Αρχαϊκή Πλαστική. Νέοι τύποι, εξέλιξη ανδρικής και γυναικείας μορφής, γλυπτική και κοινωνία

Transcript

1 Αρχαϊκή Πλαστική Νέοι τύποι, εξέλιξη ανδρικής και γυναικείας μορφής, γλυπτική και κοινωνία

2 Βουστροφηδόν επιγραφή στους μηρούς ΑΝΑΘΗΜΑ «Μ ανέθεκε» «δεκάτη» Χάλκινο αγαλμάτιο από τη Θήβα, αρχ 7 ου αι πχ «Ο Μάντικλος μ αφιέρωσε στον Εκηβόλο Αργυροτοξευτή ως δεκάτη. Εσύ Φοίβε δώσε του ανταμοιβή».

3 ΔΑΙΔΑΛΟΣ Δαιδαλική τέχνη: ολόγλυφα, συστηματική χρήση λίθου και ρόλος της Κρήτης «τα πρώτα γλυπτά που έμοιαζαν ζωντανά» Διοδ. Σικ Παυσ ακόμη και «αυτόματα» Ειδικά, έμφαση σε ξύλινα αγάλματα Πολυδιάστατο το έργο του Δαίδαλου ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ η ονομασία Δαιδαλική τέχνη Χάλκινο ειδώλιο ανδρός από τους Δελφούς, περ. 630 πχ, Κρητικό εργαστήριο

4 Λατομεία Μάρμαρο Πωρόλιθος Υφή, στιλπνότητα, πλαστικότητα, στατικότητα Κυκλάδες, π.χ. Πάριος λυχνίτης = λεπτό λεπτόκκοκο. Νάξιος λυχνίτης λευκό χονδρόκοκκο Αττική: Λευκό πεντελικό, γαλαζωπό Υμηττού ΘΑσίτης, πελοποννησιακοί λίθοι, Μ. Ασίας κ.ά. «Ξεχόντρισμα»

5 Nάξος, Απόλλωνας, Μονολιθικός, κολοσσιαίος κούρος, 6 ος αι πχ Ημιτελής κι αφημένος στα μισά του δρόμου ανάμεσα στο λατομείο και το ιερό του Διονύσου

6 Πρωτεύοντες αγαλματικοί τύποι της αρχαϊκής εποχής αρχ. 7 ου αι πχ 480 πχ: Κούρος: Ορθιος γυμνός έφηβος με χέρια στο πλάι και πόδια σε στάση βηματισμού, μακριά μαλλιά, σε υπερφυσικό ή φυσικό μέγεθος. Εξέλιξη της δαιδαλικής τέχνης. Καλός καγαθός, αριστοκρατικό ήθος, σωματική και πνευματική καλλιέργεια, «ηρωικά ωραίος» Κόρη: όρθια γυναικεία μορφή με χιτώνα και ιμάτιο (συνήθως), επμελημένη κόμμωση, πλούσια κοσμήματα, φέρουσα προσφορές. Συμβολίζει τη χάρη, τη σωφροσύνη, τη φιλεργία, την αριστοκρατική καταγωγή Δευτερεύοντες αγαλματικοί τύποι της αρχαϊκής εποχής: όρθια ανδρική μορφή, καθιστή ανδρική και γυναικεία μορφή, ανακεκλιμένη ανδρική μορφή, επιτύμβια ανάγλυφα (στήλες), σφίγγες, νίκες κ.ά. υβριδικά όντα, ιππέας, αναθέτης (παραλλαγή κούρου). Σύμπλεγμα: μορφές σε άμεση σύνδεση και επαφή μεταξύ τους Σύνταγμα: μορφές τοποθετημένες σε παράταξη χωρίς επαφή Ολόγλυφο: δουλεμένο από όλες τις πλευρές Ανάγλυφο: σε άμεση επαφή με την πίσω επιφάνεια (βάθος), όχι ολόγλυφο Πρόστυπο ή πρόστοιχο: ρηχό, δεν εξέχει πολύ από το βάθος Εξεργο: είναι δουλεμένο σχεδόν σα να είναι ολόγλυφο, αλλά διατηρεί την επαφή με το βάθος Αγαλμα: αρχικά κάθε αντικείμενο που προκαλεί αγαλίαση, σε μεταγενέστερη περίοδο παίρνει την έννοια που έχει σήμερα Ξόανο/έδος: ξύλινο συνήθως λατρευτικό αγάλμα με ελάχιστη διαμόρφωση και πανάρχαια προέλευση

7 Αρχαϊκή Πλαστική: ανάγλυφα και ολόγλυφα έργα από το μέταλλο στο μάρμαρο απεικονίσεις θεών, δείγματα λατρείας, προβολή αγωνιστικών προτύπων, σεβασμός στη μνήμη των νεκρών Αποκρυστάλλωση της αντίληψης του Ωραίου Λέξεις κλειδιά: Φυσιοκρατία και ανθρωπομορφισμός Κούρος κόρη Μειδίαμα Ο κούρος της Αναβύσσου και η Πεπλοφόρος της Ακρόπολης, πχ Η επιτύμβια στήλη του Αριστίωνα, 510 πχ

8 Σούνιον - αεροφωτογραφία

9 Μεγάλη στοά: 38 επί 10μ, εσωτ 6 πώρινοι κίονες με βάσεις από μάρμαρο αγριλέζας => Από τον Α ναό; Εφάπτεται με τον περίβολο ίσως όχι ανοιχτή σε όλο το μήκος της, π.χ. Ν Προσανατολισμός τυπικός Εξω από την Α πλευρά του Ναού: αποθέτης με αρχαικά αγάλματα «Κούροι Σουνίου», πάνω από 3μ Υ, βλ. Και αποθέτες ακρόπολης

10 Κούρος από το Σούνιο (Ιερό Ποσειδώνα, ανάθημα), περ πΧ Υ 3μ Ελλειψη φυσιοκρατίας και οργανικής σύνδεσης μελών, εντυπωσιάζει με το μέγεθος και τις στυλιζαρισμένες λεπτομέρειες (βλ. αυτί σαν έλικα, εγχαράξεις στην πίσω όψη, γόνατο κ.ά.)

11 Αναθηματικό έργο Δυναμισμός και συμβολισμός παρά ακρίβεια και νατουραλισμός Ισως απεικονίζει κάποιον τοπικό ήρωα του Σουνίου Καταστρέφονται στα 480πΧ Από τί;;;;

12 Κούροι Κεραμεικού, 580 πχ Ταφικά σήματα αριστοκρατικών τάφων «Κούρος από την Ιερή Πύλη» Και «κεφαλή Διπύλου» Αστραγαλόσχημοι βόστρυχοι «Ηράκλειον άμμα»

13 Κούροι και αιγυπτιακός κάναβος Επίδραση μνημειακής αιγυπτιακής πλαστικής

14 Κούρος της Αναβύσου (επιτύμβιο), περ. 530 πχ, Υ περ. 2μ Επίγραμμα στη βάση δηλώνει ότι λέγεται Κροίσος και σκοτώθηκε πολεμώντας Εξέλιξη: πλαστικότερη ανατομία, μετωπικότητα αλλά περισσότερη φυσιοκρατία, πιο γλυκές μεταβάσεις, πειστικότερη κίνηση, ελευθερία χεριών, μειδίαμα

15 Κροίσος: Μέγεθος μεγαλύτερο του φυσικού, επιτύμβιο «Στάσου και θρήνησε στου Κροίσου δίπλα το μνήμα που πέθανε όταν στην πρώτη γραμμή τον αφάνισε ο τρομερός Αρης» Από την παγωμενη μυολογία στο οργανωμένο σύνολο Στιβαρό νεανικό χώμα Μειδίαμα: διαμόρφωση παρειών και ζωντάνια στη μορφή ΗΘΟΣ, ανδρεία, καλοί καγαθοί Αριστοκρατικά ιδεώδη παρά την άνοδο της δημοκρατίας

16 Kούρος από τη Βολομάνδρα, 570 πχ Εξέλιξη στη μυολογία, κίνηση, χέρια και κεφάλι Χαρά της ζωής παριανό μάρμαρο!!!

17 Κούρος από τα Μεσόγεια (επιτύμβιο), περ πχ Υ περ. 2μ Ονομα στην πλίνθο: ΑΡΙΣΤΟΔΙΚΟ νοείται η γενική κτητική Εξέλιξη: λυγισμένα χέρια, κοντά μαλλιά σε πίλο (σκουφάκι) για το κράνος, πειστική κίνηση, σωστή ανατομία, φυσιοκρατική απόδοση. Μνήμα αριστοκράτη οπλίτη

18 ΣΥΝΤΑΓΜΑ Κλεόβις και Βίτων από τους Δελφούς Περ Υ κοντόχοντροι με μεγάλα κεφάλια και ογκώδες στέρνο Ονόματα χαραγμένα στις πλίνθους Και υπογραφή γλύπτη «[Πολυ]μήδης εποίε ο Αργείος» Πελοποννησιακό έργο Βλ. και Ηρόδοτο 1.31

19 Κούρος της Μήλου, 550 πχ Λεπτές αναλογίες, αδιαμόρφωτη μυολογία Ρευστά περιγράμματα Σύγκρινε πρότυπα ανατ. Ελλάδος...

20 Κολοσσιαίος κούρος του Ισχυος, 580/70 πχ Υ 5.50μ Από το ιερό της Ηρας στη Σάμο Και δεξιά: ντυμένος κούρος από το σαμιακό ηραίο ΠΡΒΛ. τεχνοτροπία, πρότυπα ηπειρωτικής ελλάδος

21 Το μαρμάρινο σύνταγμα του Γενέλεω, ανάθημα στο Ηραίο της Σάμου, περ πχ. Μήκος 6 μ, επιγραφές Φίλεια, Φιλίππη, Ορνίθη, ]άρχης Γενελεως εποίησε Σύμπλεγμα κούρων από την Τανάγρα, περ. 580 πχ. ανάγλυφο επιτύμβιο έργο Βοιωτικό εργαστήριο, «Δέρμυς και Κίτυλος» έστησε ο Αμφάλκης Δαιδαλικά χαρακτηριστικά Εξεργο - αδεξιότητα

22 Το σύνταγμα του Γενέλεω, περ 550 πχ

23

24 Σχηματική αναπαράσταση κούρων

25 Αρχαϊκή περίοδος: 7 ος -6 ος αιώνας π.χ. Γυναικεία αγάλματα = «κόρες» Η κυρία της Auxerre. H Αρτεμη της Νικάνδρης. Η κόρη του Ηραίου της Σάμου Κόρες από την Ακρόπολη Η Φρασίκλεια Η Νίκη του Αρχέρμου

26 Δαιδαλικός Ρυθμός = περί τα μέσα 7 ου αι σε όλες τις μορφές τέχνης ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Σχηματικότητα Διακοσμητικότητα Απουσία μνημειακού μεγέθους Μονοδιάστατες μορφές Ακαμψία Χαρακτηριστική κεφαλή: Τριγωνικό πρόσωπο Χαμηλό μέτωπο Επιφανειακά, ασύνδετα χαρακτηριστικά «Οροφωτή φενάκη» Κοσμήματα και χρώματα Η Κυρία της Auxerre», γυναικεία μορφή από πωρόλιθο, πχ

27 Διάκοσμος από το ναό του Πρινιά, β μισό 7 ος αι πχ Γυναικείες μορφές, πάνθηρες, ελάφια (από την πίσω ζωφόρο δεν φαίνονται εδώ) Δαιδαλική τέχνη, επιρροή από Αίγυπτο και Ανατολή Γιατί δεν άνθισε η λιθοξοϊκή τέχνη στην Κρήτη;

28 Η λεγόμενη Αρτεμη της Νικάνδρης, πχ Μαρμάρινο «σανιδόμορφο» άγαλμα ανάθημα στο ιερό της Αρτέμιδος στη Δήλο, βουστροφηδόν επιγραφή στο αριστερό πόδι Μετωπικό πλάσιμο Επίβλημα, φαρδιά ζώνη, χέρια στους γλουτούς Επιρροή από «ξόανα» Καινοτομίες: υλικό, μέγεθος, εύγλωτη επιγραφή «Η Νικάνδρη με ανέθεσε σ εκείνη που τοξεύει μακριά τα βέλη της, η εξαίρετη κόρη του Δεινοδίκου από τη Νάξο, αδελφή του Δεινομένους και τώρα σύζυγος του Φράξου»

29 Ξύλινη διαδαλική κόρη, κρητικό εργαστήρι, 7 ος αι πχ Σάμος

30 Πρωτεύοντες αγαλματικοί τύποι της αρχαϊκής εποχής αρχ. 7 ου αι πχ 480 πχ: Κούρος: Ορθιος γυμνός έφηβος με χέρια στο πλάι και πόδια σε στάση βηματισμού, μακριά μαλλιά, σε υπερφυσικό ή φυσικό μέγεθος. Εξέλιξη της δαιδαλικής τέχνης. Καλός καγαθός, αριστοκρατικό ήθος, σωματική και πνευματική καλλιέργεια, «ηρωικά ωραίος» Κόρη: όρθια γυναικεία μορφή με χιτώνα και ιμάτιο (συνήθως), επμελημένη κόμμωση, πλούσια κοσμήματα, φέρουσα προσφορές. Συμβολίζει τη χάρη, τη σωφροσύνη, τη φιλεργία, την αριστοκρατική καταγωγή Δευτερεύοντες αγαλματικοί τύποι της αρχαϊκής εποχής: όρθια ανδρική μορφή, καθιστή ανδρική και γυναικεία μορφή, ανακεκλιμένη ανδρική μορφή, επιτύμβια ανάγλυφα (στήλες), σφίγγες, νίκες κ.ά. υβριδικά όντα, ιππέας, αναθέτης (παραλλαγή κούρου). Σύμπλεγμα: μορφές σε άμεση σύνδεση και επαφή μεταξύ τους Σύνταγμα: μορφές τοποθετημένες σε παράταξη χωρίς επαφή Ολόγλυφο: δουλεμένο από όλες τις πλευρές Ανάγλυφο: σε άμεση επαφή με την πίσω επιφάνεια (βάθος), όχι ολόγλυφο Πρόστυπο ή πρόστοιχο: ρηχό, δεν εξέχει πολύ από το βάθος Εξεργο: είναι δουλεμένο σχεδόν σα να είναι ολόγλυφο, αλλά διατηρεί την επαφή με το βάθος Αγαλμα: αρχικά κάθε αντικείμενο που προκαλεί αγαλίαση, σε μεταγενέστερη περίοδο παίρνει την έννοια που έχει σήμερα Ξόανο/έδος: ξύλινο συνήθως λατρευτικό αγάλμα με ελάχιστη διαμόρφωση και πανάρχαια προέλευση

31 Η κόρη του Χηραμύη, 560 πχ Μαρμάρινη αναθηματική κόρη από το Ηραίο της Σάμου, /επίβλημα επιγραφή στο χιτώνα με τη λέξη «άγαλμα» - Χηραμυης μ ανέθεκεν τ ηρί άγαλμα ιμάτιο φορεμένο λοξά = καινοτομία Χέρι λυγισμένο στο στήθοςλοξό βαρύ απτύχωτο επίβλημα, ποδήρης χιτώνας με ζώνη Κυκλική πλίνθος

32 Η Πεπλοφόρος, 530 πχ Μαρμάρινη αναθηματική κόρη από την Ακρόπολη, ίχνη χρωμάτων, ψέλια, πιθανώς η Αρτεμη ή η Αθηνά

33 Χρωματική αναπαράσταση της Πεπλοφόρου

34 Η κόρη 685 της Ακρόπολης, πχ Μαρμάρινη αναθηματική κόρη από την Ακρόπολη με χιτώνα και ιμάτιο, βηματισμός και χάρις - αρχετυπική εικόνα κι όχι προσωπογραφία Kόρη Ακρόπολης 675, περ. 515 πχ Χρώμα και αφηγηματικότητα

35 Ακρόπολη, Κόρη 682, 515 πχ Γιατί οι περισσότερες στα αφιερώνονται τέλη του αιώνα;;;; Χρωστικές ουσίες: ορυκτές πχ ώχρα, αζουρίτης, αιματίτης, σε σκόνη + συνδετικό υλικό πχ αυγό

36 Ευρήματα από τον Μυρρινούντα Σε αποθέτη με τα την περσική εισβολή

37 πχ, Υ 1,79μ (χωρίς βάση) Κόρη, Φρασίκλεια Ενώτια, ψέλια, ρόδι, στεφάνη, άνθος λωτού ΣΗΜΑ ΦΡΑΣΙΚΛΕΙΑΣ ΚΟΡΗ ΚΕΚΛΗΣΟΜΑΙ ΑΙΕΙ ΑΝΤΙ ΓΑΜΟΥ ΠΑΡΑ ΘΕΩΝ ΤΟΥΤΟ ΛΑΧΟΥΣ ΟΝΟΜΑ ΑΡΙΣΤΙΩΝ ΠΑΡΙ[ΟΣ Μ ΕΠ]Ο[Ε]ΣΕ Ο κούρος από τη Μερέντα (Μυρρινούντα), Υ. 1,89μ

38

39 Η κόρη του Χηραμύη, 560 πχ Μαρμάρινη αναθηματική κόρη από το Ηραίο της Σάμου, επιγραφή στο χιτώνα Φρασίκλεια, πχ μαρμάρινη ταφική κόρη με επίγραμμα, έργο του Αριστίωνα, από τη Μερέντα Αττικής (αρχ Μυρρινούς). Βρέθηκε μαζί με τον αδελφό της σε κοινό τάφο Η Πεπλοφόρος, 530 πχ Μαρμάρινη αναθηματική κόρη από την Ακρόπολη, ίχνη χρωμάτων, ψέλια, πιθανώς η Αρτεμη ή η Αθηνά Η κόρη 685 της Ακρόπολης, πχ Μαρμάρινη αναθηματική κόρη από την Ακρόπολη με χιτώνα και ιμάτιο, βηματισμός και χάρις

40 Η κόρη του Ευθυδίκου, 490 πχ

41 Νίκη Αρχέρμου από τη Χίο, 550 πχ ανάθημα από τη Δήλο Ακρωτήριο? Εν γούνασι σχήμα = ταχύτητα, τρέξιμο Υ 0.90μ «Του Μικιάδη τ ωραίο άγαλμα, τη φτερωτή Νίκη, έργο της δεξιοτεχνίας του Αρχέρμου, δέξου εσύ που στέλνεις τα βέλη σου μακριά, Απόλλωνα, του Χίου, απ όπου κι ο Μέλας ο πατέρας του κατάγεται...» Δυναστεία αναγνωρισμένων γλυπτών, βλ. Πλίνιο

42 Σφίγα Κεραμεικού, 560 πχ - και η πρόσφατη ανακάλυψη της δεύτερης... Ταφικό μνημείο

43 Σφίγγα Ναξίων, από τους Δελφούς, 560 πχ Μυθικό ον, σύμβολο υπεροχής Ναξίων Υ 12.5 μ Κολοσσικό ανάθημα στο ιερό του Απόλλωνα

44 1 & 2 Πεσσος κι αιγυπτιάζον επίκρανο (cave}o) 3. Σφίγγα με ανασηκωμένο κορμό και διπλός έλικας αντί για επίκρανο Π.χ. Στήλη ΜΕγακλέους 4. & 5 Λεπτότερες και συχνά γραπτές, π.χ. Στήλη Αριστίωνα

45 Στήλη από την Αττική, 530 πχ Επιγραφή αναφέρει ότι στήθηκε τούτο το «μνήμα» από τον πατέρα και τη μητέρα του «φίλου» Μεγακλή Γυμνό αγόρι με αρύβαλλο Ντυμένο κορίτσι με άνθος Μετόπες με γρατπή διακόσμηση που τώρα έχει απολεπιστεί

46 Στήλη Αριστίωνα, επιτύμβιο ανάγλυφο, περ. 510 πχ «Αριστίωνος, Εργον Αριστοκλέους» Φυσικοκρατία Οργανική άρθρωση ΣΚΕΦΤΕΙΤΕ: όλα αυτά σώθηκαν επειδή ο Θεμιστοκλής παρότρυνε τους Αθηναίους να χρησιμοποιήσουν ό,τι έβρισκαν μπροστά τους για να αναοικοδομήσουν το αμυντικό τείχος της Αθήνας το οποίο είχε καταρρεύσει μετά τα Περσικά διαβλέποντας ότι η Σπάρτη θα κινούνταν εχθρικά κι ανταγωνιστικά Θουκ «ακόμη και στήλες από σήαμτα και γραπτούς λίθους»

47 Βάση επιτύμβιας στήλης με ανάγλυφες παραστάσεις αθλημάτων, πχ δρόμου, σφαιροβολίας, λακρός Περ. 510 πχ

48 Ανάγλυφο Οπλιτοδρόμου, Αθήνα, περ 500 πχ Τμήμα βωμού ή σύνθετου μνημείου κι όχι στήλη Εντυπωσιακή ένταξη της μορφής στο χώρο Λεπτομέρεια Εκφραση Ανατομία

49 Ο Μοσχοφόρος, ανάθημα από την Ακρόπολη, πχ, Ο αναθέτης ουσιαστικά «παρουσιάζεται» να φέρει ες αεί το πρόσφορο στη θεά Ο «Ρομβος» είναι από τα χαρακτηριστικά αυτά παραδείγματα. Πολλά αντίστοιχα σε ιερά της Ιωνίας

50

51

52 Ο Μοσχοφόρος και ο Παις του Κριτίου Κατά την ανασκαφή του 19 ου αι Βλ και Αθηνά Ευήνορα, περ. 450 πχ

53 Ο ιππέας Rampin, 550 πχ ίσως ένας από τους Διόσκουρους Συχνή μορφή στην Αττική, αναθηματική και ταφική χρήση Βλ. τάξη ιππέων 1,10μ Υ

54 Αναλγλυφο κεραμέα, 510 πχ αναθηματικό

55 Αττικός σφαιρικός αρύβαλλος. Υ. 8εκ Πυγμαίοι και Γέρανοι Σάτυροι με πονηρά ονόματα Περσεύς και Ερμής Υπογραφή «Νέαρχος εποιεσενμε» Η κόρη του Αντήνορος, περ. 530 πχ ανάθημα Νεάρχου «Νέαρχος ἀνέθεκε[ν hο κεραμε]-. ὺς ἔργον ἀπαρχ ν τἀθ[εναίαι]. Ἀντένορ ἐπ[ οίεσεν h] ο Εὐμάρος τ[ὸ ἄγαλμα]

56 Αθηνά Ενδοίου, περ 530 πχ Πολλές βάσεις από την Ακρόπολη φέρουν την υπογραφή του

57 Το επόμενο βήμα στην πλαστική, πχ Ανδρική μορφή: από τον Κούρο στον Παίδα του Κριτίου Γυναικεία μορφή: από την Πεπλοφόρο στην Σκεπτόμενη Αθηνά

58 Ο Παις του Κριτίου, 480 πχ Εργο σταθμός για την ελληνική πλαστική: Φυσικότητα, κίνηση, χιασμός, οργανικότητα, αναπαράσταση Κοντραπόστο: Από τη λανθάνουσα κίνηση στην αντικίνηση «puntelli» Μέγεθος, στήσιμο, ένθετα μάτια Αλλαγή κόμμωσης

59 Ο παις του Κριτίου Περ 480 πχ

60

61

62

63

64 Ο Ξανθός Εφηβος, περ 480 πχ

65

66 Τμήμα του κορμού σχετιζόμενο με τον Ξανθό Εφηβο

67 Οι Τυραννοκτόνοι, 477 πχ των Κριτίου και Νησιώτη ΡΩΜΑΙΚΟ ΑΝΤΙΓΡΑΦΟ Αρμόδιος και Αριστογείτων, στημένο στην Αγορά. «δι ερωτικήν λύπην» Αντικατάσταση του έργου του Αντήνορα (αντιτυραννική παράταξη βλ και ανάδοχος άλλων έργων στους Δελφούς και οικογένεια Αλκμαιωνιδών)

68 H Σκεπτόμενη Αθηνά, πχ Από την ακρόπολη - Μνημείο Αναθηματικό; Ταφικό; Πολιτικό;