Κατερίνα Αλεξοπούλου M.A.Psy.

Transcript

1 «Ο Κύκλος της Ψυχής Ο Μύθος της Περσεφόνης» Ο εγκλωβισµός της ανθρώπινης ψυχής και της προσωπικότητας του ανθρώπου στο Φαύλο κύκλο της «ιδιωτικής λογικής» του ατόµου σύµφωνα µε την Αντλεριανή θεωρία. Κατερίνα Αλεξοπούλου M.A.Psy. Στην αρχαία ελληνική µυθολογία η Περσεφόνη ή Κόρη είναι η θεά της βλάστησης, η κόρη της θεάς ήµητρας και η γυναίκα του Άδη. Είναι η θεότητα που φέρνει σε επαφή το θείο µε το θνητό κοµµάτι της ψυχής, είναι ο συνεχής κύκλος της ζωής και του θανάτου. Το όνοµά της σηµαίνει κατά τους Ορφικούς αυτή που φέρει τον φόνο, δηλαδή την καταστροφή, διότι η αρπαγή της έφερε στη γη την καταστροφή αφού ο πόνος της θεάς-µάνας της, σταµάτησε την καρποφορία της γης. Ο Πλάτωνας στον Κρατύλο την αποκαλεί Φερέπαφα, δηλαδή αυτή που φέρει σε επαφή τον Άνω µε τον Κάτω κόσµο και αυτή που θυµίζει στους ανθρώπους ότι ο θάνατος είναι η µοίρα της ζωής. Η Θεά ήµητρα ήταν η θεά της γεωργίας, των καρπών της γης και των σιτηρών. Η γη µε τους καρπούς της ήταν το αντικείµενο λατρείας των πρώτων φυλών της γης και του ελλαδικού χώρου ειδικότερα. Η ήµητρα ήταν λοιπόν η Μητέρα Γη (ετυµολογικά: α ή η = Γαία = Γη, στη δωρική διάλεκτο, και µήτηρ), δηλαδή η γη-µητέρα όλων, η θεότητα που προσέφερε τους καρπούς της γης που ήταν απαραίτητοι για την επιβίωση. Ο µύθος µας λέει ότι η Περσεφόνη έπαιζε µε τις Νύµφες, τις κόρες του Ωκεανού, στο Νύσσιον πεδίον, ένα µεγάλο ανθισµένο λιβάδι. Ένας νάρκισσος άρεσε πολύ στην Κόρη και πλησίασε να τον πιάσει. Καθώς άπλωνε τα χέρια της, ένα χάσµα άνοιξε ξαφνικά και βγήκε µε το άρµα του ο βασιλιάς του Κάτω Κόσµου, Άδης ή Πλούτος, ο οποίος την άρπαξε και την έσυρε µαζί του αγνοώντας της φωνές της. Η ήµητρα περιπλανήθηκε εννιά µέρες και εννιά νύχτες σε όλη τη γη για να µάθει νέα της κόρης της. Τη δέκατη µέρα συνάντησε την Εκάτη, που είχε ακούσει τις κραυγές της Κόρης της, αλλά δεν είχε δει τον απαγωγέα. Οι δυο θεές έφτασαν στον Ήλιο, που τους φανέρωσε ότι ο απαγωγέας ήταν ο Άδης, ο οποίος µε άδεια του ίδιου του ία πήρε την Περσεφόνη. Η ήµητρα δεν µπόρεσε να συγκρατήσει την οδύνη για τη χαµένη κόρη της, έφυγε από τον Όλυµπο και σταµάτησε την καρποφορία. Όπως περιπλανιόταν στη γη, µεταµορφωµένη σε γριά, έφτασε στην Ελευσίνα και κάθισε αµίλητη σε έναν βράχο (που αργότερα ονοµάστηκε

2 Αγέλαστη Πέτρα), δίπλα σε ένα πηγάδι (το Καλλίχορον φρέαρ) για να ξαποστάσει. Εκεί την συνάντησαν γυναίκες της πόλης και ανάµεσά τους η Ιάµβη, κόρη του βασιλιά της Ελευσίνας Κελεού, που την κάλεσε στο παλάτι του πατέρα της. Οι Ελευσίνιοι προσέφεραν φιλοξενία στη ήµητρα, η οποία µε τη σειρά της προσφέρθηκε να γίνει τροφός του γιου του Κελεού και της Μετάνειρας, και αδελφού της Ιάµβης. Θέλοντας µάλιστα να τον κάνει αθάνατο, τον τάιζε κρυφά θεϊκή τροφή και κάθε νύχτα έκαιγε τα θνητά του µέλη επάνω σε φωτιά. Μια νύχτα όµως η Μετάνειρα παραξενεµένη παραφύλαξε και είδε τι έκανε η θεά-τροφός, έβαλε τις φωνές και άρπαξε από τα χέρια της το βρέφος. Τότε η ήµητρα αποκαλύφθηκε µε όλη της τη µεγαλοπρέπεια και ζήτησε από τους Ελευσίνιους να της κτίσουν ναό και βωµό κοντά στο Καλλίχορον φρέαρ και την Αγέλαστη Πέτρα όπου την είχαν πρωτοσυναντήσει. Όταν το έργο ολοκληρώθηκε, η θεά κλείστηκε στο εσωτερικό του ναού αγνοώντας τις εκκλήσεις των θεών να επιστρέψει κοντά τους. Όσο καιρό η θεά έµενε στη γη κανένας καρπός δεν φύτρωνε και το ανθρώπινο γένος κινδύνευε να αφανιστεί από την ξηρασία και την πείνα. Βλέποντας την κατάσταση αυτή, οι θεοί ανησύχησαν. Τότε ο ίας διέταξε τον Πλούτωνα να στείλει την Κόρη στον Επάνω Κόσµο. Ωστόσο, η Περσεφόνη είχε ήδη γευτεί σπόρους ροδιάς (σύµβολο της γονιµότητας και του γάµου, αλλά και του Κάτω Κόσµου) και, σύµφωνα µε τους θεϊκούς νόµους, όποιος έτρωγε αυτό τον καρπό έµενε δεσµευµένος στον Άδη. Τελικά, συµφωνήθηκε να ανεβαίνει η Περσεφόνη στη Γη για οκτώ µήνες, ενώ τους υπόλοιπους τέσσερις να µένει µε τον Πλούτωνα στον Κάτω Κόσµο. Ικανοποιηµένη η ήµητρα, γύρισε και πάλι κοντά στους θεούς και έκανε τη γη να ανθίσει ξανά. Για να ευχαριστήσει δε τους Ελευσίνιους που την φιλοξένησαν όταν ήταν δυστυχισµένη, η θεά τους δίδαξε την καλλιέργεια του σίτου και την τέλεση των µυστηρίων. Η ήµητρα που συµβόλιζε την καρδιά του κόσµου (την παµµήτορα Φύση-ύλη), γέννησε την Περσεφόνη-ψυχή, τις ανθρώπινες ψυχές δηλαδή, οι οποίες ενσαρκώνονταν στη Γη για να καλλιεργήσουν το πνεύµα τους και να διαδώσουν την αγάπη αφού έχουν θεία καταγωγή. Η Περσεφόνη µε την παραµονή της και στον Όλυµπο µε την µητέρα της και στον Κάτω κόσµο µε τον σύντροφό της, αποκάλυπτε τον κύκλο της γέννησης και της µετενσάρκωσης. Η ανθρώπινη ψυχή δεν κατοικεί διαρκώς στη θεϊκή µήτρα, είναι αναγκασµένη να επιστρέφει στο βασίλειο των σκιών. Όπως ο σπόρος περιµένει υποµονετικά να έρθει το κάλεσµα της φύσης για να αναπτυχθεί και να φέρει τους σπόρους της ζωής, έτσι και οι ψυχές µετά το θάνατο επιστρέφουν στη θεϊκή µήτρα ώσπου να ξαναεπιστρέψουν σε ανθρώπινο σώµα.

3 Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ότι η ψυχή είναι αθάνατη και ότι ο θάνατος είναι η πόρτα της ζωής, µάλιστα, στο µύθο, η ήµητρα προσπάθησε να κάνει και το σώµα του ανθρώπου αθάνατο, απέτυχε όµως λόγω της ανθρώπινης αµάθειας και φοβίας. Έτσι ίδρυσε µία λατρεία διαµέσου της οποίας ο άνθρωπος θα µπορούσε να συµµετέχει στο Θείο. Στην αρχαιότητα η γέννηση και ο θάνατος δεν ήταν όροι ξεχωριστοί, συγχωνεύονταν δε στην ιδέα της µύησης µέσω της τελετουργίας των µυστηρίων και κυρίως των Ελευσίνιων µυστηρίων, και αποκτούσαν καινούργιο νόηµα µε στόχο να γίνει ο µυηµένος ένα άτοµο αληθινά αποδεκτό από την κοινωνία. Ο αµύητος είχε γεννηθεί µόνο βιολογικά και για να µετατραπεί σε άτοµο ζωντανό για την κοινωνία έπρεπε να περάσει από το συµβολικό γεγονός του µυσταγωγικού του θανάτου και την αναγέννησή του. Ο Πλούτωνας ήταν ο Βασιλιάς του κάτω κόσµου όπου οι ψυχές των πεθαµένων µετέβαιναν για να κριθούν. Ο Άδης λοιπόν δεν ήταν ο τόπος κολάσεως των ψυχών, αλλά ο τόπος κρίσεως του ανθρώπινου βίου στον Πάνω κόσµο. Είναι η νάρκωση της σάρκας και η κάθαρση της ψυχής από τον κόπρο του Αυγείου, που κατοικεί στην ανθρώπινη ψυχή. Το όνοµα Πλούτωνας δόθηκε στο Θεό γιατί παρείχε πλούτο, αφού από τα έγκατα της Γης ανέρχονται όλα τα αγαθά. Ενώ το όνοµα Άδης εξέκφραζε το αόρατο (αεδές) και την άγνοια και τον φόβο που προκαλούσε η µεταθανάτια ζωή. Σ αυτό το µύθο ο ίας, όντας ο Πατέρας των θεών και των ανθρώπων, συµβόλιζε, λόγω της ιδιαίτερης σχέσης που είχε µε την ήµητρα και την Περσεφόνη, τη σηµαντικότητα του ουρανού (βροχή, ζέστη κτλ.) στη γεωργία, και τον δεσµό της ψυχής µε την ανθρώπινη διά-νοια, τον ανθρώπινο νουν. Νους εκ του νοός που σηµαίνει ρεύµα σκέψεων και συναισθηµάτων. Ετυµολογικά προέρχεται από το ρήµα νέω που σηµαίνει περιβάλλω, κολυµπώ και που σχετίζεται µε τη θάλασσα και τον ωκεανό που περιβάλλει τη γη και στο συµβολισµό αντιστοιχεί µε την πνευµατικότητα. Άρα η ψυχή χρειάζεται να κολυµπήσει µέσα στην πνευµατικότητα χρησιµοποιώντας ροή-ρεύµατα σκέψεων και συναισθηµάτων για να πετύχει την επιστροφή της στο κόσµο του φωτός από όπου προήλθε, πριν την κάθοδό της στην ύλη στο Νύσσιον πεδίον (νύσσα= αφετηρία και τερµατισµός σταδίου δρόµου= πλήρη κυκλική διαδροµή). Σ αυτή την ατέρµονη κυκλική κίνηση η ψυχή στοχεύει στην ανέλιξη προς τη θέωση προσθέτοντας σε κάθε κύκλο τη γνώση που κατέκτησε στον προηγούµενο.

4 Στόχος κάθε ενσαρκωµένης ψυχής, κάθε ανθρώπου είναι να νοιώθει ότι είναι ασφαλής και ότι ανήκει κάπου, ότι αγαπιέται. Όταν ο άνθρωπος έχει πετύχει αυτούς τους δύο στόχους έχει την αίσθηση, όπως εξηγεί ο Άντλερ, ότι θα τα καταφέρει και ότι θα τα βγάλει πέρα στις δυσκολίες της ζωής. Όπως µεγαλώνει, όµως, αντιλαµβάνεται την µικρότητά του και την εξάρτησή του από τους άλλους ανθρώπους γύρω του (κοινωνική µειονεξία) καθώς και την αδυναµία του απέναντι στη φύση και τον κόσµο-σύµπαν (βιολογική και κοσµική µειονεξία). Ο φόβος που απορρέει από αυτή την συνειδητοποίηση τον οδηγεί στην απόφαση ότι του χρειάζεται εξασφάλιση (αντί για ασφάλεια) και κυριαρχία (αντί για το «ανήκω»). Αυτοί οι καινούργιοι ασυνείδητοι στόχοι τον σπρώχνουν, στην καθηµερινότητα, σε ένα φαύλο κύκλο συνεχούς αγώνα νίκης-ήττας και σε µια όλο και µεγαλύτερη αποµάκρυνση από τους άλλους ανθρώπους την ίδια στιγµή που θέλει να έχει µια υπόσταση µέσα στην οµάδα και να αναγνωρίζεται από τους συνανθρώπους του. Το να είναι µέλος µιας οµάδας ένα άτοµο σηµαίνει ότι λίγο-πολύ µοιράζεται τις έννοιες του «σωστού» και του «λάθους», µοιράζεται δηλαδή µια κοινή λογική που είναι ορισµένες, κοινά αποδεχτές, έννοιες, πεποιθήσεις, αξίες και συµβατικότητες, διαφορετικά δεν θα ήταν δυνατόν να ζήσουν οι άνθρωποι ο ένας µε τον άλλον. Στην παιδική µας ηλικία αναπτύσσουµε συνειδήσεις που αντιπροσωπεύουν τους κανόνες και τους κανονισµούς της κοινής λογικής που έχουµε αποδεχθεί. Προσπαθούµε, λοιπόν, να ζήσουµε σύµφωνα µε τις οδηγίες της συνείδησής µας, αλλά πολλές φορές οι καινούργιοι µας ασυνείδητοι στόχοι, µας σπρώχνουν στο να αποφεύγουµε αυτές τις οδηγίες και να ακολουθούµε τη δική µας «ιδιωτική» (ή ατοµική) λογική. Αυτή η ιδιωτική λογική εκφράζει τους σκοπούς που δεν µπορούµε να συµφιλιώσουµε µε την συνείδησή µας και που στην ουσία είναι οι πραγµατικές µας ασυνείδητες προθέσεις. Οι άνθρωποι έχουµε φοβερή ικανότητα στο να επιδιώκουµε τους σκοπούς της ιδιωτικής µας λογικής και συγχρόνως να διατηρούµε τις καλές µας προθέσεις. Γι αυτό απαιτείται εξυπνάδα και την διαθέτουµε. Το παιδί µπορεί να απαιτεί ειδική προσοχή (όχι µόνο την χρειαζούµενη) για να νοιώσει ότι ανήκει (για να κυριαρχήσει, δηλαδή) και µπορεί να θέλει να κάνει πράγµατα που ξέρει ότι «δεν πρέπει». Καταφέρνει, λοιπόν, και να κάνει αυτό που θέλει και να «δικαιολογεί» τη συµπεριφορά του. Κι αυτό γιατί ανακαλύπτει, από πολύ νωρίς, ότι µέσα στα πλαίσια της κοινωνίας το συµφέρει να βρίσκει δικαιολογίες και να κρύβει τις προθέσεις του. Όταν ένα παιδί θέλει να δοκιµάσει αν κάτι σπάει και το σπάσει (ή π.χ. θέλει να κτυπήσει ένα άλλο παιδί) µαθαίνει ότι µπορεί

5 άνετα να κάνει κάτι τέτοιο, χωρίς καµία συνέπεια, φτάνει να υποστηρίξει ότι ήταν ατύχηµα. Καθώς µεγαλώνουµε εκπαιδευόµαστε να χρησιµοποιούµε τέτοιου είδους δικαιολογίες όχι µόνο όταν συνδιαλλασσόµαστε µε τους γονείς µας (ή τους συνανθρώπους µας, γενικότερα) αλλά και όταν αντιµετωπίζουµε τη συνείδησή µας. Οι προσωπικοί και ιδιωτικοί µας σκοποί δεν συµφωνούν πάντα µε τη συνείδησή µας αλλά είναι πάντα αυτοί οι σκοποί που ωθούν τις πράξεις µας. Αν συµπεριφερθούµε «ανάρµοστα» προσπαθούµε να δώσουµε «ορθολογιστικό» υπόβαθρο στη συµπεριφορά µας σαν να µην είµαστε υπεύθυνοι γι αυτήν. Αν π.χ. πιστεύουµε ότι δεν υπάρχει νόηµα να µελετήσουµε για ένα διαγώνισµα, αφού έτσι κι αλλιώς δεν µπορούµε να διαπρέψουµε, µας πιάνουν πονοκέφαλοι, δυσκολευόµαστε να συγκεντρωθούµε ή εκδηλώνουµε άλλα συµπτώµατα, τα οποία µας «δικαιολογούν» που δεν διαβάζουµε και που αργότερα θα «εξηγήσουν» το κακό αποτέλεσµα. Στον εαυτό µας δεν παραδεχόµαστε αυτή την ιδιωτική λογική. Αν την παραδεχτούµε τότε θα έχουµε όλη την ευθύνη των πράξεών µας και δεν θα µπορέσουµε πια να διατηρήσουµε την καλή εικόνα για τον εαυτό µας, δηλαδή το πρόσχηµα των καλών προθέσεων. Έτσι χρησιµοποιούµε την ιδιωτική µας λογική για να κρύψουµε τις πραγµατικές µας προθέσεις από την ίδια τον ίδιο τον εαυτόν και έχουµε αναπτύξει διάφορες δικαιολογίες για να µην αναλάβουµε την ευθύνη των κινήσεών µας και της ζωής µας. Η αντλεριανή προσέγγιση στοχεύει στο να µας βοηθήσει να ανακαλύψουµε την ιδιωτική µας λογική και τους κρυφούς µας στόχους, να καταλάβουµε και να αποδεχτούµε το λόγο που δηµιουργήθηκαν και αφού συνειδητοποιήσουµε τι δεν χρειαζόµαστε πια, να ενθαρρυνθούµε να το διαφοροποιήσουµε µε στόχο τη συνεργασία και τον αµοιβαίο σεβασµό για µια ισότιµη θέση µέσα στην κοινωνία µας. Και για να, αφού αφουγκραστούµε το µύθο, αποφασίσουµε να µην διακόπτουµε το έργο των θεών όπως λέει και ο Καβάφης στο ποίηµά του «διακοπή». Το έργον των θεών διακόπτοµεν εµείς, τα βιαστικά κι άπειρα όντα της στιγµής. Στης Ελευσίνος και στης Φθίας τα παλάτια η ήµητρα κ η Θέτις αρχινούν έργα καλά µες σε µεγάλες φλόγες και βαθύν καπνόν. Αλλά πάντοτε ορµά η Μετάνειρα από τα δωµάτια του βασιλέως, ξέπλεγη και τροµαγµένη, και πάντοτε ο Πηλεύς φοβάται κ επεµβαίνει. Κ. Καβάφης