λιγότερο αξιόπιστες υπηρεσίες παροχής ύδατος. Ενώ η τήρηση των περιβαλλοντικά και κοινωνικά αποδεκτών ορίων επιβάλλει περιορισμούς στην οικονομική χρήση των φυσικών πόρων, παρέχει επίσης ευκαιρίες για καινοτομία και οικονομικά οφέλη. Η στροφή προς μία πιο φιλοπεριβαλλοντική οικονομία θα απαιτήσει μεγάλο βαθμό καινοτομίας, γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει σε τεράστιες ευκαιρίες. Το Παγκόσμιο Επιχειρηματικό Συμβούλιο για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη (WBCSD) προσφέρει ένα όραμα όπου μεγάλες εταιρίες ισχυρίζονται ότι η τοποθέτηση της βιωσιμότητας στον πυρήνα της αποστολής τους είναι λογική από επιχειρηματικής απόψεως. Πολλές εταιρίες επενδύουν στην πράσινη ενέργεια (π.χ. βιοκαύσιμα, παροχές ηλιακής ενέργειας, μικρο-υδροηλεκτρική ενέργεια, γεωθερμία) σε χώρες από την Κίνα 6

9 Ευρωπαїκή Έκθεση για την Ανάπτυξη 2011/2012 Συνοπτική περίληψη και την Ινδία ως την Κένυα. Οι μεγαλύτερες εταιρίες αρχίζουν να τοποθετούν τη βιωσιμότητα στην πρώτη θέση του σχεδιασμού τους και την μετατρέπουν σε πλεονέκτημα για τις ίδιες. Οι κίνδυνοι και οι ευκαιρίες για τις χώρες, τις περιοχές και τους διάφορους κοινωνικούς τομείς εξαρτώνται από τα συστήματα διακυβέρνησης, το ύψος των εισοδημάτων και τη διαθεσιμότητα σε πόρους. Οι αυξανόμενες πιέσεις στους τομείς του νερού και της γης και η σημασία της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές θα οδηγήσει σε αυξημένα οφέλη σε σχέση με τη γη, το νερό και την ανανεώσιμη ενέργεια. Αυτό θα έχει επίδραση στο εμπόριο, τις επενδύσεις και τα μοντέλα παραγωγής. Οι χώρες και οι ομάδες που έχουν σχετικά περιουσιακά στοιχεία θα έχουν νέες ευκαιρίες, αλλά αυτές συνοδεύονται από κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους. Οι λιγότερο ευνοημένες χώρες, περιοχές και ομάδες αντιμετωπίζουν διαφορετικά είδη κινδύνων και ευκαιριών (π.χ. τμήματα της βόρειας Κίνας, η Ινδία, η Μέση Ανατολή και η Νότια Αφρική έχουν λίγο νερό, ενώ χώρες όπως η Αιθιοπία, η Γκάνα, η Μαδαγασκάρη και το Σουδάν έχουν μεγάλες εκτάσεις γης). Οι αυξημένες πιέσεις αυξάνουν και την ανάγκη για καλή διακυβέρνηση γενικώς. Οι κυβερνήσεις και η επιχειρηματικότητα που ανταποκρίνονται σε αυτή την πρόκληση έχουν ευνοϊκότερη θέση ώστε να δράττονται των ευκαιριών. Τέλος, η αύξηση των εισοδημάτων και των επενδύσεων βοηθά στην παροχή συμπληρωματικών δραστηριοτήτων (υποδομές, δεξιότητες κλπ.) στη χρήση γης, νερού και ενέργειας με στόχο τη ΒΑΑ. ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΝΕΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ Η μετεξέλιξη της οικονομίας προς την κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς απαιτεί ευρεία αλλαγή σε θεσμούς, πολιτικές και αξίες καθώς και τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων. Μία επιτυχής μετεξέλιξη θα εξαρτάται από τα κατάλληλα κίνητρα, όπως η αποτελεσματική ρύθμιση, τα ασφαλή και διαφανή δικαιώματα ιδιοκτησίας, η τιμολόγηση των πόρων και οι συντονιστικές δράσεις που καθοδηγούν την αγορά προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Υπάρχει ανάγκη για έναν ισχυρό ιδιωτικό τομέα, ο οποίος διέπεται από ρυθμιστικό πλαίσιο, με σκοπό την ανταπόκριση σε κίνητρα, την αναγνώριση και την εκμετάλλευση νέων ευκαιριών και την καινοτόμα δράση με τρόπους που είναι σχεδιασμένοι για να υλοποιήσουν το αναπτυξιακό δυναμικό των φυσικών πόρων εντός των φυσικών ορίων. Η θέση νέων πλαισίων, γεγονός που θα σημαίνει και την αντικατάσταση των παλαιών κινήτρων, είναι μία βαθιά πολιτική διαδικασία. Η επίτευξη αυτού θα απαιτήσει μία ισχυρή και επαγρυπνούσα κοινωνία των πολιτών, ηγετικό ρόλο του δημοσίου και αποφασιστική παρέμβαση του κράτους. Θα υπάρξει ανάγκη για την κινητοποίηση σημαντικής πολιτικής βούλησης και πρωτόγνωρα επίπεδα διεθνούς συνεργασίας. Ένα πλαίσιο "τεσσάρων πυλώνων" ή ΖΠΑΑ για την αξιολόγηση των ρόλων του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα καθώς και η μεταξύ τους σχέση αντιμετωπίζει τις νέες προκλήσεις στη διαχείριση των φυσικών πόρων και ωθεί προς την κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς. Πρώτον, πρέπει να υπάρξει διαχείριση της ζήτησης, ώστε αυτή να αντιστοιχεί στο βαθμό της έλλειψης, τόσο για το μεμονωμένο πόρο όπως και για μια δέσμη πόρων. Δεύτερον, πρέπει να υπάρξει διαχείριση της προσφοράς πόρων με σκοπό τη βελτίωση της ποσότητας και της ποιότητας. Τρίτον, πρέπει να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα στη χρήση των πόρων. Τέταρτον, οι αναπτυξιακές στρατηγικές πρέπει να εστιάσουν στην ανθεκτικότητα και τις καλές συνθήκες διαβίωσης των φτωχότερων πληθυσμών ενόψει των κλονισμών σε οικονομία και πόρους. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΝΕΓ Η διαχείριση των στοιχείων του συνδέσμου ΝΕΓ εξαρτάται από μία ολοκληρωμένη προσέγγιση. Δεν μπορεί κανείς να παρατηρεί μία σταγόνα νερό, ένα τεμάχιο γης ή ένα kilojoule ανανεώσιμης ενέργειας μόνον μέσω της μονής θεώρησης μίας τομεακής πολιτικής ή ενός συστήματος διαχείρισης. Αυτό που μπορεί να εμφανίζεται ως αποτελεσματική πολιτική από μία διάσταση είναι ενδεχομένως βλαπτικό για τους άλλους πόρους, ενώ οι διαφορετικοί τρόποι αξιοποίησης του νερού και της γης ή της παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας ασκούν διαφορετικές πιέσεις στους άλλους πόρους. Μία κατάλληλη απάντηση στις προκλήσεις που προκύπτουν, και ειδικά οι συνδέσεις μεταξύ νερού, ενέργειας και γης, καθιστούν επιτακτική την εξέταση και τη διαχείριση των συμβιβασμών, όχι μόνον μεταξύ χρηστών και χρήσεων του ιδίου πόρου, αλλά και των λοιπών πόρων που σχετίζονται. Τα ζητήματα διαχείρισης στα σημεία επαφής μεταξύ των πολιτικών ΝΕΓ επηρεάζονται από παράγοντες όπως (1) η διαθεσιμότητα σε γη και υδάτινους πόρους, (2) η κατανάλωση αυξημένων πόρων και τα πρότυπα παραγωγής, (3) η πρόσβαση των φτωχότερων πληθυσμών σε νερό, ενέργεια και γη, και κυρίως (4) η χρηστή αρμόζουσα διακυβέρνηση και τα συστήματα παρακολούθησης. Οι παράγραφοι που ακολουθούν πραγματεύονται τη διαχείριση των τριών στοιχείων του συνδέσμου ΝΕΓ. Εστιάζουν στον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνονται οι παγκόσμιες προκλήσεις στον τομέα, στις ενέργειες δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για κάποια από τα ζητήματα και στον τρόπο με τον οποίο η διαχείριση του ενός επηρεάζει τη διαχείριση του άλλου. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΕΡΟΥ Οι πιέσεις που ασκούνται στο νερό εξελίσσονται πολύ διαφορετικά στις διάφορες περιοχές του πλανήτη σε συνάρτηση με παράγοντες όπως η διαθεσιμότητα των πόρων, το ύψος των εισοδημάτων και η διακυβέρνηση. Το νερό είναι ήδη πλήρως ανεπτυγμένο και βρίσκεται σε φυσική λειψυδρία σε διάφορες αναδυόμενες οικονομίες, και επίσης σε τμήματα της Ανατολικής και Νότιας Αφρικής. Πολλές χώρες χαμηλού εισοδήματος έχουν αρκετό νερό για να καλύψουν τις ανάγκες τους, αλλά παρουσιάζεται οικονομική έλλειψή του, λόγω της ανεπαρκούς οικονομικής, ανθρώπινης και τεχνικής ικανότητας στην παροχή και διατήρηση των υποδομών, ώστε να είναι δυνατή η πρόσβαση σε αυτό. Άλλες χώρες υποφέρουν από υπερβολικές ποσότητες νερού υπό τη μορφή πλημμυρών. 7 ΕΥΡΩΠΑЇΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΝ

10 Συνοπτική περίληψη Ευρωπαїκή Έκθεση για την Ανάπτυξη 2011/2012 Οι κλιματικές μεταβολές και τα ακραία φαινόμενα, όπως η ξηρασία και οι πλημμύρες, θα εντείνουν τις δυσκολίες στη διαχείριση και στην προμήθεια. Από πλευράς ανάπτυξης, κύρια πρόκληση αποτελεί η ενίσχυση της ασφάλειας των υδάτων για τους ευάλωτους πληθυσμούς. Ορίζουμε ως ασφάλεια των υδάτων τη διαθεσιμότητα και την πρόσβαση σε αυτά, την επάρκεια του νερού σε ποσότητα και ποιότητα ώστε να καλύπτει τις ανάγκες των πληθυσμών σε υγεία, βιοτικούς πόρους, οικοσύστημα και παραγωγή, μαζί με ένα αποδεκτό επίπεδο κινδύνου που αφορά τα ύδατα. Η επίτευξη της ασφάλειας των υδάτων απαιτεί επενδύσεις, τόσο στις υδραυλικές όσο και στις θεσμικές υποδομές που απαιτούνται για την αποθήκευση, τη μεταφορά και την αποτελεσματική διαχείριση των υδάτων. Πολλές χώρες δεν έχουν την απαιτούμενη χωρητικότητα αποθήκευσης για να αντιμετωπίσουν τις μεταβολές στον όγκο βροχόπτωσης, και αυτό θα απαιτήσει σημαντικές επενδύσεις σε φυσικές υποδομές. Όπου γίνεται εντατική χρήση των υδάτινων πόρων, αποτελεί προτεραιότητα η επένδυση στη διαχείριση και σε θεσμούς εξομάλυνσης των εντάσεων που προκύπτουν στην κατανομή τους, ιδίως στα σημεία επαφής αγροτικού και αστικού περιβάλλοντος. Σε αυτό το πλαίσιο υφίσταται θεμελιώδης ανάγκη για επένδυση στο σχεδιασμό κατανομής υδάτων, στην ανάπτυξη σύγχρονων συστημάτων δικαιωμάτων επί των υδάτων που καθορίζουν μερίδια επί των διαθέσιμων πόρων για διαφορετικούς χρήστες και χρήσεις, και στη συνετή χρήση των ρυθμιστικών μέσων και εργαλείων της αγοράς για την κατανομή των υδάτων με διαφανή, δίκαιο και αποτελεσματικό τρόπο. Οι μεταρρυθμίσεις στον τομέα των υδάτων επηρεάζονται από την έννοια της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Υδάτινων Πόρων (ΟΔΥΠ), η οποία απαιτεί την "συντονισμένη ανάπτυξη και διαχείριση νερού, γης και συναφών πόρων, στοχεύοντας στη βελτιστοποίηση των συνθηκών διαβίωσης με δίκαιο τρόπο χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η βιωσιμότητα των κρίσιμων οικοσυστημάτων" (GWP, 2000: 22), και επομένως είναι σε μεγάλο βαθμό εναρμονισμένη με την προοπτική ΝΕΓ. Η ΟΔΥΠ σχετίζεται συνήθως με την άποψη ότι οι υδάτινοι πόροι πρέπει να τυγχάνουν διαχείρισης στο επίπεδο των υδρολογικών λεκανών, γεγονός που απαιτεί καλύτερο συντονισμό και λήψη αποφάσεων των διαφορετικών τομέων που κάνουν χρήση νερού, ενώ οι υπηρεσίες ύδρευσης θεωρούνται κοινωνικό και οικονομικό αγαθό. Εντούτοις, λίγες εθνικές κυβερνήσεις έχουν ετοιμάσει παρόμοιες πολιτικές, και η πραγματική "ολοκλήρωση" παραμένει άπιαστο όνειρο. Η έλλειψη σημαντικών και βιώσιμων επενδύσεων εκ μέρους της κυβέρνησης και των χρηματοδοτών αποτελεί πρόβλημα, ιδίως εφόσον οι επενδύσεις αυτές δεν παράγουν "γρήγορο κέρδος" και εύκολα μετρήσιμα αποτελέσματα. Ένα άλλο πρόβλημα είναι η πολιτική πραγματικότητα ότι οι αποφάσεις που αφορούν το νερό, την ενέργεια και τη γη λαμβάνονται συνήθως εκτός πλαισίου των εν λόγω φορέων ενσωμάτωσης, αντανακλώντας έτσι ευρύτερους οικονομικούς στόχους και ενδείξεις που παραμένουν επιμόνως ασυντόνιστα. Υπήρξε σημαντική μετατόπιση αρμοδιοτήτων στη διαχείριση υδάτων μεταξύ διαφόρων διοικητικών επιπέδων, χωρικών διαβαθμίσεων καθώς και του δημόσιου τομέα, του ιδιωτικού τομέα και της κοινωνίας των πολιτών. Από τις αναδυόμενες "ενώσεις συμφερόντων" για τις υπηρεσίες αγροτικής ύδρευσης στην Αιθιοπία, οι οποίες περιλαμβάνουν την κυβέρνηση, τον ιδιωτικό τομέα, τις ΜΚΟ και σε κεντρικό ρόλο τις τοπικές κοινότητες, στις πολυεθνικές εταιρίες που συμμετέχουν σε πρωτοβουλίες όπως η UN CEO Water Mandate and Water Resources Group Phase 2 (Ανάθεση Εντολής των Ηνωμένων Εθνών για το Νερό και τους Υδάτινους Πόρους, Φάση 2), το τοπίο στη διαχείριση του νερού αλλάζει. Ωστόσο, γενικά ο δημόσιος τομέας διατηρεί την εξουσία και κατά κανόνα την εντολή αποσαφήνισης των δικαιωμάτων, καθορισμού τιμών, επίτευξης συμβιβασμών και εξασφάλισης πρόσβασης για τους φτωχούς και τους αποκλεισμένους πληθυσμούς, είτε με το ρόλο του παρόχου ή υποστηρικτή των υπηρεσιών είτε μέσω συμβάσεων με ιδιωτικές εταιρίες. Η χρήση και η διαχείριση του νερού απαιτεί μια ολοκληρωμένη προοπτική που λαμβάνει υπόψη ζητήματα γης και ενέργειας. Κατά πρώτον, το νερό είναι ένας σημαντικός παράγοντας εισροής για τη γεωργία και την ενέργεια, και η χρήση της γης και η ενέργεια έχουν άμεσες συνέπειες στην ποσότητα και την ποιότητα του νερού. Ενώ ολόκληρη η αγροτική παραγωγή χρειάζεται νερό, διαφέρει εάν η γεωργία υδρεύεται με νερό της βροχής ή με συστήματα άρδευσης, ενώ και ο τρόπος χρήσης των λιπασμάτων και των εντομοκτόνων επηρεάζει την ποιότητα του νερού. Το εμπόριο εικονικών υδάτων νερού ενδέχεται να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε περιοχές που αντιμετωπίζουν λειψυδρία, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να εισάγουν νερό με τη μορφή τροφής που καλλιεργήθηκε σε περιοχές με επάρκεια διαθέσιμου νερού. Επιπρόσθετα, η επίδραση των διαφορετικών τρόπων παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας στα συστήματα υδάτινων πόρων ποικίλλει. Η παραγωγή πρώτης ύλης για βιοκαύσιμα, για παράδειγμα, ανταγωνίζεται την παραγωγή τροφίμων σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις σημαντικού μεγέθους, και το υδάτινο "αποτύπωμα" των βιοκαυσίμων είναι μεγάλο σε σύγκριση με άλλες μορφές ενέργειας (βλ. Πλαίσιο 1). Κατά δεύτερον, ιδίως σε περιοχές που αντιμετωπίζουν λειψυδρία, η ενέργεια αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην προμήθεια νερού, π.χ. για την άντληση ή την αφαλάτωση του θαλασσινού νερού, και θα πρέπει να διερευνηθεί η δυνατότητα χρήσης ανανεώσιμης ενέργειας. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Η παροχή ανανεώσιμης ενέργειας μπορεί να παράσχει ενέργεια στους φτωχότερους πληθυσμούς ενώ παράλληλα μειώνει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Δεδομένου ότι οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου που σχετίζονται με τη ενέργεια αυξάνονται, ενώ η ικανότητα της ατμόσφαιρας για απορρόφησή τους είναι πεπερασμένη, ο κόσμος πρέπει να μεταβεί από τις υψηλές στις χαμηλές εκπομπές άνθρακα, ενώ παράλληλα θα εξακολουθήσει να παρέχει τις απαιτούμενες ενεργειακές υπηρεσίες που είναι αναγκαίες για μία βιώσιμη ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς. Ένα βασικό στοιχείο αυτής της μετάβασης είναι η αύξηση της προμήθειας υπηρεσιών ανανεώσιμης ενέργειας και η μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, αρχικά στο βιομηχανοποιημένο κόσμο, αλλά και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Οι μεγάλες αναδυόμενες δυνάμεις σκοπεύουν επίσης να προβούν σε σημαντικές μειώσεις στις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου. Επίσης, μπορεί να υπάρχουν ανεξερεύνητες ευκαιρίες επενδύσεων στον τομέα της 8