ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ (ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΖΟΜΕΝΑ) ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ

Transcript

1 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ (ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΖΟΜΕΝΑ) ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ Μαρία Εμμανουηλίδου, Γεωργοοικονομολόγος, Ομάδα Τοπική Δράσης Leader+, Αναπτυξιακή Εταιρεία Θεσσαλονίκης Εισαγωγή Η περιοχή μελέτης αφορά το τμήμα του όρους Ροδόπη που υπάγεται στην περιοχή ευθύνης της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Δράμας Καβάλας Ξάνθης. Βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο της Ελλάδας και Διοικητικά υπάγεται στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Σύμφωνα με το πρόγραμμα «Ιωάννης Καποδίστριας» αποτελείται από τους Δήμους Κάτω Νευροκοπίου και Παρανεστίου του Νομού Δράμας, τους Δήμους Μύκης και Σταυρούπολης του Νομού Ξάνθης, καθώς και από τις Κοινότητες Σιδηρόνερου του Νομού Δράμας και Κοτύλης, Σατρών και Θερμών του Νομού Ξάνθης. Τα βόρεια σύνορα της περιοχής αποτελούν τμήμα της μεθοριακής γραμμής Ελλάδας-Βουλγαρίας. Η οροσειρά της Ροδόπης αποτελεί φυσικό όριο μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας. Η κεντρική περιοχή του όρους δημιουργήθηκε την παλαιοζωική εποχή, περίπου 500 εκατομμύρια χρόνια πριν, και είναι ένα από τα σπουδαιότερα ευρωπαϊκά οικοσυστήματα από άποψη μορφής και θέσης. Το κλίμα, η γεωλογία και η τοπογραφία της οροσειράς δημιούργησαν ένα τεράστιο φυσικό πλούτο με δάση, λιβάδια, βραχώδεις εκτάσεις και μικρούς ορεινούς υγρότοπους, που συντηρούν μία εξαιρετική χλωρίδα και πανίδα με πολλά ενδημικά είδη (απαντούν περισσότερα από 150 είδη πουλιών και 32 είδη θηλαστικών). Το παρθένο δάσος «Φρακτό», το δασικό σύμπλεγμα Ελατιάς, το Μνημείο της Φύσης «Χαϊντού», ο καταρράκτης Λειβαδίτης, το δασικό χωριό του Ερύμανθου, η λίμνη Λευκογείων αλλά και τα φυσικά θειούχα λουτρά με θεραπευτικές ιδιότητες στις Θέρμες, ο ορεινός όγκος του Εχίνου, οι μεταβυζαντινές εκκλησίες, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας είναι ορισμένοι από το πλήθος των φυσικών, ανθρώπινων και πολιτιστικών πόρων που χαρακτηρίζουν την περιοχή. Αν και η Ευρωπαϊκή Ένωση ήδη από το 1975 έστρεψε το ενδιαφέρον της προς τις ορεινές περιοχές με την έκδοση της Οδηγίας 268, στην Ελλάδα οι ορεινές περιοχές αποτελούσαν για χρόνια ένα παραμελημένο πεδίο ενδιαφέροντος, σχεδιασμών, χρηματοδοτήσεων και δραστηριοτήτων. Ως αποτέλεσμα, παρουσιάσθηκε μία χρονική υστέρηση στην υλοποίηση προγραμμάτων για την ανάπτυξη ορεινών περιοχών, όπως είναι και η περιοχή μελέτης. Αν εξαιρεθούν μορφές ανάπτυξης όπως τα χιονοδρομικά κέντρα που δημιουργήθηκαν σε κάποιες από αυτές, οι ορεινές περιοχές εξακολουθούν να βιώνουν τη γήρανση και τη μείωση του ντόπιου πληθυσμού, την εγκατάλειψη και την υποβάθμιση της γης, την ερήμωση και την καταστροφή του οικιστικού πλούτου. Τα τελευταία χρόνια όμως παρατηρείται έντονη κινητοποίηση για την ανάπτυξη των περιφερειών και τη μείωση των ανισοτήτων, ανακαλύπτεται το «αναπτυξιακό» δυναμικό των ορεινών περιοχών και επιχειρείται η «αξιοποίησή» του στο πλαίσιο της «αειφόρου» ανάπτυξης. Η έννοια της αειφόρου (sustainable) ανάπτυξης, έτσι όπως διατυπώθηκε για πρώτη φορά το 1987 στα πορίσματα της Επιτροπή Brutland (World Commission on Environment and Development, 1987), καθιερώθηκε στη συνέχεια με τη 1

2 Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών στο Ρίο τον Ιούνιο του 1992 (Γρηγορίου κ.α. 1993) και εξελίχθηκε σταδιακά μετά από αυτήν, με επιστέγασμα τη Συνδιάσκεψη του Γιοχάνεσμπουργκ το 2002 (Σιδέρης 2003), συνοψίζεται σχηματικά στην αναζήτηση μίας ανάπτυξης που ικανοποιεί τις ανάγκες της παρούσας γενεάς χωρίς να εξαντλεί τους φυσικούς πόρους και να υποθηκεύει τις ανάγκες των επερχόμενων γενεών. Είναι ο συνδυασμός οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων που επιτρέπει σε μία δραστηριότητα ή σε μία περιοχή να αναπτύσσεται, να εξελίσσεται, να προσαρμόζεται στις καινούργιες συνθήκες, να ανταποκρίνεται στις νέες προκλήσεις σε βάθος χρόνου. Στην παραδοσιακή αυτή θεώρηση των τριών πυλώνων της αειφορίας θα πρέπει πλέον να προστεθεί και ένας τέταρτος, αυτός της διατήρησης της πολιτιστικής ταυτότητας. Ως αειφόρος καλείται η χωρική ανάπτυξη, η οποία συλλαμβάνει τον χώρο με την τριπλή του ιδιότητα, την περιβαλλοντική, την οικονομική-κοινωνική και τη γεωγραφική και αποσκοπεί στην προστασία του ως πολύτιμο φυσικό και πολιτιστικό πόρο, στη διατήρησή του ως υποδοχέα των επιμέρους κοινωνικών και οικονομικών ανθρώπινων δραστηριοτήτων και τέλος, στην ανάδειξή του ως συστατικό στοιχείο της ισόρροπης αστικής και περιφερειακής ανάπτυξης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2001). Από τα μέσα της δεκαετίας του '80, η ύπαρξη κυρίως διαπεριφερειακών και ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων που παρατηρήθηκαν με την ευκαιρία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, ώθησαν την Ευρωπαϊκή Ένωση στην έμφαση των χωρικών διαστάσεων της αειφόρου ανάπτυξης, καθώς η αναζήτηση μίας δυναμικής ισορροπίας επέβαλε τον καθορισμό ορίων και κανόνων ανάπτυξης κάθε οικονομικής δραστηριότητας μέσω της διαδικασίας χωρικού σχεδιασμού (Κούση 2000). Μίας ανάπτυξης που σέβεται την τοπική κοινωνία και το περιβάλλον, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τους πόρους και τη φυσική και πολιτιστική κληρονομιά και εντάσσεται στις "δυνατότητες" του κάθε τόπου. Η ολοκληρωμένη ανάπτυξη των ορεινών περιοχών, όπως και της ορεινής περιοχής της Ροδόπης, επιδιώκεται με τη αειφόρο διαχείριση των φυσικών πόρων, την προώθηση προσοδοφόρων δραστηριοτήτων για τον ντόπιο πληθυσμό και την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών. Η αειφόρος διαχείριση των φυσικών πόρων περιλαμβάνει την ενσωμάτωση του κοινωνικού και περιβαλλοντικού κόστους στην αξία τους και τη διαχείριση τους από τοπικές ομάδες ενώ η εξασφάλιση προσοδοφόρων δραστηριοτήτων για τον ντόπιο πληθυσμό προϋποθέτει την προώθηση εναλλακτικών συνθηκών διαβίωσης και τη διαφοροποίηση των ορεινών οικονομιών, δηλαδή την απεξάρτηση τους από τον γεωργικό τομέα ως μοναδική πηγή εισοδήματος. Υφιστάμενα προγράμματα αειφόρου ανάπτυξης Στην ενότητα αυτή επιχειρείται η παρουσίαση των προσπαθειών που γίνονται σήμερα για την ανάπτυξη του όρους Ροδόπη. Κύρια επιδίωξη των παρεμβάσεων που υλοποιούνται μέσω διαφόρων προγραμμάτων, προς την κατεύθυνση αυτή, είναι η μη υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής εφαρμογής, λαμβάνοντας ωστόσο υπόψη την ανάδειξη της σε κόμβο διέλευσης διευρωπαϊκών δικτύων και σε σπουδαίο τουριστικό προορισμό. Τα αναπτυξιακά κίνητρα μετατοπίζονται, έστω και σταδιακά, από την προώθηση της πρωτογενούς παραγωγής στην ανάπτυξη υπηρεσιών και δραστηριοτήτων κατανάλωσης με την έννοια της διαφοροποίησης, την οριζόντια δηλαδή οικονομική ανάπτυξη σε διάφορους τομείς (οικονομίες σκοπού). 2

3 Τα προγράμματα που υλοποιούνται στην περιοχή μελέτης και τα οποία παρουσιάζονται στη συνέχεια, προσπαθούν να συμβάλλουν στην αειφορία του κοινωνικού και οικονομικού περιβάλλοντος, στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου αλλά και στη βελτίωση των όρων διαβίωσης και της εν γένει ποιότητας ζωής του τοπικού πληθυσμού. LEADER+ Η Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER+ είναι μία Πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά την 3 η Προγραμματική Περίοδο ( ). Το πρόγραμμα υλοποιείται από τις Ομάδες Τοπικής Δράσης και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγγυήσεων Τμήμα Προσανατολισμού) και το πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Το εθνικό πρόγραμμα έχει δύο αναπτυξιακούς στόχους: την ολοκληρωμένη, υψηλής ποιότητας, αειφόρος ανάπτυξη της υπαίθρου και την ενίσχυση της προσπάθειας για άρση της απομόνωσης των περιοχών, σε όλα τα επίπεδα οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Στο πλαίσιο αυτό η Πρωτοβουλία ενθαρρύνει τις υποδειγματικές τοπικές πρωτοβουλίες ανάπτυξης, στηρίζει δράσεις καινοτόμου, υποδειγματικού και μεταβιβάσιμου χαρακτήρα, οι οποίες παρουσιάζουν τις νέες οδούς που μπορεί να ακολουθήσει η ανάπτυξη και στηρίζει τις ανταλλαγές εμπειριών και τη μεταφορά τεχνογνωσίας μέσω συστηματικής και μόνιμης δικτύωσης και συνεργασιών. Τα Μέτρα της Πρωτοβουλίας που συμβάλλουν στην αειφόρο ανάπτυξη είναι το Μέτρο 1.2 "Ενισχύσεις σε επενδύσεις - Στήριξη στην επιχειρηματικότητα" που ενισχύει δράσεις εναλλακτικών ευκαιριών διαβίωσης του τοπικού πληθυσμού, με την ανάπτυξη επιχειρήσεων αγροτικού τουρισμού (καταλύματα, χώροι εστίασης, ειδικές μορφές τουρισμού, κλπ) και επιχειρήσεων αγροτικού και λοιπών τομέων της οικονομίας (οικοτεχνίες, μονάδες μεταποίησης πρωτογενούς παραγωγής, κλπ) αλλά και το Μέτρο 1.4 "Προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς", που αφορά τη αειφόρο διαχείριση είτε των φυσικών πόρων (μονοπάτια, συστήματα προστασίας περιβάλλοντος, κ.α.) είτε των πολιτισμικών (μνημεία, μουσεία, κ.α.). Στην περιοχή της Ροδόπης, στο πλαίσιο δύο Μέτρων, υλοποιούνται 4 έργα, όπως φαίνεται αναλυτικά στον πίνακα 1. Αξίζει να σημειωθεί ότι και τα 4 έργα υλοποιούνται σε τμήμα της περιοχής που υπάγεται στον Νομό Ξάνθης. Τα 2 έργα που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο του Μέτρου 1.2, υλοποιούνται 1 από ιδιωτικό φορέα και 1 από δημόσιο, με ποσοστό χρηματοδότησης που ανέρχεται στο 60% του προϋπολογισμού των έργων. Αφορούν κατά κύριο λόγο την ανάπτυξη των εναλλακτικών και ειδικών μορφών αγροτικού τουρισμού, με στόχο τη διαφοροποίηση του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος και την αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών, την ενίσχυση της ελκυστικότητας της περιοχής και την αύξηση της επισκεψιμότητας σε αυτήν. Στο πλαίσιο του Μέτρου 1.4 υλοποιούνται άλλα 2 έργα, από τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Δήμους), με ποσοστό χρηματοδότησης 100%, τα οποία αφορούν την ανάδειξη ενός μνημείου της περιοχής και τη βελτίωση ενός μονοπατιού, με αναμενόμενο αποτέλεσμα την αξιοποίηση της σημαίνουσας οικολογικής περιοχής και την αύξηση της επισκεψιμότητας. 3

4 Πίνακας 1. Έργα που υλοποιούνται στην περιοχή μελέτης μέσω της LEADER+ Πράξη Δράση Αριθμός έργων Παρεμβάσεις αγροτικού τουρισμού ολοκληρωμένης προσέγγισης Προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος Ανάπτυξη εναλλακτικών και ειδικών μορφών αγροτικού τουρισμού Βελτιώσεις επιχειρήσεων αγροτικού τουρισμού για προσαρμογή στις ανάγκες πιστοποίησης ή δικτύωσης (clusters) Αξιοποίηση, ανάδειξη και προστασία περιοχών φυσικού κάλλους, τοπίων και περιοχών Φύση Διαδρομές πρόσβασης, μονοπάτια, γεφύρια 1 κέντρο εναλλακτικών μορφών τουρισμού 1 παρέμβαση σε δασικό χωριό 1 έργο ανάδειξης πέτρινης βρύσης Συνολικός προϋπολογισμός Δημόσια Δαπάνη , , , , , ,00 1 έργο βελτίωσης μονοπατιού , ,03 ΣΥΝΟΛΟ , ,03 Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου (Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης) Τα Ολοκληρωμένα Προγράμματα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου (ΟΠΑΑΧ) αποτελούν ολοκληρωμένες παρεμβάσεις στις αγροτικές και μειονεκτικές περιοχές της χώρας. Πρόκειται για παρεμβάσεις που υλοποιούνται για πρώτη φορά στο 3 ο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης και συνδυάζουν την ενίσχυση των ιδιωτικών επενδύσεων με την ταυτόχρονη υλοποίηση δημόσιων τεχνικών και κοινωνικών υποδομών. Το ΟΠΑΑΧ περιλαμβάνεται στον Άξονα Προτεραιότητας 1 "Ανάπτυξη Υπαίθρου" του Γ' ΠΕΠ Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης και χρηματοδοτείται από τα 3 Διαρθρωτικά Ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγγυήσεων, Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης). Το ΟΠΑΑΧ περιλαμβάνει και χρηματοδοτεί υποδομές διασύνδεσης στις περιοχές περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος στα πλαίσια της διασφάλισης της αειφόρου ανάπτυξης, όπως παρεμβάσεις αναβάθμισης των οικισμών και του φυσικού περιβάλλοντος, δράσεις βελτίωσης της ποιότητας της ζωής των κατοίκων και των δεξιοτήτων τους (ήπιες μορφές τουρισμού) αλλά και επιπλέον υποστηρικτικές δράσεις για την ανάδειξη των περιοχών παρέμβασης. Στόχο έχουν τη μείωση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων, τη στήριξη της ανάπτυξης στις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές, την ανάδειξη και αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων των περιοχών αυτών και τη δημιουργία βιώσιμων συνθηκών για τους τοπικούς πληθυσμούς. Στην περιοχή της Ροδόπης, και ειδικότερα στο τμήμα του Νομού Ξάνθης, υλοποιούνται, μέσω του ΟΠΑΑΧ του ΠΕΠ, 37 έργα, όπως φαίνεται στον πίνακα 2. Η πλειονότητα των έργων (17) αφορούν σε παρεμβάσεις προώθησης δραστηριοτήτων εκτός του γεωργικού τομέα, και κατά κύριο λόγο τουριστικών δραστηριοτήτων, με ισόρροπη ανάπτυξη μονάδων φιλοξενίας και εστίασης, που θα στηρίξουν αλλά και θα βελτιώσουν το τουριστικό προϊόν της περιοχής, βιώσιμα, τόσο για τις ίδιες τις επιχειρήσεις όσο και για το περιβάλλον, ώστε να επιτευχθεί η ένταξη της ορεινής περιοχής στο παραγωγικό σύστημα. Και τα 17 έργα αφορούν σε ιδιωτικές επενδύσεις, που χρηματοδοτούνται με ποσοστό 60%, με αξιόλογη κινητοποίηση του γυναικείου δυναμικού της περιοχής, είτε ως ατομική πρωτοβουλία, είτε με τη μορφή συνεταιρισμών. 4

5 Πίνακας 2. Έργα που υλοποιούνται στην περιοχή μελέτης μέσω του ΟΠΑΑΧ του ΠΕΠ ΑΜ-Θ Μέτρο 1.2 Ανακαίνιση και Ανάπτυξη οικισμών Αγροτικού Χώρου 1.12 Στήριξη τουριστικών και τοπικών δραστηριοτήτων (βιοτεχνικών κλπ) 1.14 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις ανάπτυξης ειδικών περιοχών- ΕΤΠΑ Αριθμός έργων Είδος παρεμβάσεων Συνολικός προϋπολογισμός Δημόσια Δαπάνη 7 Αναπλάσεις οικισμών , , μονάδες φιλοξενίας 7 μονάδες εστίασης 2 οικοτεχνίες , ,40 παραδοσιακών στολών 10 έργα οδοποιίας 1 έργο διάθεσης 13 λυμάτων , ,34 1 έργο ύδρευσης 1 αγροτικό ιατρείο ΣΥΝΟΛΟ , ,74 Τα υπόλοιπα έργα αφορούν σε δημόσιες επενδύσεις, με 100% επιδότηση του προϋπολογισμού τους και υλοποιούνται από φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης (Κοινότητες, Δήμους, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση). Εκτός από τις αναπλάσεις των οικισμών, μέσω των οποίων επιδιώκεται η διατήρηση και ανάδειξη του οικιστικού περιβάλλοντος της περιοχής, και κατ επέκταση η τουριστική της αξιοποίηση, τα περισσότερα δημόσια έργα αφορούν στη δημιουργία και τον εκσυγχρονισμό υποδομών και ανέσεων που είναι απαραίτητες για την ποιότητα ζωής του τοπικού πληθυσμού και την ανάπτυξη της ορεινής περιοχής, αφού πρόκειται για έργα οδοποιίας, ύδρευσης και αποχέτευσης. Εκείνο που αξίζει να σημειωθεί είναι η υλοποίηση μέσω του ΟΠΑΑΧ, πλήθους διαφορετικών έργων υποδομής (έργα οδοποιίας, ύδρευσης, ιατρικής περίθαλψης) στην Κοινότητα Θερμών, όπου λειτουργεί ένα σημαντικό έργο ανωδομής, όπως είναι οι εγκαταστάσεις των ιαματικών λουτρών, με τους τρεις ξενώνες και το υδροθεραπευτήριο, προκειμένου με τη διανομή των χρηματοδοτήσεων να επιτευχθεί η σύνδεση της ποιότητας του περιβάλλοντος και της διατήρησής του με την αξία που έχει ως πόρος δραστηριοτήτων αναψυχής. Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα "Αγροτική Ανάπτυξη-Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου ) Το Πρόγραμμα περιλαμβάνεται στον Άξονα 7 "Προγράμματα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου" του Επιχειρησιακού Προγράμματος και αποτελεί μία καινοτόμο προσέγγιση η οποία υλοποιείται από μία σειρά μέτρων όπως παρεμβάσεις σε επίπεδο αγροτικής εκμετάλλευσης, διαφοροποίηση των γεωργικών δραστηριοτήτων, αξιοποίηση νέων τεχνολογιών αλλά και διατήρηση της αγροτικής κληρονομιάς και προστασία του περιβάλλοντος. Συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγγυήσεων) και το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Το Πρόγραμμα στοχεύει κατά κύριο λόγο στην ανάγκη υλοποίησης μίας πολιτικής για την ολοκληρωμένη και αειφόρο ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών, με απώτερο σκοπό την ανασυγκρότηση της υπαίθρου. Συγκεκριμένα, αποσκοπεί στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική αναβάθμιση της υπαίθρου, κατά τρόπο που να 5

6 εξασφαλίζεται η οικονομική αυτοδυναμία της, η προστασία του περιβάλλοντος και η διάσωση και διαφύλαξη στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς. Στην περιοχή της Ροδόπης, στο τμήμα του Νομού Δράμας, υλοποιούνται, μέσω του ΟΠΑΑΧ του ΕΠΑΑΑΥ, 20 έργα, όπως φαίνεται στον πίνακα 3. Το σύνολο των παρεμβάσεων αφορούν στην ανάπτυξη των εναλλακτικών και ειδικών μορφών τουρισμού και υλοποιούνται από ιδιωτικούς φορείς. Το 50% των έργων σχετίζονται με μονάδες φιλοξενίας ενώ ένα σημαντικό ποσοστό της τάξεως του 15% αφορά σε επιχειρήσεις που προωθούν δραστηριότητες εναλλακτικού τουρισμού. Επιπλέον, η πλειονότητα των έργων (65%) αφορά στη δημιουργία νέων επιχειρήσεων τουρισμού, γεγονός που δείχνει ότι η συγκεκριμένη οικονομική δραστηριότητα έχει μεγάλη σημασία στην προσπάθεια διαφοροποίησης των γεωργικών δραστηριοτήτων, εξεύρεσης εναλλακτικών πηγών εισοδήματος και δημιουργίας ευκαιριών απασχόλησης, παράλληλα όμως φανερώνει την ύπαρξη ανεκμετάλλευτων τουριστικών πόρων. Ωστόσο, η ύπαρξη σημαντικού αριθμού (35%) παρεμβάσεων εκσυγχρονισμού υφιστάμενων τουριστικών επιχειρήσεων καταδεικνύει την ανάγκη για δημιουργία τουριστικού προϊόντος υψηλής ποιότητας και προστιθέμενης αξίας. Ο μικρός αριθμός (10%) παρεμβάσεων από γεωργούς είτε κατά κύρια είτε κατά μερική απασχόληση, προβληματίζει. Πίνακας 3. Έργα που υλοποιούνται στην περιοχή μελέτης μέσω του ΟΠΑΑΧ του ΕΠΑΑΑΥ Μέτρο 7.6 Διαφοροποίηση των γεωργικών δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη γεωργία, για να παρασχεθεί η δυνατότητα δημιουργίας πολλαπλών δραστηριοτήτων και η απόκτηση εναλλακτικών εισοδημάτων 7.9 Ενθάρρυνση των τουριστικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων Αριθμός έργων 2 18 Είδος παρεμβάσεων 1 μονάδα φιλοξενίας 1 μονάδα εστίασης 9 μονάδες φιλοξενίας 4 μονάδες εστίασης 3 μονάδες εναλλακτικού τουρισμού 2 παρεμβάσεις προβολής Συνολικός προϋπολογισμός Δημόσια Δαπάνη , , , ,00 ΣΥΝΟΛΟ , ,00 Αξίζει να σημειωθεί ότι εκτός από τις παρεμβάσεις που αφορούν στη συμπλήρωση ή ανάπτυξη των υποδομών, σύμφωνα με πρότυπα συμβατά με το είδος του τουριστικού προϊόντος που μπορεί να παρασχεθεί από την περιοχή και προδιαγραφές αισθητικής που βρίσκονται σε πλήρη αρμονία με το φυσικό περιβάλλον, πραγματοποιούνται και δράσεις προβολής αυτού του προϊόντος, αποδεικνύοντας τον ολοκληρωμένο χαρακτήρα του προγράμματος που στοχεύει στην αύξηση της επισκεψιμότητας της περιοχής, στην επέκταση της τουριστικής περιόδου σε αυτή και στη βελτίωση της οργάνωσης του αγροτουριστικού προϊόντος, με άμεσες και έμμεσες θετικές συνέπειες για την τοπική οικονομία. Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης Το ΠΕΠ είναι ένα πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από τα 3 Διαρθρωτικά Ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού και 6

7 Εγγυήσεων, Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης). Οι κύριοι άξονες πολιτικής που διέπουν το Γ ΠΕΠ είναι η προσαρμογή στις νέες συνθήκες με την εφαρμογή καινοτομικών δράσεων, η αξιοποίηση ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων (φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον), η βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης των κατοίκων, σε συνδυασμό με την προστασία του περιβάλλοντος και η προώθηση αειφόρου ανάπτυξης. Οι κύριοι στρατηγικοί στόχοι του Προγράμματος είναι η διαμόρφωση μίας αυτοδύναμης οικονομίας και η ενίσχυση της εξωστρέφειας μίας περιοχής, η προστασία και η αξιοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος και του ορυκτού πλούτου, η αξιοποίηση της γεωγραφικής θέσης της περιοχής με την αναβάθμιση του δικτύου και την προώθηση διασυνοριακών συνεργασιών καθώς και η βελτίωση της ποιότητας ζωής. Στον πίνακα 4 φαίνεται ο αριθμός των έργων που υλοποιούνται στην περιοχή της ορεινής Ροδόπης υλοποιούνται, μέσω του Γ ΠΕΠ. Στην πλειονότητά τους (49,23%) πρόκειται για επενδύσεις που αφορούν τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων της περιοχής, οι οποίες όμως παράλληλα συνεισφέρουν στην προσπάθεια δημιουργίας υποδομών απαραίτητων για τη διαμόρφωση σύγχρονης αυτοδύναμης οικονομίας της περιοχής και ενίσχυση της εξωστρέφειάς της, αφού για την προώθηση δράσεων στον πρωτογενή τομέα, τη μεταποίηση, τον τουρισμό και τις υπηρεσίες απαιτείται βελτίωση της υφιστάμενης οδοποιίας ή διάνοιξη νέων οδών (38,46% των έργων που υλοποιούνται στην περιοχή μέσω του Γ ΠΕΠ ΑΜ-Θ) ή υποδομές εγγειοβελτιωτικής προστασίας, ύδρευσης και αποχέτευσης. Παράλληλα, η αειφόρος ανάπτυξη της περιοχής, μέσω του Γ ΠΕΠ ΑΜ-Θ, επιχειρείται με την υλοποίηση παρεμβάσεων προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος (15 έργα αφορούν κυρίως το δασικό δυναμικό της περιοχής) αλλά και αντιμετώπισης των φυσικών καταστροφών (αντιπλημμυρικά έργα), προκειμένου να εξασφαλιστεί η ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων αλλά και η βιωσιμότητα των υφιστάμενων ή προγραμματισμένων παρεμβάσεων, λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών που δημιουργεί στην περιοχή η διέλευση του ποταμού Νέστου. Επιπλέον στην περιοχή χρηματοδοτούνται μέσω του Γ ΠΕΠ ΑΜ-Θ και έργα ανάδειξης και προβολής της περιοχής, όπως είναι οι αναπλάσεις των οικισμών ή η δημιουργία του Κέντρου Αγροτικής Ιστορίας αλλά και δράσεις ευαισθητοποίησης του τοπικού πληθυσμού σχετικά με την προώθηση της απασχόλησης, που συμβάλλουν κυρίως στην ανάπτυξη ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού, άρα και στην προώθηση εναλλακτικών συνθηκών διαβίωσης για τον τοπικό πληθυσμό. Όλα τα έργα υλοποιούνται από δημόσιους φορείς που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Μεγάλο αριθμό έργων διαχειρίζονται οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις της περιοχής (23 έργα), και κατά κύριο λόγο οι Διευθύνσεις Εγγείων Βελτιώσεων ή οι Διευθύνσεις Τεχνικών Υπηρεσιών, και αφορούν κυρίως τα έργα οδοποιίας, ύδρευσης αλλά και αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών. Σημαντική όμως είναι και η κινητοποίηση των Δήμων και των Κοινοτήτων της περιοχής ή των δημοτικών επιχειρήσεων αυτών (19 έργα) σε παρεμβάσεις πολιτισμού και δραστηριοποίησης του τοπικού πληθυσμού αλλά και των κατά τόπους Δασαρχείων (22 έργα), κυρίως προς την κατεύθυνση παρεμβάσεων προστασίας δασοκομικού δυναμικού. 7

8 Πίνακας 4. Έργα που υλοποιούνται στην περιοχή μελέτης μέσω του ΠΕΠ ΑΜ-Θ Άξονας Προτεραιότητας 1. Ανάπτυξη Υπαίθρου 2. Καινοτομία- Ανταγωνιστικότητα 3. Αξιοποίηση της γεωγραφικής θέσης της Περιφέρειας Μέτρο 1.2 Ανακαίνιση και Ανάπτυξη οικισμών Αγροτικού Χώρου Αριθμός έργων 1.4 Αναδασμός-Παράλληλα έργα Διαχείριση υδάτινων πόρων, Έγγειες βελτιώσεις, υποδομές του αγροτικού χώρου 1.7 Ανασύσταση δασοκομικού παραγωγικού δυναμικού & προστασία δασικού περιβάλλοντος 1.11 Υποδομές για Αξιοποίηση & Ανάπτυξη γεωθερμίας-παραλίμνιων και παράκτιων περιοχών & Συμπλήρωση-ενίσχυση υποδομών νησιωτικών & περιβαλλοντικά ευαίσθητων περιοχών 2.8 Υποδομές πολιτισμού Υποδομές μεταφορών Κοινωνία των πληροφοριώντηλεπικοινωνίες 5.1 Βελτίωση περιφερειακών οδικών δικτύων 8* Είδος παρεμβάσεων 1 έργο οδοποιίας 3 έργα ύδρευσης 2 έργα ανάπλασης οικισμών 2 έργα αποχέτευσης αναδασμοί και αγροτική οδοποιία Δημόσια Δαπάνη έργα ύδρευσης έργα προστασία δασικού δυναμικού 7 έργα οδοποιίας και δασικών δρόμων 4 δασικά έργα 1 έργο αισθητικής αξιοποίησης χώρου αντιπλημμυρικά έργα Κέντρο Αγροτικής Ιστορίας έργα βελτίωσης βατότητας δρόμων Δικτυακή Πύλη έργα βελτίωσης 5 5. Άμβλυνση των επαρχιακών δρόμων ενδοπεριφερειακώνκοινωνικών δράσεις ευαισθητοποίησης ανισοτήτων και τοπικού πληθυσμού 5.5 Τοπικές Πρωτοβουλίες ανάπτυξη 10 σχετικά με την απασχόλησης ανθρώπινου προώθηση της δυναμικού απασχόλησης και καταρτίσεις ΣΥΝΟΛΟ *Αφορά έργα του Γ ΠΕΠ που δεν εντάχθηκαν στο Ο.Π.Α.Α.Χ του ΠΕΠ Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης INTERREG ΙΙΙΑ/PHARE CBC ΕΛΛΑΔΑ-ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ Το INTERREG ΙΙΙ είναι μια Κοινοτική Πρωτοβουλία που έχει σκοπό να προωθήσει τη διασυνοριακή, τη διακρατική και τη διαπεριφερειακή συνεργασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση για την χρηματοδοτική περίοδο Διακρίνεται σε 3 Δέσμες και συγχρηματοδοτείται από το Eυρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Aνάπτυξης (EΤΠΑ). Στα πλαίσια της Δέσμης Α Διασυνοριακή συνεργασία, μεταξύ αρχών γειτονικών κρατών, υπάρχει το Πρόγραμμα PHARE CBC, στόχοι του οποίου είναι η άρση της γεωγραφικής και επικοινωνιακής απομόνωσης των περιοχών εφαρμογής, η οικονομική ανάπτυξη και η προώθηση της απασχόλησης και η λειτουργική αναβάθμιση των περιοχών, με σκοπό την αντιμετώπιση των κοινωνικών, πολιτιστικών και περιβαλλοντικών επιδράσεων. Στην περιοχή της ορεινής Ροδόπης υλοποιούνται, μέσω του IΝTERREG IIIA/PHARE CBC, 10 έργα, όπως φαίνεται στον πίνακα 5. 8

9 Πίνακας 5. Έργα που υλοποιούνται στην περιοχή μελέτης μέσω του INTERREG IIA/PHARE CBC Άξονας Προτεραιότητας Μέτρο Αριθμός έργων Είδος παρεμβάσεων Δημόσια Δαπάνη έργο σύνδεσης Ελλάδα- 1.1 Υποδομές μεταφορών Gotse Delchev 1. Διασυνοριακές έργο διαμόρφωσης συνεργασίες 1.2 Βελτίωση της ασφάλειας των 1* περιβάλλοντος χώρου εξωτερικών συνόρων μεθοριακού σταθμού 1 κέντρο επισκεπτών 1 έργο ανάδειξης 3.2 Προστασία, ανάδειξη και 6 (5+1*) θερμών πηγών διαχείριση φυσικού περιβάλλοντος 3. Ποιότητα 4 έργα για τη χλωρίδα ζωής/περιβάλλον/ πολιτισμός και την πανίδα 1 έργο ανάπλασης 3.3 Ανάδειξη και προβολή οικισμού 2 πολιτιστικών και τουριστικών πόρων 1 έργο προβολής με δικτυακό τόπο ΣΥΝΟΛΟ * Αφορούν την ευρύτερη περιοχή του όρους Ροδόπη (Μενοίκιο όρος και ποταμός Νέστος) Πρόκειται για έργα που έχουν ως απώτερο σκοπό την αποφυγή της μετατροπής των εθνικών συνόρων σε εμπόδιο στην προσπάθεια της ισόρροπης ανάπτυξης. Έργα που επιδιώκουν την ανάδειξη τόσο της περιοχής μελέτης όσο και της ευρύτερης, σε αξιόλογο τουριστικό προορισμό, ειδικού ενδιαφέροντος, καθ όλη τη διάρκεια του έτους αλλά και σε σημαντικό κομβικό σημείο επιχειρηματικής δραστηριότητας και διέλευσης διευρωπαϊκών δικτύων, χωρίς ωστόσο να υποβαθμίζεται το φυσικό περιβάλλον. Οι επενδύσεις που υλοποιούνται στην περιοχή εστιάζονται στο φυσικό, ανθρώπινο και γνωστικό κεφάλαιο. Περιλαμβάνονται έργα υποδομής, όπως έργα οδοποιίας και βελτίωσης των συγκοινωνιών και των μεταφορών, που αποτελούν βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη διασυνοριακών συνεργασιών, εμπορικών και τουριστικών δραστηριοτήτων. Στον τελευταίο τομέα οικονομικής δραστηριότητας εντάσσεται και ένας σημαντικός αριθμός επενδύσεων (40%) που χρηματοδοτούνται από το πρόγραμμα, που ουσιαστικά αποτελούν έργα ανωδομής για την περιοχή, καθώς βελτιώνεται, οργανώνεται και προβάλλεται το τουριστικό προϊόν τους όρους Ροδόπη, με την ανάδειξη του οικιστικού περιβάλλοντος, των θερμών πηγών αλλά και τη δημιουργία δικτυακού τόπου. Φυσικά, οι παραπάνω παρεμβάσεις δεν θα συνέβαλαν στην ισόρροπη και αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής, με στόχο τη βελτίωση των οικονομικών δυνατοτήτων και την ενίσχυση του κοινωνικοοικονομικού ιστού, αν δεν υλοποιούνταν και έργα που αφορούν την ορθολογική διαχείριση του πλούσιου φυσικού περιβάλλοντος, με παρεμβάσεις για τη χλωρίδα και την πανίδα. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ (Ε.Π.ΠΕΡ.) Σκοπός του Προγράμματος είναι η περιβαλλοντική αναβάθμιση περιοχών και η δημιουργία απαραίτητων προϋποθέσεων για την υλοποίηση και εφαρμογή των αρχών της αειφόρου ανάπτυξης. Μέσω του προγράμματος, υλοποιούνται δράσεις, που αποτελούν και τους άξονες προτεραιότητας του προγράμματος, που αφορούν το υδατικό και ατμοσφαιρικό περιβάλλον, την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και τη διαχείριση προστατευόμενων περιοχών. Οι δράσεις του προγράμματος αλληλοσυμπληρώνονται με παρεμβάσεις άλλων προγραμμάτων που αφορούν σε 9

10 ανάγκες για υποδομές, όπως ύδρευση και διαχείριση λυμάτων και αποβλήτων, προκειμένου να υπάρχει ένα ενιαίο πλαίσιο αναφοράς των περιβαλλοντικών παρεμβάσεων σε όλους τους επιμέρους τομείς. Η διαχείριση του προγράμματος, σε εθνικό επίπεδο, γίνεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Στην περιοχή της Ροδόπης υλοποιούνται 2 έργα, όπως φαίνεται στον πίνακα 6, από Δήμους της περιοχής. Πίνακας 6. Έργα που υλοποιούνται στην περιοχή μελέτης μέσω του Ε.Π.ΠΕΡ. Άξονας Προτεραιότητας 8. Διαχείριση προστατευόμενων περιοχών, βιότοποι Μέτρο Αριθμός έργων Είδος παρεμβάσεων Συνολικός προϋπολογισμός 8.1 Προστασία και διαχείριση παρέμβαση ήπιας 1 βιοτόπων-οικοτόπων, μορφής ,00 προστασία ειδών, περιοχές έργο προστασίας και ιδιαίτερου φυσικού κάλλους 1 ανάδειξης της ,88 περιοχής ΣΥΝΟΛΟ ,88 Με την υλοποίηση των συγκεκριμένων έργων επιχειρείται παράλληλα η προστασία, διαχείριση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και η τουριστική αξιοποίηση της περιοχής. Εκείνο που αξίζει να τονιστεί είναι ότι οι σκοποί αυτών των παρεμβάσεων δεν είναι απλώς παράλληλοι αλλά αλληλοσυμπληρώνονται και ο χαρακτήρας της μίας επένδυσης αποτελεί προϋπόθεση για την υλοποίηση της άλλης, έτσι ώστε να συσχετίζονται οι δράσεις περιβάλλοντος με τις δράσεις στους άλλους αναπτυξιακούς τομείς της οικονομίας. Οι παρεμβάσεις για την προστασία και την προβολή των φυσικών πόρων στηρίζουν και αναδεικνύουν το τουριστικό προϊόν της περιοχής ενώ οι ήπιες παρεμβάσεις τουριστικής ανάπτυξης σέβονται τα ευαίσθητα οικοσυστήματα. Φυσικά, όλα αυτά σε συνδυασμό με τη δημιουργία και άλλων υποδομών και ανωδομών και σε συντονισμό με άλλες δημόσιες και ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Προγραμματιζόμενα προγράμματα αειφόρου ανάπτυξης Η περιοχή μελέτης χαρακτηρίζεται από πλήθος πόρων που η φύση της χάρισε και τους οποίους ο άνθρωπος, με ιδιωτικές και δημόσιες πρωτοβουλίες, προσπαθεί να αξιοποιήσει για την ανάπτυξή της. Η ύπαρξη αυτών των πόρων αποτελεί το συγκριτικό πλεονέκτημα της περιοχής και παράλληλα φανερώνει τις δυνατότητες αειφόρου ανάπτυξης που παρουσιάζει. Δυνατότητες τις οποίες η τοπική κοινωνία θα πρέπει να αξιοποιήσει με ορθή διαχείριση ώστε να μην μετατραπούν σε αδυναμίες ή ακόμη και απειλές για την εξέλιξη της περιοχής. Η παρούσα κατάσταση στην περιοχή μελέτης παρουσιάζει θετικά στοιχεία όπως: ο πλούτος των φυσικών πόρων της, η ενεργός δράση των τοπικών και μη φορέων που είναι αρμόδιοι για την προστασία και την ανάδειξη του περιβάλλοντος, η δραστηριοποίηση του Φορέα Διαχείρισης Οροσειράς Ροδόπης, η πολιτιστική παράδοση, 10

11 η λειτουργία μονάδων φιλοξενίας και εστίασης υψηλών προδιαγραφών ποιότητας (που χρηματοδοτήθηκαν κυρίως κατά την τρέχουσα προγραμματική περίοδο) και ταυτόχρονα η ύπαρξη επιχειρήσεων εναλλακτικών μορφών τουρισμού, η συνοριακή διάνοιξη μέχρι το 2010 με τη Βουλγαρία (σε συνδυασμό με την οικονομική ανάκαμψη που παρατηρείται στη βουλγαρική Ροδόπη, τη μεγέθυνση του διμερούς εμπορίου με τη γείτονα χώρα και τον μεγάλο αριθμός ελληνικών επιχειρήσεων στη Βουλγαρία). Τα στοιχεία αυτά μπορούν να αξιοποιηθούν για τη διαμόρφωση συγκεκριμένων προϊόντων εναλλακτικού τουρισμού, για την ενδυνάμωση των οικονομικών σχέσεων μεταξύ ελληνικών και βουλγαρικών επιχειρήσεων και για την ενδυνάμωση της συνεργασίας των αρμοδίων φορέων στις δύο χώρες σε ποικίλα θέματα (π.χ. οικονομικά, επιχειρηματικά, διαχείρισης και προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, πρόληψης φυσικών καταστροφών, σχεδιασμού κοινών αξόνων περιφερειακής αναπτυξιακής πολιτικής). Παρουσιάζει όμως και αδυναμίες οι οποίες ενδέχεται να επιδράσουν αρνητικά στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων της και οι οποίες συνοψίζονται στα ακόλουθα: υψηλή εξάρτηση του τοπικού πληθυσμού από τον πρωτογενή τομέα, απουσία βασικών κοινωνικών υποδομών σε ορισμένες υποπεριοχές για την εξυπηρέτηση των κατοίκων, δύσκολες καιρικές συνθήκες ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ανεπαρκές οδικό δίκτυο, απουσία «ταυτότητας» της περιοχής, ελλιπής προώθηση των τοπικών προϊόντων, των υπηρεσιών και της αξιοποίησης του διαδικτύου, ανάγκη για κατάρτιση των επιχειρηματιών ευαίσθητα/εύθραυστα φυσικά οικοσυστήματα. Στην παρούσα φάση η Ελλάδα βρίσκεται στο μεταβατικό στάδιο από την 3 η στην 4 η προγραμματική περίοδο, με τον σχεδιασμό της 4 ης προγραμματικής περιόδου ( ) να οδεύει προς την ολοκλήρωσή του. Συγκεκριμένα, έχει ολοκληρωθεί από το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών το «Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς » (ΕΣΠΑ), ενώ άλλα υπουργεία έχουν αναρτήσεις στις ιστοσελίδες τους προς διαβούλευση τα στρατηγικά σχέδια ανάπτυξης των τομέων ευθύνης τους τα οποία εκπονήθηκαν βάσει του νέου ΕΣΠΑ. Επίσης, η εκπόνηση των Τομεακών και Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων βρίσκεται σε εξέλιξη βάσει σχετικής εγκυκλίου που εξέδωσε το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών (Νοέμβριος 2006) και η οποία περιέχει οδηγίες για την εναρμόνιση των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (ΕΠ) με το νέο ΕΣΠΑ αλλά και κατευθύνσεις για ειδικότερα θέματα (π.χ. για την κατάρτιση χρηματοδοτικών πινάκων των ΕΠ, για την τεχνική υποστήριξη εφαρμογής τους). Κείμενα όπως το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς » και η 4 η εγκύκλιος για την κατάρτιση Επιχειρησιακών Προγραμμάτων της προγραμματικής περιόδου , αλλά και κείμενα διαβούλευσης για την 4 η Προγραμματική Περίοδο ( ) τα οποία αφορούν στον σχεδιασμό της εθνικής στρατηγικής για τους τομείς α) Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη (Οκτώβριος 2006), β) Αγροτική 11

12 Ανάπτυξη (ΕΣΣΑΑ, Μάιος 2006) και γ) Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού (Απρίλιος 2006), περιέχουν πρόνοιες για τις ορεινές και αγροτικές περιοχές της χώρας, για τη διασυνοριακή συνεργασία αλλά και ειδικότερα για την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Ειδικότερα, τα εν λόγω κείμενα εθνικού σχεδιασμού της 4 ης προγραμματικής περιόδου προβλέπουν τα ακόλουθα για τις χωρικές ενότητες στις οποίες εντάσσεται και η περιοχή μελέτης: Για τις ορεινές περιοχές της χώρας Σύμφωνα με το ΕΣΠΑ , η ανάπτυξη του ορεινού χώρου θα επιδιωχθεί κατά τρόπο συνετό ώστε να μη διακυβεύεται η ευρύτερη οικολογική και πολιτιστική του σημασία, αλλά να διασφαλίζεται η βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, συνδυάζοντας παραδοσιακές με σύγχρονες επιχειρηματικές δραστηριότητες σε συμβατά με το περιβάλλον και το τοπίο όρια, αλλά και με τους κανόνες της αγοράς. Η στρατηγική ανάπτυξης του ορεινού χώρου πρέπει να είναι κοινή για τη χώρα αφού τα προβλήματα του ορεινού χώρου είναι κοινά σε όλες τις Περιφέρειες, παρά την επιλεξιμότητα των Περιφερειών αυτών σε τρεις διαφορετικές κατηγορίες. Άλλωστε στον ορεινό χώρο με ελάχιστες σημειακές εξαιρέσεις διαμορφώνονται και οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες των περισσοτέρων Περιφερειών. Η στρατηγική ανάπτυξης του ορεινού χώρου αποσκοπεί στην ανασυγκρότηση των δραστηριοτήτων παραγωγής και κατοίκησης, οι οποίες παρουσιάζουν σημαντική εποχικότητα και υποχώρηση κατά βιώσιμο οικονομικά και περιβαλλοντικά πρότυπο. Τα κέντρα αυτά μπορούν να αποτελέσουν ολοκληρωμένα σημεία υποστήριξης της αναπτυξιακής δραστηριότητας στον ορεινό χώρο. Η ανασυγκρότηση αυτή μπορεί να αναπτυχθεί μέσα από την στήριξη της ποιοτικής και βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας σε μακροχρόνια προοπτική, μέσα από μορφές ήπιας τουριστικής ανάπτυξης, οι οποίες μπορούν να αναπτύσσονται κατά μεγάλα χρονικά διαστήματα ενός ημερολογιακού έτους και μέσα από μία ελεγχόμενη βάσει σχεδιασμού οικιστική ανάπτυξη. Άρα είναι επιθυμητή η συγκρότηση ενός πολυλειτουργικού προτύπου ανάπτυξης σε ιδιωτική επιχειρηματική βάση. Η προοπτική αυτή σε σχέση με την υφιστάμενη κατάσταση και τις πιέσεις που ασκούνται στον ορεινό χώρο παραπέμπει στην ανάγκη άσκησης πολιτικής, η οποία θα περιορίζει τις επιπτώσεις από: - τις χωρίς μακροχρόνιο ορίζοντα οικονομικές και παραγωγικές δραστηριότητες οι οποίες τελικά επιδρούν αρνητικά στους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους - τις πιέσεις της τουριστικής ανάπτυξης σε συγκεκριμένες περιοχές του ορεινού χώρου όπου αυτές έχουν εγκατασταθεί (περιοχές χειμερινού τουρισμού, περιοχές με γνωστά ονόματα ως περιοχές προορισμού ενταγμένες στο κυρίαρχο τουριστικό πρότυπο της χώρας, αναδυόμενες τουριστικές περιοχές, περιοχές στις οποίες βρίσκονται σημαντικά μνημεία της φύσης και του πολιτισμού) - τα μεγάλα έργα υποδομής και ενέργειας που είναι στρατηγικής σημασίας για την ανάπτυξη της χώρας όπως π.χ. η ολοκλήρωση της Εγνατίας και των κάθετων αξόνων που οδηγούν στα σύνορα της χώρας, τα ενεργειακά δίκτυα και τα κέντρα παραγωγής ενέργειας της χώρας, αλλά και από τις επιπτώσεις των αντιστοίχων υποδομών περιφερειακή και αστικής σημασίας - πιέσεις της οικιστικής ανάπτυξης οι οποίες ασκούνται στο σύνολο του ορεινού χώρου αλλά εμφανίζονται με ιδιαίτερη ένταση σε συγκεκριμένες 12

13 περιοχές σε στενή συνάρτηση με την προσβασιμότητα τους από τις μεγάλες πληθυσμιακές συγκεντρώσεις της χώρας. Σημαντικό στοιχείο της ανάπτυξης του ορεινού χώρου αποτελεί η συγκρότηση λειτουργικών διασυνδέσεων με τα γειτονικά αστικά κέντρα σε μια λογική ημερησίων μετακινήσεων. Τα κέντρα αυτά μπορούν να αποτελέσουν ολοκληρωμένα σημεία υποστήριξης της αναπτυξιακής δραστηριότητας στον ορεινό χώρο. Για τις αγροτικές περιοχές της χώρας Η εθνική αναπτυξιακή στρατηγική για τις αγροτικές περιοχές θα εστιαστεί στην ενίσχυση των τριών πυλώνων που συνθέτουν την αειφόρο ανάπτυξη: οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική ανάπτυξη. Για την οικονομική ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα κατά την 4 η προγραμματική περίοδο, μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων και κυρίως του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου για την Αγροτική Ανάπτυξη, θα επιχειρηθεί η διασφάλιση των ομαλών συνθηκών μετάβασης των αγροτικών περιοχών στα νέα δεδομένα που διαμορφώνει η αναθεώρηση της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής. Η βελτίωση των φυσικών δομών προσπελασιμότητας, με εκσυγχρονισμό του συστήματος μεταφορών, θα αποτελέσει απαραίτητη προϋπόθεση για τη μείωση του κόστους μεταφοράς των γεωργικών προϊόντων. Επίσης, υπάρχει πρόνοια για παρεμβάσεις που βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα του πρωτογενούς τομέα (π.χ. οργάνωσή του με βάση σύγχρονα επιχειρηματικά πρότυπα, περαιτέρω ενδυνάμωση της εξωστρέφειάς του, δράσεις αξιοποίησης των κατά τόπους μικροκλιμάτων και ειδικών συνθηκών για την ενίσχυση της καλλιέργειας αρωματικών, φαρμακευτικών και ενεργειακών φυτών αλλά και για την παραγωγή συγκεκριμένων τοπικών προϊόντων, βιολογικής ή ολοκληρωμένης παραγωγής, σε συνδυασμό με συγκεκριμένης μορφής μεταποίηση, εμπορία και προώθηση της ανάπτυξης πιστοποιημένων προϊόντων όπως Προϊόντα Ονομασίας Προέλευσης). Προβλέπονται επίσης ειδικές δράσεις για την ανάπτυξη αγροτοβιομηχανικών συμπλεγμάτων, ενώ με το Νόμο 3399/2005 προβλέπεται εκτός από την ίδρυση και λειτουργία Τοπικών Κέντρων Αγροτικής Ανάπτυξης, η προώθηση του θεσμού του αγροτικού συμβούλου. Σε ό,τι αφορά τους άλλους τομείς της οικονομίας, θα επιχειρηθεί, ιδιαίτερα μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα", η διαφοροποίηση της οικονομίας των αγροτικών περιοχών μέσω δράσεων και παρεμβάσεων οι οποίες θα στοχεύουν: α) στην περαιτέρω ενίσχυση των εναλλακτικών μορφών τουρισμού οι οποίες συμβάλουν στη διαφοροποίηση και στον εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος, β) στη βελτίωση των παρεχόμενων προϊόντων και υπηρεσιών, γ) στη διάδοση της χρήσης των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών στις επιχειρήσεις, δ) στη δημιουργία δικτύων με τα αστικά κέντρα που θα αποτελέσουν τους πόλους ανάπτυξης των ευρύτερων γεωγραφικών ενοτήτων και ε) στην υποστήριξη δομών υποδοχής επιχειρηματικών και καινοτόμων δράσεων. Για την κοινωνική ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών, ιδιαίτερη σημασία φαίνεται να έχει η ενίσχυση ενός αποκεντρωμένου δικτύου κοινωνικών υποστηρικτικών υπηρεσιών, κυρίως μέσω δράσεων του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου, προκειμένου να υποστηριχθεί η απασχόληση και να ενδυναμωθεί η κοινωνική συνοχή των περιοχών. Μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού» προβλέπονται η ενίσχυση της κινητικότητας των εργαζομένων, επαγγελματική και γεωγραφική, η εφαρμογή του Εθνικού Συστήματος 13

14 Σύνδεσης της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης με την Απασχόληση, η ενίσχυση της απασχόληση των γυναικών παράλληλα με υποστηρικτικές δομές που αποσκοπούν στη συμφιλίωση επαγγελματικών και οικογενειακών υποχρεώσεων, και η προώθηση σύγχρονων τεχνικών δια βίου μάθησης στις επιχειρήσεις. Επιπλέον, και σε άμεση σχέση με τους άλλους δύο πυλώνες, για την περιβαλλοντική ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών προτεραιότητα θα αποτελέσουν οι παρεμβάσεις που αποσκοπούν στην προστασία των εδαφών, των υδάτων και των ευαίσθητων οικολογικά περιοχών, μέσω αγροπεριβαλλοντικών δράσεων, όπως άλλωστε επιτάσσει και η συμφωνία του Κιότο. Μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» προβλέπονται δράσεις προστασίας, αναβάθμισης και αειφορικής διαχείρισης του περιβάλλοντος, ώστε να αποτελέσει το υπόβαθρο για την προστασία της δημόσιας υγείας και την άνοδο της ποιότητας ζωής των κατοίκων αλλά και παράγοντα βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. Ενδεικτικά σχεδιάζονται παρεμβάσεις όπως η ολοκληρωμένη διαχείριση στερεών και επικίνδυνων αποβλήτων, η διαμόρφωση συστημάτων μέτρησης και ελέγχου στο σύνολο των πηγών ρύπανσης και η εφαρμογή σχεδίων δράσης για τον περιορισμό αυτών, η διάδοση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η υλοποίηση υποδομών αντιπλημμυρικής προστασίας μεγάλης κλίμακας αλλά και η ευαισθητοποίηση των πολιτών. Για τη διασυνοριακή συνεργασία Η πρόσβαση στη γνώση, η διατήρηση και ανάδειξη του περιβάλλοντος, η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και η προώθηση του επιχειρηματικού κλίματος αποτελούν βασικές επιλογές για τη διασυνοριακή συνεργασία. Οι προτεραιότητες που τίθενται είναι η επιχειρηματικότητα, ο τουρισμός και ο πολιτισμός, τα συστήματα διαχείρισης υδάτων, αποβλήτων και ενέργειας, η προστασία από κινδύνους (περιβαλλοντικούς και τεχνολογικούς), η προαγωγή της έρευνας, η ανάπτυξη δικτύων πληροφόρησης και επικοινωνίας, η κοινή χρήση υποδομών υγείας και εκπαίδευσης και η συνεργασία στους τομείς του ανθρώπινου δυναμικού και της διοικητικής συνεργασίας. Για την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης Κεντρικό στοιχείο της νέας αναπτυξιακής στρατηγικής αποτελεί η περιφερειακή διάσταση και εξειδίκευση των αναπτυξιακών παρεμβάσεων. Η στρατηγική περιφερειακής ανάπτυξης εστιάζει στη διαμόρφωση 5 ευρύτερων και ανταγωνιστικότερων χωρικών ενοτήτων, μία από τις οποίες είναι η χωρική ενότητα Μακεδονίας Θράκης στην οποία ανήκει και η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης. Ο αναπτυξιακός στόχος που τίθεται για τη χωρική ενότητα Μακεδονίας Θράκης είναι η δημιουργία βιώσιμης και ανταγωνιστικής περιφερειακής οικονομίας, η επίτευξη εσωτερικής οικονομικής, κοινωνικής και χωρικής συνοχής με έντονο εξωστρεφή προσανατολισμό και η αξιοποίηση των δυνατοτήτων της ως συνοριακής ενότητας της χώρας ενόψει της επερχόμενης διεύρυνσης της ΕΕ. Ο προσανατολισμός αυτός στηρίζεται στην ανάδειξη του ρόλου της εν λόγω χωρικής ενότητας ως κόμβου ενέργειας και μεταφορών διεθνούς ακτινοβολίας και στην ενίσχυση του πολυκεντρικού αστικού συστήματός της με τις αναδυόμενες δικτυώσεις μεταξύ συγκεκριμένων αστικών κέντρων. Ο στόχος είναι πολυλειτουργικός και δίνει έμφαση: 14

15 - στην αξιοποίηση της θέσης της χωρικής ενότητας στο χώρο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και ειδικότερα των Βαλκανίων, καθώς και της εγγύτητας στις αναδυόμενες αγορές της Μαύρης Θάλασσας και της Ανατολικής Μεσογείου. - στην υποστήριξη της καινοτομικής επιχειρηματικότητας, ώστε να αναπτυχθούν ανταγωνιστικές επιχειρήσεις και να δοθεί μια σημαντική ώθηση στην αύξηση της απασχόλησης. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται η ανάπτυξη και αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και η συγκρότηση της περιφερειακής αγοράς εργασίας σύμφωνα με τις ανάγκες μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής αναβάθμισης των γνώσεων και των δεξιοτήτων των εργαζομένων και της παραγωγικότητας της εργασίας. - στην ισόρροπη και βιώσιμη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη με στόχο τη μείωση των ανισοτήτων και μεγαλύτερη συμμετοχή όλων στα αποτελέσματα της ανάπτυξης. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης η οποία παρουσιάζει μεγαλύτερο αναπτυξιακό έλλειμμα, η στρατηγική θα εστιάσει σε επιλογές που θα διασφαλίσουν υψηλό ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ για την επίτευξη της σύγκλισης. Έτσι, ιδιαίτερο βάρος θα δοθεί στη μετεξέλιξη της περιοχής ως διαμετακομιστικού, ενεργειακού κέντρου και κέντρου επιχειρηματικής και επιστημονικής τεχνογνωσίας στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο και τη Μαύρη Θάλασσα με την ανάπτυξη δικτύων μεταφορών και διακρατικής και διαπεριφερειακής συνεργασίας στη διαχείριση υδάτινων πόρων και περιβάλλοντος, την ανάπτυξη ειδικών κλάδων δραστηριοτήτων στους οποίους η περιοχή παρουσιάζει συγκριτικά πλεονεκτήματα (τουρισμός, μεταποίηση αγροτικών προϊόντων, ιχθυοκαλλιέργειες, κλπ). Τα ανωτέρω, και με κάθε επιφύλαξη λόγω του μη οριστικού των σχετικών κειμένων κατά την περίοδο συγγραφής του παρόντος κειμένου, θέτουν το περίγραμμα του εθνικού σχεδιασμού που αφορά την περιοχή μελέτης και μπορούν να αποτελέσουν το πλαίσιο στο οποίο θα βασιστεί ο αναπτυξιακός σχεδιασμός της περιοχής, προκειμένου να προσεγγιστούν οι βασικές παράμετροι. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, τα προγράμματα που θα υλοποιηθούν μελλοντικά στην περιοχή μελέτης θα πρέπει να συνδυάζουν μέσα προώθησης της οικονομικής ανάπτυξης, ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, μέσα προαγωγής των πολιτισμικών και κοινωνικών συμφερόντων του πληθυσμού και μέσα προστασίας και διαχείρισης του περιβάλλοντος. Για να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα των διάφορων τομεακών πολιτικών, να διασφαλιστεί ο συντονισμός τους καθώς και η ενσωμάτωση τους σε μία περιεκτική προσέγγιση. Παράλληλα, θα πρέπει να λειτουργήσει, από τους φορείς που υλοποιούν ή θα υλοποιήσουν αναπτυξιακά προγράμματα, ένας μηχανισμός συλλογής και αξιοποίησης των μετρήσεων των δεικτών εκροών και αποτελέσματος, προκειμένου να λαμβάνονται έγκαιρα διορθωτικά μέτρα ανάπτυξης. Το εάν και κατά πόσο οι δράσεις θα είναι θετικές ή όχι, επαφίεται στους ανθρώπους που αναλαμβάνουν να μεσολαβήσουν μεταξύ των υπεύθυνων για την υλοποίηση των προγραμμάτων και του τοπικού πληθυσμού. Θα πρέπει να αποφευχθεί η εμφάνιση του φαινομένου που παρατηρήθηκε στις προηγούμενες προγραμματικές περιόδους, όπου στην προσπάθεια απορρόφησης σε σύντομο χρονικό διάστημα των σχετικών κονδυλίων πραγματοποιήθηκαν ενέργειες αποσπασματικές, με αποτέλεσμα την 15

16 ανεξέλεγκτη δόμηση, την επέκταση οδικών δικτύων μέσα από το ευαίσθητο οικοσύστημα της περιοχής και την κοινωνική μετάλλαξη του τοπικού πληθυσμού. Αν και η ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών εισοδήματος, πέρα του πρωτογενή τομέα, αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της αειφόρου ανάπτυξης μίας περιοχής, ωστόσο η έννοια της "ανταγωνιστικότητας" δεν προοιωνίζει θετικές εξελίξεις στην κατεύθυνση της πραγματικά ολοκληρωμένης ανάπτυξης, ειδικά αν δεν ελέγχεται συστηματικά. Η "ολοκληρωμένη ανάπτυξη της περιοχής" θα πρέπει να εξετάζει την παιδεία, τον πολιτισμό και τις άλλες συνιστώσες της ζωής και των παραδόσεων του τοπικού πληθυσμού και να μην αναφέρεται μόνο στη διάσταση της οικονομικής ανάπτυξης. Βιβλιογραφία Γρηγορίου Π., Γ. Σαμιώτη και Γ. Τσάλτα Η συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη. Νομική και Θεσμική Διάσταση. Παπαζήσης. Ευρωπαϊκή Επιτροπή Σχέδιο Ανάπτυξης Κοινοτικού Χώρου (ΣΑΚΧ). Πότσδαμ Μαΐου Υπηρεσία Επίσημων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Λουξεμβούργο. Κούση Μαρία Τουρισμός και περιβάλλον: Η τοπική κοινωνική διαμαρτυρία στην Κρήτη. στο Τσάρτας Π. (επιμ.), Τουριστική Ανάπτυξη. Πολυεπιστημονικές προσεγγίσεις. Εξάντας. Αθήνα. Σιδέρης, Ι Γιοχάνεσμπουργκ Το περιβάλλον μετά τη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Αειφόρο Ανάπτυξη, Τσάλτα Γ. (επιμ). Αθήνα. Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Ειδική Γραμματεία Προγραμματισμού και Εφαρμογών Γ' ΚΠΣ, Εθνικό Σχέδιο Στρατηγικής Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΣΣΑΑ) της Ελλάδας για την 4 η προγραμματική περίοδο , Τελικό προσχέδιο, Μάιος Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, Γενική Γραμματεία Διαχείρισης Κοινοτικών και άλλων πόρων, Κείμενο θέσεων στο πλαίσιο της διαβούλευσης για την κατάρτιση του προγράμματος για την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού, Αθήνα, 17 Απριλίου Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, Γενική Γραμματεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης, Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς , Αθήνα, Οκτώβριος Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημόσιων Έργων, Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης Ε.Π. "ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ", Μονάδα Προγραμματισμού και Αξιολόγησης, Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης-Τομέας Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη-περιόδου , Πρόταση προς Δημόσια διαβούλευση, Αθήνα, Οκτώβριος World Commission on Environment and Development Our Common Future. Oxford University Press. Oxford. 16