ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: EL ARTE DE NO AMARGARSE LA VIDA Από τις Εκδόσεις Oniro, Βαρκελώνη 2011

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: EL ARTE DE NO AMARGARSE LA VIDA Από τις Εκδόσεις Oniro, Βαρκελώνη 2011"

Transcript

1

2 ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: EL ARTE DE NO AMARGARSE LA VIDA Από τις Εκδόσεις Oniro, Βαρκελώνη 2011 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Η τέχνη της ευτυχισμένης ζωής ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Rafael Santandreu ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Θεοδώρα Δαρβίρη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Ελένη Γεωργοστάθη ΣΥΝΘΕΣΗ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ: Τζίνα Γεωργίου ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: Μερσίνα Λαδοπούλου, Ραλλού Ρουχωτά Rafael Santandreu Lorite, 2011 This translation is published by special arrangement with International Editors Co, Barcelona, working in conjuction with the Ersilia Literary Agency, Athens. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε., Αθήνα 2016 Πρώτη έκδοση: Μάρτιος 2016 Έντυπη έκδοση ΙSBN Ηλεκτρονική έκδοση ΙSBN Τυπώθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σε χαρτί ελεύθερο χημικών ουσιών, προερχόμενο αποκλειστικά και μόνο από δάση που καλλιεργούνται για την παραγωγή χαρτιού. Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του Ελληνικού Νόμου (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής αδείας του εκδότη κατά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, διανομή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση, παρουσίαση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή (ηλεκτρονική, μηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε. Έδρα: Τατοΐου 121, Μεταμόρφωση Βιβλιοπωλείο: Εμμ. Μπενάκη 13-15, Αθήνα Τηλ.: fax: PSICHOGIOS PUBLICATIONS S.A. Head Office: 121, Tatoiou Str., Metamorfossi, Greece Bookstore: 13-15, Emm. Benaki Str., Athens, Greece Tel.: fax:

3 Μετάφραση: Θεοδώρα αρβίρη

4 Αφιερωμένο στη μητέρα μου, Μαρία δελ Βάγε, μια έξοχη γυναίκα και πρώτη μου δασκάλα στην ευτυχία.

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος του δόκτορος Μανουέλ Μπορέλ Μουνιόθ Μέρος Πρώτο ΟΙ ΒΑΣΕΙΣ 1. Έχεις τη δύναμη να μεταμορφωθείς Η θετική σκέψη δημιουργεί καλύτερη διάθεση Όχι άλλη δραματοποίηση! Προτιμήσεις και όχι απαιτήσεις Το top ten των παράλογων πεποιθήσεων Εμπόδια που δυσχεραίνουν τη θεραπεία Μέρος Δεύτερο Η ΜΕΘΟΔΟΣ 7. Η ρουτίνα του διαλόγου Λογικές οπτικοποιήσεις Υπαρξιακός στοχασμός Προτυποποίηση

6 Μέρος Τρίτο ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ 11. Απομάκρυνε τον φόβο της μοναξιάς Ξεπέρασε τον φόβο της γελοιοποίησης Βελτίωσε τις σχέσεις και μεταξύ συντρόφων Έλεγξε τις δύσκολες καταστάσεις χαρίζοντας ηρεμία στους υπόλοιπους Επηρέασε τον περίγυρό σου Περιόρισε το άγχος στην εργασία Απόκτησε ανοχή στην απογοήτευση Απελευθερώσου από τις υποχρεώσεις Εμβάθυνε στην αδιαφορία: η υγεία Μάθε να εστιάζεις σε ένα συναρπαστικό μέλλον Νίκησε όλους τους φόβους Απόκτησε αυτοεκτίμηση Τελευταίες οδηγίες Παράρτημα ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΛΛΑΓΗΣ Εισαγωγή «Επιτέλους έχω τον έλεγχο της μοίρας μου» «Ξανάγινα ο εαυτός μου» «Δε χρειάζεται πια να είμαι τέλειος» «Όλοι μπορούμε να αλλάξουμε τσιπάκι» «Άρχισα να αλλάζω ύστερα από μια στιγμή αποκάλυψης» «Η ασθένεια και ο θάνατος αποτελούν κομμάτι της ζωής»

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Υστερα από είκοσι χρόνια επαγγελματικής θητείας ως οικογενειακός γιατρός, κατά τη διάρκεια των οποίων περιορίστηκε σταδιακά η διαδικασία αντίληψης της συναισθηματικής ισορροπίας του πληθυσμού και αυξήθηκε παράλληλα η συχνότητα συνταγογράφησης ψυχοδραστικών φαρμάκων, με αμφισβητούμενα οφέλη και αμφιλεγόμενη αποτελεσματικότητα, μου δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσω τον Ραφαέλ Σανταντρέου. Χωρίς καμία αμφιβολία, η επαγγελματική του πορεία, το εκπαιδευτικό του έργο και η συνεισφορά και οι καινοτομίες του σε εννοιολογικό επίπεδο τον καθιστούν ένα από τα σημαντικότερα σύγχρονα σημεία αναφοράς των ιατρών που εργάζονται στον χώρο της ψυχικής υγείας. Η θεραπευτική του θέση αντικατοπτρίζει, εν μέρει, αυτή του Άλμπερτ Έλις, του πατέρα της Λογικής συγκινησιακής θεραπείας της συμπεριφοράς. Βέβαια, η δική του εκδοχή προχωρά ένα βήμα πιο πέρα, γιατί επικεντρώνεται στη διερεύνηση των παράλογων συναισθημάτων, κοινοτοπιών και πεποιθήσεων που έχουμε αποκτήσει στη διάρκεια της ζωής μας, που προκαλούν πόνο και απογοήτευση και μπορούν να οδηγήσουν, με τη σειρά τους, σε συναισθηματική δυσφορία και ψυχικές διαταραχές, όπως είναι το άγχος και η κατάθλιψη. Στο παρόν βιβλίο, στο οποίο παρατίθενται αμέτρητα πραγματικά περιστατικά που έχει ζήσει ο ίδιος ο συγγραφέας, προβάλ-

8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ λει την άποψη ότι η προσωπική μας αντίληψη της πραγματικότητας, κατά παράδοξο τρόπο, εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο αποφασίζουμε να αντιδράσουμε, που κι αυτός μπορεί να επηρεαστεί από τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά που αποφασίζουμε να εξωτερικεύσουμε. Η μοναδικότητα του Σανταντρέου έγκειται στο ότι μας δίνει τα κλειδιά να ξεκινήσουμε από την αρχή χωρίς να εμβαθύνουμε κατ ανάγκη στο παρελθόν του ατόμου, να καταφέρουμε να μεταμορφωθούμε, να αποδεχτούμε τους άλλους, να βελτιωθούμε και, τελικά, να νιώσουμε μια κυρίαρχη αίσθηση ευτυχίας. Όπως αναφέρει ο συγγραφέας, η ζωή δεν είναι εύκολη, είναι γεμάτη προκλήσεις και δυσάρεστα απρόοπτα που απαιτούν επίλυση. H ανάγνωση αυτού του βιβλίου μάς προτρέπει όχι μόνο στον στοχασμό, αλλά και στη δράση, αν και με κόπο και προσπάθεια, ενώ την ίδια στιγμή μάς προετοιμάζει για μια πληρέστερη και πιο ικανοποιητική μελλοντική ζωή. Εύχομαι ο αναγνώστης να νιώσει τον ίδιο ενθουσιασμό που ένιωσα κι εγώ διαβάζοντας τούτο το βιβλίο, στην ουσία του οποίου πιστεύω πως βρίσκονται οι βάσεις μιας νέας εποχής για τη θεραπεία των συναισθηματικών διαταραχών και των διαταραχών προσαρμογής. ΔΡ ΜΑΝΟΥΕΛ ΜΠΟΡΕΛ ΜΟΥΝΙΟΘ Ειδικός στην οικογενειακή και κοινοτική ιατρική Βραβείο Διακεκριμένου Επαγγελματία της Ιατρικής Σχολής της Βαρκελώνης 2009

9 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΟΙ ΒΑΣΕΙΣ

10 Κεφάλαιο 1 ΕΧΕΙΣ ΤΗ ΥΝΑΜΗ ΝΑ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΘΕΙΣ ΒΑΛΕ ΣΤΟΙΧΗΜΑ! Ενα κρύο χειμωνιάτικο πρωινό του 1940, ένας νεαρός ονόματι Ρόμπερτ Κάπα έβαλε στη βαλίτσα του τη μικρή του φωτογραφική μηχανή Leica, ένα σωρό καινούργια φιλμ και μερικά ρούχα. Στη δεξιά τσέπη του μπουφάν του είχε το εισιτήριο ενός πλοίου που θα σάλπαρε για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Κάπα ήταν από τους πρώτους πολεμικούς φωτορεπόρτερ στην ιστορία της δημοσιογραφίας και διέθετε αξιοθαύμαστη προσωπικότητα. Εμφανίσιμος, συμπαθητικός, φίλος του ποτού, γενναίος και, ενίοτε, έως και ρομαντικός: ένας Νεοϋορκέζος γεννημένος στην Πράγα και λάτρης της περιπέτειας. Τη μέρα της απόβασης στη Νορμανδία («D Day»), εκατοντάδες χιλιάδες νεαρότατοι Αμερικανοί συνωστίζονταν σε αμφίβια άρματα με προορισμό τις ακτές της Νορμανδίας. Η καρδιά τους σφυροκοπούσε από τον τρόμο την ίδια στιγμή που οι βόμβες των γερμανικών δυνάμεων, που αμύνονταν, τράνταζαν το σύμπαν. Πολλοί ξερνούσαν το πρωινό τους στο εσωτερικό εκείνων των παγωμένων τανκς, κανείς όμως δε διαμαρτυρόταν. Δεν υπήρχε χρόνος για τέ-

11 ΡΑΦΑΕΛ ΣΑΝΤΑΝΤΡΕΟΥ τοιες πολυτέλειες. Ανάμεσά τους, με τρεμάμενα χέρια, ο Κάπα έλεγχε ξανά και ξανά τις φωτογραφικές μηχανές του, θαρρείς κι αυτό το τελετουργικό θα έσβηνε από τα αυτιά του τον εκκωφαντικό ήχο των εχθρικών βομβαρδισμών. Και, ξάφνου, ένας κρότος ταρακούνησε το τανκ, σημάδι ότι είχαν φτάσει στην ακτή. Αλλά ο φρικιαστικός βρυχηθμός από τις βόμβες που έσκαγαν δεξιά και αριστερά σκέπαζε τα πάντα και ο λοχίας φώναξε όσο πιο δυνατά μπορούσε για να ακουστεί πάνω από τον πάταγο: «Παραταχθείτε στα είκοσι μέτρα! Τώρα!» και πήδηξε στο νερό με το όπλο υψωμένο, τρέχοντας με την καρδιά του να χτυπά σαν τρελή. Οι νεαροί στρατιώτες βγήκαν παραπατώντας, μπερδεύοντας τα βήματά τους, αλλά με το βλέμμα καρφωμένο στην πλάτη του ανωτέρου τους. Δεν υπήρχε χειρότερο από το να χάσουν τον λοχία τους, τον μοναδικό αξιόπιστο οδηγό τους σ εκείνη την κόλαση. Επικρατούσε χάος: παντού διμοιρίες, φωνές, εκρήξεις Ο Κάπα ακολουθούσε και έκανε ό,τι και οι άλλοι, έπεφτε καταγής κάθε είκοσι μέτρα και κρατούσε το βλέμμα καρφωμένο στον προπορευόμενο λοχία. Ο μυστακοφόρος «βετεράνος» των είκοσι πέντε ετών ύψωσε τη φωνή για να πει: «Άλλη μια φορά, τροχάδην είκοσι μέτρα και ανασύνταξη! Τώρα! Αμέσως!» Εκτινάχθηκε σαν ελατήριο και όρμησε σε έναν αμμόλοφο. Από τους είκοσι νεαρούς που ήταν μαζί με τον Κάπα εκείνο το πρωινό, επέζησαν μόνο δύο. Ο φωτογράφος πρόλαβε να τραβήξει μόνο μερικά στιγμιότυπα στα πρώτα μέτρα της μάχης, πριν τον αναγκάσουν να επιστρέψει με αμφίβιο τανκ σε ένα από τα συμμαχικά πλοία. Παρ όλα αυτά, οι λίγο θολές εκείνες φωτογραφίες ήταν και οι πρώτες αποδείξεις της απελευθέρωσης της Ευρώπης. Την επόμενη μέρα ήδη φιγουράριζαν στα εξώφυλλα των εφημερίδων της Μεγάλης Βρετανίας και ο κόσμος είχε πια εικόνα της τελευταίας μάχης του πολέμου για την ελευθερία.

12 Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗΣ ΖΩΗΣ Όταν έφτασε στο Λονδίνο, ο Κάπα πήρε δύο μέρες άδεια, τις οποίες αφιέρωσε στη νέα του φιλενάδα από τη Βρετανία. Ύστερα από αρκετά μπουκάλια ουίσκι, επιβιβάστηκε σε αεροπλάνο, από το οποίο θα έπεφτε με αλεξίπτωτο και με τη φωτογραφική μηχανή ανά χείρας, για να παρακολουθήσει τις προελάσεις του αμερικανικού στρατού στην Ευρώπη. Τι σχέση έχει όμως η ιστορία του Κάπα με ένα βιβλίο ψυχολογίας, θα αναρωτηθεί το δίχως άλλο ο αναγνώστης. Μία και μοναδική: Ο Κάπα ρούφηξε τη ζωή ως το μεδούλι, έζησε έντονα. Ριψοκινδύνευε, χωρίς φόβο αλλά με πολύ πάθος, κρατώντας τα ηνία του πεπρωμένου του, της ζωής του. Υπήρξε ο σπουδαιότερος φωτορεπόρτερ στην ιστορία, σύζυγος της Γκέρντα Τάρο, σύντροφος της Ίνγκριντ Μπέργκμαν και στενός φίλος του Χέμινγουεϊ. Το αδάμαστο πνεύμα του τον έκανε να ζήσει μια ζωή σαν κινηματογραφική ταινία πριν πεθάνει στον πόλεμο της Ινδοκίνας, στα σαράντα ένα του χρόνια. ΕΝΑ ΥΓΙΕΣ ΜΥΑΛΟ, ΜΙΑ ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΗ ΖΩΗ Ο Κάπα αποτελεί για μένα έναν δάσκαλο ζωής. Και δεν είναι ο μόνος: Στην ίδια κατηγορία συγκαταλέγονται ο εξερευνητής Έρνεστ Σάκλετον, ο μουσικός και συγγραφέας Μπορίς Βιάν, ο φυσικός Στίβεν Χόκινγκ, ο «υπερήρωας» Κρίστοφερ Ριβ Σε κάποιους από αυτούς θα αναφερθώ εκτενώς στο βιβλίο, γιατί πρόκειται για άντρες και γυναίκες πρότυπα. Για έναν γνωστικό ψυχολόγο όπως είμαι εγώ, αντιπροσωπεύουν το αντίθετο της κατάστασης που παλεύουμε να αντιμετωπίσουμε, το αντίθετο της δυστυχίας. Γιατί ο κύριος εχθρός του ψυχολόγου είναι αυτό που αποκαλούμε νεύρωση, δηλαδή η τέχνη του να δυσκολεύουμε τη ζωή μας βασανίζοντας τον εαυτό μας ψυχικά. Η κατάθλιψη, το άγχος και οι εμ-

13 ΡΑΦΑΕΛ ΣΑΝΤΑΝΤΡΕΟΥ μονές είναι οι βασικοί μας αντίπαλοι, και όταν αφηνόμαστε στο έλεός τους, χάνουμε την ικανότητα να ζήσουμε μια πλήρη ζωή. Ζω σημαίνει απολαμβάνω: αγαπώ, μαθαίνω, ανακαλύπτω κι αυτό θα το καταφέρουμε μόνο όταν ξεπεράσουμε τη νεύρωση ή τον φόβο, το πρωταρχικό της σύμπτωμα. Ένας από τους πρώτους ασθενείς μου, πολύ καιρό πριν, ήταν ένας σαραντάχρονος άντρας, ο Ραούλ, που ήρθε να με επισκεφτεί γιατί υπέφερε από κρίσεις πανικού. Ήρθε στο γραφείο μου με ταξί, συνοδευόμενος από τη μητέρα του. Ο Ραούλ ζούσε με τον τρόμο πως ανά πάσα στιγμή μπορούσε να πάθει κρίση πανικού. Εξαιτίας του φόβου αυτού, σπάνια έβγαινε από το σπίτι. Στα είκοσί του είχε πάρει άδεια μεγάλης διάρκειας από την εργασία του και έκτοτε ζούσε απομονωμένος. Είκοσι χρόνια κλεισμένος σε ένα σπίτι, δέσμιος του τρόμου του! Ο μεγαλύτερος φόβος του Ραούλ ήταν μήπως πάθαινε νευρική κρίση στη μέση του δρόμου, μακριά από το σπίτι ή από κάποιο νοσοκομείο. Τον τελευταίο καιρό όμως αδυνατούσε να παρακολουθήσει και τις ειδήσεις στην τηλεόραση, γιατί μια φορά είχε πάθει κρίση πανικού βλέποντας πολεμικές σκηνές στην οθόνη. Για τον λόγο αυτό δεν έβλεπε καν τηλεόραση. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στις μέρες μας δεν προβάλλεται και τίποτα αξιόλογο, αλλά το να μην την ανοίγεις από πανικό παραπάει! Η ζωή του Ραούλ και του Ρόμπερτ Κάπα είναι εντελώς αντίθετες: Ο πρώτος βρίσκεται στην γκρίζα ζώνη της ύπαρξης και ο άλλος στην πιο εκτυφλωτικά πολύχρωμη. Πόσο διαφορετικό είναι το να σερφάρεις στη ζωή καβαλώντας τα κύματά της από το να ζεις βυθισμένος, πάντα μισοπνιγμένος, με τα θαλάσσια ρεύματα να σε μαστιγώνουν! Το να απολαμβάνεις τη ζωή ή να την υπομένεις σαν εχθρική θάλασσα που σε κυριεύει! Συνήθως λέω στους ασθενείς μου στο γραφείο μου στη Βαρκελώνη πως ο γενικός μου στόχος είναι να τους ενδυναμώνω στον συ-

14 Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗΣ ΖΩΗΣ ναισθηματικό τομέα. Η δύναμη αυτή θα τους επιτρέψει να χαρούν ολοκληρωτικά τη ζωή. «Εδώ δε θέλουμε ζωές φυσιολογικές, γκρίζες ή απόλυτα σταθερές», τους λέω, «θέλουμε να μάθουμε να εκμεταλλευόμαστε όλες μας τις δυνάμεις». Η νεύρωση ανακόπτει την πληρότητα, ενώ η συναισθηματική υγεία διασφαλίζει το πάθος και τη ζωτική ψυχαγωγία. ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΜΑΘΕΙΣ! Πολλοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν με επιφυλακτικότητα την πιθανότητα να μεταμορφωθούν σε ισχυρές και συναισθηματικά ισορροπημένες προσωπικότητες. Στο γραφείο συχνά μού το διατυπώνουν ως εξής: «Πώς είναι δυνατόν μια θεραπεία λίγων μόλις μηνών να με αλλάξει όταν είμαι έτσι μια ολόκληρη ζωή;» Είναι πολύ λογικό να αναρωτιόμαστε κάτι τέτοιο, αφού όλοι έχουμε την εντύπωση ότι ο χαρακτήρας δεν μπορεί να αλλάξει. Ο παππούς μου, άνθρωπος σκληρός, που είχε πάρει μέρος στον εμφύλιο πόλεμο, έλεγε πάντα με ύφος σοβαρό: «Αν κάποιος δεν είναι ώριμος στα είκοσί του, δε θα γίνει ποτέ!» και, κατά μία έννοια, είχε δίκιο. Γιατί δεν είναι σύνηθες να αλλάζουμε ριζικά, αλλά αυτό δε σημαίνει πως είναι αδύνατον. Σήμερα γνωρίζουμε όχι μόνο πως, με τη σωστή καθοδήγηση, είναι δυνατή η αλλαγή αλλά και πως όλοι μας, ακόμα και ο πιο ευάλωτος, μπορούμε να το καταφέρουμε: Η σύγχρονη ψυχολογία έχει αναπτύξει σχετικές μεθόδους. Κι αυτός ακριβώς είναι και ένας από τους πρωταρχικούς μου στόχους: Να πληροφορήσω τον αναγνώστη πως το να αλλάξει, να μεταμορφωθεί σε άτομο συναισθηματικά υγιές, είναι δυνατόν. Σαφώς και είναι! Οι αποδείξεις αφθονούν. Μεταξύ άλλων, η αλλαγή που βιώνουν χιλιάδες άνθρωποι σε όλο τον κόσμο όταν επισκέπτονται ψυχολόγο. Στην πραγματικότητα, οι αποδείξεις είναι χιλιά-

15 ΡΑΦΑΕΛ ΣΑΝΤΑΝΤΡΕΟΥ δες, αφού η εμπειρία καθενός από αυτούς τους άντρες και καθεμιάς από αυτές τις γυναίκες μαρτυρά ότι είναι δυνατόν. Ας μην πάμε πολύ μακριά: Στο μπλογκ μου ( πολλοί από τους ασθενείς μου γράφουν την ιστορία τους και πώς κατάφεραν να αλλάξουν. Παρακολουθώ πολλούς ασθενείς όλα αυτά τα χρόνια, εκατοντάδες, και μπορώ να βεβαιώσω απόλυτα πως η αλλαγή είναι δυνατή. Όπως η ακόλουθη αληθινή περίπτωση: Η Μαρία Λουίσα πήγαινε στο θέατρο κάθε βράδυ γιατί πρωταγωνιστούσε σε μια κωμωδία που σημείωνε τεράστια επιτυχία στη Μαδρίτη. Μόλις σηκωνόταν η αυλαία, εμφανιζόταν στη σκηνή σε όλο της το μεγαλείο, τη χάρη και την κομψότητα που χαρακτηρίζει τους μεγάλους ηθοποιούς. Το τέλος ήταν πάντα το αναμενόμενο: Δέκα λεπτά ασταμάτητα χειροκροτήματα για μια υπέροχη παράσταση. Τι συγκλονιστική ηθοποιός, τι συμπαθητική, τι ζωντανή γυναίκα που ήταν η Μαρία Λουίσα! Αυτό που δε γνώριζε το κοινό ήταν πως, όταν επέστρεφε σπίτι, το ίδιο βράδυ, η διάθεση της Μαρία Λουίσα άλλαζε εντελώς και βυθιζόταν στην κατάθλιψη και στην ανασφάλεια. Στα πενήντα της, βίωσε την πιο δύσκολη περίοδο της ζωής της, αν και χωρίς ιδιαίτερο λόγο. Το πρόβλημα, όπως της είχε πει ο ψυχίατρός της, εντοπιζόταν στο μυαλό της. Ήταν επιρρεπής στην κατάθλιψη και στο άγχος. Έτσι, για πολύ καιρό, δε σηκωνόταν από το κρεβάτι παρά μόνο για να πάει στην πολυαγαπημένη της δουλειά, χωρίς όμως και να μπορεί να την απολαύσει. Αυτή είναι η αληθινή ιστορία της Μαρία Λουίσα Μέρλο, της σπουδαίας ηθοποιού από τη Μαδρίτη, όπως τη διηγείται η ίδια στο βιβλίο της Cómo aprendí a ser feliz [Πώς έμαθα να είμαι ευτυχισμένη]: Η περίοδος από τα σαράντα τέσσερα έως τα πενήντα μου χρόνια ήταν η χειρότερη της ζωής μου. Πήγαινα από το κρεβάτι στο

16 Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗΣ ΖΩΗΣ θέατρο και από το θέατρο στο κρεβάτι. Κάθε μέρα. Φοβόμουν τα οικονομικά προβλήματα που δεν είχα στην πραγματικότητα, φοβόμουν τη μοναξιά, φοβόμουν τον «μπαμπούλα», φοβόμουν τα πάντα. [ ] Στην τελευταία μου κρίση κατάθλιψης, ήμουν ένα άτομο απόλυτα εγκλωβισμένο μέσα στο ίδιο μου το μυαλό. Όταν ανησυχούσα για κάτι, ας πούμε, για μια ασήμαντη φιλονικία, για κάτι ανόητο το στριφογύριζα στο μυαλό μου ακατάπαυστα, κι αυτός ο διανοητικός στρόβιλος στο τέλος προκαλούσε βραχυκύκλωμα. Η Μέρλο παραδέχεται πως ποτέ δεν υπήρξε ισορροπημένο άτομο. Είχε όμορφη παιδική ηλικία, αλλά όταν ενηλικιώθηκε εμφανίστηκαν οι πρώτες συναισθηματικές διαταραχές. Σίγουρα υπήρχε προδιάθεση για κατάθλιψη η αποκαλούμενη ενδογενής κατάθλιψη, αλλά και ο χαρακτήρας της, η κοσμοθεωρία της την καθιστούσαν ευάλωτη. Στη δική της περίπτωση, η κατάσταση έγινε ακόμη πιο περίπλοκη με τη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών και μη υποχρεωτικώς συνταγογραφούμενων φαρμάκων: «Στην πρώτη μου κατάθλιψη άρχισαν να μου δίνουν υπνωτικά και ηρεμιστικά, με αποτέλεσμα να εθιστώ στα χάπια. Έπαιρνα χάπια για να κοιμάμαι, χάπια για να ξυπνάω, χάπια για τα πάντα. Κάποιες μέρες έφτανα να παίρνω έως και δέκα ή δεκαπέντε διαφορετικά χάπια, γιατί ήμουν επιρρεπής σε κάθε είδους εθισμό. Εθίστηκα και στο χασίς και στην κοκαΐνη». Τελικά, στα πενήντα της, το μέλλον για την πολυαγαπημένη ηθοποιό διαγραφόταν ζοφερό. Το ιδιόμορφο μυαλό της δυσκόλευε τη ζωή της και το πρόβλημα επιδεινωνόταν με την πάροδο του χρόνου. Κάποια στιγμή όμως η ιστορία της έφτασε σε μια αποφασιστική καμπή. Έχοντας ένα τεράστιο απόθεμα ελπίδας μέσα της και μια αστείρευτη επιθυμία να παλέψει για τον εαυτό της, στράφηκε σε θεραπευτές και καθοδηγητές για να αποτολμήσει

17 ΡΑΦΑΕΛ ΣΑΝΤΑΝΤΡΕΟΥ την αλλαγή: «Και, βηματάκι βηματάκι, βγήκα από την κατάθλιψη με τη βοήθεια του Θεού και της ψυχής μου, γιατί το σκοτάδι στο οποίο ήμουν βυθισμένη ήταν απύθμενο», μας εξηγεί η ίδια. «Τώρα νιώθω καλύτερα από ποτέ, όπως όταν ήμουν ένα μικρό, χαρούμενο κοριτσάκι. Και είμαι υπερήφανη για το πόσο δούλεψα με τον εαυτό μου ώστε να το ξεπεράσω. Το να βγαίνεις από τα σκοτάδια στα οποία ήμουν παγιδευμένη σου χαρίζει απέραντη αυτοπεποίθηση. Μπορώ να πω πως νιώθω ικανοποιημένη για πρώτη φορά στη ζωή μου». H Μαρία Λουίσα άλλαξε τον εαυτό της. Και ξέρετε κάτι; Όλοι μπορούμε να το καταφέρουμε. Πρέπει να μάθουμε τι είναι δυνατόν! Ο ανθρώπινος χαρακτήρας διαμορφώνεται τόσο από έμφυτα στοιχεία όσο και από γνώσεις που έχει αποκτήσει κατά την παιδική και νεανική ηλικία, και πάνω σ αυτήν ακριβώς τη νοητική δομή μπορούμε να επέμβουμε. Όπως θα δούμε στις σελίδες του ανά χείρας βιβλίου, μπορούμε να σμιλεύσουμε μια ζωή απελευθερωμένη από φόβους, ανοιχτή στην περιπέτεια και γεμάτη επιτεύγματα. Όταν μεταμορφώσουμε το μυαλό μας, θα διαθέτουμε την ικανότητα να απολαμβάνουμε και τα σημαντικά και τα ασήμαντα της ζωής, θα μπορούμε να αγαπάμε και να επιτρέπουμε να μας αγαπούν με μεγαλύτερη ένταση, ενώ θα έχουμε εξασφαλίσει μεγαλύτερες δόσεις εσωτερικής γαλήνης. Θα μοιάζουμε λίγο με τον φωτογράφο Ρόμπερτ Κάπα, θα γίνουμε εραστές της ζωής, της δικής μας ζωής. Η ΠΙΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Κοντολογίς, αυτό που θα δούμε στη συνέχεια είναι το άλφα και το ωμέγα της γνωστικής θεραπείας, η οποία παρουσιάζει κοινά στοιχεία με την αρχαία φιλοσοφία και που, στο δεύτερο μισό του εικο-

18 Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗΣ ΖΩΗΣ στού αιώνα, αναπτύχθηκε μέσα από εντατική έρευνα στα πανεπιστήμια όλου του κόσμου. Στην πραγματικότητα, η γνωστική θεραπεία είναι η σχολή εκείνη της ψυχολογίας με τη μεγαλύτερη επιστημονική βάση και η καλύτερα υποστηριζόμενη από έγκυρες μελέτες. Πάνω από δύο χιλιάδες ανεξάρτητες έρευνες έχουν δημοσιευτεί σε εξειδικευμένα περιοδικά και επιβεβαιώνουν την αξιοπιστία της. Καμία άλλη μορφή ψυχοθεραπείας δεν έχει καταφέρει να αγγίξει καν τη θεραπευτική της επιτυχία. Το βιβλίο αυτό επιδιώκει να λειτουργήσει ως εκπαιδευτικό εγχειρίδιο για το ευρύ κοινό και περιλαμβάνει ιστορίες, περιστατικά και παραβολές προκειμένου να βοηθήσει στην κατανόηση διαφορετικών μηνυμάτων, αλλά πρέπει να υπογραμμιστεί ότι βασίζεται και σε πολύ σοβαρές επιστημονικές έρευνες και εργασίες. Χιλιάδες ψυχολόγοι σε όλο τον κόσμο εφαρμόζουν τη γνωστική θεραπεία και έχουν υπάρξει μάρτυρες της αποτελεσματικότητας των μεθόδων της. Εκατοντάδες χιλιάδες άτομα έχουν μεταμορφώσει τη ζωή τους με τη βοήθειά της, αλλά είμαι σίγουρος πως στο μέλλον θα ανακαλύψουμε κι άλλους, καλύτερους τρόπους διαχείρισης αυτών των αρχών, αφού η γνωστική θεραπεία είναι μια επιστήμη σε διαρκή εξέλιξη. Όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης, δεν παραπέμπω σε συγγραφείς ή έρευνες στις σελίδες του βιβλίου για να διευκολύνω τη ροή της ανάγνωσης, αλλά δεν μπορώ να μην αναφερθώ σε δύο σπουδαίους γνωστικούς ψυχολόγους που προώθησαν την επιστήμη μας: καταρχήν, στον Άαρον Μπεκ, καθηγητή Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια, και στον προσφάτως εκλιπόντα δόκτορα Άλμπερτ Έλις, ιδρυτή του Ινστιτούτου Άλμπερτ Έλις της Νέας Υόρκης.

19 ΡΑΦΑΕΛ ΣΑΝΤΑΝΤΡΕΟΥ Στο κεφάλαιο αυτό µάθαµε πως: 1. Η αλλαγή είναι δυνατή. Θα χρειαστεί συνεχή προσπάθεια, αλλά είναι εφικτή. 2. Το να µεταµορφωθούµε σε θετικά άτοµα είναι ζωτικής ση- µασίας αν θέλουµε να απολαύσουµε τη ζωή. Η συναισθη- µατική δύναµη είναι το βασικό µας διαβατήριο για ένα ταξίδι στον κόσµο.

20 Κεφάλαιο 2 Η ΘΕΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΗΜΙΟΥΡΓΕΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΙΑΘΕΣΗ Ονεαρός Επίκτητος, φορτωμένος δέματα, προχωρούσε στη Βία Μάγκνα, τον κεντρικό εμπορικό δρόμο της Ρώμης, προσπαθώντας να αποφύγει τους περαστικούς που πηγαινοέρχονταν ασταμάτητα. Μπροστά του, ο κύριός του Επαφρόδιτος επιτάχυνε το βήμα, αδιαφορώντας για το πόσο δύσκολο ήταν για τον δούλο του να τον ακολουθεί. Ο Επαφρόδιτος εκτιμούσε τον Επίκτητο, τον νεαρό υπηρέτη του, κυρίως για την απίστευτη ευφυΐα του. Όταν έπεσε πάνω του τυχαία, τότε που ήταν μικρό αγόρι, στη γενέτειρά του την Ιεράπολη, στην Τουρκία, κατάλαβε αμέσως πόσο προικισμένος ήταν και θέλησε να τον πάρει δούλο του. Αυτό το τετράχρονο αγοράκι διάβαζε και έγραφε στα ελληνικά και στα λατινικά χωρίς να του το έχει διδάξει ποτέ κανείς! Απλώς τα είχε μάθει από τις επιγραφές στα καταστήματα και στους ναούς. Πολλά χρόνια αργότερα, και οι δύο θα μετακόμιζαν στο κέντρο του κόσμου, τη Ρώμη, την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, όπου ο Επαφρόδιτος άρχισε να ευημερεί ως έμπορος ειδών πολυτελείας. Εκείνο το πρωί κύριος και υπηρέτης κατευθύνονταν στη βίλα της Αμάλια Ρούλφα, μιας πάμπλουτης χήρας που κατοικούσε κοντά στην Αγορά. Της πήγαιναν κάποια δείγματα ακριβών αρωμάτων από την

21 ΡΑΦΑΕΛ ΣΑΝΤΑΝΤΡΕΟΥ Περσία και υφασμάτων από την Ανατολή. Ο Επίκτητος ήταν τόσο φορτωμένος, που με δυσκολία έβλεπε να προχωρήσει και, κάποια στιγμή, έπεσε πάνω σε δύο αγόρια που έτρεχαν. Έχασε την ισορροπία του και σωριάστηκε καταγής. Σαν σε αργή κίνηση, ο Επίκτητος είδε το μπουκαλάκι με το πιο ακριβό άρωμα να πετάγεται στον αέρα και να διαγράφει ένα μικρό τόξο πριν προσγειωθεί πάνω στο πλακόστρωτο. Ο τόπος γέμισε σπασμένα γυαλιά και τα ρούχα του λεκέδες από άρωμα. Για μερικά δευτερόλεπτα ο χρόνος σταμάτησε. Ξάφνου, ένας κρότος και ένα τρομερό κάψιμο στον αριστερό του μηρό τον επανέφεραν στην πραγματικότητα. Ο κύριός του ο Επαφρόδιτος τον χτυπούσε με ένα σκληρό δρύινο ραβδί! «Αυτό, αχρείε, για να μάθεις να είσαι πιο προσεκτικός!» του φώναζε έξω φρενών, ενώ τον χτυπούσε ξανά και ξανά στο ίδιο πόδι. Ο Επαφρόδιτος εκτιμούσε ειλικρινά τον υπηρέτη του μάλιστα του πλήρωνε τα ακριβά μαθήματα σε μια φιλοσοφική ακαδημία αλλά ήταν διαβόητος για τον ευέξαπτο και παρορμητικό χαρακτήρα του. Η αλήθεια ήταν πως ο νεαρός Επίκτητος, ως δεξί του χέρι, τον συγκρατούσε πολλές φορές στις συζητήσεις που έκανε με προμηθευτές και πελάτες, αλλά όταν ξεσπούσε επάνω του δεν υπήρχε κανείς να τον προστατεύσει. Όπως και να χε, στην αρχαία Ρώμη δεν ήταν και είδηση το ότι ένας άρχοντας χτυπούσε σαδιστικά τον δούλο του. Ήταν ιδιοκτησία του και μπορούσε να το κάνει. Εντούτοις, εκείνο το πρωί μαζεύτηκε κόσμος γύρω από τους δύο άντρες, αν και για έναν εντελώς ασυνήθιστο λόγο. Προς έκπληξη όλων όσοι παρακολουθούσαν τη σκηνή, ο νεαρός υπηρέτης δεν άνοιγε το στόμα του για να διαμαρτυρηθεί ή να εκφράσει τον πόνο του. Απλώς κοίταζε τον κύριό του αδιάφορα, κι αυτό εξόργιζε τον Επαφρόδιτο ακόμα πιο πολύ. «Δεν πονάς, αναιδέστατε; Πάρε κι άλλη λοιπόν!» ούρλιαζε ο έμπορος χτυπώντας τον τόσο δυνατά που είχε γίνει μούσκεμα στον ιδρώτα. Ο Επίκτητος παρέμενε ατάραχος, ώσπου κάποια στιγμή άνοιξε το

22 Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗΣ ΖΩΗΣ στόμα για να πει μόνο τούτο: «Κύριε, προσέξτε, γιατί, αν συνεχίσετε έτσι, θα σπάσετε το ραβδί σας». Ο Επίκτητος, ο πρωταγωνιστής της ιστορίας μας, έζησε ανάμεσα στο 55 και στο 135 μ.χ. Υπήρξε δούλος σε όλη τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας και έγινε απελεύθερος λόγω του ιδιαίτερου φιλοσοφικού του χαρίσματος. Έτσι, εξελίχθηκε σε έναν από τους πιο σπουδαίους διανοούμενους της εποχής του και απέκτησε φήμη πολύ μεγαλύτερη και από αυτή ακόμη του Πλάτωνα, μεταξύ τόσο των Ρωμαίων όσο και των Ελλήνων. Μεταγενέστερα, την αξία του αναγνώρισε και η ιστορία και στις μέρες μας θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους όλων των εποχών. Οι ιδέες του έχουν αφήσει ίχνη σε διάφορα δημοφιλή πνευματικά ρεύματα, συμπεριλαμβανομένου και του χριστιανισμού. Ο Επίκτητος δεν άφησε γραπτό έργο, αλλά οι μαθητές του συγκέντρωσαν τα λόγια του, τα οποία σήμερα μπορούμε να διαβάσουμε σε δύο βιβλία, το Εγχειρίδιον και τις Διατριβές. Θρυλούνται πολλά και διάφορα για τη ζωή του εν λόγω φιλοσόφου και ένα από τα πιο γνωστά περιστατικά είναι αυτό που μόλις περιέγραψα. Σύμφωνα με τη λαϊκή φαντασία, από τότε έμεινε κουτσός. Προφανώς όμως πρόκειται για έναν μύθο που αποσκοπεί στο να συνοψίσει τη φιλοσοφία του Επίκτητου χωρίς να τα καταφέρνει απαραίτητα. Η ιστορία αυτή μας κάνει να πιστέψουμε πως ο φιλόσοφος είχε κατορθώσει να ελέγχει εντελώς τα συναισθήματά του αλλά δεν ήταν αυτός ο στόχος του. Ούτε το επιδίωκε ούτε κάτι τέτοιο έχει σχέση με τις διδαχές του. Ο Επίκτητος δίδασκε ότι πρέπει να έχουμε ψυχική δύναμη, το οποίο δε σημαίνει «να μη νιώθουμε αρνητικά συναισθήματα», απλώς «να μην κατακλυζόμαστε από αρνητικά συναισθήματα», κι

23 ΡΑΦΑΕΛ ΣΑΝΤΑΝΤΡΕΟΥ αυτό ακριβώς θα μάθουμε στο συγκεκριμένο εγχειρίδιο. Μέσω αυτού του νοητικού ελέγχου, ακόμη κι όταν τα άτομα αισθάνονται πόνο, λύπη ή εκνευρισμό, αποκτούν αυτοπεποίθηση που τους επιτρέπει να εκμεταλλευτούν τις υπέροχες δυνατότητες που προσφέρει η ζωή. Αν το κεντρικό μήνυμα αυτού του βιβλίου είναι πως όλοι ναι, όλοι μπορούμε να μάθουμε να είμαστε πιο δυνατοί και ισορροπημένοι σε συναισθηματικό επίπεδο, το δεύτερο πιο σημαντικό είναι πως η εν λόγω εκμάθηση πραγματοποιείται μέσω της αλλαγής του τρόπου σκέψης μας της προσωπικής μας φιλοσοφίας, του εσωτερικού μας διαλόγου, με τρόπο παρόμοιο με αυτόν που, είκοσι χρόνια πριν, εφάρμοζε ο Επίκτητος. Και, όπως έλεγε ο φιλόσοφος: «Ταράττει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά των περί πραγμάτων δόγματα», δηλαδή δε μας ταράζουν όσα μας συμβαίνουν αλλά όσα νομίζουμε γι αυτά που μας συμβαίνουν. Χιλιάδες χρόνια αργότερα, στον εικοστό αιώνα, η γνωστική επανάσταση, με πρωτοπόρους σπουδαίους ψυχολόγους και ψυχιάτρους, όπως τους Άαρον Μπεκ και Άλμπερτ Έλις, επέτρεψε σε εκατοντάδες χιλιάδες άτομα σε όλο τον κόσμο να αλλάξουν. Μπορείς κι εσύ να γίνεις ένας από αυτούς. Ας δούμε πώς ακριβώς. Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ Εμείς οι άνθρωποι συνήθως έχουμε την εντύπωση πως τα εξωτερικά γεγονότα ό,τι μας συμβαίνει επιδρούν στη ζωή μας προκαλώντας συναισθήματα: θυμό ή ικανοποίηση, χαρά ή θλίψη Σύμφωνα με την άποψη αυτή λοιπόν, θα υπάρχει άμεση σχέση ανάμεσα στην επιτυχία και στο συναίσθημα. Για παράδειγμα, αν με εγκα-

24 Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗΣ ΖΩΗΣ ταλείψει η σύζυγός μου, θα λυπηθώ. Αν κάποιος με προσβάλει, θα θιχτώ. Έχουμε την αίσθηση πως υπάρχει μια γραμμική σχέση αιτίας-αποτελέσματος μεταξύ των γεγονότων και των συναισθημάτων, η οποία θα έχει την ακόλουθη μορφή: Εξωτερικά γεγονότα Εγκατάλειψη, απειλή απόλυσης από διευθυντή, προσβολή γείτονα Συναισθηματικές αντιδράσεις Κατάθλιψη, άγχος ή θυμός Η γνωστική ψυχολογία, η δική μας μέθοδος προσωπικής μεταμόρφωσης, μας διδάσκει πως αυτό δεν ισχύει. Ανάμεσα στα εξωτερικά γεγονότα και στις συναισθηματικές αντιδράσεις μεσολαβεί μία μέση κατάσταση: αυτή των σκέψεων. Αν εγώ πάθω κατάθλιψη σε περίπτωση που με εγκαταλείψει η γυναίκα μου, αυτό δε θα οφείλεται στο γεγονός αυτό καθεαυτό: θα συμβεί γιατί εγώ μπορεί να μονολογώ: «Θεέ μου, είμαι μόνος, είναι τραγικό, θα δυστυχήσω!» και οι σκέψεις αυτές προκαλούν μέσα μου το αντίστοιχο συναίσθημα, στην προκειμένη περίπτωση απελπισία και κατάθλιψη. Είναι οι σκέψεις, η ερμηνεία της εγκατάλειψης, ο εσωτερικός μου διάλογος που με καταθλίβουν, όχι το γεγονός ότι έφυγε η γυναίκα μου. Γιατί είναι πολλοί εκείνοι που όταν τους αφήνει η γυναίκα τους όχι μόνο δε λυπούνται, αλλά το γιορτάζουν κιόλας! Κατά συνέπεια, το ακριβές σχήμα της νοητικής μας λειτουργίας θα είχε την εξής μορφή: Εξωτερικά γεγονότα Εγκατάλειψη, απειλή απόλυσης από διευθυντή, προσβολή γείτονα ΣΚΕΨΕΙΣ αρνητικές Κατάθλιψη, άγχος ή θυμός

25 ΡΑΦΑΕΛ ΣΑΝΤΑΝΤΡΕΟΥ Αυτό ακριβώς έλεγε ο Επίκτητος και προαναφέραμε: «Ταράττει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά των περί πραγμάτων δόγματα». Όλοι έχουμε την εντύπωση πως τα γεγονότα προκαλούν αυτόματα τα συναισθήματα, και το σφάλμα αυτό είναι ο βασικός εχθρός της προσωπικής ανάπτυξης. Για παράδειγμα, πολλές φορές λέμε φράσεις του τύπου: «Ο Πέπε με εκνευρίζει», και εδώ ακριβώς κάνουμε το σφάλμα για το οποίο συζητάμε. Δεν είναι ο Πέπε που με εκνευρίζει, γιατί αυτός που εκνευρίζεται είμαι εγώ! Αν αναλύσουμε προσεκτικά τη νοητική μας εργασία, θα δούμε πως ο Πέπε κάνει συγκεκριμένες πράξεις υποτίθεται ενοχλητικές κι εγώ μονολογώ: «Αυτό δεν μπορώ να το ανεχτώ! Δεν αντέχεται πια!» Οι ιδέες αυτές έχουν τη δύναμη να με εκνευρίσουν, όχι οι πράξεις του Πέπε, οι οποίες, σε ό,τι αφορά τα συναισθήματα, είναι ουδέτερες. Πράγματι, δεν αντιδρούν όλοι με τον ίδιο τρόπο απέναντι στον Πέπε: Κάποιους τους εκνευρίζει περισσότερο από κάποιους άλλους. Ορισμένοι μάλιστα δεν εκνευρίζονται καθόλου. Τα πάντα εξαρτώνται από τον εσωτερικό διάλογο του καθενός. Από αυτόν πηγάζουν ενίοτε ανύποπτα τα συναισθήματα. Ο ΑΥΤΟΧΕΙΡΑΣ ΜΑΘΗΤΗΣ Για να γίνει περισσότερο κατανοητή η έννοια αυτή, θα εξηγήσω την πραγματική περίπτωση του Τζόρδι, ενός εφήβου που έπασχε από κατάθλιψη. Θυμάμαι πως τον έφερε στο γραφείο η μητέρα του, πολύ ανήσυχη γιατί είχε προσπαθήσει να αυτοκτονήσει δύο εβδομάδες πριν από την επίσκεψη. Και επρόκειτο για σοβαρή απόπειρα, δεν ήθελε απλώς να τραβήξει την προσοχή. Ο Τζόρδι είχε κόψει τις φλέβες του στην μπανιέρα μια μέρα που οι γονείς του έλειπαν από

26 Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗΣ ΖΩΗΣ το σπίτι. Εντελώς συμπτωματικά, γύρισαν νωρίτερα και τον βρήκαν αναίσθητο. Όταν τον είχα απέναντί μου, τον ρώτησα χωρίς περιστροφές: «Πες μου, γιατί θέλεις να αυτοκτονήσεις;» «Είναι που στο τελευταίο τρίμηνο έμεινα σε τρία μαθήματα στο σχολείο», απάντησε και έκρυψε το πρόσωπό του με τα χέρια, καρφώνοντας το βλέμμα στο κενό. Ο Τζόρδι ένιωθε απαίσια, τον είχε κυριεύσει ένα βαθύτατο αίσθημα αποτυχίας, που δεν τον άφηνε να χαρεί τίποτα. Σηκωνόταν τις νύχτες, όποια ώρα κι αν ήταν, με το άγχος να του πλακώνει το στήθος. Όπως το είχε περιγράψει ο ίδιος, το πρόβλημα ήταν ότι τον είχαν αφήσει στάσιμο. Στη συνέχεια όμως αποδείχτηκε πως άλλη ήταν η πραγματική αιτία των συναισθημάτων του. Κάναμε πολλές συνεδρίες και, βήμα βήμα, ανακάλυπτα την αληθινή αιτία της δυστυχίας του, που ήταν ο ιδιόμορφος τρόπος σκέψης του, ο διάλογος που έκανε συχνά με τον εαυτό του. «Καταλαβαίνω, Τζόρδι. Έμεινες στα μαθήματα και είναι κρίμα. Αλλά μου φαίνεται ότι το έχεις παραπάρει κατάκαρδα, έτσι δεν είναι;» του είπα. «Άφησέ με να σου εξηγήσω. Αυτό που δεν ξέρεις είναι πως στο σχολείο μου δεν αφήνουν να περάσεις την τάξη αν μείνεις σε περισσότερα από δύο μαθήματα στο τέλος της σχολικής χρονιάς. Και, προφανώς, σκέφτηκα πως ίσως δεν καταφέρω να περάσω τα τρία μαθήματα. Κι αν συμβεί αυτό θα πρέπει να επαναλάβω την τάξη! Τώρα καταλαβαίνεις; Αυτό που με φοβίζει είναι να επαναλάβω την τάξη!» αποκρίθηκε εκνευρισμένος. Η οικογένεια του Τζόρδι ήταν ιδιαίτερα εύπορη. Ο πατέρας του ήθελε ο γιος του να φοιτήσει στο ίδιο υψηλού κύρους σχολείο από το οποίο είχε αποφοιτήσει και ο ίδιος. Αλλά και τα δύο μεγαλύτερα αδέρφια του Τζόρδι είχαν υπάρξει μαθητές εκεί, και μάλιστα αριστούχοι. Συνέχισα τις ερωτήσεις: «Σύμφωνοι, κατανοώ πως το να επαναλάβεις την τάξη θα ήταν

27 ΡΑΦΑΕΛ ΣΑΝΤΑΝΤΡΕΟΥ κακό για σένα γιατί θα σπίλωνες το άψογο σχολικό προφίλ της οικογένειάς σου Τόσο κακό όμως ώστε να θες να αυτοκτονήσεις; Μου φαίνεται λιγάκι υπερβολικό». «Εντάξει, ξέρεις κάτι όμως; Δεν είναι μόνο αυτό. Αυτό που δε γνωρίζεις είναι ότι στο σχολείο μου δεν μπορείς να επαναλάβεις τάξη δύο φορές. Και σκέφτηκα πως αν την επαναλάβω μία φορά θα τα ξαναπάω χάλια και τότε θα με αποβάλουν! Κι αν με απέβαλλαν, δε θα το άντεχα! Τι ντροπή!» Ο Τζόρδι ήταν ένα πολύ έξυπνο και λογικό παιδί. Είχε ευφράδεια και μεγάλη έφεση στα γράμματα. Και όντως, πάντα έπαιρνε καλούς βαθμούς, αλλά τη συγκεκριμένη χρονιά τα είχε πάει άσχημα στα θετικά μαθήματα. Όταν έμεινε, αιφνιδιάστηκε και, στη μοναξιά του δωματίου του, είχε πλάσει αυτές τις καταστροφικές ιδέες που ξεδιπλώνονταν τώρα στη θεραπευτική μας συζήτηση. Συνέχισα να ρωτώ: «Σύμφωνοι, σε καταλαβαίνω, αλλά, ακόμα κι αν σε αποβάλουν από το σχολείο, πού είναι το τόσο τραγικό ώστε να θες να φύγεις από αυτό τον κόσμο;» «Μα υπάρχει και κάτι άλλο: αν με αποβάλουν από το σχολείο, θα είναι τόσο μεγάλο το τραύμα μου που δε θα καταφέρω να τελειώσω ποτέ το λύκειο. Και τότε δε θα μπορέσω να πάω στο πανεπιστήμιο, κι αυτό Τι έχεις να πεις γι αυτό; Δε θα ήταν φοβερό; Εσύ έχεις πάει στο πανεπιστήμιο, είσαι ψυχολόγος, έγινες κάτι. Τώρα με καταλαβαίνεις, έτσι δεν είναι;» Κι έτσι συνεχίσαμε να κουβεντιάζουμε σ όλη τη διάρκεια της συνεδρίας, οπότε συνειδητοποίησα πως ο Τζόρδι σκεφτόταν κάθε πιθανή αρνητική συνέπεια που μπορούσε να προκύψει μετά την αποτυχία του σε τρία μαθήματα στα δεκατέσσερά του. Έως και τις πιο ακραίες πιθανότητες. Μου εξήγησε κιόλας πως, σε περίπτωση που δεν πήγαινε πανεπιστήμιο, θα τον περιθωριοποιούσαν στο ίδιο του το σπίτι: «Θα γίνω ο βλάκας της οικογένειας, ο μόνος που δε θα έχει σταδιοδρο-

28 Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗΣ ΖΩΗΣ μήσει», είπε. Και κατέληξε προσθέτοντας πως θα ήταν καταδικασμένος να κάνει μια βαρετή και κακοπληρωμένη δουλειά. Έτρεμε μην καταντούσε να «τακτοποιεί τα ράφια» στο σούπερ μάρκετ ή «κάτι χειρότερο». Επίσης, σε μια άλλη συνεδρία μας, έφτασε να πει: «Άλλωστε, αν κατέληγα έτσι, σίγουρα δε θα με ήθελε καμία κοπέλα». Αυτό κι αν ήταν έκπληξη! Με αιφνιδίασε! Αλλά το είχε εκλογι - κεύ σει ως εξής: Στη δική του, υψηλή κοινωνική τάξη, τα κορίτσια δεν ενδιαφέρονταν για αποτυχημένους. Και οι αποκαλύψεις συνεχίζονταν. Σύμφωνα με τον Τζόρδι, αν συνέβαιναν όσα φοβόταν αν τον περιθωριοποιούσε η οικογένειά του και έμενε για πάντα εργένης, θα ήταν καταδικασμένος σε μια μοναχική ζωή, κι αυτό δεν μπορούσε να το αντέξει! Απίστευτο δεν είναι; Κι όμως αληθινό. Με αφορμή ένα απλό γεγονός την αποτυχία σε τρία μαθήματα, ο Τζόρδι είχε προβλέψει απανωτές μελλοντικές συμφορές, που του προκαλούσαν επί του παρόντος μεγάλη δυστυχία. Είναι σαφές πως η άσχημη ψυχολογική του κατάσταση οφειλόταν σε όσα δημιουργούσε το κεφάλι του, μια αλυσίδα καταστροφικών σκέψεων. Η αλήθεια είναι πως άλλοι συνομήλικοί του ούτε που θα νοιάζονταν αν έμεναν σε τρία ή και περισσότερα μαθήματα! Και υπεύθυνος για τη συναισθηματική αυτή διαφοροποίηση ήταν σαφώς ο εσωτερικός του διάλογος. Φυσικά, η θεραπεία του Τζόρδι συμπεριλάμβανε και εξέταση των υπερβολικών και καταστροφικών ιδεών του. Μέσα σε λίγες εβδομάδες έπαψε να πιστεύει σ αυτές και αντιμετώπιζε το όλο θέμα των σπουδών του πολύ πιο χαλαρά και αποτελεσματικά. Εν είδει αστείου, θα πω πως, πρώτα και κύρια, ο Τζόρδι έμαθε την κινδυνολογική αυτή φιλοσοφία από τη μητέρα του. Στα εφτά ή οχτώ του χρόνια, η μητέρα του άρχισε να ασκεί υπερβολική πίεση στον γιο της ώστε να τον εμποδίσει «να γίνει τεμπέλης». Όταν γύ-

29 ΡΑΦΑΕΛ ΣΑΝΤΑΝΤΡΕΟΥ ριζαν από το σχολείο στο σπίτι, εκείνη πάντα τον ρωτούσε πώς τα είχε πάει, αν είχε εργασίες, μελέτη, το ένα, το άλλο και, όταν τελείωνε με τις ερωτήσεις, του έλεγε: «Τζόρδι, πρέπει να μελετάς σκληρά, διαφορετικά θα καταλήξεις σαν τον ζητιάνο που στέκεται στην πόρτα της εκκλησίας. Αυτό σε περιμένει στη ζωή σου αν δεν προσέξεις! Έτσι είναι η ζωή». Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΤΙ ΠΑΡΑΛΟΓΟ ΖΩΟ Οι γνωστικοί ψυχολόγοι ξέρουμε πως πίσω από κάθε υπερβολικά αρνητικό συναίσθημα ναι, πάντα κρύβεται μια καταστροφική σκέψη. Για τα άτομα που ταράζονται εύκολα δεν περνάει μέρα χωρίς αυτές τις σκέψεις, τις οποίες πιστεύουν ακράδαντα. Αντιθέτως, τα ισχυρά άτομα αποφεύγουν τον αρνητικό αυτό διάλογο όπως ο διάολος το λιβάνι. Έπειτα από δεκαετίες μελέτης αρνητικών σκέψεων αυτού του τύπου, τους δώσαμε ένα όνομα που τις περιγράφει πολύ καλά. Τις αποκαλούμε παράλογες πεποιθήσεις. Οι παράλογες αυτές πεποιθήσεις, όπως του Τζόρδι, του αυτόχειρα μαθητή, έχουν τα εξής χαρακτηριστικά: 1. Είναι πλασματικές επειδή είναι υπερβολικές. 2. Είναι άχρηστες δε βοηθούν στην επίλυση προβλημάτων. 3. Προκαλούν συναισθηματική δυσφορία. Ας δούμε πιο αναλυτικά τα τρία αυτά χαρακτηριστικά. Πρώτα απ όλα, οι παράλογες πεποιθήσεις είναι πλασματικές. Και σε πολλά επίπεδα! Κι όμως, το άτομο που τις τρέφει τις υπερασπίζεται. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αντιβαίνουν σε κάθε επιστήμη και πως, όταν τις υποστηρίζουμε, στην ουσία ασκούμε ένα

30 Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗΣ ΖΩΗΣ είδος προληπτικής λογικής. Όταν την εφαρμόζουμε, εναντιωνόμαστε σε όλες τις επιστήμες: στη βιολογία, στην οικονομία, στη φιλοσοφία, στην ιατρική, στη στατιστική Για παράδειγμα, οι ιδέες που διατύπωνε ο Τζόρδι πηγαίνουν ενάντια σε όλους τους νόμους της στατιστικής. Πόσα άτομα να υπάρχουν τα οποία, αφού θα έχουν μείνει σε τρία μαθήματα σε οποιοδήποτε λύκειο της Ισπανίας, βιώνουν μια σειρά από αρνητικά γεγονότα όπως αυτά που περιέγραφε ο νεαρός; Ένα πολύ μικρό, ασήμαντο ποσοστό. Εντούτοις, ο ίδιος ήταν σίγουρος ότι όλα αυτά θα του συνέβαιναν: δε θα τελείωνε το σχολείο, θα τον περιθωριοποιούσαν, δε θα έβρισκε κοπέλα ως συνέπεια όλων αυτών και θα ζούσε μόνος. Μια εξαιρετικά απίθανη αλυσίδα καταστροφικών γεγονότων! Δεύτερον, οι παράλογες πεποιθήσεις είναι και άχρηστες. Δε μας βοηθούν να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες. Έτσι, ο Τζόρδι είχε επιλέξει την αυτοκτονία, χαρακτηριστικό παράδειγμα φυγής από τα προβλήματα. Οι παρατραβηγμένες σκέψεις, οι κινδυνολογικές προβλέψεις για μελλοντικές καταστάσεις δε συνιστούν ποτέ καλή στρατηγική επίλυσης προβλημάτων. Κάθε περίπτωση χρήζει κατάλληλης αξιολόγησης, της πιο ρεαλιστικής, κι αυτή θα μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά κάθε κατάσταση που προκύπτει. Η κατάθλιψη, το άγχος, ο θυμός δε συμβάλλουν με τίποτα στην επιτυχία. Κι αυτό γιατί, σε πρακτικό επίπεδο, όταν τρέφουμε παράλογες πεποιθήσεις και υπερβολικά συναισθήματα, συνήθως είναι σαν «να κυνηγάμε τα σπουργίτια με κανόνια», δηλαδή σαν να προσπαθούμε να εφαρμόσουμε περίπλοκες λύσεις σε απλά προβλήματα, κι έτσι η θεραπεία καταλήγει να είναι χειρότερη και από την ασθένεια. Τέλος, οι παράλογες πεποιθήσεις προκαλούν μεγάλη, αδικαιολόγητη, εξωφρενική δυσφορία. Στις ακραίες περιπτώσεις, η κινδυνολογία μπορεί να οδηγήσει σε έναν τρομακτικό κόσμο που υπάρχει μόνο σε ένα φαντασιόπληκτο μυαλό αλλά όχι στην πραγματι-

31 ΡΑΦΑΕΛ ΣΑΝΤΑΝΤΡΕΟΥ κότητα. Υπάρχουν άτομα που κάθε εβδομάδα περιμένουν τόσες συμφορές ώστε αρρωσταίνουν, όχι μόνο ψυχικά, αλλά και σωματικά. Πολλές περιπτώσεις ινομυαλγίας και χρόνιας κόπωσης αποδίδονται σε ψυχικές δομές που εξαντλούν το σώμα σαν να ήταν κλεισμένο σε ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης. Από την άποψη αυτή, η ζωή είναι πολύ πιο απτή, αλλά στο άτομο που διατηρεί παράλογες πεποιθήσεις η ζωή φαντάζει εξαιρετικά περίπλοκη και απίστευτα δύσκολη, όπως στην περίπτωση του Τζόρδι. Περίπλοκη και οδυνηρή. Σε γενικές γραμμές, η ψυχική δύναμη, ο καλός εσωτερικός διάλογος μαθαίνονται από την παιδική ηλικία. Όπως ο Τζόρδι έμαθε να τρομοκρατείται εξαιτίας της επιρροής της μητέρας του, τα πιο δυνατά και υγιή άτομα είχαν τη συνετή στάση των γονιών τους. Εντούτοις, η ουσία είναι πως, οποιαδήποτε στιγμή, σε οποιαδήποτε ηλικία, όλοι μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας ώστε να γίνει πιο θετικός και εποικοδομητικός. Όλοι μπορούμε να εκπαιδευτούμε ξανά στη γαλήνη και στην ευτυχία. Θα το δούμε στη συνέχεια. Στο κεφάλαιο αυτό µάθαµε πως: 1. Τα συναισθήµατα προκύπτουν µόνο από συγκεκριµένες σκέψεις. 2. Το κλειδί για την αλλαγή κρύβεται στην εκµάθηση ενός πιο αποτελεσµατικού τρόπου σκέψης. 3. Η κύρια γνωστική στρέβλωση είναι να σκεφτόµαστε το χειρότερο και να περιµένουµε να µας συµβούν δυσάρεστα γεγονότα. 4. Οι παράλογες πεποιθήσεις είναι πλασµατικές, άχρηστες και µας κάνουν να υποφέρουµε.

32 Κεφάλαιο 3 ΟΧΙ ΑΛΛΗ ΡΑΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ! Μια μέρα μού τηλεφώνησε κάποιο άτομο και μου είπε: «Πρέπει να σας δω επειγόντως. Είμαι χάλια. Έτσι μου έρχεται να τα παρατήσω όλα και να γυρίσω στο πατρικό μου. Δεν αντέχω άλλο!» Η Εύα ήταν μια κοπέλα είκοσι πέντε ετών, δασκάλα, και είχε μετακομίσει στη Βαρκελώνη για επαγγελματικούς λόγους δύο χρόνια πριν. Δώσαμε ραντεβού το ταχύτερο δυνατόν. Την επόμενη μέρα καθόταν μπροστά μου και μου εξήγησε το εξής: «Ξέρω πως τα έχω όλα: μια δουλειά που μου αρέσει, έναν σύντροφο που με αγαπάει, είμαι όμορφη, μου αρέσει η μουσική, η μόδα αλλά αυτό που μου έχει καταστρέψει τη ζωή είναι το ύψος μου!» Με δάκρυα στα μάτια μού μίλησε για το ότι θεωρούσε τον εαυτό της πολύ κοντό ήταν περίπου 1,50 κι αυτό δεν μπορούσε να το αντέξει. Κυρίως γιατί νόμιζε πως έμοιαζε με νάνο, αν και οι αναλο γίες της ήταν κανονικές. Και όντως ήταν μια πολύ όμορφη γυναίκα. «Δεν μπορώ να διαχειριστώ άλλο το άγχος. Διαρκώς αυτό σκέφτομαι. Πες μου πως δεν είμαι τόσο κοντή. Έχω ανάγκη από κάποιον να μου τονώσει την αυτοεκτίμηση!» Η Εύα μού εξήγησε πως από έφηβη έπασχε από το «σύνδρομο

33 ΡΑΦΑΕΛ ΣΑΝΤΑΝΤΡΕΟΥ της κοντής» και πως, από τότε, πάντα φορούσε πελώρια τακούνια. Μάλιστα δεν άφηνε κανέναν να τη δει χωρίς αυτά. Ούτε καν τον σύντροφό της! Όταν κοιμόντουσαν μαζί, σηκωνόταν από το κρεβάτι και φορούσε αμέσως τα ψηλοτάκουνά της, που είχε τοποθετήσει με τρόπο δίπλα στο κρεβάτι. Ήταν τέτοια η φοβία της ότι θα έβλεπαν πόσο κοντή ήταν, που στα δεκαέξι της επινόησε μια αρρώστια για να μην πηγαίνει στην παραλία. Είχε πει σε όλους ότι ήταν αλλεργική στον ήλιο και έκτοτε δεν είχε ξαναπάει στη θάλασσα. «Όταν περπατάω στον δρόμο, αποφεύγω να κοιτάζομαι στις βιτρίνες γιατί δεν αντέχω το είδωλό μου και συνειδητοποιώ πόσο μικρόσωμη είμαι. Στο σχολείο που διδάσκω, ντρέπομαι πολύ όταν βάζουμε τα παιδιά στη σειρά: Κάποια είναι πιο ψηλά από μένα! Και το άγχος δε σταματά. Πες μου ότι είμαι φυσιολογική, σε παρακαλώ, πείσε με, διαφορετικά θα μου στρίψει». Η πρώτη συνεδρία με την Εύα ήταν λίγο δύσκολη, γιατί ήμουν αναγκασμένος να της πω κάτι που δεν της άρεσε. Εκείνη μου έδειχνε τον δρόμο της θεραπείας που έπρεπε να ακολουθήσω, δηλαδή να της πω ότι ήταν «φυσιολογική». Είχε συμβεί το ίδιο με έναν παλιό της ψυχοθεραπευτή και την είχε ανακουφίσει λίγο. Εγώ όμως της απάντησα: «Εγώ δεν πρόκειται να το πω αυτό ποτέ, Εύα, γιατί δεν είσαι φυσιολογική. Είσαι πάρα πολύ κοντή, σχεδόν νάνος». Η ασθενής χλόμιασε. Δεν μπορούσε να πιστέψει στ αυτιά της, αλλά εγώ συνέχισα ακάθεκτος: «Είσαι πολύ κοντή. Έτσι γεννήθηκες. Σίγουρα πρόκειται για ελάττωμα, αλλά δεν είναι και κάτι το τραγικό. Θέλω να καταλάβεις τούτο: Παρά το γεγονός ότι είσαι κοντούλα, μπορείς να ζεις ευτυχισμένη. Δηλαδή οι νάνοι δεν μπορούν να είναι ευτυχισμένοι;» Η Εύα ξέσπασε σε κλάματα. Δεν μπορούσε να αποδεχτεί ότι έμοιαζε νανάκι και, πολύ περισσότερο, ότι θα μπορούσε να ζει ευ-

34 Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗΣ ΖΩΗΣ τυχισμένη. Έτσι όμως ξεκινήσαμε να δουλεύουμε και, συνεδρία με τη συνεδρία, άρχισε να ξεπερνά την εμμονή της. Δύο μήνες αργότερα, η Εύα ένιωθε ήδη πολύ καλύτερα. Δε σκεφτόταν πια όλη μέρα το ύψος της, μόνο ορισμένες φορές. Μια ωραία πρωία όμως ήρθε στο γραφείο και μου είπε: «Ξέρεις, Ραφαέλ; Νομίζω πως θεραπεύτηκα!» «Αλήθεια; Αυτό είναι καταπληκτικό! Και πώς είσαι τόσο σίγουρη;» ρώτησα απορημένος. Η Εύα με κοίταξε πονηρά και σήκωσε το ένα της πόδι για να μου δείξει. Φορούσε ένα ζευγάρι ολοκαίνουργια παπούτσια Nike. «Έλα!» αναφώνησα. «Δε φοράς τακούνια!» «Ναι, είναι η πρώτη φορά απ όταν ήμουν μικρή που φοράω ίσια παπούτσια. Πώς σου φαίνεται; Το προηγούμενο Σάββατο πήγα σε ένα κατάστημα υποδημάτων και αγόρασα αυτά τα αθλητικά κι ένα υπέροχο ζευγάρι καλά παπούτσια με ίσιο τακούνι. Ύστερα πήγα σπίτι, πήρα μια τεράστια σακούλα σκουπιδιών και έβαλα μέσα όλα τα ψηλοτάκουνά μου. Βγήκα έξω και τα πέταξα όλα στον κάδο απορριμμάτων!» είπε συγκινημένη. «Μπράβο! Και πώς ένιωσες;» «Φανταστικά! Από το πρωί έχω γυρίσει όλη την πόλη! Το απόλαυσα πραγματικά. Ήταν σαν να έλεγα στον εαυτό μου: Στον διάο - λο το ύψος! Θα το αποδεχτώ και, σε όποιον δεν αρέσω, δικό του πρόβλημα, όχι δικό μου». Χαμογέλασα. Χαιρόμουν τόσο πολύ με όσα έλεγε η Εύα. Απλούστατα, είχε απαλλαγεί από την παράλογη πεποίθησή της, αυτή που της κατέστρεφε τη ζωή: την ιδέα πως το να είσαι πολύ κοντή σχεδόν νάνος είναι φρικτό, είναι ντροπή, είναι αληθινή συμφορά. Η Εύα πρόσθεσε πως εκείνη τη μέρα, τη «μέρα της απελεύθερωσής της», όπως την είχε ονομάσει, είχε ραντεβού με τον σύντροφό της και αυτό την είχε αγχώσει λίγο. «Συναντηθήκαμε σε ένα μπαρ. Ήμουν αρκετά ταραγμένη, αν και

35 ΡΑΦΑΕΛ ΣΑΝΤΑΝΤΡΕΟΥ όχι πολύ. Άρχισε να μου μιλά για ένα πρόβλημα που είχε στη δουλειά με τον διευθυντή του. Τότε τον διέκοψα, πήρα θάρρος και σηκώθηκα όρθια. Του έδειξα τα πόδια μου». «Και ;» ρώτησα, αν και φανταζόμουν την απάντηση. «Ύστερα από μερικά δευτερόλεπτα που μου φάνηκαν αιώνες, μου είπε: Τι φοβερά παπούτσια, σου πάνε πολύ άσε με όμως να σου εξηγήσω το πρόβλημα με τον διευθυντή μου». Ιδού λοιπόν! Ο σύντροφός της ούτε που είχε προσέξει την αλλαγή στην εμφάνισή της. Κοντολογίς, δεν τον ένοιαζε το ύψος της. Η Εύα κατέληξε: «Ξέρεις κάτι; Εκείνη τη στιγμή σκέφτηκα: Πόσο ηλίθια ήμουν! Το ύψος μου δεν ήταν ποτέ πρόβλημα. Σε βεβαιώνω λοιπόν πως στο εξής δε θα είναι πρόβλημα ούτε και για μένα!» ΕΙΣΑΙ ΜΙΑ ΜΗΧΑΝΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Οι άνθρωποι είμαστε μηχανές αξιολόγησης. Αξιολογούμε ό,τι μας συμβαίνει. Πίνουμε καφέ και, ενώ τον απολαμβάνουμε, μια γωνίτσα του μυαλού μας αναρωτιέται: Είναι νόστιμος; Με ξυπνάει; Απολαμβάνω το διάλειμμα αυτό; Να το επαναλάβω; Αυτό το κάνουμε συνέχεια. Πράγματι, αξιολογούμε διαρκώς και σε τέτοιο βαθμό που, στην πράξη, δεν το αντιλαμβανόμαστε καν. Αξιολογούμε όπως ανασαίνουμε. Και ο ίδιος ο αναγνώστης του ανά χείρας βιβλίου, αυτή τη στιγμή, αξιολογεί το περιεχόμενο του εν λόγω βιβλίου: Είναι ενδιαφέρον; Είναι χρήσιμο; Με ψυχαγωγεί; Από την άλλη πλευρά, εγώ, ο συγγραφέας, αξιολογώ όσο γράφω: Εκφράζομαι καλά; Θα είναι χρήσιμο και ψυχαγωγικό; Απολαμβάνω το γράψιμό του; Απίστευτο! Δε σταματάμε στιγμή να αξιολογούμε τα πάντα! Ούτε καν οι βουδιστές μοναχοί που απομονώνονται σε σπηλιές για να διαλογιστούν δεν μπορούν να σταματήσουν να το κάνουν. Το δί-

36 Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗΣ ΖΩΗΣ χως άλλο, αξιολογούν καλύτερα από εμάς, αλλά κι αυτοί το κάνουν. Αυτή η αξιολόγηση τελικά επιδιώκει τον προσδιορισμό των γεγονότων ως «καλών» και «κακών» για εμάς, ως «επωφελών» ή «επιζήμιων». Και είναι καθοριστική για την ψυχική μας υγεία. Όπως θα δούμε στη συνέχεια, από την ποιότητα της αξιολόγησης αυτής εξαρτάται η δύναμη ή η αδυναμία μας. Πολλές φορές, στο γραφείο μου στη Βαρκελώνη, μιλώ στους ασθενείς μου γι αυτό που αποκαλώ Γραμμή Αξιολόγησης των Καταστάσεων. Τους εξηγώ πως η αξιολόγηση που μόλις περιέγραψα είναι ένα είδος γραμμής ή συνεχούς στο οποίο σημειώνονται όλα όσα μας συμβαίνουν ή μπορεί να μας συμβούν: ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΟ ΠΟΛΥ ΚΑΛΟ ΚΑΛΟ ΚΑΝΟΝΙΚΟ ΚΑΚΟ ΠΟΛΥ ΚΑΚΟ ΤΡΑΓΙΚΟ Στην πραγματικότητα, οι δυνατότητες αξιολόγησης είναι ανεξάντλητες. Ένα συγκεκριμένο γεγονός μπορεί να είναι «πολύ κακό», «λίγο πιο κακό», «λίγο περισσότερο κακό» και ούτω καθεξής. Αυτό που έχει ενδιαφέρον για εμάς όμως είναι τα άκρα, τα σημεία στα οποία ολοκληρώνεται η αξιολόγηση: το «καταπληκτικό» και το «τραγικό». Πρέπει να διευκρινιστεί πως οι όροι αυτοί «καλό», «κακό», «καταπληκτικό», «τραγικό» είναι απλώς τρόπος έκφρασης, σχηματικές αναπαραστάσεις, και θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε οποιουσδήποτε άλλους όρους «θετικό», «αρνητικό», «υπέροχο», «καταστροφικό» Ας επιστρέψουμε όμως στους ορισμούς της αρχής και του τέλους της κλίμακας: «καταπληκτικό» και «τραγικό»: Τι σημαίνουν;

37 ΡΑΦΑΕΛ ΣΑΝΤΑΝΤΡΕΟΥ Όταν λέμε πως ένα συγκεκριμένο γεγονός είναι «τραγικό» ή θα ήταν «τραγικό» αν συνέβαινε εννοούμε πως: 1. Δεν μπορώ να γίνω ευτυχισμένος. 2. Δεν έπρεπε να έχει συμβεί. 3. Δεν μπορώ να το αντέξω. Στο άλλο άκρο, όταν λέμε πως κάτι είναι «καταπληκτικό» ή, αν συνέβαινε, θα ήταν «καταπληκτικό», αυτό σημαίνει: «Σίγουρα θα είμαι ευτυχισμένος για πάντα!» Κι αυτό είναι άλλο ένα από τα βασικά μηνύματα του ανά χείρας βιβλίου: Τα πιο ευάλωτα από συναισθηματική άποψη άτομα τείνουν να αξιολογούν ό,τι τους συμβαίνει ή μπορεί να τους συμβεί με το χειρότερο άκρο, ως «τραγικό». Πράγματι, όταν οι ασθενείς μου ζητούν διάγνωση, δεν τους λέω ότι έχουν κατάθλιψη ή κάτι ανάλογο συνήθως απαντώ ως εξής: «Πάσχεις από την ασθένεια της τραγικίτιδας». Και φτάσαμε στο κρίσιμο σημείο αυτού του βιβλίου και της ψυχολογίας γενικότερα: στην τραγικίτιδα. Η τραγικίτιδα είναι η μητέρα όλων των συναισθηματικών διαταραχών! Θα το εξηγήσουμε πιο αναλυτικά, γιατί από την ορθή κατανόηση αυτής της έννοιας θα εξαρτηθεί η μεταμόρφωσή μας σε άτομα υγιή και δυνατά. ΔΕΝ ΤΟ ΑΝΤΕΧΩ! Είτε το πιστεύει ο αναγνώστης είτε όχι, με επισκέπτονται πολλά κορίτσια στο γραφείο μου επειδή έχουν κόμπλεξ με το μικρό τους στήθος. Όλο και περισσότερες. Έφηβες δεκατεσσάρων και δεκαπέντε ετών. Και πολλές δεν έχουν καν μικρό!

38 Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗΣ ΖΩΗΣ Έρχονται και μου λένε ότι πρέπει να κάνουν προσθετική και πως οι γονείς τους αρνούνται να πληρώσουν την επέμβαση. Τα κορίτσια αυτά πράγματι βρίσκονται σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση γιατί νιώθουν μειονεκτικά, αφού πιστεύουν πως έχουν ένα πρόβλημα που τα εμποδίζει να ζήσουν φυσιολογικά. Με άλλα λόγια, αξιολογούν το γεγονός ότι έχουν μικρό στήθος ως «τραγικό», κι αυτό σημαίνει: «Έτσι, δεν μπορώ να είμαι ευτυχισμένη». Και αυτές πάσχουν από τραγικίτιδα. Βασικά, η δουλειά μου είναι να μάθω σ αυτά τα έξυπνα αν και λίγο παράλογα κορίτσια πως η εν λόγω αξιολόγηση είναι παρατραβηγμένη, έως και εντελώς πλασματική. Και δεν αναφέρομαι στο μέγεθος του στήθους τους, αλλά στην παράλογη πεποίθηση που λέει: «Το μικρό στήθος είναι ένα ολέθριο γεγονός, που σε καταδικάζει σε μια δυστυχισμένη ζωή». Γιατί αυτό που πραγματικά βασανίζει το μυαλό αυτών των ατόμων είναι το ότι «τραγικοποιούν» τις ανεπάρκειές τους είτε πραγματικές είτε όχι. Στη Γραμμή Αξιολόγησης των Καταστάσεων, θα μπορούσαμε να αξιολογήσουμε το γεγονός του μικρού στήθους ως «λίγο κακό» αλλά ποτέ ως «τραγικό»! Αυτό σημαίνει σε συναισθηματικό επίπεδο πως το εν λόγω ελάττωμα μπορεί να μας δυσαρεστεί κάπως, αλλά δεν υπάρχει λόγος να μας γεμίζει άγχος, θλίψη ή ντροπή. ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΟ ΠΟΛΥ ΚΑΛΟ ΚΑΛΟ ΚΑΝΟΝΙΚΟ ΚΑΚΟ ΠΟΛΥ ΚΑΚΟ ΤΡΑΓΙΚΟ Αν πιστεύουμε πως το να έχουμε μικρό στήθος είναι λίγο κακό, θα νιώθουμε μέτρια δυσαρέσκεια. Αν πιστεύουμε πως το να έχουμε μικρό στήθος είναι τραγικό, θα νιώθουμε άγχος και κατάθλιψη.

39 ΡΑΦΑΕΛ ΣΑΝΤΑΝΤΡΕΟΥ Όταν μαθαίνουμε να αξιολογούμε με πιο ακριβή, ρεαλιστικό και θετικό τρόπο, τα συναισθήματά μας γαληνεύουν, γιατί θυμόμαστε πως τα συναισθήματα είναι πάντα προϊόν των σκέψεων ή των εκτιμήσεών μας. Κι εδώ ακριβώς βρίσκεται η καρδιά του ζητήματος! Ποτέ δε συζητώ με τις συμπλεγματικές έφηβες για το αν έχουν ή όχι μικρό στήθος. Δε με αφορά! Η ουσία είναι ότι δεν ενδιαφέρει πώς είναι το στήθος τους. Τη στιγμή που θα το συνειδητοποιήσουν, θα πάψουν να νιώθουν τόσο άσχημα. Θεραπεύονται όταν, μέσα τους, θα πουν κάποια στιγμή: Ακόμα κι αν είναι πολύ μικρό, μπορώ να απολαύσω τη ζωή. Τα άτομα με ψυχική δύναμη προσέχουν πολύ περισσότερο να μη δραματοποιούν ό,τι ενδεχομένως μπορεί να έχει αρνητική έκβαση στη ζωή τους, κι αυτή είναι και η πηγή της δύναμής τους. Γνωρίζουν καλά πως οι περισσότερες ατυχίες στη ζωή δεν είναι «πολύ κακές» ούτε «τραγικές». Αυτή η βαθιά πεποίθηση είναι που τα κρατά ψύχραιμα, αυτό είναι το μυστικό τους. Γι αυτό, στη γνωστική θεραπεία, διδάσκουμε στα άτομα να αξιολογούν ό,τι τους συμβαίνει ή μπορεί να τους συμβεί με κριτήρια: Αντικειμενικά Με υγιείς συγκρίσεις Ανοιχτά στον κόσμο Εποικοδομητικά Με την ελάχιστη φιλοσοφική συνείδηση ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ Όταν λέω ότι διδάσκω την αξιολόγηση με αντικειμενικά κριτήρια, εννοώ πως πρέπει να προσπαθήσουμε να βασιστούμε σε όλα όσα ορίζει η επιστήμη ή η πιο αυστηρή γνώση. Πιο κάτω θα το αναλύ-

40 Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗΣ ΖΩΗΣ σω περαιτέρω, ωστόσο η επιστήμη γενικά η ιατρική, η οικονομία, η φιλοσοφία ή η ανθρωπολογία μας λέει πως εμείς οι άνθρωποι δε χρειαζόμαστε πολλά για να νιώθουμε καλά. Οι βασικές ανάγκες μας είναι ελάχιστες. Από την άποψη αυτή, συνήθως απευθύνω στους ασθενείς μου φράσεις όπως: «Όταν διαβάζω βιβλία βιολο - γίας, πάντα λένε πως οι βασικές ανάγκες των ανθρώπων είναι το νερό, το αλάτι, τα μέταλλα και ούτω καθεξής πουθενά δεν έχω δει να αναφέρεται πως χρειαζόμαστε μεγάλο στήθος!» Ωστόσο, τα άτομα που έχουν εμμονή με τα μεσαία ή μεγάλα στήθη πιστεύουν πως στη δική τους περίπτωση τα χρειάζονται για κάποιον ανόητο λόγο που δεν πείθει κανέναν παρά μόνο τα ίδια. Αυτό δε συνιστά αντικειμενικό κριτήριο. Δεύτερον, η υγιής σύγκριση είναι βασική προϋπόθεση για να μπορεί κάποιος να αξιολογεί πιο σωστά και με καθαρό μυαλό. Για να ξέρω αν κάτι που μου έχει συμβεί ή που θα μπορούσε να μου συμβεί είναι «λίγο κακό» ή, μάλλον, «τραγικό», πρέπει να συγκρίνω τη συγκεκριμένη κατάσταση με «όλα» όσα θα μπορούσαν να μου συμ βούν. Για τον λόγο αυτό, η αποτυχία σε τρία μαθήματα στο σχολείο με τίποτα δεν μπορεί να αξιολογηθεί ως τραγική σε σύγκριση με μια σοβαρή ασθένεια, την απώλεια αγαπημένου προσώπου ή έναν πόλεμο Το εν λόγω σημείο όμως δύσκολα γίνεται αποδεκτό από πολλά άτομα, αν και εγώ συνηθίζω να υποστηρίζω ότι η επιστήμη είναι θεμελιωμένη στη σύγκριση. Επιπλέον, όλες οι γνώσεις πηγάζουν από τη βασική άσκηση της σύγκρισης. Μπορεί εγώ να λέω ότι ένα κιλό φασόλια ζυγίζει ένα κιλό σε σύγκριση με άλλα βάρη. Δεν είναι γραμμένο κάπου πως τίποτα δε ζυγίζει ένα κιλό. Οι άνθρωποι μαθαίνουμε, γνωρίζουμε, μέσα από τη διάκριση των διαφορών και τη σύγκριση των πραγμάτων. Κατά συνέπεια, κάθε προσπάθεια επίτευξης αντικειμενικότητας πρέπει να περνά μέσα από την όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματική σύγκριση. Αν θέ-

41 ΡΑΦΑΕΛ ΣΑΝΤΑΝΤΡΕΟΥ λουμε να μάθουμε, πρέπει να συγκρίνουμε! Για να γίνει όμως αυτό με τον σωστό τρόπο, πρέπει να κάνουμε αντιπαραβολή με όλο τον κόσμο, με την κοινότητα όλων των ανθρώπων, με όλες τις πραγματικές δυνατότητες που παρουσιάζονται στη ζωή, συμπεριλαμβανομένου και του θανάτου, των ασθενειών και των βασικών ελλείψεων Για άλλη μία φορά, μια καλή συγκριτική άσκηση θα μας διδάξει πως εμείς οι άνθρωποι δε χρειαζόμαστε πολλά για να ζήσουμε ευτυχισμένοι, και την ικανότητα αυτή τη διαθέτουμε όλοι, όπου κι αν βρισκόμαστε: στην Αφρική, στην Ισπανία ή στον Άρη, αν κάποια στιγμή μετοικήσουμε στον συγκεκριμένο πλανήτη. Ενίοτε γινόμαστε νευρωτικοί γιατί ομφαλοσκοπούμε, όπως τα μικρά παιδιά που νομίζουν πως είναι το κέντρο του κόσμου. Και το σίγουρο είναι πως δεν είμαστε! Πολλές φορές, όταν προτείνω στους ασθενείς μου να συγκρίνουν τον εαυτό τους με άτομα που ζουν σε φτωχές περιοχές της Αφρικής, διαμαρτύρονται λέγοντας: «Γιατί να συγκρίνω τον εαυτό μου με έναν φτωχό Αφρικανό; Εγώ ζω στη Βαρκελώνη και ποτέ δε θα βιώσω την ίδια κατάσταση με εκείνους!» Κατά τη γνώμη μου, πρέπει να είμαστε ανοιχτοί στην πραγματικότητα του κόσμου μας, γιατί, μαθαίνοντας για την κατάσταση όσων ζουν σε διαφορετικό περιβάλλον, κατανοούμε τις βασικές ανάγκες των ανθρώπων. Αν μια οικογένεια στην Κίνα ή στην Αφρική ζει ευτυχισμένη γιατί έχει καλύψει τις διατροφικές της ανάγκες, αυτό σημαίνει πως οι άνθρωποι γενικά μπορούν να γίνουν ευτυχισμένοι μόλις καλύψουν τις ανάγκες αυτές. Κάποιες φορές ζούμε σε τόσο ψεύτικες κοινωνίες που καταλήγουμε να πιστεύουμε πως, αν δεν έχουμε ιδιόκτητο σπίτι ή δεν μπορούμε να πάμε διακοπές στη θάλασσα, δεν πρόκειται να νιώσουμε καλά. Αυτό είναι εξωπραγματικό. Αυτό εννοώ όταν λέω ότι πρέπει να είμαστε ανοιχτοί στον κόσμο, δηλαδή να έχουμε συνείδηση της πραγματικότητας του ανθρώπου: Η πραγματικότητα στην Αφρική είναι και δική μας.

42 Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗΣ ΖΩΗΣ Το να αξιολογούμε ως «τραγικά» όλα τα αρνητικά πράγματα που μας συμβαίνουν δεν είναι καθόλου εποικοδομητικό, γιατί η αξιολόγηση αυτή συνεπιφέρει ψυχικό τραύμα που δε βοηθά στην επίλυση των καταστάσεων. Συνεπώς, το πιο εποικοδομητικό, το πιο λειτουργικό είναι να προσπαθούμε να αξιολογούμε όσα μας συμβαίνουν στην κεντρική περιοχή της Γραμμής Αξιολόγησης των Καταστάσεων. Ζώνη εποικοδομητικής αξιολόγησης. ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΟ ΠΟΛΥ ΚΑΛΟ ΚΑΛΟ ΚΑΝΟΝΙΚΟ ΚΑΚΟ ΠΟΛΥ ΚΑΚΟ ΤΡΑΓΙΚΟ Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει μια σημαντική διευκρίνιση: Κάθε απόπειρα αξιολόγησης αρνητικών γεγονότων, όπως είναι μια κλοπή ή η απόλυση από την εργασία, ως «κανονικών» ή «ακίνδυνων» ή ακόμη και «καλών», θα ήταν το ίδιο εσφαλμένη και αφύσικη με την τραγικοποίηση ή και ακόμη χειρότερη. Για παράδειγμα, αν το κινητό μου τηλέφωνο πέσει και σπάσει, ποτέ δε θα αξιολο - γούσα το γεγονός αυτό ως «κανονικό». Και, πολύ περισσότερο, ως «καλό». Αυτός ο αφελής τρόπος αντιμετώπισης της ζωής δεν είναι διόλου βολικός και λειτουργικός γιατί δε χρησιμοποιεί τους πόρους μας για την αποφυγή των αρνητικών γεγονότων. Αυτό για το οποίο μιλάμε εμείς είναι η αξιολόγηση στο σωστό μέτρο. Απλώς συμβαίνει και, τις περισσότερες φορές, οι ατυχίες δεν είναι τόσο κακές όσο φανταζόμαστε. Βολεύει πολύ να αναπτύξουμε καλή φιλοσοφική συνείδηση στη

43 ΡΑΦΑΕΛ ΣΑΝΤΑΝΤΡΕΟΥ ζωή. Πιστεύω πως όλοι οι ενήλικες έχουμε μια συγκεκριμένη ζωτική φιλοσοφία, τουτέστιν είμαστε φιλόσοφοι εκ φύσεως, είτε το θέλουμε είτε όχι. Μια κοπέλα που πηγαίνει σε ένα κλαμπ after, παίρνει ναρκωτικά και ξοδεύει όλα της τα χρήματα σε ρούχα έχει συγκεκριμένη φιλοσοφία για τη ζωή και, αν τη ρωτήσουμε, θα μας την αναλύσει. Ένα στέλεχος που αφιερώνει όλο του τον χρόνο στη δουλειά του έχει κι αυτό τις αξίες του που το ωθούν σ αυτή τη συμπεριφορά. Η εξέταση του συστήματος αξιών μας, των πιο βασικών μας πεποιθήσεων αναφορικά με το τι αξίζει και τι όχι, είναι μια πολύ υγιής άσκηση γιατί είναι πολύ πιθανό η προσωπική μας φιλοσοφία να δυσκολεύει τη ζωή μας. ΚΑΝΟΝΑΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ Κάποτε είδα ένα ντοκιμαντέρ για έναν άντρα ονόματι Φρανθίσκο Φέρια (υπάρχει στο YouTube). Ο πενηντάχρονος αυτός χήρος ζει μόνος στη Μαδρίτη, αλλά αυτό δε θα ήταν είδηση αν ο συγκεκριμένος άνθρωπος δεν ήταν τυφλός και κωφάλαλος, δηλαδή δεν μπορεί ούτε να δει ούτε να ακούσει ούτε να μιλήσει. Η μοναδική επαφή που έχει ο Πακίτο με τον κόσμο είναι μέσω της αφής. Δεν μπορεί να ξέρει αν κάποιος είναι στον ίδιο χώρο με αυτόν εκτός κι αν τον αγγίξει. Όταν πηγαίνει στο πολύβουο μπαρ δίπλα στην Ένωση Τυφλών στη Μαδρίτη, μπαίνει σε ένα περιβάλλον απόλυτης σιωπής και άδειο από ορατές μορφές. Αυτή είναι πάντα η αντίληψή του για τον κόσμο. Έχει μάθει όμως να επικοινωνεί μέσω της αφής. Γνωρίζει τη γλώσσα των δαχτύλων με σύμβολα που σχηματίζονται στην επαφή με το χέρι και ζει μια σχετικά φυσιολογική ζωή. Στο ντοκιμαντέρ, ο Πακίτο μάς εξηγεί με τη βοήθεια μεταφρα-

44 Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗΣ ΖΩΗΣ στή και μας λέει το εξής: «Έχω ήδη αποδεχτεί πως αυτή είναι η ζωή μου και δεν τρέχει τίποτα, είμαι ευτυχισμένος. [ ] Δε στενοχωριέμαι ποτέ εντάξει, όχι και ποτέ, αλλά τις ελάχιστες φορές που νιώθω θλίψη προσπαθώ να την ξεπεράσω. Προσπαθώ να απολαμβάνω τη ζωή, τον κόσμο. Προσπαθώ να βρω πάντα λόγους για να χαίρομαι». Σαν τον Πακίτο υπάρχουν άλλοι έξι χιλιάδες άνθρωποι στην Ισπανία, δηλαδή τυφλοί και κωφάλαλοι. Οι περιπτώσεις που γνωρίζω προσωπικά είναι άτομα ευτυχισμένα παρά το γεγονός ότι η ζωή τους δεν είναι πάντα εύκολη. Υπάρχουν καταστάσεις που τους εμποδίζουν να ζουν φυσιολογικά, αλλά τις ρυθμίζουν έτσι ώστε να κάνουν χρήσιμα πράγματα και για τον εαυτό τους και για τους άλλους. Άνθρωποι σαν τον Πακίτο μάς διδάσκουν ένα σπουδαίο μάθημα: ότι πρέπει να έχουμε το ικανό κριτήριο να γνωρίζουμε αν ένα γεγονός είναι περισσότερο ή λιγότερο κακό απαντώντας στο ακόλουθο ερώτημα: «Σε ποιο βαθμό ό,τι μου συνέβη ή μπορεί να μου συμβεί θα με εμποδίσει να φέρω σε πέρας χρήσιμα πράγματα για μένα και τους άλλους;» Κατά την άποψή μου, αυτό είναι το σωστό κριτήριο, το πιο αντικειμενικό και εποικοδομητικό κριτήριο. Για παράδειγμα, στην περίπτωση απόλυσης, σε ποιο βαθμό θα με εμπόδιζε; Μικρό; Τότε, όσο βαριά κι αν μας φαίνεται, η απώλεια εργασίας ποτέ δεν μπορεί να συνιστά σημαντική ατυχία. ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΤΙ ΤΡΑΓΙΚΟ; Μιλήσαμε για τον Πακίτο, τον τυφλό κωφάλαλο από τη Μαδρίτη που αρνείται να αξιολογήσει την κατάστασή του ως «τραγική». Υπάρχουν πάρα πολλοί σαν κι αυτόν άρρωστοι, με αναπηρίες που επιλέγουν να ζήσουν τη ζωή τους κάνοντας κάτι θετικό ώσπου να πεθάνουν, ό,τι κι αν γίνει.

45 ΡΑΦΑΕΛ ΣΑΝΤΑΝΤΡΕΟΥ Τα άτομα αυτά μας διδάσκουν πως όλοι έχουμε τη δυνατότητα επιλογής και αυτή είναι η πόρτα που θα μας επιτρέψει να απολαύσουμε τη ζωή ακόμα και σε δύσκολες καταστάσεις. Εμείς οι γνωστικοί ψυχολόγοι είμαστε πεπεισμένοι πως αυτή είναι η καλύτερη επιλογή, αυτή που θα μας μεταμορφώσει σε άτομα με μεγαλύτερη ψυχική δύναμη. Στο κεφάλαιο αυτό µάθαµε πως: 1. Αν δεν αναλύουµε διαρκώς την πραγµατικότητα, συνειδητοποιούµε πως, πολλές φορές, υπερβάλλουµε αναφορικά µε τη σηµασία των ατυχιών που µας συµβαίνουν. 2. Η υπερβολή αυτή έχει νοσηρές ψυχικές συνέπειες. 3. Αν µάθουµε να αξιολογούµε όσα µας συµβαίνουν ρεαλιστικά και αντικειµενικά, γινόµαστε πιο δυνατοί και ήρεµοι. 4. Ένα από τα καλύτερα κριτήρια εκτίµησης του πότε κάτι είναι «λίγο κακό» ή «πολύ κακό» είναι η ερώτηση: «Σε ποιο βαθµό µε εµποδίζει να κάνω χρήσιµα πράγµατα στη ζωή µου;»

46 ƭơ ơƣơưɯʋ ƭơ ƬơƨơƟƭƥƩƲ ƭơ ơƭơƪơ- ƫƽưƴƥƩƲ žƫơ ơƶƴɯ ƬưƯƱƥƟƲ ƭơ ƴơ ƪƜƭƥƩƲ ơưƽ ƴƨ ƳƴƩƣƬƞ ưưƶ ƨơ ƮƥưƥƱƜƳƥƩƲ ƴưƶʋ ƶƽƣưƶʋ ƳƯƵ ƪơƩ ƨơ ƬƜƨƥƩƲ ƴƨƭ ƴɲʒƭƨ ƴưƽ ƭơ ƬƧƭ ƥɵƴơʃ ƤƵƳƴƵƷƩƳƬƝƭƯƲ Ɛ ƒơƶơɲƫ ƓơƭƴơƭƴƱƝƯƵ ơƭơƫƽƥʃ ƬƩơ ưʊơƪƴʃƪƞ ƬƝƨƯƤƯ ƥưʃƴƴƨƭưƭʃƪɯ ơưưƥƥƥƥʃƣƭɲƭƨ ƣʃơ ƭơ ƬơƲ ƢƯƧƨƞƳƥƩ ƭơ ƥʈƥƫʃʒƨưƽƭƥ ƹʋ ưʊưƴƹưʃƪƽƴƨƴƥʋ Ƭƥ ƳƴƼƷƯ ƭơ ƣɵƭưƶƭƥ ưʃư ƤƵƭơƴƯƟ ƪơƩ ƥƶƴƶʒʃƴƭɲƭưʃ ƍƥ ƩƳƴƯƱƟƥƲ ƪơƩ ưƥʊʃƴƴơƴʃƪɯ ơưƽ ƴƨƭ ƥươƣƣƥƫƭơƴʃƪƞ ƪơƩ ƴƨƭ ưʊưƴƹưʃƪƞ ƴưƶ Ʀƹƞ Ư ƳƵƣƣƱơƶƝơƲ ƬƜƲ ƤƥƟƷƭƥƩ ưƾʋ ƭơ ơƫƫɯʈưƶƭƥ ƴưƭ ƴʊƽưư ưưƶ ƳƪƥƶƴƼƬơƳƴƥ ƪơƩ ƳƵƬưƥƱƩƶƥƱƼƬơ Ƴƴƥ ƂƭƴƟ ƭơ ƭʃƾƨưƶƭƥ ơƣʒƹƭɲƭưʃ ƤƵƳƴƵƷƩƳƬƝƭƯƩ ƞ ƳƵƭƥƷƾƲ ƥʈưʊƣʃƴƭɲƭưʃ ƬưƯƱƯƽƬƥ ƭơ ƣɵƭưƶƭƥ ƞʊƥƭưʃ ƷơƱƯƽƬƥƭƯƩ ƪơƩ ơʃƴʃƽƥưʈưʃ Ƭƥ ƴƨ ƢƯƞƨƥƩơ ƥƭƽʋ ƨƥʊơưƥƶƴƞ ƞ ƤƩơƢƜƦƯƭƴơƲ ơƶƴƽ ƴư ƳƧƬơƭƴƩƪƼ ƢƩƢƫƟƯ %» ²Âãºé WWW PSICHOGIOS GR ï ñìû ì Ý Ý Ý Ý Ý

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Εισαγωγή Τεχνικές για ηρεμία Ηρεμία στο σπίτι Κοιμήσου καλά, νιώσε καλά Αίσθηση ηρεμίας στη δουλειά...

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Εισαγωγή Τεχνικές για ηρεμία Ηρεμία στο σπίτι Κοιμήσου καλά, νιώσε καλά Αίσθηση ηρεμίας στη δουλειά... ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: HOW TO BE CALM Από τις Εκδόσεις Vie Books, Αγγλία 2016 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Πώς να είσαι ήρεμος ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Anna Barnes ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Έρρικα Πάλλη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Μαρία Σεβαστιάδου

Διαβάστε περισσότερα

Κέιτ Μίντελτον. Τα πρώτα βήματα. για να νικήσεις. το άγχος

Κέιτ Μίντελτον. Τα πρώτα βήματα. για να νικήσεις. το άγχος Κέιτ Μίντελτον Τα πρώτα βήματα για να νικήσεις το άγχος ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: FIRST STEPS OUT OF ANXIETY Aπό τις Εκδόσεις Lion Hudson plc, Οξφόρδη 2010 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Τα πρώτα βήματα για να νικήσεις το άγχος

Διαβάστε περισσότερα

Εντυπώσεις μαθητών σεμιναρίου Σώμα - Συναίσθημα - Νούς

Εντυπώσεις μαθητών σεμιναρίου Σώμα - Συναίσθημα - Νούς Εντυπώσεις μαθητών σεμιναρίου Σώμα - Συναίσθημα - Νούς A...Τα αισθήματα και η ενεργεία που δημιουργήθηκαν μέσα μου ήταν μοναδικά. Μέσα στο γαλάζιο αυτό αυγό, ένιωσα άτρωτος, γεμάτος χαρά και αυτοπεποίθηση.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Σ ΑΓΑΠΑΩ

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Σ ΑΓΑΠΑΩ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Σ ΑΓΑΠΑΩ (Αόρατος) ΑΦΗΓΗΤΗΣ: Κάποτε στη γη γεννήθηκε το Όνειρο. Το όνομά του δεν ήταν έτσι, όμως επειδή συνεχώς ονειρευόταν, όλοι το φώναζαν Όνειρο. Δεν ήταν κάτι το σπουδαίο, ήταν σαν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις. Α ομάδα ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1. Η συγγραφέας του βιβλίου μοιράζεται μαζί μας πτυχές της ζωής κάποιων παιδιών, άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. α) Ποια πιστεύεις ότι είναι τα μηνύματα που θέλει να περάσει μέσα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΕΞ Τ. ΣΜΙΘ. Ο πάει διακοπές. Η σειρά προβάλλεται στο

ΑΛΕΞ Τ. ΣΜΙΘ. Ο πάει διακοπές. Η σειρά προβάλλεται στο ΑΛΕΞ Τ. ΣΜΙΘ Ο πάει διακοπές Η σειρά προβάλλεται στο ΣΕΙΡΑ: ΜΙΚΡΗ ΠΥΞΙΔΑ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: CLAUDE ON HOLIDAY Από τις Εκδόσεις Hodder Children s Books, Μεγάλη Βρετανία 2011 TΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Ο Κλοντ πάει

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΕΞ Τ. ΣΜΙΘ. Ο στην πόλη. Η σειρά προβάλλεται στο

ΑΛΕΞ Τ. ΣΜΙΘ. Ο στην πόλη. Η σειρά προβάλλεται στο ΑΛΕΞ Τ. ΣΜΙΘ Ο στην πόλη Η σειρά προβάλλεται στο ΣΕΙΡΑ: ΜΙΚΡΗ ΠΥΞΙΔΑ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: CLAUDE IN THE CITY Από τις Εκδόσεις Hodder Children s Books, Μεγάλη Βρετανία 2011 TΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Ο Κλοντ στην πόλη

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΝΟΣ ΓΑΒΡΑΣ. Οι φίλοι με φωνάζουν ΦΙΣΤΙΚΗ! Εικονογράφηση: Mαργαρίτα Ζεβελάκη

ΜΑΝΟΣ ΓΑΒΡΑΣ. Οι φίλοι με φωνάζουν ΦΙΣΤΙΚΗ! Εικονογράφηση: Mαργαρίτα Ζεβελάκη ΜΑΝΟΣ ΓΑΒΡΑΣ Οι φίλοι με φωνάζουν ΦΙΣΤΙΚΗ! Εικονογράφηση: Mαργαρίτα Ζεβελάκη ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Φιστίκιος ο Αιγινήτης (Βιβλίο Α ) ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Μάνος Γαβράς ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Μαργαρίτα Ζεβελάκη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη

Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη Επιμέλεια εργασίας: Παναγιώτης Γιαννόπουλος Περιεχόμενα Ερώτηση 1 η : σελ. 3-6 Ερώτηση 2 η : σελ. 7-9 Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 2 Ερώτηση 1 η Η συγγραφέας

Διαβάστε περισσότερα

ΟΥΛΙΤΣ Α ΡΑ Φ 6 ΕΤ. Παναγιώτα Πλησή ΣΙΑ ΓΝΩ ΑΝΑ ΦΙΛ ΖΩΝΗ. Εικονογράφηση: Γιώργος Σγουρός ΟΥ Θ ΓΙΑ ΜΑ. την οικογένεια

ΟΥΛΙΤΣ Α ΡΑ Φ 6 ΕΤ. Παναγιώτα Πλησή ΣΙΑ ΓΝΩ ΑΝΑ ΦΙΛ ΖΩΝΗ. Εικονογράφηση: Γιώργος Σγουρός ΟΥ Θ ΓΙΑ ΜΑ. την οικογένεια ΟΥΛΙΤΣ Α ΡΑ Φ 5-6 ΕΤ Παναγιώτα Πλησή EYEΛΙΚΤΗ ΖΩΝΗ ΦΙΛ ΑΝΑ ΓΝΩ ΣΙΑ ΩΝ ΟΥ ΑΙΝ ΜΕ Θ... ΓΙΑ ΜΑ Εικονογράφηση: Γιώργος Σγουρός την οικογένεια ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Ο μπαμπάς που αγαπάει η μαμά μου ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Παναγιώτα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ N A E IΣΑ ΑΝΝΑ ΜΠΑΡΝΣ. Anna Barnes, 2016/ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε., Αθήνα 2019

ΠΩΣ N A E IΣΑ ΑΝΝΑ ΜΠΑΡΝΣ. Anna Barnes, 2016/ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε., Αθήνα 2019 ΠΩΣ N A E IΣΑ Ι ΑΝΝΑ ΜΠΑΡΝΣ ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Πώς να είσαι δυνατός ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: How to be resilient Από τις Εκδόσεις Vie Books Summersdale, Λονδίνο 2018 ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Anna Barnes ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Έρρικα Πάλλη

Διαβάστε περισσότερα

A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES.

A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES. A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES. 1. Η συγγραφέας του βιβλίου μοιράζεται μαζί μας πτυχές της ζωής κάποιων παιδιών, άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. α) Ποια πιστεύεις ότι είναι τα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΕΞ Τ. ΣΜΙΘ. Ο στο τσίρκο. Η σειρά προβάλλεται στο

ΑΛΕΞ Τ. ΣΜΙΘ. Ο στο τσίρκο. Η σειρά προβάλλεται στο ΑΛΕΞ Τ. ΣΜΙΘ Ο στο τσίρκο Η σειρά προβάλλεται στο ΣΕΙΡΑ: ΜΙΚΡΗ ΠΥΞΙΔΑ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: CLAUDE AT THE CIRCUS Από τις Εκδόσεις Hodder Children s Books, Μεγάλη Βρετανία 2012 TΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Ο Κλοντ στο

Διαβάστε περισσότερα

Θα σε γαργαλήσω! Μάικ ο Φασολάκης. Μαρί Κυριακού. Εικονογράφηση: Λήδα Βαρβαρούση. Μαρί Κυριακού, 2010

Θα σε γαργαλήσω! Μάικ ο Φασολάκης. Μαρί Κυριακού. Εικονογράφηση: Λήδα Βαρβαρούση. Μαρί Κυριακού, 2010 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Μάικ ο Φασολάκης Θα σε γαργαλήσω! ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Μαρί Κυριακού ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Λήδα Βαρβαρούση ΘΕΩΡΗΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Άννα Μαράντη ΣΥΝΘΕΣΗ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ: Γιώργος Παζάλος ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: Μερσίνα

Διαβάστε περισσότερα

Από όλα τα παραμύθια που μου έλεγε ο πατέρας μου τα βράδια πριν κοιμηθώ, ένα μου άρεσε πιο πολύ. Ο Σεβάχ ο θαλασσινός. Επτά ταξίδια είχε κάνει ο

Από όλα τα παραμύθια που μου έλεγε ο πατέρας μου τα βράδια πριν κοιμηθώ, ένα μου άρεσε πιο πολύ. Ο Σεβάχ ο θαλασσινός. Επτά ταξίδια είχε κάνει ο 4 Από όλα τα παραμύθια που μου έλεγε ο πατέρας μου τα βράδια πριν κοιμηθώ, ένα μου άρεσε πιο πολύ. Ο Σεβάχ ο θαλασσινός. Επτά ταξίδια είχε κάνει ο Σεβάχ. Για να δει τον κόσμο και να ζήσει περιπέτειες.

Διαβάστε περισσότερα

Εικονογράφηση: Aνδριάνα Ρούσσου

Εικονογράφηση: Aνδριάνα Ρούσσου ΜΠΑΝΑΝΑ Μαριλίτα Χατζημποντόζη 2-4 ΕΤΩΝ Εικονογράφηση: Aνδριάνα Ρούσσου ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ ΓΙΑ... τη μουσειακή παιδεία ΤΙΤΛΟΣ ÂÉÂËÉÏÕ: Μια μέρα στο μουσείο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Μαριλίτα Χατζημποντόζη ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ:

Διαβάστε περισσότερα

«Ο Αϊούλαχλης και ο αετός»

«Ο Αϊούλαχλης και ο αετός» ΠΑΡΑΜΥΘΙ #25 «Ο Αϊούλαχλης και ο αετός» (Φλώρινα - Μακεδονία Καύκασος) Διαγωνισμός παραδοσιακού παραμυθιού ebooks4greeks.gr ΠΑΡΑΜΥΘΙ #25 Ψηφίστε το παραμύθι που σας άρεσε περισσότερο εδώ μέχρι 30/09/2011

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΧ/ΣΗΣ: Ε Σ Ε Ι Σ Κ Ι Ε Μ Ε Ι Σ Π Α Ν Τ Α Σ Ε Π Α Φ Η

ΜΗΧ/ΣΗΣ: Ε Σ Ε Ι Σ Κ Ι Ε Μ Ε Ι Σ Π Α Ν Τ Α Σ Ε Π Α Φ Η Π Ω Σ NA ΛΟΡΑ ΜΙΛΝ ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Πώς να χαλαρώνεις ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: How to relax Από τις Εκδόσεις Vie Books Summersdale, Λονδίνο 2018 ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Laura Milne ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Έρρικα Πάλλη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ N A EΧΕΙΣ ΑΝΝΑ ΜΠΑΡΝΣ

ΠΩΣ N A EΧΕΙΣ ΑΝΝΑ ΜΠΑΡΝΣ ΠΩΣ N A EΧΕΙΣ ΑΝΝΑ ΜΠΑΡΝΣ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: HOW TO BE CONFIDENT Από τις Εκδόσεις Vie Books, Αγγλία 2016 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Πώς να έχεις αυτοπεποίθηση ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Anna Barnes ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Έρικα Πάλλη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Kάθριν Φράνσις. Tα πρώτα βήματα. για να νικήσεις. τη ζυγαριά

Kάθριν Φράνσις. Tα πρώτα βήματα. για να νικήσεις. τη ζυγαριά Kάθριν Φράνσις Tα πρώτα βήματα για να νικήσεις τη ζυγαριά ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: FIRST STEPS OUT OF WEIGHT PROBLEMS Aπό τις Εκδόσεις Lion Hudson plc, Οξφόρδη 2012 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Τα πρώτα βήματα για να νικήσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ. Εργασία για το σπίτι. Απαντούν μαθητές του Α1 Γυμνασίου Προσοτσάνης

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ. Εργασία για το σπίτι. Απαντούν μαθητές του Α1 Γυμνασίου Προσοτσάνης ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Εργασία για το σπίτι Απαντούν μαθητές του Α1 Γυμνασίου Προσοτσάνης 1 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Απαντά η Μαρίνα Βαμβακίδου Ερώτηση 1. Μπορείς να φανταστείς τη ζωή μας χωρίς

Διαβάστε περισσότερα

ÅéêïíïãñÜöçóç: Λήδα Βαρβαρούση

ÅéêïíïãñÜöçóç: Λήδα Βαρβαρούση ÅéêïíïãñÜöçóç: Λήδα Βαρβαρούση ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Μάικ ο Φασολάκης Οι περιπέτειες του Μάικ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Μαρί Κυριακού ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Λήδα Βαρβαρούση ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Άννα Μαράντη ΣΥΝΘΕΣΗ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ:

Διαβάστε περισσότερα

Πώς γράφεις αυτές τις φράσεις;

Πώς γράφεις αυτές τις φράσεις; Πρόλογος Όταν ήμουν μικρός, ούτε που γνώριζα πως ήμουν παιδί με ειδικές ανάγκες. Πώς το ανακάλυψα; Από τους άλλους ανθρώπους που μου έλεγαν ότι ήμουν διαφορετικός, και ότι αυτό ήταν πρόβλημα. Δεν είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ N A EΧΕΙΣ ΑΝΝΑ ΜΠΑΡΝΣ

ΠΩΣ N A EΧΕΙΣ ΑΝΝΑ ΜΠΑΡΝΣ ΠΩΣ N A EΧΕΙΣ ΑΝΝΑ ΜΠΑΡΝΣ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: HOW TO BE MINDFUL Από τις Εκδόσεις Vie Books, Αγγλία 2016 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Πώς να έχεις ενσυνείδηση ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Anna Barnes ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Έρικα Πάλλη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου

μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου Δύο Σε μια σπουδαία αρχαία πόλη που την έλεγαν Ουρούκ, ζούσε ένας νεαρός βασιλιάς, ο Γκιλγκαμές. Πατέρας του Γκιλγκαμές ήταν ο βασιλιάς Λουγκαλμπάντα και μητέρα του η

Διαβάστε περισσότερα

Το κορίτσι με τα πορτοκάλια. Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας. [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου]

Το κορίτσι με τα πορτοκάλια. Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας. [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου] Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου] Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας: Σεμίραμις Αμπατζόγλου Τάξη: Γ'1 Γυμνασίου

Διαβάστε περισσότερα

Μεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια

Μεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια Δευτέρα, Ιουνίου 16, 2014 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΞΙΑΣ ΚΡΑΛΛΗ Η Μεταξία Κράλλη είναι ένα από τα δημοφιλέστερα πρόσωπα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Μετά την κυκλοφορία του πρώτου της βιβλίου, "Μια φορά

Διαβάστε περισσότερα

στον κίνδυνο (ΒΙΒΛΙΟ 2)

στον κίνδυνο (ΒΙΒΛΙΟ 2) ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: RORY BRANAGAN (DETECTIVE) THE DOG SQUAD Από τις Εκδόσεις HarperCollins Children s Books, Λονδίνο 2018 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Ο ντετέκτιβ Ρόνι βάζει τα γέλια μπροστά στον κίνδυνο (ΒΙΒΛΙΟ 2)

Διαβάστε περισσότερα

Χάρτινη αγκαλιά. Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου, Β Γυμνασίου

Χάρτινη αγκαλιά. Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου, Β Γυμνασίου Χάρτινη αγκαλιά Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου, Β Γυμνασίου Εργασίες 1 α ) Κατά τη γνώμη μου, το βιβλίο που διαβάσαμε κρύβει στις σελίδες του βαθιά και πολύ σημαντικά μηνύματα, που η συγγραφέας θέλει να μεταδώσει

Διαβάστε περισσότερα

Τράντα Βασιλική Β εξάμηνο Ειδικής Αγωγής

Τράντα Βασιλική Β εξάμηνο Ειδικής Αγωγής Τράντα Βασιλική Β εξάμηνο Ειδικής Αγωγής Ο Μικρός Πρίγκιπας έφτασε στη γη. Εκεί είδε μπροστά του την αλεπού. - Καλημέρα, - Καλημέρα, απάντησε ο μικρός πρίγκιπας, ενώ έψαχνε να βρει από πού ακουγόταν η

Διαβάστε περισσότερα

Μαρία Ρουσάκη, Πρώτη έκδοση: Νοέμβριος Έντυπη έκδοση ISBN Ηλεκτρονική έκδοση ΙSBN

Μαρία Ρουσάκη, Πρώτη έκδοση: Νοέμβριος Έντυπη έκδοση ISBN Ηλεκτρονική έκδοση ΙSBN ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Το σπηλιανθρωπάκι ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Μαρία Ρουσάκη ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Μαρκ Ουάινσταϊν ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Άννα Μαράντη ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: Ελένη Σταυροπούλου ΜΑΚΕΤΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ:

Διαβάστε περισσότερα

Mίλι Μαρότα. Τροπικός Παράδεισος. Ζωγραφίστε και χαλαρώστε

Mίλι Μαρότα. Τροπικός Παράδεισος. Ζωγραφίστε και χαλαρώστε Mίλι Μαρότα Τροπικός Παράδεισος Ζωγραφίστε και χαλαρώστε Mίλι Μαρότα TROPICAL WONDERLAND ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: ΤΡΟΠΙΚΟΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ Εικονογράφησης: Millie Marotta, 2015 Batsford, 2015 First published in Great

Διαβάστε περισσότερα

Λαµβάνοντας τη διάγνωση: συναισθήµατα και αντιδράσεις

Λαµβάνοντας τη διάγνωση: συναισθήµατα και αντιδράσεις Λαµβάνοντας τη διάγνωση: συναισθήµατα και αντιδράσεις Πιθανότατα αισθάνεστε πολύ αναστατωµένοι αφού λάβατε µια διάγνωση καρκίνου. Συνήθως είναι δύσκολο να αποδεχθείτε τη διάγνωση αµέσως και αυτό είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΧΑΡΤΙΝΗ ΑΓΚΑΛΙΑ ΟΜΑΔΑ Β. Ερώτηση 1 α

ΧΑΡΤΙΝΗ ΑΓΚΑΛΙΑ ΟΜΑΔΑ Β. Ερώτηση 1 α ΧΑΡΤΙΝΗ ΑΓΚΑΛΙΑ ΟΜΑΔΑ Β Ερώτηση 1 α Το βιβλίο με τίτλο «Χάρτινη Αγκαλιά», της Ιφιγένειας Μαστρογιάννη, περιγράφει την ιστορία ενός κοριτσιού, της Θάλειας, η οποία αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας. Φεύγει

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΜΕ ΤΑ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ ΤΟΥ JOSTEIN GAARDER

ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΜΕ ΤΑ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ ΤΟΥ JOSTEIN GAARDER ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΜΕ ΤΑ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ ΤΟΥ JOSTEIN GAARDER 1 Α Ομάδα «Κάθεσαι καλά, Γκέοργκ; Καλύτερα να καθίσεις, γιατί σκοπεύω να σου διηγηθώ μια ιστορία για γερά νεύρα». Με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας του βιβλίου

Διαβάστε περισσότερα

Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω

Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω Το όνειρο Ένα ζευγάρι περιμένει παιδί. Τότε αρχίζει να ονειρεύεται αυτό το παιδί. Κτίζει την εικόνα ενός παιδιού μέσα στο μυαλό του. Βάσει αυτής της εικόνας, κάνει

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενα Κατανόησης Γραπτού Λόγου

Κείμενα Κατανόησης Γραπτού Λόγου Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας Πιστοποίηση Επάρκειας της Ελληνομάθειας 18 Ιανουαρίου 2013 A2 Κείμενα Κατανόησης Γραπτού Λόγου Διάρκεια Εξέτασης 30 λεπτά Διάρκεια Εξέτασης 30 λεπτά Ερώτημα 1 (7 μονάδες) Διαβάζετε

Διαβάστε περισσότερα

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη: Στόχος μου είναι να πείσω τους αναγνώστες μου να μην σκοτώσουν το μικρό παιδί που έχουν μέσα τους 11 May 2018

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη: Στόχος μου είναι να πείσω τους αναγνώστες μου να μην σκοτώσουν το μικρό παιδί που έχουν μέσα τους 11 May 2018 Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη: Στόχος μου είναι να πείσω τους αναγνώστες μου να μην σκοτώσουν το μικρό παιδί που έχουν μέσα τους 11 May 2018 by Rena Mavridou Αγαπητή Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη, πώς προέκυψε η συγγραφή στη ζωή

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟΡΜΠΕΝ ΚΟΥΛΜΑΝ. Το περιπετειώδες ταξίδι ενός ποντικού στο φεγγάρι. ΚΥΚΛΟφΟΡΕί σε 19 χώρεσ

ΤΟΡΜΠΕΝ ΚΟΥΛΜΑΝ. Το περιπετειώδες ταξίδι ενός ποντικού στο φεγγάρι. ΚΥΚΛΟφΟΡΕί σε 19 χώρεσ ΤΟΡΜΠΕΝ ΚΟΥΛΜΑΝ ΑΡΜσΤΡΟΝΓΚ Το περιπετειώδες ταξίδι ενός ποντικού στο φεγγάρι ΚΥΚΛΟφΟΡΕί σε 19 χώρεσ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: ARMSTRONG DIE ABENTEUERLICHE REISE EINER MAUS ZUM MOND Από τις Εκδόσεις NordSüd, Ζυρίχη

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1 α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία Οδύσσειας: θέμα 2 ο «Γράφω το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα ή κάποιου άλλου προσώπου» Το ημερολόγιο της Πηνελόπης

Εργασία Οδύσσειας: θέμα 2 ο «Γράφω το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα ή κάποιου άλλου προσώπου» Το ημερολόγιο της Πηνελόπης Το ημερολόγιο της Πηνελόπης Εργασία Οδύσσειας: θέμα 2 ο «Γράφω το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα ή κάποιου άλλου προσώπου» Το ημερολόγιο της Πηνελόπης Το ημερολόγιο: «ημέρα της αποχώρησης Αγαπημένο μου

Διαβάστε περισσότερα

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα ότι δεν είναι «ψυχικά δυνατοί». Άλλοι μπορεί να φοβούνται μήπως δεν «φανούν» ψυχικά δυνατοί στο περιβάλλον τους.

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα ότι δεν είναι «ψυχικά δυνατοί». Άλλοι μπορεί να φοβούνται μήπως δεν «φανούν» ψυχικά δυνατοί στο περιβάλλον τους. Πολλοί άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα ότι δεν είναι «ψυχικά δυνατοί» Άλλοι μπορεί να φοβούνται μήπως δεν «φανούν» ψυχικά δυνατοί στο περιβάλλον τους Η αυτοεικόνα μας «σχηματίζεται» ως ένα σχετικά σταθερό

Διαβάστε περισσότερα

Το βιβλίο αυτό ανήκει στην:...

Το βιβλίο αυτό ανήκει στην:... 20 κλασικά αλλά και καινούρια παραμύθια με πριγκίπισσες Το βιβλίο αυτό ανήκει στην:... ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: PRINCESS STORIES Από τις Εκδόσεις Igloo Books, Μεγάλη Βρετανία 2009 ΤΙΤΛΟΣ BIBΛΙΟΥ: Ιστορίες για

Διαβάστε περισσότερα

Στέφανος Λίβος: «Η συγγραφή δεν είναι καθημερινή ανάγκη για μένα. Η έκφραση όμως είναι!»

Στέφανος Λίβος: «Η συγγραφή δεν είναι καθημερινή ανάγκη για μένα. Η έκφραση όμως είναι!» Ημερομηνία 27/4/2015 Μέσο Συντάκτης Link www.thinkover.gr Ανδριάνα Βούτου http://www.thinkover.gr/2015/04/27/stefanos-livos/ Στέφανος Λίβος: «Η συγγραφή δεν είναι καθημερινή ανάγκη για μένα. Η έκφραση

Διαβάστε περισσότερα

650 εκ. αντίτυπα 40 γλώσσεσ κίνηματογραφίκη ταίνία

650 εκ. αντίτυπα 40 γλώσσεσ κίνηματογραφίκη ταίνία 650 εκ. αντίτυπα 40 γλώσσεσ κίνηματογραφίκη ταίνία ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: HOW THE GRINCH STOLE CHRISTMAS! Aπό τις Εκδόσεις HarperCollins Children s Books, Λονδίνο 2016 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Γκριντς, ο κατεργάρης

Διαβάστε περισσότερα

Συμπτώματα συνεξάρτησης

Συμπτώματα συνεξάρτησης Συμπτώματα συνεξάρτησης Οι συνεξαρτητικές συμπεριφορές είναι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Το συνεξαρτητικό άτομο προσπαθεί να βοηθήσει τους άλλους καταστρέφοντας τον εαυτό του. Τέτοιου είδους συμπεριφορές

Διαβάστε περισσότερα

σα μας είπε από κοντά η αγαπημένη ψυχολόγος Θέκλα Πετρίδου!

σα μας είπε από κοντά η αγαπημένη ψυχολόγος Θέκλα Πετρίδου! σα μας είπε από κοντά η αγαπημένη ψυχολόγος Θέκλα Πετρίδου! 12/11/2018 Katerina Christou Student Εφημερίδα Λεμεσός Στις 9 Νοεμβρίου είχα την τιμή και τη χαρά να γνωρίσω από κοντά την αγαπημένη ψυχολόγο,

Διαβάστε περισσότερα

Εικονογράφηση: Σάντρα Ελευθερίου

Εικονογράφηση: Σάντρα Ελευθερίου ΦΡΑΟΥΛΙΤΣΑ Ιωάννα Μπαμπέτα 5-6 ΕΤΩΝ EYEΛΙΚΤΗ ΖΩΝΗ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑ Εικονογράφηση: Σάντρα Ελευθερίου τη φιλία και την επίλυση διαφωνιών ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ ΓΙΑ... ΤΙΤΛΟΣ ÂÉÂËÉÏÕ: Μια κίτρινη καρδιά κι ένας κόκκινος

Διαβάστε περισσότερα

Αντιμετώπιση και διαχείριση άγχους για τα παιδιά

Αντιμετώπιση και διαχείριση άγχους για τα παιδιά Αντιμετώπιση και διαχείριση άγχους για τα παιδιά Άρτεμις Τσίτσικα Επίκ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής Παν/μιου Αθηνών Επιστ. Υπεύθυνος Μονάδας Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ) Β Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστημίου

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΔΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΤΡΟΜΟΥ

ΑΠΟΔΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΤΡΟΜΟΥ ΑΠΟΔΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΤΡΟΜΟΥ - Α,α,α,α,α,α,α! ούρλιαξε η Νεφέλη - Τρομερό! συμπλήρωσε η Καλλιόπη - Ω, Θεέ μου! αναφώνησα εγώ - Απίστευτα τέλειο! είπε η Ειρήνη και όλες την κοιτάξαμε λες και είπε

Διαβάστε περισσότερα

Μανώλης Ισχάκης - Πνευματικά δικαιώματα - για περισσότερη εκπαίδευση

Μανώλης Ισχάκης - Πνευματικά δικαιώματα -  για περισσότερη εκπαίδευση 1 Τρίτο Μάθημα Οδηγός Δραστηριότητας Επισκόπηση... 3 Περίληψη... 3-6 Ώρα για δράση... 7-17 Σημειώσεις... 18 2 Μάθημα Τρίτο - Επισκόπηση Σε αυτό το μάθημα θα μάθεις τις 7 συνήθειες των πετυχημένων ανθρώπων.

Διαβάστε περισσότερα

25 μαγικές ιστορίες για μικρά παιδιά

25 μαγικές ιστορίες για μικρά παιδιά Η αγαπημένη μου συλλογή με χριστουγεννιaτικες ιστορiες 25 μαγικές ιστορίες για μικρά παιδιά Μετάφραση: Έρρικα Πάλλη Éditions Auzou, 2015 Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε., 2018 All rights reserved. Τυπώθηκε στην

Διαβάστε περισσότερα

Το φυλλάδιο αναφέρεται σε προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίζεις στο χώρο του σχολείου και προτείνει λύσεις που μπορούν να σε βοηθήσουν...

Το φυλλάδιο αναφέρεται σε προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίζεις στο χώρο του σχολείου και προτείνει λύσεις που μπορούν να σε βοηθήσουν... Σχολείο Το φυλλάδιο αναφέρεται σε προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίζεις στο χώρο του σχολείου και προτείνει λύσεις που μπορούν να σε βοηθήσουν... ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Πληροφορίες για το φυλλάδιο Το σχολείο αποτελεί

Διαβάστε περισσότερα

Μανώλης Ισχάκης - Πνευματικά δικαιώματα -www.manolisischakis.gr για περισσότερη εκπαίδευση

Μανώλης Ισχάκης - Πνευματικά δικαιώματα -www.manolisischakis.gr για περισσότερη εκπαίδευση 1 Τέταρτο Μάθημα Οδηγός Δραστηριότητας Επισκόπηση... 3 Περίληψη... 3-5 Ώρα για δράση... 6-14 Σημειώσεις... 15 2 Μάθημα Πέμπτο- Επισκόπηση Σε αυτό το μάθημα θα μάθεις πώς να διαχειριστείς την λεπτή γραμμή

Διαβάστε περισσότερα

Ασκήσεις φυσικής και Δυσλεξία

Ασκήσεις φυσικής και Δυσλεξία Ασκήσεις φυσικής και Δυσλεξία 1. Εισαγωγή 2. Τύποι 3. Ασκήσεις Γρηγοριάδης Ιωάννης Φυσική Η φυσική αποτελεί πεδίο στο οποίο μπορούν να διαπρέψουν οι μαθητές με δυσλεξία καθώς η ιδιαιτερότητα τους, τους

Διαβάστε περισσότερα

Ευχαριστώ Ολόψυχα για την Δύναμη, την Γνώση, την Αφθονία, την Έμπνευση και την Αγάπη...

Ευχαριστώ Ολόψυχα για την Δύναμη, την Γνώση, την Αφθονία, την Έμπνευση και την Αγάπη... Ευχαριστώ Ολόψυχα για την Δύναμη, την Γνώση, την Αφθονία, την Έμπνευση και την Αγάπη... τον Δάσκαλο μου, Γιώργο Καραθάνο την Μητέρα μου Καλλιόπη και τον γιο μου Ηλία-Μάριο... Ευχαριστώ! 6 ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΝΑΡΑΚΗΣ ΤΟ ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΟΥ ΕΡΜΗ. Εικονογράφηση Βίλλυ Καραμπατζιά

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΝΑΡΑΚΗΣ ΤΟ ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΟΥ ΕΡΜΗ. Εικονογράφηση Βίλλυ Καραμπατζιά ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΝΑΡΑΚΗΣ ΤΟ ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΟΥ ΕΡΜΗ Εικονογράφηση Βίλλυ Καραμπατζιά Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί

Διαβάστε περισσότερα

Οι αριθμοί σελίδων με έντονη γραφή δείχνουν τα κύρια κεφάλαια που σχετίζονται με το θέμα. ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΜΑΘΗΜΑ

Οι αριθμοί σελίδων με έντονη γραφή δείχνουν τα κύρια κεφάλαια που σχετίζονται με το θέμα. ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΜΑΘΗΜΑ Τί σε απασχολεί; Διάβασε τον κατάλογο που δίνουμε παρακάτω και, όταν συναντήσεις κάποιο θέμα που απασχολεί κι εσένα, πήγαινε στις σελίδες που αναφέρονται εκεί. Διάβασε τα κεφάλαια, που θα βρεις σ εκείνες

Διαβάστε περισσότερα

Διαγωνισμός φιλίας. Ράνια Μπουμπουρή. Εικονογράφηση: Χρύσα Σπυρίδωνος ΠΡΩΤΗ ΕΚΔΟΣΗ. Ράνια Μπουμπουρή, Πρώτη έκδοση: Απρίλιος 2019

Διαγωνισμός φιλίας. Ράνια Μπουμπουρή. Εικονογράφηση: Χρύσα Σπυρίδωνος ΠΡΩΤΗ ΕΚΔΟΣΗ. Ράνια Μπουμπουρή, Πρώτη έκδοση: Απρίλιος 2019 Ράνια Μπουμπουρή, 2019/ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε., Αθήνα 2019 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Διαγωνισμός φιλίας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Ράνια Μπουμπουρή ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Χρύσα Σπυρίδωνος ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Αγγελική

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΤΣ ΚΕΡΠΑΤΑ. Εικονογράφηση: Κόρι Μέριτ

ΜΙΤΣ ΚΕΡΠΑΤΑ. Εικονογράφηση: Κόρι Μέριτ ΜΙΤΣ ΚΕΡΠΑΤΑ 3 Εικονογράφηση: Κόρι Μέριτ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: POPTROPICA 3 THE SECRET SOCIETY Από τις Εκδόσεις Amulet Books, Νέα Υόρκη 2017 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Poptropica 3 Η μυστική κοινωνία ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Μιτς

Διαβάστε περισσότερα

ΦΡΑΟΥΛΙΤΣΑ 5-6 ΕΤΩΝ. Ντάγκμαρ Γκάισλερ. την καθημερινή συμπεριφορά ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ ΓΙΑ...

ΦΡΑΟΥΛΙΤΣΑ 5-6 ΕΤΩΝ. Ντάγκμαρ Γκάισλερ. την καθημερινή συμπεριφορά ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ ΓΙΑ... ΦΡΑΟΥΛΙΤΣΑ Ντάγκμαρ Γκάισλερ 5-6 ΕΤΩΝ EYEΛΙΚΤΗ ΖΩΝΗ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑ την καθημερινή συμπεριφορά ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ ΓΙΑ... ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: WANN HAB ICH EIGENTLICH GENUG? Aðü ôéò Åê äü óåéò Loewe, Μπίντλαχ 2014 ΤΙΤΛΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Εικονογράφηση: Γιώργος Σγουρός

Εικονογράφηση: Γιώργος Σγουρός ΝΑΝΑ ΠΑ Μ 2-4 ΕΤ Μαριλίτα Χατζημποντόζη ΩΝ Εικονογράφηση: Γιώργος Σγουρός ΟΥ ΑΙΝ ΜΕ Θ ΜΑ... ΓΙΑ την κοινωνική συμπεριφορά ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Δε σου το δίνω! ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Μαριλίτα Χατζημποντόζη ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ:

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑ ΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ

ΙΑ ΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ 1η Σελίδα Η Γιώτα θα πάει για πρώτη φορά κατασκήνωση. Φαντάζεται πως θα περάσει πολύ άσχημα μακριά από τους γονείς και τα παιχνίδια της για μια ολόκληρη εβδομάδα. Αγχώνεσαι ή νοιώθεις άβολα όταν είσαι

Διαβάστε περισσότερα

Bao Publishing s.r.l. Via Leopardi 8, Milano, Italy, 2015 Published by arrangement with Atlantyca S.p.A. Πρώτη έκδοση: Φεβρουάριος 2017

Bao Publishing s.r.l. Via Leopardi 8, Milano, Italy, 2015 Published by arrangement with Atlantyca S.p.A. Πρώτη έκδοση: Φεβρουάριος 2017 ΣΙΛΒΙΑ ΤΖΙΑΝΑΤΙ ΜΑΝΟΥΕΛΑ ΝΕΡΟΛΙΝΙ 2 ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: CI VORREBBE UN' AMICA AMICIZIA Από τις Εκδόσεις Bao, Μιλάνο ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Ρώτα τη Λίλα (ΒΙΒΛΙΟ 2) Τα πάντα για τη φιλία ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Silvia Gianatti

Διαβάστε περισσότερα

ΦΡΑΟΥΛΙΤΣΑ. Νάιμ 5-6 ΕΤΩΝ. Γιώργος Κατσέλης. Μόνο η αγάπη. Εικονογράφηση: Κατερίνα Χαδουλού. τον σεβασμό στη διαφορετικότητα ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ ΓΙΑ...

ΦΡΑΟΥΛΙΤΣΑ. Νάιμ 5-6 ΕΤΩΝ. Γιώργος Κατσέλης. Μόνο η αγάπη. Εικονογράφηση: Κατερίνα Χαδουλού. τον σεβασμό στη διαφορετικότητα ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ ΓΙΑ... ΦΡΑΟΥΛΙΤΣΑ Γιώργος Κατσέλης 5-6 ΕΤΩΝ EYEΛΙΚΤΗ ΖΩΝΗ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑ Νάιμ Μόνο η αγάπη Εικονογράφηση: Κατερίνα Χαδουλού τον σεβασμό στη διαφορετικότητα ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ ΓΙΑ... ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Νάιμ Μόνο η αγάπη ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ:

Διαβάστε περισσότερα

Eισαγωγή. H μεγαλύτερη ανακάλυψη της γενιάς μου είναι το γεγονός ότι ένας άνθρωπος μπορεί να αλλάξει τη ζωή του αλλάζοντας τη συμπεριφορά του.

Eισαγωγή. H μεγαλύτερη ανακάλυψη της γενιάς μου είναι το γεγονός ότι ένας άνθρωπος μπορεί να αλλάξει τη ζωή του αλλάζοντας τη συμπεριφορά του. Eισαγωγή H μεγαλύτερη ανακάλυψη της γενιάς μου είναι το γεγονός ότι ένας άνθρωπος μπορεί να αλλάξει τη ζωή του αλλάζοντας τη συμπεριφορά του. Oυίλιαμ Tζέϊμς Όποτε βρισκόμαστε αντιμέτωποι με άσχημα νέα,

Διαβάστε περισσότερα

Μεγάλο βραβείο, μεγάλοι μπελάδες. Μάνος Κοντολέων. Εικονογράφηση: Τέτη Σώλου

Μεγάλο βραβείο, μεγάλοι μπελάδες. Μάνος Κοντολέων. Εικονογράφηση: Τέτη Σώλου Συλλογή Περιστέρια 148 Εικονογράφηση εξωφύλλου: Εύη Τσακνιά 1. Το σωστό γράψιμο Έχεις προσέξει πως κάποια βιβλία παρακαλούμε να μην τελειώσουν ποτέ κι άλλα, πάλι, από την πρώτη κιόλας σελίδα τα βαριόμαστε;

Διαβάστε περισσότερα

ΙΕ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΛΕΜΕΣΟΥ (Κ.Α.) ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ:

ΙΕ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΛΕΜΕΣΟΥ (Κ.Α.) ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΙΕ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΛΕΜΕΣΟΥ (Κ.Α.) ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2007-2008 Τάξη: Γ 3 Όνομα: Η μύτη μου είναι μεγάλη. Όχι μόνο μεγάλη, είναι και στραβή. Τα παιδιά στο νηπιαγωγείο με λένε Μυτόγκα. Μα η δασκάλα τα μαλώνει: Δεν

Διαβάστε περισσότερα

6. '' Καταλαβαίνεις οτι κάτι έχει αξία, όταν το έχεις στερηθεί και το αναζητάς. ''

6. '' Καταλαβαίνεις οτι κάτι έχει αξία, όταν το έχεις στερηθεί και το αναζητάς. '' 1. '' Τίποτα δεν είναι δεδομένο. '' 2. '' Η μουσική είναι η τροφή της ψυχής. '' 3. '' Να κάνεις οτι έχει νόημα για σένα, χωρίς όμως να παραβιάζεις την ελευθερία του άλλου. '' 4. '' Την πραγματική μόρφωση

Διαβάστε περισσότερα

Χαλαρώστε ζωγραφίζοντας. Βυθός

Χαλαρώστε ζωγραφίζοντας. Βυθός Χαλαρώστε ζωγραφίζοντας Βυθός COLOUR ME MINDFUL: UNDERWATER Από τις Εκδόσεις Orion, Λονδίνο 2015 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: ΧΑΛΑΡΩΣΤΕ ΖΩΓΡΑΦΙΖΟΝΤΑΣ ΒΥΘΟΣ Orion, 2015 Α.Ε., Αθήνα 2016 Πρώτη έκδοση: Ιούλιος 2016 ISBN:

Διαβάστε περισσότερα

Βούλα Μάστορη. Ένα γεμάτο μέλια χεράκι

Βούλα Μάστορη. Ένα γεμάτο μέλια χεράκι 1 Σειρά Σπουργιτάκια Εκδόσεις Πατάκη Ένα γεμάτο μέλια χεράκι Βούλα Μάστορη Εικονογράφηση: Σπύρος Γούσης Σελ. 91 Δραστηριότητες για Γ & Δ τάξη Συγγραφέας: Η Βούλα Μάστορη γεννήθηκε στο Αγρίνιο. Πέρασε τα

Διαβάστε περισσότερα

«Πώς να ξέρει κανείς πού στέκει; Με αγγίζεις στο παρελθόν, σε νιώθω στο παρόν» Μυρσίνη-Νεφέλη Κ. Παπαδάκου «Νερό. Εγώ»

«Πώς να ξέρει κανείς πού στέκει; Με αγγίζεις στο παρελθόν, σε νιώθω στο παρόν» Μυρσίνη-Νεφέλη Κ. Παπαδάκου «Νερό. Εγώ» «Πώς να ξέρει κανείς πού στέκει; Με αγγίζεις στο παρελθόν, σε νιώθω στο παρόν» Μυρσίνη-Νεφέλη Κ. Παπαδάκου «Νερό. Εγώ» ΚΕΦΆΛΑΙΟ 1 ΘΑ ΣΟΥ ΠΩ τι πιστεύω για την εξαφάνιση, αλλά δώσε μου λίγο χρόνο. Όχι,

Διαβάστε περισσότερα

Η Μόνα, η μικρή χελώνα, μετακόμισε σε ένα καινούριο σπίτι κοντά στη λίμνη του μεγάλου δάσους.

Η Μόνα, η μικρή χελώνα, μετακόμισε σε ένα καινούριο σπίτι κοντά στη λίμνη του μεγάλου δάσους. Η Μόνα, η μικρή χελώνα, μετακόμισε σε ένα καινούριο σπίτι κοντά στη λίμνη του μεγάλου δάσους. Κάθεται στο παράθυρο του δωματίου της και σκέφτεται, στεναχωρημένη τους παλιούς της φίλους και συμμαθητές.

Διαβάστε περισσότερα

Ανδρέας Αρματάς Φραντσέσκα Ασσιρέλλι

Ανδρέας Αρματάς Φραντσέσκα Ασσιρέλλι Ανδρέας Αρματάς Φραντσέσκα Ασσιρέλλι Η Λελέκα δεν είναι μόνη Πολλά παιδιά ταλαιπωρούνται από φοβίες και νιώθουν ανήμπορα να τις αντιμετωπίσουν. Υπάρχουν όμως και πολλά παιδιά που ξεπερνούν τελικά τους

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. Aν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Μάκης Τσίτας, 2018 / ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε., Αθήνα Πρώτη έκδοση: Μάρτιος 2018

Μάκης Τσίτας, 2018 / ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε., Αθήνα Πρώτη έκδοση: Μάρτιος 2018 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Δώρο γενεθλίων ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Μάκης Τσίτας ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Νίκος Γιαννόπουλος ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Άννα Μαράντη ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: Ελένη Σταυροπούλου ΜΑΚΕΤΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ:

Διαβάστε περισσότερα

Μάχη Νικολάρα: Δεν ακούγεται και πολύ δημιουργικό αυτό, έτσι όπως το περιγράφετε.

Μάχη Νικολάρα: Δεν ακούγεται και πολύ δημιουργικό αυτό, έτσι όπως το περιγράφετε. Μάχη Νικολάρα: Θα μιλήσουμε για τον τομέα της εκπαίδευσης από μια άλλη σκοπιά. Οι ανακοινώσεις του Υπουργείου Παιδείας εχθές ανέτρεψαν κατά κάποιο τρόπο τον προγραμματισμό αυτής της εκπομπής, όμως όλα

Διαβάστε περισσότερα

Παναγιώτα Πλησή, Ðñþôç Ýêäïóç: Ιανουάριος Έντυπη έκδοση ÉSBN Ηλεκτρονική έκδοση ÉSBN

Παναγιώτα Πλησή, Ðñþôç Ýêäïóç: Ιανουάριος Έντυπη έκδοση ÉSBN Ηλεκτρονική έκδοση ÉSBN TÉÔËÏÓ ÂÉÂËÉÏÕ: Τι κρατάει η µαµά; ÓÕÃÃÑÁÖÅÁÓ: Παναγιώτα Πλησή ΕΞΩΦΥΛΛΟ ÅÉÊÏÍÏÃÑÁÖÇÓÇ: Γιώτα Κοκκόση ÅÐÉÌÅËÅÉÁ ÄÉÏÑÈÙÓÇ ÊÅÉÌÅÍÏÕ: Κυριακή Κάσση ÇËÅÊÔÑÏÍÉÊÇ ÓÅËÉÄÏÐÏÉÇÓÇ: Ελένη Σταυροπούλου ΜΑΚΕΤΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ:

Διαβάστε περισσότερα

Mίλι Μαρότα. Άγρια Σαβάνα. Ζωγραφίστε και χαλαρώστε

Mίλι Μαρότα. Άγρια Σαβάνα. Ζωγραφίστε και χαλαρώστε Mίλι Μαρότα Άγρια Σαβάνα Ζωγραφίστε και χαλαρώστε Mίλι Μαρότα Άγρια Σαβάνα WILD SAVANNAH ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: ΑΓΡΙΑ ΣΑΒΑΝΑ Εικονογράφησης: Millie Marotta, 2016 Batsford, 2016 First published in Great Britain

Διαβάστε περισσότερα

Eκπαιδευτικό υλικό. Για το βιβλίο της Κατερίνας Ζωντανού. Σημαία στον ορίζοντα

Eκπαιδευτικό υλικό. Για το βιβλίο της Κατερίνας Ζωντανού. Σημαία στον ορίζοντα Eκπαιδευτικό υλικό Για το βιβλίο της Κατερίνας Ζωντανού Σημαία στον ορίζοντα Α) Συζητάμε για εμάς με αφορμή το κείμενο. 1. Τι δώρο θα ονειρευόσουν εσύ να βρεις μέσα σε ένα κουτί; 2. Τι δώρο πιστεύεις ότι

Διαβάστε περισσότερα

ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΗΣΙΩΝ

ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΗΣΙΩΝ ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΗΣΙΩΝ ΠΑΙΔΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ Αγαπητοί γονείς, Καθώς το νηπιαγωγείο μας έχει ήδη ανοίξει τις πόρτες του στα μικρά μας παιδάκια αλλά και σε εσάς, βρισκόμαστε

Διαβάστε περισσότερα

«Το κορίτσι με τα πορτοκάλια»

«Το κορίτσι με τα πορτοκάλια» «Το κορίτσι με τα πορτοκάλια» «Κάθεσαι καλά, Γκέοργκ; Καλύτερα να καθίσεις, γιατί σκοπεύω να σου διηγηθώ μια ιστορία για γερά νεύρα». Με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας του βιβλίου αρχίζει να ξετυλίγει το

Διαβάστε περισσότερα

ΣΚΕΤΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ. ΑΡΗΣ (Συναντώνται μπροστά στη σκηνή ο Άρης με τον Χρηστάκη.) Γεια σου Χρηστάκη, τι κάνεις;

ΣΚΕΤΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ. ΑΡΗΣ (Συναντώνται μπροστά στη σκηνή ο Άρης με τον Χρηστάκη.) Γεια σου Χρηστάκη, τι κάνεις; ΣΚΕΤΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΑΡΗΣ (Συναντώνται μπροστά στη σκηνή ο Άρης με τον Χρηστάκη.) Γεια σου Χρηστάκη, τι κάνεις; ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ Μια χαρά είμαι. Εσύ; ΑΡΗΣ Κι εγώ πολύ καλά. Πάρα πολύ καλά! ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ Σε βλέπω

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος. Καλή τύχη! Carl-Johan Forssén Ehrlin

Πρόλογος. Καλή τύχη! Carl-Johan Forssén Ehrlin Πρόλογος Νιώθουμε πολύ άσχημα όταν βλέπουμε ένα παιδί να κλαίει ή να πονάει χωρίς να μπορούμε να κάνουμε κάτι, ιδιαίτερα αν είμαστε γονείς. Ανάλογα με τις περιστάσεις τα παιδιά είναι άλλοτε χαρούμενα,

Διαβάστε περισσότερα

Ιόλη. Πως σας ήρθε η ιδέα;

Ιόλη. Πως σας ήρθε η ιδέα; Ιόλη Πως σας ήρθε η ιδέα; Μ.Τ.: Όπως γράφω και στο τέλος του βιβλίου, είχα γνωρίσει την κυρ Αγγέλω, την έζησα για αρκετά χρόνια και μου γεννήθηκε η επιθυμία να γράψω ένα μυθιστόρημα με εκείνην ως πρωταγωνίστρια.

Διαβάστε περισσότερα

Ο καθημερινός άνθρωπος ως «ψυχολόγος» της προσωπικότητάς του - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχο

Ο καθημερινός άνθρωπος ως «ψυχολόγος» της προσωπικότητάς του - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχο Έ να πολύ μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που αντιμετωπίζουν έντονο άγχος, δυσθυμία, «κατάθλιψη» έχει την «τάση» να αποδίδει λανθασμένα τις ψυχικές αυτές καταστάσεις, σε έναν «προβληματικό εαυτό του», (μία δυστυχώς

Διαβάστε περισσότερα

Εφηβεία και Πρότυπα. 2)Τη στάση του απέναντι στους άλλους, ενήλικες και συνομηλίκους

Εφηβεία και Πρότυπα. 2)Τη στάση του απέναντι στους άλλους, ενήλικες και συνομηλίκους Εφηβεία και Πρότυπα Τι σημαίνει εφηβεία; Η εφηβεία είναι η περίοδος της ζωής του ανθρώπου που αρχίζει με το τέλος της παιδικής ηλικίας και οδηγεί στην ενηλικίωση. Είναι μια εξελικτική φάση που κατά τη

Διαβάστε περισσότερα

Πρώτα διάβασε και κατανόησε τις δηλώσεις και μετά κύκλωσε την απάντηση που πιστεύεις ότι ταιριάζει καλύτερα σε εσένα

Πρώτα διάβασε και κατανόησε τις δηλώσεις και μετά κύκλωσε την απάντηση που πιστεύεις ότι ταιριάζει καλύτερα σε εσένα ΓΝΩΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ Για μαθητές Παράρτημα 1: συναισθήματα που βιώνεις στο σχολείο Στον παρακάτω πίνακα υπάρχουν μερικές δηλώσεις με αρίθμηση από το 1 μέχρι το 5. Πρώτα διάβασε και κατανόησε τις δηλώσεις

Διαβάστε περισσότερα

Όλοι καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε διάφορα συναισθήματα και διαθέσεις. Ορισμένες φορές νιώθουμε ευτυχισμένοι και ενθουσιασμένοι.

Όλοι καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε διάφορα συναισθήματα και διαθέσεις. Ορισμένες φορές νιώθουμε ευτυχισμένοι και ενθουσιασμένοι. Μελαγχολία Το φυλλάδιο θα σου φανεί χρήσιμο στην περίπτωση που νιώθεις θλίψη ή μελαγχολία. Θα σε βοηθήσει να καταλάβεις αν έχεις συμπτώματα κατάθλιψης και πώς μπορείς να βοηθήσεις τον εαυτό σου ή κάποιον

Διαβάστε περισσότερα

Κάτι μου λέει πως αυτή η ιστορία δε θα έχει καλό

Κάτι μου λέει πως αυτή η ιστορία δε θα έχει καλό ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΡΧΕΤΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ! Κάτι μου λέει πως αυτή η ιστορία δε θα έχει καλό τέλος. Κρέμομαι στο χείλος ενός γκρεμού από τις άκρες των σπασμένων μου νυχιών. Το μόνο πράγμα που βρίσκεται ανάμεσα σ εμένα

Διαβάστε περισσότερα

Αγγελική Δαρλάση. Το παλιόπαιδο. Εικονογράφηση Ίρις Σαμαρτζή

Αγγελική Δαρλάση. Το παλιόπαιδο. Εικονογράφηση Ίρις Σαμαρτζή Αγγελική Δαρλάση Το παλιόπαιδο Εικονογράφηση Ίρις Σαμαρτζή σε όλους αυτούς που οραματίστηκαν έναν καλύτερο κόσμο και προσπαθούν για να γίνει, έστω και λίγο, καλύτερος 6 «Φτώχεια δεν είναι μόνο η έλλειψη

Διαβάστε περισσότερα

Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Του Γιοστέιν Γκάαρντερ Λογοτεχνικό ανάγνωσμα Χριστουγέννων 2014-2015

Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Του Γιοστέιν Γκάαρντερ Λογοτεχνικό ανάγνωσμα Χριστουγέννων 2014-2015 Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Του Γιοστέιν Γκάαρντερ Λογοτεχνικό ανάγνωσμα Χριστουγέννων 2014-2015 Δημητριάννα Σκουρτσή Γ2 Σχολικό έτος 2014-15 Τάξη Γ Γυμνασίου Λογοτεχνικό Εξωσχολικό

Διαβάστε περισσότερα

Την επομένη ήρθε προς το μέρος μου και μου είπε καλημέρα.

Την επομένη ήρθε προς το μέρος μου και μου είπε καλημέρα. Τ ην πρώτη μέρα, την είδα να χαμογελάει. Ήθελα αμέσως να τη γνωρίσω. Ήμουν σίγουρη ότι δεν θα τη γνώριζα. Δεν ήμουν ικανή να την πλησιάσω. Πάντα περίμενα τους άλλους να το κάνουν και ποτέ δεν ερχόταν κανείς.

Διαβάστε περισσότερα

«Γκρρρ,» αναφωνεί η Ζέτα «δεν το πιστεύω ότι οι άνθρωποι μπορούν να συμπεριφέρονται έτσι μεταξύ τους!»

«Γκρρρ,» αναφωνεί η Ζέτα «δεν το πιστεύω ότι οι άνθρωποι μπορούν να συμπεριφέρονται έτσι μεταξύ τους!» 26 σχεδιασε μια ΦωτογρΑΦιΑ τήσ προσκλήσήσ που ελαβεσ Απο τον ΔΑσκΑλο σου. παρουσιασε το λογοτυπο και το σλογκαν που χρήσιμοποιει το σχολειο σου για τήν εβδομαδα κατα τήσ παρενοχλήσήσ. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΠΑΡΕΝΟΧΛΗΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

Συγγραφέας. Ραφαέλα Ρουσσάκη. Εικονογράφηση. Αμαλία Βεργετάκη. Γεωργία Καμπιτάκη. Γωγώ Μουλιανάκη. Ζαίρα Γαραζανάκη. Κατερίνα Τσατσαράκη

Συγγραφέας. Ραφαέλα Ρουσσάκη. Εικονογράφηση. Αμαλία Βεργετάκη. Γεωργία Καμπιτάκη. Γωγώ Μουλιανάκη. Ζαίρα Γαραζανάκη. Κατερίνα Τσατσαράκη Συγγραφέας Ραφαέλα Ρουσσάκη Εικονογράφηση Αμαλία Βεργετάκη Γεωργία Καμπιτάκη Γωγώ Μουλιανάκη Ζαίρα Γαραζανάκη Κατερίνα Τσατσαράκη Μαρία Κυρικλάκη Μαριτίνα Σταματάκη Φιλία Πανδερμαράκη Χριστίνα Κλωνάρη

Διαβάστε περισσότερα

Απόψε (ξανα)ονειρεύτηκα

Απόψε (ξανα)ονειρεύτηκα Απόψε (ξανα)ονειρεύτηκα της Εβελίνας Στο τέλος κάθε χρόνου, η παλιά μου γυμνάστρια, οργανώνει μια γιορτή με χορούς, παραδοσιακούς και μοντέρνους. Κάθε χρονιά, το θέμα της γιορτής είναι διαφορετικό. (π.χ.

Διαβάστε περισσότερα

Οι γνώμες είναι πολλές

Οι γνώμες είναι πολλές Η Ψυχολογία στη Φυσική Αγωγή στο πλαίσιο του σχολικού περιβάλλοντος ΚασταμονίτηςΚωνσταντίνος Ψυχολόγος Οι γνώμες είναι πολλές Πολλές είναι οι γνώμες στο τι προσφέρει τελικά ο αθλητισμός στην παιδική ηλικία

Διαβάστε περισσότερα

Ο Τοτός και ο Μπόμπος εξετάζονται από το δάσκαλό τους. Ο Μπόμπος βγαίνει από την αίθουσα και λέει στον Τοτό:

Ο Τοτός και ο Μπόμπος εξετάζονται από το δάσκαλό τους. Ο Μπόμπος βγαίνει από την αίθουσα και λέει στον Τοτό: Ο Τοτός και ο Μπόμπος εξετάζονται από το δάσκαλό τους. Ο Μπόμπος βγαίνει από την αίθουσα και λέει στον Τοτό: - "Η πρώτη απάντηση είναι 1821, η δεύτερη Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και η τρίτη δεν ξέρουμε ερευνάται

Διαβάστε περισσότερα

Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα Περιόδου Χριστουγέννων

Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα Περιόδου Χριστουγέννων Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα Περιόδου Χριστουγέννων Τίτλος βιβλίου: «Μέχρι το άπειρο κι ακόμα παραπέρα» Συγγραφέας: Άννα Κοντολέων Εκδόσεις: Πατάκη ΕΡΓΑΣΙΕΣ: 1. Ένας έφηβος, όπως είσαι εσύ, προσπαθεί

Διαβάστε περισσότερα