ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ: Κ. Μ. ΚΟΚΚΗΝΟ ΘΔΜΑ: «Ζ ΥΔΖ ΑΝΑΜΔΑ ΣΟΝ ΔΚΦΟΒΗΜΟ, ΣΖΝ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ, ΣΖΝ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ ΚΑΗ ΣΖ ΘΤΜΑΣΟΠΟΗΖΖ»

Transcript

1 ΓΖΜΟΚΡΗΣΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΡΑΚΖ ΥΟΛΖ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΑΓΧΓΖ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΟ ΣΜΖΜΑ ΓΖΜΟΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ: Κ. Μ. ΚΟΚΚΗΝΟ ΘΔΜΑ: «Ζ ΥΔΖ ΑΝΑΜΔΑ ΣΟΝ ΔΚΦΟΒΗΜΟ, ΣΖΝ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ, ΣΖΝ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ ΚΑΗ ΣΖ ΘΤΜΑΣΟΠΟΗΖΖ» ΒΟΤΛΓΑΡΗΓΟΤ ΗΧΑΝΝΑ ΑΜ: 3295 ΚΟΤΚΟΤΣΖ ΝΗΚΟΛΑΟ ΑΜ: 3848 ΑΛΔΞΑΝΓΡΟΤΠΟΛΖ 2011

2 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΠΔΡΗΛΖΦΖ ABSTRACT ΔΗΑΓΧΓΖ ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ ΥΟΛΗΚΟ ΔΚΦΟΒΗΜΟ ΔΗΑΓΧΓΖ ΟΡΗΜΟΗ ΚΑΗ ΔΝΝΟΗΔ Γεληθά ρνιηθφο Δθθνβηζκφο (Bullying) Σχπνη θαη κνξθέο Δθθνβηζκνχ ΡΟΛΟΗ Ρφινη πνπ πηνζεηνχλ νη καζεηέο Υαξαθηεξηζηηθά ησλ βαζηθψλ εκπιεθφκελσλ (ζχηε θαη ζχκαηνο) ΑΗΣΗΟΛΟΓΗΑ ΤΝΔΠΔΗΔ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΠΑΗΓΗΚΖ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ ΔΗΑΓΧΓΖ ΓΔΝΗΚΑ Ζ θαηάζιηςε ζηα παηδηά πρλφηεηα Καηάζιηςεο Μνξθέο Καηάζιηςεο ΔΞΔΛΗΚΣΗΚΖ ΓΗΑΓΡΟΜΖ ΟΡΗΜΟΗ ΚΑΗ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ ΤΜΠΣΧΜΑΣΑ ΑΗΣΗΟΛΟΓΗΑ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ Σν Δλδναηνκηθφ Πεξηβάιινλ Σν Γηαπξνζσπηθφ Πεξηβάιινλ Σν Οξγαληθφ Πεξηβάιινλ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ ΔΗΑΓΧΓΖ ΘΔΧΡΗΔ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ Φπρνδπλακηθέο Θεσξίεο πκπεξηθνξηζηηθέο Θεσξίεο Γλσζηαθέο - ζπκπεξηθνξηζηηθέο ζεσξίεο θαη ε θνηλσληνγλσζηηθή ηνπ Bandura Αλζξσπηζηηθέο Θεσξίεο ΘΔΧΡΗΔ ΣΧΝ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΧΝ ΣΖ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ Gordon W. Allport Hans J. Eysenck Raymond B. Cattell ΘΔΧΡΗΑ ΣΧΝ ΠΔΝΣΔ ΠΑΡΑΓΟΝΣΧΝ ΣΖ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ ΒΗΟΛΟΓΗΚΟΗ ΚΑΗ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΟΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΣΖΝ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ

3 4. ΥΟΛΗΚΟ ΔΚΦΟΒΗΜΟ ΚΑΗ ΠΑΗΓΗΚΖ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ ΔΗΑΓΧΓΖ Ο ΔΚΦΟΒΗΜΟ / ΘΤΜΑΣΟΠΟΗΖΖ Χ ΑΗΣΗΟ ΣΖ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ Ζ ΔΠΗΓΡΑΖ ΣΖ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ ΣΟΝ ΔΚΦΟΒΗΜΟ / ΘΤΜΑΣΟΠΟΗΖΖ ΥΔΖ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ ΜΔ ΣΟΝ ΔΚΦΟΒΗΜΟ ΚΑΗ ΣΖΝ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ ΚΑΗ ΔΚΦΟΒΗΜΟ ΔΠΗΘΔΣΗΚΟΣΖΣΑ ΘΔΧΡΗΑ ΣΧΝ ΠΔΝΣΔ ΠΑΡΑΓΟΝΣΧΝ ΚΑΗ ΔΚΦΟΒΗΜΟ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ ΚΑΗ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ Καηάζιηςε θαη ζεσξία ησλ Πέληε Παξαγφλησλ Γηαηαξαρέο πξνζσπηθφηεηαο ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΚΟΠΟ ΚΑΗ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΑ ΔΡΧΣΖΜΑΣΑ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ΓΔΗΓΜΑ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΑ ΔΡΓΑΛΔΗΑ Μνξθσηηθφ επίπεδν γνλέσλ Κιίκαθα Δθθνβηζκνχ γηα ηε κέηξεζε ηνπ βαζκνχ εκπινθήο ησλ καζεηψλ ζε πεξηζηαηηθά Δθθνβηζκνχ Δξσηεκαηνιφγην ησλ Μεγάισλ Πέληε Παξαγφλησλ γηα Παηδηά (Big Five Questionnaire for Children) Κιίκαθα Καηαγξαθήο ηεο Παηδηθήο Καηάζιηςεο (Children Depression Inventory) Καηαζθεπή ηεο Κιίκαθαο Καηαγξαθήο ηεο Παηδηθήο Καηάζιηςεο CDI Πεξηγξαθή ηεο Κιίκαθαο Καηαγξαθήο ηεο Παηδηθήο Καηάζιηςεο CDI Αμηνπηζηία ηεο Κιίκαθαο Καηαγξαθήο ηεο Παηδηθήο Καηάζιηςεο CDI Δγθπξφηεηα ηεο Κιίκαθαο Καηαγξαθήο ηεο Παηδηθήο Καηάζιηςεο CDI Κιίκαθα Θπκαηνπνίεζεο γηα ηε κέηξεζε ηνπ βαζκνχ εκπινθήο ησλ καζεηψλ ζε πεξηζηαηηθά Θπκαηνπνίεζεο ΓΗΑΓΗΚΑΗΑ ΤΛΛΟΓΖ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ ΚΛΗΜΑΚΑ ΔΚΦΟΒΗΜΟΤ Παξαγνληηθή Γνκή Κιίκαθαο Δθθνβηζκνχ Αμηνπηζηία Κιίκαθαο Δθθνβηζκνχ ΚΛΗΜΑΚΑ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ Παξαγνληηθή Γνκή Κιίκαθαο Πξνζσπηθφηεηαο Αμηνπηζηία ηεο Κιίκαθαο Πξνζσπηθφηεηαο ΚΛΗΜΑΚΑ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ Παξαγνληηθή Γνκή Κιίκαθαο Καηάζιηςεο (CDI.) Αμηνπηζηία Κιίκαθαο Καηάζιηςεο ΚΛΗΜΑΚΑ ΘΤΜΑΣΟΠΟΗΖΖ Παξαγνληηθή Γνκή Κιίκαθαο Θπκαηνπνίεζεο Αμηνπηζηία Κιίκαθαο Θπκαηνπνίεζεο ΜΔΛΔΣΖ ΣΧΝ ΔΠΗΓΡΑΔΧΝ ΣΧΝ ΓΖΜΟΓΡΑΦΗΚΧΝ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΧΝ ΣΗ ΜΔΣΑΒΛΖΣΔ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ Φχιν Σάμε θνίηεζεο

4 Μνξθσηηθφ επίπεδν γνλέσλ ΓΗΜΔΣΑΒΛΖΣΔ ΤΥΔΣΗΔΗ Δλδνζπλάθεηεο ησλ ππφ κειέηε κεηαβιεηψλ πλάθεηεο κεηαμχ Πξνζσπηθφηεηαο θαη Δθθνβηζκνχ πλάθεηεο κεηαμχ Δθθνβηζκνχ θαη Παηδηθήο Καηάζιηςεο πλάθεηεο κεηαμχ Δθθνβηζκνχ θαη Θπκαηνπνίεζεο πλάθεηεο κεηαμχ Πξνζσπηθφηεηαο θαη Παηδηθήο Καηάζιηςεο πλάθεηεο κεηαμχ Πξνζσπηθφηεηαο θαη Θπκαηνπνηήζεο πλάθεηεο κεηαμχ ηεο Παηδηθήο Καηάζιηςεο θαη Θπκαηνπνίεζεο ΤΕΖΣΖΖ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ Ζ ΔΓΚΤΡΟΣΖΣΑ ΚΑΗ Ζ ΑΞΗΟΠΗΣΗΑ ΣΧΝ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΧΝ ΔΡΓΑΛΔΗΧΝ Ζ ΔΠΗΓΡΑΖ ΣΧΝ ΚΟΗΝΧΝΗΚΟ-ΓΖΜΟΓΡΑΦΗΚΧΝ ΣΟΗΥΔΗΧΝ ΣΗ ΤΠΟ ΜΔΛΔΣΖ ΜΔΣΑΒΛΖΣΔ Σν θχιν Ζ ηάμε θνίηεζεο Σν κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ ΤΥΔΣΗΔΗ ΜΔΣΑΞΤ ΣΧΝ ΤΠΟ ΜΔΛΔΣΖ ΜΔΣΑΒΛΖΣΧΝ πζρέηηζε Δθθνβηζκνχ Πξνζσπηθφηεηαο πζρέηηζε Θπκαηνπνίεζεο Πξνζσπηθφηεηαο πζρέηηζε Δθθνβηζκνχ Θπκαηνπνίεζεο πζρέηηζε Δθθνβηζκνχ Καηάζιηςεο πζρέηηζε Θπκαηνπνίεζεο Καηάζιηςεο πζρέηηζε Πξνζσπηθφηεηαο Καηάζιηςεο ΠΔΡΗΟΡΗΜΟΗ ΣΖ ΠΑΡΟΤΑ ΔΡΔΤΝΑ ΠΡΟΣΑΔΗ ΠΑΡΔΜΒΑΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Α ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Β

5 ΠΔΡΗΛΖΦΖ θνπφο ηεο παξνχζαο έξεπλαο είλαη ε εμέηαζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ Δθθνβηζκνχ θαη ηεο Θπκαηνπνίεζεο απφ ηελ πιεπξά ησλ αηνκηθψλ παξαγφλησλ, ζπγθεθξηκέλα ηεο Πξνζσπηθφηεηαο θαη ηεο ζπκπησκαηνινγίαο ηεο Παηδηθήο Καηάζιηςεο. Σν δείγκα απνηέιεζαλ 282 καζεηέο θαη καζήηξηεο ηεο Δ θαη Σ ηάμεο Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ. Γηα ηε ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ηξεηο θιίκαθεο απηναλαθνξάο: α) ε Κιίκαθα Δθθνβηζκνχ θαη Θπκαηνπνίεζεο, β) ε ειιεληθή έθδνζε ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ Πέληε Παξαγφλησλ γηα Παηδηά θαη γ) ε Κιίκαθα Καηαγξαθήο ηεο Παηδηθήο Καηάζιηςεο. Δπίζεο, νη καζεηέο ζπκπιήξσζαλ έλα επηπξφζζεην δειηίν θνηλσληθν-δεκνγξαθηθψλ ζηνηρείσλ. Απφ ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ πξνέθπςε φηη ηα θνξίηζηα εθθνβίδνπλ κε κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα ζπγθξηηηθά κε ηα αγφξηα, επηιέγνληαο θπξίσο Λεθηηθφ, πκπεξηθνξηθφ, Φπζηθφ / σκαηηθφ Δθθνβηζκφ θαη Έκκεζν Δθθνβηζκφ ρέζεσλ. Αθφκε, βξέζεθε φηη ηα θνξίηζηα ζπκαηνπνηνχληαη ζπρλφηεξα ζε ζρέζε κε ηα αγφξηα θαη ζπγθεθξηκέλα πθίζηαληαη Φπζηθή / σκαηηθή θαη πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε. Απφ ηηο ζπζρεηίζεηο ησλ κεηαβιεηψλ πξνέθπςε φηη ν Δθθνβηζκφο θαη ε Θπκαηνπνίεζε παξνπζίαζαλ ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηα ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο Πξνζσπηθφηεηαο θαη αξλεηηθή κε ηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφ. Δπίζεο, ν Δθθνβηζκφο θαη ε Θπκαηνπνίεζε ζπζρεηίζηεθαλ αξλεηηθά κε ηελ Καηάζιηςε. Σέινο, βξέζεθε φηη ηα ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο Πξνζσπηθφηεηαο ζπζρεηίζηεθαλ αξλεηηθά κε ηελ Καηάζιηςε, ελψ ν Νεπξσηηζκφο παξνπζίαζε ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Καηάζιηςε. Λέξειρ-κλειδιά: Δθθνβηζκφο, Θπκαηνπνίεζε, Πέληε Παξάγνληεο, Πξνζσπηθφηεηα, Καηάζιηςε

6 ABSTRACT The purpose of the present study is to explore Bullying and Victimization from the perspective of individual factors, i.e. Personality and Depression symptomatology in Children. The sample consisted of 282 fifth and sixth graders. The participants completed a questionnaire composed of three self-report scales: (a) the Bullying and Victimization Scale, (b) the Greek translation of Big Five Questionnaire for Children and (c) the Children Depression Inventory. In addition, they were asked to fill in a social demographic questions sheet. Data analysis revealed that girls reported more bullying behavior than boys and they mostly used Verbal, Behavioral, Physical and Indirect Bullying. Moreover, girls were found to be victimized more frequently in comparison with boys and specifically they reported more Physical and Behavioral Victimization. Both Bullying and Victimization were positively associated with the three positive Personality traits and negatively associated with Neuroticism. Besides, both Bullying and Victimization were negatively correlated with Depression. Lastly, the analysis indicated that the three positive Personality traits were negatively associated with Depression, while Neuroticism was positively associated with Depression. Key-words: Bullying, Victimization, Five Factors, Personality, Depression

7 ΔΗΑΓΧΓΖ Σα ηειεπηαία ρξφληα παξαηεξείηαη ζπλερήο αχμεζε ηεο βίαο ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ. Μηα ζπγθεθξηκέλε κνξθή ζρνιηθήο βίαο απνηειεί ην θαηλφκελν ηνπ Δθθνβηζκνχ / Θπκαηνπνίεζεο, ην νπνίν ζπρλά έρεη νξηζηεί σο ε επαλαιακβαλφκελε επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά πνπ πηνζεηείηαη απφ έλα ζχηε, ε κηα νκάδα ζπηψλ, νη νπνίνη ζπζηεκαηηθά ζπκαηνπνηνχλ έλαλ αδχλακν ζπλνκήιηθφ ηνπο (Olweus, 1993). Σν θαηλφκελν ηνπ Δθθνβηζκνχ θαη ηεο Θπκαηνπνίεζεο έρεη ζνβαξέο επηπηψζεηο ζηελ ςπρηθή θαη ζσκαηηθή πγεία θαη αλάπηπμε ηφζν ησλ ζπηψλ φζν θαη ησλ ζπκάησλ. χκθσλα κε ηνv Rigby (2008) νη καζεηέο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζε πεξηζηαηηθά Δθθνβηζκνχ / Θπκαηνπνίεζεο εκθαλίδνπλ πξνβιήκαηα ζηελ πξνζαξκνγή, ζηηο δηαπξνζσπηθέο ηνπο ζρέζεηο αιιά θαη ζηνλ ςπρηζκφ ηνπο ζε εληνλφηεξεο κνξθέο. ηελ παξνχζα κειέηε εμεηάδεηαη ην θαηλφκελν ηνπ Δθθνβηζκνχ θαη ηεο Θπκαηνπνίεζεο απφ ηελ πιεπξά ησλ αηνκηθψλ παξαγφλησλ, ζπγθεθξηκέλα ηεο Πξνζσπηθφηεηαο θαη ηεο Παηδηθήο Καηάζιηςεο. ηελ επηζηεκνληθή νξνινγία ν φξνο Πξνζσπηθφηεηα αληηπξνζσπεχεη έλα ζχλνιν ηδηαίηεξσλ θαη θαιά νξγαλσκέλσλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ εμεγνχλ ηνπο ζηαζεξνχο ηχπνπο ζθέςεσλ, ζπλαηζζεκάησλ θαη ζπκπεξηθνξψλ ησλ αηφκσλ (Pervin & John, 1999). χκθσλα κε ηε ζεσξία ησλ Πέληε Παξαγφλησλ, ε Πξνζσπηθφηεηα ηνπ αηφκνπ κπνξεί λα πεξηγξαθεί κε βάζε πέληε δηαζηάζεηο: ηελ Δμσζηξέθεηα, ην Νεπξσηηζκφ, ηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα, ηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα θαη ηελ Δπζπλεηδεζία. Έξεπλεο κειεηνχλ ηε ζρέζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο Πξνζσπηθφηεηαο ηνπ καζεηή κε ην ξφιν πνπ πηνζεηεί ζε πεξηζηαηηθά Δθθνβηζκνχ θαη Θπκαηνπνίεζεο (O Moore & Conolly, 2001). πλνιηθά, ηα απνηειέζκαηα ησλ εξεπλψλ ππνδεηθλχνπλ φηη νη καζεηέο πνπ δξνπλ σο ζχηεο ζηα πεξηζηαηηθά Δθθνβηζκνχ, παξνπζηάδνπλ πςειφηεξεο βαζκνινγίεο ζηηο δηαζηάζεηο ηνπ Νεπξσηηζκνχ θαη ηεο Δμσζηξέθεηαο, ελψ ηα ζχκαηα ηνπ Δθθνβηζκνχ θαίλεηαη λα έρνπλ ρακειέο βαζκνινγίεο ζηε δηάζηαζε ηεο Δμσζηξέθεηαο θαη πςειέο ζηε δηάζηαζε ηνπ Νεπξσηηζκνχ. Ζ Παηδηθή Καηάζιηςε απνηειεί ζπλαηζζεκαηηθή δηαηαξαρή παξφκνηα κε ηελ θαηάζιηςε ζηνπο ελήιηθεο, πνπ φκσο εθδειψλεηαη κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν ζηα παηδηά. Σν πξφβιεκα πεξηπιέθεηαη πεξηζζφηεξν θαη δελ αλαγλσξίδεηαη, εμαηηίαο ηεο αληίιεςεο φηη ηα παηδηά είλαη πάληα ραξνχκελα. Δπηπιένλ, ε Καηάζιηςε πεξηγξάθεηαη ζαλ έλα είδνο ςπρνλεπξσηηθήο πάζεζεο πνπ εθδειψλεηαη κε δηαηαξαρέο ζην θαγεηφ θαη ηνλ χπλν ή ππεξδξαζηεξηφηεηα. Τπάξρνπλ δπζθνιίεο ζηε δηάγλσζε ηεο Παηδηθήο Καηάζιηςεο νη νπνίεο - 7 -

8 νθείινληαη θπξίσο ζηελ ακθηζβεηνχκελε ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα δηαηππψλνπλ ιεθηηθά ηε δπζθνξία ηνπο ή λα έρνπλ επίγλσζε ηεο θαηάζηαζεο απειπηζίαο απφγλσζεο πνπ ηα δηαθαηέρεη (Rie, 1966, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Σζηαληή & Μαλσιφπνπιν, 1998). Σν θαηλφκελν ηνπ Δθθνβηζκνχ / Θπκαηνπνίεζεο κπνξεί λα έρεη ζνβαξέο επηπηψζεηο ζηε ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία ησλ καζεηψλ (Hazler, 1994). Πξφζθαηεο έξεπλεο απνδεηθλχνπλ φηη ν Δθθνβηζκφο θαη ε Θπκαηνπνίεζε ζπζρεηίδνληαη κε ηελ χπαξμε ζπλαηζζεκαηηθψλ πξνβιεκάησλ (Bond et al., 2001) θαη εζσηεξηθεπκέλσλ θαη κε εζσηεξηθεπκέλσλ δηαηαξαρψλ. ε κηα κεηα-αλάιπζε ησλ εξεπλψλ, πνπ δηεξεπλά ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο Θπκαηνπνίεζεο θαη ηεο ςπρνθνηλσληθήο θαθνκεηαρείξηζεο, βξέζεθε κηα ζρέζε κε ηα ζπκπηψκαηα ηεο Καηάζιηςεο. Ζ παξνχζα κειέηε απνηειείηαη απφ δχν κέξε, ην ζεσξεηηθφ θαη ην εξεπλεηηθφ κέξνο. Σν ππώηο μέπορ πεξηιακβάλεη πέληε θεθάιαηα. ην ππώηο θεθάιαην παξνπζηάδνληαη βαζηθέο έλλνηεο γχξσ απφ ην θαηλφκελν ηνπ Δθθνβηζκνχ θαη ηεο Θπκαηνπνίεζεο. ηελ αξρή νξίδεηαη ην θαηλφκελν, παξνπζηάδνληαη νη δηάθνξεο κνξθέο κε ηηο νπνίεο εθδειψλεηαη θαη πεξηγξάθνληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ εκπιεθνκέλσλ ζε πεξηζηαηηθά Δθθνβηζκνχ / Θπκαηνπνίεζεο. ηε ζπλέρεηα αλαθέξνληαη εξεπλεηηθά δεδνκέλα γηα ηε ζπρλφηεηα ηνπ θαηλνκέλνπ, νη παξάγνληεο εκθάληζεο ηνπ θαη νη ζπλέπεηέο ηνπ. Σν δεύηεπο θεθάιαην αλαθέξεηαη ζηελ Παηδηθή Καηάζιηςε. Αξρηθά πξνζδηνξίδεηαη ελλνηνινγηθά ν φξνο θαη αλαθέξνληαη εξεπλεηηθά δεδνκέλα ζρεηηθά κε ηε ζπρλφηεηα θαη ηηο κνξθέο ηεο Παηδηθήο Καηάζιηςεο. ηε ζπλέρεηα πεξηγξάθνληαη νη αηηηαθνί παξάγνληεο θαη ε ζπκπησκαηνινγία ηεο Καηάζιηςεο. ην ηπίηο θεθάιαην γίλεηαη ιφγνο γηα ηελ Πξνζσπηθφηεηα. Αξρηθά πεξηγξάθνληαη νξηζκέλεο ζεσξίεο Πξνζσπηθφηεηαο, αλαιχνληαη νη ζεσξίεο ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο Πξνζσπηθφηεηαο θαη ζπγθεθξηκέλα ηνπ Allport, ηνπ Eysenck θαη ηνπ Cattell. ηε ζπλέρεηα πεξηγξάθεηαη ε ζεσξία ησλ Πέληε Παξαγφλησλ ηεο Πξνζσπηθφηεηαο. ην ηέινο ηνπ θεθαιαίνπ πεξηγξάθεηαη ε επίδξαζε ησλ βηνινγηθψλ θαη πεξηβαιινληηθψλ παξαγφλησλ ζηελ Πξνζσπηθφηεηα. ην ηέηαπηο θεθάιαην επηρεηξείηαη αλαιπηηθή παξνπζίαζε ησλ ζπζρεηίζεσλ ηνπ Δθθνβηζκνχ / Θπκαηνπνίεζεο κε ηελ Παηδηθή Καηάζιηςε θαη ηηο επηκέξνπο δηαζηάζεηο ηεο, φπσο πξνθχπηνπλ απφ πξνεγνχκελεο έξεπλεο. ην πέμπηο θεθάιαην παξαηίζεληαη εξεπλεηηθά πνξίζκαηα πνπ αθνξνχλ ζηε ζπζρέηηζε ηεο Πξνζσπηθφηεηαο, θπξίσο ζχκθσλα κε ηε ζεσξία ησλ Πέληε Παξαγφλησλ, κε ηνλ Δθθνβηζκφ / Θπκαηνπνίεζε θαη ηελ Παηδηθή Καηάζιηςε

9 Σν δεύηεπο μέπορ απνηειεί ην εξεπλεηηθφ θνκκάηη ηεο παξνχζαο κειέηεο θαη πεξηιακβάλεη ηξία θεθάιαηα. πγθεθξηκέλα, ζην έκηο θεθάιαην παξαηίζεηαη ε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο, αλαιχεηαη ν ζθνπφο θαη δηαηππψλνληαη νη επηκέξνπο ζηφρνη ηεο. Σέινο, πεξηγξάθνληαη ηα εξεπλεηηθά εξγαιεία, ην δείγκα θαη ε δηαδηθαζία ζπιινγήο δεδνκέλσλ. ην έβδομο θεθάιαην παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα πνπ πξνέθπςαλ απφ ηε ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ θάζε θιίκαθαο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Σέινο, ζην όγδοο θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ε ζπδήηεζε ησλ επξεκάησλ, δηαηππψλνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα, νη πεξηνξηζκνί θαη νη πξνηάζεηο γηα ηελ αμηνπνίεζε ησλ απνηειεζκάησλ. / / / / / / / / / / - 9 -

10 ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ 1. ΥΟΛΗΚΟ ΔΚΦΟΒΗΜΟ «Γψζηε ηνπο εμνπζία θαη θάπνηνλ ή θάηη πην αδχλακν απφ ηνπο ίδηνπο. Απηφ θαίλεηαη φηη είλαη αξθεηφ γηα λα ηνπο θάλεη λα ηνλ βαζαλίζνπλ. Άξαγε νη ςπρίαηξνη ην έρνπλ πνηέ εξεπλήζεη; Έρνπλ πξνζπαζήζεη λα αλαθαιχςνπλ γηαηί ην αδχλακν θαη επάισην πιάζκα ζε θάπνηνπο αλζξψπνπο εκπλέεη ζπκπφληα θαη ζε άιινπο ζθιεξφηεηα;» Ruth Rendell (1998) 1.1. ΔΗΑΓΧΓΖ ηελ επνρή καο ηα πεξηζηαηηθά επηζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο κεηαμχ καζεηψλ ζπλερψο απμάλνληαη. Ο νξηζκφο θαη ε θχζε ηεο επηζεηηθφηεηαο απνηεινχλ έλα πεδίν έληνλνπ πξνβιεκαηηζκνχ θαη αληηζέζεσλ ζην ρψξν ηεο ςπρνινγίαο θαη ησλ αλζξσπηζηηθψλ επηζηεκψλ γεληθφηεξα. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ζπκπεξηθέξνληαη ηα παηδηά κεηαμχ ηνπο γίλεηαη πνιιέο θνξέο βίαηνο, επηζεηηθφο θαη πξνζβιεηηθφο. ην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο ε παηδηθή επηζεηηθφηεηα απνηειεί θαζεκεξηλφ θαηλφκελν πνπ παίξλεη δηαζηάζεηο. Απηφ ην θνηλσληθφ θαηλφκελν δεκηνπξγεί έληνλα εξσηεκαηηθά γηα ηελ θνηλσληθή εμέιημε ησλ παηδηψλ, ηε δεκηνπξγία δπζθνιηψλ ζηε ζπκβίσζή ηνπο κέζα ζηελ ηάμε θαη ζηελ πξνζαξκνγή ηνπο ζην ζρνιείν θαη επίζεο γηα ηηο επηπηψζεηο ζηελ ςπρνινγία ησλ παηδηψλ είηε είλαη ζχκαηα είηε είλαη ζχηεο επηζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο. Ζ επηζεηηθή απηή ζπκπεξηθνξά δελ πεξηιακβάλεη κφλν ηε ζσκαηηθή βία αιιά θαη ηελ ςπρηθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή πίεζε. Ο φξνο ρνιηθφο Δθθνβηζκφο ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάθεη επεηζφδηα επηζεηηθήο θαη βίαηεο ζπκπεξηθνξάο ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ. Σν θαηλφκελν απηφ ηξαβά ηελ πξνζνρή ησλ εξεπλεηψλ, εθπαηδεπηηθψλ, γνληψλ θαη καζεηψλ. Άιισζηε ην θαηλφκελν ηνπ Δθθνβηζκνχ παηδηψλ απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ζηα ζρνιεία είλαη ηφζν παιηφ θαη ζπλεζηζκέλν, ψζηε πνιινί γνλείο θαη δάζθαινί ζεσξνχλ απηνχ ηνπ είδνπο ηε ζπκπεξηθνξά θαη εκπεηξία θπζηνινγηθή θαη αλακελφκελε ζηα πιαίζηα ηεο ελζσκάησζεο ηνπ παηδηνχ ζηελ θνηλφηεηα ησλ ζπλνκειίθσλ ηνπ. Ο ζρνιηθφο Δθθνβηζκφο / Θπκαηνπνίεζε απνηειεί έλα είδνο επηζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο πνπ παξαηεξείηαη ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ θαη δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα ζηελ πξνζαξκνγή ησλ παηδηψλ, ζηηο δηαπξνζσπηθέο ηνπο ζρέζεηο αιιά θαη ζηνλ ςπρηζκφ ηνπο ζε εληνλφηεξεο

11 κνξθέο (Rigby, 2008). Ζ Θπκαηνπνίεζε (Victimization) είλαη ην απνηέιεζκα ηνπ Δθθνβηζκνχ (Bullying) ΟΡΗΜΟΗ ΚΑΗ ΔΝΝΟΗΔ Γενικά ηε κειέηε ηεο έλλνηαο ηεο επηζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο, είλαη ζεκαληηθφ λα δηαθνξνπνηεζεί ε επηζεηηθή ή βίαηε ζπκπεξηθνξά απφ ηελ επηζεηηθφηεηα σο ελφξκεζε. Ζ κία αλαθέξεηαη ζην είδνο ησλ αληηδξάζεσλ, έηζη φπσο κπνξεί λα θαηαγξαθνχλ απφ έλαλ παξαηεξεηή, θαη ζηελ αληηθεηκεληθή ηνπο εθηίκεζε. Ζ άιιε κειεηά ηελ επηζεηηθφηεηα σο έλα ζηνηρείν ηεο θχζεο ηνπ αλζξψπνπ πνπ εθθξάδεηαη κε ηξφπν άκεζν θαη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο αζπλείδεηα. πρλά γίλεηαη δηαθνξνπνίεζε αλάκεζα ζηελ ερζξηθή επηζεηηθφηεηα, πνπ έρεη ζθνπφ λα πξνθαιέζεη θαθφ ή θαη θαηαζηξνθή, θαη ζηε ιεηηνπξγηθή επηζεηηθφηεηα, πνπ ζηνρεχεη ηελ δηεθδίθεζε ελφο αληηθεηκέλνπ, ρψξνπ ή πξνλνκίνπ σολικόρ Δκθοβιζμόρ (Bullying) Ο Δθθνβηζκφο κεηαμχ ησλ παηδηψλ κπνξεί λα ζεσξεζεί σο κία κνξθή θαθνκεηαρείξηζεο (Dawkins, 1995, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Bond et al., 2001). Δίλαη ζθφπηκν, κε παξνξκεηηθφ θαη ζθνπεχεη λα πξνθαιέζεη πφλν θαη θαηάζιηςε ζε έλα άιιν παηδί. Γηεμάγεηαη απφ έλα ή πεξηζζφηεξα παηδηά, ζπλήζσο ζε επαλαιακβαλφκελεο πεξηπηψζεηο θαη ζπκβαίλεη ζε θάπνην βαζκφ ζε φια ηα ζρνιεία (Olweus, 1993), αιιά είλαη πην ζπρλφ ζε κεξηθά ζρνιεία ζε ζρέζε κε άιια (Stephenson & Smith, 1989, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Kumpulainen et al., 1998). Ο Δθθνβηζκφο είλαη είηε θπζηθφο είηε ςπρνινγηθφο θαη ν ιεθηηθφο Δθθνβηζκφο είλαη ε πην ζπρλή κνξθή ηνπ (Whitney & Smith, 1993). Οπιζμοί: Olweus (1993): «έλαο καζεηήο πθίζηαηαη εθθνβηζκφ φηαλ εθηίζεηαη επαλεηιεκκέλα θαη γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα ζε αξλεηηθέο πξάμεηο εθ κέξνπο ελφο ή πεξηζζνηέξσλ καζεηψλ»

12 Tatum θαη Tatum (1992): «εθθνβηζκφο είλαη ε ζθφπηκε θαη ζπλεηδεηή επηζπκία λα βιάςνπκε ηνλ άιιν θαη λα ηνλ/ηελ ππνβάιινπκε ζε θαηάζηαζε πίεζεο» Randall (1991): «εθθνβηζκφο είλαη ε επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ εθνχζηα πξφζεζε λα πξνθαιέζεη θάπνηνο ζσκαηηθφ ή ςπρηθφ πιήγκα ζε άιινπο» Βαζηθά ζηνηρεία Δθθνβηζκνχ: Ο Δθθνβηζκφο ιακβάλεη ρψξα ζθφπηκα θαη απξφθιεηα (ππάξρεη δειαδή ε πξφζεζε ηνπ ζχηε λα πξνθαιέζεη θαθφ) θαη ππνδειψλεη αληζνξξνπία ηζρχνο κεηαμχ ησλ εκπιεθνκέλσλ ψζηε ην ζχκα λα έρεη δπζθνιία λα πξνζηαηεπηεί θαη λα είλαη αξθεηά αδχλακν ζε ζρέζε κε ην ζχηε. Δπνκέλσο ν φξνο απηφο δελ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί φηαλ αθνξά πεξηζηαηηθά αλάκεζα ζε δχν άηνκα ίζεο δχλακεο (ζσκαηηθήο ή ςπρηθήο) ή φηαλ δελ ππάξρεη ζαθήο πξφζεζε πξφθιεζεο ζσκαηηθνχ ή ςπρηθνχ πφλνπ (Olweus, 1993). Σέινο, πξνυπνζέζεηο χπαξμεο ηνπ θαηλνκέλνπ απνηεινχλ ε επαλάιεςε ησλ βίαησλ θαη επηζεηηθψλ πξάμεσλ γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα πνπ ζπληζηνχλ ηνλ Δθθνβηζκφ, ην γεγνλφο φηη δελ πξνθαιείηαη απφ ην ζχκα θαζψο θαη ν πφλνο, ν θφβνο θαη ε αλεζπρία πνπ πξνθαιείηαη ζην ζχκα (Farrington, 1993, φπσο αλαθέξεηαη ζηελ Αξηηλνπνχινπ, 2001) Σύποι και μοπθέρ Δκθοβιζμού σκαηηθφο Δθθνβηζκφο, ν νπνίνο αλαθέξεηαη ζηελ άζθεζε βίαο ή ηελ θαηαζηξνθή πεξηνπζίαο (θισηζηέο, ηζηκπήκαηα, ηξάβεγκα καιιηψλ, γξνζηέο, δαγθψκαηα, ζπξσμίκαηα, ρηππήκαηα, θιείδσκα κέζα ζην δσκάηην, θαηαζηξνθή ή βιάβε ζηα πξνζσπηθά αληηθείκελα ηνπ ζχκαηνο) πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο, ν νπνίνο αθνξά θαθφβνπιεο ελέξγεηεο (θινπή ή θαηαζηξνθή ησλ πξνζσπηθψλ αληηθεηκέλσλ ηνπ παηδηνχ - ζηφρνπ) Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο, ν νπνίνο πεξηιακβάλεη ηε ιεθηηθή επηζεηηθφηεηα (πεηξάγκαηα, βξηζηέο, θνξντδίεο) θαη είλαη ε πην ζπρλή κνξθή ηνπ (Whitney & Smith, 1993) Φπρνινγηθφο ή ρέζεσλ (ππνλννχκελα, απεηιεηηθά ηειεθσλήκαηα, ζθιεξά ή ξαηζηζηηθά ζρφιηα, δηάδνζε ςεχηηθσλ θαη άζρεκσλ θεκψλ, θνηλσληθή απνκφλσζε)

13 Ζ ΥΔΖ ΑΝΑΜΔΑ ΣΟΝ ΔΚΦΟΒΗΜΟ, ΣΖΝ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ, ΣΖΝ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ ΚΑΗ ΣΖ ΘΤΜΑΣΟΠΟΗΖΖ Ζιεθηξνληθφο (κέζσ θηλεηνχ ηειεθψλνπ ή δηαδηθηχνπ, , chat room, θιήζεηο θηλεηψλ θαη sms κε θαθνπνηεηηθφ θαη απεηιεηηθφ πεξηερφκελν, ρξήζε θάκεξαο κε ζθνπφ ηελ απεηιή θαη ηελ ηαπείλσζε ηνπ παηδηνχ) εμνπαιηθφο Δθθνβηζκφο, ν νπνίνο δηαθέξεη απφ ηε ζεμνπαιηθή θαθνπνίεζε θαη ζπλήζσο πξφθεηηαη γηα πξνζβιεηηθέο ινγνκαρίεο κεηαμχ παηδηψλ κε ζεμνπαιηθνχο ππαηληγκνχο (Ducan, 1999) Απνθιεηζκφο (ελέξγεηεο θαη πξάμεηο ψζηε ην παηδί - ζηφρνο λα απνκνλψλεηαη απφ ηνπο ζπκκαζεηέο θαη θίινπο, απνθιείνληαο ην απφ δξαζηεξηφηεηεο ή αγλνψληαο ην) Ο Δθθνβηζκφο δηαθξίλεηαη ζε: α) Άκεζν Δθθνβηζκφ μεθάζαξε αλνηρηή επίζεζε, θπξίσο ζηα αγφξηα θαη β) Έκκεζν Δθθνβηζκφ ( indirect ή renational ή social ) πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ «θαιπκκέλε» θχζε ηνπ θαη ηελ ρξήζε θαη αλάκεημε ηξίησλ πξνζψπσλ, θπξίσο ζηα θνξίηζηα (Crick & Grotpeter, 1995, φπσο αλαθέξεηαη ζην Rigby, 2008) ΡΟΛΟΗ Ρόλοι πος ςιοθεηούν οι μαθηηέρ χκθσλα κε ηε Salmivalli (1998) νη καζεηέο πνπ είλαη παξφληεο ζε έλα επεηζφδην ζρνιηθνχ Δθθνβηζκνχ πηνζεηνχλ ζπλήζσο 6 δηαθνξεηηθνχο ξφινπο: 1) ν δξάζηεο ν νπνίνο νξγαλψλεη θαη εγείηαη ηεο εθθνβηζηηθήο ζπκπεξηθνξάο 2) ν βνεζφο ν νπνίνο ζπκκεηέρεη ζην ζηηγκαηηζκφ ηνπ ζχκαηνο ππνζηεξίδνληαο ην δξάζηε 3) ν εληζρπηήο ν νπνίνο επαλαηξνθνδνηεί ην δξάζηε ζεηηθά 4) ην ζχκα πνπ δέρεηαη ηελ παξελφριεζε 5) νη ππεξαζπηζηέο ηνπ ζχκαηνο νη νπνίνη ην πξνζηαηεχνπλ 6) νη ακέηνρνη νη νπνίνη απνκαθξχλνληαη απφ ην ζεκείν φπνπ ιακβάλεη ρψξα ε παξελφριεζε θαη αδηαθνξνχλ γηα ην πεξηζηαηηθφ 7) ε νκάδα ππνζηεξηθηψλ ησλ δξαζηψλ - παηδηά πνπ ζα επηκέλνπλ, κε ην δξάζηε, φηη φιν ην πεξηζηαηηθφ δελ ήηαλ ηίπνηα ζνβαξφ φπσο ην πεξηγξάθεη ην ζχκα - ήηαλ κφλν έλα αζηείν, ρεηξφηεξα 8) ε ζησπειή πιεηνλφηεηα δελ είλαη νχηε κέιε ηεο νκάδαο ππνζηήξημεο ηνπ δξάζηε νχηε θίινη ηνπ ζχκαηνο, νη νπνίνη ζπλήζσο ζησπειά δελ εγθξίλνπλ ην φιν ζθεληθφ

14 αιιά ην απνδέρνληαη ιφγσ ηεο έιιεηςεο απηνπεπνίζεζεο ζηνλ εαπηφ ηνπο ή έιιεηςεο εκπηζηνζχλεο φηη ζα ηνπο καξηπξήζνπλ ή ιφγσ αληθαλφηεηαο λα θάλνπλ θάηη γηα λα ζηακαηήζεη ν παιηθαξηζκφο πνπ ζπκβαίλεη Υαπακηηπιζηικά ηυν βαζικών εμπλεκόμενυν (θύηη και θύμαηορ) Θύηερ: Θεσξείηαη φηη ππάξρνπλ πνιιά δηάθνξα θίλεηξα γηα ηνλ Δθθνβηζκφ. Οη ζχηεο ζπλήζσο θαίλεηαη λα επραξηζηηνχληαη φηη έρνπλ ηνλ έιεγρν, έρνπλ ηελ αλάγθε λα είλαη πάλσ απφ φινπο θαη λα ηνπο ξίρλνπλ θαη λα παίξλνπλ κηα ηδηαίηεξε ηθαλνπνίεζε πξνθαιψληαο πφλν θαη νδχλε ζηνλ άιιν. Οη ζχηεο ζπλήζσο επσθεινχληαη απφ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο, γηα παξάδεηγκα βάδνπλ ηα ζχκαηά ηνπο λα ηνπο δίλνπλ ιεθηά, ηζηγάξα, κπχξα θαη δηάθνξα αθξηβά πξάγκαηα (Olweus, 1993, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Salmon et al., 2000). ην ζρνιείν ηα αγφξηα ζπλήζσο έρνπλ κηα ηάζε λα εθθνβίδνπλ κε απψηεξν ζθνπφ λα είλαη δεκνθηιή κεηαμχ ησλ ππνινίπσλ (Slee & Rigby, 1993, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Salmon et al., 2000). Σα παηδηά ηα νπνία είλαη ζχηεο ζπλήζσο βιέπνπλ ηνπο εαπηνχο ηνπο σο δπλαηνχο θαη κε εμνπζία θαη επίζεο επραξηζηηνχληαη ην γεγνλφο φηη είλαη δεκνθηιείο ζε κεγαιχηεξν πνζνζηφ απφ ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο. Έρνπλ απηνπεπνίζεζε, είλαη δξαζηήξηνη θαη παξνξκεηηθνί. πλήζσο δπζθνιεχνληαη λα ειέγμνπλ ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο θαη έρνπλ ρακειή ελζπλαίζζεζε. Έρνπλ ζσκαηηθή δχλακε θαη ηάζε πξνο ηελ επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά. Βηψλνπλ ηε θπζηθή ή ζπλαηζζεκαηηθή απνπζία ησλ γνληψλ, ηελ έιιεηςε πξνζνρήο θαη θξνληίδαο θαη ηε ρακειή ή θαθή γνληθή επνπηεία. Θύμαηα: Σα παηδηά ηα νπνία είλαη ζχκαηα ζπλήζσο είλαη αξθεηά πξνζεθηηθά, επαίζζεηα θαη ήζπρα, ζπλήζσο έρνπλ πεξηζζφηεξν άγρνο θαη αλαζθάιεηα απφ ηα άιια παηδηά, έρνπλ ιηγφηεξνπο θίινπο θαη ζπρλά αλαθέξεηαη φηη ληψζνπλ δπζηπρηζκέλα θαη κνλαρηθά. Σα ζχκαηα ζπλήζσο ππνθέξνπλ απφ ρακειή απηνεθηίκεζε, έρνπλ κηα αξλεηηθή εηθφλα γηα ηνλ εαπηφ ηνπο θαη ηελ θαηάζηαζή ηνπο, ληψζνπλ ραδά, ληξέπνληαη, βιέπνπλ ηνπο εαπηνχο ηνπο ζαλ απνηπρεκέλνπο θαη ληψζνπλ φηη είλαη άζρεκα (Olweus, 1994). Ο Olweus (1994) ππνζηεξίδεη φηη απηή ε νκάδα παηδηψλ ηα νπνία νλφκαζε παζεηηθά ζχκαηα παξνπζηάδνπλ ζπκπεξηθνξά θαη ζηάζεηο νη νπνίεο θσλάδνπλ ζηνπο άιινπο νπζηαζηηθά φηη είλαη αλαζθαιή θαη αλάμηα άηνκα, ηα νπνία δε ζα αληηδξάζνπλ αλ ππνζηνχλ επίζεζε ή πξνζβνιή. Τπάξρεη άιιε κηα νκάδα, κηθξφηεξε, ηα πξνθιεηηθά ζχκαηα ηα νπνία ραξαθηεξίδνληαη απφ έλα

15 ζπλδπαζκφ άγρνπο θαη πξνθιεηηθήο άγξηαο ζπκπεξηθνξάο. Σα παηδηά απηά έρνπλ ζπλήζσο δπζθνιία ζηε ζπγθέληξσζε, είλαη ππεξθηλεηηθά θαη ζπρλά ζπκπεξηθέξνληαη κε ηξφπνπο πνπ ελνρινχλ θαη δεκηνπξγνχλ έληαζε γχξσ ηνπο. Ζ ζπκπεξηθνξά ηνπο ζπρλά πξνθαιεί άιια παηδηά ηα νπνία ηειηθά ηνπο ζπκπεξηθέξνληαη κε αξλεηηθφ ηξφπν (Olweus, 1978, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Salmon et al., 2000). Σα παηδηά απηά είλαη ηδηαίηεξα εζσζηξεθή, παζεηηθά θαη κε ρακειή απηνπεπνίζεζε ηδηαίηεξα ζε φ,ηη αθνξά ζσκαηηθέο ηθαλφηεηεο. Παξνπζηάδνπλ αίζζεκα θαησηεξφηεηαο, παζεηηθφηεηα θαη ηείλνπλ λα κελ αληηδξνχλ απνηειεζκαηηθά φηαλ δέρνληαη επηζεηηθέο πξάμεηο. πλήζσο έρνπλ θάπνηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ζηελ εκθάληζε ηνπο θαη δελ δηαζέηνπλ αξθεηή ζσκαηηθή δχλακε θαη δηάπιαζε. ζνλ αθνξά ζηελ νηθνγέλεηά ηνπο πηζαλφλ λα ππάξρεη θάπνην ηζηνξηθφ ζπλαηζζεκαηηθψλ δπζθνιηψλ, αλεπαξθήο επηθνηλσλία κε ηα κέιε ηεο, αιιά θαη νη γνλείο ηνπο λα είλαη ηδηαίηεξα ππεξπξνζηαηεπηηθνί καδί ηνπο ΑΗΣΗΟΛΟΓΗΑ Σα αίηηα γηα ηελ εθδήισζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ Δθθνβηζκνχ είλαη πνηθίια, αιιά ηα ζπλεζέζηεξα είλαη ε χπαξμε αξλεηηθψλ πεξηβαιινληηθψλ παξαγφλησλ, ε αλαηξνθή απφ ηελ νηθνγέλεηα, ηα πξνβιήκαηα ζην ζρνιείν θαη νη ζρέζεηο κε ηνπο ζπλνκειίθνπο. Γονίδια: χκθσλα κε έξεπλεο γελεηηζηψλ (ζπκπεξηθνξηζηψλ) θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά ηα νπνία δηακνξθψλνπλ ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ αλζξψπνπ είλαη θιεξνλνκηθά έρνπλ δειαδή γελεηηθή πξνέιεπζε. Σα ραξαθηεξηζηηθά ινηπφλ, ηα νπνία ζπλδένληαη κε ηνλ Δθθνβηζκφ ή ηε Θπκαηνπνίεζε είλαη πηζαλφ λα θιεξνλνκεζνχλ (O Connor, 1980). Υαξαθηεξηζηηθά φπσο ε εζσζηξέθεηα, ε εμσζηξέθεηα, ην άγρνο, ε ζηαζεξφηεηα, ε απηνεθηίκεζε, ε ελζπλαίζζεζε. Σα ραξαθηεξηζηηθά απηά δε ζεσξείηαη πσο απνηεινχλ ην κνλαδηθφ παξάγνληα, απιψο πσο αζθνχλ επηξξνή ζηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ αλζξψπνπ. Ζ οικογένεια: Ο Δθθνβηζκφο έρεη κηα ζρέζε κε ηελ νηθνγέλεηα θαη γεληθφηεξα κε ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ (Hazler, 1996, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Salmon et al., 2000). Καζφινπ απίζαλν ν Δθθνβηζκφο λα θπιάεη κέζα ζηηο γεληέο σο θαχινο θχθινο βίαο. Μέζα ζηελ νηθνγέλεηα ζπρλά δίλεηαη ε επθαηξία ζηνπο πην δπλαηνχο νη νπνίνη κπνξεί λα είλαη νη γνλείο ή ηα κεγαιχηεξα αδέξθηα λα αγρψζνπλ έλα παηδάθη. Ο Hazler ππνζηεξίδεη φηη ε νηθνγέλεηα είλαη

16 κηα πνιχ κεγάιε δχλακε ζηε κηθξή αξρηθή ειηθία ελφο παηδηνχ, ην νπνίν ζε εθείλε ηε θάζε δελ έρεη επθαηξίεο λα ζπγθξίλεη ηηο εκπεηξίεο ηνπ κε άιισλ θαη είλαη πην επάισην ζην λα κάζεη ιάζνο ζπκπεξηθνξέο φζν είλαη κηθξφ αθφκα. Ζ αλαηξνθή θαη νη εκπεηξίεο ηνπ παηδηνχ κέζα ζηελ νηθνγέλεηα, ζπζρεηίδνληαη κε ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνχ. ηνπο παξάγνληεο πνπ πξνθαινχλ επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά ζπκπεξηιακβάλνληαη ε θπζηθή ή ζπλαηζζεκαηηθή απνπζία ησλ γνληψλ, ε αλεπαξθήο επνπηεία ησλ παηδηψλ απφ ηνπο γνλείο θαη θπξίσο ε ελδννηθνγελεηαθή βία ε νπνία αλαπαξάγεηαη ζπρλά απφ ηνπο ζχηεο ζπκβάιινληαο ζηελ αλάπηπμε λέσλ γελεψλ επηζεηηθψλ παηδηψλ (Farrington, 1995). Οη Smith θαη Myron-Wilson (1998) θαηέιεμαλ φηη νη γνλείο ησλ παηδηψλ ηα νπνία έρνπλ εκπιαθεί ζηνλ Δθθνβηζκφ άζρεηα κε ην ξφιν ηνπ ζχηε ή ηνπ ζχκαηνο ζπλήζσο έρνπλ πξνβιήκαηα ζρεηηθά κε ηε ιεηηνπξγία ηεο νηθνγέλεηαο, κηα αλαζθαιή ζρέζε κε ην παηδί ηνπο θαη γεληθφηεξα αληηκεησπίδνπλ ην παηδί ηνπο πην αξλεηηθά. χκθσλα κε ηε ζεσξία ηεο θνηλσληθήο κάζεζεο παηδηά πνπ γίλνληαη ζχκαηα ή αθφκε θαη κάξηπξεο βίαηεο ζπκπεξηθνξάο κεηαμχ ησλ γνληψλ ηνπο έρνπλ πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα κηκεζνχλ απηνχ ηνπ είδνπο ηε ζπκπεξηθνξά. Ζ έθζεζε ζε απηέο ηηο κνξθέο ζπκπεξηθνξάο κπνξεί λα επεξεάζεη ηελ εηθφλα ηνπ παηδηνχ γχξσ απφ ηελ επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά θαη λα ηε ζεσξήζνπλ σο κηα απνδεθηή ζπκπεξηθνξά θαη ηξφπν αληηκεηψπηζεο ζπγθξνχζεσλ. Οι ζςνομήλικοι: Οη δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ ηα παηδηά ζηηο ζρέζεηο ηνπο κε ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο, (γηα παξάδεηγκα ε απφξξηςε) κπνξεί λα δεκηνπξγήζνπλ πξνβιήκαηα ζηελ πξνζαξκνγή ηνπο ζην ζρνιείν θαη λα νδεγήζνπλ ζε επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά. εκαληηθφο παξάγνληαο είλαη ε επίδξαζε ηεο νκάδαο ησλ ζπλνκειίθσλ, ηα παηρλίδηα εμνπζίαο κεηαμχ ησλ ζπλνκειίθσλ, ε ηεξάξρεζε ησλ θίισλ, ε ζέζε ηνπ καζεηή ζηελ νκάδα ησλ ζπλνκειίθσλ ηνπ, νη αμίεο, νη ζηάζεηο θαη νη ζπκπεξηθνξέο ηεο νκάδαο. Ζ ζρνιηθή βία είλαη κηα ζπιινγηθή δηεξγαζία, πνπ επεξεάδεηαη απφ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν αληηδξά ε νκάδα ησλ ζπλνκειίθσλ ζε πεξηζηαηηθά Δθθνβηζκνχ / Θπκαηνπνίεζεο ησλ κειψλ ηεο. Ζ εθδήισζε ηεο επηζεηηθφηεηαο ζε παηδηά πνπ δελ αλήθνπλ ζηελ νκάδα βνεζά ζηε ζχζθημε ησλ δεζκψλ ησλ κειψλ ηεο θαη ζηελ απφθηεζε θχξνπο ηνπ ζχηε. Σο ζσολείο: Σν ζρνιείν κπνξεί λα νδεγεί ζηελ εμέιημε ή ζηελ άκβιπλζε ηεο επηζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο, νη ζπλζήθεο ηνπ ζρνιείνπ, ε δηαζεζηκφηεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, ε αλαινγία καζεηψλ εθπαηδεπηηθψλ, ε έκθαζε ζηε ζρνιηθή εξγαζία, ην επίπεδν ζπλεξγαζίαο κεηαμχ

17 εθπαηδεπηηθνχ θαη καζεηή κέζα ζηε ηάμε, ην επίπεδν απφδνζεο ησλ καζεηψλ, ε ηήξεζε ή φρη ησλ θαλφλσλ ηεο ηάμεο, απνηεινχλ κεξηθνχο απφ ηνπο παξάγνληεο γηα ηελ εθδήισζε ή φρη ηεο επηζεηηθήο θαη βίαηεο ζπκπεξηθνξάο απφ ηελ πιεπξά ησλ καζεηψλ. Σηλεόπαζη: Τπάξρνπλ πνιιέο έξεπλεο νη νπνίεο επηβεβαηψλνπλ θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο βίαο απφ ηελ ηειεφξαζε ζηνπο λένπο αλζξψπνπο, φπνπ νπζηαζηηθά ν Βeresin (1999), φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Salmon et al. (2000), ζε κηα έξεπλά ηνπ θαηέιεμε φηη ε παξαθνινχζεζε βίαο απφ ηελ ηειεφξαζε παίδεη πάξα πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αηηηνινγία απηήο ηεο αληηθνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο ΤΝΔΠΔΗΔ Ο Δθθνβηζκφο/Θπκαηνπνίεζε έρεη αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηα παηδηά ζχκαηα. Οη ζπλέπεηεο απηέο εμαξηψληαη απφ ηε ζπρλφηεηα θαη ηελ έληαζε ηνπ Δθθνβηζκνχ, απφ ηελ αλζεθηηθφηεηα πνπ ραξαθηεξίδεη ηα ζχκαηα θαη γεληθφηεξα απφ ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ. Πξφθεηηαη γηα ζσκαηηθά θαη ςπρνινγηθά πξνβιήκαηα κε ηξαγηθά θάπνηεο θνξέο απνηειέζκαηα. Τπάξρνπλ αλαθνξέο πεξηπηψζεσλ παηδηψλ πνπ είραλ απηνθηνλήζεη εμαηηίαο ηνπ Δθθνβηζκνχ, ηα ζχκαηα είλαη πην πηζαλφ λα είλαη θαηαζιηπηηθά θαη λα έρνπλ ρακειή απηνεθηίκεζε (Olweus, 1993). Σα ζχκαηα δείρλνπλ απξνζπκία ή αξλνχληαη θαηεγνξεκαηηθά λα πάλε ζην ζρνιείν θαη απνπζηάδνπλ ζπρλά απφ ην ζρνιείν (Reid, 1983, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Salmon et al., 2000). Παξνπζηάδνπλ ζπρλά έληνλν θφβν αιιά θαη ζπκπηψκαηα αληηθνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο, φπσο επηζεηηθφηεηα θαη ππεξθηλεηηθφηεηα. Σα ζχκαηα ηνπ Δθθνβηζκνχ επίζεο ζπρλά πεγαίλνπλ ζην γηαηξφ κε κηα πνηθηιία ζπκπησκάησλ, φπσο ιηπνζπκίεο, εκεηνχο, πφλνπο ζηα άθξα, παξάιπζε, ππεξνμπγφλσζε, ζπκπηψκαηα φξαζεο, πνλνθέθαιν, ζηνκαρφπνλν, πζηεξίεο (Sato, Ito & Akaboshi, 1987, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Salmon et al., 2000). Δπίζεο, ηα παηδηά - ζχκαηα απνκνλψλνληαη, νη επηδφζεηο ηνπο πέθηνπλ, δε ζπκκεηέρνπλ ζε νκαδηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη παξαηεξείηαη ζρνιηθή δηαξξνή. Σέινο θπξηαξρεί ην ζπλαίζζεκα ηεο κνλαμηάο, θαζψο ηα παηδηά ζχκαηα έρνπλ ιίγνπο ή θαζφινπ θίινπο. ζνλ αθνξά ζηνπο ζχηεο, ηα παηδηά απηά ζπλήζσο απνηπγράλνπλ ζηηο ζρνιηθέο δξαζηεξηφηεηεο, έρνπλ αξθεηά ρακειέο επηδφζεηο θαη παξαηεξείηαη ζρνιηθή δηαξξνή. Σα παηδηά ζχηεο έρνπλ απμεκέλεο πηζαλφηεηεο λα αλαπηχμνπλ παξαβαηηθή ζπκπεξηθνξά, λα εκπιαθνχλ ζε ζνβαξά εγθιήκαηα θαη λα θαηαδηθαζηνχλ γηα θάπνην έγθιεκα αξγφηεξα ζηε

18 δσή ηνπο (Whitney & Smith, 1993). Δθδειψλνπλ πξνβιήκαηα πξνζαξκνγήο ζην νηθνγελεηαθφ, ζρνιηθφ θαη γεληθφηεξα θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. Σέινο, ηείλνπλ λα αλαπηχζζνληαη σο επηζεηηθνί ελήιηθεο ΤΥΝΟΣΖΣΑ ηελ Διιάδα κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα παξνπζηάδνπλ ηα ζχκαηα απφ ηνπο ζχηεο θαη ην 15-30% ησλ παηδηψλ αζθνχλ ή πθίζηαληαη Δθθνβηζκφ / Θπκαηνπνίεζε έρνληαο νπνηνδήπνηε ξφιν. Σα πξνβιήκαηα Δθθνβηζκνχ είλαη πην ζπρλά αλάκεζα ζηα αγφξηα απφ φ,ηη ζηα θνξίηζηα, ηα αγφξηα εηδηθά είλαη πην πηζαλφ λα ραξαθηεξηζηνχλ σο ζχηεο απφ φ,ηη ηα θνξίηζηα (Boulton & Smith, 1994, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Kaltiala-Heino et al., 1999). Σα θνξίηζηα εκπιέθνληαη ζπλήζσο ζηνλ Φπρνινγηθφ / Έκκεζν Δθθνβηζκφ (Crick & Grotpeter, 1995, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Fekkes et al., 2005), φζνλ αθνξά ζηα ζχκαηα, γηα ηα θνξίηζηα ε Θπκαηνπνίεζε ζπλήζσο ζρεηίδεηαη κε ηελ θνηλσληθή απνκφλσζε, ελψ αλάκεζα ζηα αγφξηα ν Φπζηθφο Δθθνβηζκφο είλαη πην ζπρλφο απφ φ,ηη είλαη αλάκεζα ζηα θνξίηζηα. Ο Φπζηθφο Δθθνβηζκφο είλαη επίζεο ζρεηηθά πην ζπρλφο αλάκεζα ζε κηθξφηεξα παηδηά απφ φ,ηη ζηα κεγαιχηεξα (Witney & Smith, 1993). θνπφο ηνπ ζχηε είλαη ε άζθεζε εμνπζίαο θαη ε επηθξάηεζε πάλσ ζην ζχκα, γηα ην ιφγν απηφ, ζπλεζέζηεξα νη κηθξφηεξνη ζε ειηθία είλαη ζχκαηα ησλ κεγαιπηέξσλ. Σα θνξίηζηα ζχηεο αλαθέξνπλ πεξηζζφηεξν έκκεζε επηζεηηθφηεηα ζε ζρέζε κε ηνπο αξζεληθνχο ζχηεο. Δπίζεο, ηα θνξίηζηα είλαη πην πηζαλφ λα ρξεζηκνπνηνχλ Έκκεζν Δθθνβηζκφ ρέζεσλ απφ ην λα δείρλνπλ ηελ επηζεηηθφηεηά ηνπο, πηζαλψο επεηδή ε έκκεζε επηζεηηθφηεηα θαηαζηξέθεη ζηφρνπο νη νπνίνη είλαη ζεκαληηθνί γηα ηα θνξίηζηα (Crick & Grotpeter, 1995, φπσο αλαθέξεηαη ζην Rigby, 2008). Αλαθνξέο ησλ παηδηψλ έδεημαλ φηη αγφξηα θαη θνξίηζηα αλαθέξνπλ θπξίσο ηε Θπκαηνπνίεζε απφ Έκκεζν Δθθνβηζκφ. Tα πεξηζζφηεξα ζχκαηα πξνηηκνχλ λα αλαθέξνπλ ηε ζπκαηνπνίεζή ηνπο ζηνπο γνλείο θαη φρη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Σν γεγνλφο φηη έλαο ζρεηηθά κηθξφο αξηζκφο καζεηψλ ζπκάησλ αλαθέξεηαη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο αλαδεηψληαο βνήζεηα εληζρχεη ηελ ηδέα φηη ηα πεξηζζφηεξα απφ ηα παηδηά ζχκαηα δε ληψζνπλ άλεηα λα κηινχλ γηα ηελ εκπεηξία ηνπο. / / /

19 2. ΠΑΗΓΗΚΖ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ 2.1. ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ παηδηθή ειηθία ραξαθηεξίδεηαη απφ ραξά, μεγλνηαζηά, αλεκειηά, δσεξάδα, γέιην. Γηα κηα κεγάιε κεξίδα παηδηψλ κηα ηέηνηα πεξηγξαθή δελ αληαπνθξίλεηαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηά ηνπο. Ζ ππνθεηκεληθή εκπεηξία πνιιψλ παηδηψλ είλαη εληειψο δηαθνξεηηθή απφ ην ζηεξεφηππν ηεο παηδηθήο επδαηκνλίαο, ππνθέξνπλ απφ παηδηθή θαηάζιηςε, δηαηαξαρή ηνπ ζπλαηζζήκαηνο παξφκνηα κε ηελ θαηάζιηςε ζηνπο ελήιηθεο, πνπ φκσο εθδειψλεηαη κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν ζηα παηδηά. Σν πξφβιεκα πεξηπιέθεηαη πεξηζζφηεξν θαη δελ αλαγλσξίδεηαη, εμαηηίαο ηεο αληίιεςεο φηη ηα παηδηά είλαη πάληα ραξνχκελα. Δπηπιένλ, ζηελ εθεβηθή ειηθία ε θαηάζιηςε δελ είλαη πάληα επδηάθξηηε θαη ζπρλά θξχβεηαη πίζσ απφ ηα πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο θαη αληίδξαζεο ησλ εθήβσλ. Σφζν ηα παηδηά φζν θαη νη έθεβνη έρνπλ δπζθνιία λα εθθξάζνπλ ιεθηηθά απηφ πνπ ηνπο ζπκβαίλεη, κε απνηέιεζκα νη γνλείο λα είλαη απηνί πνπ πξψηνη ζπλάγνπλ ηελ χπαξμε πξνβιήκαηνο απφ ηηο αιιαγέο ζπκπεξηθνξάο ηνπ παηδηνχ. Ζ θαηάζιηςε ζηελ παηδηθή ειηθία, δειαδή πξηλ απφ ηελ ειηθία ησλ 12 ρξφλσλ, παξνπζηάδεη γηα ην ζεξαπεπηή πιεηάδα δηαγλσζηηθψλ θαη ζεξαπεπηηθψλ πξνβιεκάησλ. χκθσλα κε ηελ ηαμηλφκεζε πνπ έθαλε ε G.A.P. (Group for the Advancement of Psychiatry of the American Psychiatric Association), ην 1965, θαη πνπ απνηέιεζε ηελ πξψηε πξνζπάζεηα εθπφλεζεο κηαο λνζνινγηθήο ηαμηλφκεζεο ζηελ Παηδνςπρηαηξηθή κε θνηλή ζπλαίλεζε δηάθνξσλ ζεξαπεπηψλ κε δηαθνξεηηθή ζεσξεηηθή ηνπνζέηεζε, ε θαηάζιηςε πεξηγξάθεθε ζαλ έλα είδνο ςπρνλεπξσηηθήο πάζεζεο πνπ εθδειψλεηαη κε δηαηαξαρέο ζην θαγεηφ θαη ηνλ χπλν ή ππεξδξαζηεξηφηεηα. Χο επαθφινπζν θάπνηαο πξαγκαηηθήο ή ζπκβνιηθήο απψιεηαο, ε θαηάζιηςε κπνξεί λα εθδεισζεί κε κείσζε ηεο απηνεθηίκεζεο, ελνρή θαη δπζζπκία. Παξά ην γεγνλφο απηήο ηεο επίζεκεο αλαγλψξηζεο, νη πεξηζζφηεξνη ζεξαπεπηέο εμαθνινχζεζαλ λα αληηκάρνληαη ηελ χπαξμε ηεο θαηάζιηςεο ζαλ θιηληθφ ζχλδξνκν. Ζ δηακάρε απηή αθνξνχζε ηφζν ην εμειηθηηθφ θαη ςπρνδπλακηθφ επίπεδν, φζν θαη ηελ απνπζία ζαθψλ θξηηεξίσλ γηα ηε δηάγλσζε ηεο θαηάζιηςεο. Ο Rie, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Σζηαληή θαη Μαλσιφπνπιν (1998), ζηελ αλαζθφπεζε πνπ έθαλε ην 1966 ζηε βηβιηνγξαθία ηεο παηδηθήο θαηάζιηςεο θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα γηα ηα θαλεξά ζπκπηψκαηα θαηάζιηςεο, πεξίεξγα γηα ηελ παηδηθή ειηθία, πνπ πεξηγξάθνληαη ζπρλά κε κεγάιε ιεπηνκέξεηα, ζπάληα γίλεηαη ζαθέο ην πνχ ζηεξίδεηαη ε δηάγλσζε. Ζ απνηπρία θαζνξηζκνχ ησλ θξηηεξίσλ είλαη εχινγε, αθνχ ηα ζπκπηψκαηα πνπ παξαηεξνχληαη

20 δηαθέξνπλ ζε κεγάιν βαζκφ απφ εθείλα ηεο θαηάζιηςεο ησλ ελειίθσλ. Δπηπιένλ, ν Rie εθθξάδεη ζνβαξέο ακθηβνιίεο γηα ηελ ηθαλφηεηα ηνπ παηδηνχ λα δηαηππψλεη ιεθηηθά ηε δπζθνξία ηνπ ή αθφκα θαη λα έρεη επίγλσζε ηεο θαηάζηαζεο απειπηζίαο-απφγλσζεο πνπ ην δηαθαηέρεη ΓΔΝΗΚΑ Ζ καηάθλιτη ζηα παιδιά Ζ επηζηεκνληθή θνηλφηεηα αλαγλψξηζε ζρεηηθά πξφζθαηα ηελ χπαξμε ηεο θαηάζιηςεο ζηα παηδηά, δειαδή ηα ηειεπηαία 20 ρξφληα. Οη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο επηθξαηνχζε ε άπνςε φηη ηα παηδηά δελ αληηκεησπίδνπλ ηέηνην πξφβιεκα έρνπλ ηηο ξίδεο ηνπο ζηηο πξψηεο ςπραλαιπηηθέο ζεσξίεο, ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο ε θαηάζιηςε είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλε κε έλα δπλαηφ θαη «ηηκσξεηηθφ» ππεξεγψ (Abraham, 1911/1985 & 1916/1948. Freud, 1917/1957. Rado, 1928, φπσο αλαθέξεηαη ζηνλ Κιεθηάξα, 1998). χκθσλα κε ηελ ςπραλαιπηηθή ζεσξία ε αλάπηπμε ηνπ ππεξεγψ δελ ζπληειείηαη πξηλ ην ηέινο πεξίπνπ ηεο παηδηθήο ειηθίαο θαη ζεσξεηηθά ζηαζεξνπνηείηαη πεξί ηα ηέιε ηεο εθεβείαο, γεγνλφο πνπ θαζηζηά αδχλαην ηελ χπαξμε θαηάζιηςεο ζηα παηδηά. Ζ άπνςε φηη νη θαηαζιηπηηθέο δηαηαξαρέο είλαη ζπάληεο ζηα κηθξά παηδηά, θαζψο θαη ε έλλνηα ηεο «ζπγθαιπκκέλεο θαηάζιηςεο» θαη ησλ «θαηαζιηπηηθψλ ηζνδπλάκσλ» θπξηάξρεζαλ επί ζεηξά εηψλ ζηελ παηδνςπρηαηξηθή. Χζηφζν, νη έξεπλεο θαη νη θιηληθέο παξαηεξήζεηο ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ έρνπλ απνδείμεη φηη ε θαηάζιηςε παξνπζηάδεηαη θαη ζε παηδηά. ζνη πηζηεχνπλ φηη ηα παηδηά φλησο ππνθέξνπλ απφ θαηάζιηςε ρσξίδνληαη ζε δχν κεγάιεο θαηεγνξίεο: α) ζε απηνχο πνπ ζεσξνχλ φηη ηα παηδηά παξνπζηάδνπλ απηφ πνπ νλνκάδνπκε «ζπγθεθαιπκκέλε θαηάζιηςε» ή «θαηαζιηπηηθφ ηζνδχλακν», δειαδή ζε απηνχο πνπ ππνζηεξίδνπλ φηη ηα θαηαζιηπηηθά ζπκπηψκαηα θαιχπηνληαη απφ άιια πξνβιήκαηα (ςπρνινγηθά ή/θαη νξγαληθά) θαη β) ζε απηνχο πνπ ζεσξνχλ φηη ηα παηδηά βηψλνπλ θαηάζιηςε φκνηα κε απηήλ ησλ ελειίθσλ. χκθσλα κε πξφζθαηεο θιηληθέο παξαηεξήζεηο είλαη θαλεξφ φηη: α) ηα παηδηά εθδειψλνπλ ηα θχξηα ζπκπηψκαηα ηεο θαηάζιηςεο πνπ εθδειψλνπλ θαη νη ελήιηθεο, β) ε θαηάζιηςε ζηα παηδηά κπνξεί λα δηαγλσζηεί κε ηα ίδηα θξηηήξηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θαη γηα ηνπο ελήιηθεο, αθνχ φκσο πξψηα ιεθζνχλ ππφςε νη δηαθνξνπνηήζεηο πνπ νθείινληαη ζηελ ειηθία, θαη γ) αθφκε θαη αλ ε θαηάζιηςε απνηειεί δεπηεξνγελέο πξφβιεκα ζε ζρέζε κε θάπνηα άιιε ζνβαξφηεξε ςπρηθή δηαηαξαρή πνπ παξνπζηάδεη έλα παηδί, ε αλίρλεπζή ηεο

21 είλαη ζπλήζσο δπλαηή κε ηελ εθαξκνγή ησλ δηαγλσζηηθψλ θξηηεξίσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θαη γηα ηνπο ελήιηθεο (Barker, 1997, φπσο αλαθέξεηαη ζηνλ Κιεθηάξα, 2004) ςσνόηηηα Καηάθλιτηρ Ζ εθηίκεζε ηεο ζπρλφηεηαο ηεο θαηάζιηςεο ζηνλ πιεζπζκφ ησλ παηδηψλ θαη ησλ εθήβσλ πνηθίιιεη ζεκαληηθά, αλάινγα κε ηνλ ηξφπν πνπ ν θάζε εξεπλεηήο ρξεζηκνπνηεί ηνλ φξν θαηάζιηςε. Απηφ νθείιεηαη θαη ζην γεγνλφο φηη ε απνδνρή ηεο θαηάζιηςεο σο πξφβιεκα πνπ κπνξεί λα εκθαληζηεί ζε παηδηά θαη εθήβνπο έγηλε ηα ηειεπηαία ρξφληα. Ζ ιαλζαζκέλε άπνςε φηη ε θαηάζιηςε αθνξά κφλν ηνπο ελήιηθεο νθεηιφηαλ ζε κεγάιν βαζκφ ζηελ επηθξάηεζε ηεο ςπραλαιπηηθήο άπνςεο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε ζπγθεθξηκέλε δηαηαξαρή ηεο δηάζεζεο απνξξέεη απφ ζπλαηζζήκαηα ζπκνχ ή ερζξφηεηαο, ηα νπνία ην άηνκν ζηξέθεη ελαληίνλ ηνπ, ζπλήζσο σο απνηέιεζκα βησκάησλ απψιεηαο θάπνηνπ αγαπεκέλνπ πξνζψπνπ. Δπεηδή, φκσο, ε δηαδηθαζία απηή απαηηεί ηελ αλάπηπμε ηνπ ππεξεγψ, ε νπνία δελ έρεη νινθιεξσζεί ζηα παηδηά, ππήξρε ε αληίιεςε φηη απηά δελ κπνξνχλ λα βηψζνπλ θαηάζιηςε (Rochlin, 1959, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Καξαπέηζα & Επγνχξε, 2006). ε γεληθέο γξακκέο θαίλεηαη φηη ε εηήζηα επίπησζε ηεο θαηάζιηςεο ζηα παηδηά αλέξρεηαη ζην 3-5% θαη ε εηήζηα επηθξάηεζε ζην 4-6% (Arinelli & von Knorring, 1999, φπσο αλαθέξεηαη ζηνλ Κιεθηάξα, 2004). ζνλ αθνξά ηνλ ειιεληθφ ρψξν, ζρεηηθή κειέηε ζε δείγκα 610 παηδηψλ θαη εθήβσλ έδεημε φηη ζε πνζνζηφ 11,5% παξνπζηάδνπλ πςειή θαηαζιηπηηθή ζπκπησκαηνινγία (Μπίκπνπ- Νάθνπ & Κηνζένγινπ, 2003, φπσο αλαθέξεηαη ζηνλ Κιεθηάξα, 2004) Μοπθέρ Καηάθλιτηρ Ζ θαηάζιηςε εκθαλίδεηαη κε ηξεηο δηαθνξεηηθέο κνξθέο, σο ζύκπησκα, ζύλδξνκν θαη δηαηαξαρή. Ζ θαηάζιηςε σο ζχκπησκα είλαη ζρεηηθά ζπλήζεο, αθφκα θαη θπζηνινγηθή. Αλακελφκελν είλαη λα ληψζεη θαλείο κειαγρνιία ή απειπηζία σο αληίδξαζε ζηελ απψιεηα θάπνηνπ αγαπεκέλνπ πξνζψπνπ ή ζε άιια νδπλεξά γεγνλφηα ηεο δσήο. Ζ θαηάζιηςε σο ζχκπησκα εκθαλίδεηαη ζπρλά ζηνλ γεληθφ πιεζπζκφ. πγθεθξηκέλα ζηελ παηδηθή ειηθία: ζηα αγφξηα ζε πνζνζηφ 10-20% θαη ζηα θνξίηζηα ζε πνζνζηφ 15-20%. Δλψ ζηελ εθεβεία: ζηα αγφξηα ζε πνζνζηφ 20-46% θαη ζηα θνξίηζηα ζε πνζνζηφ 25-59%. Ζ θαηάζιηςε σο ζχλδξνκν είλαη έλαο ζπλδπαζκφο ζπκπησκάησλ πνπ ζπλήζσο ζπλεκθαλίδνληαη, θαη πεξηιακβάλνπλ ην αίζζεκα ηεο ζιίςεο θαη ηεο κνλαμηάο, θαζψο επίζεο θαη ηεο αλεζπρίαο θαη

22 ηεο λεπξηθφηεηαο, πνπ φκσο ππνρσξνχλ ζε εχινγν ρξνληθφ δηάζηεκα. Ζ θαηάζιηςε σο δηαηαξαρή (ε νπνία ζπρλά επνλνκάδεηαη «θιηληθή θαηάζιηςε») αλαθέξεηαη ζε ζνβαξά επίπεδα απηψλ ησλ ζπκπησκάησλ θαη έρεη ζπγθεθξηκέλε αηηηνινγία, πνξεία θαη έθβαζε (Petersen et al., 1993). πσο θαη κε φιεο ηηο δηαηαξαρέο πνπ νξίδνληαη απφ ην DSM, ην θξίζηκν ζηνηρείν είλαη φηη ν ζπλδπαζκφο ησλ ζπκπησκάησλ είλαη αξθεηά ζνβαξφο, ψζηε λα πξνθαιεί δπζθνξία ή/θαη λα παξεκπνδίδεη ηε ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπ αηφκνπ. Ζ θαηάζιηςε σο δηαηαξαρή εκθαλίδεηαη ζε πνζνζηφ 1% ζε παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο, 2-3% ζε παηδηά ζρνιηθήο ειηθίαο θαη 3-8% ζηνπο εθήβνπο ΔΞΔΛΗΚΣΗΚΖ ΓΗΑΓΡΟΜΖ Δλψ θάπνηε επηθξαηνχζε ε άπνςε φηη ε θαηάζιηςε ήηαλ παξνδηθφ θαηλφκελν, ηνπιάρηζηνλ ζε ζχγθξηζε κε ηε ζηαζεξφηεηα πνπ εκθαλίδνπλ ηα πξνβιήκαηα εμσηεξίθεπζεο ηεο ζπκπεξηθνξάο, ηειεπηαία παξαηεξείηαη κηα ζπζζψξεπζε ελδείμεσλ ζρεηηθά κε ηε ζπλέρεηα ηεο θαηάζιηςεο. Οη κειέηεο θαλνληζηηθψλ πιεζπζκψλ δείρλνπλ φηη νη εθηηκήζεηο ηεο θαηάζιηςεο ησλ παηδηψλ πνπ ιακβάλνληαη ζηελ αξρή ηεο ζρνιηθήο θνίηεζεο πξνβιέπνπλ θαηαζιηπηηθά ζπκπηψκαηα ηξία έσο θαη έμη ρξφληα αξγφηεξα. κσο νη κειέηεο ησλ θιηληθψλ δεηγκάησλ είλαη ζρεηηθά ελζαξξπληηθέο θαζψο ηα ζηνηρεία ππνδεηθλχνπλ αξθεηά πςειά πνζνζηά αλάξξσζεο απφ έλα δεδνκέλν επεηζφδην θαηάζιηςεο. Δληνχηνηο, αλ θαη ηα παηδηά είλαη πηζαλφ λα αλαξξψζνπλ απφ έλα επεηζφδην θαηάζιηςεο, ηα πνζνζηά ππνηξνπήο είλαη πνιχ πςειά. Τπάξρνπλ θάπνηνη πεξηνξηζκνί ζηα δηαζέζηκα ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηε ζπλέρεηα ηεο θαηάζιηςεο (Harrington et al., 1996, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Wenar & Kerig, 2000). ηαλ θνηηάδεη θαλείο πίζσ, δηαπηζηψλεη φηη, ελψ ε θαηάζιηςε ηεο παηδηθήο ειηθίαο πξνβιέπεη ηελ ελήιηθε θαηάζιηςε, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, ην πνζνζηφ ησλ θαηαζιηπηηθψλ ελειίθσλ πνπ είραλ εκθαλίζεη θαηάζιηςε σο παηδηά ήηαλ πεξηνξηζκέλν. ηαλ θνηηάδεη θαλείο κπξνζηά, δηαπηζηψλεη φηη ε ελήιηθε θαηάζιηςε κπνξεί λα πξνβιεθζεί απφ κηα πιεζψξα δηαθνξεηηθψλ κνξθψλ ςπρνπαζνινγίαο θαηά ηελ παηδηθή ειηθία, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ δηαηαξαρψλ εμσηεξίθεπζεο

23 2.4. ΟΡΗΜΟΗ ΚΑΗ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ χκθσλα κε ην DSM-IV (APA, 1994), πνπ απνηειεί θαη ην επξχηεξα ρξεζηκνπνηνχκελν ζχζηεκα ηαμηλφκεζεο ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ, νη Καηαζιηπηηθέο Γηαηαξαρέο θαηαηάζζνληαη ζηηο Γηαηαξαρέο ηεο Γηάζεζεο θαη δηαθξίλνληαη ζε: α) Γηαηαξαρή ηεο Πξνζαξκνγήο κε θαηαζιηπηηθή δηάζεζε, πνπ είλαη ε ιηγφηεξν ζνβαξή κνξθή δηαηαξαρήο ηνπ θαηαζιηπηηθνχ θάζκαηνο, β) Μείδνλα Καηαζιηπηηθή Γηαηαξαρή πνπ είλαη κηα πην ζνβαξή δηαηαξαρή, γ) Γπζζπκηθή Γηαηαξαρή ή Γπζζπκία πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ παξνπζία θαηαζιηπηηθήο δηάζεζεο ε νπνία εκκέλεη ηνπιάρηζηνλ γηα έλα ρξφλν ζηα παηδηά, δ) Γηπνιηθή Γηαηαξαρή, γλσζηή θαη σο καληνθαηάζιηςε, πνπ είλαη κία ζνβαξή κνξθή ςπρνπαζνινγίαο ΤΜΠΣΧΜΑΣΑ Γηα ηε Μείδνλα Καηάζιηςε: Πέληε (ή πεξηζζφηεξα) απφ ηα αθφινπζα ζπκπηψκαηα είλαη παξφληα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ίδηαο δεθαπελζήκεξεο πεξηφδνπ θαη ζεκαηνδνηνχλ αιιαγή ζε ζρέζε, κε ηελ πξνεγνχκελε ιεηηνπξγηθφηεηα. Σνπιάρηζηνλ έλα απφ ηα ζπκπηψκαηα είλαη είηε (1) ε θαηαζιηπηηθή δηάζεζε είηε (2) ε απψιεηα ελδηαθέξνληνο ή επραξίζηεζεο. 1) Καηαζιηπηηθή δηάζεζε θαηά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο εκέξαο, ζρεδφλ θάζε κέξα, φπσο ππνδεηθλχεηαη είηε απφ ππνθεηκεληθέο αλαθνξέο (π.ρ. ην άηνκν αηζζάλεηαη ιππεκέλν ή θελφ) είηε απφ παξαηεξήζεηο πνπ γίλνληαη απφ άιινπο (π.ρ. θαίλεηαη επζπγθίλεην). ηα παηδηά θαη ηνπο εθήβνπο, κπνξεί ε δηάζεζε λα είλαη νμχζπκε 2) Δκθαλψο κεησκέλν ελδηαθέξνλ γηα φιεο ή ζρεδφλ φιεο ηηο δξαζηεξηφηεηεο θαηά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο εκέξαο, ζρεδφλ θάζε κέξα 3) εκαληηθή απψιεηα ή αχμεζε βάξνπο, ελψ ην άηνκν δελ θάλεη δίαηηα. ηα παηδηά κπνξεί λα πάξεη ηε κνξθή ηεο απνηπρίαο επίηεπμεο ηνπ αλακελφκελνπ βάξνπο 4) Αυπλία ή ππεξππλία ζρεδφλ θάζε κέξα 5) Φπρνθηλεηηθή δηέγεξζε ή επηβξάδπλζε ζρεδφλ θάζε κέξα 6) Κφπσζε ή απψιεηα ελέξγεηαο ζρεδφλ θάζε κέξα 7) πλαηζζήκαηα αλαμηνζχλεο ή ππεξβνιηθήο ή αλάξκνζηεο ελνρήο ζρεδφλ θάζε κέξα 8) Μεησκέλε ηθαλφηεηα ζθέςεο ή ζπγθέληξσζεο ή αλαπνθαζηζηηθφηεηα, ζρεδφλ θάζε κέξα 9) Δπαλαιακβαλφκελεο ζθέςεηο ζαλάηνπ, επαλαιακβαλφκελνο απηνθηνληθφο ηδεαζκφο ρσξίο ζπγθεθξηκέλν ζρέδην ή απφπεηξα απηνθηνλίαο ή ζπγθεθξηκέλν ζρέδην απηνθηνλίαο

24 Γηα ηε Γπζζπκηθή Γηαηαξαρή: Α. Καηαζιηπηηθή δηάζεζε θαηά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο κέξαο, ηηο πεξηζζφηεξεο εκέξεο γηα ηνπιάρηζηνλ 2 έηε. ηα παηδηά θαη ηνπο εθήβνπο ε δηάζεζε κπνξεί λα είλαη νμχζπκε θαη ε δηάξθεηα πξέπεη λα είλαη ηνπιάρηζηνλ 1 έηνο. ηα εμήο: Β. Παξνπζία, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θαηαζιηπηηθήο δηάζεζεο, δχν (ή πεξηζζφηεξσλ) απφ 1) Έιιεηςε φξεμεο ή ππεξθαηαλάισζε ηξνθήο 2) Αυπλία ή ππεξππλία 3) Υακειή ελέξγεηα ή θφπσζε 4) Υακειή απηνπεπνίζεζε 5) Γπζθνιία ζπγθέληξσζεο ή δπζθνιία ζηε ιήςε απνθάζεσλ 6) πλαηζζήκαηα απφγλσζεο 2.6. ΑΗΣΗΟΛΟΓΗΑ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ Ζ θαηάζιηςε ζηα παηδηά είλαη πνιππαξαγνληηθήο αηηηνινγίαο θαη γηα ηελ θαηαλφεζή ηεο ζα πξέπεη λα ιεθζεί ππφςε ηφζν ην ίδην ην παηδί φζν θαη ην γεληθφηεξν πιαίζην κέζα ζην νπνίν αλαπηχρζεθε ην ζπγθεθξηκέλν πξφβιεκα Σο Δνδοαηομικό Πεπιβάλλον Μία εξκελεία βαζίδεηαη ζηε ζεσξία ησλ Cicchetti θαη Toth (1998), φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Wenar θαη Kerig (2000), ε νπνία ππνζηεξίδεη ηελ χπαξμε ζχλδεζεο κεηαμχ ηεο αλαζθαινχο πξνζθφιιεζεο ησλ βξεθψλ ζηε κεηέξα θαη ηεο θαηάζιηςεο ζηα βξέθε, ηα παηδηά θαη ηνπο εθήβνπο. Με βάζε ηε ζεσξία ηεο αλαζθαινχο πξνζθφιιεζεο νη Blatt θαη Homman (1992), φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Wenar θαη Kerig (2000), δηαθξίλνπλ δχν δηαθνξεηηθά είδε θαηάζιηςεο. Σελ εμαξηψκελε, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ αηζζήκαηα κνλαμηάο θαη αβνεζεζίαο θαη ηελ απηνθξηηηθή, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ αηζζήκαηα αλαμηφηεηαο, ελνρήο θαη θαησηεξφηεηαο. Ζ άιιε εξκελεία ζε φ,ηη αθνξά ην ελδναηνκηθφ πεξηβάιινλ βαζίδεηαη ζε γλσζηηθέο ζεσξίεο. Απηέο είλαη νη ζεσξίεο ηεο αλαμηνζχλεο, ηεο αβνεζεζίαο θαη ε ζεσξία ηεο απφδνζεο

25 Σο Γιαπποζυπικό Πεπιβάλλον Μία εξκελεία πξνέξρεηαη απφ ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ θαη έρεη λα θάλεη αθελφο κε νηθνγελεηαθέο αληημνφηεηεο θαη κε θαθνκεηαρείξηζε ησλ παηδηψλ θαη αθεηέξνπ κε ηε γνλετθή απψιεηα θαη θπξίσο ηνλ ηξαπκαηηθφ απνρσξηζκφ απφ ηε κεηέξα, πνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε αλαθιεηηθή θαηάζιηςε. Δπηπιένλ είλαη δπλαηφ ε κεηξηθή θαηάζιηςε λα κεηαδίδεηαη θαη ζην παηδί κέζσ απηνχ πνπ απνθαιείηαη γνλετθφ χθνο. ην δηαπξνζσπηθφ πεξηβάιινλ εληάζζνληαη θαη νη ζρέζεηο κε ηνπο ζπλνκειίθνπο. Σα παηδηά κε θαηάζιηςε θαίλεηαη λα εκθαλίδνπλ ειιείκκαηα ζε δεμηφηεηεο επίιπζεο δηαπξνζσπηθψλ πξνβιεκάησλ (Stark, 1990) Σο Οπγανικό Πεπιβάλλον Σα πνζνζηά ζπκθσλίαο γνλέσλ θαη παηδηψλ ζε φ,ηη αθνξά ηελ θαηάζιηςε ππνδεηθλχνπλ ηελ χπαξμε ελφο γελεηηθνχ ζπζηαηηθνχ ζηελ θαηάζιηςε. Σα παηδηά κε θαηάζιηςε θαίλεηαη λα έρνπλ ζην ζηελφ ζπγγεληθφ ηνπο πεξηβάιινλ αζζελείο πνπ πάζρνπλ απφ θαηάζιηςε, γεγνλφο πνπ ππνζηεξίδεη ηελ θιεξνλνκηθή θχζε ηεο αζζέλεηαο. Δπηπιένλ χζηεξα απφ έξεπλεο απνδεηθλχεηαη φηη ε θαηάζιηςε κπνξεί λα ζπζρεηηζηεί είηε κε ππεξέθθξηζε ηεο νξκφλεο θνξηηδφιεο είηε κε ρακειά επίπεδα ηνπ λεπξνδηαβηβαζηή ζεξνηνλίλε. Ζ παξνπζία βηνρεκηθψλ θαη ελδνθξηληθψλ δηαηαξαρψλ ζε θαηαζιηπηηθά παηδηά δελ απνδεηθλχεη απαξαίηεηα φηη ε αηηηνινγία ηεο θαηάζιηςεο είλαη απνθιεηζηηθά γελεηηθή. Ο Mandel (1976), φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Κάθνπξν θαη Μαληαδάθε (2006), αλέπηπμε κηα ζεσξία πνπ ιακβάλεη ππφςε ηνλ παξάγνληα εκπεηξία. πγθεθξηκέλα ππνζηεξίδεη φηη ζνβαξέο θαηαζηάζεηο ζηξεο ζηε λεπηαθή ειηθία πξνθαινχλ εμάληιεζε ησλ κνλνακηλψλκεηαβηβαζηψλ ζηνλ εγθέθαιν, πξάγκα πνπ αλ επαλαιεθζεί ή ζπλερηζηεί γηα καθξφρξνλεο πεξηφδνπο, κπνξεί λα αιινηψζεη ζνβαξά ην κεηαβνιηζκφ ηνπ εγθεθάινπ κε απνηέιεζκα λα ηνλ θαηαζηήζεη κφληκα εππαζή. ηα παηδηά πνπ έρνπλ απνθηήζεη απηή ηελ επαηζζεζία, δηάθνξνη ππξνδνηηθνί κεραληζκνί, φπσο έλα ζηξεο ή κηα απψιεηα, κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ κηα ειάηησζε ζηνπο λεπξνκεηαβηβαζηέο κέζα απφ έλα λεπξνθπζηνινγηθφ κεραληζκφ ζρεδφλ φκνην κε εθείλν ηεο γελεηηθά κεηαθεξφκελεο αζζέλεηαο

26 3. ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ 3.1. ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ κειέηε ηεο πξνζσπηθφηεηαο πεξηιακβάλεη πνηθίιεο πξνζεγγίζεηο ζηελ εξψηεζε «Πνηνη είκαζηε;» θαη «Πψο θαη γηαηί ηαπηφρξνλα κνηάδνπκε θαη δηαθνξνπνηνχκαζηε απφ ηα άιια άηνκα;». Τπάξρνπλ πνιιέο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ηνπ φξνπ πξνζσπηθφηεηα ζηελ επηζηήκε ηεο ςπρνινγίαο, νη νπνίεο εκπεξηέρνπλ δηαθνξεηηθέο ηδέεο γηα ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ησλ άιισλ δνκψλ-δηεξγαζηψλ, φπσο θαη δηαθνξεηηθέο ζεσξίεο πνπ αλαθέξνληαη ηφζν ζηε δηαδηθαζία αλάπηπμήο ηεο, φζν θαη ζηελ παζνινγία θαη ηε ζεξαπεία ησλ δηαηαξαρψλ ηεο (Καλδάξαθεο, 2007). ηελ επηζηεκνληθή νξνινγία ν φξνο πξνζσπηθφηεηα αληηπξνζσπεχεη έλα ζχλνιν ηδηαίηεξσλ θαη θαιά νξγαλσκέλσλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ εμεγνχλ ηνπο ζηαζεξνχο ηχπνπο ζθέςεσλ, ζπλαηζζεκάησλ θαη ζπκπεξηθνξψλ ησλ αηφκσλ (Pervin & John, 1999). Ζ πξνζσπηθφηεηα νξίδεηαη σο ν ζπλδπαζκφο ησλ βηνινγηθψλ θιεξνλνκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αλζξψπνπ καδί κε ηηο ηπρφλ πεξηβαιινληηθέο επηδξάζεηο ζηηο νπνίεο ην άηνκν εθηίζεηαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ (Batta, 2002, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Γιάληα, Αλησλίνπ & Γηγγειίδεο, 2007) ΘΔΧΡΗΔ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ Σα ζχγρξνλα ζεσξεηηθά κνληέια κειέηεο θαη ζεξαπείαο ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ παηδηψλ θαη ησλ εθήβσλ είλαη δπλαηφ λα νκαδνπνηεζνχλ σο εμήο: Φςσοδςναμικέρ Θευπίερ Οη ςπρνδπλακηθέο ζεσξίεο εξκελεχνπλ ηελ αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά ζηε βάζε ηεο δπλακηθήο αιιειεπίδξαζεο ησλ δνκηθψλ ζηνηρείσλ ηεο πξνζσπηθφηεηαο. ηελ ςπραλαιπηηθή ηνπ ζεσξία ν Freud παξνπζηάδεη, γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο αλζξψπηλεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ζπκπεξηθνξάο (Κνπηνπβίδεο, Μελνγηάλλε & Βάξζνπ, 2005), ηξία επίπεδα ζπλείδεζεο ζηνλ άλζξσπν: ην αζπλείδεην (unconscious) πεξηιακβάλεη ηα θαηλφκελα πνπ αγλννχκε θαη πνπ δελ κπνξνχκε λα αληηιεθζνχκε, ην πξνζπλεηδεηφ (preconscious) ηα θαηλφκελα πνπ κπνξνχκε λα αληηιεθζνχκε αλ ηνπο δψζνπκε πξνζνρή θαη ην ζπλεηδεηφ (conscious) ηα θαηλφκελα γηα ηα νπνία έρνπκε επίγλσζε ζε νπνηαδήπνηε ζηηγκή (Pervin & John, 1999)

27 Σν αζπλείδεην είλαη έλα κεγάιν κέξνο ηνπ ςπρηζκνχ, ηνπ νπνίνπ ν άλζξσπνο δελ έρεη επίγλσζε. Πεξηιακβάλεη ηηο βαζηθέο νξκέο ςπρηθήο ελέξγεηαο θαζψο θαη ηα γεγνλφηα, επηζπκίεο θαη παξνξκήζεηο πνπ έρνπλ απσζεζεί απφ ηε ζπλείδεζε θαη ηηο εκπεηξίεο ηεο παηδηθήο ειηθίαο πνπ ν άλζξσπνο έρεη ιεζκνλήζεη. Σν αζπλείδεην είλαη παξφλ θαηά ηε γέλλεζε θαη ππάξρεη ζε φιε ηε δσή ηνπ αλζξψπνπ ιεηηνπξγψληαο πάληα σο κηα κεγάιε θηλεηήξηα δχλακε ζηε δσή ηνπ. Σν πξνζπλεηδεηφ είλαη ε ινγνθξηζία, απφ ηελ νπνία πεξλνχλ φιεο νη αλακλήζεηο ηνπ αζπλείδεηνπ γηα λα απνθαζηζζεί αλ ζα ηνπο επηηξαπεί ε είζνδνο ζηε ζπλείδεζε ή αλ, αληίζεηα, απσζεζνχλ ζην αζπλείδεην. Σν ζπλεηδεηφ επίπεδν πεξηιακβάλεη φια απηά ησλ νπνίσλ ν άλζξσπνο έρεη επίγλσζε ζε ζρέζε κε ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ην πεξηβάιινλ ηνπ. χκθσλα κε ηε θξντδηθή ςπρνινγία ε πξνζσπηθφηεηα απνηειείηαη απφ ηξία μερσξηζηά επίπεδα. Σν πξψην επίπεδν είλαη ην εθείλν, νη ελζηηθηηθέο ελέξγεηεο κε ηηο νπνίεο γελληέηαη ην παηδί. Σν δεχηεξν επίπεδν ηεο πξνζσπηθφηεηαο ν Freud ην νλνκάδεη εγώ, ην νπνίν ιεηηνπξγεί ζην ζπλεηδεηφ επίπεδν θαη ππαθνχεη ζηελ αξρή ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Σν ηξίην επίπεδν ηεο πξνζσπηθφηεηαο είλαη ην ππεξεγώ, ην νπνίν είλαη ε εζσηεξίθεπζε ησλ εζηθψλ πεπνηζήζεσλ θαη θξίζεσλ πνπ κεηαβίβαζαλ νη γνλείο ζηα παηδηά ηνπο θαη ππαθνχεη ζηελ αξρή ηεο εζηθφηεηαο (Fontana, 1996). Σν εθείλν είλαη παξφλ ζηε γέλλεζε, απνηειεί ην αζπλείδεην κέξνο ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηε βαζηθή πεγή ςπρνινγηθήο ελέξγεηαο. Δίλαη αθαιιηέξγεην, ελεξγεηηθφ θαη αλαδεηά ηελ επραξίζηεζε. Σν εγψ βξίζθεηαη αλάκεζα ζηηο απαηηήζεηο ηνπ εθείλνπ θαη ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ επηβάιιεη ε πξαγκαηηθφηεηα. Αλαδχεηαη κέζα απφ ην εθείλν (θαηά ηελ αλάπηπμε) φηαλ ην βξέθνο πηέδεηαη απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα λα αληηκεησπίζεη ην γεγνλφο φηη ε απιή επηζπκία γηα θάηη δε ζα ηθαλνπνηήζεη ηηο ελνξκήζεηο ηνπ (Cole & Cole, 2001). Πεξηιακβάλεη ιεηηνπξγίεο φπσο ηε ινγηθή ζθέςε, ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ θαη ηελ επνηθνδνκεηηθή θαη δεκηνπξγηθή ζθέςε (Κνπηνπβίδεο θαη ζπλ., 2005). Σν ππεξεγψ, πνπ αξρίδεη λα δηακνξθψλεηαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο λεπηαθήο ειηθίαο, γίλεηαη θηλεηήξηα δχλακε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ζηε δηάξθεηα ηεο κέζεο παηδηθήο ειηθίαο (Cole & Cole, 2001). Σν ππεξεγψ είλαη ε ζπλείδεζε ηνπ αλζξψπνπ πνπ πεξηιακβάλεη φιεο ηηο θνηλσληθέο θαη εζηθέο ηνπ αμίεο θαη ε απνδνηηθφηεηά ηνπ κεηξηέηαη κε ην βαζκφ ζπκκφξθσζεο ηνπ αλζξψπνπ ζηνπο θνηλσληθνχο λφκνπο θαη αμίεο. Οη ηξεηο δνκέο πνπ απνηεινχλ ηελ αλζξψπηλε πξνζσπηθφηεηα ζπάληα βξίζθνληαη ζε ηέιεηα ηζνξξνπία (Cole & Cole, 2001). Ζ ζχγθξνπζε αλάκεζα ζην εθείλν θαη ζην ππεξεγψ έρεη σο απνηέιεζκα ην εγψ. ηαλ ππάξρεη ηζνξξνπία ζηελ πξνζσπηθφηεηα, αξκνληθή ζπκβίσζε αλάκεζα ζην εθείλν θαη ην ππεξεγψ έρνπκε ην πγηέο εγψ, κέζσ απηήο ηεο

28 ηζνξξνπίαο επηηπγράλεηαη ε πξνζαξκνγή. Αλ ε ηζνξξνπία απηή δηαηαξαρζεί, πξνθχπηνπλ ζπκπηψκαηα δπζπξνζαξκνζηηθφηεηαο. ηαλ ππεξηζρχεη ην εθείλν έρνπκε ηζρπξέο επηζπκίεο θαη ραιαξά πξέπεη θαη φηαλ ππεξηζρχνπλ ηα πξέπεη, ηα ζέισ δελ ηθαλνπνηνχληαη κε απνηέιεζκα έλα ηαιαηπσξεκέλν εγψ ιφγσ ηνπ ππεξηζρπκέλνπ ππεξεγψ ςμπεπιθοπιζηικέρ Θευπίερ Σν ζπκπεξηθνξηζηηθφ κνληέιν ππνζηεξίδεη φηη ε αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά είλαη απνηέιεζκα κάζεζεο. Ο Pavlov κε ηελ θιαζηθή εμαξηεκέλε κάζεζε θαη ν Skinner κε ηε ζπληειεζηηθή κάζεζε, εμεγνχλ ηε δνκή ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη εξκελεχνπλ ηελ πξνβιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά απνθιεηζηηθά σο πξντφληα ηνπ πεξηβάιινληνο. Αθνχ ε πξνβιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά απνηειεί πξντφλ κάζεζεο, ε ζπκπεξηθνξηζηηθή ζεξαπεία εζηηάδεη ηε κέζνδφ ηεο ζηελ επαλαδηδαζθαιία ησλ θνηλσληθά απνδεθηψλ ζπκπεξηθνξψλ. Οη ηερληθέο πεξηιακβάλνπλ ζεηηθή ελίζρπζε, δηακφξθσζε πιάλνπ εξγαζίαο θαη ζπζηεκαηηθή απεπαηζζεηνπνίεζε. Οη ζπκπεξηθνξηζηηθέο ζεξαπείεο ζπρλά επηδηψθνπλ ηελ αιιαγή ηνπ πεξηβάιινληνο, ζπκβνπιεχνληαο γνλείο θαη εθπαηδεπηηθνχο ζε ζέκαηα ζπκπεξηθνξάο (Καλδαξάθεο, 2007) Γνυζιακέρ - ζςμπεπιθοπιζηικέρ θευπίερ και η κοινυνιογνυζηική ηος Bandura Ζ γλσζηαθή-ζπκπεξηθνξηζηηθή πξνζέγγηζε αληηιακβάλεηαη ηελ πξνβιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά ζαλ κέξνο ιαλζαζκέλσλ ζθέςεσλ θαη ζαλ κέξνο αξλεηηθψλ πεξηβαιινληηθψλ επηδξάζεσλ θαη κάζεζεο. Ζ βαζηθή ζέζε είλαη φηη ν ηξφπνο πνπ ηα παηδηά θαη νη γνλείο αληηιακβάλνληαη ην πεξηβάιινλ ηνπο θαζνξίδεη θαη ην πψο αληηδξνχλ ζε απηφ. Θεηηθέο ζθέςεηο, απνηειεζκαηηθέο θνηλσληθέο δεμηφηεηεο, κάζεζε κέζσ κίκεζεο πξνηχπσλ, ζηξαηεγηθέο αληηκεηψπηζεο θαη επίιπζεο πξνβιεκαηηθψλ θαηαζηάζεσλ θαη απηνξξχζκηζε ηεο ζπκπεξηθνξάο, είλαη κεξηθέο απφ ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ εθαξκφδνληαη πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηνχλ νη πξνβιεκαηηθέο ζπκπεξηθνξέο (Bandura, 1989, φπσο αλαθέξεηαη ζηνλ Καλδαξάθε, 2007) Ανθπυπιζηικέρ Θευπίερ χκθσλα κε ηελ πξνζέγγηζε απηή ην άηνκν δελ είλαη δέζκην νχηε ησλ ελζηίθησλ (ςπρνδπλακηθέο ζεσξίεο) νχηε θαη ησλ ηνπνρξνληθψλ πεξηβαιινληηθψλ ζπλεμαξηήζεσλ (ζπκπεξηθνξηζηηθέο ζεσξίεο). Σν άηνκν δηαζέηεη ειεχζεξε βνχιεζε θαη δπλαηφηεηα

29 επηινγήο. Δίλαη ππεχζπλν θαη ειεχζεξν λα πξνζδηνξίζεη ηε δσή ηνπ (Rogers, 1980, φπσο αλαθέξεηαη ζηνλ Καλδαξάθε, 2007). Σα αίηηα ηεο πξνβιεκαηηθήο ζπκπεξηθνξάο πξέπεη λα αλαδεηεζνχλ ζην πεξηβάιινλ θαη φρη ζην άηνκν. Ζ παηδηθή ςπρνπαζνινγία είλαη ην απνηέιεζκα θνηλσληθψλ ή πεξηβαιινληηθψλ θαηαζηάζεσλ πνπ επηβάιινληαη ζην παηδί θαη επεξεάδνπλ αξλεηηθά ηε βαζηθή ηνπ ηθαλφηεηα γηα πξνζσπηθή αλάπηπμε θαη θνηλσληθή πξνζαξκνγή. Απηνί νη αξλεηηθνί παξάγνληεο πξνθαινχλ ρακειή απηνεθηίκεζε θαη ζπλαηζζεκαηηθή αληζνξξνπία νδεγψληαο ην παηδί ζε πξνβιεκαηηθέο ζπκπεξηθνξέο ΘΔΧΡΗΔ ΣΧΝ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΧΝ ΣΖ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ Πνιινί απφ ηνπο φξνπο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ πεξηγξαθή ηνπ εαπηνχ δελ απνηεινχλ δηαθεθξηκέλεο ηδηφηεηεο αιιά εθθξάζεηο θάπνησλ θνηλψλ θαη βαζχηεξσλ γλσξηζκάησλ ηεο πξνζσπηθφηεηαο. Απηά ηα βαζχηεξα γλσξίζκαηα νη ςπρνιφγνη ηα νλνκάδνπλ ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηαο Gordon W. Allport χκθσλα κε ηνπο Pervin θαη John (1999), ν Allport πίζηεπε φηη ηα ραξαθηεξηζηηθά είλαη νη ζεκειηαθέο κνλάδεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο, είλαη ππαξθηά θαη βαζίδνληαη ζην λεπξηθφ ζχζηεκα. Αληηπξνζσπεχνπλ γεληθεπκέλεο πξνδηαζέζεηο ηεο πξνζσπηθφηεηαο, νη νπνίεο εμεγνχλ ηε ζηαζεξφηεηα ηεο ιεηηνπξγίαο ελφο αηφκνπ ζε φιεο ηηο πεξηζηάζεηο θαη ηηο ρξνληθέο ζηηγκέο. Σα ραξαθηεξηζηηθά νξίδνληαη απφ ηξεηο ηδηφηεηεο, ηε ζπρλόηεηα, ηελ έληαζε θαη ην θάζκα ησλ θαηαζηάζεσλ. Ο Allport δηέθξηλε ηξία είδε ραξαθηεξηζηηθψλ, ηα πξσηεχνληα ραξαθηεξηζηηθά (cardinal traits), ηα θεληξηθά ραξαθηεξηζηηθά (central traits) θαη ηηο δεπηεξεχνπζεο πξνδηαζέζεηο (secondary despositins). Σν πξσηεχνλ ραξαθηεξηζηηθφ εθθξάδεη κηα εμέρνπζα θαη δηάρπηε πξνδηάζεζε ζηε δσή ελφο αηφκνπ, ψζηε νπζηαζηηθά θάζε πξάμε ηνπ έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηελ επίδξαζή ηεο. Σα θεληξηθά ραξαθηεξηζηηθά εθθξάδνπλ πξνδηαζέζεηο πνπ θαιχπηνπλ έλα πην πεξηνξηζκέλν θάζκα θαηαζηάζεσλ απφ απηφ πνπ θαλνληθά έρνπλ ηα πξσηεχνληα ραξαθηεξηζηηθά. Σα δεπηεξεχνληα ραξαθηεξηζηηθά αληηπξνζσπεχνπλ ηηο ιηγφηεξν θαηαθαλείο, γεληθεπκέλεο θαη κφληκεο πξνδηαζέζεηο. Με άιια ιφγηα νη άλζξσπνη έρνπλ ραξαθηεξηζηηθά δηαθνξεηηθνχ βαζκνχ ζπνπδαηφηεηαο θαη γελίθεπζεο (Pervin & John, 1999)

30 Hans J. Eysenck Ο Eysenck αλαθάιπςε δχν βαζηθέο δηαζηάζεηο ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηηο νλφκαζε Δζσζηξέθεηα Δμσζηξέθεηα (introversion extraversion) θαη Νεπξσηηζκφο (neuroticism) (ζηαζεξφο αζηαζήο). Ζ ζρέζε ησλ δχν βαζηθψλ δηαζηάζεσλ ηεο πξνζσπηθφηεηαο κε ηνπο ηέζζεξηο κείδνλεο ηδηνζπγθξαζηαθνχο ηχπνπο θαίλεηαη ζην παξαθάησ ζρήκα. ηηο δχν απηέο δηαζηάζεηο ν Eysenck πξφζζεζε αξγφηεξα θαη κία ηξίηε, ηελ νπνία απνθάιεζε Φπρσηηζκφ (psychoticism). Σα άηνκα κε αλεπηπγκέλε απηή ηε δηάζηαζε έρνπλ ηελ ηάζε λα είλαη κνλαρηθά, απαζή, αδηάθνξα γηα ηνπο άιινπο θαη αληίζεηα ζηα θνηλσληθά ήζε. εκαληηθέο απνδείμεηο ζηεξίδνπλ ηελ χπαξμε απηψλ ησλ ηξηψλ δηαζηάζεσλ (Long & Eysenck, 1986, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Pervin & John, 1999). Γηαπηζηψζεθαλ ζε κειέηεο δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ θαη ππάξρνπλ ηεθκήξηα φηη θαζεκία δηαζέηεη κία θιεξνδνηεκέλε ζπληζηψζα. Ο Eysenck είλαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ππνζηεξηθηήο ηεο ζεκαζίαο πνπ έρνπλ νη γελεηηθνί παξάγνληεο ζηε δηακφξθσζε ηεο ζπκπεξηθνξάο. Σν DNA, κέζσ ηεο γελεηηθήο θιεξνδφηεζεο, επεξεάδεη θαη θαζνξίδεη ην επίπεδν ηεο ζέζεο πνπ θαηαιακβάλνπλ ηα άηνκα ζηηο δηαζηάζεηο: α) Δζσζηξέθεηα Δμσζηξέθεηα β) Νεπξσηηζκφο γ) Φπρσηηζκφο (Κνπηνπβίδεο θαη ζπλ., 2005)

31 Raymond B. Cattell Ζ έλλνηα ηνπ ραξαθηεξηζηηθνχ πξνβάιιεη σο αμίσκα φηη ππάξρεη ζπγθεθξηκέλνο ηχπνο θαη θάπνηα θαλνληθφηεηα ζηε ζπκπεξηθνξά θαηά ηηο δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο ζηηγκέο θαη πεξηζηάζεηο. Μεηαμχ ησλ πνιιψλ δηαθξίζεσλ αλάκεζα ζηα ραξαθηεξηζηηθά, δχν έρνπλ ηδηαίηεξε ζεκαζία. Ζ πξψηε είλαη αλάκεζα ζηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ηθαλνηήησλ (ability traits), ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηδηνζπγθξαζίαο (temperament traits) θαη ηα δπλακηθά ραξαθηεξηζηηθά (dynamic traits) θαη ε δεχηεξε δηάθξηζε είλαη αλάκεζα ζηα επηθαλεηαθά (surface traits) θαη ηα πεγαία ραξαθηεξηζηηθά (source traits). Σα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ηθαλνηήησλ αληηζηνηρνχλ ζε δεμηφηεηεο θαη ηθαλφηεηεο πνπ επηηξέπνπλ ζην άηνκν λα ιεηηνπξγήζεη απνηειεζκαηηθά, ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηδηνζπγθξαζίαο αλαθέξνληαη ζηε ζπλαηζζεκαηηθή δσή ηνπ αλζξψπνπ θαη ηα δπλακηθά ραξαθηεξηζηηθά ζρεηίδνληαη κε ηηο πξνζπάζεηεο θαη ηα θίλεηξα ζηε δσή ηνπ αηφκνπ, ηα είδε ησλ ζηφρσλ πνπ έρνπλ ζεκαζία γηα ην άηνκν. Σα ραξαθηεξηζηηθά ζεσξνχληαη φηη θαηαιακβάλνπλ ηα θπξηφηεξα ζηαζεξά ζηνηρεία ηεο πξνζσπηθφηεηαο. Ζ δηάθξηζε αλάκεζα ζηα επηθαλεηαθά θαη ηα πξσηνγελή ραξαθηεξηζηηθά αθνξά ην επίπεδν απφ ην νπνίν παξαηεξνχκε ηελ ζπκπεξηθνξά. Σα επηθαλεηαθά ραξαθηεξηζηηθά εθθξάδνπλ ζπκπεξηθνξέο πνπ θαηλνκεληθά κπνξεί λα θηλνχληαη καδί αιιά ζηελ νπζία δελ θηλνχληαη πάλσ θαη θάησ καδί θαη δελ έρνπλ απαξαίηεηα θνηλφ αίηην. Σα πξσηνγελή ραξαθηεξηζηηθά εθθξάδνπλ ηε ζπζρέηηζε αλάκεζα ζε ζπκπεξηθνξέο πνπ κεηαβάιινληαη απφ θνηλνχ γηα λα ζπγθξνηήζνπλ κηα εληαία, αλεμάξηεηε δηάζηαζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη αληηπξνζσπεχνπλ ηνπο δνκηθνχο ιίζνπο ηεο πξνζσπηθφηεηαο (Pervin & John, 1999) ΘΔΧΡΗΑ ΣΧΝ ΠΔΝΣΔ ΠΑΡΑΓΟΝΣΧΝ ΣΖ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ ηεξηδφκελνο ζηνπο Allport, Cattell θαη Eysenck, ν Goldberg (1990) αλαθέξζεθε ζην κνληέιν ησλ 5 παξαγφλησλ ηεο αλζξψπηλεο πξνζσπηθφηεηαο (Five Factor Model) ή αιιηψο Μεγάιε Πεληάδα (Big Five). χκθσλα κε ην κνληέιν απηφ ε πξνζσπηθφηεηα πεξηιακβάλεη ηνπο εμήο πέληε γεληθνχο παξάγνληεο: Νεπξσηηζκφο, Δμσζηξέθεηα, Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα, Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα, Δπζπλεηδεζία. Ο Νεπξσηηζκφο θαη ε Δμσζηξέθεηα πξνέξρνληαη απφ ηε ζεσξία ησλ ραξαθηεξηζηθψλ ηνπ Eysenck, ε Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα πξνζηέζεθε ζηηο αξρέο ηνπ 1980 απφ ηνπο McCrae θαη Costa (Brand, 1994), ελψ νη άιινη δχν παξάγνληεο πξνζηέζεθαλ αξγφηεξα απφ ηνπο ίδηνπο ζπγγξαθείο

32 χκθσλα κε ηνπο Costa θαη McCrae (1985), φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Pervin θαη John (1999), νη θιίκαθεο ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ Πέληε Παξαγφλησλ πεξηγξάθνληαη σο εμήο: 1) Νεςπυηιζμόρ Αμηνινγεί ηελ πξνζαξκνγή ζε αληίζεζε πξνο ηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα, πξνζδηνξίδεη ηελ ηάζε ησλ αηφκσλ πξνο ηελ θαηάζιηςε, ηηο νπηνπηθέο ηδέεο, ηνπο αθαηαλίθεηνπο πφζνπο, θαη ηηο νξκέο, ηηο δπζπξνζαξκνζηηθέο κηκεηηθέο απνθξίζεηο. Σα άηνκα πνπ ζπγθεληξψλνπλ πςειή βαζκνινγία ραξαθηεξίδνληαη κε ηα αθφινπζα επίζεηα: αλήζπρνο, λεπξηθφο, ζπλαηζζεκαηηθφο, αλαζθαιήο, αλεπαξθήο, ππνρφλδξηνο. Σα άηνκα πνπ ζπγθεληξψλνπλ ρακειή βαζκνινγία ραξαθηεξίδνληαη κε ηα αθφινπζα επίζεηα: ήξεκνο, ραιαξφο, απαζήο, ζαξξαιένο, αζθαιήο, ηθαλνπνηεκέλνο απφ ηνλ εαπηφ ηνπ. 2) Δξυζηπέθεια Αμηνινγεί ηελ πνζφηεηα θαη ηελ έληαζε ηεο δηαπξνζσπηθήο αιιειεπίδξαζεο, ην βαζκφ ελεξγεηηθφηεηαο, ηελ αλάγθε γηα παξαθίλεζε θαη ηελ ηθαλφηεηα γηα ραξά. Σα άηνκα πνπ ζπγθεληξψλνπλ πςειή βαζκνινγία ραξαθηεξίδνληαη κε ηα αθφινπζα επίζεηα: θνηλσληθφο, ελεξγεηηθφο, νκηιεηηθφο, πξνζσπνθεληξηθφο, αηζηφδνμνο, αγαπά ηα αζηεία, ηξπθεξφο. Σα άηνκα πνπ ζπγθεληξψλνπλ ρακειή βαζκνινγία ραξαθηεξίδνληαη κε ηα αθφινπζα επίζεηα: ζπγθξαηεκέλνο, λεθάιηνο, ζπλεζηαικέλνο, επηθπιαθηηθφο, άλζξσπνο ηνπ θαζήθνληνο, ππνρσξεηηθφο, ήζπρνο. 3) Πνεςμαηική Γιαθεζιμόηηηα Αμηνινγεί ηελ αλαδήηεζε γηα δξαζηεξηφηεηα θαη ηελ εθηίκεζε ηεο εκπεηξίαο γηα ηελ εκπεηξία, ηελ αλνρή απέλαληη ζην άγλσζην θαη ηε δηεξεχλεζή ηνπ. Σα άηνκα πνπ ζπγθεληξψλνπλ πςειή βαζκνινγία ραξαθηεξίδνληαη κε ηα αθφινπζα επίζεηα: πεξίεξγνο, κε πιαηηά ελδηαθέξνληα, δεκηνπξγηθφο, πξσηφηππνο, εθεπξεηηθφο, κε παξαδνζηαθφο. Σα άηνκα πνπ ζπγθεληξψλνπλ ρακειή βαζκνινγία ραξαθηεξίδνληαη κε ηα αθφινπζα επίζεηα: ζπκβαηηθφο, πξνζγεησκέλνο, κε πεξηνξηζκέλα ελδηαθέξνληα, έιιεηςε θαιιηηερληθνχ αηζζεηεξίνπ θαη δπζθνιία ζηελ αλαιπηηθή ζθέςε. 4) Καλή Πποαίπεζη / ςνεπγαηικόηηηα Αμηνινγεί ηελ πνηφηεηα ηνπ δηαπξνζσπηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ ηνπ αηφκνπ πάλσ ζε έλα ζπλερέο απφ ηελ ζπκπφληα ζηνλ αληαγσληζκφ ηφζν ζηηο ζθέςεηο θαη ζηα ζπλαηζζήκαηα φζν θαη ζηηο πξάμεηο. Σα άηνκα πνπ ζπγθεληξψλνπλ πςειή βαζκνινγία ραξαθηεξίδνληαη κε

33 ηα αθφινπζα επίζεηα: επζπιαρληθφο, θαιφθαξδνο, γεκάηνο εκπηζηνζχλε, ζέιεη λα βνεζά, μέξεη λα ζπγρσξεί, εχπηζηνο, επζχο. Σα άηνκα πνπ ζπγθεληξψλνπλ ρακειή βαζκνινγία ραξαθηεξίδνληαη κε ηα αθφινπζα επίζεηα: θπληθφο, αγελήο, θαρχπνπηνο, κε ζπλεξγάζηκνο, εθδηθεηηθφο, άζπιαρλνο, επεξέζηζηνο, παξεκβαηηθφο. 5) Δςζςνειδηζία Αμηνινγεί ην βαζκφ νξγάλσζεο θαη θηλεηνπνίεζεο ηνπ αηφκνπ πξνο έλα ζηφρν. Αληηπαξαζέηεη ηνπο αλζξψπνπο ζηνπο νπνίνπο κπνξεί λα βαζηζηεί θαλείο κε εθείλνπο πνπ είλαη λσζξνί θαη αλνξγάλσηνη. Σα άηνκα πνπ ζπγθεληξψλνπλ πςειή βαζκνινγία ραξαθηεξίδνληαη κε ηα αθφινπζα επίζεηα: νξγαλσκέλνο, αμηφπηζηνο, εξγαηηθφο, πεηζαξρεκέλνο, αθξηβήο, ζρνιαζηηθφο, ηαθηηθφο, θηιφδνμνο, θαξηεξηθφο. Σα άηνκα πνπ ζπγθεληξψλνπλ ρακειή βαζκνινγία ραξαθηεξίδνληαη κε ηα αθφινπζα επίζεηα: ρσξίο ζηφρνπο, αλαμηφπηζηνο, απξφζεθηνο, ραιαξφο, ακειήο, άβνπινο, εδνληζηήο ΒΗΟΛΟΓΗΚΟΗ ΚΑΗ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΟΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΣΖΝ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ Δμ νξηζκνχ, ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηαο εθθξάδνπλ αηνκηθέο δηαθνξέο, νη νπνίεο είλαη ζηαζεξέο ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, ππφθεηληαη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ζε βηνινγηθέο επηδξάζεηο θαη δε κεηαβάιινληαη ζεκαληηθά απφ πεξηβαιινληηθνχο παξάγνληεο (Pervin & John, 1999). Χζηφζν, έξεπλεο ππνδεηθλχνπλ φηη νη αηνκηθέο δηαθνξέο πνπ παξαηεξνχληαη ζηελ πξνζσπηθφηεηα, επεξεάδνληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ πεξηβαιινληηθέο επηδξάζεηο θαη κεηαβάιινληαη ζεκαληηθά θαη κε γξήγνξνπο ξπζκνχο θαηά ηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο (Caspi, Roberts & Shiner, 2005). Ζ παξαπάλσ αληίθαζε αθνξά ηε δηακάρε αλαθνξηθά κε ηελ επίδξαζε ησλ βηνινγηθψλ θαη πεξηβαιινληηθψλ παξαγφλησλ ζηε ζχζηαζε ηεο αλζξψπηλεο πξνζσπηθφηεηαο. χκθσλα κε απηή, ε πξνζσπηθφηεηα ηνπ αηφκνπ επεξεάδεηαη απφ γελεηηθνχο παξάγνληεο, αιιά θαη πεξηβαιινληηθνχο φπσο ν πνιηηηζκφο, ε θνηλσληθή ηάμε, ε νηθνγέλεηα ηνπ αηφκνπ θαη ε νκάδα ησλ ζπλνκειίθσλ ηνπ (Hjelles & Ziegler, 1992). Οη Bouchard θαη Loehlin (2001), φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Caspi et al. (2005), ππνζηεξίδνπλ φηη αθελφο ε βηνινγηθά θαζνξηζκέλε ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ, επεξεάδεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη γνλείο ηνπο αληηδξνχλ ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπο θαη αθεηέξνπ ηα βηνινγηθά πξνθαζνξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά ησλ γνλέσλ, επεξεάδνπλ ην πεξηβάιινλ πνπ δνκνχλ γηα ηελ νηθνγέλεηά ηνπο, ην νπνίν εληζρχεη ζηε ζπλέρεηα ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ παηδηψλ ηνπο

34 4. ΥΟΛΗΚΟ ΔΚΦΟΒΗΜΟ ΚΑΗ ΠΑΗΓΗΚΖ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ 4.1. ΔΗΑΓΧΓΖ Ο Δθθνβηζκφο ζπκβαίλεη ζε φια ηα ζρνιεία αιιά ε ζρέζε ηνπ κε ηελ πγεία θαη ηελ θαιή θαηάζηαζε είλαη αβέβαηε. Αθελφο κπνξεί λα ζεσξεζεί σο κία θνηλή θαη θπζηνινγηθή αλαπηπμηαθή εκπεηξία, αθεηέξνπ κπνξεί λα ζεσξεζεί κηα ζεκαληηθή αηηία άγρνπο, θπζηθψλ θαη ζπλαηζζεκαηηθψλ πξνβιεκάησλ. Ο Hazler ππνζηεξίδεη φηη ε ζρνιηθή επηζεηηθφηεηα γεληθφηεξα θαη ην θαηλφκελν ηνπ Δθθνβηζκνχ θαη ηεο Θπκαηνπνίεζεο εηδηθφηεξα, κπνξεί λα έρεη ζνβαξέο επηπηψζεηο ζηε ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία ησλ καζεηψλ (Hazler, Pernille θαη ζπλ., 2005). Πξφζθαηεο έξεπλεο απνδεηθλχνπλ φηη ν Δθθνβηζκφο θαη ε Θπκαηνπνίεζε ζπζρεηίδνληαη κε ηελ χπαξμε ζπλαηζζεκαηηθψλ πξνβιεκάησλ (Bond et al., Pernille θαη ζπλ., 2005) θαη εζσηεξηθεπκέλσλ θαη κε εζσηεξηθεπκέλσλ δηαηαξαρψλ (Troy & Sroufe, Olweus, Salmon, Bond et al., 2001, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Griffin & Gross, 2003). ε κηα κεηα-αλάιπζε ησλ εξεπλψλ, πνπ δηεξεπλά ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο Θπκαηνπνίεζεο θαη ηεο ςπρνθνηλσληθήο θαθνκεηαρείξηζεο, βξέζεθε κηα ηζρπξή ζρέζε κε ηα ζπκπηψκαηα ηεο θαηάζιηςεο θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ κε ηελ αλεζπρία, ηε κνλαμηά θαη ηε γεληθή απηνεθηίκεζε. Ο Capaldi (1992), φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Wenar θαη Kerig, (2000), δηαθνξνπνίεζε ηέζζεξηο νκάδεο αγνξηψλ αλάινγα κε ην αλ ραξαθηεξίδνληαλ απφ επηζεηηθφηεηα, θαηαζιηπηηθή δηάζεζε, επηζεηηθφηεηα θαη θαηάζιηςε, ή νχηε επηζεηηθφηεηα νχηε θαηάζιηςε. Σα αγφξηα παξαθνινπζήζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα κηαο δηεηνχο πεξηφδνπ, απφ ηελ έθηε δεκνηηθνχ έσο ηε δεπηέξα γπκλαζίνπ. Δλψ ηα πξνβιήκαηα ηεο θαηάζιηςεο θαη ηεο πξνζαξκνγήο έηεηλαλ λα κεηψλνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ ζηελ θαηαζιηπηηθή νκάδα, θακία ηέηνηα βειηίσζε δελ παξαηεξήζεθε ζηηο δχν άιιεο νκάδεο. Δλψ γεληθά ε επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά ήηαλ πην ζηαζεξή απφ ηελ θαηαζιηπηηθή δηάζεζε, ηα πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο αχμαλαλ ηνλ θίλδπλν κεηέπεηηα εκθάληζεο θαηαζιηπηηθήο δηάζεζεο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ε επηζεηηθφηεηα ζηελ έθηε δεκνηηθνχ πξνέβιεπε ηε θαηαζιηπηηθή δηάζεζε ζηε δεπηέξα γπκλαζίνπ, ελψ ε πξνεγνχκελε θαηάζιηςε δελ πξνέβιεπε ηα πην πξφζθαηα πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο. Ο Capaldi εμεγεί ηε δηαδηθαζία πνπ νδεγεί απφ ηελ επηζεηηθφηεηα ζηελ θαηάζιηςε σο εμήο. Ζ επηζεηηθφηεηα θαη ε επηβιαβήο ζπκπεξηθνξά αιινηξηψλνπλ ηνπο γνλείο, ηνπο ζπλνκήιηθνπο θαη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, θαηαιήγνληαο ζε πεξηζζφηεξεο δηαπξνζσπηθέο ζπγθξνχζεηο θαη απφξξηςε. Δπηπιένλ, ε επηζεηηθφηεηα νδεγεί ζε αληηδξαζηηθή ζπκπεξηθνξά

35 ζηελ ηάμε, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο νδεγεί ζε καζεζηαθά ειιείκκαηα θαη ζηε θησρή αλάπηπμε δεμηνηήησλ. Καη νη δχν παξάγνληεο πξνθαινχλ ζνβαξέο εκπεηξίεο απνηπρίαο ζηνλ θνηλσληθφ θαη ην ζρνιηθφ ηνκέα. Ζ απνηπρία θαη ε απφξξηςε ζηε ζπλέρεηα, πξνμελνχλ ρακειή απηνπεπνίζεζε. Ο αληίθηππνο ηεο απφξξηςεο απφ ηνπο ζπλνκήιηθνπο, ησλ ρακειψλ ζρνιηθψλ δεμηνηήησλ θαη ηεο ρακειήο απηνπεπνίζεζεο ζπλδένληαη κε φιν θαη ζνβαξφηεξα ειιείκκαηα ζηελ εθεβεία, κε ηειηθή θαηάιεμε ηελ θαηάζιηςε. Ζ απφξξηςε απφ ηνπο ζπλνκήιηθνπο, φπσο ε θνηλσληθή απνκφλσζε σο κία κνξθή Έκκεζνπ Δθθνβηζκνχ, ζεσξείηαη σο δηακεζνιαβεηήο ησλ επηπηψζεσλ ησλ παξαγφλησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ θαηάζιηςε φπσο ηελ αληηθνηλσληθή ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνχ Ο ΔΚΦΟΒΗΜΟ / ΘΤΜΑΣΟΠΟΗΖΖ Χ ΑΗΣΗΟ ΣΖ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ Σν κέιινλ ησλ παηδηψλ πνπ εκπιέθνληαη ζηνλ Δθθνβηζκφ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο παηδηθήο ειηθίαο πηζαλνινγείηαη δπζκελέο. Παηδηά πνπ εκπιέθνληαη ζε θαηλφκελα Δθθνβηζκνχ έρνπλ πξνβιήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ην ζρνιείν, φπσο ην λα είλαη απξφζπκα λα παξαθνινπζήζνπλ ην ζρνιείν θαη λα απνπζηάδνπλ (Reid, 1983, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Salmon et al., 2000). Τπάξρνπλ επίζεο αλαθνξέο πεξηπηψζεσλ παηδηψλ πνπ είραλ απηνθηνλήζεη εμαηηίαο ηνπ Δθθνβηζκνχ (Prewitt, 1988, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Kumpulainen et al., 1998). Χο ελήιηθεο, ηα ζχκαηα είλαη πην πηζαλφ λα είλαη θαηαζιηπηηθά, λα έρνπλ ρακειή απηνεθηίκεζε (Olweus, 1993) θαη λα έρνπλ δπζθνιίεο ζηηο κεηέπεηηα ζρέζεηο κε ην άιιν θχιν (Gilmartin, 1987, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Kumpulainen et al., 1998). Απελαληίαο νη ζχηεο θαίλεηαη φηη είλαη πην πηζαλφ λα εκπιαθνχλ ζε ζνβαξά εγθιήκαηα αξγφηεξα ζηε δσή ηνπο (Whitney & Smith, 1993). Δπίζεο, βξέζεθε φηη ν Δθθνβηζκφο κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ παξαπνκπή κεξηθψλ παηδηψλ γηα ςπρηαηξηθή ζπκβνπιεπηηθή (Dawkins, 1995, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Salmon et al., 2000). Οη ιίγεο δηαζέζηκεο έξεπλεο έρνπλ γεληθά εζηηάζεη ζε παηδηά δεκνηηθνχ ζρνιείνπ πξηλ ηελ πξψηκε αλάπηπμε ηεο θαηάζιηςεο ζηελ εθεβεία, κε ηα θπξηφηεξα απνηειέζκαηα ηνπ Δθθνβηζκνχ θαη ηεο Θπκαηνπνίεζεο, λα είλαη ε ζρνιηθή θαθνκεηαρείξηζε, ε κνλαμηά θαη ε θαηάζιηςε (Bond et al., 2001). Μηα έξεπλα απέδεημε φηη ηα πςειά επίπεδα Θπκαηνπνίεζεο πξνέβιεπαλ ρακειή θπζηθή θαηάζηαζε γηα ηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα θαη ρακειή ςπρηθή πγεία γηα ηα θνξίηζηα (Rigby, 1998, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Bond et al., 2001). Σα ζχκαηα αλαθέξνπλ πςειφηεξα επίπεδα άγρνπο απφ ηνπο ζχηεο θαη ηελ νκάδα ζχγθξηζεο. Δπίζεο, ηα ζχκαηα αλαθέξνπλ πεξηζζφηεξα θαηαζιηπηηθά ζπκπηψκαηα απφ ηελ νκάδα ζχγθξηζεο. Απηή ε θαηάζιηςε είλαη πηζαλφ λα είλαη κηα ιεηηνπξγία ηεο επαλαιακβαλφκελεο Θπκαηνπνίεζεο

36 Σν άγρνο θαη ε θαηάζιηςε είλαη ζπλαηζζήκαηα ηα νπνία κπνξεί λα αληαλαθινχλ ηηο αληηγξακκέλεο ηαθηηθέο ησλ παηδηψλ θαηά ηελ αιιειεπίδξαζε ζε πεξηζηαηηθά Δθθνβηζκνχ. Με ηνλ θαηξφ ην άγρνο θαη ε θαηάζιηςε κπνξεί λα απμεζνχλ, ην νπνίν κπνξεί λα θαηαιήμεη ζε απηέο ηηο ζπλαηζζεκαηηθέο αληηδξάζεηο. Ο Rigby (1996), φπσο αλαθέξεηαη ζηε Craig (1998), αλαθέξεη φηη ηα παηδηά πνπ ζπκαηνπνηνχληαη αλαθέξνπλ πεξηζζφηεξα πξνβιήκαηα πγείαο απφ ηα παηδηά πνπ δελ πθίζηαληαη Θπκαηνπνίεζε (γεληθή αζζέλεηα, ζσκαηηθέο ελνριήζεηο, άγρνο, θαηάζιηςε θαη απηνθηνληθφ ηδεαζκφ). Ζ επίδξαζε ηνπ Δθθνβηζκνχ ζηελ πλεπκαηηθή θαηάζηαζε είλαη πην μεθάζαξε γηα ηα θνξίηζηα, απηφ ηζρχεη γηαηί ε Θπκαηνπνίεζε έρεη κηα ζεκαληηθή επίδξαζε ζηε κειινληηθή ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε ησλ έθεβσλ θνξηηζηψλ αλεμάξηεηα απφ ηηο θνηλσληθέο ηνπο ζρέζεηο, πξάγκα πνπ δε ζπκβαίλεη κε ηα αγφξηα. Απηφ ην εχξεκα κπνξεί λα ηζρχεη εμαηηίαο κηαο πξαγκαηηθήο δηαθνξάο ζηελ αληίδξαζε ησλ αγνξηψλ ζηε Θπκαηνπνίεζε ή ηνπ κηθξνχ αξηζκνχ ησλ αγνξηψλ πνπ αλαθέξνπλ ζπκπηψκαηα θαηάζιηςεο. Ο Olweus (1991), φπσο αλαθέξεηαη ζηε Craig (1998), βξήθε φηη ζε αγφξηα πνπ ζπκαηνπνηήζεθαλ απμάλνληαη ηα επίπεδα ηεο θαηάζιηςεο ζηελ εθεβηθή ειηθία θαη φηη ε αλνηρηή επηζεηηθφηεηα ζηα αγφξηα ζπζρεηίζηεθε κε ηελ θαηάζιηςε. Παξφκνηα νη Neary θαη Joseph (1994), φπσο αλαθέξεηαη ζηε Craig (1998), βξήθαλ ηελ ίδηα ζρέζε γηα ηα θνξίηζηα. Ο Slee (1995), φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Salmon et al. (2005) βξήθε φηη ππήξρε κία ζεηηθή ζρέζε θαη γηα ηα θνξίηζηα θαη γηα ηα αγφξηα αλάκεζα ζηε Θπκαηνπνίεζε θαη ηελ θαηάζιηςε θαη θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε θαηάζιηςε ήηαλ αθφινπζν ηεο Θπκαηνπνίεζεο. Δπίζεο, ε ζπζρέηηζε ηεο σκαηηθήο θαη Λεθηηθήο Θπκαηνπνίεζεο θαη ησλ ςπρνζσκαηηθψλ ζπκπησκάησλ εμεηάζηεθε απφ ηνπο Natvig, Albrektsen θαη Qvarnstrom (2001), φπσο αλαθέξεηαη ζηνλ Κπξηαθίδε (2009). ε απηή ηελ έξεπλα βξέζεθε φηη νη καζεηέο πνπ είραλ ππνζηεί Θπκαηνπνίεζε απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ζην ζρνιείν είραλ εθδειψζεη πεξηζζφηεξα θαη κεγαιχηεξεο έληαζεο ςπρνζσκαηηθά ζπκπηψκαηα, κε πξνεμάξρνπζα κνξθή θχξησλ ζπκπησκάησλ ηελ θαηαζιηπηηθή ζπκπησκαηνινγία. ζν ζπρλφηεξε ήηαλ ε Θπκαηνπνίεζε ηφζν πςειφηεξνο ήηαλ ν αξηζκφο ησλ ςπρνζσκαηηθψλ ζπκπησκάησλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ. Ζ ζπζρέηηζε απηή απνηειεί έλδεημε φηη ε ζρέζε κεηαμχ Θπκαηνπνίεζεο θαη ςπρνζσκαηηθψλ ζπκπησκάησλ θαίλεηαη λα είλαη αηηηαθή. Οη Fekkes, Pijpers θαηverloove-vanhorick (2004), φπσο αλαθέξεηαη ζηνλ Κπξηαθίδε (2009), εμέηαζαλ ην βαζκφ ζπζρέηηζεο κεηαμχ Θπκαηνπνίεζεο θαη ςπρνζσκαηηθψλ ζπκπησκάησλ θαη ζπκπησκάησλ θαηάζιηςεο ζε καζεηέο δεκνηηθνχ ειηθίαο 9 έσο 12 εηψλ. ηελ έξεπλα απηή βξέζεθε φηη ηα ζχκαηα παξνπζίαδαλ πςειή ζπζρέηηζε κε έλα ζχλνιν ςπρνζσκαηηθψλ ζπκπησκάησλ, φπσο πνλνθέθαινπο, πξνβιήκαηα χπλνπ, άγρνο, θαθή

37 δηάζεζε θαη θαθή φξεμε. Δπηπιένλ βξέζεθε φηη ηα ζχκαηα παξνπζίαδαλ πςειά πνζνζηά θαηάζιηςεο ζε ζρέζε κε ηνπο ππφινηπνπο καζεηέο, ελψ νη καζεηέο πνπ ήηαλ παξάιιεια ζχηεο θαη ζχκαηα παξνπζίαδαλ κεγαιχηεξα πνζνζηά ζηα παξαπάλσ ζπκπηψκαηα. Σέινο βξέζεθε φηη νη ζχηεο δελ παξνπζίαδαλ πςειφηεξα πνζνζηά ςπρνζσκαηηθψλ ζπκπησκάησλ ζε ζρέζε κε ηνπο ππφινηπνπο καζεηέο Ζ ΔΠΗΓΡΑΖ ΣΖ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ ΣΟΝ ΔΚΦΟΒΗΜΟ / ΘΤΜΑΣΟΠΟΗΖΖ Ο ζπκφο θαη ε επηζεηηθφηεηα δηαδξακαηίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ θαηάζιηςε ηεο παηδηθήο ειηθίαο εηδηθά κεηαμχ ησλ αγνξηψλ. Σν έλα ηξίην ησλ θαηαζιηπηηθψλ αγνξηψλ εκθαλίδεη δηαηαξαρή ηεο ζπκπεξηθνξάο θαη εκπιέθεηαη ζε επηζεηηθέο αληηθνηλσληθέο πξάμεηο, φπσο εκπξεζκφ, θαπγάδεο ή θινπέο. Αλ θαη απηή ε παξαηήξεζε είλαη ζπκβαηή κε ηελ ηδέα ηεο ζπγθεθαιπκκέλεο θαηάζιηςεο, νη αλάξκνζηεο ζπκπεξηθνξέο, εκθαλίδνληαη σο θάηη ην επηπξφζζεην παξά σο θάηη πνπ αληηθαζηζηά ηα ζπκπηψκαηα θαηάζιηςεο. Ζ ζπλλνζεξή δηαηαξαρή ηεο ζπκπεξηθνξάο θαη ε επηζεηηθφηεηα ζπλδένληαη επίζεο κε πην αξλεηηθή έθβαζε (Harrigtton et al., 1991, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Wenar & Kerig, 2000). Σα κνηίβα ηεο ζπλλνζεξφηεηαο αιιάδνπλ επίζεο κε ηελ ειηθία. Σα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο κε θαηάζιηςε είλαη πηζαλφ λα παξνπζηάζνπλ άγρνο απνρσξηζκνχ, ηα παηδηά ζρνιηθήο ειηθίαο κε θαηάζιηςε κπνξεί λα εκθαλίζνπλ επίζεο δηαηαξαρή ηεο ζπκπεξηθνξάο θαη νη έθεβνη κε θαηάζιηςε ηείλνπλ λα παξνπζηάδνπλ θαηάρξεζε νπζηψλ (Hammen & Rudolph, 1996, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Wenar & Kerig, 2000). Σα παηδηά ζρνιηθήο ειηθίαο κε θαηάζιηςε κπνξεί λα εθδειψζνπλ απνδηνξγαλσκέλε θαη επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά απέλαληη ζε ζπλνκήιηθνπο θαη θαζψο ηα παηδηά κεγαιψλνπλ ηα ζπκπηψκαηα γίλνληαη ζνβαξφηεξα θαη ππάξρεη πηζαλφηεηα απψιεηαο ελδηαθέξνληνο θαη επραξίζηεζεο αθφκε θαη πηζαλφηεηα απηνθηνλίαο. Σα παηδηά κε θαηάζιηςε είλαη πηζαλφ λα αληηδξάζνπλ πξνο ηνπο ζπλνκήιηθνπο κε αξλεηηθή επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά, δειαδή αζθψληαο ιεθηηθή ή ζσκαηηθή βία. Οη εζσηεξηθεπκέλεο δηαηαξαρέο (θαηάζιηςε, άγρνο) έρνπλ ζπζρεηηζηεί κε ηνλ Δθθνβηζκφ θαη ηελ Καηάζιηςε. Οη Troy θαη Sroufe (1987), φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Griffin θαη Gross (2003), βξήθαλ φηη ηα παηδηά ζρνιηθήο ειηθίαο πνπ ραξαθηεξίδνληαλ σο αγρψδε έηεηλαλ λα εκθαλίδνπλ κεγαιχηεξν θίλδπλν ζην λα ραξαθηεξηζηνχλ σο ζχηεο ή ζχκαηα. Δπίζεο βξέζεθε φηη ε Θπκαηνπνίεζε ζπζρεηηδφηαλ κε ην άγρνο, ελψ ν Δθθνβηζκφο ζπζρεηηδφηαλ κε πςειφηεξα πνζνζηά θαηάζιηςεο. Ζ θαηάζηαζε ησλ ζπκάησλ έκελε ζηαζεξή κε ην ρξφλν θαη ήηαλ πξνβιεπηηθφο παξάγνληαο ησλ απμαλφκελσλ επηπέδσλ ηνπ

38 απηναλαθεξφκελνπ άγρνπο θαη ηεο θαηάζιηςεο, πεξηζζφηεξν γηα ηα θνξίηζηα παξά γηα ηα αγφξηα (Bond, Carlin, Thomas, Rubin, & Patton, 2001). Απηνί νη ζπγγξαθείο ζεκεηψλνπλ φηη ε δηακάρε ζπλερίδεη λα ππάξρεη αλαθνξηθά γηα ην αλ νη ζπλαηζζεκαηηθέο δπζθνιίεο πξνθαινχλ ηε Θπκαηνπνίεζε ή αλ απηέο ιεηηνπξγνχλ σο απνηέιεζκα ηεο Θπκαηνπνίεζεο. Οη Troy θαη Sroufe (1987), φπσο αλαθέξεηαη ζηε Craig (1998), έρνπλ πξνηείλεη φηη ηα ζχκαηα κπνξεί λα δείρλνπλ κηα αγρψδε αδπλακία ε νπνία κπνξεί λα ηνπο θάλεη εθηεζεηκέλνπο ζηελ επίζεζε. Σα αγρψδε παηδηά είλαη ζε θίλδπλν γηα Θπκαηνπνίεζε θαη ε επαλαιακβαλφκελε Θπκαηνπνίεζε κπνξεί λα απμήζεη ηα ήδε πςειά επίπεδα ηνπ θνηλσληθνχ άγρνπο. Δπεηδή ην άγρνο ζηα παηδηά πνπ εκπιέθνληαη ζηνλ Δθθνβηζκφ πξνβιεπφηαλ απφ φινπο ηνπο ηχπνπο ηεο Θπκαηνπνίεζεο (θπζηθή, ιεθηηθή θαη έκκεζε) φπσο θαη ε έκκεζε θαη ιεθηηθή επηζεηηθφηεηα, ππάξρνπλ κεξηθά ζηνηρεία λα ζηεξίμνπλ έλαλ αξλεηηθφ θχθιν ζηελ αλάπηπμε ηεο επαλαιακβαλφκελεο Θπκαηνπνίεζεο. Καζψο ν Δθθνβηζκφο θαη ε Θπκαηνπνίεζε ζπλερίδεη κε ηνλ θαηξφ, απηά ηα παηδηά κπνξεί λα απμήζνπλ ηα αηζζήκαηα ηνπ άγρνπο. Δπηπιένλ, απηά κπνξεί λα βιέπνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο φηη αμίδνπλ απηέο ηηο επηζέζεηο ησλ ζπλνκήιηθσλ, ην νπνίν ζα κπνξνχζε λα ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηεο θαηάζιηςεο θαη ηνπ αηζζήκαηνο ηεο αβνεζεζίαο. Με άιια ιφγηα ζηα ζχκαηα ππάξρεη κηα θπθιηθή ζρέζε κεηαμχ ηνπ άγρνπο θαη ηεο Θπκαηνπνίεζεο. Απφ ηελ πξννπηηθή ησλ ζπηψλ απηφ ην απμαλφκελν άγρνο κπνξεί λα εκπινπηίζεη ηηο αξλεηηθέο ζπκπεξηθνξέο ησλ ζπηψλ θαη απμάλεη ηελ πηζαλφηεηα γηα κειινληηθέο επηζέζεηο. Δίλαη επίζεο ελδηαθέξνλ λα παξαηεξεζεί φηη νη ζχηεο είραλ ζεκαληηθά ρακειφηεξα επίπεδα άγρνπο απφ ηα ζχκαηα. πκπιεξσκαηηθά κε ην λα έρνπλ αληηθνηλσληθέο πξνζσπηθφηεηεο νη ζχηεο κπνξεί λα ληψζνπλ ιίγν ή θαζφινπ ελνρή γηα ηελ αξλεηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπο θαηά ησλ ζπκάησλ

39 5. ΥΔΖ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ ΜΔ ΣΟΝ ΔΚΦΟΒΗΜΟ ΚΑΗ ΣΖΝ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ 5.1. ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ ΚΑΗ ΔΚΦΟΒΗΜΟ - ΔΠΗΘΔΣΗΚΟΣΖΣΑ χκθσλα κε ηηο ζεσξίεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο, νη άλζξσπνη δηαζέηνπλ νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα πνπ ηνπο πξνδηαζέηνπλ λα δξνπλ θαηά ζπγθεθξηκέλνπο θαη ζπλεπείο ηξφπνπο. Έηζη εμεγείηαη ε χπαξμε νκνηνηήησλ θαη δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ θαζψο θαη ε ζπλέπεηα ηεο ζπκπεξηθνξάο. ηε ζεσξία ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ Eysenck ην 1977, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Κνπηνπβίδε θαη ζπλ. (2005) κεηαμχ άιισλ κειεηήζεθε θαη ε επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά. Ζ παξαπάλσ ζεσξία ηνλίδεη ην ξφιν ηνπ βηνινγηθνχ παξάγνληα ζηελ πξνζσπηθφηεηα θαη θαη' επέθηαζε ζηελ επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά. πγρξφλσο, ηνλίδεη θαη ην ξφιν ηεο θνηλσληθνπνίεζεο ζηελ δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθήο ζπλείδεζεο. Ζ ζεσξία ηνπ Eysenck δελ ππαηλίζζεηαη φηη ε επηζεηηθφηεηα είλαη βηνινγηθά θαζνξηζκέλε. Πέξα απφ ηελ πξνζσπηθή βηνινγηθή δνκή, ν Eysenck ζεσξεί αηηία ζπκπεξηθνξάο ηελ πξνζσπηθή ζπλείδεζε, ηε δηακφξθσζε ηεο νπνίαο εξκελεχεη κε φξνπο θαηεπζπλφκελεο ζπκπεξηθνξάο. Ζ θνηλσληθά απνδεθηή ζπκπεξηθνξά αληηκεησπίδεηαη ζεηηθά θαη επηβξαβεχεηαη, ελψ ε θνηλσληθά κε απνδεθηή ζπκπεξηθνξά (επηζεηηθφηεηα) αληηκεησπίδεηαη αξλεηηθά θαη ηηκσξείηαη θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο θνηλσληθνπνίεζεο. Oπζηαζηηθφ ζεκείν ζηε ζεσξία ηνπ Eysenck είλαη ν έιεγρνο ηεο θνηλσληθνπνίεζεο (Eysenck, 1977, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Κνπηνπβίδε θαη ζπλ., 2005). Οη άλζξσπνη αληηκεησπίδνληαη σο εθ θχζεσο εδνληζηηθά φληα, πνπ πξνζπαζνχλ λα ηθαλνπνηνχλ ηηο δηθέο ηνπο απνθιεηζηηθά αλάγθεο. Απηφ πνπ ηνπο απνηξέπεη απφ ην λα ζπκπεξηθέξνληαη κε ηξφπνπο θνηλσληθά κε απνδεθηνχο είλαη ε ζπλείδεζε ηνπο ή ζχκθσλα κε ηελ ςπραλαιπηηθή πξνζέγγηζε, ην ππεξεγψ ηνπο (ηα πξέπεη), δειαδή ε απφθηεζε αλαζηνιψλ θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο θνηλσληθνπνίεζεο. Ο Rotter (1966), φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Κνπηνπβίδε θαη ζπλ. (2005), ππνζηεξίδεη φηη ηα άηνκα δηαθέξνπλ κε φξνπο πξνζδηνξηζκνχ ηεο αηηηφηεηαο ή ηεο έδξαο ειέγρνπ. Οη άλζξσπνη πνπ δηαζέηνπλ εζσηεξηθή έδξα ειέγρνπ ηείλνπλ λα ζεσξνχλ ηνλ εαπηφ ηνπο σο παξάγνληα δηακφξθσζεο ησλ απνηειεζκάησλ πνπ έρνπλ ηα γεγνλφηα, ελψ φζνη δηαζέηνπλ εμσηεξηθή έδξα ειέγρνπ απνδίδνπλ ηα γεγνλφηα ζηηο πξάμεηο άιισλ αλζξψπσλ, ζηελ ηχρε ή ζηε κνίξα. ε κία πξψηκε έξεπλα ζρεηηθά κε ηελ έδξα ειέγρνπ βξέζεθε φηη ε χπαξμε εζσηεξηθήο έδξαο ειέγρνπ πξννησληδφηαλ αληίζηαζε ζηελ επίδξαζε ησλ άιισλ ζε κηα πεξίπησζε Θπκαηνπνίεζεο (Sykes & Matza, 1957, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Κνπηνπβίδε θαη ζπλ., 2005). ηελ ίδηα έξεπλα ππνζηεξηδφηαλ φηη νη ζχηεο ζα εθδήισλαλ πεξηζζφηεξν

40 εμσηεξηθή έδξα ειέγρνπ αληαλαθιψληαο ηελ αληίιεςε φηη νη δπλάκεηο πνπ επεξεάδνπλ ηε δσή ηνπο θαη ζέηνπλ εκπφδην ζηα λφκηκα επηηεχγκαηά ηνπο βξίζθνληαη πέξα απφ ηνλ πξνζσπηθφ ηνπο έιεγρν. Μειέηεο δείρλνπλ φηη νη πξσηαγσληζηέο ελφο επεηζνδίνπ Δθθνβηζκνχ (νη ζχηεο θαη ηα ζχκαηα, θαηά θχξην ιφγν) δελ έρνπλ αλαπηπγκέλεο νχηε θνηλσληθέο δεμηφηεηεο νχηε απνηειεζκαηηθέο ζηξαηεγηθέο αληηκεηψπηζεο πξνβιεκάησλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη Smith θαη Sharp (1994) έδεημαλ φηη ε θαηεγνξία ησλ πξνθιεηηθψλ ζπκάησλ ή ησλ ζπκάησλ/ζπηψλ, δηαζέηνπλ πεξηνξηζκέλεο δεμηφηεηεο απηνεπηβεβαίσζεο θαη θησρέο δεμηφηεηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο θαζψο, ζχκθσλα κε ηνπο Berthold θαη Hoover (2000), ηείλνπλ λα εκθαλίδνπλ ζεκάδηα αλεζπρίαο θαη άγρνπο ζηηο θνηλσληθέο ηνπο αιιειεπηδξάζεηο. Δπηπιένλ, ηα ζχκαηα ηνπ Δθθνβηζκνχ πζηεξνχλ ζε δεμηφηεηεο δηαρείξηζεο ησλ ζπλαηζζεκάησλ - ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε σο ραξαθηεξηζηηθφ ηεο πξνζσπηθφηεηαο - κηα δηαδηθαζία πνπ δηεπθνιχλεη ζπκπεξηθνξέο επηηπρνχο αληηκεηψπηζεο, νη νπνίεο κεηξηάδνπλ ην άγρνο πνπ πξνθαιείηαη απφ αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα πνπ πξνέξρνληαη απφ καηαίσζε, απνηπρία, θαη ςπρηθά ηξαχκαηα (Smith & Sharp, 1994) ΘΔΧΡΗΑ ΣΧΝ ΠΔΝΣΔ ΠΑΡΑΓΟΝΣΧΝ ΚΑΗ ΔΚΦΟΒΗΜΟ Σν κνληέιν ησλ πέληε παξαγφλησλ, φπσο πξναλαθέξζεθε, πεξηιακβάλεη ηνπο εμήο παξάγνληεο: Νεπξσηηζκφο, Δμσζηξέθεηα, Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα, Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα θαη Δπζπλεηδεζία. Κάπνηνη απφ απηνχο θαίλεηαη λα ζπλδένληαη κε ην θαηλφκελν ηνπ Δθθνβηζκνχ θαη ηεο Θπκαηνπνίεζεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο Καιήο Πξναίξεζεο / πλεξγαηηθφηεηαο ζπλδένληαη ζεηηθά κε ηηο πγηείο θνηλσληθέο ζρέζεηο θαη αξλεηηθά κε πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο. Παηδηά κε πςειφ δείθηε ζε απηήλ ηε δηάζηαζε, ηείλνπλ λα ζπκπεξηθέξνληαη κε επζπιαρλία, εκπηζηνζχλε θαη ζέιεζε γηα βνήζεηα, ελψ είλαη ζε ζέζε λα δηαηεξήζνπλ θαιέο θνηλσληθέο ζρέζεηο κε ηνπο άιινπο (Campbell, 2002). Έρνπλ ζπλήζσο θαιέο αλαπαξαζηάζεηο γηα ηνπο γχξσ ηνπο, ηνπο απνδίδνπλ ζεηηθά γλσξίζκαηα θαη πξνζειθχνπλ πνιινχο θίινπο. Σα ραξαθηεξηζηηθά απηά είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθά φρη κφλν γηα ηε δηαηήξεζε ζεηηθψλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ κε ηνπο ζπλνκήιηθνπο, αιιά θαη αλαθνξηθά κε ηελ απνθπγή πεξηζηαηηθψλ Δθθνβηζκνχ. πσο ππνζηεξίδεη ε βηβιηνγξαθία, ε χπαξμε ζηελψλ θηιηθψλ ζρέζεσλ είλαη δπλαηφ λα πξνζηαηεχζεη ην παηδί απφ ηα εθθνβηζηηθά πεξηζηαηηθά, θαζψο ην εθνδηάδεη φρη κφλν κε ππνζηεξηθηέο, αιιά θαη κε ζεηηθή απηνεθηίκεζε (Rappaport & Thomas, 2004). Σαπηφρξνλα, έξεπλεο δείρλνπλ φηη ν ζχηεο απνθεχγεη λα επηηίζεηαη ζε

41 παηδηά ηα νπνία ζεσξεί φηη ηνλ ζπκπαζνχλ (Campbell, 2002). χκθσλα κε έξεπλα ησλ Tani et al. (2003), νη καζεηέο πνπ δξνπλ σο ππεξαζπηζηέο ηνπ ζχκαηνο ζηα πεξηζηαηηθά Δθθνβηζκνχ θαη Θπκαηνπνίεζεο, θαίλεηαη λα παξνπζηάδνπλ πςειφ δείθηε Καιήο Πξναίξεζεο / πλεξγαηηθφηεηαο. Σα παηδηά κε πςειφ δείθηε Δμσζηξέθεηαο, ηείλνπλ λα είλαη θνηλσληθά, νκηιεηηθά, ελεξγεηηθά, αηζηφδνμα θαη κε αγάπε γηα ηα αζηεία, ελψ επηδεηθλχνπλ ζπλήζσο ελδηαθέξνλ γηα ηνλ θνηλσληθφ ηνπο πεξίγπξν. Ζ δηάζηαζε ηεο Δμσζηξέθεηαο, θαίλεηαη επίζεο λα ζρεηίδεηαη ζεηηθά κε ηελ ελζπλαίζζεζε, δειαδή ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα αλαγλσξίδεη θαη λα αληηιακβάλεηαη ηα ζπλαηζζήκαηα ησλ άιισλ θαη λα κπνξεί λα ηνπνζεηήζεη ηνλ εαπηφ ηνπ ζηε ζέζε ηνπο (Campbell, 2002). Ζ ηθαλφηεηα απηή επεξεάδεη ηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο ηνπ αηφκνπ θαη ηελ αληίδξαζή ηνπ ζε δηαπξνζσπηθέο αιιειεπηδξάζεηο, θαζψο ηνπ δίλεη ηε δπλαηφηεηα λα αληηιακβάλεηαη ηηο πξνζέζεηο θαη ηε ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε ηνπ ζπλνκηιεηή ηνπ. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη πσο άηνκα πνπ ζπκαηνπνηνχληαη δε δηαζέηνπλ ζε πςειφ βαζκφ απηφ ην ραξαθηεξηζηηθφ. Απφ ηελ άιιε θαίλεηαη φηη νη ζχηεο έρνπλ αλεπηπγκέλε ελζπλαίζζεζε, πνπ ηνπο επηηξέπεη αθελφο λα εληνπίζνπλ εθείλνπο ηνπο καζεηέο πνπ ζα ελδψζνπλ ζηηο απεηιέο θαη ηελ εθθνβηζηηθή ηνπο ζπκπεξηθνξά θαη αθεηέξνπ λα επηιέμνπλ ηελ θαηάιιειε ζπκπεξηθνξά γηα θάζε πεξίζηαζε κε ζθνπφ λα απνθηήζνπλ απηφ πνπ επηζπκνχλ. Παξαηεξείηαη ινηπφλ, ζπζρέηηζε αλάκεζα ζηελ Δμσζηξέθεηα θαη ζηηο ζπκπεξηθνξέο Δθθνβηζκνχ, θαζψο ζπρλά ν ζχηεο εκθαλίδεηαη σο θνηλσληθά δξαζηήξηνο θαη δεκνθηιήο (Tani et al., 2003). Ζ εθθνβηζηηθή ζπκπεξηθνξά ηδηαίηεξα ζηελ έκκεζε κνξθή ηεο, απαηηεί αλαπηπγκέλεο γλσζηηθέο θαη θνηλσληθέο δεμηφηεηεο γηα λα είλαη επηηπρήο (Monks, Smith & Swettenham, 2005). Παξάιιεια, πνιινί ζχηεο φρη κφλν δελ ππνιείπνληαη ζε θνηλσληθέο δεμηφηεηεο αιιά αληίζεηα θαηαλννχλ ηε ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε ησλ άιισλ θαη είλαη ζε ζέζε λα επηιέμνπλ ηελ θαηάιιειε ζπκπεξηθνξά γηα ηελ θάζε πεξίζηαζε κε ζθνπφ λα απνθηήζνπλ απηφ πνπ επηζπκνχλ (Perry et al., 1992, φπσο αλαθέξεηαη ζην Toblin et al., 2005). Σν ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ Νεπξσηηζκνχ, ην νπνίν πεξηγξάθεη ηελ ηάζε ηνπ αηφκνπ λα βηψλεη αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα, φπσο θφβν, ιχπε, ληξνπή, ζπκφ θαη ελνρή, έρεη ζπζρεηηζηεί επίζεο κε ηελ επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά. Σα παηδηά κε πςειή βαζκνινγία ζηε δηάζηαζε ηνπ Νεπξσηηζκνχ, ηείλνπλ λα έρνπλ παξάινγεο ηδέεο, αθαηαλίθεηεο νξκέο θαη πξνβιήκαηα ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ ζηξεο. πγθεθξηκέλα, ν πςειφο δείθηεο Νεπξσηηζκνχ θαίλεηαη λα ζρεηίδεηαη κε ηελ αληηδξαζηηθή επηζεηηθφηεηα, φπνπ ην άηνκν δελ μεθηλά ή πξνθαιεί ην επηζεηηθφ πεξηζηαηηθφ, αιιά πξνζπαζεί λα ακπλζεί απέλαληη ζε έλα απεηιεηηθφ εξέζηζκα ή ζε έλα πνπ εθιακβάλεηαη σο ηέηνην (Crick & Dodge, 1994)

42 Σν ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ Νεπξσηηζκνχ ζρεηίδεηαη κε ηε Θπκαηνπνίεζε θαη ηδηαίηεξα κε ηελ έκκεζε κνξθή ηεο (Mynard & Joseph, 1997). Σα άηνκα κε πςειή βαζκνινγία ζην Νεπξσηηζκφ, εκθαλίδνπλ έληνλν άγρνο θαη θαηάζιηςε, θαζψο θαη ρακειή απηνεθηίκεζε θαη έληνλε αλαζθάιεηα, ραξαθηεξηζηηθά ηα νπνία ζέηνπλ ην καζεηή ζε θίλδπλν Θπκαηνπνίεζεο (Orpinas & Horne, 2006). Σέινο, ε αληηθνηλσληθή θαη επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά, θαίλεηαη λα έρεη ζρέζε κε ηε δηάζηαζε ηεο Δπζπλεηδεζίαο. Σα παηδηά ηα νπνία ραξαθηεξίδνληαη σο ακειή, αλαμηφπηζηα θαη αδηάθνξα παξνπζηάδνπλ ρακειέο βαζκνινγίεο ζηελ Δπζπλεηδεζία θαη εκθαλίδνπλ θνηλσληθά πξνβιήκαηα θαη πξνβιήκαηα δηαγσγήο (Ehrler & Evans, 1999) ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ ΚΑΗ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ Καηάθλιτη και θευπία ηυν Πένηε Παπαγόνηυν Ζ ζεσξία ησλ Πέληε Παξαγφλησλ ζπλέβαιε ζην λα πξνθχςνπλ επξήκαηα, ηα νπνία ζπλδένπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηαο κε ηελ ςπρηθή πγεία (Adams et al., Friedman et al., 1995, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο John & Srivastava, 1999). Απφ ηα επξήκαηα απηά θαίλεηαη φηη κία θπζηνινγηθή δσή απφ άηνκα κε πςειή βαζκνινγία ζηελ Δπζπλεηδεζία είλαη πηζαλφηεξν λα έρνπλ θαιή ςπρηθή πγεία, ζε αληίζεζε κε άηνκα κε ρακειή βαζκνινγία ζηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα θαη πςειή βαζκνινγία ζηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφ, ηα νπνία εκθαλίδνπλ θίλδπλν ςπρηθψλ αζζελεηψλ. Κάζε έλαο απφ ηνπο πέληε παξάγνληεο πεξηιακβάλεη κία επξεία θιίκαθα άιισλ κεηαβιεηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηα εγεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ζπλδένληαη κε ηε δηάζηαζε ηεο Δμσζηξέθεηαο, ε βνήζεηα πξνο ηνπο άιινπο θαη ε επζπιαρλία ζπλδέεηαη κε ηελ Καιή Πξναίξεζε πλεξγαηηθφηεηα. Ζ ζρνιηθή επηηπρία ζπλδέεηαη κε ηελ Δπζπλεηδεζία, ε εππάζεηα ζηελ Καηάζιηςε ζπλδέεηαη κε ηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφ θαη ε δεκηνπξγηθφηεηα κε ηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα. Σα ζπγθεθξηκέλα επξήκαηα έρνπλ επαιεζεπηεί θαη απφ άιιεο έξεπλεο (McCrae, Watson & Clark, 1997, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο John & Srivastava, 1999). χκθσλα κε έξεπλα ησλ Gosling, Rentfrow θαη Swann (2003) βξέζεθε φηη ε Καηάζιηςε ζρεηίδεηαη αξλεηηθά κε ηελ Δμσζηξέθεηα, ηελ Δπζπλεηδεζία, ηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα θαη ηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα. Αληίζεηα, βξέζεθε κία ζεηηθή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζηελ θαηαζιηπηηθή ζπκπησκαηνινγία θαη ηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφ

43 Δηδηθφηεξα, ην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο πλαηζζεκαηηθήο Αζηάζεηαο / Νεπξσηηζκνχ ζρεηίδεηαη κε ηελ Καηάζιηςε, εχξεκα ην νπνίν επηβεβαηψλεηαη απφ ηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία (Mynard & Joseph, 1997), ζχκθσλα κε ηελ νπνία ηα άηνκα κε πςειή βαζκνινγία ζηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφ εκθαλίδνπλ έληνλν άγρνο, θαηάζιηςε, ρακειή απηνεθηίκεζε θαη έληνλε αλαζθάιεηα. Δπίζεο, ζε έξεπλα ησλ Zuckerman et al. (1993), πξνέθπςε φηη ε δηάζηαζε ηνπ Νεπξσηηζκνχ ζπζρεηίδεηαη κε ην άγρνο, ην ζπκφ, ηελ επηζεηηθφηεηα θαη ηελ θαηάζιηςε. Σέινο, ε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφο αλαπαξηζηά αηνκηθέο δηαθνξέο ζηελ ηάζε γηα έθθξαζε ηεο Καηάζιηςεο θαη ζηηο γλσζηηθέο θαη ζπκπεξηθνξηθέο κνξθέο ζπκπεξηθνξάο, νη νπνίεο πξνθχπηνπλ απφ απηήλ ηελ ηάζε. Σα άηνκα κε πςειή βαζκνινγία ζην Νεπξσηηζκφ εκθαλίδνπλ αξλεηηθέο ζπκπεξηθνξέο θαη είλαη πην επάισηα ζηελ αλάπηπμε ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ (Watson & Clark, 1984, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο McCrae & John, 1992). Γεληθά, νη έξεπλεο δείρλνπλ φηη νη θαηαζιηπηηθνί αζζελείο θαηέρνπλ πςειφηεξε βαζκνινγία ζην Νεπξσηηζκφ θαη φηη ε κφληκε ή παξνδηθή Καηάζιηςε ζρεηίδεηαη κε ηε ζπλερφκελε αχμεζε ηνπ Νεπξσηηζκνχ. Δπίζεο, ε αλάθακςε απφ ηελ Καηάζιηςε ζρεηίδεηαη κε ζηαδηαθή κείσζε ησλ λεπξσηηθψλ ζπκπησκάησλ. Τςειά απμαλφκελε βαζκνινγία Νεπξσηηζκνχ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Καηάζιηςεο είλαη πξνγλσζηηθή γηα κία ειιηπή δηάγλσζε, νη αζζελείο κε «αληηδξαζηηθή» Καηάζιηςε εκθαλίδνπλ πεξηζζφηεξν λεπξσηηθά παξά ελδνγελή θαηαζιηπηηθά ζπκπηψκαηα. Σέινο, πξψηκα ηεζη δείρλνπλ κεγαιχηεξν Νεπξσηηζκφ ζε απηνχο πνπ αξγφηεξα εκθαλίδνπλ Καηάζιηςε ζε ζρέζε κε απηνχο πνπ δελ εκθαλίδνπλ. Μεξηθέο άιιεο πξφσξεο έξεπλεο απνηίκεζεο βξήθαλ φηη πςειή βαζκνινγία ζε ηεζη Νεπξσηηζκνχ πξνβιέπνπλ κεηέπεηηα Καηάζιηςε (Grunderson, Treibwasser, Phillips & Begin, 1990). Έλαο αξηζκφο απφ έξεπλεο ζην Νεπξσηηζκφ θαη ηελ Καηάζιηςε έρνπλ ζεκεηψζεη κία αμηνζεκείσηα ηζρπξή ζρέζε αλάκεζα ζην Νεπξσηηζκφ θαη ηελ πξφγλσζε ηεο Καηάζιηςεο. Μεξηθέο έξεπλεο έρνπλ εμεηάζεη κία νηθεία ζρέζε αλάκεζα ζην Νεπξσηηζκφ θαη ηελ Καηάζιηςε, θαη ζπιινγηθά, απηέο νη έξεπλεο παξέρνπλ απνδείμεηο θαη γηα ηηο ηέζζεξηο απφ ηηο ππνζεηηθέο ζρέζεηο αλάκεζα ζην Νεπξσηηζκφ θαη ηελ Καηάζιηςε (Scott, Williams, Brittlebank & Ferrier, 1995). Μηα εθηεηακέλε έξεπλα απφ ηνλ Kendler θαη ηνπο ζπλεξγάηεο ηνπ εμέηαζε ηε γελεηηθή ηνπ Νεπξσηηζκνχ θαη ηεο Καηάζιηςεο ζε κηα επηκήθε έξεπλα 1733 ζειπθψλ δηδχκσλ ρξεζηκνπνηψληαο ην Virginia Twin Registry. Οη δίδπκεο ζπκπιήξσζαλ εξσηεκαηνιφγηα ηνπ Νεπξσηηζκνχ (EPI) θαη ηνπο πήξαλ ζπλέληεπμε ζε κεγάιν εχξνο ζε δχν ππνζέζεηο, 14 κήλεο ρσξηζηά. πλνπηηθά, ε έξεπλα θαηέιεμε ζηα εμήο: ν Νεπξσηηζκφο ήηαλ ηζρπξφο πξνβιεπηηθφο παξάγνληαο ηεο Καηάζιηςεο ηφζν γηα νιφθιεξε ηε δσή φζν θαη

44 βξαρπρξφληα, έλα θαηαζιηπηηθφ επεηζφδην πνπ ζπλέβε αχμεζε ην Νεπξσηηζκφ θαη ε ζρέζε κεηαμχ ηνπ Νεπξσηηζκνχ θαη ηεο Καηάζιηςεο βξέζεθε λα κπνξεί θαηά 70% λα απνδνζεί ζε γελεηηθνχο παξάγνληεο θηλδχλνπ θαη γηα ηα δχν θαη 10% ζην φηη ε Καηάζιηςε απμάλεη ηνλ Νεπξσηηζκφ (Enns & Cox, 1997). πσο θαη ν Νεπξσηηζκφο έηζη θαη ε Δμσζηξέθεηα εκθαλίδεηαη λα είλαη ππφβαζξν γηα ζεκαληηθέο επηδξάζεηο κε ηα θαηαζιηπηηθά ππνθείκελα λα δείρλνπλ κηα ζεκαληηθή αχμεζε ζηελ Δμσζηξέθεηα κε ηαπηφρξνλε αλάξξσζε απφ ηελ Καηάζιηςε. Ζ ρακεινχ επηπέδνπ Δμσζηξέθεηα εκθαλίζηεθε λα ζρεηίδεηαη κε κεγαιχηεξε πηζαλφηεηα πξφγλσζεο ηεο Καηάζιηςεο ζε κεξηθέο αλαθνξέο εξεπλψλ (Weissman, Prusoff & Klerman, 1978, φπσο αλαθέξεηαη ηνπο Enns & Cox, 1997). Μεξηθέο έξεπλεο έρνπλ απνηηκήζεη ηηο παζνπιαζηηθέο επηδξάζεηο ηεο Δμσζηξέθεηαο. Δλψ ν Νεπξσηηζκφο έρεη δηθαίσο ζπζρεηηζηεί κε ηελ Καηάζιηςε, νη αλαθεξφκελεο έξεπλεο γηα ηελ Δμσζηξέθεηα είλαη ιηγφηεξν αμηνζεκείσηεο. Γχν πξφζθαηεο έξεπλεο απέηπραλ λα βξνπλ ηε ζρέζε αλάκεζα ζηελ Δμσζηξέθεηα θαη ζηνπο αληηδξαζηηθνχο ηχπνπο ηεο Καηάζιηςεο (Coryell, Winokur, Maser, Akiskal, Keller & Endicott, 1994). χκθσλα κε ηνπο Enns θαη Cox (1997), νξηζκέλεο έξεπλεο έρνπλ βξεη ρακειφηεξν επίπεδν Δμσζηξέθεηαο ζε κε κειαγρνιηθή ή κε ελδνγελή απ φηη ζε κειαγρνιηθή ή ελδνγελή Καηάζιηςε (Benjaminsen, 1981), ελψ άιιεο έξεπλεο δελ έρνπλ παξφκνηα επξήκαηα (Parker, Hadgi-Pavlovic, Prodaty, Boyce, Mitcell & Wilhelm, 1992). Σα επίπεδα Δμσζηξέθεηαο έρνπλ απνηηκεζεί ζε ζρέζε κε ηελ πξφγλσζε ηεο Καηάζιηςεο. Σα επξήκαηα είλαη πεξίπινθα, κε νξηζκέλα επξήκαηα εξεπλψλ λα δείρλνπλ φηη ε πςειή Δμσζηξέθεηα ζρεηίδεηαη κε ηελ αλάξξσζε (Taylor & McLean, 1993, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Enns & Cox, 1997), ελψ άιιεο απνηπγράλνπλ λα βξνπλ ηε ζρέζε απηή (Scott et al., 1995). Οη Clark θαη Watson έρνπλ ζπγθεληξψζεη δεδνκέλα γηα ην Νεπξσηηζκφ, ηελ Δμσζηξέθεηα θαη ηελ Καηάζιηςε ζε έλα ηξηπιφ κνληέιν ηεο ζρέζεο αλάκεζα ζηελ ηδηνζπγθξαζία ή ηελ πξνζσπηθφηεηα θαη ηηο αγρψδεηο δηαηαξαρέο (Clark & Watson, 1991, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Enns & Cox, 1997). Απηφ ην κνληέιν νξγαλψλεη ηα ζπκπηψκαηα άγρνπο θαη θαηάζιηςεο ζε ηξεηο ηχπνπο: κε ζπγθεθξηκέλα ζπκπηψκαηα ηεο γεληθήο Καηάζιηςεο (ζε ζρέζε κε ην Νεπξσηηζκφ), ζπγθεθξηκέλα ζπκπηψκαηα ρακειήο ελέξγεηαο θαη ρακειή ζεηηθή αιιειεπίδξαζε (ζε ζρέζε κε ηε ρακειή Δμσζηξέθεηα) θαη ζρεηηθά ζπγθεθξηκέλα ζπκπηψκαηα άγρνπο ζσκαηηθήο θαη απηφλνκεο εμέγεξζεο. Απηφ ην εκπεηξηθά ζηεξηδφκελν κνληέιν απνδείρηεθε λα είλαη πνιχηηκν ζηελ νξγάλσζε ηεο έξεπλαο ζηηο ζρέζεηο κεηαμχ ηνπ Νεπξσηηζκνχ, ηεο Δμσζηξέθεηαο, ηεο Καηάζιηςεο θαη ηηο αγρψδεηο δηαηαξαρέο

45 Μεξηθέο δηαζηάζεηο ηεο πξνζσπηθφηεηαο είλαη ζεκαληηθά ζπλδεδεκέλεο κε ηελ Καηάζιηςε, αιιά νη απνδείμεηο, νη νπνίεο αλακθίβνια δείρλνπλ κηα πξαγκαηηθή πξνδηάζεζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο γηα Καηάζιηςε είλαη κέηξηεο (Enns & Cox, 1997). Ζ ιεηηνπξγία ηεο Πξνζσπηθφηεηαο θαη ε Καηάζιηςε είλαη πεξίπινθα αιιεινζπζρεηηδφκελεο. Οη ςπρίαηξνη δελ έρνπλ εμνηθεησζεί αξθεηά κε ηηο δηαζηάζεηο ηεο πξνζσπηθφηεηαο ή ηνπο παξάγνληεο πνπ νη ζρεηηθέο έξεπλεο έρνπλ αλαγλσξίζεη σο ζεκαληηθέο γηα ηελ αηηηνινγία θαη ηε δηαηήξεζε ηεο Καηάζιηςεο, θαζψο θαη κε ηηο ζρέζεηο πνπ ππάξρνπλ αλάκεζα ζηελ Πξνζσπηθφηεηα θαη ηελ Καηάζιηςε. πλνπηηθά, κπνξεί λα ππάξρνπλ ηέζζεξα είδε ζρέζεο θαη απνδίδνληαη ζηα παξαθάησ κνληέια: 1) ηεο πξνδηάζεζε ζηελ εππάζεηα (νη παξάγνληεο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο πξνδηαζέηνπλ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο Καηάζιηςεο) 2) ηεο παζνπιαζηηθήο (νη παξάγνληεο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο επεξεάδνπλ ηελ έθθξαζε ηεο Καηάζιηςεο) 3) ηεο επηπινθήο ή ηνπ ςπρηθνχ ηξαχκαηνο (ε Καηάζιηςε νδεγεί ζε κεηαβνιέο ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο) 4) ηεο αζπλέρεηαο ή ηεο ζπλέρεηαο (κία ζεκειηψδεο δηαδηθαζία είλαη ππεχζπλε γηα ηε ζπλχπαξμε πξνβιεκάησλ Πξνζσπηθφηεηαο θαη Καηάζιηςεο) (Akiskal, Hirschfeld & Yerevanian, 1983, φπσο αλαθέξεηαη ηνπο Enns & Cox, 1997). Πίνακαρ 1. πλνπηηθή εξκελεία ηεο Καηάζιηςεο ζχκθσλα κε ηηο βαζηθέο ζεσξίεο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο Θευπηηική πποζέγγιζη Φπρνδπλακηθή Πξνζθφιιεζεο πκπεξηθνξηζηηθή Δπμηνεία ηηρ Καηάθλιτηρ Δλδνπξνβνιή ελφο ρακέλνπ αληηθεηκέλνπ, ζπκφο πνπ ζηξέθεηαη εζσηεξηθά, ππεξβνιηθή ζνβαξφηεηα ηνπ ππεξεγψ, ρακειή απηνεθηίκεζε. Πξψηκεο αλαζθαιείο πξνζθνιιήζεηο κε ηε κεηέξα. Διιηπήο ελίζρπζε ή ρακειήο πνηφηεηαο ελίζρπζε, απνπζία δεμηνηήησλ πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα λα γίλεη θαηαλνεηή ε ελίζρπζε

46 Γλσζηαθή- πκπεξηθνξηζηηθή Γηαηαξαγκέλεο γλσζηηθέο δνκέο, επεμεξγαζίεο θαη πξντφληα ζθέςεσλ, αξλεηηθή ηδέα γηα ηνλ εαπηφ, ηνλ θφζκν, ην κέιινλ, έιιεηςε δεμηνηήησλ επίιπζεο πξνβιεκάησλ. Νεπξνβηνινγηθή Άηππε ιεηηνπξγία ζε επίπεδν λεπξνβηνινγίαο ηνπ εγθεθάινπ. Άιιεο ζεσξίεο Απφζηαζε κεηαμχ πξαγκαηηθνχ θαη ηδαληθνχ εαπηνχ, αγρνγφλα πεξηζηαηηθά ηεο δσήο, ηδηνζπγθξαζία, γελεηηθνί παξάγνληεο Γιαηαπασέρ πποζυπικόηηηαρ Κάζε άηνκν θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ αλαπηχζζεη ηε δηθή ηνπ πξνζσπηθφηεηα, ε νπνία αληαλαθιά ην ραξαθηεξηζηηθφ ηξφπν πνπ ζθέπηεηαη γηα ηνπο αλζξψπνπο γχξσ ηνπ θαη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ, ηνλ ηξφπν πνπ αηζζάλεηαη, ζπκπεξηθέξεηαη, αληηκεησπίδεη ηηο πξνθιήζεηο ηεο δσήο θαη ζρεηίδεηαη κε ηα πεξηβάιινληα πξφζσπα (Carson & Butcher, 1992). Σν θάζε άηνκν κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεί δηαθνξεηηθέο ζηξαηεγηθέο γηα λα αληηκεησπίζεη ηηο θαηαζηάζεηο ηεο δσήο ηνπ θαη κάιηζηα κε ηξφπν ιεηηνπξγηθφ θαη πξνζαξκνζηηθφ. Πνιιά ζηνηρεία ηεο πξνζσπηθφηεηαο κπνξνχλ λα είλαη ηδηαίηεξα ιεηηνπξγηθά, θάπνηα άιια φκσο κπνξεί λα νδεγνχλ ζε δπζπξνζαξκνζηηθνχο θαη άθακπηνπο ηξφπνπο ζπκπεξηθνξάο θαη λα εκπνδίζνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ηε ζσζηή ιεηηνπξγία ηνπ αηφκνπ ζε επίπεδν πξνζσπηθφ, θνηλσληθφ θαη επαγγεικαηηθφ πξνθαιψληαο ζπλαηζζήκαηα πφλνπ, ιχπεο θαη έληνλνπ άγρνπο. ε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο, απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά απνθαινχληαη Γηαηαξαρέο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο (Carson & Butcher, 1992). χκθσλα κε ηνλ Frances (1980), φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Carson & Butcher (1992), πξφθεηηαη γηα ηηο αθξαίεο εθθξάζεηο ησλ βαζηθψλ θπζηνινγηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο πξνζσπηθφηεηαο (π.ρ. εηιηθξίλεηα, επηζεηηθφηεηα, επαηζζεζία), πνπ είλαη παξφληα ζε θάζε άηνκν, αιιά ζηηο πεξηπηψζεηο ησλ δηαηαξαρψλ θζάλνπλ ζε ζεκείν ππεξβνιήο (Carson & Butcher, 1992). πλεπψο, ηα άηνκα πνπ παξνπζηάδνπλ Γηαηαξαρέο Πξνζσπηθφηεηαο, κπνξεί λα δηαθξίλνληαη απφ ηα ίδηα ζηνηρεία πξνζσπηθφηεηαο πνπ ζπλαληάκε θαη ζηνπο εαπηνχο καο θαη ζηνπο γχξσ θαηά θφξνλ, φκσο εκθαλίδνπλ ηελ ηάζε λα ππεξρξεζηκνπνηνχλ έλα κηθξφ αξηζκφ ζηξαηεγηθψλ κε ηξφπν άθακπην, αθφκα θαη φηαλ είλαη εκθαλέο φηη θάηη ηέηνην απνβαίλεη βιαπηηθφ γηα ηνπο ίδηνπο. Γηα ηνπο αλζξψπνπο απηνχο είλαη εμαηξεηηθά δχζθνιν λα

47 εθηηκήζνπλ ζσζηά ηηο θαηαζηάζεηο θαη λα επηιέμνπλ ηνλ θαηάιιειν ηξφπν αληηκεηψπηζεο κέζα απφ ην εχξνο ησλ δηαζέζηκσλ ζηξαηεγηθψλ. Σν DSM-IV νξίδεη ηε Γηαηαξαρή ηεο Πξνζσπηθφηεηαο σο ηνλ εθηεηακέλα δπζπξνζαξκνζηηθφ, άθακπην ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζπκπεξηθεξφκαζηε θαη βηψλνπκε εζσηεξηθέο εκπεηξίεο θαη ν νπνίνο δηαθνξνπνηείηαη θαηά πνιχ απφ ηηο πξνζδνθίεο ηεο θνπιηνχξαο ηνπ αηφκνπ. Απηφο ν ηξφπνο ζπκπεξηθνξάο είλαη αηζζεηφο ζε θάζε έθθξαζε ηεο δσήο καο θαη έθδεινο ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο δξαζηεξηφηεηάο καο. Παξνπζηάδεηαη ζηελ αξρή ηεο εθεβείαο ή λσξίο ζηελ ελήιηθε δσή, είλαη ζηαζεξφο ζηε δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ θαη ζε δηαθνξεηηθέο θαηαζηάζεηο, θαη εκπνδίδεη ηελ ιεηηνπξγία ηνπ αηφκνπ ζε θνηλσληθφ θαη ζε επαγγεικαηηθφ επίπεδν. Σέινο, θάπνηεο θνξέο, φρη πάληα, νδεγεί ζε ζπλαηζζήκαηα πφλνπ, άγρνπο θαη ςπρηθήο ηαιαηπσξίαο (Carson & Butcher, 1992). πλήζσο, ηα άηνκα πνπ ππνθέξνπλ απφ Γηαηαξαρέο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο δελ αηζζάλνληαη αλαζηάησζε, δπζθνξία ή άγρνο θαη δελ έρνπλ θίλεηξν γηα λα αιιάμνπλ ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπο. Γελ ράλνπλ επαθή κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα θαη δελ παξνπζηάδνπλ απνδηνξγαλσκέλε ζπκπεξηθνξά (Beck & Freeman 1990). ηηο πεξηζζφηεξεο δηαηαξαρέο, νη αζζελείο αλαζηαηψλνληαη απφ ηα ζπκπηψκαηά ηνπο, ηα νπνία ζεσξνχλ μέλα, δπζηνληθά ή αζχκθσλα κε ην εγψ ηνπο. Αληίζεηα, ζηηο Γηαηαξαρέο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο ηα ζπκπηψκαηα βηψλνληαη απφ ηνλ αζζελή σο ζπληνληθά/ζχκθσλα κε ην εγψ ηνπο, ζπλεπψο απφ ηελ νπηηθή γσλία ηνπ αζζελνχο δελ ζπκβαίλεη θάηη αλεζπρεηηθφ κε ηνπο ίδηνπο, δελ θάλνπλ θάηη ιάζνο. Απελαληίαο, ζεσξνχλ φηη ηα πξάγκαηα γχξσ ηνπο δελ ιεηηνπξγνχλ φπσο ζα έπξεπε θαη αηζζάλνληαη φηη δελ κπνξνχλ λα θάλνπλ ηίπνηα λα αιιάμνπλ ηνλ θφζκν, εθηφο θαη αλ νη άιινη γχξσ ηνπο αξρίζνπλ λα αιιάδνπλ ζπκπεξηθνξά (Kay, Tasman & Lieberman, 1999). Έηζη, πνιχ ζπρλά νη πάζρνληεο απηνί ζα αλαδεηήζνπλ έλα πεξηβάιινλ πνπ λα είλαη ζπκβαηφ κε ηηο ηδηαίηεξεο ζηξαηεγηθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ, έλα πεξηβάιινλ δειαδή πνπ λα κπνξεί λα ηνπο αληέμεη. Απηφ δε ζπκβαίλεη ζπρλά θαη δελ είλαη θαζφινπ εχθνιν θαζψο ηα άηνκα απηά, πνπ φπσο πξναλαθέξζεθε δελ αηζζάλνληαη δπζθνξία κε ηε ζπκπησκαηνινγία ηνπο, πξνθαινχλ έληνλε ζπλαηζζεκαηηθή δπζθνξία θαη αλαζηάησζε ζηα άηνκα ηνπ πεξηβάιινληνο ζην νπνίν δνπλ (Beck & Freeman 1990). Οη Γηαηαξαρέο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο δε ζεσξνχληαη ηφζν ζνβαξέο φζν άιιεο δηαηαξαρέο (ζρηδνθξέλεηα, αγρψδεο δηαηαξαρέο, δηαηαξαρέο ηνπ ζπλαηζζήκαηνο), αιιά έρεη εηπσζεί απφ ηνπο Carson θαη Butcher (1992) φηη ηα άηνκα, πνπ ππνθέξνπλ απφ Γηαηαξαρέο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο, κπνξνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ ζηνπο γχξσ ηνπο ηφζεο δπζθνιίεο φζεο αληηκεησπίδνπλ θαη νη ίδηνη κε ηεο αζζέλεηά ηνπο. Άλζξσπνη, πνπ θξνληίδνπλ ή δνπλ κε αλζξψπνπο, πνπ ππνθέξνπλ απφ Γηαηαξαρέο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο, ραξαθηεξίδνπλ ηνπο

48 αζζελείο σο αλζξψπνπο ππεξβνιηθά ελνριεηηθνχο, απξφβιεπηνπο, πνπ δχζθνια κπνξεί θαλείο λα ηνπο ρεηξηζηεί θαη λα ηνπο αληηκεησπίζεη ζε θαζεκεξηλή βάζε. Οη Γηαηαξαρέο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο, ινηπφλ, έρνπλ αξλεηηθή επίδξαζε θαη απνηεινχλ πξφβιεκα ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ηνπ αζζελνχο θαη ν βαζκφο ηεο δπζιεηηνπξγίαο απηήο πνηθίιιεη θαη θηλείηαη αλάκεζα ζε αζζελείο ρακειήο ιεηηνπξγηθφηεηαο, πνπ αδπλαηνχλ αθφκα θαη λα δηαηεξήζνπλ κηα ζηαζεξή δνπιεηά, θαη ζε αζζελείο πςειήο ιεηηνπξγηθφηεηαο, πνπ κπνξεί λα πξνζαξκφδνληαη θαλνληθά ζηηο απαηηήζεηο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο, αιιά παξνπζηάδνπλ ζνβαξά πξνβιήκαηα ζην λα δηαηεξήζνπλ ψξηκεο, πγηείο θαη ηθαλνπνηεηηθέο ζρέζεηο

49 ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ 6. ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ 6.1. ΚΟΠΟ ΚΑΗ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΑ ΔΡΧΣΖΜΑΣΑ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ θνπφο ηεο παξνχζαο κειέηεο είλαη ε δηεξεχλεζε ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ηνπ Δθθνβηζκνχ / Θπκαηνπνίεζεο, ηεο Παηδηθήο Καηάζιηςεο θαη ηεο Πξνζσπηθφηεηαο ζε καζεηέο ηεο πξνεθεβηθήο ειηθίαο. Σα άκεζα ζρεηηθά κε απηφλ ηνλ πξνβιεκαηηζκφ εξεπλεηηθά εξσηήκαηα αλαιχνληαη παξαθάησ. Λακβάλνληαο ππφςε φηη ε Κιίκαθα Δθθνβηζκνχ θαη Θπκαηνπνίεζεο θαηαζθεπάζηεθε γηα ηηο αλάγθεο ηεο ειιεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο, κε βάζε θπξίσο ηελ μελφγισζζε βηβιηνγξαθία θαη ην Δξσηεκαηνιφγην ησλ Πέληε Παξαγφλησλ γηα Παηδηά θαη ε Κιίκαθα Καηαγξαθήο ηεο Παηδηθήο Καηάζιηςεο ρξεζηκνπνηήζεθαλ απηνχζηα ρσξίο λα ιεθζνχλ ππφςε νη ηδηαηηεξφηεηεο ηεο ειιεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο, ηα δεδνκέλα ηεο παξνχζαο έξεπλαο ζα απνθιείζνπλ νξηζκέλεο απφ ηηο πξνηεηλφκελεο δηαζηάζεηο ηνπο. ΔΔ 1 : Θα ππνζηεξίμνπλ επαξθψο ηα δεδνκέλα ηεο παξνχζαο έξεπλαο ηελ παξαγνληηθή δνκή θαη ηελ αμηνπηζηία ησλ εξεπλεηηθψλ εξγαιείσλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ θαη εηδηθφηεξα ηεο Κιίκαθαο Δθθνβηζκνχ θαη Θπκαηνπνίεζεο, ηεο ειιεληθήο έθδνζεο ηνπ Eξσηεκαηνινγίνπ Πέληε Παξαγφλησλ γηα Παηδηά (BFQ-C) θαη ηεο Κιίκαθαο Καηαγξαθήο ηεο Παηδηθήο Καηάζιηςεο (CDI.); Τ 1 : Απφ ηα δεδνκέλα ηεο παξνχζαο έξεπλαο δε ζα ππνζηεξηρζνχλ επαξθψο νη παξαγνληηθέο δνκέο ησλ πξναλαθεξζέλησλ Κιηκάθσλ. Σν θχιν δηαθνξνπνηεί ζεκαληηθά ηελ εκπινθή ζην θαηλφκελν ηνπ Δθθνβηζκνχ / Θπκαηνπνίεζεο, θαζψο ε εκπινθή ησλ αγνξηψλ ζε πεξηζηαηηθά εθθνβηζκνχ είλαη κεγαιχηεξε απφ απηή ησλ θνξηηζηψλ (Andreou & Metallidou, 2004) θαη ηα αγφξηα ζπκαηνπνηνχληαη πην ζπρλά απφ ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο ζπγθξηηηθά κε ηα θνξίηζηα (Pepler et al., 2006). Σα αγφξηα εκθαλίδνπλ πςειφηεξε βαζκνινγία ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο Δμσζηξέθεηαο θαη ηνπ Νεπξσηηζκνχ ζε ζρέζε κε ηα θνξίηζηα (Feingold, 1994). Χο πξνο ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ, ζχκθσλα κε ηνλ Olweus (1994) δελ παξαηεξήζεθε θάπνηνο ζπζρεηηζκφο αλάκεζα ζηα επίπεδα επηζεηηθφηεηαο ησλ αγνξηψλ θαη ηνπ θνηλσληθννηθνλνκηθνχ επηπέδνπ ηεο νηθνγέλεηάο ηνπο. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο

50 Πξνζσπηθφηεηαο εθθξάδνπλ αηνκηθέο δηαθνξέο νη νπνίεο είλαη ζηαζεξέο ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, ππφθεηληαη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ζε βηνινγηθέο επηδξάζεηο θαη δε κεηαβάιινληαη ζεκαληηθά απφ πεξηβαιινληηθνχο παξάγνληεο φπσο ε θνηλσληθή ηάμε θαη ε νηθνγέλεηα (Pervin & John, 1999). ΔΔ 2 : Θα αλαδεηρζνχλ απφ ηα δεδνκέλα ηεο παξνχζαο έξεπλαο επηδξάζεηο ησλ θνηλσληθν-δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ καζεηψλ (θχιν, κνξθσηηθφ επίπεδν γνλέσλ) ζηνλ Δθθνβηζκφ / Θπκαηνπνίεζε, ηελ Πξνζσπηθφηεηα θαη ηελ Καηάζιηςε; Τ 2α : Σα δεδνκέλα ηεο έξεπλαο ζα αλαδείμνπλ δηαθπιηθέο δηαθνξέο ζηνλ Δθθνβηζκφ / Θπκαηνπνίεζε, ηελ Πξνζσπηθφηεηα θαη ηελ Καηάζιηςε. Τ 2β : Σα δεδνκέλα ηεο έξεπλαο δε ζα αλαδείμνπλ επηδξάζεηο ηνπ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ ησλ γνλέσλ ζηνλ Δθθνβηζκφ / Θπκαηνπνίεζε, ηελ Πξνζσπηθφηεηα θαη ηελ Καηάζιηςε. Οη καζεηέο κε Καηάζιηςε κπνξεί λα εθδειψζνπλ απνδηνξγαλσκέλε θαη αξλεηηθή επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά απέλαληη ζηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο, δειαδή αζθψληαο Λεθηηθή ή σκαηηθή βία. Οη εζσηεξηθεπκέλεο δηαηαξαρέο (θαηάζιηςε, άγρνο) έρνπλ ζπζρεηηζηεί κε ηνλ Δθθνβηζκφ. Σα παηδηά πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο αγρψδε ηείλνπλ λα εκθαλίδνπλ κεγαιχηεξν θίλδπλν ζην λα ραξαθηεξηζηνχλ σο ζχηεο. Σέινο, βξέζεθε φηη ε Θπκαηνπνίεζε ζπζρεηίδεηαη κε ην άγρνο, ελψ ν Δθθνβηζκφο κε πςειφηεξα πνζνζηά Καηάζιηςεο (Troy & Sroufe, 1987, φπσο αλαθέξεηαη ζηε Craig (1998). πλεπψο: ΔΔ 3 : Βάζεη ησλ δεδνκέλσλ ηεο παξνχζαο έξεπλαο ζα ππνζηεξηρηεί φηη ν Δθθνβηζκφο / Θπκαηνπνίεζε ζπζρεηίδεηαη ζεηηθά κε ηελ Παηδηθή Καηάζιηςε; Τ 3 : Ο Δθθνβηζκφο / Θπκαηνπνίεζε ζα ζπζρεηίδεηαη ζεηηθά κε ηελ Παηδηθή Καηάζιηςε. χκθσλα κε πξνεγνχκελεο κειέηεο, ηα ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο Πξνζσπηθφηεηαο, φπσο ε Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα, ζπλδένληαη ζεηηθά κε ηηο πγηείο θνηλσληθέο ζρέζεηο θαη αξλεηηθά κε πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο. Παηδηά κε πςειή βαζκνινγία ζε απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά, ηείλνπλ λα ζπκπεξηθέξνληαη κε επζπιαρλία, εκπηζηνζχλε θαη ζέιεζε γηα βνήζεηα, ελψ είλαη ζε ζέζε λα δηαηεξήζνπλ θαιέο θνηλσληθέο ζρέζεηο κε ηνπο άιινπο (Campbell, 2002). Παξάιιεια, παηδηά κε ρακειή βαζκνινγία ζηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα θαη ηελ Δπζπλεηδεζία, παξνπζηάδνπλ θνηλσληθά πξνβιήκαηα θαη πξνβιήκαηα δηαγσγήο (Ehrler & Evans, 1999). ΔΔ 4 : Θα πξνθχςεη απφ ηα δεδνκέλα ηεο παξνχζαο έξεπλαο φηη ηα ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο Πξνζσπηθφηεηαο ζπζρεηίδνληαη αξλεηηθά κε ηνλ Δθθνβηζκφ / Θπκαηνπνίεζε;

51 Τ 4 : Σα ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο Πξνζσπηθφηεηαο ζα ζπζρεηίδνληαη αξλεηηθά κε ηνλ Δθθνβηζκφ / Θπκαηνπνίεζε. Σν ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ Νεπξσηηζκνχ, ην νπνίν πεξηγξάθεη ηελ ηάζε ηνπ αηφκνπ λα βηψλεη αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα έρεη ζπζρεηηζηεί κε ηελ επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά. πγθεθξηκέλα, ν πςειφο δείθηεο Νεπξσηηζκνχ θαίλεηαη λα ζρεηίδεηαη κε ηελ αληηδξαζηηθή επηζεηηθφηεηα, φπνπ ην άηνκν δελ μεθηλά ή πξνθαιεί ην επηζεηηθφ πεξηζηαηηθφ, αιιά πξνζπαζεί λα ακπλζεί απέλαληη ζε έλα απεηιεηηθφ εξέζηζκα ή ζε έλα πνπ εθιακβάλεηαη σο ηέηνην (Crick & Dodge, 1994). Δπίζεο, ν Νεπξσηηζκφο ζρεηίδεηαη κε ηε Θπκαηνπνίεζε θαη ηδηαίηεξα κε ηελ έκκεζε κνξθή ηεο (Mynard & Joseph, 1997). Σα άηνκα κε πςειή βαζκνινγία ζην Νεπξσηηζκφ, εκθαλίδνπλ έληνλν άγρνο θαη θαηάζιηςε, θαζψο θαη ρακειή απηνεθηίκεζε θαη έληνλε αλαζθάιεηα, ραξαθηεξηζηηθά ηα νπνία ζέηνπλ ην καζεηή ζε θίλδπλν Θπκαηνπνίεζεο (Orpinas & Horne, 2006). ΔΔ 5 : Θα πξνθχςεη φηη ε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφο, σο ραξαθηεξηζηηθφ ηεο Πξνζσπηθφηεηαο, ζπζρεηίδεηαη ζεηηθά κε ηνλ Δθθνβηζκφ / Θπκαηνπνίεζε; Τ 5 : Ζ πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφο, σο ραξαθηεξηζηηθφ ηεο Πξνζσπηθφηεηαο ζα ζπζρεηίδεηαη ζεηηθά κε ηνλ Δθθνβηζκφ / Θπκαηνπνίεζε. χκθσλα κε έξεπλα ησλ Gosling, Rentfrow θαη Swann (2003) βξέζεθε φηη ε Καηάζιηςε ζρεηίδεηαη αξλεηηθά κε ηελ Δμσζηξέθεηα, ηελ Δπζπλεηδεζία, ηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα θαη ηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα. ΔΔ 6 : Σα δεδνκέλα ηεο παξνχζαο έξεπλαο ζα αλαδείμνπλ αξλεηηθή ζπζρέηηζε ησλ ζεηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο Πξνζσπηθφηεηαο κε ηελ Παηδηθή Καηάζιηςε; Τ 6 : Σα ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο Πξνζσπηθφηεηαο ζα ζπζρεηίδνληαη αξλεηηθά κε ηελ Παηδηθή Καηάζιηςε. Σα άηνκα κε πςειή βαζκνινγία ζην Νεπξσηηζκφ εκθαλίδνπλ αξλεηηθέο ζπκπεξηθνξέο θαη είλαη πην επάισηα ζηελ αλάπηπμε ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ (Watson & Clark, 1984, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο McCrae & John, 1992). ε έξεπλα ησλ Zuckerman et al. (1993), πξνέθπςε φηη ε δηάζηαζε ηνπ Νεπξσηηζκνχ ζπζρεηίδεηαη κε ην άγρνο, ην ζπκφ, ηελ επηζεηηθφηεηα θαη ηελ θαηάζιηςε. ΔΔ 7 : Σα δεδνκέλα ηεο παξνχζαο έξεπλαο ζα αλαδείμνπλ ζεηηθή ζπζρέηηζε ηεο πλαηζζεκαηηθήο Αζηάζεηαο / Νεπξσηηζκνχ, σο ραξαθηεξηζηηθφ ηεο Πξνζσπηθφηεηαο, κε ηελ Παηδηθή Καηάζιηςε;

52 Τ 7 : Θα πξνθχςεη ζεηηθή ζπζρέηηζε ηεο πλαηζζεκαηηθήο Αζηάζεηαο / Νεπξσηηζκνχ κε ηελ Παηδηθή Καηάζιηςε ΓΔΗΓΜΑ Σν δείγκα απνηέιεζαλ 282 καζεηέο θαη καζήηξηεο ηεο πέκπηεο θαη ηεο έθηεο ηάμεο Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ πνπ επηιέρζεθαλ απφ Γεκνηηθά ζρνιεία ησλ πεξηνρψλ ηεο Αιεμαλδξνχπνιεο, ηεο Διεπζεξνχπνιεο Καβάιαο θαη ηεο Οξκχιηαο Υαιθηδηθήο. Ζ επηινγή ησλ καζεηψλ έγηλε ζχκθσλα κε ηηο αξρέο ηεο δηαζεζηκφηεηαο θαη ηεο πξνζβαζηκφηεηαο θαη θαηά ζπλέπεηα ην δείγκα ήηαλ επθαηξηαθφ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηελ έξεπλα ζπκκεηείραλ 159 (56,4%) αγφξηα, 122 (43,25%) θνξίηζηα θαη ζε έλα εξσηεκαηνιφγην δελ ήηαλ ζεκεησκέλν ην θχιν (βι. Παξάξηεκα Β Γξάθεκα 1). Ζ ειηθία ησλ ππνθεηκέλσλ ηνπ δείγκαηνο θπκαηλφηαλ απφ 9 έσο 14 έηε. ζνλ αθνξά ζηελ ηάμε θνίηεζεο ησλ ζπκκεηερφλησλ, 141 καζεηέο (50%) θνηηνχζαλ ζηελ Δ ηάμε Γεκνηηθνχ θαη 141 καζεηέο (50%) θνηηνχζαλ ζηελ Σ ηάμε Γεκνηηθνχ (βι. Παξάξηεκα Β Γξάθεκα 2). Αλαθνξηθά κε ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ (βι. Παξάξηεκα Β Γξάθεκα 3), ζην δείγκα ηεο παξνχζαο έξεπλαο ππήξραλ 36 (12,8%) καζεηέο απφ νηθνγέλεηεο ρακεινχ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ, 66 (23,4%) καζεηέο απφ νηθνγέλεηεο κέηξηνπ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ, 117 (41,5%) καζεηέο απφ νηθνγέλεηεο πςεινχ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ θαη 63 (22,3%) καζεηέο πνπ απάληεζαλ φηη δελ ήμεξαλ ή φηη δελ ήζειαλ λα απαληήζνπλ (γηα ηνλ ηξφπν πξνζδηνξηζκνχ ηνπ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ ηεο νηθνγέλεηαο βι. ελφηεηα ) ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΑ ΔΡΓΑΛΔΗΑ Σα εξεπλεηηθά εξγαιεία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ παξνχζα έξεπλα γηα ηε ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ ελζσκαηψζεθαλ ζε έλα εξσηεκαηνιφγην, ην νπνίν απνηειείηαη απφ πέληε κέξε. Σν πξψην πεξηιακβάλεη ηα θνλσληθν-δεκνγξαθηθά ζηνηρεία ησλ ζπκκεηερφλησλ, δειαδή ην θχιν, ηελ ειηθία, ηελ ηάμε θνίηεζεο θαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ. Σν δεχηεξν αμηνινγεί ηνλ Δθθνβηζκφ, ην ηξίην αθνξά ηελ Πξνζσπηθφηεηα, ην ηέηαξην ηελ Καηάζιηςε θαη ην πέκπην αμηνινγεί ηε Θπκαηνπνίεζε. Αλαιπηηθφηεξα, νη θιίκαθεο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηε κέηξεζε θάζε ελλνηνινγηθήο θαηαζθεπήο πεξηγξάθνληαη παξαθάησ

53 Μοπθυηικό επίπεδο γονέυν ην πξψην κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, ηα δεδνκέλα θσδηθνπνηήζεθαλ γηα ηελ επθνιφηεξε ζηαηηζηηθή ηνπο επεμεξγαζία. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ ησλ καζεηψλ αθνξνχζε μερσξηζηά ηε κφξθσζε ηνπ παηέξα θαη ηεο κεηέξαο θαη κεηξήζεθε ζε 7βάζκηα θιίκαθα φπνπ 1 = κεξηθέο ηάμεηο ηνπ Γεκνηηθνχ, 2 = ηειείσζε ην Γεκνηηθφ, 3 = ηειείσζε ην Γπκλάζην, 4 = ηειείσζε ην Λχθεην, 5 = ηειείσζε Αλψηεξε ρνιή, 6 = ηειείσζε ην Παλεπηζηήκην θαη 0 = δελ μέξσ / δελ απαληψ. ηε ζπλέρεηα, ε θιίκαθα απηή αλαθσδηθνπνηήζεθε ζε 4βάζκηα σο εμήο: 0 = δελ απάληεζε, 1 = θνίηεζε ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε, 2 = θνίηεζε ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη 3 = θνίηεζε ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε. Έπεηηα, νη κεηαβιεηέο ηεο κφξθσζεο ησλ δχν γνλέσλ ζπλνςίζηεθαλ ζε κία κε ηνλ αθφινπζν ηξφπν: 0 = καζεηήο, ν νπνίνο δε ζπκπιήξσζε ην κνξθσηηθφ επίπεδν γηα θαλέλαλ απφ ηνπο δχν γνλείο (0-0), 1 = καζεηήο ηνπ νπνίνπ ηνπιάρηζηνλ ν έλαο γνλέαο ηειείσζε ηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη ν άιινο δελ ηειείσζε ηελ ηξηηνβάζκηα (1-0, 1-1, 1-2, 0-1, 2-1, 2-0, 0-2), 2 = καζεηήο ηνπ νπνίνπ θαη νη δχν γνλείο ηειείσζαλ κφλν ηε δεπηεξνβάζκηα ή ν έλαο ηειείσζε κφλν ηελ πξσηνβάζκηα θαη ν άιινο ηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε (2-2, 1-3, 3-1) θαη 3 = καζεηήο ηνπ νπνίνπ ηνπιάρηζηνλ ν έλαο γνλέαο έρεη ηειεηψζεη ηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη ν άιινο δελ έρεη ηειεηψζεη κφλν ηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε (3-0, 3-2, 3-3, 0-3, 2-3). Έηζη, θαηά ηελ επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ νη καζεηέο ηαμηλνκήζεθαλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο πνπ αθνξνχλ ην κνξθσηηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο: α) νηθνγέλεηεο, φπνπ ν έλαο ηνπιάρηζηνλ γνλέαο ηειείσζε ηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη ν άιινο δελ ηειείσζε ηελ ηξηηνβάζκηα, ραξαθηεξίζηεθαλ φηη δηαζέηνπλ ρακειφ κνξθσηηθφ επίπεδν, β) νηθνγέλεηεο, φπνπ θαη νη δχν γνλείο ηειείσζαλ κφλν ηε δεπηεξνβάζκηα ή ν έλαο ηειείσζε κφλν ηελ πξσηνβάζκηα θαη ν άιινο ηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε, ραξαθηεξίζηεθαλ σο κέηξηνπ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ θαη γ) νηθνγέλεηεο, φπνπ ν έλαο ηνπιάρηζηνλ γνλέαο είρε ηειεηψζεη ηελ ηξηηνβάζκηα θαη ν άιινο δελ είρε ηειεηψζεη κφλν ηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε, ραξαθηεξίζηεθαλ φηη δηαζέηνπλ πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν Κλίμακα Δκθοβιζμού για ηη μέηπηζη ηος βαθμού εμπλοκήρ ηυν μαθηηών ζε πεπιζηαηικά Δκθοβιζμού Γηα ηε κέηξεζε ηνπ βαζκνχ εκπινθήο ησλ παηδηψλ ζε θαηλφκελα Δθθνβηζκνχ ρξεζηκνπνηήζεθε ε θιίκαθα πνπ θαηαζθεπάζηεθε απφ ηε αξξνχδε (2009) γηα ηνπο ζθνπνχο

54 ηεο έξεπλαο πνπ δηελήξγεζε ζην πιαίζην εθπφλεζεο ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο εηδίθεπζεο. Ζ θιίκαθα θαηαζθεπάζηεθε, φπσο πεξηγξάθεη ε ίδηα, έπεηηα απφ εθηελή αλαζθφπεζε ηεο ζρεηηθήο κε ην ζέκα βηβιηνγξαθίαο θαη βάζεη εξεπλεηηθψλ εξγαιείσλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζε ζπλαθείο έξεπλεο γηα ην θαηλφκελν ηνπ Δθθνβηζκνχ / Θπκαηνπνίεζεο. Αλαιπηηθφηεξα, ε ηειηθή θιίκαθα ζπλίζηαην απφ 42 δειψζεηο, 8 εθ ησλ νπνίσλ (BV2, BP3, BV5, BP15, BV20, BV30, BB37) επηιέρηεθαλ απφ ηελ Κιίκαθα Δθθνβηζκνχ θαη Θπκαηνπνίεζεο (ΚΔΚΘΤ) ηνπ Kνkkinos (2007). Οη δειψζεηο BDR4, BDR8, BIR18, BP19 BIR24 θαη BIR28 επηιέρηεθαλ απφ ην εξσηεκαηνιφγην ηνπ Olweus (2001, 2004) θαη νη δειψζεηο ΒP9 θαη BV26 απφ ην εξσηεκαηνιφγην ηεο Nansel θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηεο (2001). Απφ ην εξσηεκαηνιφγην πνπ θαηαζθεχαζε ε Duffy (2004) επηιέρηεθαλ νη εμήο δειψζεηο: BP7, BP12, BDR14, BP17, BB23, BIR31, BP33, BIR35, BP36, BIR38 θαη BB42, ελψ ηξεηο δειψζεηο (BDR22, BDR25, V40) πξνέξρνληαη απφ ηε βηβιηνγξαθηθή πεγή Peer Harassment in School: The Plight of the Vulnerable and Victimised (Crick et al., 2001). Οη δειψζεηο BB29, BB39, BDR10, ιήθζεθαλ απφ ηα εξσηεκαηνιφγηα ησλ Wolk θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηνπ (2001), ησλ Baldry θαη Franwinkel (2004). H δήισζε V13 θαηαζθεπάζηεθε απφ ηελ εξεπλήηξηα. Σέινο, νη ππφινηπεο νθηψ δειψζεηο (F1, F6, F11, F16, F21, F27, F34, F41) πξνέξρνληαη απφ ην εξσηεκαηνιφγην ηεο Arora (1987) «Εσή ζην ζρνιείν». Οη δειψζεηο κεηαθξάζηεθαλ θαη, φπνπ θξίζεθε αλαγθαίν, έγηλαλ ιεθηηθέο παξεκβάζεηο, πξνθεηκέλνπ λα γίλεη πην ζαθέο ην πεξηερφκελφ ηνπο, π.ρ. ε δήισζε "Με απνθάιεζε κε άζρεκα ιφγηα..." ηξνπνπνηήζεθε ζε "Μνπ κίιεζε άζρεκα...". Οη 42 δειψζεηο ηεο Κιίκαθαο Δθθνβηζκνχ απνηεινχζαλ νπζηαζηηθά ζπκπεξηθνξέο πνπ ήηαλ πηζαλφ λα εκθαλίζνπλ νη καζεηέο ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ θαη νη νπνίεο ζα κπνξνχζαλ λα θαηαλεκεζνχλ ζε έμη θαηεγνξίεο: α) Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο, β) Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο, γ) πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο, δ) Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ ε) Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ θαη ζη) Θεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά. Απφ απηέο, νη 34 ζπκπεξηθνξέο αμηνινγνχζαλ ηηο πέληε κνξθέο εθθνβηζηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ, ελψ νη ππφινηπεο 8 (F1, F6, F11, F16, F21, F27, F34, F41) ιεηηνπξγνχζαλ παξαπιαλεηηθά θαη αθνξνχζαλ ζεηηθέο θνηλσληθά ζπκπεξηθνξέο ηνπ ζρνιηθνχ βίνπ. πγθεθξηκέλα, ε δηάζηαζε ηνπ σκαηηθνχ Δθθνβηζκνχ πξνζδηνξηδφηαλ απφ 8 δειψζεηο (BP3, BP7, BP9, BP12, BP17, BP19, BP33, BP36), ελψ, απφ ηελ άιιε, νη δειψζεηο BV2, BV5, BV13, BV15, BV20, BV26, BV30, BV32 θαη BV40 αλαθέξνληαλ ζηε δηάζηαζε ηνπ Λεθηηθνχ Δθθνβηζκνχ. Ο πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο πξνζδηνξηδφηαλ απφ ηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ δειψζεσλ BB23, BB29, BB37, BB39 θαη BB42. Oη 12 δειψζεηο (ΒDR4, BDR8, BDR10, BDR13, BDR14, BIR18, BDR22, BIR24, BDR25, BIR28, BIR31,

55 BIR35, BIR38, BDR40) έζηγαλ ηε δηάζηαζε ηνπ Δθθνβηζκνχ ρέζεσλ. Απφ απηέο 6 δειψζεηο πεξηγξάθνπλ άκεζεο κνξθέο ζπκπεξηθνξάο Δθθνβηζκνχ ρέζεσλ (ΒDR4, BDR8, BDR10, BDR14, BDR22, BDR25), ελψ νη ππφινηπεο 6 έκκεζεο κνξθέο (BIR18, BIR24, BIR28, BIR31, BIR35, BIR38). Πίνακαρ 2. Καηαλνκή ησλ δειψζεσλ ηεο θιίκαθαο Δθθνβηζκνχ Α/α Φςζικόρ / ζυμαηικόρ εκθοβιζμόρ (8 ζηοισεία) Λεκηικόρ εκθοβιζμόρ (9 ζηοισεία) ςμπεπιθοπικόρ εκθοβιζμόρ (5 ζηοισεία) Άμεζορ εκθοβιζμόρ ζσέζευν (6 ζηοισεία) Έμμεζορ εκθοβιζμόρ ζσέζευν (6 ζηοισεία) Θεηική κοινυνική ζςμπεπιθοπά (8 ζηοισεία) 1 BP3 BV2 BB23 BDR4 BIR18 F1 2 BP7 BV5 BB29 BDR8 BIR24 F6 3 BP9 BV13 BB37 BDR10 BIR28 F11 4 BP12 BV15 BB39 BDR14 BIR31 F16 5 BP17 BV20 BB42 BDR22 BIR35 F21 6 BP19 BV26 BDR25 BIR38 F27 7 BP33 BV30 F34 8 BP36 BV32 F41 9 BV40 Ζ θαηαλνκή ησλ δειψζεσλ (βι. πίλαθα 1) έγηλε κε ηπραίν ηξφπν, πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζεί ε εμνηθείσζε ησλ ζπκκεηερφλησλ ζε θάπνηεο δηαζηάζεηο ηνπ θαηλνκέλνπ. Γηα ηελ θάζε δήισζε ε απαληεηηθή θιίκαθα πεξηιάκβαλε ηξεηο δηαβαζκίζεηο (0, 1, 2), νπνχ ην 0 ζήκαηλε θάζε κέξα ή ηηο πεξηζζόηεξεο κέξεο, ην 1 ιίγεο κέξεο ή κηα δπν θνξέο θαη ην 2 ηζνδπλακνύζε κε πνηέ. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ε Κιίκαθα Δθθνβηζκνχ, πνπ απνηεινχζε ην ηξίην κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, μεθηλνχζε κε ηελ παξάζεζε ηνπ νξηζκνχ ηνπ Δθθνβηζκνχ, φπσο απηφο ρξεζηκνπνηήζεθε ζηελ έξεπλα ησλ Kokkinos θαη Panagiotou (2004). H παξνπζίαζε ηνπ νξηζκνχ θξίζεθε απαξαίηεηε πξνθεηκέλνπ λα θαηαλνήζνπλ νη καζεηέο ηηο ηξεηο δηαζηάζεηο ηνπ Δθθνβηζκνχ (θπζηθή, ιεθηηθή, έκκεζε), θαζψο επίζεο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ, δειαδή ηνλ επαλαιακβαλφκελν θαη ζθφπηκν ραξαθηήξα ηνπ θαη ηελ αζπκκεηξία ηζρχνο κεηαμχ ζχηε θαη ζχκαηνο πνπ ηνλ δηαθξίλεη. Έπεηηα, δίλνληαλ νδεγίεο γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ηα ππνθείκελα έπξεπε λα ζθεθηνχλ γηα λα απαληήζνπλ ζηηο εξσηήζεηο. Αθνινπζνχζε ε εηζαγσγηθή θξάζε: «Καηά ηε δηάξθεηα απηήο ηεο εβδνκάδαο ζπκπεξηθέξζεθα ζε έλα ζπκκαζεηή ή κηα ζπκκαζήηξηά κνπ...» θαη έπνληαλ νη 42 δειψζεηο-ζπκπεξηθνξέο

56 Δπυηημαηολόγιο ηυν Μεγάλυν Πένηε Παπαγόνηυν για Παιδιά (Big Five Questionnaire for Children) Σν ηξίην κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ πεξηειάκβαλε ην εξσηεκαηνιφγην Big Five Questionnaire for Children (BFQ-C, Barbaranelli, Caprara, Rabasca & Pastorelli, 2003). Σν εξσηεκαηνιφγην ρξεζηκνπνηήζεθε απηνχζην, θαη απνηειεί κεηάθξαζε ηνπ αληίζηνηρνπ αγγιηθνχ. Απνηεινχληαλ απφ 65 δειψζεηο πνπ αθνξνχζαλ ζπλήζεηεο θαη ζπκπεξηθνξέο νη νπνίεο ελδερνκέλσο ραξαθηήξηδαλ ηα ππνθείκελα. Οη απαληήζεηο δίλνληαλ ζε κηα θιίκαθα πέληε δηαβαζκίζεσλ, απφ ην 1 έσο ην 5, ζηελ νπνία ην 1 = ηζρύεη ειάρηζηεο θνξέο ή ζρεδόλ πνηέ, ην 2 = ηζρύεη ιίγεο θνξέο ή ζπάληα, ην 3 = ηζρύεη κεξηθέο θνξέο, ην 4 = ηζρύεη ζπρλά θαη ην 5 = ηζρύεη ηηο πεξηζζόηεξεο θνξέο ή ζρεδόλ πάληα. Αλά δεθαηξείο νη πξνηάζεηο νκαδνπνηνχληαη θαη αμηνινγνχλ κηα απφ ηηο πέληε δηαζηάζεηο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο ζχκθσλα κε ην κνληέιν ησλ Μεγάισλ Πέληε Παξαγφλησλ ηεο Πξνζσπηθφηεηαο. Έηζη, νη πξνηάζεηο 1, 9, 14, 19, 23, 26, 35, 40, 42, 50, 55, 57 θαη 63 κεηξνχλ ηελ Δμσζηξέθεηα (Extraversion), νη 2, 11, 13, 16, 21, 27, 32, 38, 45, 47, 51, 60 θαη 64 ηελ Καιή Πξναίξεζε / Σπλεξγαηηθόηεηα (Agreeableness), νη 3, 7, 20, 22, 25, 28, 34, 37, 44, 48, 53, 56 θαη 65 ηελ Δπζπλεηδεζία (Conscientiousness), νη 4, 6, 8, 15, 17, 29, 31, 39, 41, 49, 54, 58 θαη 61 ηε Σπλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκόο (Neuroticism) θαη νη 5, 10, 12, 18, 24, 30, 33, 36, 43, 46, 52, 59 θαη 62 ηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκόηεηα (Openess to experience). Δπίζεο, εδψ πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ε δήισζε 56 αμηνινγείηαη αληίζηξνθα Κλίμακα Καηαγπαθήρ ηηρ Παιδικήρ Καηάθλιτηρ (Children Depression Inventory) Καηαζκεςή ηηρ Κλίμακαρ Καηαγπαθήρ ηηρ Παιδικήρ Καηάθλιτηρ CDI. H Κιίκαθα Καηαγξαθήο ηεο Παηδηθήο Καηάζιηςεο (Children Depression Inventory) πξνήιζε απφ ηελ Κιίκαθα Καηαγξαθήο ηεο Καηάζιηςεο ηνπ Beck (Beck Depression Inventory), ε νπνία είλαη έλα εξγαιείν απηναμηνιφγεζεο θαηαζιηπηηθψλ ζπκπησκάησλ γηα ελήιηθεο. Ζ θιίκαθα ηνπ Beck απνηειείηαη απφ 21 εξσηήζεηο, νη νπνίεο αμηνινγνχλ θιηληθά ζπκπηψκαηα ηεο Καηάζιηςεο (Beck, 1967). H Kovacs (1992) βαζηδφκελε ζηελ θιίκαθα ηνπ Beck, δηακφξθσζε φιεο ηηο εξσηήζεηο κε ηέηνην ηξφπν, ψζηε λα είλαη θαηάιιειεο γηα παηδηά θαη εθήβνπο θαη πξφζζεζε νξηζκέλεο εξσηήζεηο, νη νπνίεο εζηίαδαλ ζε ηνκείο πνπ ζρεηίδνληαη απνθιεηζηηθά κε ηηο ειηθίεο απηέο,

57 φπσο π.ρ. ε ζρνιηθή εξγαζία. Ζ απφθαζε λα ρξεζηκνπνηεζεί κηα θιίκαθα «ελειίθσλ» ζαλ πξφηππν γηα ηελ θαηαζθεπή κηαο αληίζηνηρεο θιίκαθαο γηα παηδηά ζηεξίρζεθε ζηελ εξεπλεηηθή βηβιηνγξαθία, ζχκθσλα κε ηελ νπνία, νη πξνεμάξρνπζεο εθδειψζεηο ησλ θαηαζιηπηηθψλ δηαηαξαρψλ ζε ελήιηθεο θαη παηδηά παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθέο νκνηφηεηεο κεηαμχ ηνπο (Kovaks θαη Beck, 1977). H θαηαζθεπή ηεο θιίκαθαο CDI. νινθιεξψζεθε ζε 4 θάζεηο (Kovacs, 1992). ηελ πξψηε θάζε, ην Μάξηην ηνπ 1975, πξνέθπςε ε αξρηθή έθδνζε ηεο θιίκαθαο γηα παηδηά κε ηε βνήζεηα κηαο νκάδαο ηππηθά αλαπηπζζφκελσλ παηδηψλ, ειηθίαο απφ 10 έσο 15 εηψλ, θαζψο θαη παηδηψλ ηεο ίδηαο ειηθίαο, ηα νπνία είραλ παξαπεκθζεί ζε εηδηθνχο γηα ςπρνινγηθά πξνβιήκαηα. Αθνχ εμεγήζεθε αηνκηθά ζε θάζε παηδί ν ζθνπφο γηα ηνλ νπνίν ρνξεγείηαη ε θιίκαθα απηή, δεηήζεθε ε γλψκε ηνπ θάζε παηδηνχ γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζα έπξεπε λα δηαηππσζνχλ νη εξσηήζεηο, έηζη ψζηε λα είλαη ζαθείο ζηα παηδηά. ηε θάζε απηή ε εξψηεζε ηεο θιίκαθαο Beck ζρεηηθά κε ην ζεμνπαιηθφ ελδηαθέξνλ αληηθαηαζηάζεθε κε κία εξψηεζε ζρεηηθή κε ηε κνλαμηά. Οη ππφινηπεο 20 εξσηήζεηο ηεο θιίκαθαο ησλ ελειίθσλ παξέκεηλαλ νπζηαζηηθά θαη ζηελ θιίκαθα γηα ηα παηδηά κε ειάζζνλεο ηξνπνπνηήζεηο. Δπίζεο, πξνζηέζεθαλ 5 αθφκε εξσηήζεηο, νη νπνίεο αλαθέξνληαλ ζηελ ιεηηνπξγηθφηεηα ζην ζρνιείν θαη ζηηο ζρέζεηο κε ζπλνκειίθνπο. Ζ πξνζαξκνγή ησλ εξσηήζεσλ απηψλ έγηλε ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο Alpert θαη Beck (1975). ηε δεχηεξε θάζε, ην Φεβξνπάξην ηνπ 1976, ε θιίκαθα ρνξεγήζεθε ζε παηδηά γεληθνχ θαη θιηληθνχ πιεζπζκνχ. Απφ ηε ζεκαζηνινγηθή θαη ελλνηνινγηθή αλάιπζε ησλ απαληήζεσλ πξνέθπςε κία δεχηεξε, αλαζεσξεκέλε εθδνρή ηεο θιίκαθαο, ε νπνία πεξηειάκβαλε κία αθφκε εξψηεζε ζρεηηθή κε ηελ απηνκνκθή. Ζ αλαζεσξεκέλε κνξθή ηεο θιίκαθαο ρνξεγήζεθε μαλά ζε παηδηά γεληθνχ θαη θιηληθνχ πιεζπζκνχ θαη ηα απνηειέζκαηα αλαιχζεθαλ ζχκθσλα κε ηηο βαζηθέο αξρέο ηεο ςπρνκεηξίαο. Απφ ηα επξήκαηα απηήο ηεο αλάιπζεο πξνέθπςε κία εληειψο λέα εθδνρή ηεο θιίκαθαο, ζηελ νπνία δχν απφ ηηο αξρηθέο 21 εξσηήζεηο («ληξνπή» θαη «απψιεηα βάξνπο») θαη δχν απφ ηηο πξφζζεηεο εξσηήζεηο («νηθνγελεηαθνί θαπγάδεο» θαη «απηνκνκθή») αληηθαηαζηάζεθαλ κε ηέζζεξηο λέεο εξσηήζεηο, νη νπνίεο είραλ εγθπξφηεηα θαη ήηαλ θαηάιιειεο γηα ηελ παηδηθή θαη εθεβηθή ειηθία. Ζ κειέηε ηεο θαηαλνκήο ησλ απαληήζεσλ ππέδεημε φηη νη εξσηήζεηο ζα έπξεπε λα έρνπλ ηε κνξθή πνιιαπιήο επηινγήο, κε ηξεηο δπλαηφηεηεο επηινγήο γηα θάζε εξψηεζε (Hodges et al, 1982). ηελ ηξίηε θάζε, ην Μάτν ηνπ 1977, ε ηειηθή εθδνρή ηεο θιίκαθαο ρνξεγήζεθε μαλά γηα πηινηηθή έξεπλα θαη ε ζπγγξαθέαο δήηεζε ηε γλψκε, ηελ θξηηηθή θαη ηηο παξαηεξήζεηο άιισλ εηδηθψλ

58 ηελ ηέηαξηε θάζε, ηνλ Αχγνπζην ηνπ 1979, απαιείθζεθε ε βαζκνινγία θάζε εξψηεζεο απφ ην έληππν ηεο θιίκαθαο, ψζηε λα κελ επεξεάδεηαη ν εμεηαδφκελνο (Smucker et al, 1986). Απφ ην 1977 κέρξη ζήκεξα ε θιίκαθα CDI. έρεη ππνζηεί εθηεηακέλν ςπρνκεηξηθφ έιεγρν ζε θπζηνινγηθνχο θαη θιηληθνχο πιεζπζκνχο παηδηψλ Πεπιγπαθή ηηρ Κλίμακαρ Καηαγπαθήρ ηηρ Παιδικήρ Καηάθλιτηρ CDI. Ζ θιίκαθα CDI. είλαη έλα εξγαιείν απηναμηνιφγεζεο ηεο Καηάζιηςεο, ην νπνίν έρεη ζρεδηαζηεί γηα παηδηά ζρνιηθήο θαη εθεβηθήο ειηθίαο. Δίλαη θαηάιιειε γηα παηδηά ειηθίαο απφ 7 έσο 17 εηψλ (Berndt, Schwartz & Kaiser, 1983). Απαηηεί ην ρακειφηεξν επίπεδν δεμηνηήησλ αλάγλσζεο απφ νπνηαδήπνηε άιιε θιίκαθα αμηνιφγεζεο ηεο Καηάζιηςεο γηα παηδηά (Kazdin & Petti, 1982). H θιίκαθα CDI. απνηειείηαη απφ 27 εξσηήζεηο θαη αμηνινγεί πνηνηηθά έλα επξχ θάζκα θαηαζιηπηηθψλ ζπκπησκάησλ φπσο θαηαζιηπηηθή δηάζεζε, έιιεηςε ηθαλφηεηαο επραξίζηεζεο, απαηζηνδνμία, δηαηαξαρέο ζηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ απηφλνκνπ λεπξηθνχ ζπζηήκαηνο (χπλν, φξεμε γηα θαγεηφ), αξλεηηθή αμηνιφγεζε ηνπ εαπηνχ θαη πξνβιήκαηα ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο. Αξθεηέο εξσηήζεηο ζρεηίδνληαη κε ηηο ζπλέπεηεο ηεο Καηάζιηςεο ζε ηνκείο πνπ αθνξνχλ εηδηθά ηα παηδηά, φπσο ην ζρνιείν. Απφ ηηο 27 εξσηήζεηο θξίζεθε ζθφπηκν γηα ηελ παξνχζα έξεπλα λα αθαιπεθεί μία εξψηεζε, ε νπνία αθνξνχζε ζηνλ απηνθηνληθφ ηδεαζκφ. Ζ απάληεζε ζε θάζε εξψηεζε είλαη κία επηινγή αλάκεζα ζε ηξεηο πξνηάζεηο. Σν παηδί επηιέγεη εθείλε ηελ πξφηαζε, ε νπνία πεξηγξάθεη θαιχηεξα ηε δηθή ηνπ θαηάζηαζε θαηά ηηο δχν ηειεπηαίεο εβδνκάδεο (παξνχζα θαηάζηαζε). Οη ηξεηο δπλαηφηεηεο επηινγήο βαζκνινγνχληαη κε 0, 1 ή 2 θαη ε κεγαιχηεξε βαζκνινγία ππνδειψλεη κεγαιχηεξε βαξχηεηα ηνπ αμηνινγνχκελνπ ζπκπηψκαηνο. Πίνακαρ 3. Ζ ζεκαζία ηεο βαζκνινγίαο ησλ εξσηήζεσλ ηεο θιίκαθαο CDI. Βαθμολογία επώηηζηρ ημαζία 0 απνπζία ζπκπηψκαηνο 1 ήπην ζχκπησκα 2 έληνλν ζχκπησκα

59 Ζ ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο πξνθχπηεη απφ ην άζξνηζκα ηεο βαζκνινγίαο ησλ 26 εξσηήζεσλ θαη θπκαίλεηαη απφ 0 έσο 52. Πεξίπνπ 50% ησλ εξσηήζεσλ μεθηλνχλ κε πξψηε ζηε ζεηξά ησλ επηινγψλ ηελ πξφηαζε, ε νπνία ππνδειψλεη παξνπζία έληνλνπ ζπκπηψκαηνο, ελψ ζηηο ππφινηπεο, νη επηινγέο έρνπλ αληίζηξνθε ζεηξά. Οη 26 εξσηήζεηο ηεο θιίκαθαο νκαδνπνηνχληαη ζε 5 ππνθιίκαθεο γηα θαζεκηά απφ ηηο νπνίεο, πξνθχπηεη κηα ζπλνιηθή επηκέξνπο βαζκνινγία. Οη ππνθιίκαθεο ηεο θιίκαθαο CDI. αληηζηνηρνχλ ζε 5 βαζηθέο θαηεγνξίεο ζπκπησκάησλ, νη νπνίεο ραξαθηεξίδνπλ ηελ θιηληθή εηθφλα ηεο Καηάζιηςεο (Kovacs, 1992) θαη είλαη νη εμήο: 1. Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε 2. Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα 3. Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα 4. Αλεδνλία 5. Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε Οη εξσηήζεηο, απφ ηηο νπνίεο απνηειείηαη θάζε ππνθιίκαθα, νκαδνπνηνχληαη ζηνπο πίλαθεο πνπ αθνινπζνχλ: Πίνακαρ 4. Τπνθιίκαθα Α ηεο θιίκαθαο CDI. ΤΠΟΚΛΗΜΑΚΑ Α: ΑΡΝΖΣΗΚΖ ΤΝΑΗΘΖΜΑΣΗΚΖ ΓΗΑΘΔΖ ΑΡΗΘΜΟ ΔΡΧΣΖΖ ΑΞΗΟΛΟΓΟΤΜΔΝΟ ΤΜΠΣΧΜΑ 1 Καηαζιηπηηθή δηάζεζε 7 Απαηζηνδνμία 8 Απηνθαηεγνξία 9 Ξεζπάζκαηα ζε θιάκαηα 10 Αλεζπρία 14 Αλαπνθαζηζηηθφηεηα ΤΝΟΛΟ: 6 εξσηήζεηο ΤΝΟΛΗΚΖ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΑ:

60 Πίνακαρ 5. Τπνθιίκαθα Β ηεο θιίκαθαο CDI. ΑΡΗΘΜΟ ΔΡΧΣΖΖ ΤΠΟΚΛΗΜΑΚΑ Β: ΓΗΑΠΡΟΧΠΗΚΑ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ 5 Καθή ζπκπεξηθνξά ΑΞΗΟΛΟΓΟΤΜΔΝΟ ΤΜΠΣΧΜΑ 11 Μεησκέλν θνηλσληθφ ελδηαθέξνλ 25 Αλππαθνή 26 Σζαθσκνί ΤΝΟΛΟ: 4 εξσηήζεηο ΤΝΟΛΗΚΖ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΑ: 0-8 Πίνακαρ 6. Τπνθιίκαθα Γ ηεο θιίκαθαο CDI. ΤΠΟΚΛΗΜΑΚΑ Γ: ΑΝΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΗΚΟΣΖΣΑ ΑΡΗΘΜΟ ΔΡΧΣΖΖ ΑΞΗΟΛΟΓΟΤΜΔΝΟ ΤΜΠΣΧΜΑ 3 Απηφ-ππνηίκεζε 12 Γπζθνιία ζρνιηθήο εξγαζίαο 23 Απηφ-ππνηίκεζε (ζε ζχγθξηζε κε ζπλνκειίθνπο) 24 Μείσζε ζρνιηθήο απφδνζεο ΤΝΟΛΟ: 4 εξσηήζεηο ΤΝΟΛΗΚΖ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΑ: 0-8 Πίνακαρ 7. Τπνθιίκαθα Γ ηεο θιίκαθαο CDI. ΤΠΟΚΛΗΜΑΚΑ Γ: ΑΝΖΓΟΝΗΑ ΑΡΗΘΜΟ ΔΡΧΣΖΖ ΑΞΗΟΛΟΓΟΤΜΔΝΟ ΤΜΠΣΧΜΑ 2 Αλεδνλία 15 Γηαηαξαρή χπλνπ 16 Κφπσζε 17 Διαηησκέλε φξεμε γηα θαγεηφ 18 σκαηηθά ελνριήκαηα 19 Αηζζήκαηα κνλαμηάο 20 Άξλεζε γηα ην ζρνιείν 21 Απνπζία θίισλ ΤΝΟΛΟ: 8 εξσηήζεηο ΤΝΟΛΗΚΖ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΑ:

61 Πίνακαρ 8. Τπνθιίκαθα Δ ηεο θιίκαθαο CDI. ΑΡΗΘΜΟ ΔΡΧΣΖΖ ΤΠΟΚΛΗΜΑΚΑ Δ: ΑΡΝΖΣΗΚΖ ΑΤΣΟΔΚΣΗΜΖΖ 4 Απαηζηνδνμία ΑΞΗΟΛΟΓΟΤΜΔΝΟ ΤΜΠΣΧΜΑ 6 Μίζνο γηα ηνλ εαπηφ 13 Αξλεηηθή εηθφλα ζψκαηνο 22 Αίζζεζε φηη δελ ην αγαπνχλ ΤΝΟΛΟ: 4 εξσηήζεηο ΤΝΟΛΗΚΖ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΑ: Αξιοπιζηία ηηρ Κλίμακαρ Καηαγπαθήρ ηηρ Παιδικήρ Καηάθλιτηρ CDI. Με ηνλ ππνινγηζκφ ηεο αμηνπηζηίαο εζσηεξηθήο ζπλέπεηαο (internal consistency reliability) πξνζδηνξίδεηαη ν βαζκφο ηεο ζπκθσλίαο κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ εξσηήζεσλ ηεο θιίκαθαο θαη δηαπηζηψλεηαη θαηά πφζνλ ε απάληεζε ζε δηαθνξεηηθέο εξσηήζεηο ηεο θιίκαθαο, δίλεη νπζηαζηηθά αλάινγα απνηειέζκαηα (Kovacs, 1992). Ζ αμηνπηζηία απηή είλαη ελδεηθηηθή ηεο πνηφηεηαο ηνπ ςπρνκεηξηθνχ εξγαιείνπ θαη κπνξεί λα κεηξεζεί αθελφο κε ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ ζπληειεζηή γεληθήο αμηνπηζηίαο άιθα ηνπ Cronbach (Cronbach alpha) θαη αθεηέξνπ κε ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ ζπληειεζηή ζπζρέηηζεο Pearson r κεηαμχ θάζε εξψηεζεο μερσξηζηά θαη ηεο ζπλνιηθήο θιίκαθαο. Ο ζπληειεζηήο αμηνπηζηίαο άιθα ηεο θιίκαθαο CDI. έρεη ππνινγηζηεί απφ πνιινχο εξεπλεηέο ζε δηαθνξεηηθά δείγκαηα παηδηψλ θαη εθήβσλ θαη έρεη βξεζεί φηη ε αμηνπηζηία εζσηεξηθήο ζπλέπεηαο ηεο θιίκαθαο CDI. ζεσξείηαη πςειή Δγκςπόηηηα ηηρ Κλίμακαρ Καηαγπαθήρ ηηρ Παιδικήρ Καηάθλιτηρ CDI. H εγθπξφηεηα ελφο ςπρνκεηξηθνχ εξγαιείνπ δείρλεη θαηά πφζνλ, ην εξγαιείν κεηξάεη απηφ, ην νπνίν πξννξίδεηαη λα κεηξήζεη (Παξαζθεπφπνπινο, 1993). Ζ εγθπξφηεηα πξνζδηνξίδεηαη κε δηάθνξεο κεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο. Κάζε πξνζέγγηζε αμηνινγεί δηαθνξεηηθφ είδνο εγθπξφηεηαο. Ζ θιίκαθα CDI. έρεη ρξεζηκνπνηεζεί ζε εθαηνληάδεο θιηληθέο θαη εξεπλεηηθέο κειέηεο θαη ε εγθπξφηεηα ηεο έρεη επηβεβαησζεί κε ηε ρξήζε πνιιψλ δηαθνξεηηθψλ ηερληθψλ (Kovacs, 1992). Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε εγθπξφηεηα «δηαθξηηηθήο ηθαλφηεηαο» ηεο θιίκαθαο CDI. (discriminant validity). H εγθπξφηεηα δηαθξηηηθήο ηθαλφηεηαο αλαθέξεηαη

62 ζηελ ηθαλφηεηα ηεο θιίκαθαο λα δηαθξίλεη αθελφο ηα θαηαζιηπηηθά παηδηά ζρνιηθήο ειηθίαο απφ ηα θπζηνινγηθά παηδηά ηεο ίδηαο ειηθίαο θαη αθεηέξνπ ηα παηδηά, ηα νπνία παξνπζηάδνπλ δηαθνξεηηθέο κνξθέο θαηαζιηπηηθψλ δηαηαξαρψλ κεηαμχ ηνπο. Τςεινχ βαζκνχ εγθπξφηεηα δηαθξηηηθήο ηθαλφηεηαο ηεο θιίκαθαο CDI. έρεη αλαθεξζεί απφ ηνπο Hodges, Smith θαη ζπλεξγάηεο (1990). Χζηφζν, ηα εξεπλεηηθά επξήκαηα δείρλνπλ φηη ε θιίκαθα CDI. έρεη πςεινχ βαζκνχ ηθαλφηεηα δηάθξηζεο, θπξίσο κεηαμχ θπζηνινγηθψλ θαη θαηαζιηπηηθψλ παηδηψλ, ελψ ε ηθαλφηεηα ηεο λα δηαθξίλεη δηαθνξεηηθέο θαηαζιηπηηθέο δηαηαξαρέο κεηαμχ ηνπο (π.ρ. κείδνλα θαηάζιηςε απφ δπζζπκηθή δηαηαξαρή) είλαη πνιχ κηθξφηεξε (Carey et al, 1987). Σν ηειεπηαίν απηφ εχξεκα κπνξεί λα ζεσξεζεί, θαηά θάπνην ηξφπν, αλακελφκελν, δεδνκέλνπ φηη ε θιηληθή εηθφλα ησλ δηαθνξεηηθψλ ηχπσλ Καηάζιηςεο είλαη παξφκνηα. χκθσλα κε απηά ζηνηρεία, ε θιίκαθα CDI. είλαη θαη εμνρήλ ρξήζηκε ζαλ εξγαιείν αλίρλεπζεο (screening) ηεο Καηάζιηςεο ζε παηδηά γεληθνχ πιεζπζκνχ Κλίμακα Θςμαηοποίηζηρ για ηη μέηπηζη ηος βαθμού εμπλοκήρ ηυν μαθηηών ζε πεπιζηαηικά Θςμαηοποίηζηρ Ζ Κιίκαθα Θπκαηνπνίεζεο απνηεινχζε ην πέκπην θαη ηειεπηαίν κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, πεξηιάκβαλε 42 ζπκπεξηθνξέο θαη απνζθνπνχζε ζηνλ εληνπηζκφ ησλ ζπκάησλ. ε απηή ηε θάζε νη καζεηέο έπξεπε λα αλαινγηζηνχλ φρη πιένλ ηε δηθή ηνπο ζπκπεξηθνξά απέλαληη ζηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο, αιιά ηε ζπκπεξηθνξά ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο απέλαληί ηνπο, ηε ζπρλφηεηα εκθάληζήο ηεο θαη λα απαληήζνπλ ζε ηξηηνβάζκηα θιίκαθα, φπσο αθξηβψο έπξαμαλ θαη ζην δεχηεξν κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Ζ δηαηχπσζε θαη ην πεξηερφκελν ησλ δειψζεσλ ήηαλ ίδηα κε απηή ηεο θιίκαθαο Δθθνβηζκνχ, κε ηηο απαξαίηεηεο φκσο ηξνπνπνηήζεηο σο πξνο ην πξφζσπν. ηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα ε Κιίκαθα Δθθνβηζκνχ δηαρσξίζηεθε απφ ηελ Κιίκαθα Θπκαηνπνίεζεο, φπσο αθξηβψο ζπζηήλεηαη ζηελ θιίκαθα ΚΔΚΘΤ, ψζηε λα απνηξαπεί ε εμνηθείσζε ησλ ζπκκεηερφλησλ κε ην πεξηερφκελν ησλ δειψζεσλ ΓΗΑΓΗΚΑΗΑ ΤΛΛΟΓΖ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ Πξηλ απφ ηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο πξαγκαηνπνηήζεθε πηινηηθή έξεπλα. ηα πιαίζηα απηήο, ην εξσηεκαηνιφγην δηαλεκήζεθε ζε πεξηνξηζκέλν αξηζκφ καζεηψλ (ηξεηο) πέκπηεο θαη έθηεο ηάμεο δεκνηηθνχ. Γελ ππήξμαλ απνξίεο θαη δπζθνιίεο ζηε ζπκπιήξσζε ηνπ

63 εξσηεκαηνινγίνπ, πνπ λα θαζηζηνχλ απαξαίηεηε νπνηαδήπνηε ηξνπνπνίεζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Γηα ηε ρνξήγεζε ησλ εξσηεκαηνινγίσλ δεηήζεθε ε έγθξηζε ησλ ζρνιηθψλ ζπκβνχισλ ησλ πεξηνρψλ θαη ησλ δηεπζπληψλ ησλ ζρνιείσλ, φπνπ δηελεξγήζεθε ε έξεπλα. Έπεηηα θαζνξίζηεθε ε εκέξα θαη ε ψξα ηεο επίζθεςεο κεηά απφ ζπλελλφεζε κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ ηεο ηάμεο, ψζηε λα κελ αλαζηαησζεί ην εκεξήζην πξφγξακκα ησλ καζεηψλ. Οη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο ζπκπιήξσζαλ ην εξσηεκαηνιφγην θαηά ηε δηάξθεηα θαλνληθψλ ζρνιηθψλ σξψλ θαη ε δηαδηθαζία θξάηεζε ζπλνιηθά κία δηδαθηηθή ψξα γηα θάζε ηάμε. Ζ δηαλνκή θαη ζπιινγή ησλ εξσηεκαηνινγίσλ δηελεξγήζεθε απφ ηνπο εξεπλεηέο. ζνλ αθνξά ζηηο νδεγίεο πνπ δφζεθαλ ζηνπο καζεηέο, εηπψζεθε φηη ην εξσηεκαηνιφγην πνπ ζα ζπκπιεξψζνπλ αθνξά ζηε ζρέζε ηνπο κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο, θαζψο θαη ζηηο ζθέςεηο θαη ζηα ζπλαηζζήκαηα πνπ κπνξεί λα ληψζεη έλα παηδί ηεο ειηθίαο ηνπο ζε δηάθνξεο πεξηζηάζεηο εληφο θαη εθηφο ζρνιείνπ. Έγηλε ε δηεπθξίληζε φηη ην εξσηεκαηνιφγην πνπ ζα ζπκπιεξψζνπλ δελ απνηειεί δηαγψληζκα θαη γηα ην ιφγν απηφ δελ ππάξρνπλ ζσζηέο ή ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο. Έηζη, επεηδή ην θάζε άηνκν δηαθέξεη απφ ην άιιν, ν θαζέλαο ζα δψζεη δηαθνξεηηθέο απαληήζεηο. Σνλίζηεθε επίζεο, φηη νη απαληήζεηο ηνπο είλαη πνιχ ζεκαληηθέο θαη ελδηαθέξνπζεο θαη γηα απηφ παξαθαινχληαη λα απαληήζνπλ φζν κπνξνχλ κε εηιηθξίλεηα ζε φιεο ηηο εξσηήζεηο. Σέινο, επηζεκάλζεθε ε δηαζθάιηζε ηεο αλσλπκίαο ησλ καζεηψλ

64 7. ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ ζνλ αθνξά ζηε δηαδηθαζία ηνπ ειέγρνπ ηεο παπαγονηικήρ δομήρ ησλ θιηκάθσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ δηελεξγήζεθαλ δηεξεπλεηηθέο παξαγνληηθέο αλαιχζεηο κε ζηφρν ηελ αμηνιφγεζε ηεο θαηαζθεπαζηηθήο εγθπξφηεηαο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Καηά ηηο παξαγνληηθέο αλαιχζεηο εθαξκφζηεθε ε κέζνδνο εμαγσγήο (extraction method) αλάιπζε θχξησλ ζπληζησζψλ (principal component analysis) κε νξζνγψληα πεξηζηξνθή ηχπνπ Varimax. Αξρηθά ππνινγηδφηαλ ν δείθηεο επάξθεηαο ηεο δεηγκαηνιεςίαο Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) θαη αλ ε ηηκή ηνπ θξηλφηαλ ηθαλνπνηεηηθή, εθηεινχληαλ νη παξαγνληηθέο αλαιχζεηο. ηελ παξνχζα εξγαζία ζεσξήζεθαλ σο ζεκαληηθέο νη θνξηίζεηο κε ηηκή άλσ ηνπ.3. Πξνθεηκέλνπ λα κεηξεζεί ε αξιοπιζηία ησλ Κιηκάθσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, εθαξκφζηεθε ε κέζνδνο αμηνπηζηίαο εζσηεξηθήο ζπλέπεηαο θαη ν δείθηεο αμηνπηζηίαο Cronbach s alpha. Οη ηηκέο ηνπ δείθηε απηνχ θπκαίλνληαη απφ 0 έσο 1, ελψ φζν πιεζηάδεη ηε κνλάδα ηφζν πην αμηφπηζην ζεσξείηαη ην εξσηεκαηνιφγην ΚΛΗΜΑΚΑ ΔΚΦΟΒΗΜΟΤ Παπαγονηική Γομή Κλίμακαρ Δκθοβιζμού Αλαθνξηθά κε ηελ Κιίκαθα Δθθνβηζκνχ, θξίζεθε ζθφπηκν λα δηαπηζησζεί αθελφο θαηά πφζν νη δειψζεηο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ νκαδνπνηνχληαλ ζε 6 δηαζηάζεηο θαη αθεηέξνπ αλ ε νκαδνπνίεζε γηλφηαλ ζχκθσλα κε ηνλ ηξφπν πνπ είρε πξνηαζεί. Ο δείθηεο επάξθεηαο ηεο δεηγκαηνιεςίαο Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) ππνινγίζηεθε ζε.88, ηηκή αξθεηά ηθαλνπνηεηηθή. ηελ πξψηε παξαγνληηθή αλάιπζε ζηελ νπνία δελ θαζνξίζηεθε ν αξηζκφο ησλ παξαγφλησλ ζχκθσλα κε ηνλ αξηζκφ ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ πξνέθπςαλ 11 παξάγνληεο θαη εμεγνχζαλ ην 64.3% ηεο δηαθχκαλζεο, πνζνζηφ πνπ παξέκελε ακεηάβιεην θαη κεηά ηελ πεξηζηξνθή ηνπο. Σν ππφινηπν 35.7% δελ ήηαλ εμεγήζηκν απφ ηνπο παξάγνληεο απηνχο θαη πηζαλφλ λα νθεηιφηαλ είηε ζηνλ ηξφπν πνπ απάληεζαλ νη καζεηέο είηε ζε κεζνδνινγηθά πξνβιήκαηα θαηαζθεπήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Χζηφζν, απφ ηελ παξαγνληηθή αλάιπζε πξνέθπςαλ παξάγνληεο ζηνπο νπνίνπο εληάζζνληαλ κεηαβιεηέο απφ δηαθνξεηηθέο νκάδεο απφ απηέο πνπ είραλ πξνθαζνξηζηεί

65 ηνλ ππώηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 11 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.79 σο.31. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 4 (BB37, BB23, BB39, BB42) απφ ηελ ηξίηε νκάδα (πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο), 1 (BP17) απφ ηελ πξψηε νκάδα (Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο), 3 (BV40, BV32, BV30) απφ ηε δεχηεξε νκάδα (Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο), 2 (BIR28, BIR35) απφ ηελ πέκπηε νκάδα (Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ) θαη 1 (ΒDR22) απφ ηελ ηέηαξηε νκάδα (Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ). ην δεύηεπο παπάγονηα εληάζζνληαλ 8 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.79 σο.49. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 3 (BP36, BP19, BP9) απφ ηελ πξψηε νκάδα (Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο), 2 (BV20, BV15) απφ ηε δεχηεξε νκάδα (Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο) θαη 3 (BIR18, BIR31, BIR38) απφ ηελ πέκπηε νκάδα (Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ). ηνλ ηπίηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.74 σο.67. Οη δειψζεηο πξνέξρνληαλ: 3 (BDR8, BDR4, BDR10) απφ ηελ ηέηαξηε νκάδα (Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ). ηνλ ηέηαπηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 5 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.69 σο.54. Οη δειψζεηο πξνέξρνληαλ: 5 (F6, F27, F21, F16, F1) απφ ηελ έθηε νκάδα (Θεηηθή Κνηλσληθή πκπεξηθνξά). ηνλ πέμπηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.67 σο.56. Οη δειψζεηο πξνέξρνληαλ:2 (BP7, BP12) απφ ηελ πξψηε νκάδα (Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο) θαη 1 (BV2) απφ ηε δεχηεξε νκάδα (Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο). ηνλ έκηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 2 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.72 σο.62. Οη δειψζεηο πξνέξρνληαλ: 1 (BV13) απφ ηε δεχηεξε νκάδα (Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο) θαη 1 (BP3) απφ ηελ πξψηε νκάδα (Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο). ηνλ έβδομο παπάγονηα εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.68 σο.42. Οη δειψζεηο πξνέξρνληαλ: 1 (BV26) απφ ηε δεχηεξε νκάδα (Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο), 1 (BIR24) απφ ηελ πέκπηε νκάδα (Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ) θαη 1 (ΒP33) απφ ηελ πξψηε νκάδα (Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο). ηνλ όγδοο παπάγονηα εληάζζνληαλ 2 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.78 σο.76. Οη δειψζεηο πξνέξρνληαλ: 2 (F41, F34) απφ ηελ έθηε νκάδα (Θεηηθή Κνηλσληθή πκπεξηθνξά). ηνλ έναηο παπάγονηα εληαζζφηαλ 1 δήισζε κε θφξηηζε.66. Ζ δήισζε (ΒV5) πξνεξρφηαλ απφ ηε δεχηεξε νκάδα (Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο)

66 ην δέκαηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 2 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.71 σο.39. Οη δειψζεηο πξνέξρνληαλ: 1 (BB29) απφ ηελ ηξίηε νκάδα (πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο) θαη 1 (BDR14) απφ ηελ ηέηαξηε νκάδα (Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ). ηνλ ενδέκαηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 2 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.67 σο Οη δειψζεηο πξνέξρνληαλ: 1 (BDR25) απφ ηελ ηέηαξηε νκάδα (Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ) θαη 1 (F11) απφ ηελ έθηε νκάδα (Θεηηθή Κνηλσληθή πκπεξηθνξά). Απφ ηελ πξψηε παξαγνληηθή αλάιπζε, φπσο πξναλαθέξζεθε, πξνέθπςαλ 11 παξάγνληεο, απφ ηνπο νπνίνπο κνλνδεισηηθφο αλαδείρηεθε ν έναηορ παπάγονηαρ. ζνλ αθνξά ζηηο πξνηεηλφκελεο δηαζηάζεηο ηεο Κιίκαθαο ηνπ Δθθνβηζκνχ, ν Φπζηθφο / σκαηηθφο, ν Λεθηηθφο, ν Έκκεζνο θαη ν Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ θάλεθε λα δηαζπάζηεθαλ πεξηζζφηεξν ζε ζρέζε κε ην πκπεξηθνξηθφ Δθθνβηζκφ θαη ηε Θεηηθή Κνηλσληθή πκπεξηθνξά. ηε ζπλέρεηα πξαγκαηνπνηήζεθε δεχηεξε παξαγνληηθή αλάιπζε, ζηελ νπνία θαζνξίζηεθε ν αξηζκφο ησλ παξαγφλησλ (έμη) ζχκθσλα κε ηνλ αξηζκφ ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Οη παξάγνληεο απηνί εμεγνχζαλ ην 50.27% ηεο δηαθχκαλζεο, πνζνζηφ πνπ παξέκελε ακεηάβιεην θαη κεηά ηελ πεξηζηξνθή ηνπο. Σν ππφινηπν 49.73% δελ ήηαλ εμεγήζηκν απφ ηνπο παξάγνληεο απηνχο θαη πηζαλφλ λα νθεηιφηαλ είηε ζηνλ ηξφπν πνπ απάληεζαλ νη καζεηέο είηε κεζνδνινγηθά πξνβιήκαηα θαηαζθεπήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Χζηφζν, απφ ηελ παξαγνληηθή αλάιπζε πξνέθπςαλ παξάγνληεο ζηνπο νπνίνπο εληάζζνληαλ κεηαβιεηέο απφ δηαθνξεηηθέο νκάδεο απφ απηέο πνπ είραλ πξνθαζνξηζηεί. ηνλ ππώηο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 9) εληάζζνληαλ 17 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.77 σο.42. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 4 (BV32, BV40, BV30, BV13) απφ ηε δεχηεξε νκάδα (Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο), 5 (BB37, BB39, BB23, BB29, BB42) απφ ηελ ηξίηε νκάδα (πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο), 5 (BIR28, BIR35, BIR38, BIR31, BIR18) απφ ηελ πέκπηε νκάδα (Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ) θαη 3 (BP19, BP36, BP33) απφ ηελ πξψηε νκάδα (Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο)

67 Πίνακαρ 9. Οη έμη παξάγνληεο θαη νη αληίζηνηρεο θνξηίζεηο δειψζεσλ κεηά ηελ νξζνγψληα πεξηζηξνθή ηχπνπ Varimax Μεηαβληηέρ BV32. Απνθάιεζα κε άζρεκα ιφγηα ηελ νηθνγέλεηά ηνπ/ηεο.77 BB37. Σνπ / ηεο έθιεςα ρξήκαηα ή άιια Παπάγονηερ πξνζσπηθά αληηθείκελα BV40. Σνλ / ηελ απείιεζα φηη δε ζα ηνλ έρσ θίιν/-ε, αλ δελ θάλεη ην δηθφ κνπ BB39. Σνλ / ηελ εμαλάγθαζα λα κνπ δψζεη απηφ πνπ έηξσγε (π.ρ. ζάληνπηηο, ηπξφπηηα) BIR28. Δίπα ςέκαηα γη απηφλ /απηήλ ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ.63 BIR35. Δίπα ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ λα κελ ηνλ/ ηελ έρνπλ θίιν/-ε πηα ή λα κελ ηνλ / ηελ θάλνπλ παξέα BV30. Σνλ / ηελ απνθάιεζα κε άζρεκα ιφγηα επεηδή δελ ηα πάεη θαιά κε ηα καζήκαηα BB23. Σνπ / ηεο έζθηζα επίηεδεο ην ηεηξάδην ή ην βηβιίν ηνπ / ηεο BIR38. Δίπα ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ: «Απηφλ / απηή δε ζα ηνλ / ηελ παίμνπκε».60 BIR31. Πξνζπάζεζα λα ραιάζσ ηε θηιία ηνπ/ ηεο κε άιινλ/-ε ζπκκαζεηή/-ηξηά ηεο BP19. Σνλ / ηελ θιείδσζα κέζα ζηελ ηάμε ή ζηηο ηνπαιέηεο BP36. Σνπ/ ηεο ηξάβεμα ηα καιιηά επίηεδεο BB29. Σνλ/ηελ εμαλάγθαζα λα κνπ δψζεη θάηη απφ ηελ θαζεηίλα ηνπ / ηεο (π. ρ κνιχβη ή ζβεζηήξη)

68 BIR18. Έζηεηια ζεκεηψκαηα κε άζρεκν πεξηερφκελν ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ, κε ζθνπφ λα ηνπο θάλσ λα ηνλ / ηελ αληηπαζήζνπλ BB42. Σνπ / ηεο πήξα θάηη απφ ηελ ηζάληα ηνπ / ηεο θαη ην έθξπςα BP33. Σνπ / ηεο έβαια ηξηθινπνδηά επίηεδεο BV13. Σνπ / ηεο είπα φηη δε ζέισ λα θαζίζσ καδί ηνπ / ηεο ζην ζξαλίν.42 BP9. Σνπ / ηεο έθαλα άζρεκεο ρεηξνλνκίεο BP3. Σνλ /ηελ ρηχπεζα ή ηνλ/ηελ θιφηζεζα.54 BV15. Σνλ / ηελ απνθάιεζα κε άζρεκα ιφγηα εμαηηίαο ηεο εκθάληζήο ηνπ / ηεο.53 BV20. Σνλ / ηελ απείιεζα BV5. Σνλ /ηελ απνθάιεζα κε άζρεκα ιφγηα επεηδή είλαη θαιφο/-ή καζεηήο/-ηξηα.52 BV2. Σνλ / ηελ απνθάιεζα κε άζρεκα ιφγηα εμαηηίαο ηεο θαηαγσγήο ηνπ/ηεο.52 BP12. Πξνζπάζεζα λα ηνλ / ηελ ηξαπκαηίζσ πεηψληαο αληηθείκελα επάλσ ηνπ / ηεο.48 BP7. Σνλ / ηελ γξαηζνχληζα ή ηνλ / ηελ ηζίκπεζα ρσξίο ιφγν.46 BP17. Σνλ/ ηελ έζπξσμα ή ηνλ / ηελ έξημα θάησ BIR24. Γηέδσζα θήκεο γη απηφλ / απηήλ πνπ δελ ηζρχνπλ BDR25. Δλψ κηινχζα κε άιια παηδηά, δηέθνςα, φηαλ πιεζίαζε θνληά κνπ.47 BV26. Σνλ/ηελ θνξφηδεςα εμαηηίαο ηνπ ηξφπνπ νκηιίαο ηνπ/ηεο.45 BDR22. Γελ ηνλ / ηελ πξνζθάιεζα ζην πάξηη ησλ γελεζιίσλ κνπ, ελψ πξνζθάιεζα φινπο ηνπο ππφινηπνπο ζπκκαζεηέο κνπ

69 BF6. Σνπ / ηεο είπα θάηη φκνξθν.76 BF1.Μνηξάζηεθα θάηη καδί ηνπ/ηεο.62 BF21. Σνπ / ηεο δάλεηζα θάηη BF16. Σνπ / ηεο έθαλα έλα δψξν BF27. Σνλ / ηελ βνήζεζα κε ηηο αζθήζεηο ζηελ ηάμε.54 BF11. Ήκνπλ πνιχ θαιφο / -ή καδί ηνπ / ηεο BDR8. Γελ ηνπ/ηεο έθαλα παξέα επίηεδεο.69 BDR4. Γελ έπαημα καδί ηνπ/ηεο επίηεδεο.65 BDR10. Γελ ηνπ / ηεο κηινχζα επίηεδεο.62 BDR14. Έθαλα φηη δελ ηνλ / ηελ είδα ή φηη δελ ηνλ/ ηελ άθνπζα, φηαλ πιεζίαζε θνληά κνπ.57 BF41. πδήηεζα καδί ηνπ / ηεο γηα θάηη πνπ είδε ζηελ ηειεφξαζε.73 BF34. πδήηεζα καδί ηνπ / ηεο γηα πξάγκαηα πνπ ηνλ / ηελ ελδηαθέξνπλ.65 Ζ πνιπζπιιεθηηθφηεηα ηνπ πξψηνπ απηνχ παξάγνληα νδήγεζε ζε λέα παξαγνληηθή αλάιπζε κφλν γη απηφλ, πξνθεηκέλνπ λα εμαρζνχλ αζθαιέζηεξα πνξίζκαηα γηα ηελ εξκελεία ηνπ (ΚΜΟ =.93). Απφ ηελ αλάιπζε πξνέθπςαλ ηξεηο λένη παξάγνληεο, φπσο παξαηίζεληαη ζηνλ Πίλαθα 10, νη νπνίνη εμεγνχζαλ ην 60.16% ηνπ ζπλφινπ ηεο δηαθχκαλζεο. ηνλ πξώην ππνπαξάγνληα (βι. Πίλαθα 10) εληάζζνληαλ 9 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.79 σο.53. Απφ ηηο δειψζεηο απηέο νη 2 (Β42, Β39) αθνξνχζαλ ζηνλ πκπεξηθνξηθφ Δθθνβηζκφ, νη 2 (Ρ19, Ρ36) ζην Φπζηθφ / σκαηηθφ Δθθνβηζκφ, νη 3 (V40, V32, V30) ζην Λεθηηθφ Δθθνβηζκφ θαη νη 2 (BIR31, BIR18) ζηνλ Έκκεζν Δθθνβηζκφ ρέζεσλ. ην δεύηεξν ππνπαξάγνληα (βι. Πίλαθα 10) εληάζζνληαλ 4 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.78 σο.53. Απφ ηηο δειψζεηο απηέο νη 3 (ΒΒ29, ΒΒ23, ΒΒ37) αθνξνχζαλ ζην πκπεξηθνξηθφ Δθθνβηζκφ θαη ε 1 (BIR28) ζηνλ Έκκεζν Δθθνβηζκφ ρέζεσλ

70 ηνλ ηξίην ππνπαξάγνληα (βι. Πίλαθα 10) εληάζζνληαλ 4 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.72 σο.45. Απφ ηηο δειψζεηο απηέο νη 2 (BIR35, BIR38) αθνξνχζαλ ζηνλ Έκκεζν Δθθνβηζκφ ρέζεσλ, ε 1 (V13) ζην Λεθηηθφ Δθθνβηζκφ θαη ε 1 (P33) ζην Φπζηθφ / σκαηηθφ Δθθνβηζκφ. Πίνακαρ 10. Οη ηξεηο ππνπαξάγνληεο ηνπ πξψηνπ παξάγνληα θαη νη αληίζηνηρεο θνξηίζεηο δειψζεσλ κεηά ηελ νξζνγψληα πεξηζηξνθή Μεηαβληηέρ Τποπαπάγονηερ B42. Σνπ / ηεο πήξα θάηη απφ ηελ ηζάληα ηνπ / ηεο θαη ην έθξπςα.79 P19. Σνλ / ηελ θιείδσζα κέζα ζηελ ηάμε ή ζηηο ηνπαιέηεο.67 V40. Σνλ / ηελ απείιεζα φηη δε ζα ηνλ έρσ θίιν/-ε, αλ δελ θάλεη ην δηθφ κνπ B39. Σνλ / ηελ εμαλάγθαζα λα κνπ δψζεη απηφ πνπ έηξσγε (π.ρ. ζάληνπηηο, ηπξφπηηα) IR31. Πξνζπάζεζα λα ραιάζσ ηε θηιία ηνπ/ ηεο κε άιινλ/-ε ζπκκαζεηή/-ηξηά ηεο IR18. Έζηεηια ζεκεηψκαηα κε άζρεκν πεξηερφκελν ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ, κε ζθνπφ λα ηνπο θάλσ λα ηνλ / ηελ αληηπαζήζνπλ.60 V32. Απνθάιεζα κε άζρεκα ιφγηα ηελ νηθνγέλεηά ηνπ/ηεο P36. Σνπ/ ηεο ηξάβεμα ηα καιιηά επίηεδεο V30. Σνλ / ηελ απνθάιεζα κε άζρεκα ιφγηα επεηδή δελ ηα πάεη θαιά κε ηα καζήκαηα B29. Σνλ/ηελ εμαλάγθαζα λα κνπ δψζεη θάηη απφ ηελ θαζεηίλα ηνπ / ηεο (π. ρ κνιχβη ή ζβεζηήξη).79 B23. Σνπ / ηεο έζθηζα επίηεδεο ην ηεηξάδην ή ην βηβιίν ηνπ / ηεο B37. Σνπ / ηεο έθιεςα ρξήκαηα ή άιια πξνζσπηθά αληηθείκελα IR28. Δίπα ςέκαηα γη απηφλ /απηήλ ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ IR35. Δίπα ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ λα κελ ηνλ/ ηελ έρνπλ θίιν/-ε πηα ή λα κελ ηνλ / ηελ θάλνπλ παξέα V13. Σνπ / ηεο είπα φηη δε ζέισ λα θαζίζσ καδί ηνπ / ηεο ζην ζξαλίν

71 IR38. Δίπα ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ: «Απηφλ / απηή δε ζα ηνλ / ηελ παίμνπκε» P33. Σνπ / ηεο έβαια ηξηθινπνδηά επίηεδεο ην δεύηεπο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 9) εληάζζνληαλ 9 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.55 σο.40. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 4 (BV15, BV20, BV5, BV2) απφ ηε δεχηεξε νκάδα (Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο) θαη 5 (BP9, BP3, BP12, BP7, BP17) απφ ηελ πξψηε νκάδα (Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο). Ζ παξαπάλσ νκάδα κεηαβιεηψλ πηζαλφλ λα εμεγείηαη απφ ην γεγνλφο φηη ζε θαηλφκελα επηζεηηθφηεηαο θαη Δθθνβηζκνχ ε ζσκαηηθή βία ζπλήζσο ζπλδπάδεηαη κε ηε ρξήζε ιεθηηθήο βίαο. Ζ πνιπζπιιεθηηθφηεηα ηνπ δεχηεξνπ απηνχ παξάγνληα νδήγεζε ζε λέα παξαγνληηθή αλάιπζε κφλν γη απηφλ, πξνθεηκέλνπ λα εμαρζνχλ αζθαιέζηεξα πνξίζκαηα γηα ηελ εξκελεία ηνπ (ΚΜΟ =.83). Απφ ηελ αλάιπζε φκσο δελ αλαδείρηεθαλ λένη παξάγνληεο. ηνλ ηπίηο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 9) εληάζζνληαλ 4 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.60 σο.45. Οη πεξηζζφηεξεο δειψζεηο δηαπξαγκαηεχνληαλ ηνλ Δθθνβηζκφ ρέζεσλ θαη πην ζπγθεθξηκέλα νη 2 (BDR25, BDR22) ηνλ άκεζν Δθθνβηζκφ ρέζεσλ, 1 (BV26) ηνλ Λεθηηθφ Δθθνβηζκφ θαη ε 1 (BIR24) ηoλ Έκκεζν Δθθνβηζκφ ρέζεσλ. ηνλ ηέηαπηο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 9) εληάζζνληαλ 6 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.76 σο.52. Οη δειψζεηο πξνέξρνληαλ: 6 (F6, F1, F21, F16, F27, F11) απφ ηελ έθηε νκάδα (Θεηηθή Κνηλσληθή πκπεξηθνξά). ηνλ πέμπηο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 9) εληάζζνληαλ 4 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.69 σο.57. Οη δειψζεηο πξνέξρνληαλ: 4 (BDR8, BDR4, BDR10, BDR14) απφ ηελ ηέηαξηε νκάδα (Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ). ηνλ έκηο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 9) εληάζζνληαλ 2 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.73 σο.65. Οη δειψζεηο πξνέξρνληαλ: 2 (F41, F34) απφ ηελ έθηε νκάδα (Θεηηθή Κνηλσληθή πκπεξηθνξά) Αξιοπιζηία Κλίμακαρ Δκθοβιζμού Ζ ζπλνιηθή θιίκαθα παξνπζίαζε δείθηε αμηνπηζηίαο Cronbach s alpha.93, ηηκή ηδηαίηεξα ηθαλνπνηεηηθή. Αλαθνξηθά κε ηελ αμηνπηζηία ησλ επηκέξνπο θιηκάθσλ πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ παξαγνληηθή αλάιπζε ηα απνηειέζκαηα θαηέδεημαλ ζε γεληθέο γξακκέο επαξθείο ηηκέο

72 Ο ππώηορ παπάγονηαρ είρε δείθηε αμηνπηζηίαο Cronbach s alpha.91, ηηκή ηδηαίηεξα ηθαλνπνηεηηθή. ζνλ αθνξά ηνπο ππνπαξάγνληέο ηνπ, ν πξώηνο ππνπαξάγνληαο είρε δείθηε αμηνπηζηίαο Cronbach s alpha.91. Ζ κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ησλ δειψζεσλ ηεο δηάζηαζεο ηνπ Λεθηηθνχ Δθθνβηζκνχ (BV30, BV32, BV40) θαζψο θαη νη πςειέο ηνπο θνξηίζεηο (Howitt & Cramer, 2006) ζπλέβαιαλ ζην λα νλνκαζηεί ν ζπγθεθξηκέλνο ππνπαξάγνληαο Λεθηηθόο Δθθνβηζκόο. Ο δεύηεξνο ππνπαξάγνληαο είρε αξρηθά δείθηε αμηνπηζηίαο Cronbach s alpha.78, ν νπνίνο έπεηηα απφ ηελ αθαίξεζε ηεο δήισζεο B29 γίλεηαη.82. Ζ κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ησλ δειψζεσλ (BB23, BB37) ηεο δηάζηαζεο ηνπ πκπεξηθνξηθνχ Δθθνβηζκνχ ζπλέβαιε ζην λα νλνκαζηεί ν ζπγθεθξηκέλνο ππνπαξάγνληαο Σπκπεξηθνξηθόο Δθθνβηζκόο. O ηξίηνο ππνπαξάγνληαο είρε αξρηθά δείθηε αμηνπηζηίαο Cronbach s alpha.69, ν νπνίνο έπεηηα απφ ηελ αθαίξεζε ηεο δήισζεο V13 γίλεηαη.71. Ζ κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ησλ δειψζεσλ (BIR35, BIR38) ηεο δηάζηαζεο ηνπ Έκκεζνπ Δθθνβηζκνχ ρέζεσλ θαζψο θαη νη πςειέο ηνπο θνξηίζεηο (Howitt & Cramer, 2006) ζπλέβαιαλ ζην λα νλνκαζηεί ν ζπγθεθξηκέλνο ππνπαξάγνληαο Έκκεζνο Δθθνβηζκόο Σρέζεσλ. Ο δεύηεπορ παπάγονηαρ είρε δείθηε αμηνπηζηίαο.80, ηηκή ηθαλνπνηεηηθή. Ζ κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ησλ δειψζεσλ (P9, P3, P12, P7, P17) ηεο δηάζηαζεο ηνπ Φπζηθνχ / σκαηηθνχ Δθθνβηζκνχ ζπλέβαιε ζην λα νλνκαζηεί ν ζπγθεθξηκέλνο παξάγνληαο Φπζηθόο / Σσκαηηθόο Δθθνβηζκόο. Ο ηέηαπηορ παπάγονηαρ είρε δείθηε αμηνπηζηίαο.64, ηηκή επαξθήο. Ζ ζπλνιηθή ζχλζεζε απηνχ ηνπ παξάγνληα ζρεδφλ ηαπηίδνληαλ κε ην ζχλνιν ηεο 6εο νκάδαο (ζεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά) ηνπ αξρηθνχ ζρεδηαζκνχ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, θαζψο πεξηειάκβαλε ηηο 6 απφ ηηο 8 δειψζεηο ηεο 6εο νκάδαο ηεο αξρηθήο δνκήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θαη ζπγθεθξηκέλα ηηο F6, F1, F21, F16, F11, F27. πλεπψο ν παξάγνληαο απηφο νλνκάζηεθε Θεηηθή Κνηλσληθή Σπκπεξηθνξά. Ο πέμπηορ παπάγονηαρ είρε δείθηε.72, ηηκή ηθαλνπνηεηηθή. Ζ ζπλνιηθή ζχλζεζε απηνχ ηνπ παξάγνληα ζρεδφλ ηαπηίδνληαλ κε ην ζχλνιν ηεο 4εο νκάδαο (άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ) ηνπ αξρηθνχ ζρεδηαζκνχ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, θαζψο πεξηειάκβαλε ηηο 4 απφ ηηο 6 δειψζεηο ηεο 4εο νκάδαο ηεο αξρηθήο δνκήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θαη ζπγθεθξηκέλα ηηο BDR8, BDR4, BDR10, BDR14. πλεπψο ν παξάγνληαο απηφο νλνκάζηεθε Άκεζνο Δθθνβηζκόο Σρέζεσλ

73 Πίνακαρ 11. Γείθηεο εζσηεξηθήο ζπλέπεηαο ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ Δθθνβηζκνχ Γιαζηάζειρ Δκθοβιζμού Απιθμόρ δηλώζευν Μέζορ Όπορ Σςπική Απόκλιζη Cronbach s α πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ Άκεζνο Δθθνβηζκφο πλνιηθφο Δθθνβηζκφο ΚΛΗΜΑΚΑ ΠΡΟΧΠΗΚΟΣΖΣΑ Παπαγονηική Γομή Κλίμακαρ Πποζυπικόηηηαρ Αλαθνξηθά κε ηελ Κιίκαθα Πξνζσπηθφηεηαο, θξίζεθε ζθφπηκν λα δηαπηζησζεί αθελφο θαηά πφζν νη δειψζεηο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ νκαδνπνηνχληαλ ζε 5 δηαζηάζεηο θαη αθεηέξνπ αλ ε νκαδνπνίεζε γηλφηαλ ζχκθσλα κε ηνλ ηξφπν πνπ είρε πξνηαζεί. Ο δείθηεο επάξθεηαο ηεο δεηγκαηνιεςίαο Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) ππνινγίζηεθε ζε.71, ηηκή ηθαλνπνηεηηθή. ηελ πξψηε παξαγνληηθή αλάιπζε ζηελ νπνία δελ θαζνξίζηεθε ν αξηζκφο ησλ παξαγφλησλ ζχκθσλα κε ηνλ αξηζκφ ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ πξνέθπςαλ 21 παξάγνληεο θαη εμεγνχζαλ ην 70.92% ηεο δηαθχκαλζεο, πνζνζηφ πνπ παξέκελε ακεηάβιεην θαη κεηά ηελ πεξηζηξνθή ηνπο. Σν ππφινηπν 29.08% δελ ήηαλ εμεγήζηκν απφ ηνπο παξάγνληεο απηνχο θαη πηζαλφλ λα νθεηιφηαλ είηε ζηνλ ηξφπν πνπ απάληεζαλ νη καζεηέο είηε ζε κεζνδνινγηθά πξνβιήκαηα θαηαζθεπήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Χζηφζν, απφ ηελ παξαγνληηθή αλάιπζε πξνέθπςαλ παξάγνληεο ζηνπο νπνίνπο εληάζζνληαλ κεηαβιεηέο απφ δηαθνξεηηθέο νκάδεο απφ απηέο πνπ είραλ πξνθαζνξηζηεί. ηνλ ππώηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 5 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.83 σο.39. Οη δειψζεηο απηέο (N17, N8, N54, N29) πξνέξρνληαλ απφ ηελ ηέηαξηε δηάζηαζε (πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφο). ην δεύηεπο παπάγονηα εληάζζνληαλ 7 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.68 σο.37. Οη δειψζεηο απηέο (O12, O30, O46, O18, O62, O24, O6) πξνέξρνληαλ απφ ηελ πέκπηε δηάζηαζε (Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα)

74 ηνλ ηπίηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 7 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.73 σο.37. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 5 (C28, C22, C34, C25, C48) απφ ηελ ηξίηε δηάζηαζε (Δπζπλεηδεζία), 1 (Ο52) απφ ηελ πέκπηε δηάζηαζε (Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα) θαη 1 (Α38) απφ ηε δεχηεξε δηάζηαζε (Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα). ηνλ ηέηαπηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 5 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.77 σο Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 4 (N58, N61, N31, N49) απφ ηελ ηέηαξηε δηάζηαζε (πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφο) θαη 1 (C56) απφ ηελ ηξίηε δηάζηαζε (Δπζπλεηδεζία). ηνλ πέμπηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 4 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.72 σο.39. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 3 (Α16, Α2, Α64) απφ ηε δεχηεξε δηάζηαζε (Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα) θαη 1 (E19) απφ ηελ πξψηε δηάζηαζε (Δμσζηξέθεηα). ηνλ έκηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.79 σο.36. Οη δειψζεηο απηέο (Δ23, Δ26, Δ40) πξνέξρνληαλ απφ ηελ πξψηε δηάζηαζε (Δμσζηξέθεηα). ηνλ έβδομο παπάγονηα εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.75 σο.50. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 2 (Δ42, Δ1) απφ ηελ πξψηε δηάζηαζε (Δμσζηξέθεηα) θαη 1 (Ο43) απφ ηελ πέκπηε δηάζηαζε (Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα). ηνλ όγδοο παπάγονηα εληάζζνληαλ 2 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.79 σο.71. Οη δειψζεηο απηέο (Ν39, Ν41) πξνέξρνληαλ απφ ηελ ηέηαξηε δηάζηαζε (πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφο). ηνλ έναηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.76 σο.39. Οη δειψζεηο απηέο (Α32, Α51, Α11) πξνέξρνληαλ απφ ηε δεχηεξε δηάζηαζε (Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα). ην δέκαηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.77 σο.43. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 1 (C37) απφ ηελ ηξίηε δηάζηαζε (Δπζπλεηδεζία) θαη 2 (Δ57, Δ14) απφ ηελ πξψηε δηάζηαζε (Δμσζηξέθεηα). ηνλ ενδέκαηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.62 σο.45. Οη δειψζεηο απηέο (C20, C7, C65) πξνέξρνληαλ απφ ηελ ηξίηε δηάζηαζε (Δπζπλεηδεζία). ην δυδέκαηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 2 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.77 σο.58. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 1 (E50) απφ ηελ πξψηε δηάζηαζε (Δμσζηξέθεηα) θαη 1 (Α21) απφ ηε δεχηεξε δηάζηαζε (Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα). ην δέκαηο ηπίηο παπάγονηα εληαζζφηαλ 1 δήισζε κε θφξηηζε.77. Ζ δήισζε απηή (Α60) πξνεξρφηαλ απφ ηε δεχηεξε δηάζηαζε (Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα)

75 ην δέκαηο ηέηαπηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.74 σο.32. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 1 (Δ63) απφ ηελ πξψηε δηάζηαζε (Δμσζηξέθεηα) θαη 2 (Α13, Α27) απφ ηε δεχηεξε δηάζηαζε (Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα). ην δέκαηο πέμπηο παπάγονηα εληαζζφηαλ 1 δήισζε κε θφξηηζε.77. Ζ δήισζε απηή (C44) πξνεξρφηαλ απφ ηελ ηξίηε δηάζηαζε (Δπζπλεηδεζία). ην δέκαηο έκηο παπάγονηα εληαζζφηαλ 1 δήισζε κε θφξηηζε.80. Ζ δήισζε απηή (Ο33) πξνεξρφηαλ απφ ηελ πέκπηε δηάζηαζε (Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα). ην δέκαηο έβδομο παπάγονηα εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.74 σο.31. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 2 (Ο36, Ο59) απφ ηελ πέκπηε δηάζηαζε (Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα) θαη 1 (C53) απφ ηελ ηξίηε δηάζηαζε (Δπζπλεηδεζία). ην δέκαηο όγδοο παπάγονηα εληάζζνληαλ 2 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.72 σο Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 1 (C3) απφ ηελ ηξίηε δηάζηαζε (Δπζπλεηδεζία) θαη 1 (Α47) απφ ηε δεχηεξε δηάζηαζε (Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα). ην δέκαηο έναηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.73 σο.36. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 1 (Ν4) απφ ηελ ηέηαξηε δηάζηαζε (πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφο), 1 (Α45) απφ ηε δεχηεξε δηάζηαζε (Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα) θαη 1 (Ο10) απφ ηελ πέκπηε δηάζηαζε (Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα). ηνλ εικοζηό παπάγονηα εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.-58 σο.49. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 1 (Ν6) απφ ηελ πέκπηε δηάζηαζε (Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα) θαη 2 (Δ9, Δ55) απφ ηελ πξψηε δηάζηαζε (Δμσζηξέθεηα). ηνλ εικοζηό ππώηο παπάγονηα εληαζζφηαλ 1 δήισζε κε θφξηηζε.80. Ζ δήισζε απηή (Δ35) πξνεξρφηαλ απφ ηελ πξψηε δηάζηαζε (Δμσζηξέθεηα). Απφ ηελ πξψηε παξαγνληηθή αλάιπζε, φπσο πξναλαθέξζεθε, πξνέθπςαλ 21 παξάγνληεο, απφ ηνπο νπνίνπο κνλνδεισηηθνί αλαδείρηεθαλ ν δέκαηορ ηπίηορ, ν δέκαηορ πέμπηορ, ν δέκαηορ έκηορ θαη ν εικοζηόρ ππώηορ παπάγονηαρ. ζνλ αθνξά ζηηο πξνηεηλφκελεο δηαζηάζεηο ηεο Κιίκαθαο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο, ε Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα, ε Δμσζηξέθεηα θαη ε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφο θάλεθε λα δηαζπάζηεθαλ πεξηζζφηεξν ζε ζρέζε κε ηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα θαη ηελ Δπζπλεηδεζία

76 ηε ζπλέρεηα πξαγκαηνπνηήζεθε δεχηεξε παξαγνληηθή αλάιπζε, ζηελ νπνία θαζνξίζηεθε ν αξηζκφο ησλ παξαγφλησλ (πέληε) ζχκθσλα κε ηνλ αξηζκφ ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Οη παξάγνληεο απηνί εμεγνχζαλ ην 35.95% ηεο δηαθχκαλζεο, πνζνζηφ πνπ παξέκελε ακεηάβιεην θαη κεηά ηελ πεξηζηξνθή ηνπο. Σν ππφινηπν 64.05% δελ ήηαλ εμεγήζηκν απφ ηνπο παξάγνληεο απηνχο θαη πηζαλφλ λα νθεηιφηαλ είηε ζηνλ ηξφπν πνπ απάληεζαλ νη καζεηέο είηε κεζνδνινγηθά πξνβιήκαηα θαηαζθεπήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Χζηφζν, απφ ηελ παξαγνληηθή αλάιπζε πξνέθπςαλ παξάγνληεο ζηνπο νπνίνπο εληάζζνληαλ κεηαβιεηέο απφ δηαθνξεηηθέο νκάδεο απφ απηέο πνπ είραλ πξνθαζνξηζηεί. ηνλ ππώηο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 12) εληάζζνληαλ 22 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.69 σο.31. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 10 (C34, C22, C53, C28, C25, C44, C3, C65, C48, C7) απφ ηελ ηξίηε δηάζηαζε (Δπζπλεηδεζία), 5 (O12, O46, O30, O18, O24) απφ ηελ πέκπηε δηάζηαζε (Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα) θαη 7 (A38, A51, A11, A27, A32, A13, A45) απφ ηελ δεχηεξε δηάζηαζε (Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα). Πίνακαρ 12. Οη πέληε δηαζηάζεηο θαη νη αληίζηνηρεο θνξηίζεηο δειψζεσλ κεηά ηελ νξζνγψληα πεξηζηξνθή ηχπνπ Varimax Μεηαβληηέρ Γιαζηάζειρ C34) ηαλ αλαιακβάλσ κηα ππνρξέσζε. ηελ νινθιεξψλσ.69 O12) Μαζαίλσ εχθνια απηά πνπ κειεηάκε ζην ζρνιείν.65 A38) Δίκαη επγεληθφο/ή φηαλ κηιψ κε άιινπο.64 C22) Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο. είκαη ζπγθεληξσκέλνο/ε ζηα πξάγκαηα πνπ θάλσ.60 C53) Παίδσ κφλν αθνχ έρσ ηειεηψζεη ηε ζρνιηθή κνπ εξγαζία γηα ην ζπίηη.59 O46) Μπνξψ λα ιχζσ πξνβιήκαηα καζεκαηηθψλ.58 C28) έβνκαη ηνπο θαλφλεο θαη ηελ ηάμε.57 C25) ηαλ ηειεηψλσ ηε ζρνιηθή κνπ εξγαζία γηα ην ζπίηη ηελ ειέγρσ πνιιέο θνξέο γηα λα δσ αλ ηελ έθαλα ζσζηά.55 A51) Δίκαη επγεληθφο/ή θαη ζε άηνκα πνπ δελ ζπκπαζψ

77 O30) ηαλ ν δάζθαινο εμεγεί θάηη. θαηαιαβαίλσ ακέζσο A11) πκπεξηθέξνκαη ζσζηά θαη κε εηιηθξίλεηα ζηνπο άιινπο.46 A27) πκπεξηθέξνκαη ζηνπο ζπλνκήιηθνπο κνπ κε αγάπε θαη δεζηαζηά C44) ηαλ μεθηλήζσ θάηη πξέπεη λα ην ηειεηψζσ πάζε ζπζία.44 C3) Κάλσ ηα πξάγκαηα κε κεγάιε θξνληίδα θαη πξνζνρή.42 A32) πκπεξηθέξνκαη ζηνπο άιινπο κε κεγάιε θαινζχλε O18) ηαλ ν δάζθαινο θάλεη εξσηήζεηο είκαη ζε ζέζε λα απαληψ ζσζηά C65) Κάλσ ην θαζήθνλ κνπ.39 C48) Μ αξέζεη λα έρσ ζε κεγάιε ηάμε φια ηα ζρνιηθά κνπ πξάγκαηα.38 A13) Καηαιαβαίλσ πφηε νη άιινη ρξεηάδνληαη ηε βνήζεηά κνπ.35 C7) Γνπιεχσ ζθιεξά θαη κε επραξίζηεζε.35 A45) Αλ θάπνηνο ζπκκαζεηήο/ηξηα κνπ έρεη θάπνηα δπζθνιία ηνλ/ηελ βνεζψ.35 O24) Μ αξέζεη λα δηαβάδσ βηβιία.31 N15) Θπκψλσ εχθνια.73 N17) Καπγαδίδσ κε άιινπο.69 N49) Υάλσ εχθνια ηελ ςπρξαηκία κνπ.66 N61) Αλεζπρψ γηα αλφεηα πξάγκαηα.63 N54) Σαξάδνκαη κε φ. ηη θάλσ.62 N8) Καπγαδίδσ κε άιινπο έληνλα.60 N31) Δίκαη ιππεκέλνο/ε N29) Πξνζβάιινκαη εχθνια

78 C56) πάληα απνζπάηαη ε πξνζνρή κνπ απφ θάηη πνπ θάλσ -.49 N39) ηαλ ζέισ λα θάλσ θάηη. δελ κπνξψ λα πεξηκέλσ θαη πξέπεη λα ην θάλσ ακέζσο E55) Μνπ αξέζεη λ αζηεηεχνκαη E9) Μνπ αξέζεη λα αληαγσλίδνκαη ηνπο άιινπο N41) Δίκαη αλππφκνλνο/ε N4) Δθλεπξίδνκαη γηα αλφεηα πξάγκαηα.45 N58) Κιαίσ.42 N6) Βξίζθνκαη ζε άζρεκε δηάζεζε E57) Κάλσ εχθνια θίινπο.62 E14) Μνπ αξέζεη λα θηλνχκαη θαη λα αζρνινχκαη κε πνιιέο δξαζηεξηφηεηεο.60 E40) Μ αξέζεη λα κηιψ κε άιινπο E19) Μ αξέζεη λα βξίζθνκαη κε άιινπο O43) Δίκαη ζε ζέζε λα βξίζθσ λέα παηρλίδηα θαη ηξφπνπο δηαζθέδαζεο O52) Μ αξέζεη λα γλσξίδσ θαη λα καζαίλσ θαηλνχξηα πξάγκαηα E42) Μπνξψ λα πείζσ θάπνηνλ γη απηφ πνπ ζθέθηνκαη E1) Μνπ αξέζεη λα ζπλαληψ άιια άηνκα E63) Δίκαη ραξνχκελνο/ε θαη κε δσληάληα.38 O10) Έρσ πνιιή θαληαζία.36 E35) Κάλσ θάηη γηα λα κελ βαξεζψ.33 C37) Σν δσκάηηφ κνπ είλαη ζε ηάμε.31 E50) ηαλ κηιψ. νη άιινη κε αθνχλ θαη θάλνπλ φηη ιέσ A16) Μ αξέζεη λα θάλσ δψξα.57 A64) Αθήλσ άιινπο λα ρξεζηκνπνηνχλ ηα πξάγκαηά κνπ.56 A47) Δκπηζηεχνκαη ηνπο άιινπο

79 A21) Αλ θάπνηνο/α κνπ θάλεη θάηη άδηθν. Σνλ/ηελ ζπγρσξψ.50 A60) Πηζηεχσ φηη νη άιινη άλζξσπνη είλαη θαινί θαη ηίκηνη..47 A2) Μνηξάδνκαη ηα πξάγκαηά κνπ κε άιια άηνκα E23) Μπνξψ εχθνια λα πσ ζε άιινπο απηφ πνπ ζθέθηνκαη.53 O5) Γλσξίδσ πνιιά πξάγκαηα.52 E26) Λέσ απηφ πνπ ζθέθηνκαη.48 O62) Καηαιαβαίλσ ακέζσο C20) Αθνζηψλνκαη ζ απηά κε ηα νπνία θαηαπηάλνκαη.41 O33) Μνπ αξέζνπλ ηα επηζηεκνληθά ηειενπηηθά πξνγξάκκαηα O59) Θα ζεια πνιχ λα ηαμηδεχσ θαη λα μέξσ ηηο ζπλήζεηεο ησλ άιισλ ρσξψλ.35 Ζ πνιπζπιιεθηηθφηεηα ηνπ πξψηνπ απηνχ παξάγνληα νδήγεζε ζε λέα παξαγνληηθή αλάιπζε κφλν γη απηφλ, πξνθεηκέλνπ λα εμαρζνχλ αζθαιέζηεξα πνξίζκαηα γηα ηελ εξκελεία ηνπ (ΚΜΟ =.88). Απφ ηελ αλάιπζε απηή πξνέθπςαλ 6 λένη ππνπαξάγνληεο, φπσο παξαηίζεληαη ζηνλ Πίλαθα 13, νη νπνίνη εμεγνχζαλ ην 57.38% ηνπ ζπλφινπ ηεο δηαθχκαλζεο. ηνλ πξώην ππνπαξάγνληα (βι. Πίλαθα 13) εληάζζνληαλ 5 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.62 σο.54. Απφ ηηο δειψζεηο απηέο νη 4 (A11, A27, A45, A38) αθνξνχζαλ ζηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα θαη κφλν 1 (C22) ζηελ Δπζπλεηδεζία. ην δεύηεξν ππνπαξάγνληα (βι. Πίλαθα 13) εληάζζνληαλ 5 δειψζεηο (C44, C34, C65, C48, C28) πνπ αθνξνχζαλ ζηελ Δπζπλεηδεζία, κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.70 σο.42. ηνλ ηξίην ππνπαξάγνληα (βι. Πίλαθα 13) εληάζζνληαλ 4 δειψζεηο (Ο46, Ο12, Ο30, Ο18) πνπ αθνξνχζαλ ζηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα, κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.74 σο.37. ην ηέηαξην ππνπαξάγνληα (βι. Πίλαθα 13) εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.72 σο.60. Απφ ηηο δειψζεηο απηέο νη 2 (Α51, Α32) αθνξνχζαλ ζηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα θαη ε 1 (Ο24) ζηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα

80 ηνλ πέκπην ππνπαξάγνληα (βι. Πίλαθα 13) εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο (C3, C53, C25) πνπ αθνξνχζαλ ζηελ Δπζπλεηδεζία, κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.77 σο.47. ηνλ έθην ππνπαξάγνληα (βι. Πίλαθα 13) εληάζζνληαλ δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.68 σο.62. Απφ ηηο δειψζεηο απηέο ε 1 (C7) αθνξνχζε ζηελ Δπζπλεηδεζία θαη ε 1 (A13) ζηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα. Πίνακαρ 13. Οη έμη ππνπαξάγνληεο ηνπ πξψηνπ παξάγνληα θαη νη αληίζηνηρεο θνξηίζεηο δειψζεσλ κεηά ηελ νξζνγψληα πεξηζηξνθή Μεηαβληηέρ Τποπαπάγονηερ A11) πκπεξηθέξνκαη ζσζηά θαη κε εηιηθξίλεηα ζηνπο άιινπο.62 C22) Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο. είκαη ζπγθεληξσκέλνο/ε ζηα πξάγκαηα πνπ θάλσ A27) πκπεξηθέξνκαη ζηνπο ζπλνκήιηθνπο κνπ κε αγάπε θαη δεζηαζηά A45) Αλ θάπνηνο ζπκκαζεηήο/ηξηα κνπ έρεη θάπνηα δπζθνιία ηνλ/ηελ βνεζψ.56 A38) Δίκαη επγεληθφο/ή φηαλ κηιψ κε άιινπο C44) ηαλ μεθηλήζσ θάηη πξέπεη λα ην ηειεηψζσ πάζε ζπζία.70 C34) ηαλ αλαιακβάλσ κηα ππνρξέσζε. ηελ νινθιεξψλσ.65 C65) Κάλσ ην θαζήθνλ κνπ C48) Μ αξέζεη λα έρσ ζε κεγάιε ηάμε φια ηα ζρνιηθά κνπ πξάγκαηα C28) έβνκαη ηνπο θαλφλεο θαη ηελ ηάμε O46) Μπνξψ λα ιχζσ πξνβιήκαηα καζεκαηηθψλ.74 O12) Μαζαίλσ εχθνια απηά πνπ κειεηάκε ζην ζρνιείν

81 O30) ηαλ ν δάζθαινο εμεγεί θάηη. θαηαιαβαίλσ ακέζσο O18) ηαλ ν δάζθαινο θάλεη εξσηήζεηο είκαη ζε ζέζε λα απαληψ ζσζηά A51) Δίκαη επγεληθφο/ή θαη ζε άηνκα πνπ δελ ζπκπαζψ.72 A32) πκπεξηθέξνκαη ζηνπο άιινπο κε κεγάιε θαινζχλε O24) Μ αξέζεη λα δηαβάδσ βηβιία C3) Κάλσ ηα πξάγκαηα κε κεγάιε θξνληίδα θαη πξνζνρή.77 C53) Παίδσ κφλν αθνχ έρσ ηειεηψζεη ηε ζρνιηθή κνπ εξγαζία γηα ην ζπίηη.61 C25) ηαλ ηειεηψλσ ηε ζρνιηθή κνπ εξγαζία γηα ην ζπίηη ηελ ειέγρσ πνιιέο θνξέο γηα λα δσ αλ ηελ έθαλα ζσζηά C7) Γνπιεχσ ζθιεξά θαη κε επραξίζηεζε.68 A13) Καηαιαβαίλσ πφηε νη άιινη ρξεηάδνληαη ηε βνήζεηά κνπ.62 ην δεύηεπο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 12) εληάζζνληαλ 16 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.73 σο.42. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 13 (N15, N17, N49, N61, N54, N8, N31, N29, N39, N41, N4, N58, N6) απφ ηελ ηέηαξηε δηάζηαζε (πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφο), 1 (C56) απφ ηελ ηξίηε δηάζηαζε (Δπζπλεηδεζία) θαη 2 (E55, E9) απφ ηελ πξψηε δηάζηαζε (Δμσζηξέθεηα). ηνλ ηπίηο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 12) εληάζζνληαλ 12 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.62 σο.31. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 8 (E57, E14, E40, E19, E42, E1, E63, E35) απφ ηελ πξψηε δηάζηαζε (Δμσζηξέθεηα), 3 (O43, O52, O10) απφ ηελ πέκπηε δηάζηαζε (Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα) θαη 1 (C37) απφ ηελ ηξίηε δηάζηαζε (Δπζπλεηδεζία). ηνλ ηέηαπηο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 12) εληάζζνληαλ 6 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.57 σο.47. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 6 (A16, A64, A47, A21, A60, A2) απφ ηε δεχηεξε δηάζηαζε (Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα)

82 ηνλ πέμπηο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 12) εληάζζνληαλ 7 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.53 σο.35. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 2 (E23, E26) απφ ηελ πξψηε δηάζηαζε (Δμσζηξέθεηα), 4 (O5, O62, O33, O59) απφ ηελ πέκπηε δηάζηαζε (Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα) θαη 1 (C20) απφ ηελ ηξίηε δηάζηαζε (Δπζπλεηδεζία). Ζ πνιπζπιιεθηηθφηεηα ηνπ πέκπηνπ απηνχ παξάγνληα νδήγεζε ζε λέα παξαγνληηθή αλάιπζε κφλν γη απηφλ, πξνθεηκέλνπ λα εμαρζνχλ αζθαιέζηεξα πνξίζκαηα γηα ηελ εξκελεία ηνπ (ΚΜΟ =.64). Απφ ηελ αλάιπζε απηή πξνέθπςαλ 3 λένη ππνπαξάγνληεο, φπσο παξαηίζεληαη ζηνλ Πίλαθα 14, νη νπνίνη εμεγνχζαλ ην 58.83% ηνπ ζπλφινπ ηεο δηαθχκαλζεο. ηνλ πξώην ππνπαξάγνληα (βι. Πίλαθα 14) εληάζζνληαλ 2 δειψζεηο (Δ23, Δ26) πνπ αθνξνχζαλ ζηελ Δμσζηξέθεηα κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.89 σο.86. ην δεύηεξν ππνπαξάγνληα (βι. Πίλαθα 14) εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.83 σο.46. Απφ ηηο δειψζεηο απηέο νη 2 (Ο5, Ο62) αθνξνχζαλ ζηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα θαη ε 1 (C20) ζηελ Δπζπλεηδεζία. ηνλ ηξίην ππνπαξάγνληα (βι. Πίλαθα 14) εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο (Ο36, Ο33, Ο59) πνπ αθνξνχζαλ ζηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα, κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.71 σο.64. Πίνακαρ 14. Οη ηξεηο ππνπαξάγνληεο ηνπ πέκπηνπ παξάγνληα θαη νη αληίζηνηρεο θνξηίζεηο δειψζεσλ κεηά ηελ νξζνγψληα πεξηζηξνθή Μεηαβληηέρ Τποπαπάγονηερ E23) Μπνξψ εχθνια λα πσ ζε άιινπο απηφ πνπ ζθέθηνκαη.89 E26) Λέσ απηφ πνπ ζθέθηνκαη.87 O5) Γλσξίδσ πνιιά πξάγκαηα.86 C20) Αθνζηψλνκαη ζ απηά κε ηα νπνία θαηαπηάλνκαη.74 O62) Καηαιαβαίλσ ακέζσο O59) Θα ζεια πνιχ λα ηαμηδεχσ θαη λα μέξσ ηηο ζπλήζεηεο ησλ άιισλ ρσξψλ.77 O33) Μνπ αξέζνπλ ηα επηζηεκνληθά ηειενπηηθά πξνγξάκκαηα

83 Αξιοπιζηία ηηρ Κλίμακαρ Πποζυπικόηηηαρ Ζ ζπλνιηθή θιίκαθα παξνπζίαζε δείθηε αμηνπηζηίαο Cronbach s alpha.87, ηηκή ηθαλνπνηεηηθή. Αλαθνξηθά κε ηελ αμηνπηζηία ησλ επηκέξνπο θιηκάθσλ πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ παξαγνληηθή αλάιπζε ηα απνηειέζκαηα θαηέδεημαλ ζε γεληθέο γξακκέο επαξθείο ηηκέο. Ο ππώηορ παπάγονηαρ είρε δείθηε αμηνπηζηίαο Cronbach s alpha.88, ηηκή ηθαλνπνηεηηθή. ζνλ αθνξά ηνπο ππνπαξάγνληεο, ν πξώηνο ππνπαξάγνληαο είρε δείθηε.73. Ζ κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ησλ δειψζεσλ (Α11, Α27, Α4, Α38) ηεο δηάζηαζεο Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα ζπλέβαιε ζην λα νλνκαζηεί ν ζπγθεθξηκέλνο ππνπαξάγνληαο Καιή Πξναίξεζε / Σπλεξγαηηθόηεηα. Ο δεύηεξνο ππνπαξάγνληαο είρε δείθηε αμηνπηζηίαο.69. Ζ ζπλνιηθή ζχλζεζε απηνχ ηνπ παξάγνληα ζρεδφλ ηαπηίδνληαλ κε ην ζχλνιν ηεο 3εο νκάδαο ηνπ αξρηθνχ ζρεδηαζκνχ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ (Δπζπλεηδεζία), θαζψο πεξηειάκβαλε ηηο 5 απφ ηηο 13 δειψζεηο ηεο 3εο νκάδαο ηεο αξρηθήο δνκήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θαη ζπγθεθξηκέλα ηηο C44, C34, C65, C48, C28. πλεπψο ν παξάγνληαο απηφο νλνκάζηεθε Δπζπλεηδεζία. Ο ηξίηνο ππνπαξάγνληαο είρε δείθηε.71. Ζ ζπλνιηθή ζχλζεζε απηνχ ηνπ παξάγνληα ζρεδφλ ηαπηίδνληαλ κε ην ζχλνιν ηεο 5εο νκάδαο ηνπ αξρηθνχ ζρεδηαζκνχ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ (Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα), θαζψο πεξηειάκβαλε ηηο 4 απφ ηηο 13 δειψζεηο ηεο 5εο νκάδαο ηεο αξρηθήο δνκήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θαη ζπγθεθξηκέλα ηηο O46, O12, O30, O18. πλεπψο ν παξάγνληαο απηφο νλνκάζηεθε Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκόηεηα. Ο δεύηεπορ παπάγονηαρ είρε αξρηθά δείθηε αμηνπηζηίαο Cronbach s alpha.75 θαη έπεηηα απφ ηελ αθαίξεζε ηεο δήισζεο C54 έγηλε.80, ηηκή ηθαλνπνηεηηθή. Ζ ζπλνιηθή ζχλζεζε απηνχ ηνπ παξάγνληα ζρεδφλ ηαπηίδνληαλ κε ην ζχλνιν ηεο 4εο νκάδαο ηνπ αξρηθνχ ζρεδηαζκνχ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ (πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφο), θαζψο πεξηειάκβαλε θαη ηηο 13 δειψζεηο ηεο 4εο νκάδαο ηεο αξρηθήο δνκήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θαη ζπγθεθξηκέλα ηηο Ν15, Ν17, Ν49, Ν61, Ν54, Ν8, Ν31, Ν29, Ν39, Ν41, Ν4, Ν58, Ν6. πλεπψο ν ζπγθεθξηκέλνο παξάγνληαο νλνκάζηεθε Σπλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκόο. Ο ηπίηορ παπάγονηαρ είρε αξρηθά δείθηε.74 θαη έπεηηα απφ ηελ αθαίξεζε ηεο δήισζεο C37 έγηλε.75, ηηκή ηθαλνπνηεηηθή. Ζ ζπλνιηθή ζχλζεζε απηνχ ηνπ παξάγνληα ζρεδφλ ηαπηίδνληαλ κε ην ζχλνιν ηεο 1εο νκάδαο ηνπ αξρηθνχ ζρεδηαζκνχ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ (Δμσζηξέθεηα), θαζψο πεξηειάκβαλε ηηο 8 απφ ηηο 13 δειψζεηο ηεο 1εο νκάδαο ηεο αξρηθήο δνκήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θαη ζπγθεθξηκέλα ηηο E57, E14, E40, E19, E42, E1, E63, E35. πλεπψο ν ζπγθεθξηκέλνο παξάγνληαο νλνκάζηεθε Δμσζηξέθεηα

84 Πίνακαρ 15. Γείθηεο εζσηεξηθήο ζπλέπεηαο ησλ δηαζηάζεσλ ηεο Πξνζσπηθφηεηαο Γιαζηάζειρ Πποζυπικόηηηαρ Απιθμόρ δηλώζευν Μέζορ Όπορ Σςπική Απόκλιζη Cronbach s α Δπζπλεηδεζία Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα Δμσζηξέθεηα Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφο πλνιηθή Πξνζσπηθφηεηα ΚΛΗΜΑΚΑ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ Παπαγονηική Γομή Κλίμακαρ Καηάθλιτηρ (CDI.) Αλαθνξηθά κε ηελ Κιίκαθα Καηάζιηςεο (CDI.), θξίζεθε ζθφπηκν λα δηαπηζησζεί αθελφο θαηά πφζν νη δειψζεηο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ νκαδνπνηνχληαλ ζε 5 δηαζηάζεηο θαη αθεηέξνπ αλ ε νκαδνπνίεζε γηλφηαλ ζχκθσλα κε ηνλ ηξφπν πνπ είρε πξνηαζεί. Ο δείθηεο επάξθεηαο ηεο δεηγκαηνιεςίαο Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) ππνινγίζηεθε ζε.81, ηηκή αξθεηά ηθαλνπνηεηηθή. ηελ πξψηε παξαγνληηθή αλάιπζε ζηελ νπνία δελ θαζνξίζηεθε ν αξηζκφο ησλ παξαγφλησλ ζχκθσλα κε ηνλ αξηζκφ ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ πξνέθπςαλ 8 παξάγνληεο θαη εμεγνχζαλ ην 55.64% ηεο δηαθχκαλζεο, πνζνζηφ πνπ παξέκελε ακεηάβιεην θαη κεηά ηελ πεξηζηξνθή ηνπο. Σν ππφινηπν 44.36% δελ ήηαλ εμεγήζηκν απφ ηνπο παξάγνληεο απηνχο θαη πηζαλφλ λα νθεηιφηαλ είηε ζηνλ ηξφπν πνπ απάληεζαλ νη καζεηέο είηε ζε κεζνδνινγηθά πξνβιήκαηα θαηαζθεπήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Χζηφζν, απφ ηελ παξαγνληηθή αλάιπζε πξνέθπςαλ παξάγνληεο ζηνπο νπνίνπο εληάζζνληαλ κεηαβιεηέο απφ δηαθνξεηηθέο νκάδεο απφ απηέο πνπ είραλ πξνθαζνξηζηεί. ηνλ ππώηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 5 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.69 σο.44. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 2 (Ν_Μ_9, Ν_Μ_10) απφ ηελ πξψηε ππνθιίκαθα (Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε), 1 (Α_15) απφ ηελ ηέηαξηε ππνθιίκαθα

85 (Αλεδνλία), 1 (Η_D_5) απφ ηε δεχηεξε ππνθιίκαθα (Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα) θαη 1 (N_SE_6) απφ ηελ πέκπηε ππνθιίκαθα (Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε). ην δεύηεπο παπάγονηα εληάζζνληαλ 6 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.67 σο.38. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 3 (In_23, In_24, In_3) απφ ηελ ηξίηε ππνθιίκαθα (Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα), 2 (Α_20, Α_17) απφ ηελ ηέηαξηε ππνθιίκαθα (Αλεδνλία) θαη 1 (Ν_Μ_8) απφ ηελ πξψηε ππνθιίκαθα (Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε). ηνλ ηπίηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 5 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.68 σο.47. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 3 (Α_16, Α_18, Α_19) απφ ηελ ηέηαξηε ππνθιίκαθα (Αλεδνλία), 1 (Ν_Μ_7) απφ ηελ πξψηε ππνθιίκαθα (Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε) θαη 1 (I_D_11) απφ ηε δεχηεξε ππνθιίκαθα (Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα). ηνλ ηέηαπηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 4 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.64 σο.45. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 1 (I_D_26) απφ ηε δεχηεξε ππνθιίκαθα (Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα), 2 (Α_2, Α_21) απφ ηελ ηέηαξηε ππνθιίκαθα (Αλεδνλία) θαη 1 (Ν_Μ_1) απφ ηελ πξψηε ππνθιίκαθα (Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε). ηνλ πέμπηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.69 σο.42. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 1 (Ν_Μ_14) απφ ηελ πξψηε ππνθιίκαθα (Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε), 1 (In_12) απφ ηελ ηξίηε ππνθιίκαθα (Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα) θαη 1 (Ν_SE_4) απφ ηελ πέκπηε ππνθιίκαθα (Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε). ηνλ έκηο παπάγονηα εληαζζφηαλ 1 δήισζε κε θφξηηζε.79. Ζ δήισζε απηή (Ν_SE_13) πξνεξρφηαλ απφ ηελ πέκπηε ππνθιίκαθα (Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε). ηνλ έβδομο παπάγονηα εληαζζφηαλ 1 δήισζε κε θφξηηζε.74. Ζ δήισζε απηή (I_D_25) πξνεξρφηαλ απφ ηε δεχηεξε ππνθιίκαθα (Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα). ηνλ όγδοο παπάγονηα εληαζζφηαλ 1 δήισζε κε θφξηηζε.77. Ζ δήισζε απηή (N_SE_22) πξνεξρφηαλ απφ ηελ πέκπηε ππνθιίκαθα (Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε). Απφ ηελ πξψηε παξαγνληηθή αλάιπζε, φπσο πξναλαθέξζεθε, πξνέθπςαλ 8 παξάγνληεο, απφ ηνπο νπνίνπο κνλνδεισηηθνί αλαδείρηεθαλ ν έκηορ, ν έβδομορ θαη ν όγδοορ παπάγονηαρ. ζνλ αθνξά ζηηο πξνηεηλφκελεο ππνθιίκαθεο ηεο Κιίκαθαο ηεο Καηάζιηςεο, ε Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε, ε Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε, ηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα θαη ε Αλεδνλία θάλεθε λα δηαζπάζηεθαλ πεξηζζφηεξν ζε ζρέζε κε ηελ Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα

86 ηε ζπλέρεηα πξαγκαηνπνηήζεθε δεχηεξε παξαγνληηθή αλάιπζε, ζηελ νπνία θαζνξίζηεθε ν αξηζκφο ησλ παξαγφλησλ (πέληε) ζχκθσλα κε ηνλ αξηζκφ ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Οη παξάγνληεο απηνί εμεγνχζαλ ην 43.02% ηεο δηαθχκαλζεο, πνζνζηφ πνπ παξέκελε ακεηάβιεην θαη κεηά ηελ πεξηζηξνθή ηνπο. Σν ππφινηπν 56.99% δελ ήηαλ εμεγήζηκν απφ ηνπο παξάγνληεο απηνχο θαη πηζαλφλ λα νθεηιφηαλ είηε ζηνλ ηξφπν πνπ απάληεζαλ νη καζεηέο είηε κεζνδνινγηθά πξνβιήκαηα θαηαζθεπήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Χζηφζν, απφ ηελ παξαγνληηθή αλάιπζε πξνέθπςαλ παξάγνληεο ζηνπο νπνίνπο εληάζζνληαλ ζηνηρεία απφ δηαθνξεηηθέο νκάδεο απφ απηέο πνπ είραλ πξνθαζνξηζηεί. ηνλ ππώηο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 16) εληάζζνληαλ 6 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.61 σο.42. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 2 (N_M_8, N_M_14) απφ ηελ πξψηε ππνθιίκαθα (Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε), 1 (A_17) απφ ηελ ηέηαξηε ππνθιίκαθα (Αλεδνλία), 2 (In_12, In_23) απφ ηελ ηξίηε ππνθιίκαθα (Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα) θαη 1 (N_SE_4) απφ ηελ πέκπηε ππνθιίκαθα (Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε). Πίνακαρ 16. Οη πέληε ππνθιίκαθεο θαη νη αληίζηνηρεο θνξηίζεηο δειψζεσλ κεηά ηελ νξζνγψληα πεξηζηξνθή ηχπνπ Varimax Μεηαβληηέρ Τποκλίμακερ N_M_8) Απηνθαηεγνξία.61 A_17) Διαηησκέλε φξεμε γηα θαγεηφ.59 N_M_14) Αλαπνθαζηζηηθφηεηα.57 In_12) Γπζθνιία ζρνιηθήο εξγαζίαο.55 In_23) Απην-ππνηίκεζε.46 N_SE_4) Απαηζηνδνμία N_M_9) Ξεζπάζκαηα ζε θιάκαηα.71 I_D_5) Καθή ζπκπεξηθνξά.64 N_M_10) Αλεζπρία N_SE_6) Μίζνο γηα ηνλ εαπηφ.47 A_15) Γηαηαξαρή χπλνπ In_24) Μείσζε ζρνιηθήο απφδνζεο.68 I_D_26) Σζαθσκνί.60 I_D_25) Αλππαθνή

87 A_2) Αλεδνλία A_20) Άξλεζε γηα ην ζρνιείν.39 In_3) Απην-ππνηίκεζε.37 N_SE_13) Αξλεηηθή εηθφλα ζψκαηνο.61 A_19) Αίζζεκα κνλαμηάο.58 N_M_1) Καηαζιηπηηθή δηάζεζε A_21) Απνπζία θίισλ A_16) Κφπσζε.62 N_M_7) Απαηζηνδνμία A_18) σκαηηθά ελνριήκαηα I_D_11) Μεησκέλν θνηλσληθφ ελδηαθέξνλ N_SE_22) Αίζζεζε φηη δελ ηνλ / ηελ αγαπνχλ Ζ πνιπζπιιεθηηθφηεηα ηνπ πξψηνπ απηνχ παξάγνληα νδήγεζε ζε λέα παξαγνληηθή αλάιπζε κφλν γη απηφλ, πξνθεηκέλνπ λα εμαρζνχλ αζθαιέζηεξα πνξίζκαηα γηα ηελ εξκελεία ηνπ (ΚΜΟ =.77). Απφ ηελ αλάιπζε φκσο δελ αλαδείρηεθαλ λένη παξάγνληεο. ην δεύηεπο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 16) εληάζζνληαλ 5 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.71 σο.44. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 2 (N_M_9, N_M_10) απφ ηελ πξψηε ππνθιίκαθα (Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε), 1 (I_D_5) απφ ηε δεχηεξε ππνθιίκαθα (Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα), 1 (N_SE_6) απφ ηελ πέκπηε ππνθιίκαθα (Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε) θαη 1 (A_15) απφ ηελ ηέηαξηε ππνθιίκαθα (Αλεδνλία). Ζ πνιπζπιιεθηηθφηεηα ηνπ δεχηεξνπ απηνχ παξάγνληα νδήγεζε ζε λέα παξαγνληηθή αλάιπζε κφλν γη απηφλ, πξνθεηκέλνπ λα εμαρζνχλ αζθαιέζηεξα πνξίζκαηα γηα ηελ εξκελεία ηνπ (ΚΜΟ =.75). Απφ ηελ αλάιπζε φκσο δελ αλαδείρηεθαλ λένη παξάγνληεο. ηνλ ηπίηο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 16) εληάζζνληαλ 6 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.68 σο.37. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 2 (In_24, In_3) απφ ηελ ηξίηε ππνθιίκαθα (Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα), 2 (I_D_26, I_D_25) απφ ηε δεχηεξε ππνθιίκαθα (Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα) θαη 2 (A_2, A_20) απφ ηελ ηέηαξηε ππνθιίκαθα (Αλεδνλία). Ζ πνιπζπιιεθηηθφηεηα ηνπ ηξίηνπ απηνχ παξάγνληα νδήγεζε ζε λέα παξαγνληηθή αλάιπζε κφλν γη απηφλ, πξνθεηκέλνπ λα εμαρζνχλ αζθαιέζηεξα πνξίζκαηα γηα ηελ εξκελεία ηνπ (ΚΜΟ =.71). Απφ ηελ αλάιπζε φκσο δελ αλαδείρηεθαλ λένη παξάγνληεο. ηνλ ηέηαπηο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 16) εληάζζνληαλ 4 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.61 σο.49. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 1 (N_SE_13) απφ ηελ πέκπηε ππνθιίκαθα (Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε), 2 (A_19, A_21) απφ ηελ ηέηαξηε ππνθιίκαθα

88 (Αλεδνλία) θαη 1 (N_M_1) απφ ηελ πξψηε ππνθιίκαθα (Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε). Ζ πνιπζπιιεθηηθφηεηα ηνπ ηέηαξηνπ απηνχ παξάγνληα νδήγεζε ζε λέα παξαγνληηθή αλάιπζε κφλν γη απηφλ, πξνθεηκέλνπ λα εμαρζνχλ αζθαιέζηεξα πνξίζκαηα γηα ηελ εξκελεία ηνπ (ΚΜΟ =.62). Απφ ηελ αλάιπζε φκσο δελ αλαδείρηεθαλ λένη παξάγνληεο. ηνλ πέμπηο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 16) εληάζζνληαλ 5 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.62 σο Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 2 (A_16, A_18) απφ ηελ ηέηαξηε ππνθιίκαθα (Αλεδνλία), 1 (N_M_7) απφ ηελ πξψηε ππνθιίκαθα (Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε), 1 (I_D_11) απφ ηε δεχηεξε ππνθιίκαθα (Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα) θαη 1 (N_SE_22) απφ ηελ πέκπηε ππνθιίκαθα (Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε). Ζ πνιπζπιιεθηηθφηεηα ηνπ πέκπηνπ απηνχ παξάγνληα νδήγεζε ζε λέα παξαγνληηθή αλάιπζε κφλν γη απηφλ, πξνθεηκέλνπ λα εμαρζνχλ αζθαιέζηεξα πνξίζκαηα γηα ηελ εξκελεία ηνπ (ΚΜΟ =.68). Απφ ηελ αλάιπζε απηή πξνέθπςαλ 2 λένη ππνπαξάγνληεο, φπσο παξαηίζεληαη ζηνλ Πίλαθα 17, νη νπνίνη εμεγνχζαλ ην 54.13% ηνπ ζπλφινπ ηεο δηαθχκαλζεο. ηνλ πξώην ππνπαξάγνληα (βι. Πίλαθα 17) εληάζζνληαλ 4 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.67 σο.61. Απφ ηηο δειψζεηο απηέο νη 2 (Α_18, Α_16) αθνξνχζαλ ζηελ Αλεδνλία, ε 1 (Ν_Μ_7) ζηελ Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε θαη 1 (I_D_11) ζηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα. ην δεύηεξν ππνπαξάγνληα (βι. Πίλαθα 17) εληαζζφηαλ 1 δήισζε (N_SE_22) πνπ αθνξνχζε ζηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε, κε θφξηηζε.99. Πίνακαρ 17. Οη δχν ππνπαξάγνληεο ηνπ πξψηνπ παξάγνληα θαη νη αληίζηνηρεο θνξηίζεηο δειψζεσλ κεηά ηελ νξζνγψληα πεξηζηξνθή Μεηαβληηέρ Τποπαπάγονηερ 1 2 N_M_7) Απαηζηνδνμία.67 A_18) σκαηηθά ελνριήκαηα.67 I_D_11) Μεησκέλν θνηλσληθφ ελδηαθέξνλ.65 A_16) Κφπσζε.61 N_SE_22) Αίζζεζε φηη δελ ηνλ / ηελ αγαπνχλ

89 Αξιοπιζηία Κλίμακαρ Καηάθλιτηρ Ζ ζπλνιηθή θιίκαθα παξνπζίαζε δείθηε αμηνπηζηίαο Cronbach s alpha.83, ηηκή ηθαλνπνηεηηθή. Αλαθνξηθά κε ηελ αμηνπηζηία ησλ επηκέξνπο θιηκάθσλ πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ παξαγνληηθή αλάιπζε ηα απνηειέζκαηα θαηέδεημαλ ζε γεληθέο γξακκέο επαξθείο ηηκέο. Ο ππώηορ παπάγονηαρ είρε δείθηε εζσηεξηθήο ζπλέπεηαο.65, ηηκή επαξθήο. ηνλ παξάγνληα απηφ νη δειψζεηο αθνξνχζαλ ζηε δπζθνιία ζρνιηθήο εξγαζίαο (In_12), ζηελ απην-ππνηίκεζε (In_23), ζηελ απαηζηνδνμία (N_SE_4) θαη ζηελ αλαπνθαζηζηηθφηεηα (Ν_Μ_14). πλεπψο ν παξάγνληαο απηφο νλνκάζηεθε Αλαπνηειεζκαηηθόηεηα. Ο δεύηεπορ παπάγονηαρ είρε δείθηε εζσηεξηθήο ζπλέπεηαο.66, ηηκή επαξθήο. Ζ κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ησλ δειψζεσλ (N_M_9, N_M_10) ηεο ππνθιίκαθαο ηεο Καηάζιηςεο, Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε θαζψο θαη νη πςειέο ηνπο θνξηίζεηο (Howitt & Cramer, 2006) ζπλέβαιαλ ζην λα νλνκαζηεί ν ζπγθεθξηκέλνο παξάγνληαο Αξλεηηθή Σπλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε. Ο ηπίηορ παπάγονηαρ είρε δείθηε εζσηεξηθήο ζπλέπεηαο.59, ηηκή επαξθήο. Οη δειψζεηο (I_D_26, I_D_25) κε πςειέο ηηκέο θφξησζεο (βι. Πίλαθα 16) είλαη απηέο πνπ καο δηεπθνιχλνπλ λα πξνζδηνξίζνπκε ηη είλαη ν παξάγνληαο (Howitt & Cramer, 2006). πλεπψο νλνκάδεηαη Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα. Ο ηέηαπηορ παπάγονηαρ είρε δείθηε εζσηεξηθήο ζπλέπεηαο.55, ηηκή επαξθήο. Ζ δήισζε (Ν_SE_13) κε ηελ πςειφηεξε ηηκή θφξησζεο (βι. Πίλαθα 16) είλαη απηή πνπ καο δηεπθνιχλεη λα πξνζδηνξίζνπκε ηη είλαη ν παξάγνληαο (Howitt & Cramer, 2006). πλεπψο νλνκάδεηαη Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε. Σέινο, ν πέμπηορ παπάγονηαρ είρε δείθηε εζσηεξηθήο ζπλέπεηαο.54, ηηκή επαξθήο. Ζ κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ησλ δειψζεσλ (Α_18, Α_16) ηεο ππνθιίκαθαο ηεο Καηάζιηςεο θαζψο θαη νη πςειέο ηνπο θνξηίζεηο (Howitt & Cramer, 2006) ζπλέβαιαλ ζην λα νλνκαζηεί ν ζπγθεθξηκέλνο παξάγνληαο Αλεδνλία

90 Πίνακαρ 18. Γείθηεο εζσηεξηθήο ζπλέπεηαο ησλ ππνθιηκάθσλ ηεο Καηάζιηςεο Τποκλίμακερ Καηάθλιτηρ Απιθμόρ δηλώζευν Μέζορ Όπορ Σςπική Απόκλιζη Cronbach s α Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα Αλεδνλία Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα πλνιηθή Καηάζιηςε ΚΛΗΜΑΚΑ ΘΤΜΑΣΟΠΟΗΖΖ Παπαγονηική Γομή Κλίμακαρ Θςμαηοποίηζηρ Αλαθνξηθά κε ηελ Κιίκαθα Θπκαηνπνίεζεο, θξίζεθε ζθφπηκν λα δηαπηζησζεί αθελφο θαηά πφζν νη δειψζεηο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ νκαδνπνηνχληαλ ζε 6 δηαζηάζεηο θαη αθεηέξνπ αλ ε νκαδνπνίεζε γηλφηαλ ζχκθσλα κε ηνλ ηξφπν πνπ είρε πξνηαζεί. Ο δείθηεο επάξθεηαο ηεο δεηγκαηνιεςίαο Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) ππνινγίζηεθε ζε.89, ηηκή αξθεηά ηθαλνπνηεηηθή. ηελ πξψηε παξαγνληηθή αλάιπζε ζηελ νπνία δελ θαζνξίζηεθε ν αξηζκφο ησλ παξαγφλησλ ζχκθσλα κε ηνλ αξηζκφ ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ πξνέθπςαλ 10 παξάγνληεο θαη εμεγνχζαλ ην 64.13% ηεο δηαθχκαλζεο, πνζνζηφ πνπ παξέκελε ακεηάβιεην θαη κεηά ηελ πεξηζηξνθή ηνπο. Σν ππφινηπν 35.87% δελ ήηαλ εμεγήζηκν απφ ηνπο παξάγνληεο απηνχο θαη πηζαλφλ λα νθεηιφηαλ είηε ζηνλ ηξφπν πνπ απάληεζαλ νη καζεηέο είηε ζε κεζνδνινγηθά πξνβιήκαηα θαηαζθεπήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Χζηφζν, απφ ηελ παξαγνληηθή αλάιπζε πξνέθπςαλ παξάγνληεο ζηνπο νπνίνπο εληάζζνληαλ κεηαβιεηέο απφ δηαθνξεηηθέο νκάδεο απφ απηέο πνπ είραλ πξνθαζνξηζηεί. ηνλ ππώηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 10 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.75 σο.41. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 4 (VDR10, VDR4, VDR8, VDR14) απφ ηελ ηέηαξηε νκάδα (Άκεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ), 3 (VIR28, VIR24, VIR31) απφ ηελ πέκπηε νκάδα (Έκκεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ), 2 (VP9, VP17) απφ ηελ πξψηε νκάδα (Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε) θαη 1 (VV15) απφ ηε δεχηεξε νκάδα (Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε)

91 ην δεύηεπο παπάγονηα εληάζζνληαλ 7 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.72 σο.43. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 2 (VV2, VV32) απφ ηε δεχηεξε νκάδα (Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε), 1 (VP19) απφ ηελ πξψηε νκάδα (Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε), 1 (VΒ39) απφ ηελ ηξίηε (πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε), 2 (VDR25, VDR22) απφ ηελ ηέηαξηε νκάδα (Άκεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ) θαη 1 (VΗR35) απφ ηελ πέκπηε νκάδα (Έκκεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ). ηνλ ηπίηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 6 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.67 σο.37. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 2 (VP36, VP3) απφ ηελ πξψηε νκάδα (Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε), 2 (VΒ29, VB23) απφ ηελ ηξίηε νκάδα (πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε) θαη 2 (VV40, VV30) απφ ηε δεχηεξε νκάδα (Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε). ηνλ ηέηαπηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 6 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.66 σο.48. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 2 (VΒ42, VΒ37) απφ ηελ ηξίηε νκάδα (πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε), 2 (VP33, VP7) απφ ηελ πξψηε νκάδα (Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε), 1 (VV26) απφ ηε δεχηεξε νκάδα (Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε) θαη 1 (VIR38) απφ ηελ πέκπηε νκάδα (Έκκεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ). ηνλ πέμπηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 4 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.74 σο.49. Οη δειψζεηο απηέο (F41, F34, F11, F6) πξνέξρνληαλ απφ ηελ έθηε νκάδα (Θεηηθή Κνηλσληθή πκπεξηθνξά). ηνλ έκηο παπάγονηα εληάζζνληαλ 2 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.77 σο.40. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 1 (VV20) απφ ηε δεχηεξε νκάδα (Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε) θαη 1 (VIR18) απφ ηελ πέκπηε νκάδα (Έκκεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ). ηνλ έβδομο παπάγονηα εληάζζνληαλ 2 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.54 σο.53. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 1 (VP12) απφ ηελ πξψηε νκάδα (Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε) θαη 1 (VV13) απφ ηε δεχηεξε νκάδα (Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε). ηνλ όγδοο παπάγονηα εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.81 σο.43. Οη δειψζεηο απηέο (F21, F16, F1) πξνέξρνληαλ απφ ηελ έθηε νκάδα (Θεηηθή Κνηλσληθή πκπεξηθνξά). ηνλ έναηο παπάγονηα εληαζζφηαλ 1 δήισζε κε θφξηηζε.77. Ζ δήισζε απηή (BV5) πξνεξρφηαλ απφ ηε δεχηεξε νκάδα (Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε). ην δέκαηο παπάγονηα εληαζζφηαλ 1 δήισζε κε θφξηηζε.81. Ζ δήισζε απηή (F27) πξνεξρφηαλ απφ ηελ έθηε νκάδα (Θεηηθή Κνηλσληθή πκπεξηθνξά). Απφ ηελ πξψηε παξαγνληηθή αλάιπζε, φπσο πξναλαθέξζεθε, πξνέθπςαλ 10 παξάγνληεο, απφ ηνπο νπνίνπο κνλνδεισηηθνί αλαδείρηεθαλ ν έναηορ θαη ν δέκαηορ παπάγονηαρ. ζνλ αθνξά ζηηο πξνηεηλφκελεο δηαζηάζεηο ηεο Κιίκαθαο ηεο Θπκαηνπνίεζεο,

92 ε Φπζηθή / σκαηηθή, ε Λεθηηθή, ε πκπεξηθνξηθή θαη ε Έκκεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ θάλεθε λα δηαζπάζηεθαλ πεξηζζφηεξν ζε ζρέζε κε ηελ Άκεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ θαη ηε Θεηηθή Κνηλσληθή πκπεξηθνξά. ηε ζπλέρεηα πξαγκαηνπνηήζεθε δεχηεξε παξαγνληηθή αλάιπζε, ζηελ νπνία θαζνξίζηεθε ν αξηζκφο ησλ παξαγφλησλ (έμη) ζχκθσλα κε ηνλ αξηζκφ ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Οη παξάγνληεο απηνί εμεγνχζαλ ην 53.47% ηεο δηαθχκαλζεο, πνζνζηφ πνπ παξέκελε ακεηάβιεην θαη κεηά ηελ πεξηζηξνθή ηνπο. Σν ππφινηπν 46.53% δελ ήηαλ εμεγήζηκν απφ ηνπο παξάγνληεο απηνχο θαη πηζαλφλ λα νθεηιφηαλ είηε ζηνλ ηξφπν πνπ απάληεζαλ νη καζεηέο είηε κεζνδνινγηθά πξνβιήκαηα θαηαζθεπήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Χζηφζν, απφ ηελ παξαγνληηθή αλάιπζε πξνέθπςαλ παξάγνληεο ζηνπο νπνίνπο εληάζζνληαλ κεηαβιεηέο απφ δηαθνξεηηθέο νκάδεο απφ απηέο πνπ είραλ πξνθαζνξηζηεί. ηνλ ππώηο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 19) εληάζζνληαλ 13 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.77 σο.46. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 3 (VP19, VP12, VP36) απφ ηελ πξψηε νκάδα (Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε), 1 (VIR18) απφ ηελ πέκπηε νκάδα (Έκκεζε Θπκαηνπνίεζε), 3 (VB39, VB23, VB29) απφ ηελ ηξίηε νκάδα (πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε), 5 (VV20, VV40, VV2, VV30, VV32) απφ ηε δεχηεξε νκάδα (Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε) θαη 1 (VDR25) απφ ηελ ηέηαξηε νκάδα (Άκεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ). Πίνακαρ 19. Οη έμη παξάγνληεο θαη νη αληίζηνηρεο θνξηίζεηο δειψζεσλ κεηά ηελ νξζνγψληα πεξηζηξνθή ηχπνπ Varimax Μεηαβληηέρ Παπάγονηερ VP19. Με έθιεηζε κέζα ζηελ ηάμε ή ζηηο ηνπαιέηεο.77 VIR18. Έζηεηιε ζεκεηψκαηα κε άζρεκν πεξηερφκελν ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ κε ζθνπφ λα ηνπο θάλεη λα κε αληηπαζήζνπλ.66 VB39. Με εμαλάγθαζε λα ηνπ/ηεο δψζσ απηφ πνπ έηξσγα (π. ρ ηπξφπηηα. ζάληνπηηο) VV20. Με απείιεζε

93 VV40. Με απείιεζε φηη δε ζα κε έρεη θίιν/-ε. αλ δελ θάλσ ην δηθφ ηνπ/ηεο.60 VV2. Με απνθάιεζε κε άζρεκα ιφγηα εμαηηίαο ηεο θαηαγσγήο κνπ.57 VB23. Μνπ έζθηζε επίηεδεο ην ηεηξάδην ή ην βηβιίν κνπ VV30. Με απνθάιεζε κε άζρεκα ιφγηα επεηδή δελ ηα πάσ θαιά κε ηα καζήκαηα VV32. Απνθάιεζε κε άζρεκα ιφγηα ηελ νηθνγέλεηά κνπ VDR25. Δλψ κηινχζε κε άιια παηδηά. ζηακάηεζε φηαλ πιεζίαζα θνληά ηνπ/ηεο VP12. Πξνζπάζεζε λα κε ηξαπκαηίζεη πεηψληαο αληηθείκελα επάλσ κνπ VP36. Μνπ ηξάβεμε ηα καιιηά επίηεδεο VB29. Με εμαλάγθαζε λα ηνπ/ηεο δψζσ θάηη απφ ηελ θαζεηίλα κνπ (π.ρ. ζβεζηήξη ή κνιχβη) VDR8. Γε κνπ έθαλε παξέα επίηεδεο.71 VDR10. Γε κνπ κηινχζε επίηεδεο VDR14. Έθαλε φηη δε κε είδε ή φηη δε κε άθνπζε. φηαλ πιεζίαζα θνληά ηνπ/ηεο.60 VIR28. Δίπε ςέκαηα γηα κέλα ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ VIR24. Γηέδσζε θήκεο γηα κέλα πνπ δελ ηζρχνπλ VDR4. Γελ έπαημε καδί κνπ επίηεδεο VDR22. Γε κε πξνζθάιεζε ζην πάξηη ησλ γελεζιίσλ ηνπ/ηεο. ελψ πξνζθάιεζε φινπο ηνπο ππφινηπνπο ζπκκαζεηέο κνπ.57 VP9. Έθαλε άζρεκεο ρεηξνλνκίεο

94 VP17. Με έζπξσμε ή κε έξημε θάησ επίηεδεο VIR35. Δίπε ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ λα κε κε έρνπλ θίιν/-ε πηα ή λα κε κνπ θάλνπλ παξέα VP3. Με ρηχπεζε ή κε θιφηζεζε VB42. Μνπ πήξε θάηη απφ ηελ ηζάληα κνπ θαη ην έθξπςε.64 VB37. Μνπ έθιεςε ρξήκαηα ή άιια πξνζσπηθά αληηθείκελα VIR38. Δίπε ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ: «Απηφλ/απηή δε ζα ηνλ/ηελ παίμνπκε» VP33. Μνπ έβαιε ηξηθινπνδηά επίηεδεο VIR31. Πξνζπάζεζε λα ραιάζεη ηε θηιία κνπ κε άιιν/-ε ζπκκαζεηή/ηξηα κνπ VP7. Με γξαηζνχληζε ή κε ηζίκπεζε ρσξίο ιφγν VV26. Με θνξφηδεςε εμαηηίαο ηνπ ηξφπνπ νκηιίαο κνπ.50 VF1. Μνηξάζηεθε θάηη καδί κνπ VF21. Μνπ δάλεηζε θάηη.71 VF16. Μνπ έθαλε έλα δψξν.66 VF34. πδήηεζε καδί κνπ γηα πξάγκαηα πνπ κ ελδηαθέξνπλ.64 VF11. Ήηαλ πνιχ θαιφο καδί κνπ.60 VF6. Μνπ είπε θάηη φκνξθν.60 VF41. πδήηεζε καδί κνπ γηα θάηη πνπ είδε ζηελ ηειεφξαζε.57 VV15. Με απνθάιεζε κε άζρεκα ιφγηα εμαηηίαο ηεο εκθάληζήο κνπ VV5. Με απνθάιεζε κε άζρεκα ιφγηα επεηδή είκαη θαιφο/-ή καζεηήο/-ηξηα

95 VV13. Μνπ είπε φηη δε ζέιεη λα θαζίζεη καδί κνπ ζην ζξαλίν VF27. Με βνήζεζε κε ηηο αζθήζεηο ζηελ ηάμε.51 Ζ πνιπζπιιεθηηθφηεηα ηνπ πξψηνπ απηνχ παξάγνληα νδήγεζε ζε λέα παξαγνληηθή αλάιπζε κφλν γη απηφλ, πξνθεηκέλνπ λα εμαρζνχλ αζθαιέζηεξα πνξίζκαηα γηα ηελ εξκελεία ηνπ (ΚΜΟ =.91). Απφ ηελ αλάιπζε απηή πξνέθπςαλ 2 λένη ππνπαξάγνληεο, νη νπνίνη εμεγνχζαλ ην 53.11% ηνπ ζπλφινπ ηεο δηαθχκαλζεο. ηνλ πξώην ππνπαξάγνληα (βι. Πίλαθα 20) εληάζζνληαλ 5 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.80 σο.64. Απφ ηηο δειψζεηο απηέο ε 1 (VB23) αθνξνχζε ζηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε, νη 2 (VP19, VP12) ζηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε, 1 (VIR18) ζηελ Έκκεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ θαη 1 (VV20) ζηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε. ην δεύηεξν ππνπαξάγνληα (βι. Πίλαθα 20) εληάζζνληαλ 8 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.74 σο.51. Απφ ηηο δειψζεηο απηέο νη 4 (VV2, VV32, VV30, VV40) αθνξνχζαλ ζηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε, ε 1 (VΡ36) ζηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε, ε 1 (VDR25) ζηελ άκεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ θαη νη 2 (VΒ29, VB39) ζηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε. Πίνακαρ 20. Οη δχν ππνπαξάγνληεο ηνπ πξψηνπ παξάγνληα θαη νη αληίζηνηρεο θνξηίζεηο δειψζεσλ κεηά ηελ νξζνγψληα πεξηζηξνθή Μεηαβληηέρ Τποπαπάγονηερ 1 2 B23. Μνπ έζθηζε επίηεδεο ην ηεηξάδην ή ην βηβιίν κνπ.80 P19. Με έθιεηζε κέζα ζηελ ηάμε ή ζηηο ηνπαιέηεο.75 P12. Πξνζπάζεζε λα κε ηξαπκαηίζεη πεηψληαο αληηθείκελα επάλσ κνπ.72 IR18. Έζηεηιε ζεκεηψκαηα κε άζρεκν πεξηερφκελν ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ κε ζθνπφ λα ηνπο θάλεη λα κε αληηπαζήζνπλ V20. Με απείιεζε.64 V2. Με απνθάιεζε κε άζρεκα ιφγηα εμαηηίαο ηεο θαηαγσγήο κνπ.74 V32. Απνθάιεζε κε άζρεκα ιφγηα ηελ νηθνγέλεηά κνπ

96 DR25. Δλψ κηινχζε κε άιια παηδηά. ζηακάηεζε φηαλ πιεζίαζα θνληά ηνπ/ηεο.62 B29. Με εμαλάγθαζε λα ηνπ/ηεο δψζσ θάηη απφ ηελ θαζεηίλα κνπ (π.ρ. ζβεζηήξη ή κνιχβη).62 B39. Με εμαλάγθαζε λα ηνπ/ηεο δψζσ απηφ πνπ έηξσγα (π. ρ ηπξφπηηα. ζάληνπηηο) V30. Με απνθάιεζε κε άζρεκα ιφγηα επεηδή δελ ηα πάσ θαιά κε ηα καζήκαηα V40. Με απείιεζε φηη δε ζα κε έρεη θίιν/-ε. αλ δελ θάλσ ην δηθφ ηνπ/ηεο P36. Μνπ ηξάβεμε ηα καιιηά επίηεδεο ην δεύηεπο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 19) εληάζζνληαλ 11 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.71 σο.48. Οη πεξηζζφηεξεο δειψζεηο δηαπξαγκαηεχνληαλ ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ θαη πην ζπγθεθξηκέλα νη 5 (VDR8, VDR10, VDR14, VDR4, VDR22) ηελ άκεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ θαη νη 3 (VIR28, VIR24, VIR35) ηελ Έκκεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ. ηνλ ηπίηο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 19) εληάζζνληαλ 8 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.64 σο.35. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 2 (VB42, VB37) απφ ηελ ηξίηε νκάδα (πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε), 2 (VIR38, VIR31) απφ ηελ πέκπηε νκάδα (Έκκεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ), 2 (VP33, VP7) απφ ηελ πξψηε νκάδα (Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε), 1 (VV26) απφ ηε δεχηεξε νκάδα (Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε) θαη 1 (F1) απφ ηελ έθηε νκάδα (Θεηηθή Κνηλσληθή πκπεξηθνξά). Ζ πνιπζπιιεθηηθφηεηα ηνπ ηξίηνπ απηνχ παξάγνληα νδήγεζε ζε λέα παξαγνληηθή αλάιπζε κφλν γη απηφλ, πξνθεηκέλνπ λα εμαρζνχλ αζθαιέζηεξα πνξίζκαηα γηα ηελ εξκελεία ηνπ (ΚΜΟ =.86). Απφ ηελ αλάιπζε απηή πξνέθπςαλ 2 λένη ππνπαξάγνληεο, νη νπνίνη εμεγνχζαλ ην 54.76% ηνπ ζπλφινπ ηεο δηαθχκαλζεο. ηνλ πξώην ππνπαξάγνληα (βι. Πίλαθα 21) εληάζζνληαλ 7 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.77 σο.58. Απφ ηηο δειψζεηο απηέο νη 2 (VIR38, VIR31) αθνξνχζαλ ζηελ Έκκεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ, νη 2 (VB37, VB42) ζηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε, νη 2 (VP33, VP7) ζηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε θαη ε 1 (VV26) ζηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε. ην δεύηεξν ππνπαξάγνληα (βι. Πίλαθα 21) εληαζζφηαλ 1 (F1) δήισζε πνπ αθνξνχζε ζηε ζεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά, κε θφξηηζε

97 Πίνακαρ 21. Οη δχν ππνπαξάγνληεο ηνπ ηξίηνπ παξάγνληα θαη νη αληίζηνηρεο θνξηίζεηο δειψζεσλ κεηά ηελ νξζνγψληα πεξηζηξνθή Μεηαβληηέρ IR38. Δίπε ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ: «Απηφλ/απηή δε ζα ηνλ/ηελ παίμνπκε».77 B37. Μνπ έθιεςε ρξήκαηα ή άιια πξνζσπηθά αληηθείκελα.75 B42. Μνπ πήξε θάηη απφ ηελ ηζάληα κνπ θαη ην έθξπςε.70 P33. Μνπ έβαιε ηξηθινπνδηά επίηεδεο.70 V26. Με θνξφηδεςε εμαηηίαο ηνπ ηξφπνπ νκηιίαο κνπ.66 P7. Με γξαηζνχληζε ή κε ηζίκπεζε ρσξίο ιφγν.65 IR31. Πξνζπάζεζε λα ραιάζεη ηε θηιία κνπ κε άιιν/-ε ζπκκαζεηή/ηξηα κνπ.58 Τποπαπάγονηερ 1 2 F1. Μνηξάζηεθε θάηη καδί κνπ.95 ηνλ ηέηαπηο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 19) εληάζζνληαλ 6 δειψζεηο κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.71 σο.57. Οη δειψζεηο απηέο πξνέξρνληαλ: 6 (F21, F16, F34, F11, F6, F41) απφ ηελ έθηε νκάδα (Θεηηθή Κνηλσληθή πκπεξηθνξά). ηνλ πέμπηο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 19) εληάζζνληαλ 3 δειψζεηο (VV15, VV5, VV13) πνπ αθνξνχζαλ ζηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε, κε θνξηίζεηο πνπ θπκαίλνληαλ απφ.57 σο.54. ηνλ έκηο παπάγονηα (βι. Πίλαθα 19) εληαζζφηαλ 1 δήισζε (F27), πνπ αθνξνχζε ζηε ζεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά, κε θφξηηζε Αξιοπιζηία Κλίμακαρ Θςμαηοποίηζηρ Ζ ζπλνιηθή θιίκαθα παξνπζίαζε δείθηε αμηνπηζηίαο Cronbach s alpha.95, ηηκή ηδηαίηεξα ηθαλνπνηεηηθή. Αλαθνξηθά κε ηελ αμηνπηζηία ησλ επηκέξνπο θιηκάθσλ πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ παξαγνληηθή αλάιπζε ηα απνηειέζκαηα θαηέδεημαλ ζε γεληθέο γξακκέο επαξθείο ηηκέο. Ο ππώηορ παπάγονηαρ είρε δείθηε αμηνπηζηίαο Cronbach s alpha.89, ηηκή ηδηαίηεξα ηθαλνπνηεηηθή. ζνλ αθνξά ηνπο ππνπαξάγνληεο, ν πξώηνο ππνπαξάγνληαο είρε δείθηε αμηνπηζηίαο.834. Ζ κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ησλ δειψζεσλ (VP19, VP12) ηεο

98 δηάζηαζεο Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε, θαζψο θαη νη πςειέο ηνπο θνξηίζεηο (Howitt & Cramer, 2006) ζπλέβαιαλ ζην λα νλνκαζηεί ν ζπγθεθξηκέλνο ππνπαξάγνληαο Φπζηθή / Σσκαηηθή Θπκαηνπνίεζε. O δεύηεξνο ππνπαξάγνληαο είρε δείθηε αμηνπηζηίαο.84. Ζ κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ησλ δειψζεσλ (VV2, VV32, VV30, VV40) ηεο δηάζηαζεο Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε, ζπλέβαιε ζην λα νλνκαζηεί ν ζπγθεθξηκέλνο ππνπαξάγνληαο Θπκαηνπνίεζε. Λεθηηθή Ο δεύηεπορ παπάγονηαρ είρε δείθηε αμηνπηζηίαο.88, ηηκή ηδηαίηεξα ηθαλνπνηεηηθή. Ζ ζπλνιηθή ζχλζεζε απηνχ ηνπ παξάγνληα ζρεδφλ ηαπηίδνληαλ κε ην ζχλνιν ηεο επξχηεξεο νκάδαο πνπ πεξηιακβάλεη ηηο νκάδεο, ηνπ αξρηθνχ ζρεδηαζκνχ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, άκεζε θαη Έκκεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ θαζψο πεξηειάκβαλε ηηο 8 απφ ηηο 12 ζπλνιηθά δειψζεηο ηεο 4εο θαη 5εο νκάδαο ηεο αξρηθήο δνκήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θαη ζπγθεθξηκέλα ηηο VDR8, VDR10, VDR14, VDR4, VDR22, VIR28, VIR24, VIR35. πλεπψο ν παξάγνληαο απηφο νλνκάζηεθε Θπκαηνπνίεζε Σρέζεσλ. Ο ηπίηορ παπάγονηαρ είρε δείθηε αμηνπηζηίαο Cronbach s alpha.81, ηηκή ηθαλνπνηεηηθή. Οη δειψζεηο (VB37, VB42) κε πςειέο ηηκέο θφξησζεο (βι. Πίλαθα 19) είλαη απηέο πνπ καο δηεπθνιχλνπλ λα πξνζδηνξίζνπκε ηη είλαη ν παξάγνληαο (Howitt & Cramer, 2006). πλεπψο νλνκάζηεθε Σπκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε. Ο ηέηαπηορ παπάγονηαρ είρε δείθηε αμηνπηζηίαο.68, ηηκή επαξθήο. Ζ ζπλνιηθή ζχλζεζε απηνχ ηνπ παξάγνληα ζρεδφλ ηαπηίδνληαλ κε ην ζχλνιν ηεο 6εο νκάδαο ηνπ αξρηθνχ ζρεδηαζκνχ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, ζεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά, θαζψο πεξηειάκβαλε ηηο 6 απφ ηηο 8 δειψζεηο ηεο 6εο νκάδαο ηεο αξρηθήο δνκήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θαη ζπγθεθξηκέλα ηηο F21, F16, F34, F11, F6, F41. πλεπψο ν παξάγνληαο απηφο νλνκάζηεθε Θεηηθή Κνηλσληθή Σπκπεξηθνξά. Πίνακαρ 22. Γείθηεο εζσηεξηθήο ζπλέπεηαο ησλ δηαζηάζεσλ ηεο Θπκαηνπνίεζεο Γιαζηάζειρ Θςμαηοποίηζηρ Απιθμόρ Μέζορ Σςπική Cronbach s α δηλώζευν Όπορ Απόκλιζη Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε

99 Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (άκεζε & έκκεζε) πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε ΜΔΛΔΣΖ ΣΧΝ ΔΠΗΓΡΑΔΧΝ ΣΧΝ ΓΖΜΟΓΡΑΦΗΚΧΝ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΧΝ ΣΗ ΜΔΣΑΒΛΖΣΔ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ Γηα ηε δηεξεχλεζε ηεο επίδξαζεο ησλ δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ δείγκαηνο ζηηο ππφ κειέηε κεηαβιεηέο (Δθθνβηζκφο, Πξνζσπηθφηεηα, Παηδηθή Καηάζιηςε θαη Θπκαηνπνίεζε) δηελεξγήζεθε κηα ζεηξά απφ παξαγνληηθέο αλαιχζεηο δηαθχκαλζεο κνλήο θαηεχζπλζεο (one-way ANOVA). πνπ αλαδείρηεθαλ άληζεο δηαθπκάλζεηο, πξαγκαηνπνηήζεθε ν κε παξακεηξηθφο ζηαηηζηηθφο έιεγρνο U ησλ Mann θαη Whitney γηα δχν αλεμάξηεηα δείγκαηα θαη ν έιεγρνο H ησλ Kruskal θαη Wallis γηα πεξηζζφηεξα απφ δχν αλεμάξηεηα δείγκαηα. Χο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο νξίζηεθαλ ην θχιν (αγφξη θαη θνξίηζη), ε ηάμε (Δ θαη Σ ) θαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ (ρακειφ, κέηξην θαη πςειφ), ελψ σο εμαξηεκέλεο ρξεζηκνπνηήζεθαλ ε ζπλνιηθή βαζκνινγία θαη νη επηκέξνπο δηαζηάζεηο ηνπ Δθθνβηζκνχ (Έκκεζνο θαη Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ, Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο, πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο θαη Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο), ε ζπλνιηθή βαζκνινγία θαη νη επηκέξνπο δηαζηάζεηο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο (Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα, Δπζπλεηδεζία, Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα, πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφο θαη Δμσζηξέθεηα), ε ζπλνιηθή βαζκνινγία θαη νη επηκέξνπο δηαζηάζεηο ηεο Καηάζιηςεο (Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα, Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε, Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα, Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε θαη Αλεδνλία) θαη ε ζπλνιηθή βαζκνινγία θαη νη επηκέξνπο δηαζηάζεηο ηεο Θπκαηνπνίεζεο (Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ, Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε, Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε θαη πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε). / / / / /

100 Φύλο ζνλ αθνξά ζην θχιν (βι. Παξάξηεκα Β Γξάθεκα 4), ε αλάιπζε δηαθχκαλζεο κνλήο θαηεχζπλζεο (βι. Πίλαθα 23) έδεημε φηη ην θχιν δηαθνξνπνηεί ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά ηελ εθδήισζε ηεο ζπλνιηθήο εθθνβηζηηθήο ζπκπεξηθνξάο [F(1, 279)=18.50, p=.000], ηνπ Λεθηηθνχ Δθθνβηζκνχ [F(1, 279)=15.43, p=.000], ηνπ πκπεξηθνξηθνχ Δθθνβηζκνχ [F(1, 278)=11.48, p=.001], ηνπ Έκκεζνπ Δθθνβηζκνχ ρέζεσλ [F(1, 279)=17.44, p=.000], ηνπ Φπζηθνχ / σκαηηθνχ Δθθνβηζκνχ [F(1, 279)=24.79, p=.000], κε ηα θνξίηζηα λα εθδειψλνπλ πην ζπρλά ηηο παξαπάλσ ζπκπεξηθνξέο απφ ηα αγφξηα (Μ.Ο. θνξηηζηψλ = 1.85, 1.94, 1.96, 1.80, 1.88 θαη Μ.Ο. αγνξηψλ = 1.70, 1.79, 1.82, 1.59, 1.69, αληίζηνηρα). ηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά εληνπίζηεθε αθφκε κεηαμχ ησλ δχν θχισλ (βι. Παξάξηεκα Β Γξάθεκα 5) σο πξνο ηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε [F(1, 279)=3.94, p=.048]. Έηζη, ηα θνξίηζηα δηαθξίλνληαη απφ πςειφηεξα πνζνζηά Αξλεηηθήο Απηνεθηίκεζεο απφ φηη ηα αγφξηα (Μ.Ο. θνξηηζηψλ =.34 θαη Μ.Ο. αγνξηψλ =.26). Αθφκε, ην θχιν βξέζεθε λα δηαθνξνπνηεί ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά (βι. Παξάξηεκα Β Γξάθεκα 6) ηε ζπλνιηθή Θπκαηνπνίεζε [F(1, 278)=8.69, p=.039], ηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε [F(1, 278)=6.99, p=.013)] θαη ηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε [(F(1, 278)=6.86, p=.006], κε ηα θνξίηζηα λα εθδειψλνπλ κε κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα ηηο παξαπάλσ ζπκπεξηθνξέο ζπγθξηηηθά κε ηα αγφξηα (Μ.Ο. θνξηηζηψλ = 1.78, 1.83, 1.78 θαη Μ.Ο. αγνξηψλ = 1.66, 1.70, 1.66, αληίζηνηρα). Κακία ζεκαληηθή ζηαηηζηηθά δηαθνξά δελ εληνπίζηεθε αλάκεζα ζην θχιν θαη ζηνλ Άκεζν Δθθνβηζκφ ρέζεσλ, ηηο επηκέξνπο δηαζηάζεηο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο, ηε πλνιηθή Καηάζιηςε θαη ηηο δηαζηάζεηο ηεο (Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε, Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα, Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα θαη Αλεδνλία), ηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε θαη ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ

101 Πίνακαρ 23. Αλάιπζε δηαθχκαλζεο κνλήο θαηεχζπλζεο γηα ηε κειέηε ηεο επίδξαζεο ηνπ θχινπ ζηηο ππφ κειέηε κεηαβιεηέο Αγφξηα (Ν = 159) Μ.Ο. F Sig. Κνξίηζηα (Ν = 122) πλνιηθφο Δθθνβηζκφο Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ Καιή Πξναίξεζε/πλεξγαηηθφηεηα Δπζπλεηδεζία Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα Νεπξσηηζκφο Δμσζηξέθεηα πλνιηθή Καηάζιηςε Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε Αλεδνλία πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε Φπζηθή /σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε Ζ Ζ

102 Σάξη θοίηηζηρ Χο πξνο ηελ επίδξαζε ηεο ηάμεο θνίηεζεο, απφ ηηο αλαιχζεηο κνλήο δηαθχκαλζεο πξνέθπςε φηη ε ηάμε δε δηαθνξνπνηεί ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά θακία απφ ηηο ππφ κειέηε κεηαβιεηέο (δηαζηάζεηο Δθθνβηζκνχ, Πξνζσπηθφηεηαο, Καηάζιηςεο θαη Θπκαηνπνίεζεο). Ο Πίλαθαο 24 παξνπζηάδεη ζπλνπηηθά ηα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο δηαθχκαλζεο κνλήο θαηεχζπλζεο κε αλεμάξηεηε κεηαβιεηή ηελ ηάμε θνίηεζεο ζηηο ππφ κειέηε κεηαβιεηέο. Πίνακαρ 24. Αλάιπζε δηαθχκαλζεο κνλήο θαηεχζπλζεο γηα ηε κειέηε ηεο επίδξαζεο ηεο ηάμεο θνίηεζεο ζηηο ππφ κειέηε κεηαβιεηέο Μ.Ο. F Sig. Δ (Ν = 141) Σ (Ν = 141) πλνιηθφο Δθθνβηζκφο Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ Καιή Πξναίξεζε /πλεξγαηηθφηεηα Δπζπλεηδεζία Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα Νεπξσηηζκφο Δμσζηξέθεηα πλνιηθή Καηάζιηςε Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε Αλεδνλία πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε Φπζηθή /σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε

103 Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε Μοπθυηικό επίπεδο γονέυν Αλαθνξηθά κε ηελ επίδξαζε ηνπ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ ησλ γνλέσλ ζηηο ππφ κειέηε κεηαβιεηέο (βι. Παξάξηεκα Β Γξάθεκα 7), ε αλάιπζε δηαθχκαλζεο κνλήο θαηεχζπλζεο (βι. Πίλαθα 25) έδεημε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κφλν γηα ηηο δηαζηάζεηο ηεο Καιήο Πξναίξεζεο / πλεξγαηηθφηεηαο [F(2, 216)=5.58, p=.004], ηεο Δπζπλεηδεζίαο [F(2, 216)=3.27, p=.040], ηεο Πλεπκαηηθήο Γηαζεζηκφηεηαο [F(2, 216)=4.79, p=.009] θαη ηεο πλαηζζεκαηηθήο Αζηάζεηαο / Νεπξσηηζκνχ [F(2, 216)=3.05, p=.049]. Δηδηθφηεξα, νη post hoc ζπγθξίζεηο κε ην θξηηήξην ηνπ Tukey HSD έδεημαλ πσο ηα παηδηά πνπ έρνπλ γνλείο κε πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν εκθαλίδνπλ πςειφηεξα επίπεδα Καιήο Πξναίξεζεο / πλεξγαηηθφηεηαο ζε ζρέζε κε ηα παηδηά κε γνλείο ρακεινχ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ (p=.004, M.O. πςεινχ Μ.Δ.=4.24 vs M.O. ρακεινχ Μ.Δ.=3.84). Δπηπξφζζεηα, κέζσ ησλ πνιιαπιψλ ζπγθξίζεσλ κε ην θξηηήξην ηνπ LSD έδεημαλ πσο ηα παηδηά πνπ έρνπλ γνλείο κε πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν εκθαλίδνπλ πςειφηεξα επίπεδα Δπζπλεηδεζίαο ζε ζρέζε κε ηα παηδηά κε γνλείο ρακεινχ θαη κέηξηνπ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ (p=.045, M.O. πςεινχ Μ.Δ.=4.34 vs M.O. ρακεινχ Μ.Δ.=4.09 θαη p=.038, M.O. πςεινχ Μ.Δ.=4.34 vs M.O. κέηξηνπ Μ.Δ.=4.13). Δπίζεο, ρξεζηκνπνηψληαο ην θξηηήξην ηνπ LSD βξέζεθε ηα παηδηά κε γνλείο ρακεινχ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ εκθαλίδνπλ ρακειφηεξα επίπεδα Πλεπκαηηθήο Γηαζεζηκφηεηαο ζε ζρέζε κε ηα παηδηά πνπ έρνπλ γνλείο πςεινχ θαη κέηξηνπ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ (p=.002, M.O. ρακεινχ Μ.Δ.=3.63 vs M.O. πςεινχ Μ.Δ.=4.07 θαη p=.031, M.O. ρακεινχ Μ.Δ.=3.63 vs M.O. κέηξηνπ Μ.Δ.=3.97). Σέινο, ρξεζηκνπνηψληαο ην θξηηήξην ηνπ LSD βξέζεθε ηα παηδηά κε γνλείο ρακεινχ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ εκθαλίδνπλ πςειφηεξα επίπεδα πλαηζζεκαηηθήο Αζηάζεηαο / Νεπξσηηζκνχ ζπγθξηηηθά κε ηα παηδηά πνπ πξνέξρνληαη απφ γνλείο κε πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν (p=.021, M.O. ρακεινχ Μ.Δ.=2.84 vs M.O. πςεινχ Μ.Δ.=2.54). Κακία ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά δελ εληνπίζηεθε αλάκεζα ζην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ θαη ησλ ππφινηπσλ δηαζηάζεσλ ηεο Πξνζσπηθφηεηαο, ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ Δθθνβηζκνχ, ηεο Καηάζιηςεο θαη ηεο Θπκαηνπνίεζεο

104 Πίνακαρ 25. Αλάιπζε δηαθχκαλζεο κνλήο θαηεχζπλζεο γηα ηε κειέηε ηεο επίδξαζεο ηνπ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ ησλ γνλέσλ ζηηο ππφ κειέηε κεηαβιεηέο Υακειφ (Ν = 36) Μ.Ο. F Sig. Μέηξην Τςειφ (Ν = 66) (Ν =117) πλνιηθφο Δθθνβηζκφο Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα Δπζπλεηδεζία Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα Νεπξσηηζκφο Δμσζηξέθεηα πλνιηθή Καηάζιηςε Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε Αλεδνλία πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε

105 Πίνακαρ 26. Γηαθνξέο ζηηο εμαξηεκέλεο κεηαβιεηέο σο πξνο ην θχιν θαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ ησλ καζεηψλ Δξαπηημένερ μεηαβληηέρ Φύλο Μοπθυηικό Δπίπεδο Γονέυν πλνιηθφο Δθθνβηζκφο Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ Κ > Α F (1, 279) 18.50** Κ > Α F (1, 279) 15.43** Κ > Α F (1, 278) 11.48** Κ > Α F (1, 279) 17.44** Κ > Α F (1, 279) 24.79** Καιή Πξναίξεζε /πλεξγαηηθφηεηα Δπζπλεηδεζία Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα Νεπξσηηζκφο Δζσζηξέθεηα YM > XM F (2, 216) 5.58* YM > MM > XM F (2, 216) 3.27* YM > MM >XM F (2, 216) 4.79* XM > YM F (2, 216) 3.05* πλνιηθή Καηάζιηςε Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε Αλεδνλία Κ > Α F (1, 279) 3.94*

106 πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε Φπζηθή /σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε Κ > Α F (1, 278) 8.69* Κ > Α F (1, 278) 6.99* Κ > Α F (1, 278) 6.86* 7.6. ΓΗΜΔΣΑΒΛΖΣΔ ΤΥΔΣΗΔΗ Γηα ηε δηεξεχλεζε ησλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζηηο ππφ κειέηε κεηαβιεηέο ππνινγίζηεθε ν δείθηεο ζπλάθεηαο Pearson r. Οη δηκεηαβιεηέο ζπζρεηίζεηο ππνινγίζηεθαλ γηα ηηο επηκέξνπο δηαζηάζεηο πνπ ζπληζηνχλ ηηο ηέζζεξηο θιίκαθεο. Αλαιπηηθφηεξα, απφ ηελ Κιίκαθα ηνπ Δθθνβηζκνχ ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη δηαζηάζεηο ηνπ πλνιηθνχ, ηνπ σκαηηθνχ, ηνπ πκπεξηθνξηθνχ θαη Λεθηηθνχ Δθθνβηζκνχ, φπσο επίζεο ηνπ Άκεζνπ θαη ηνπ Έκκεζνπ Δθθνβηζκνχ ρέζεσλ. Απφ ηελ Κιίκαθα ηεο Πξνζσπηθφηεηαο, νη δηαζηάζεηο ηεο Καιήο Πξναίξεζεο / πλεξγαηηθφηεηαο, ηεο Δπζπλεηδεζίαο, ηεο Πλεπκαηηθήο Γηαζεζηκφηεηαο, ηεο πλαηζζεκαηηθήο Αζηάζεηαο / Νεπξσηηζκνχ θαη ηεο Δμσζηξέθεηαο. Απφ ηελ Κιίκαθα ηεο Καηάζιηςεο, νη δηαζηάζεηο ηεο πλνιηθήο Καηάζιηςεο, ηεο Αλαπνηειεζκαηηθφηεηαο, ηεο Αξλεηηθήο πλαηζζεκαηηθήο Γηάζεζεο, ηεο Αξλεηηθήο Απηνεθηίκεζεο θαη ηεο Αλεδνλίαο. Σέινο, απφ ηελ Κιίκαθα ηεο Θπκαηνπνίεζεο, ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη δηαζηάζεηο ηεο πλνιηθήο, ηεο σκαηηθήο, ηεο πκπεξηθνξηθήο θαη ηεο Λεθηηθήο Θπκαηνπνίεζεο, θαζψο θαη ηεο Θπκαηνπνίεζεο ρέζεσλ. ρεηηθά κε ην δείθηε ζπλάθεηαο Pearson r, πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη, ζχκθσλα κε ηνπο Ρνχζζν θαη Σζανχζε (2002), δελ ππάξρνπλ γεληθά απνδεθηνί θαλφλεο ζρεηηθά κε ην πφηε έλαο δείθηεο ζπζρέηηζεο ζεσξείηαη πςειφο, κέηξηνο ή ρακειφο, σζηφζν εκπεηξηθά ζα κπνξνχζακε λα εξκελεχζνπκε ην δείθηε ζπζρέηηζεο ζχκθσλα κε ηα παξαθάησ: αλ ν δείθηεο είλαη κηθξφηεξνο ηνπ 0.50 ππάξρεη ρακειή ζπζρέηηζε, αλ είλαη κεηαμχ 0.50 θαη 0.70 ππάξρεη κέηξηα ζπζρέηηζε, αλ είλαη κεηαμχ 0.70 θαη 0.80 ππάξρεη πςειή ζπζρέηηζε θαη αλ είλαη πάλσ απφ 0.80 ππάξρεη πνιχ πςειή ζπζρέηηζε

107 Δνδοζςνάθειερ ηυν ςπό μελέηη μεηαβληηών Ο πλνιηθφο Δθθνβηζκφο, φπσο πξνθχπηεη απφ ηνλ Πίλαθα 27, παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή πνιχ πςειή ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ην Λεθηηθφ Δθθνβηζκφ (r=.91, p<.01), κε ην Φπζηθφ / σκαηηθφ Δθθνβηζκφ (r=.84, p<.01), κε ηνλ Έκκεζν Δθθνβηζκφ ρέζεσλ (r=.83, p<.01) θαη κε ην πκπεξηθνξηθφ Δθθνβηζκφ (r=.81, p<0.1). Δπίζεο, παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή κέηξηα ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηνλ Άκεζν Δθθνβηζκφ ρέζεσλ (r=.74, p<.01). Ο Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο ζπζρεηίζηεθε ζεηηθά πςειά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ην πκπεξηθνξηθφ Δθθνβηζκφ (r=.79, p<.01), ην Φπζηθφ / σκαηηθφ Δθθνβηζκφ (r=.75, p<.01) θαη ηνλ Έκκεζν Δθθνβηζκφ ρέζεσλ (r=.74, p<.01). Δπίζεο, παξνπζίαζε κέηξηα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηνλ Έκκεζν Δθθνβηζκφ ρέζεσλ (r=.53, p<.01). Ο πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο παξνπζίαζε ζεηηθή κέηξηα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηνλ Φπζηθφ / σκαηηθφ Δθθνβηζκφ (r=.65, p<.01), ηνλ Έκκεζν Δθθνβηζκφ ρέζεσλ (r=.58, p<.01) θαη ηνλ Άκεζν Δθθνβηζκφ ρέζεσλ (r=.39, p<.01). O Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ ζπζρεηίζηεθε ζεηηθά κέηξηα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηνλ Φπζηθφ / σκαηηθφ Δθθνβηζκφ (r=.60, p<.01) θαη ηνλ Άκεζν Δθθνβηζκφ ρέζεσλ (r=.50, p<.01). O Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ παξνπζίαζε ζεηηθή κέηξηα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηνλ Άκεζν Δθθνβηζκφ ρέζεσλ (r=.54, p<.01). Πίνακαρ 27. πζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ Δθθνβηζκνχ ςνδ ΛΔ ςμπδ ΔΔ ΦΔ ΑΔ ςνδ ΛΔ.91 ** ςμπδ.81 *.79 * ΔΔ.83 *.74 **.58 ** ΦΔ.84 **.75 **.65 **.60 ** ΑΔ.74 **.53 **.39 **.50 **.54 ** ημείυζη 1: **. Ζ ζπζρέηηζε είλαη ζεκαληηθή ζην επίπεδν *. Ζ ζπζρέηηζε είλαη ζεκαληηθή ζην επίπεδν

108 ημείυζη 2: ςνδ: πλνιηθφο Δθθνβηζκφο, ΛΔ: Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο, ςμπδ: πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο, ΔΔ: Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ, ΦΔ: Φπζηθφο σκαηηθφο Δθθνβηζκφο, ΑΔ: Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ H ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο Πξνζσπηθφηεηαο ζπζρεηίζηεθε, φπσο πξνθχπηεη απφ ηνλ Πίλαθα 28, πςειά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα (r=.76, p<.01), ηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα (r=.74, p<.01), ηελ Δμσζηξέθεηα (r=.71, p<.01) θαη ηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα (r=.70, p<.01). Δπίζεο, παξνπζίαζε ζεηηθή ρακειή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα (r=.23, p<.01). Ζ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα παξνπζίαζε ζεηηθή κέηξηα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Δπζπλεηδεζία (r=.56, p<.01), ηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα (r=.49, p<.01) θαη ηελ Δμσζηξέθεηα (r=.40, p<.01), αιιά δελ ζπζρεηίζηεθε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφ. Ζ Δπζπλεηδεζία παξνπζίαζε ζεηηθή κέηξηα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα (r=.49, p<.01) θαη ηελ Δμσζηξέθεηα (r=.40, p<.01), αιιά δελ ζπζρεηίζηεθε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφ. Ζ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα ζπζρεηίζηεθε κέηξηα ζεηηθά ζηαηηζηηθά κε ηελ Δμσζηξέθεηα (r=.39, p<.01). H πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφο δελ παξνπζίαζε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Δμσζηξέθεηα. Πίνακαρ 28. πζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ δηαζηάζεσλ ηεο Πξνζσπηθφηεηαο ςνβαθμππ ΚΠ Δςζ ΠΓ ΑΝ Δξ ςνβαθμππ ΚΠ.70 ** Δςζ.76 **.56 ** ΠΓ.74 **.45 **.49 ** ΑΝ.23 ** -.22 ** Δξ.71 **.42 **.40 **.39 **.10 ημείυζη 1: **. Ζ ζπζρέηηζε είλαη ζεκαληηθή ζην επίπεδν

109 ημείυζη 2: ςνβαθμππ: πλνιηθή Βαζκνινγία Πξνζσπηθφηεηαο, ΚΠ: Καιή Πξναίξεζε πλεξγαηηθφηεηα, Δςζ: Δπζπλεηδεζία, ΠΓ: Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα, ΑΝ: πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα Νεπξσηηζκφο, Δξ: Δμσζηξέθεηα Ζ πλνιηθή Καηάζιηςε, φπσο πξνθχπηεη απφ ηνλ Πίλαθα 29, παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή πςειή ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε (r=.77, p<.01) κε ηελ Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα (r=.74, p<.01), κε ηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε (r=.71, p<.01) θαη κε ηελ Αλεδνλία (r=.70, p<.01). Δπίζεο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή κέηξηα ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα (r=.66, p<.01). Ζ Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή κέηξηα ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε (r=.51, p<.01). Δπίζεο παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα (r=.41, p<.01), κε ηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε (r=.32, p<.01) θαη ηελ Αλεδνλία (r=.32, p<.01). Ζ Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε (r=.46, p<.01), κε ηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα (r=.38, p<.01), θαη ηελ Αλεδνλία (r=.36, p<.01). Σα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Αλεδνλία (r=.39, p<.01) θαη ηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε (r=.35, p<.01). Ζ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Αλεδνλία (r=.43, p<.01). Πίνακαρ 29. πζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ δηαζηάζεσλ ηεο Καηάζιηςεο ςνκ Αναπ ΑΓ ΓΠ ΑΑ Ανηδ ςνκ Αναπ.74 ** ΑΓ.77 **.51 ** ΓΠ.66 **.41 **.38 ** ΑΑ.71 **.32 **.46 **.35 ** Ανηδ.70 **.32 **.36 **.39 **.43 **

110 ημείυζη 1: **. Ζ ζπζρέηηζε είλαη ζεκαληηθή ζην επίπεδν ημείυζη 2: ςνκ: πλνιηθή Καηάζιηςε, Αναπ: Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα, ΑΓ: Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε, ΓΠ: Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα, ΑΑ: Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε, Ανηδ: Αλεδνλία Ζ πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε, φπσο πξνθχπηεη απφ ηνλ Πίλαθα 30, παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή πνιχ πςειή ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=.91, p<.01), κε ηελ Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.90, p<.01), κε ηελ πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.89, p<.01) θαη ηελ Φπζηθή σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.88, p<.01). Ζ Φπζηθή σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή πςειή ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.73, p<.01) θαη ηελ Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=.72, p<.01). Δπίζεο παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή κέηξηα ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.68, p<.01). Ζ Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή πςειή ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.76, p<.01) θαη ηελ Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=.75, p<.01). Ζ Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ παξνπζηάδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή πςειή ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.77, p<.01). Πίνακαρ 30. πζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ δηαζηάζεσλ ηεο Θπκαηνπνίεζεο ςνθ ΦΘ ΛΘ Θ ςμπθ ςνθ ΦΘ.88 ** ΛΘ.90 **.73 ** ΘΑ.91 **.72 **.75 ** ςμπθ.89 **.68 **.76 **.77 ** ημείυζη 1: **. Ζ ζπζρέηηζε είλαη ζεκαληηθή ζην επίπεδν

111 ημείυζη 2: ςνθ: πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε, ΦΘ: Φπζηθή σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε, ΛΘ: Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε, Θ: Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ, ςμπθ: πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε ςνάθειερ μεηαξύ Πποζυπικόηηηαρ και Δκθοβιζμού ρεηηθά κε ηελ Πξνζσπηθφηεηα, φπσο πξνθχπηεη απφ ηνλ Πίλαθα 31, ν Δθθνβηζκφο παξνπζίαζε ρακειή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα (r=.26, p<.01), ηελ Δπζπλεηδεζία (r=.22, p<.01) θαη ηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα (r=.15, p<.05). Δπίζεο, παξνπζίαζε ρακειή αξλεηηθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφ (r=-.33, p<.01), αιιά δελ ζπζρεηίζηεθε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηελ Δμσζηξέθεηα. Ο Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο δελ παξνπζίαζε θακία ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα θαη ηελ Δμσζηξέθεηα. Χζηφζν, παξνπζίαζε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζπζρέηηζε κε ηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα (r=.17, p<.01) θαη ηελ Δπζπλεηδεζία (r=.16, p<.01). Δπίζεο, παξνπζίαζε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή αξλεηηθή ρακειή ζπζρέηηζε κε ηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφ (r=.-22, p<.01). Ο πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο δε ζπζρεηίδεηαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα, ηελ Δπζπλεηδεζία θαη ηελ Δμσζηξέθεηα. Χζηφζν, παξνπζηάδεη ζεηηθή ρακειή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα (r=.15, p<.01), ελψ ζπζρεηίδεηαη αξλεηηθά ρακειά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφ (r=-.15, p<.05). Ο Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ δε ζρεηίδεηαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα θαη ηελ Δμσζηξέθεηα. Χζηφζν, παξνπζηάδεη ζεηηθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζπζρέηηζε κε ηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα (r=.21, p<.01) θαη ηελ Δπζπλεηδεζία (r=.19, p<.01), αιιά θαη αξλεηηθή κέηξηα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφ (r=-.30, p<.01). Ο Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο δελ παξνπζίαζε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα θαη ηελ Δμσζηξέθεηα. Χζηφζν, παξνπζηάδεη ζεηηθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζπζρέηηζε κε ηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα (r=.21, p<.01) θαη ηελ Δπζπλεηδεζία (r=.19, p<.01), αιιά παξνπζηάδεη αξλεηηθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζπζρέηηζε κε ηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφ (r=-.31, p<.01)

112 Ο Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ παξνπζηάδεη ζεηηθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα (r=.29, p<.01), ηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα (r=.23, p<.01) θαη ηελ Δπζπλεηδεζία (r=.21, p<.01). Χζηφζν, ζπζρεηίδεηαη αξλεηηθά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κέηξηα κε ηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Nεπξσηηζκφ (r=-.33, p<.01), ελψ δε ζπζρεηίδεηαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηελ Δμσζηξέθεηα. Πίνακαρ 31. Γηκεηαβιεηέο ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ Δθθνβηζκνχ θαη ηεο Πξνζσπηθφηεηαο ΚΠ Δςζ ΠΓ ΑΝ Δξ ςνδ.26 **.22 **.15 * -.33 **.09 ΛΔ.17 **.16 ** **.08 ςμπδ.15 ** *.03 ΔΔ.21 **.19 ** **.07 ΦΔ.21 **.19 ** **.08 ΑΔ.29 **.21 **.23 ** -.33 **.09 ημείυζη 1: **. Ζ ζπζρέηηζε είλαη ζεκαληηθή ζην επίπεδν *. Ζ ζπζρέηηζε είλαη ζεκαληηθή ζην επίπεδν ημείυζη 2: ςνδ: πλνιηθφο Δθθνβηζκφο, ΛΔ: Λεθηηθφο_Δθθνβηζκφο, ςμπδ: πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο, ΔΔ: Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ, ΦΔ: Φπζηθφο σκαηηθφο Δθθνβηζκφο, ΑΔ: Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ ΚΠ: Καιή Πξναίξεζε πλεξγαηηθφηεηα, Δςζ: Δπζπλεηδεζία, ΠΓ: Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα, ΑΝ: πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα Νεπξσηηζκφο, Δξ: Δμσζηξέθεηα

113 ςνάθειερ μεηαξύ Δκθοβιζμού και Παιδικήρ Καηάθλιτηρ Ο Πίλαθαο 32 δείρλεη φηη ν πλνιηθφο Δθθνβηζκφο παξνπζηάδεη αξλεηηθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Καηάζιηςε (r=-.31, p<.01), κε ηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα (r=-.28, p<.01), κε ηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε (r=-.28, p<.01), κε ηελ Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε (r=-.22, p<.01), κε ηελ Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα (r=-.19, p<.01) θαη ηελ Αλεδνλία (r=-.19, p<.01). Ο Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο παξνπζηάδεη αξλεηηθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Καηάζιηςε (r=-.27, p<.01), κε ηελ Αξλεηηθή Απηνεθίκεζε (r=-.24, p<.01), κε ηελ Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε (r=-.22, p<.01), κε ηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα (r=-.22, p<.01), κε ηελ Αλεδνλία (r=-.17, p<.01) θαη ηελ Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα (r=-.15, p<.05). Ο πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο παξνπζηάδεη αξλεηηθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Καηάζιηςε (r=-.21, p<.01), κε ηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα (r=-.22, p<.01), κε Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε (r=-.22, p<.01), κε ηελ Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε (r=-.13, p<.05) θαη ηελ Αλεδνλία (r=-.13, p<.05). Χζηφζν, δελ παξνπζίαζε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα. Ο Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ παξνπζηάδεη αξλεηηθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Καηάζιηςε (r=-.27, p<.01), κε ηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα (r=-.24, p<.01), κε ηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε (r=-.20, p<.01), κε ηελ Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε (r=-.18, p<.01), κε ηελ Αλεδνλία (r=-.18, p<.01) θαη ηελ Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα (r=-.17, p<.01). Ο Φπζηθφο σκαηηθφο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ παξνπζηάδεη αξλεηηθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Καηάζιηςε (r=-.29, p<.01), κε ηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε (r=-.28, p<.01), κε ηελ Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε (r=-.25, p<.01), κε ηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα (r=-.19, p<.01), κε ηελ Αλεδνλία (r=-.18, p<.01) θαη ηελ Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα (r=-.17, p<.01). Ο Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ παξνπζηάδεη αξλεηηθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Καηάζιηςε (r=-.25, p<.01), κε ηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα (r=-.26, p<.01), κε ηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε (r=-.24, p<.01), κε ηελ Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα (r=-.16, p<.01), κε ηελ Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε (r=-.14, p<.05), θαη ηελ Αλεδνλία (r=-.12, p<.01)

114 Πίνακαρ 32. Γηκεηαβιεηέο ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ Δθθνβηζκνχ θαη ηεο Καηάζιηςεο ςνκ Αναπ ΑΓ ΓΠ ΑΑ Ανηδ ςνδ -.31 ** -.19 ** -.22 ** -.28 ** -.28 ** -.19 ** ΛΔ -.27 ** -.15 * -.22 ** -.22 ** -.24 ** -.17 ** ςμπδ -.21 ** * -.22 ** -.22 ** -.13 * ΔΔ -.27 ** -.17 ** -.18 ** -.24 ** -.20 ** -.18 ** ΦΔ -.29 ** -.17 ** -.25 ** -.19 ** -.28 ** -.18 ** ΑΔ -.25 ** -.16 ** -.14 * -.26 ** -.24 ** -.12 * ημείυζη 1: **. Ζ ζπζρέηηζε είλαη ζεκαληηθή ζην επίπεδν *. Ζ ζπζρέηηζε είλαη ζεκαληηθή ζην επίπεδν ημείυζη 2: ςνδ: πλνιηθφο Δθθνβηζκφο, ΛΔ: Λεθηηθφο_Δθθνβηζκφο, ςμπδ: πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο, ΔΔ: Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ, ΦΔ: Φπζηθφο σκαηηθφο Δθθνβηζκφο, ΑΔ: Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ ςνκ: πλνιηθή Καηάζιηςε, Αναπ: Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα, ΑΓ: Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε, ΓΠ: Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα, ΑΑ: Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε, Ανηδ: Αλεδνλία ςνάθειερ μεηαξύ Δκθοβιζμού και Θςμαηοποίηζηρ Ο πλνιηθφο Δθθνβηζκφο, φπσο πξνθχπηεη απφ ηνλ Πίλαθα 33, ζπζρεηίζηεθε ζεηηθά κέηξηα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηε πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.61, p<.01), ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=.63, p<.01), ηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.54, p<.01), ηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.51, p<.01) θαη ηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.50, p<.01). Ο Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο παξνπζίαζε ζεηηθή κέηξηα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.56, p<.01), ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=.57, p<.01), ηε

115 Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε ( r=.54, p<.01), ηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.48, p<.01) θαη ηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.42, p<.01). O πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο ζπζρεηίζηεθε ζεηηθά ρακειά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηε πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.49, p<.01), ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=.47, p<.01), ηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.43, p<.01), ηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.43, p<.01) θαη ηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.41, p<.01). Ο Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ παξνπζίαζε ζεηηθή ρακειή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.48, p<.01), ηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.44, p<.01).ηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.38, p<.01), ηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.36, p<.01). Δπίζεο, παξνπζίαζε ζεηηθή κέηξηα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=.53, p<.01). Ο Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο ζπζρεηίζηεθε ζεηηθά κέηξηα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηε πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.53, p<.01), ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=.55, p<.01) θαη ηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.50, p<.01). Δπίζεο, παξνπζίαζε ζεηηθή ρακειή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.45, p<.01) θαη ηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.40, p<.01). O Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ παξνπζίαζε ζεηηθή ρακειή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.46, p<.01), ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=.48, p<.01), ηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.39, p<.01), ηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.39, p<.01) θαη ηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.38, p<.01). Πίνακαρ 33. Γηκεηαβιεηέο ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ Δθθνβηζκνχ θαη ηεο Θπκαηνπνίεζεο ςνθ ΦΘ ΛΘ Θ ςμπθ ςνδ.61 **.54 **.51 **.63 **.50 ** ΛΔ.56 **.54 **.48 **.57 **.42 ** ςμπδ.49 **.43 **.43 **.47 **.41 ** ΔΔ.48 **.38 **.36 **.53 **.44 ** ΦΔ.53 **.50 **.45 **.55 **.40 ** ΑΔ.46 **.38 **.39 **.48 **.39 **

116 ημείυζη 1: **. Ζ ζπζρέηηζε είλαη ζεκαληηθή ζην επίπεδν ημείυζη 2: ςνδ: πλνιηθφο Δθθνβηζκφο, ΛΔ: Λεθηηθφο_Δθθνβηζκφο, ςμπδ: πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο, ΔΔ: Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ, ΦΔ: Φπζηθφο σκαηηθφο Δθθνβηζκφο, ΑΔ: Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ ςνθ: πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε, ΦΘ: Φπζηθή σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε, ΛΘ: Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε, Θ: Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ, ςμπθ: πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε ςνάθειερ μεηαξύ Πποζυπικόηηηαρ και Παιδικήρ Καηάθλιτηρ Ζ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα, φπσο πξνθχπηεη απφ ηνλ Πίλαθα 34, παξνπζίαζε αξλεηηθή ρακειή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Καηάζιηςε (r=-.30, p<.01), ηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα (r=-.34, p<.01), ηελ Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα (r=-.25, p<.01), ηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε (r=-.24, p<.01) θαη ηελ Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε (r=-.19, p<.01). Χζηφζν, δελ παξνπζίαζε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Αλεδνλία. Ζ Δπζπλεηδεζία παξνπζίαζε αξλεηηθή ρακειή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Καηάζιηςε (r=-.29, p<.01), ηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα (r=-.34, p<.01), ηελ Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα (r=-.28, p<.01), ηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε (r=-.19, p<.01) θαη ηελ Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε (r=-.21, p<.01). Χζηφζν, δελ παξνπζίαζε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Αλεδνλία. Ζ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα ζπζρεηίζηεθε αξλεηηθά ρακειά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηε πλνιηθή Καηάζιηςε (r=-.37, p<.01), ηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα (r=-.34, p<.01), ηελ Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε (r=-.28, p<.01). ηελ Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα (r=-.31, p<.01), ηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε (r=-.24, p<.01) θαη ηελ Αλεδνλία (r=-.19, p<.01). H πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφο παξνπζίαζε ζεηηθή κέηξηα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Καηάζιηςε (r=.49, p<.01), ηελ Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε (r=.40, p<.01), ηελ Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα (r=.35, p<.01), ηελ Αλεδνλία (r=.35, p<.01), ηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε (r=.34, p<.01) θαη ηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα (r=.29, p<.01)

117 H Δμσζηξέθεηα ζπζρεηίζηεθε αξλεηηθά ρακειά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηε πλνιηθή Καηάζιηςε (r=-.32, p<.01), ηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα (r=-.30, p<.01), ηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε (r=-.30, p<.01) ηελ Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε (r=-.22, p<.01), ηελ Αλεδνλία (r=-.20, p<.01) θαη ηελ Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα (r=-.16, p<.01). Πίνακαρ 34. Γηκεηαβιεηέο ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ δηαζηάζεσλ ηεο Πξνζσπηθφηεηαο θαη ηεο Καηάζιηςεο ςνκ Αναπ ΑΓ ΓΠ ΑΑ Ανηδ ΚΠ -.30 ** -.25 ** -.19 ** -.34 ** -.24 ** -.11 Δςζ -.29 ** -.28 ** -.21 ** -.34 ** -.19 ** -.07 ΠΓ -.37 ** -.31 ** -.28 ** -.34 ** -.24 ** -.19 ** ΑΝ.49 **.35 **.40 **.29 **.34 **.35 ** Δξ -.32 ** -.16 ** -.22 ** -.30 ** -.30 ** -.20 ** ημείυζη 1: **. H ζπζρέηηζε είλαη ζεκαληηθή ζην επίπεδν 0.01 ημείυζη 2: ΚΠ: Καιή Πξναίξεζε πλεξγαηηθφηεηα, Δςζ: Δπζπλεηδεζία, ΠΓ: Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα, ΑΝ: πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα Νεπξσηηζκφο, Δξ: Δμσζηξέθεηα ςνκ: πλνιηθή Καηάζιηςε, Αναπ: Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα, ΑΓ: Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε ΓΠ: Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα, ΑΑ: Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε, Ανηδ: Αλεδνλία ςνάθειερ μεηαξύ Πποζυπικόηηηαρ και Θςμαηοποιήζηρ Ζ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα, φπσο πξνθχπηεη απφ ηνλ Πίλαθα 35, παξνπζηάδεη ζεηηθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.28, p<.01), κε ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=.31, p<.01), κε ηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.29, p<.01), κε ηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.23, p<.01) θαη ηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.16, p<.01)

118 Ζ Δπζπλεηδεζία παξνπζηάδεη ζεηηθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.20, p<.01), κε ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=.21, p<.01), κε ηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.18, p<.01), κε ηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.18, p<.01) θαη ηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.15, p<.05). Ζ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα παξνπζηάδεη ζεηηθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.28, p<.01), κε ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=.27, p<.01), κε ηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.26, p<.01), κε ηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.23, p<.01) θαη ηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.22, p<.01). Ζ πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφο παξνπζηάδεη αξλεηηθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.29, p<.01), κε ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=-.34, p<.01), κε ηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.27, p<.01), κε ηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.24, p<.01) θαη ηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.20, p<.01). Ζ Δμσζηξέθεηα παξνπζηάδεη ζεηηθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ρακειή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.14, p<.05), κε ηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίζε (r=.15, p<.05), κε ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=.15, p<.05) θαη ηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=.13, p<.05). Χζηφζν, δελ παξνπζίαζε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηε πκπεξηθνξηθή Γηαζεζηκφηεηα. Πίνακαρ 35. Γηκεηαβιεηέο ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ δηαζηάζεσλ ηεο Πξνζσπηθφηεηαο θαη ηεο Θπκαηνπνίεζεο ςνθ ΦΘ ΛΘ ΘΑ ςμπθ ΚΠ.28 **.16 **.23 **.31 **.29 ** Δςζ.20 **.15 *.18 **.21 **.18 ** ΠΓ.28 **.22 **.26 **.27 **.23 ** ΑΝ -.29 ** -.24 ** -.20 ** -.34 ** -.27 ** Δξ.14 *.15 *.13 *.15 *.07 ημείυζη 1: **. H ζπζρέηηζε είλαη ζεκαληηθή ζην επίπεδν 0.01 *. H ζπζρέηηζε είλαη ζεκαληηθή ζην επίπεδν

119 ημείυζη 2: ΚΠ: Καιή Πξναίξεζε πλεξγαηηθφηεηα, Δςζ: Δπζπλεηδεζία, ΠΓ: Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα, ΑΝ: πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα Νεπξσηηζκφο, Δξ: Δμσζηξέθεηα ςνθ: πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε, ΦΘ: Φπζηθή σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε, ΛΘ: Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε, Θ: Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ, ςμπθ: πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε ςνάθειερ μεηαξύ ηηρ Παιδικήρ Καηάθλιτηρ και Θςμαηοποίηζηρ Ζ πλνιηθή Καηάζιηςε, φπσο πξνθχπηεη απφ ηνλ Πίλαθα 36, ζπζρεηίζηεθε αξλεηηθά ρακειά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηε πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.41, p<.01), ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=-.41, p<.01), ηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.38, p<.01), ηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.35, p<.01) θαη ηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.31, p<.01). H Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα παξνπζίαζε αξλεηηθή ρακειή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.29, p<.01), ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=-.30, p<.01), ηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.27, p<.01), ηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.26, p<.01), θαη ηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.19, p<.01). H Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε ζπζρεηίζηεθε αξλεηηθά ρακειά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηε πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.31, p<.01), ηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.33, p<.01), ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=-.29, p<.01), ηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.24, p<.01) θαη ηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.23, p<.01). Σα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα ζπζρεηίζηεθαλ αξλεηηθά ρακειά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηε πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.35, p<.01), ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=-.33, p<.01), ηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.32, p<.01), ηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.30, p<.01) θαη ηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.28, p<.01). Ζ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε παξνπζίαζε αξλεηηθή ρακειή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηε πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.28, p<.01), ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=-.31, p<.01), ηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.24, p<.01), ηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.22, p<.01), θαη ηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.22, p<.01) Ζ Αλεδνλία ζπζρεηίζηεθε αξλεηηθά ρακειά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηε πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.26, p<.01), ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ (r=-.28, p<.01), ηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.25, p<.01), ηε πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.21, p<.01) θαη ηε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε (r=-.19, p<.01)

120 Πίνακαρ 36. Γηκεηαβιεηέο ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ δηαζηάζεσλ ηεο Καηάζιηςεο θαη ηεο Θπκαηνπνίεζεο ςνθ ΦΘ ΛΘ ΘΑ ςμπθ ςνκ -.41 ** -.38 ** -.31 ** -.41 ** -.35 ** Αναπ -.29 ** -.26 ** -.19 ** -.30 ** -.27 ** ΑΓ -.31 ** -.33 ** -.24 ** -.29 ** -.23 ** ΓΠ -.35 ** -.32 ** -.28 ** -.33 ** -.30 ** ΑΑ -.28 ** -.22 ** -.22 ** -.31 ** -.24 ** Ανηδ -.26 ** -.25 ** -.19 ** -.28 ** -.21 ** ημείυζη 1: **. H ζπζρέηηζε είλαη ζεκαληηθή ζην επίπεδν 0.01 ημείυζη 2: ςνκ: πλνιηθή Καηάζιηςε, Αναπ: Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα, ΑΓ: Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε, ΓΠ: Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα, ΑΑ: Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε, Ανηδ: Αλεδνλία ςνθ: πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε, ΦΘ: Φπζηθή σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε, ΛΘ: Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε, Θ: Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ, ςμπθ: πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε \ /

121 8. ΤΕΖΣΖΖ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ Ο ζηφρνο ηεο παξνχζαο έξεπλαο ήηαλ λα κειεηήζεη ηε ζρέζε κεηαμχ ηνπ Δθθνβηζκνχ, ηεο Πξνζσπηθφηεηαο, ηεο Καηάζιηςεο θαη ηεο Θπκαηνπνίεζεο ζε καζεηέο Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ. Δπηκέξνπο ζηφρνη ηεο έξεπλαο ήηαλ α) ν έιεγρνο ηεο παξαγνληηθήο δνκήο θαη ηεο αμηνπηζηίαο ησλ θιηκάθσλ ηνπ Δθθνβηζκνχ, ηεο Πξνζσπηθφηεηαο, ηεο Καηάζιηςεο θαη ηεο Θπκαηνπνίεζεο, β) ε κειέηε ηεο επίδξαζεο ησλ θνηλσληθν-δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ (θχιν, ηάμε, κνξθσηηθφ επίπεδν γνλέσλ) ζηηο ππφ κειέηε κεηαβιεηέο θαη γ) ε κειέηε ησλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζηηο κεηαβιεηέο. Αθνινπζεί ζπλνπηηθή παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ: Χο πξν ην θχιν, βξέζεθε φηη ηα θνξίηζηα θαη εθθνβίδνπλ θαη ζπκαηνπνηνχληαη κε κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα ζπγθξηηηθά κε ηα αγφξηα. Αλαθνξηθά κε ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ, ην ΤΜΔ ζπζρεηίζηεθε ζεηηθά κε ηα ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο Πξνζσπηθφηεηαο (Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα, Δπζπλεηδεζία, Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα), ελψ ην ΥΜΔ αξλεηηθά κε ην Νεπξσηηζκφ. Ζ πιεηνλφηεηα ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ Δθθνβηζκνχ θαη ηεο Θπκαηνπνίεζεο παξνπζίαζαλ ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηα ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο Πξνζσπηθφηεηαο θαη αξλεηηθή κε ηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφ. Ο Δθθνβηζκφο ζπζρεηίζηεθε ζεηηθά κε ηε Θπκαηνπνίεζε. Ο Δθθνβηζκφο θαη ε Θπκαηνπνίεζε ζπζρεηίζηεθαλ αξλεηηθά κε ηελ Καηάζιηςε. Σα ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο Πξνζσπηθφηεηαο ζπζρεηίζηεθαλ αξλεηηθά κε ηελ Καηάζιηςε, ελψ ν Νεπξσηηζκφο παξνπζίαζε ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Καηάζιηςε Ζ ΔΓΚΤΡΟΣΖΣΑ ΚΑΗ Ζ ΑΞΗΟΠΗΣΗΑ ΣΧΝ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΧΝ ΔΡΓΑΛΔΗΧΝ ζνλ αθνξά ζηνλ έιεγρν εγθπξφηεηαο ηεο Κιίκαθαο γηα ηνλ Δθθνβηζκφ, ε παξαγνληηθή αλάιπζε αλέδεημε φηη νη δειψζεηο θαηεγνξηνπνηνχληαη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ φκνηα κε ηνλ ηξφπν πνπ πξνηείλεη ην εξσηεκαηνιφγην. πγθεθξηκέλα, επηβεβαηψζεθαλ φινη νη παξάγνληεο ηεο θιίκαθαο: ν Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο, ν Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ, ν Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο, ν πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο θαη ν Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ. Δίλαη αλαγθαίν φκσο λα επηζεκαλζεί φηη νη ηξεηο ηειεπηαίνη παξάγνληεο, δειαδή ν Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο, ν πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο θαη ν Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ, πξνέθπςαλ απφ αλαιχζεηο δεχηεξεο ηάμεο, θαζφηη αξρηθά απνηεινχζαλ έλαλ εληαίν παξάγνληα. Ο Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ θαίλεηαη λα απνηειεί

122 επδηάθξηην παξάγνληα, θαζψο ηαπηηδφηαλ ζρεδφλ απφιπηα κε ηελ πξνηεηλφκελε δνκή ηνπ αξρηθνχ ζρεδηαζκνχ. Ο Φπζηθφο / σκαηηθφο Δθθνβηζκφο ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζηεί σο αξθεηά επδηάθξηηνο ελλνηνινγηθά ιφγσ ηεο κεγαιχηεξεο ζπρλφηεηαο εκθάληζεο ησλ δειψζεσλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο δηάζηαζεο ηνπ Δθθνβηζκνχ. Ο έιεγρνο ηεο αμηνπηζηίαο θαηέδεημε ηε ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα θαη ησλ πέληε παξαγφλησλ ηεο θιίκαθαο. Ο δείθηεο εζσηεξηθήο ζπλέπεηαο Cronbach s α ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ Δθθνβηζκνχ θπκάλζεθε απφ.71 έσο.91 (βι. Πίλαθα 11). ε φ,ηη αθνξά ηελ εγθπξφηεηα ηεο Κιίκαθαο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο, νη αλαιχζεηο έδεημαλ φηη ε θαηεγνξηνπνίεζε ησλ ζηνηρείσλ ηεο γίλεηαη ζρεδφλ ζχκθσλα κε ηελ πξνηεηλφκελε δνκή ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Δηδηθφηεξα, επηβεβαηψζεθαλ φινη νη παξάγνληεο ηεο θιίκαθαο: ε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφο, ε Δμσζηξέθεηα, ε Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα, ε Δπζπλεηδεζία θαη ε Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα. Δίλαη αλαγθαίν φκσο λα επηζεκαλζεί φηη νη ηξεηο ηειεπηαίνη παξάγνληεο, δειαδή ε Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα, ε Δπζπλεηδεζία θαη ε Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα, πξνέθπςαλ απφ αλαιχζεηο δεχηεξεο ηάμεο, θαζφηη αξρηθά απνηεινχζαλ έλαλ εληαίν παξάγνληα. Ζ πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφο, ε Δμσζηξέθεηα, ε Δπζπλεηδεζία θαη ε Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα θαίλεηαη λα απνηεινχλ επδηάθξηηνπο παξάγνληεο, θαζψο ηαπηίδνληαλ ζρεδφλ απφιπηα κε ηελ πξνηεηλφκελε δνκή ηνπ αξρηθνχ ζρεδηαζκνχ. Ο παξάγνληαο Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζηεί σο αξθεηά επδηάθξηηνο ελλνηνινγηθά ιφγσ ηεο κεγαιχηεξεο ζπρλφηεηαο εκθάληζεο ησλ δειψζεσλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο δηάζηαζεο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο. Ο έιεγρνο ηεο αμηνπηζηίαο θαηέδεημε ηε ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα θαη ησλ πέληε παξαγφλησλ ηεο θιίκαθαο. Ο δείθηεο εζσηεξηθήο ζπλέπεηαο Cronbach s α ησλ δηαζηάζεσλ ηεο Πξνζσπηθφηεηαο θπκάλζεθε απφ.70 έσο.80 (βι. Πίλαθα 15). ζνλ αθνξά ζηνλ έιεγρν εγθπξφηεηαο ηεο Κιίκαθαο γηα ηελ Καηάζιηςε, ε παξαγνληηθή αλάιπζε αλέδεημε φινπο ηνπο παξάγνληεο ηεο θιίκαθαο: ηελ Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα, ηελ Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε, ηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα, ηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε θαη ηελ Αλεδνλία. Οη παξάγνληεο Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε, Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα θαη Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε πξνέθπςαλ απφ ηελ παξαγνληηθή αλάιπζε κε θξηηήξην ηηο πςειφηεξεο ηηκέο θφξησζεο. Με ηνλ έιεγρν αμηνπηζηίαο, απνδείρηεθε ε (έζησ θαη νξηαθή) αμηνπηζηία φισλ ησλ παξαγφλησλ, κε απνηέιεζκα λα κελ απνθιεηζηεί θακία απφ ηηο πέληε δηαζηάζεηο ηεο Κιίκαθαο ηεο Καηάζιηςεο. Ο δείθηεο εζσηεξηθήο ζπλέπεηαο Cronbach s α θπκάλζεθε απφ.54 έσο.66 (βι. Πίλαθα 18)

123 ε φ,ηη αθνξά ηελ εγθπξφηεηα ηεο Κιίκαθαο ηεο Θπκαηνπνίεζεο, νη αλαιχζεηο έδεημαλ φηη ε θαηεγνξηνπνίεζε ησλ ζηνηρείσλ ηεο γίλεηαη ζρεδφλ ζχκθσλα κε ηελ πξνηεηλφκελε δνκή ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Δηδηθφηεξα, αλαδείρηεθαλ νη παξάγνληεο: Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ, πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε, Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε θαη Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε. Δίλαη αλαγθαίν λα επηζεκαλζεί φηη νη δχν ηειεπηαίνη παξάγνληεο, δειαδή ε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε θαη ε Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε, πξνέθπςαλ απφ ηηο αλαιχζεηο δεχηεξεο ηάμεο, θαζφηη αξρηθά απνηεινχζαλ έλαλ εληαίν παξάγνληα. Απφ ηελ παξαγνληηθή αλάιπζε πξνέθπςε ν παξάγνληαο Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ, ηνλ νπνίν ζπλαπνηεινχζαλ θπξίσο ε Άκεζε θαη Έκκεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ. Ζ ζπλνιηθή ζχλζεζε απηνχ ηνπ παξάγνληα ζρεδφλ ηαπηηδφηαλ κε ην ζχλνιν ηεο επξχηεξεο νκάδαο πνπ πεξηιακβάλεη ηηο νκάδεο, ηνπ αξρηθνχ ζρεδηαζκνχ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, Άκεζε θαη Έκκεζε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ. Ο παξάγνληαο Λεθηηθή Θπκαηνπνίεζε ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζηεί σο αξθεηά επδηάθξηηνο ελλνηνινγηθά ιφγσ ηεο κεγαιχηεξεο ζπρλφηεηαο εκθάληζεο ησλ δειψζεσλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο δηάζηαζεο ηεο Θπκαηνπνίεζεο. Ο έιεγρνο ηεο αμηνπηζηίαο θαηέδεημε ηε ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα θαη ησλ πέληε παξαγφλησλ ηεο θιίκαθαο. Ο δείθηεο εζσηεξηθήο ζπλέπεηαο Cronbach s α ησλ δηαζηάζεσλ ηεο Θπκαηνπνίεζεο θπκάλζεθε απφ.81 έσο.88 (βι. Πίλαθα 22). Σα παξαπάλσ ινηπφλ εξεπλεηηθά επξήκαηα επαιεζεχνπλ ηελ Τ 1 ηεο έξεπλαο σο πξνο ηελ πνιππαξαγνληηθή δνκή ηεο Κιηκαθαο ηνπ Δθθνβηζκνχ, ηεο Πξνζσπηθφηεηαο, ηεο Καηάζιηςεο θαη ηεο Θπκαηνπνίεζεο, αιιά ηε δηαςεχδνπλ σο πξνο ηελ εηθαζία φηη ζα αλαδεηθλχνληαλ κεξηθνί κφλν απφ ηνπο πξνηεηλφκελνπο παξάγνληεο Ζ ΔΠΗΓΡΑΖ ΣΧΝ ΚΟΗΝΧΝΗΚΟ-ΓΖΜΟΓΡΑΦΗΚΧΝ ΣΟΗΥΔΗΧΝ ΣΗ ΤΠΟ ΜΔΛΔΣΖ ΜΔΣΑΒΛΖΣΔ Σο θύλο ρεηηθά κε ηε κειέηε ηεο επίδξαζεο ηνπ θχινπ ζηηο ππφ κειέηε κεηαβιεηέο, ηα δεδνκέλα ηεο παξνχζαο έξεπλαο επαιήζεπζαλ ελ κέξεη ηελ Τ 2α, θαζψο θάλεθε φηη ην θχιν δηαθνξνπνηεί ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά ηελ εθδήισζε ηεο ζπλνιηθήο εθθνβηζηηθήο ζπκπεξηθνξάο θαη ηεζζάξσλ επηκέξνπο δηαζηάζεσλ ηεο, ηνπ Λεθηηθνχ, ηνπ πκπεξηθνξηθνχ, ηνπ Φπζηθνχ / σκαηηθνχ Δθθνβηζκνχ θαη ηνπ Έκκεζνπ Δθθνβηζκνχ ρέζεσλ. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ηα θνξίηζηα εθθνβίδνπλ γεληθά πεξηζζφηεξν ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο θαη εηδηθφηεξα φηη εθδειψλνπλ κε κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα Λεθηηθφ, πκπεξηθνξηθφ, Φπζηθφ /

124 σκαηηθφ Δθθνβηζκφ θαη Έκκεζν Δθθνβηζκφ ρέζεσλ. Βάζεη ησλ δεδνκέλσλ ηεο παξνχζαο έξεπλαο ηα θνξίηζηα θαίλεηαη λα ππεξέρνπλ ζε πξαθηηθέο Δθθνβηζκνχ, φπσο ζην Λεθηηθφ Δθθνβηζκφ θαη ζηνλ Έκκεζν Δθθνβηζκφ ρέζεσλ. Σν εχξεκα απηφ θαίλεηαη λα είλαη ζχκθσλν κε πνξίζκαηα άιισλ εξεπλψλ πνπ θαηαιήγνπλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ηα θνξίηζηα εκπιέθνληαη πεξηζζφηεξν ζε επεηζφδηα Λεθηηθήο Δπηζεηηθφηεηαο (Archer et al., 1988, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Boulton et al., 2001) θαη εθδειψλνπλ πεξηζζφηεξν έκκεζε επηζεηηθφηεηα ζρέζεσλ ζπγθξηηηθά κε ηα αγφξηα (Crick & Grotpeter, 1995, φπσο αλαθέξεηαη ζην Rigby, 2008). Βάζεη ησλ δεδνκέλσλ ηεο παξνχζαο έξεπλαο ηα θνξίηζηα θαίλεηαη λα ππεξέρνπλ (ζε αληίζεζε κε ηε βηβιηνγξαθία) θαη ζην Φπζηθφ / σκαηηθφ Δθθνβηζκφ, πνπ ζεσξείηαη πην δηαδεδνκέλνο αλάκεζα ζηα αγφξηα (Nansel et al., 2001). Χο πξνο ηελ Καηάζιηςε, ην θχιν βξέζεθε λα δηαθνξνπνηεί ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά ηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε, κε ηα θνξίηζηα λα εκθαληδνπλ κε κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα ην παξαπάλσ ζχκπησκα ζπγθξηηηθά κε ηα αγφξηα. Σν εχξεκα απηφ ζεκαίλεη φηη ην θνξίηζηα είλαη πεξηζζφηεξν απαηζηφδνμα, έρνπλ αξλεηηθή εηθφλα γηα ηνλ εαπηφ ηνπο θαη ληψζνπλ φηη δελ ηα αγαπνχλ. Χο πξνο ηε Θπκαηνπνίεζε, ην θχιν βξέζεθε λα δηαθνξνπνηεί ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά ηε ζπλνιηθή Θπκαηνπνίεζε θαη δχν απφ ηηο δηαζηάζεηο ηεο (Φπζηθή / σκαηηθή θαη πκπεξηθνξηθή Θπκαηνπνίεζε), κε ηα θνξίηζηα λα εθδειψλνπλ κε κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα ηηο παξαπάλσ ζπκπεξηθνξέο ζπγθξηηηθά κε ηα αγφξηα. Σα παξαπάλσ επξήκαηα έξρνληαη ζε αληίζεζε κε ηε βηβιηνγξαθία. Πην ζπγθεθξηκέλα, φζνλ αθνξά ζηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε ηα αγφξηα αληηκεησπίδνπλ ζπρλφηεξα άκεζεο ζσκαηηθέο κνξθέο Θπκαηνπνίεζεο (Theriot et al., 2005). Ζ αληίζεζε απηή κπνξεί λα νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ηα αγφξηα αξλνχληαη λα παξαδερηνχλ ηε ζπκαηνπνίεζή ηνπο γηα λα δηθαηνινγήζνπλ ή λα αξλεζνχλ ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Αλαθνξηθά κε ηελ Πξνζσπηθφηεηα, ην θχιν δε βξέζεθε λα δηαθνξνπνηεί ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά θακία απφ ηηο δηαζηάζεηο ηεο Ζ ηάξη θοίηηζηρ Αλαθνξηθά κε ηελ επίδξαζε ηεο ηάμεο θνίηεζεο ζηηο ππφ κειέηε κεηαβιεηέο, ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη δε δηαθνξνπνηεί ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά θακία απφ ηηο κεηαβιεηέο (Δθθνβηζκφ, Πξνζσπηθφηεηα, Καηάζιηςε, Θπκαηνπνίεζε) πνπ εμεηάδνληαη ζηελ παξνχζα κειέηε

125 Σο μοπθυηικό επίπεδο ηυν γονέυν ρεηηθά κε ηε κειέηε ηεο επίδξαζεο ηνπ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ ησλ γνλέσλ ζηηο ππφ κειέηε κεηαβιεηέο, ηα δεδνκέλα ηεο παξνχζαο έξεπλαο επαιήζεπζαλ ελ κέξεη ηελ Τ 2β, θαζψο θάλεθε φηη ην κνξθσηηθφ επίπεδν δε βξέζεθε λα δηαθνξνπνηεί ζηαηηζηηθψο ζεκαληηθά ηε ζπρλφηεηα ή ην είδνο Δθθνβηζκνχ, Καηάζιηςεο θαη Θπκαηνπνίεζεο. Χο πξνο ηελ Πξνζσπηθφηεηα, ε επίδξαζε ηνπ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ ησλ γνλέσλ αλαδείρηεθε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή γηα ηηο δηαζηάζεηο ηεο Καιήο Πξναίξεζεο / πλεξγαηηθφηεηαο, ηεο Δπζπλεηδεζίαο, ηεο Πλεπκαηηθήο Γηαζεζηκφηεηαο θαη ηεο πλαηζζεκαηηθήο Αζηάζεηαο / Νεπξσηηζκνχ. Δηδηθφηεξα, νη καζεηέο πνπ πξνέξρνληαλ απφ γνλείο κε ΤΜΔ δήισζαλ πςειφηεξα επίπεδα Καιήο Πξναίξεζεο / πλεξγαηηθφηεηαο απφ ηνπο καζεηέο πνπ είραλ γνλείο κε ΥΜΔ. Οη καζεηέο πνπ πξνέξρνληαλ απφ γνλείο κε ΤΜΔ δήισζαλ πςειφηεξα επίπεδα Δπζπλεηδεζίαο, έπνληαλ νη καζεηέο πνπ πξνέξρνληαλ απφ γνλείο κε ΜΜΔ θαη ηέινο νη καζεηέο πνπ είραλ γνλείο κε ΥΜΔ. Αθφκε, νη καζεηέο πνπ πξνέξρνληαλ απφ γνλείο κε ΥΜΔ δήισζαλ ρακειφηεξα επίπεδα Πλεπκαηηθήο Γηαζεζηκφηεηαο, έπνληαλ νη καζεηέο πνπ θαηάγνληαλ απφ γνλείο κε ΜΜΔ θαη ηέινο νη καζεηέο πνπ πξνέξρνληαλ απφ γνλείο ΤΜΔ. Σέινο, νη καζεηέο πνπ πξνέξρνληαλ απφ γνλείο ΥΜΔ δήισζαλ πςειφηεξα επίπεδα πλαηζζεκαηηθήο Αζηάζεηαο / Νεπξσηηζκνχ θαη έπνληαλ νη καζεηέο πνπ θαηάγνληαλ απφ νηθνγέλεηεο ΤΜΔ. Παξαηεξείηαη ινηπφλ, φηη παηδηά πνπ πξνέξρνληαη απφ γνλείο κε ΤΜΔ εκθαλίδνπλ πςειφηεξε βαζκνινγία ζηα ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο Πξνζσπηθφηεηαο (Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα, Δπζπλεηδεζία, Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα). Αληίζεηα, παηδηά κε γνλείο ΥΜΔ εκθαλίδνπλ πςειφηεξε βαζκνινγία ζηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφ. χκθσλα κε ηα παξαπάλσ επξήκαηα θαίλεηαη φηη ηα παηδηά απφ νηθνγέλεηεο κε ΤΜΔ ηείλνπλ λα είλαη δεκηνπξγηθά, θαιφθαξδα, εξγαηηθά, αμηφπηζηα θαη πξνζαξκφζηκα ζε θνηλσληθέο θαηαζηάζεηο. Αληίζεηα, παηδηά απφ νηθνγέλεηεο κε ΥΜΔ ηείλνπλ λα είλαη αλήζπρα, λεπξηθά, αλαζθαιή, θπληθά, θαρχπνπηα θαη εθδηθεηηθά ΤΥΔΣΗΔΗ ΜΔΣΑΞΤ ΣΧΝ ΤΠΟ ΜΔΛΔΣΖ ΜΔΣΑΒΛΖΣΧΝ ςζσέηιζη Δκθοβιζμού Πποζυπικόηηηαρ

126 Αλαθνξηθά κε ηηο ζπζρεηίζεηο αλάκεζα ζηνλ Δθθνβηζκφ θαη ηελ Πξνζσπηθφηεηα, ε βαζκνινγία ηνπ πλνιηθνχ Δθθνβηζκνχ θαη ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ (Άκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ, Λεθηηθφο, Φπζηθφο / σκαηηθφο θαη Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ) παξνπζίαζαλ ρακειή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα, ηελ Δπζπλεηδεζία θαη ηελ Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα, αιιά φρη κε ηελ Δμσζηξέθεηα. Δπίζεο, ε ζπλνιηθή βαζκνινγία ζηνλ Δθθνβηζκφ θαη ησλ παξαπάλσ δηαζηάζεψλ ηνπ ζπζρεηίζηεθε ρακειά αξλεηηθά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφ. χκθσλα κε πξνεγνχκελεο κειέηεο, ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο Καιήο Πξναίξεζεο / πλεξγαηηθφηεηαο ζπλδένληαη ζεηηθά κε ηηο πγηείο θνηλσληθέο ζρέζεηο θαη αξλεηηθά κε πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο. Παηδηά κε πςειή βαζκνινγία ζε απηή ηε δηάζηαζε, ηείλνπλ λα ζπκπεξηθέξνληαη κε επζπιαρλία, εκπηζηνζχλε θαη ζέιεζε γηα βνήζεηα, ελψ είλαη ζε ζέζε λα δηαηεξήζνπλ θαιέο θνηλσληθέο ζρέζεηο κε ηνπο άιινπο (Campbell, 2002). Παξάιιεια, παηδηά κε ρακειή βαζκνινγία ζηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα θαη ζηελ Δπζπλεηδεζία, παξνπζηάδνπλ θνηλσληθά πξνβιήκαηα θαη πξνβιήκαηα δηαγσγήο (Ehrler & Evans, 1999). πγθξίλνληαο ηα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο κε πξνεγνχκελεο κειέηεο πνπ αλαθέξνληαη παξαπάλσ, δηαπηζηψλνληαη θάπνηεο αληηθάζεηο. Πηζαλφλ ηα αληηθαηηθά απηά επξήκαηα νθείινληαη ζηελ χπαξμε ππννκάδαο ηφζν ζηνπο ζχηεο φζν θαη ζηα ζχκαηα. Σα επξήκαηα απηά δειαδή ελδερνκέλσο αθνξνχλ ζπγθεθξηκέλε ππννκάδα ζπηψλ ή ζπκάησλ, ε νπνία κπνξεί λα ζρεηίδεηαη κε απηή ησλ επηζεηηθψλ ζπκάησλ, ησλ ζπκάησλ δειαδή πνπ αλαπηχζζνπλ θαη επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά (Salmivalli et al., 2002). Απφ ηελ άιιε κεξηά κε ηα επξήκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο θαίλεηαη λα ζπκθσλνχλ άιιεο έξεπλεο, νη νπνίεο ππνζηεξίδνπλ φηη ε εθθνβηζηηθή ζπκπεξηθνξά ηδηαίηεξα ζηελ έκκεζε κνξθή ηεο, απαηηεί αλαπηπγκέλεο γλσζηηθέο θαη θνηλσληθέο δεμηφηεηεο γηα λα είλαη επηηπρήο (Monks, Smith & Swettenham, 2005). Παξάιιεια, πνιινί ζχηεο φρη κφλν δελ ππνιείπνληαη ζε θνηλσληθέο δεμηφηεηεο αιιά αληίζεηα θαηαλννχλ ηε ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε ησλ άιισλ θαη είλαη ζε ζέζε λα επηιέμνπλ ηελ θαηάιιειε ζπκπεξηθνξά γηα ηελ θάζε πεξίζηαζε κε ζθνπφ λα απνθηήζνπλ απηφ πνπ επηζπκνχλ (Perry et al., 1992, φπσο αλαθέξεηαη ζην Toblin et al., 2005) ςζσέηιζη Θςμαηοποίηζηρ Πποζυπικόηηηαρ ζνλ αθνξά ζηε Θπκαηνπνίεζε, ε πλνιηθή Θπκαηνπνίεζε θαη φιεο νη επηκέξνπο δηαζηάζεηο ηεο παξνπζίαζαλ ρακειέο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο ζεηηθέο ζπζρεηίζεηο κε ηα ηξία

127 ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά δηαζηάζεηο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο (Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα, Δπζπλεηδεζία, Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα), ελψ ζπζρεηίζηεθαλ αξλεηηθά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφ. Σα ηξία παξαπάλσ ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο Πξνζσπηθφηεηαο θαίλεηαη λα ζρεηίδνληαη κε αλαπηπγκέλεο θνηλσληθέο δεμηφηεηεο, ζηξαηεγηθέο αληηκεηψπηζεο πξνβιεκάησλ θαη δεμηφηεηεο απηνεπηβεβαίσζεο. Μειέηεο έδεημαλ φηη νη πξσηαγσληζηέο ελφο επεηζνδίνπ Δθθνβηζκνχ δελ έρνπλ αλεπηπγκέλεο ηηο παξαπάλσ δεμηφηεηεο (Smith & Sharp, 1994). Πην ζπγθεθξηκέλα ηα ζχκαηα ηείλνπλ λα πζηεξνχλ ζε δεμηφηεηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο θαη απηνεπηβεβαίσζεο θαζψο ζχκθσλα κε ηνπο Berthold θαη Hoover (2000) εκθαλίδνπλ ζεκάδηα αλεζπρίαο θαη άγρνπο ζηηο θνηλσληθέο ηνπο αιιειεπηδξάζεηο. Σν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο πλαηζζεκαηηθήο Αζηάζεηαο / Νεπξσηηζκνχ ζρεηίδεηαη ζηαηηζηηθψο ζεκαληηθά κε φιεο ηηο κνξθέο θαη ηνπο ηχπνπο Θπκαηνπνίεζεο, φπσο αλαθέξεηαη ζηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία (Mynard & Joseph, 1997), ζχκθσλα κε ηελ νπνία ηα παηδηά κε πςειή βαζκνινγία ζηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφ εκθαλίδνπλ έληνλν άγρνο, ρακειή απηνεθηίκεζε θαη έληνλε αλαζθάιεηα, ραξαθηεξηζηηθά ηα νπνία ζα έζεηαλ ην καζεηή ζε θίλδπλν Θπκαηνπνίεζεο (Orpinas & Horne, 2006). Πηζαλφλ ηα αληηθαηηθά επξήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε ζχγθξηζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο παξνχζαο έξεπλαο κε ηηο παξαπάλσ κειέηεο νθείινληαη ζηελ χπαξμε ζπγθεθξηκέλεο ππννκάδαο ησλ επηζεηηθψλ ζπκάησλ, πνπ αλαπηχζζνπλ θαη επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά (Salmivalli et al., 2002). Οη καζεηέο πνπ δξνπλ σο επηζεηηθά ζχκαηα είλαη πηζαλφηεξν λα παξνπζηάδνπλ πςειή βαζκνινγία Νεπξσηηζκνχ θαζψο έρνπλ ειιείκκαηα απηνειέγρνπ, δπζθνιίεο πξνζαξκνγήο θαη θησρέο θνηλσληθέο δεμηφηεηεο, είλαη αλαζθαιή θαη επεξέζηζηα θαη έρνπλ ηελ ηάζε λα ζπκπεξηθέξνληαη επηζεηηθά. Ζ παξαπάλσ νκάδα πηζαλφλ είλαη πνιππιεζήο, δεδνκέλνπ φηη δηαθνξνπνηεί ζεκαληηθά ηα απνηειέζκαηα ςζσέηιζη Δκθοβιζμού Θςμαηοποίηζηρ Αλαθνξηθά κε ηηο ζπζρεηίζεηο αλάκεζα ζηηο επηκέξνπο δηαζηάζεηο ηνπ Δθθνβηζκνχ θαη ηεο Θπκαηνπνίεζεο, πξνέθπςαλ ζεηηθέο ρακειέο σο κέηξηεο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο ζπλάθεηεο γηα ην ζχλνιν απηψλ. Αλαιπηηθφηεξα, δηαπηζηψζεθε φηη: α) ν Λεθηηθφο Δθθνβηζκφο, ν πκπεξηθνξηθφο Δθθνβηζκφο θαη ν Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ ζπζρεηίδνληαη κε φιεο ηηο δηαζηάζεηο ηεο Θπκαηνπνίεζεο, β) ν Έκκεζνο Δθθνβηζκφο ρέζεσλ ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ θαη γ) ν Φπζηθφο / σκαηηθφο

128 Δθθνβηζκφο ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηε Θπκαηνπνίεζε ρέζεσλ θαη ηε Φπζηθή / σκαηηθή Θπκαηνπνίεζε. Ζ ζεηηθή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζηνλ Δθθνβηζκφ θαη ηε Θπκαηνπνίεζε πηζαλφλ ππνδειψλεη φηη έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ παηδηψλ πνπ εκπιέθεηαη ζε πεξηζηαηηθά Δθθνβηζκνχ θαη Θπκαηνπνίεζεο κεηαπεδά απφ ηε κία ζπκπεξηθνξά ζηελ άιιε, ελαιιάζζνληαο αλάινγα κε ηηο ζπλζήθεο ην ξφιν ηνπ ζχηε θαη ηνπ ζχκαηνο. πσο ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξνπλ νη Kokkinos θαη Panayiotou (2004), ηα παηδηά πνπ ζεκείσζαλ πςειή επίδνζε ηφζν ζηνλ Δθθνβηζκφ φζν θαη ζηε Θπκαηνπνίεζε είλαη πηζαλφ λα αληηπξνζσπεχνπλ ηελ νκάδα ησλ επηζεηηθψλ ζπκάησλ πνπ πεξηγξάθνπλ ζε έξεπλα ηνπο νη Schwart et al. (2001) θαη ν Pellegrini (1998). Ζ ζεηηθή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζηνλ Δθθνβηζκφ θαη ηε Θπκαηνπνίεζε κπνξεί επίζεο λα νθείιεηαη ζε κεζνδνινγηθέο δηαθνξέο. Ζ αμηνιφγεζε ηεο εθθνβηζηηθήο ζπκπεξηθνξάο, κε Κιίκαθεο απηναλαθνξψλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ παξνχζα έξεπλα, ελδερνκέλσο αχμεζε ηηο πηζαλφηεηεο γηα δήισζε αλάκεημεο ζε πεξηζηαηηθά Δθθνβηζκνχ θαη Θπκαηνπνίεζεο. Ίζσο πάιη ηα παηδηά, πνπ αλέθεξαλ φηη αλακεηγλχνληαη ζην θαηλφκελν ηνπ Δθθνβηζκνχ κε ηε δηπιή ηδηφηεηα ζχηε - ζχκαηνο, παξεξκήλεπζαλ θαη δήισζαλ σο Δθθνβηζκφ νπνηαδήπνηε αξλεηηθή ελέξγεηα ή ελνριεηηθή ζπκπεξηθνξά π.ρ. ηα θαινπξναίξεηα πεηξάγκαηα. Σέινο, ηφζν ν Δθθνβηζκφο φζν θαη ε Θπκαηνπνίεζε απνηεινχλ κνξθέο επηζεηηθφηεηαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ν Δθθνβηζκφο κπνξεί λα νξηζηεί σο κνξθή πξνιεπηηθήο Δπηζεηηθφηεηαο (Crick & Dodge, 1999, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Camodeca et al., 2003), ε νπνία είλαη πξνζρεδηαζκέλε, ζθφπηκε ζπκπεξηθνξά θαη δελ απαηηεί ηελ χπαξμε εξεζίζκαηνο. Απφ ηελ άιιε ε Θπκαηνπνίεζε κπνξεί λα νξηζηεί σο κνξθή αληηδξαζηηθήο Δπηζεηηθφηεηαο, ε νπνία απνηειεί αληίδξαζε ζε κηα πξαγκαηηθή ή ππνηηζέκελε απεηιή θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ ζπκφ ςζσέηιζη Δκθοβιζμού Καηάθλιτηρ Χο πξνο ηηο δηκεηαβιεηέο ζπζρεηίζεηο ηνπ Δθθνβηζκνχ κε ηελ Καηάζιηςε, βξέζεθε φηη νη επηκέξνπο δηαζηάζεηο ηνπ Δθθνβηζκνχ, φπσο θαη ν πλνιηθφο Δθθνβηζκφο, ζπζρεηίδνληαη ρακειά αξλεηηθά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε φιεο ηηο δηαζηάζεηο ηεο Καηάζιηςεο (Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα, Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε, Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα, Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε, Αλεδνλία). ε αληίζεζε κε ηα παξαπάλσ επξήκαηα ε βηβιηνγξαθία ππνζηεξίδεη φηη νη καζεηέο κε Καηάζιηςε κπνξεί λα εθδειψζνπλ απνδηνξγαλσκέλε θαη αξλεηηθή επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά

129 απέλαληη ζηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο, δειαδή αζθψληαο ιεθηηθή ή ζσκαηηθή βία. Οη εζσηεξηθεπκέλεο δηαηαξαρέο (θαηάζιηςε, άγρνο) έρνπλ ζπζρεηηζηεί κε ηνλ Δθθνβηζκφ. Σα παηδηά πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο αγρψδε ηείλνπλ λα εκθαλίδνπλ κεγαιχηεξν θίλδπλν ζην λα ραξαθηεξηζηνχλ σο ζχηεο. Βξέζεθε επίζεο, φηη ε Θπκαηνπνίεζε ζπζρεηίδεηαη κε ην άγρνο, ελψ ν Δθθνβηζκφο κε πςειφηεξα πνζνζηά Καηάζιηςεο (Troy & Sroufe, 1987, φπσο αλαθέξεηαη ζηε Craig (1998). Χζηφζν, ηα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο ηα νπνία δείρλνπλ αξλεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ Δθθνβηζκνχ θαη Καηάζιηςεο, θαίλεηαη λα ζπκθσλνχλ κε άιιεο έξεπλεο, νη νπνίεο αλαθέξνπλ φηη νη ζχηεο δελ παξνπζηάδνπλ ζπκπηψκαηα Καηάζιηςεο ή άιιεο κνξθέο ςπρνπαζνινγίαο θαη δελ παξνπζηάδνληαη γεληθψο θνηλσληθά απνκνλσκέλνη απφ ηελ νκάδα ζπλνκειίθσλ (Saluja et al., 2004, φπσο αλαθέξεηαη ζηνλ Κπξηαθίδε, 2009). Πην ζπγθεθξηκέλα, φζνλ αθνξά ζηελ Απηνεθηίκεζε ησλ ζπκκεηερφλησλ ζε πεξηζηαηηθά Δθθνβηζκνχ, ελψ σο πξφζθαηα επηθξαηνχζε ην ζηεξεφηππν ηνπ ζσκαηηθά δπλαηνχ θαη λνεηηθά αδχλακνπ ζχηε, ν νπνίνο θαηέθεπγε ζην σκαηηθφ Δθθνβηζκφ εμαηηίαο ηεο Αξλεηηθήο Απηνεθηίκεζεο, ε εηθφλα απηή έρεη ηεζεί ππφ ακθηζβήηεζε εμαηηίαο εξεπλεηηθψλ δεδνκέλσλ ηα νπνία ππνδεηθλχνπλ φηη νη ζχηεο ελδέρεηαη λα έρνπλ θαλνληθή ή θαη πςειή Απηνεθηίκεζε (Andreou, 2000) ςζσέηιζη Θςμαηοποίηζηρ Καηάθλιτηρ Αλαθνξηθά κε ηε ζρέζε Θπκαηνπνίεζεο θαη Καηάζιηςεο, φιεο νη δηαζηάζεηο ηεο Θπκαηνπνίεζεο ζπζρεηίδνληαη αξλεηηθά ρακειά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ηηο επηκέξνπο δηαζηάζεηο ηεο Καηάζιηςεο (Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα, Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε, Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα, Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε, Αλεδνλία). χκθσλα κε πξνεγνχκελεο έξεπλεο πξνθχπηεη ζπζρέηηζε ηεο θαηαζιηπηηθήο ζπκπησκαηνινγίαο κε ηε Θπκαηνπνίεζε. Πην ζπγθεθξηκέλα, βξέζεθε φηη ηα ζχκαηα παξνπζηάδνπλ πςειφηεξε θαηαζιηπηηθή ζπκπησκαηνινγία ζε ζρέζε κε ηνπο καζεηέο πνπ δελ εκπιέθνληαη ζε Θπκαηνπνίεζε νχηε σο ζχηεο νχηε σο ζχκαηα (Roland, Salmon, James & Smith, 1998, φπσο αλαθέξεηαη ζηνλ Κπξηαθίδε, 2009). Δπηπιένλ, ν Slee (1995), φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο Salmon et al. (2005), βξήθε φηη ππήξρε κία ζεηηθή ζρέζε θαη γηα ηα θνξίηζηα θαη γηα ηα αγφξηα αλάκεζα ζηε Θπκαηνπνίεζε θαη ηελ Καηάζιηςε θαη θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε Καηάζιηςε ήηαλ αθφινπζν ηεο Θπκαηνπνίεζεο. Παξφια απηά, ε αξλεηηθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε ησλ δηαζηάζεσλ ηεο Θπκαηνπνίεζεο κε ηηο δηαζηάζεηο ηεο Καηάζιηςεο, φπσο πξνέθπςε ζην ζπγθεθξηκέλν δείγκα,

130 δελ επαιεζεχεηαη απφ ηε βηβιηνγξαθία. Πηζαλφλ ηα αληηθαηηθά επξήκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο νθείινληαη ζην γεγνλφο φηη ηα ππνθείκελα ηνπ δείγκαηνο δελ παξνπζίαζαλ θαηαζιηπηηθή ζπκπησκαηνινγία ςζσέηιζη Πποζυπικόηηηαρ Καηάθλιτηρ ρεηηθά κε ηελ χπαξμε ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ησλ παξακέηξσλ ηεο Πξνζσπηθφηεηαο θαη ηεο Καηάζιηςεο, πξνέθπςαλ αξλεηηθέο θαη ζεηηθέο ρακειέο έσο κέηξηεο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο ζπλάθεηεο γηα ην ζχλνιν απηψλ. Αξλεηηθά θαίλεηαη λα ζπζρεηίδνληαη θαη νη ηξεηο δηαζηάζεηο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο, πνπ απνηεινχλ ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο, κε ηηο πέληε δηαζηάζεηο ηεο Καηάζιηςεο. Έηζη, ε Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα, ε Δπζπλεηδεζία θαη ε Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα ζπζρεηίζηεθαλ αξλεηηθά κε ηε πλνιηθή Καηάζιηςε, ηελ Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα, ηελ Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε, ηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα θαη ηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε. Σν παξαπάλσ εχξεκα ζεκαίλεη φηη παηδηά ηα νπνία ηείλνπλ λα είλαη επράξηζηα θαη πξνζαξκφζηκα ζε θνηλσληθέο θαηαζηάζεηο, ζπκπνλεηηθά θαη ζπλεξγαηηθά (πςειή βαζκνινγία Καιήο Πξναίξεζεο / πλεξγαηηθφηεηαο), αμηφπηζηα θαη νξγαλσηηθά (Δπζπλεηδεζία) θαη ζεηηθά ζε λέεο εκπεηξίεο θαη κε πνιιά ελδηαθέξνληα (Πλεπκαηηθή Γηαζεζηκφηεηα), ηφζν ιηγφηεξν θαίλεηαη λα εκθαλίδνπλ ζπκπηψκαηα Παηδηθήο Καηάζιηςεο. Σν εχξεκα απηφ επηβεβαηψλεηαη απφ ηε βηβιηνγξαθία, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ηα άηνκα κε πςειή βαζκνινγία ζηελ Δπζπλεηδεζία θαη ηελ Καιή Πξναίξεζε / πλεξγαηηθφηεηα είλαη πηζαλφηεξν λα έρνπλ κηα θπζηνινγηθή δσή θαη θαιή ςπρηθή πγεία (Adams et al., Friedman et al. 1995, φπσο αλαθέξεηαη ζηνπο John & Srivastava, 1999). Δπηπιένλ, ε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφο ζπζρεηίζηεθε ζεηηθά ζεκαληηθά κε ηε πλνιηθή Καηάζιηςε, ηελ Αλαπνηειεζκαηηθφηεηα, ηελ Αξλεηηθή πλαηζζεκαηηθή Γηάζεζε, ηα Γηαπξνζσπηθά Πξνβιήκαηα, ηελ Αξλεηηθή Απηνεθηίκεζε θαη ηελ Αλεδνλία. ζν πην πςειή πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα εκθαλίδεη έλαο καζεηήο, φληαο αλήζπρνο, λεπξηθφο, αλεπαξθήο θαη αλαζθαιήο, ηφζν πηζαλφηεξν είλαη λα εκθαλίζεη κεγαιχηεξε θαηαζιηπηηθή ζπκπησκαηνινγία. Σν παξαπάλσ εχξεκα επηβεβαηψλεη ηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία (Mynard & Joseph, 1997), ζχκθσλα κε ηελ νπνία ηα άηνκα κε πςειή βαζκνινγία ζηε πλαηζζεκαηηθή Αζηάζεηα / Νεπξσηηζκφ εκθαλίδνπλ άγρνο θαη Καηάζιηςε. Δπίζεο, ζε έξεπλα ησλ Zuckerman et al. (1993), πξνέθπςε φηη ε δηάζηαζε ηνπ Νεπξσηηζκνχ ζπζρεηίδεηαη κε ην άγρνο, ην ζπκφ, ηελ επηζεηηθφηεηα θαη ηελ θαηάζιηςε

131 Ζ Δμσζηξέθεηα παξνπζίαζε αξλεηηθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε φιεο ηηο δηαζηάζεηο ηεο Καηάζιηςεο. Σα εζσζηξεθή παηδηά (ρακειή βαζκνινγία ζηελ Δμσζηξέθεηα) ππνιείπνληαη ζε ελέξγεηα θαη έρνπλ ρακειά επίπεδα δξαζηεξηνπνίεζεο, ελψ ηείλνπλ λα είλαη ήζπρα θαη κε ρακειφηεξα επίπεδα θνηλσληθήο ζπλαλαζηξνθήο, γεγνλφο ην νπνίν ελδερνκέλσο λα δεκηνπξγεί ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ εθδήισζε θαηαζιηπηηθψλ ζπκπησκάησλ. Σα παξαπάλσ επξήκαηα επηβεβαηψλνληαη απφ ηελ έξεπλα ησλ Gosling, Rentfrow θαη Swann (2003) απφ ηελ νπνία πξνέθπςε φηη ε Καηάζιηςε ζπζρεηίδεηαη αξλεηηθά κε ηελ Δμσζηξέθεηα. Δπίζεο, ε ρακεινχ επηπέδνπ Δμσζηξέθεηα εκθαλίζηεθε λα ζρεηίδεηαη κε κεγαιχηεξε πηζαλφηεηα πξφγλσζεο ηεο Καηάζιηςεο ζε κεξηθέο αλαθνξέο εξεπλψλ (Weissman, Prusoff & Klerman, 1978, φπσο αλαθέξεηαη ηνπο Enns & Cox, 1997) ΠΔΡΗΟΡΗΜΟΗ ΣΖ ΠΑΡΟΤΑ ΔΡΔΤΝΑ Σα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο ππφθεηληαη ζε πεξηνξηζκνχο ζρεηηθνχο κε ην δείγκα, ηα εξγαιεία κέηξεζεο θαη ηελ εμαγσγή αζθαιψλ ζπκπεξαζκάησλ. ε φ,ηη αθνξά ην δείγκα, απηφ δε ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζηεί αληηπξνζσπεπηηθφ, αιιά επθαηξηαθφ, θαζφηη ε δεηγκαηνιεςία έγηλε κε βάζε ηηο αξρέο ηεο δηαζεζηκφηεηαο θαη ηεο πξνζβαζηκφηεηαο. Έηζη, ηα επξήκαηα ηεο ελ ιφγσ κειέηεο πεξηγξάθνπλ ζπκπεξηθνξέο καζεηψλ κφλν δχν ηάμεσλ ηνπ Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ (Δ θαη Σ ) θαη κε γνλείο ζηελ πιεηνςεθία πςεινχ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ. Ζ άληζε θαηαλνκή ηνπ δείγκαηνο σο πξνο ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ πεξηφξηζε ηε κειέηε ηεο επίδξαζεο ηεο θνηλσληθννηθνλνκηθήο θαηάζηαζεο ζηελ εθδήισζε πεξηζηαηηθψλ Δθθνβηζκνχ θαη Θπκαηνπνίεζεο. Δπίζεο, ην γεγνλφο φηη ην δείγκα ηεο έξεπλαο απνηειείηαη απφ καζεηέο Δ θαη Σ ηάμεο κε κέζν φξν ειηθίαο 11 έηε, δελ επηηξέπεη ηε γελίθεπζε ησλ επξεκάησλ ζε φιεο ηηο ηάμεηο ή ηηο ειηθίεο. Χο πξνο ηα εξεπλεηηθά εξγαιεία, ρξεζηκνπνηήζεθε εξσηεκαηνιφγην απηναλαθνξάο, ην νπνίν ρνξεγήζεθε ζηα ζρνιεία, θαηά ηε δηάξθεηα κηαο δηδαθηηθήο ψξαο. Ζ κέζνδνο φκσο ηεο απηναλαθνξάο παξνπζηάδεη αξθεηά κεηνλεθηήκαηα. Αλαιπηηθφηεξα, ηα ππνθείκελα ελδερνκέλσο απάληεζαλ ζηηο εξσηήζεηο δηαηζζεηηθά ή κεραληθά. Τπάξρεη επίζεο ε πηζαλφηεηα ηα απνηειέζκαηα λα ππφθεηληαη ζε κεξνιεςίεο εμαηηίαο ηνπ θηλδχλνπ ησλ θνηλσληθά επηζπκεηψλ απαληήζεσλ. εκαληηθή δπζθνιία αθφκε αλαθχπηεη ζηελ πξνζπάζεηα αλάθιεζεο γεγνλφησλ απφ κηα ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή ζηηγκή ηνπ παξειζφληνο. Δλδέρεηαη δειαδή νη ζπκκεηέρνληεο ζηελ έξεπλα λα δηαθνξνπνηνχζαλ θαηά πνιχ ηηο απαληήζεηο ηνπο, αλ ηνπο δεηνχληαλ λα αλαθαιέζνπλ ζηε κλήκε ηνπο πεξηζηαηηθά δηαθνξεηηθήο ρξνληθήο πεξηφδνπ. Δπίζεο, ε επηηπρία ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ επεξεάδεηαη απφ ην βαζκφ ζηνλ νπνίν

132 γίλεηαη θαηαλνεηφ απφ ηνπο καζεηέο, απφ ηελ ςπρνινγηθή θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηε ζπκπιήξσζεο, θαζψο επίζεο θαη ηε ζεκαζία πνπ δίλνπλ ζηελ φιε δηαδηθαζία. Έλαο αθφκε πεξηνξηζκφο αθνξά ζην γεγνλφο φηη ε παξνχζα έξεπλα απνηειεί έξεπλα ζπζρεηίζεσλ θαη σο εθ ηνχηνπ κπνξνχλ λα δηαπηζησζνχλ κφλν ζπκκεηαβνιέο θαη ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ ππφ κειέηε κεηαβιεηψλ θαη δελ είλαη δπλαηφο ν πξνζδηνξηζκφο αηηησδψλ ζρέζεσλ. πσο ζε θάζε ςπρνινγηθή έξεπλα, ε θαηεγνξηνπνίεζε θαη ε επηινγή ησλ ηξφπσλ αλάιπζεο ησλ δεδνκέλσλ δηαθέξεη ζεκαληηθά απφ έξεπλα ζε έξεπλα. Ο ηξφπνο επνκέλσο νκαδνπνίεζεο ησλ δειψζεσλ ζηελ παξνχζα έξεπλα ή ε νλνκαζία ησλ παξαγφλησλ πνπ πξνέθπςαλ ιεηηνπξγνχλ πεξηνξηζηηθά γηα ηελ εμαγσγή αζθαιψλ ζπκπεξαζκάησλ ΠΡΟΣΑΔΗ ΠΑΡΔΜΒΑΖ Ο Δθθνβηζκφο / Θπκαηνπνίεζε είλαη θαζεκεξηλφ θαηλφκελν ζην ζρνιείν θαη δελ απνηειεί πξφβιεκα κφλν ηνπ ζχκαηνο αιιά νιφθιεξεο ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο, θαζψο ζην θαηλφκελν εκπιέθνληαη ή είλαη παξφληεο πεξηζζφηεξνη καζεηέο θαη φρη κφλν φζνη εθθνβίδνπλ ή ζπκαηνπνηνχληαη (Salmivalli, 1998). Δίλαη επνκέλσο ζεκαληηθφ λα ππάξμεη ελεκέξσζε θαη επαηζζεηνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ησλ γνλέσλ θαη ησλ καζεηψλ ζρεηηθά κε ηηο ζπλέπεηεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ Δθθνβηζκνχ / Θπκαηνπνίεζεο θαη λα ππάξμνπλ πξνζπάζεηεο πξφιεςεο θαη αληηκεηψπηζεο πεξηζηαηηθψλ Δθθνβηζκνχ. Πην ζπγθεθξηκέλα, γηα ηελ θαιχηεξε αληηκεηψπηζε ηνπ Δθθνβηζκνχ ηίζεληαη πξνυπνζέζεηο φπσο ε χπαξμε ππνζηεξηθηηθψλ πξνο ηα ζρνιεία θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ πνπ ζα κπνξέζνπλ λα ππνζηεξίμνπλ εθπαηδεπηηθνχο, καζεηέο θαη γνλείο θαη λα ιεηηνπξγήζνπλ ζπκβνπιεπηηθά πξνο ηα παηδηά πνπ εκπιέθνληαη ζε ηέηνηνπ ηχπνπ ζπκπεξηθνξέο, λα επαηζζεηνπνηεζνχλ νη καζεηέο απέλαληη ζηα πεξηζηαηηθά Δθθνβηζκνχ, λα ππάξμεη ζπλεξγαζία κεηαμχ εθπαηδεπηηθψλ θαη γνλέσλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ θαηλνκέλνπ, ελίζρπζε ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο θαη θνηλσληθήο ηθαλφηεηαο ησλ παηδηψλ, λα εθαξκνζηνχλ πξνγξάκκαηα νπζηαζηηθήο παξέκβαζεο θαη αληηκεηψπηζεο κε ηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή φισλ θαη λα δνζεί ηδηαίηεξε πξνζνρή ζηελ πξνζπάζεηα ππνζηήξημεο ησλ παηδηψλ πνπ ππήξμαλ ζχκαηα Δθθνβηζκνχ (Olweus, 1994). Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ ζρνιηθνχ είλαη λα ζηακαηήζνπλ νη εθπαηδεπηηθνί λα ηνλ ζεσξνχλ αλαπφθεπθην κέξνο ηεο ζρνιηθήο δσήο ησλ καζεηψλ πνπ δελ έρεη ηδηαίηεξεο επηπηψζεηο. Ζ Θπκαηνπνίεζε απνηειεί ζνβαξφ πξφβιεκα, έρεη ζνβαξέο

133 ζπλέπεηεο θαη πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη απφ ηε ζρνιηθή θνηλφηεηα κε ηελ αληίζηνηρε ζνβαξφηεηα (Rigdy, 1996, φπσο αλαθέξεηαη ζηηο Μφηηε-ηεθαλίδε, Παπαζαλαζίνπ & Λαξδνχηζνπ, 2004). Οη εθπαηδεπηηθνί είλαη πηζαλφ λα ελζαξξχλνπλ κε ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο ηνλ Δθθνβηζκφ θαη ηε Θπκαηνπνίεζε αλ ζεσξνχλ φηη ν Δθθνβηζκφο απνηειεί θπζηνινγηθφ κέξνο ηεο αλάπηπμεο ησλ παηδηψλ θαη φηη νη ζπγθξνχζεηο κεηαμχ ησλ καζεηψλ δελ είλαη ηίπνηα άιιν παξά παηρλίδηα πνπ δε βιάπηνπλ. Οη εθπαηδεπηηθνί ζπκβάιινπλ ζηε δηαηήξεζε ηνπ θαηλνκέλνπ έρνληαο εζθαικέλεο αληηιήςεηο, φπσο φηη νη καζεηέο πνπ εθθνβίδνπλ, σξηκάδνπλ κέζα απφ απηήλ ηε ζπκπεξηθνξά θαη φηη ηα ζχκαηα κεξηθέο θνξέο πξνθαινχλ. Σέινο, πξνηηκνχλ λα κελ παξεκβαίλνπλ, ζεσξψληαο φηη είλαη θαιφ λα αθήλνληαη νη καζεηέο λα επηιχνπλ κφλνη ηνπο ηα πξνβιήκαηά ηνπο. Ζ αληηκεηψπηζε ηνπ ρνιηθνχ Δθθνβηζκνχ απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηνπ ζρνιείνπ, είλαη πνιχ ζεκαληηθή. Πην ζπγθεθξηκέλα θαιφ είλαη λα απνθεχγεηαη ε ηηκσξία ηνπ ζχηε, φπσο ην λα απνβάιιεηαη απφ ηε ζρνιηθή κνλάδα, δηφηη ζεσξείηαη αλαπνηειεζκαηηθή κέζνδνο θαη θαιφ είλαη λα επηιέγνληαη πην ήπηεο θαη άκεζεο κνξθέο πνηλψλ, φπσο γηα παξάδεηγκα ε ζηέξεζε ηνπ δηαιείκκαηνο. Δίλαη ζεκαληηθφ λα ελζαξξχλνληαη νη καζεηέο ψζηε λα αλαθέξνπλ επεηζφδηα Θπκαηνπνίεζεο ζην ζρνιείν, γηα λα αληηκεησπίδνληαη έγθαηξα θαη λα κε δηνγθψλνληαη ηα θαηλφκελα ρνιηθνχ Δθθνβηζκνχ. Οη εθπαηδεπηηθνί ζα πξέπεη λα πξνζηαηεχνπλ ην ζχκα, λα κελ ηνπ δεηνχλ λα εμεγήζεη ηη έγηλε κπξνζηά ζηνπο άιινπο, αιιά ζε πην πξνζσπηθή ζπλάληεζε, λα γίλεηαη πξνζπάζεηα απελνρνπνίεζεο θαη ζπλαηζζεκαηηθήο ελίζρπζεο ηνπ ζχκαηνο. Δπίζεο είλαη ζεκαληηθφ νη εθπαηδεπηηθνί λα κε δεηήζνπλ ζπλάληεζε κεηαμχ ζχηε θαη ζχκαηνο ψζηε λα ιχζνπλ ηηο δηαθνξέο ηνπο, θαζψο κηα ηέηνηα πξφηαζε ελέρεη ηνλ θίλδπλν λα ππνζηεί μαλά ην ζχκα επίζεζε θη ν δξάζηεο λα βξεη ηελ επθαηξία λα εδξαηψζεη ηελ ππεξνρή ηνπ. / /

134 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Αξηηλνπνχινπ, Β. (2001). Βία ζην ζρνιείν: Έξεπλεο θαη πνιηηηθέο ζηελ Δπξώπε. Αζήλα: Μεηαίρκην. Γιάληα, Σ., Αλησλίνπ, Π., & Γηγγειίδεο, Ν. (2007). Πηινηηθή Δθαξκνγή θαη Αμηνπηζηία ηνπ Αλαζεσξεκέλνπ θαη πληνκνγξαθεκκέλνπ Παηδηθνχ Δξσηεκαηνινγίνπ Πξνζσπηθφηεηαο ηνπ Eysenck (ΠΔΠΔ-A) ζε Πξνέθεβνπο Μαζεηέο, Αλαδεηήζεηο ζηε Φπζηθή Αγσγή & ηνλ Αζιεηηζκό, 5, Γεκάθνο, Η. (2008). Αληηκεηψπηζε θαη πξφιεςε ηεο ζρνιηθήο βίαο. ην Γ. Νηθνιφπνπινο (Δπηκ.). Σρνιηθή ςπρνινγία: Δθαξκνγέο ζην ζρνιηθό πεξηβάιινλ (ζ ). Αζήλα: Σφπνο. Γνπδέλεο, Α., Φεξεληίλνο, Π., & Λχθνπξαο, Δ. (2005). Καηάζιηςε θαη παξαβαηηθφηεηα, Αξρεία Διιεληθήο Ιαηξηθήο, 22, Κάθνπξνο, Δπ., & Μαληαδάθε, Κ. (2006). Ψπρνπαζνινγία παηδηώλ θαη εθήβσλ. Αζήλα: Σππσζήησ. Καλδαξάθεο, Α. (2007). Ιδηνζπγθξαζία θαη ζρνιηθή πξνζαξκνγή. Αζήλα: Gutenberg. Καξαπέηζαο, Β., & Επγνχξεο, Υ. (2006). Ζ ρξήζε ησλ γλσζηηθψλ πξνθιεηψλ δπλακηθψλ σο κέζνδνο δηάγλσζεο ζηηο δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο (θαηάζιηςε) ζε παηδηά θαη εθήβνπο, Δγθέθαινο, 47. (Γηαζέζηκν online: 03g.htm, πξνζπειάζηεθε 20/9/2010.). Κιεθηάξαο, Γ. (1998). Η θαηάζιηςε ζήκεξα: Πεξηγξαθή, δηάγλσζε, ζεσξίεο θαη εξεπλεηηθά δεδνκέλα. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Κιεθηάξαο, Γ. (2004). Σν παηδί κε θαηαζιηπηηθά ζπκπηψκαηα θαη ε αληηκεηψπηζή ηνπ απφ ην δάζθαιν. ην Α. Καιαληδή-Αδίδη & Μ. Εαθεηξνπνχινπ (Δπηκ.). Πξνζαξκνγή ζην ζρνιείν: πξόιεςε θαη αληηκεηώπηζε δπζθνιηώλ (ζ ). Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Κνπηνπβίδεο, Ν., Μελνγηάλλε, Α., & Βάξζνπ,. (2005). H ζπκβνιή ηεο Θεσξίαο ηεο Πξνζσπηθφηεηαο ζηελ θαηαλφεζε ηεο εγθιεκαηηθήο ζπκπεξηθνξάο, Δγθέθαινο, 47. (Γηαζέζηκφ online: πξνζπειάζηεθε ζηηο 20/10/2010.). Κπξηαθίδεο,. (2009). Θπκαηνπνίεζε ζην ζρνιείν: ςπρνθνηλσληθέο ζπλέπεηεο ζηνπο καζεηέο. Ψπρνινγία, 16, Μφηηε-ηεθαλίδε, Φ., Παπαζαλαζίνπ, Α., & Λαξδνχηζνπ,. (2004). Γηαηαξαθηηθή θαη επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά. ην Α. Καιαληδή-Αδίδη & Μ. Εαθεηξνπνχινπ (Δπηκ.)

135 Πξνζαξκνγή ζην ζρνιείν: πξόιεςε θαη αληηκεηώπηζε δπζθνιηώλ (ζ ). Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Ρνχζζνο, Π., & Σζανχζεο, Γ. (2010). Σηαηηζηηθή εθαξκνζκέλε ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Σζηάληεο, Γ., & Μαλσιφπνπινο,. (1998). Σύγρξνλα ζέκαηα Παηδνςπρηαηξηθήο. Αζήλα: Καζηαληψηεο. Andreou, E. (2000). Bully/Victim Problems and Their Association with Psychological Constructs in 8- to 12-Year-Old Greek Schoolchildren. Aggressive Behavior, 26, Andreou, E. & Metallidou, P. (2004). The relationship of academic and social cognition to behaviour in bullying situations among Greek primary school children. Educational Psychology, 24, Banks, R. (1997). Bullying in Schools. ERIC, 8, 1-4. (Γηαζέζηκν online: πξνζπειάζηεθε ζηηο 14/4/2010.). Berthold, K. A. & Hoover, J. H. (2000). Correlates of Bullying and Victimization Among Intermediate Students in the Midwestern USA, School Psychology International, 21(1), Blackburn, Η., Lyketsos, G. & Tscantis, I. (1979). The temporal relationship between hostility and depressed mood, British Journal of Psychiatry,18, Bond, L., Carlin, B. J., Thomas, L., Rubin, K., & Patton, G. (2001). Does bullying cause emotional problems? A prospective study of young teenagers, British Medical Journal, 323, Boulton, M. J., Καξέιινπ, Η., Λαλίηε, Η., Μαλνχζνπ, Β., & Λεκνλή, Ο. (2001). Δπηζεηηθφηεηα θαη Θπκαηνπνίεζε αλάκεζα ζηνπο καζεηέο Γεκνηηθψλ ζρνιείσλ. Ψπρνινγία, 8, Brand, C. R. (1994). Open to experience-closed to intelligence: why the Big Five are really the Comprehensive Six. European Journal of Personality, 6, Caspi, A., Roberts, B. W., & Shiner, R. L. (2005). Personality development: Stability and change. Annual Reviews of Psychology, 56, Camodeca, M., Goossens, F. A., Schuengel, C., & Terwogt, M. M. (2003). Links between social information processing and involvement in bullying. Aggressive Behavior, 29,

136 Chalvin, M. (2004). Γηδαζθαιία θαη Έξεπλα: απνηξέπνληαο ηηο ζπγθξνύζεηο θαη ηε βία. Αζήλα: αββάιαο. Cole, M., & Cole, S. (2001). Η αλάπηπμε ησλ παηδηώλ. Τόκνο Β : Γλσζηηθή θαη ςπρνθνηλσληθή αλάπηπμε θαηά ηε λεπηαθή θαη κέζε παηδηθή ειηθία. Αζήλα: Σππσζήησ. Coryell, W., Winokur, G., Maser, J., Akiskal, H., Keller, M., & Endicott, J. (1994). Recurrently situational (reactive) depression: a study of course, phenomenology and familial psychopathology. Journal Affect Disorder, 31, Craig, M. W. (1998). The relationship among bullying, victimization, depression, anxiety, and aggression in elementary school children, Pergamon, 24, Crick, N. R. & Grotpeter, J. K. (1995). Relational aggression, gender and social-psychological adjustment, Child Development,66, Ehrler, D., & Evans, J. (1999). Extending big-five theory into childhood: A preliminary investigation into the relationship Between big-five personality traits And behavior problems in children. Psychology in the Schools, 36, Enns, M. & Cox, B. (1997). Personality Dimensions and Depression: Review and Commentary, Can J Psychiatry, 42, Eysenck, H. J. (1996). Personality and Crime: Where Do We Sand, Psychology, Crime and Law, 2, Farrington, D. P. (1995). The development offending and antisocial behaviour from childhood: Key findings from the Cambridge stydy in delinquent development. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 360, Feingold, A. (1994). Gender differences in personality: A meta-analysis. Psychological Bulletin, 116, Fekkes, M., Pijpers, F. I. M., & Verloove-Vanhorick, S. P. (2005). Bullying: who does what, when and where? Involvement of children, teachers and parents in bullying behavior, Health Education Research, 1, Fontana, D. (1996). Ψπρνινγία γηα εθπαηδεπηηθνύο. Αζήλα: αββάιαο. Gosling, S., Rentfrow, P., & Swann, W. (2003). A very brief measure of the Big-Five personality domains, Journal of Research in Personality, 37, Griffin, S. R., & Gross, M. A. (2003). Childhood bullying: current empirical findings and future directions for research, Pergamon, 41, Hazler, R. J. (1994). Bullying Breeds Violence. You Can Stop It!, Learning, 22 (6),

137 Hjelle, L. A. & Ziegler, D. J. (1992). Personality theories; Basic assumptions, Research and applications. US: McGraw-Hill. Howitt, D., & Cramer, D. (1997). Σηαηηζηηθή κε SPSS 13: Με εθαξκνγέο ζηελ Ψπρνινγία θαη ηηο Κνηλσληθέο Δπηζηήκεο. Αζήλα: Κιεηδάξηζκνο. John, O., & Srivastava, S. (1999). The Big-Five Trait Taxonomy: History, Measurment, and Theoretical Perpectives. In O. John, & L. Pervin (Eds.), Handbook of personality: Theory and research (pp ). New York: Guilford Press. Kaltiala-Heino, R., Rimpela, M., Marttunen, M., Rimpela, A., & Rantanen, P. (1999). Bullying, depression, and suicidalideation in Finnish adolescents: school survey, British Medical Journal, 319, Kay, J., Tasman, A., & Lieberman, J. (1999). Psychiatry: Behavioral sciences and clinical essentials. US: Mountain. Kokkinos, C. & Panayiotou, G. (2004). Predicting bullying and victimization among early adolescents: Associations with Disruptive Behavior Disorders. Aggressive Behavior, 30, Kumpulainen, K., Anen, E., Henttonen, I., Almqvist, F., Kresanov, K., Linna, S., Moilanen, I., Piha, J., Puura, K., & Tamminen, T. (1998). Bullying and psychiatric symptoms among elementary school-age children. Pergamon, 22, McCrae, R., & John, O. (1992). An Introduction to the Five-Factor Model and Its Applications, Journal of Personality, 60, Monks, C. P., Smith, P. K., & Swettenham, J. (2005). Psychological Correlates of Peer Victimization in Preschool: Social Cognitive Skills, Executive Function and Attachment Profiles. Aggressive Behavior, 31, Mynard, H., & Joseph, S. (2000). Development of multidimensional Peer-Victimisation Scale. Aggressive Behavior, 26, Nansel, T. R., Overpeck, M., Pilla, R. S., Ruan, W. J., Simons-Morton, B. & Scheidt, P. (2001). Bullying behavior among US youth. Journal of the American Medical Association, 285, Olweus, D. (1993). Bullying in schools: What we know and what we can do. Oxford, U.K.: Blackwell Publishers. Olweus, D. (1994). Annotation: Bullying at school: Basic facts and effects of a school based intervention program, Journal of Child Psychology and Psychiatry, 35,

138 Orpinas, P. & Horne, A. (2006). Bullying Prevention: Creating a Positive School Climate and Developing Social Competence. Washington, DC: American Psychological Association. Pepler, D. J., Craig, W. M., Connolly, J. A., Yuile, A., McMaster, L., & Jiang, D. (2006). A developmental perspective on bullying. Aggressive Behavior, 32, Pernille, D., Holstein, B. E., Lynch, J., Diderichen, F., Gabnain, S. N., Scheidt, P., Currie, C. & The Health Behaviour in School-Aged Children Bullying Working Group (2005). Bullying and Symptoms Among School-Aged Children: International Comparative Cross Sectional Study in 28 Countries, European Journal of Public Health, 15 (2), Pervin, L. & John, O. (1999). Θεσξίεο πξνζσπηθόηεηαο. Αζήλα: Σππσζήησ. Peterson, A. C., Compas, B. E., Brooks-Gunn, J., Stemmler, M. S., & Grant, K. E. (1993). Depression in adolescence. American Psychologist, 48, Rappaport, N., & Thomas, C. (2004). Recent Research Findings on Aggressive and Violent Behavior in Youth: Implications for Clinical Assessment and Intervention. Journal of Adolescent Health, 35, Rigby, K. (2008). Σρνιηθόο εθθνβηζκόο ζύγρξνλεο απόςεηο. Αζήλα: Δθδφζεηο Σφπνο. Salmivalli, C. & Nieminen, E. (2002). Proactive and reactive aggression among school bullies, victims, and bully-victims. Aggressive Behavior, 28, Salmon, G., James, A., Cassidy. E. L., & Javaloyes M. A. (2000). Bullying a Review: Presentations to an Adolescent Psychiatric Service and Within a School for Emotionally and Behaviourally Disturbed Children. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 5, Scott, J., Williams, J., Brittlebank A., & Ferrier, I. (1995). The relationship between premorbid neuroticism, cognitive dysfunction and persistence of depression. Journal Affect Disorder, 33, Smith, K. P., & Myron-Wilson, R. (1998).Parenting and School Bullying. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 3, Smith, K. P., & Sharp, S. (1994). School bullying: insights and perspectives. London: Routledge. Tani, F., Freenman, P. S., Schneider, B. H., & Fregoso, M. (2003). Bullying and the Big Five: a Study of childhood Personality and participant roles in bullying incidents. School Psychology International, 24,

139 Theriot, M. T., Dulmus, C. N., Sowers, K. M., & Johnson, T. K. (2005). Factors retating to self-identification among bullying victims. Children and Youth ServicesReview, 27, Toblin, R., Schwartz, D., Hommeyer- Gorman, A., & Abou, T. (2005). Social-cognitive and behavioral attributes of aggressive victims of bullying. Journal of Applied Developmental Psychology, 26, Wenar, C., & Kerig, K. P. (2000). Δμειηθηηθή Ψπρνπαζνινγία: από ηε βξεθηθή ειηθία ζηελ εθεβεία. Αζήλα: Gutenberg. Whitney, I., & Smith, K. (1993). A Survey of the Nature and Extent of Bullying in Junior/Middle and Secondary Schools. Educational Research, 35, Zuckerman, M., Kuhlman, D., Joireman, J., Teta, P., & Kraft, M. (1993). A comparison of three structural models for personality: The Big Three, the Big Five, and the Alternative Five, Journal of Personality and Social Psychology, 65,

140 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Α ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ ΜΑΘΖΣΧΝ ΓΖΜΟΣΗΚΟΤ

141 Γηα επίζεκε τρήζε Αρηζκός ΔΡΩΣΖΚΑΣΟΙΟΓΗΟ ΓΗΑ ΚΑΘΖΣΔ ΓΖΚΟΣΗΘΟΤ Σν εξσηεκαηνιόγην πνπ θξαηάηε ζηα ρέξηα ζαο έρεη ζρεδηαζηεί γηα λα κειεηήζεη ηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν άηνκα ηεο ειηθίαο ζαο ζπκπεξηθέξνληαη ζε νξηζκέλεο θνηλσληθέο θαηαζηάζεηο. Δπεηδή ην θάζε άηνκν δηαθέξεη από ην άιιν, ν θαζέλαο ζα δώζεη δηαθνξεηηθέο απαληήζεηο. Παξαθαινύκε λα ην ζπκπιεξώζεηε κε όζε πεξηζζόηεξε εηιηθξίλεηα κπνξείηε. Σα ζηνηρεία πνπ ζα παξαζέζεηε ζα ηεξεζνύλ άθξσο εκπηζηεπηηθά. ΓΔ ΥΡΔΗΑΕΔΣΑΗ ΛΑ ΖΚΔΗΩΔΣΔ ΠΟΤΘΔΛΑ ΣΟ ΟΛΟΚΑ Α!!! ΚΔΡΟ Α 1. Δίζαη (βάιε έλα ): Αγόξη Κνξίηζη 2. Η ειηθία ζνπ είλαη: Σάμε πνπ θνηηάο: Ο παηέξαο ζνπ ηειείσζε (βάιε έλα ): Μεξηθέο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνύ Σν δεκνηηθό Σν γπκλάζην Σν ιύθεην Αλώηεξε ρνιή To παλεπηζηήκην Γελ μέξσ / Γελ απαληώ 5. Η κεηέξα ζνπ ηειείσζε (βάιε έλα ): Μεξηθέο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνύ Σν δεκνηηθό Σν γπκλάζην Σν ιύθεην Αλώηεξε ρνιή Σν παλεπηζηήκην Γελ μέξσ / Γελ απαληώ

142 ΚΔΡΟ Β Οη πην θάησ εξσηήζεηο έρνπλ λα θάλνπλ κε θαηαζηάζεηο όπνπ θάπνηα παηδηά ελνρινύλ άιια, κε ηξόπν πνπ λα κελ ηνπο αξέζεη. Γηα παξάδεηγκα: πνιιέο θνξέο έλα παηδί ή κηα νκάδα παηδηώλ κπνξεί λα θέξεη ζε δύζθοιε ζέζε θάπνην άιιν παηδί πεηξάδνληάο ην ζστλά. Μπνξεί λα ην θνξντδεύνπλ, λα ην ρηππνύλ, λα κελ ην θάλνπλ παξέα ή λα ην απεηινύλ. Σν παηδί απηό δελ κπνξεί λα σπεραζπηζηεί ηνλ εαπηό ηνπ γηαηί πηζηεύεη όηη απηνί πνπ ην πεηξάδνπλ είλαη δσλαηόηεροί ηοσ. Γελ ζπκβαίλεη όκσο ην ίδην όηαλ δπν παηδηά παίδνληαο κπνξεί λα πεηξάμνπλ ην έλα ην άιιν ρσξίο λα ζέινπλ λα πιεγώζνπλ. Γηα λα απαληήζεηο ζηηο εξσηήζεηο ζθέυοσ ηης θορές ποσ εζύ βρέζεθες ζηε ζέζε ηοσ παηδηού ποσ πεηράδεη άιια παηδηά. Πξέπεη, επίζεο, λα γλσξίδεηο όηη ζηηο εξσηήζεηο πνπ αθνινπζνύλ δελ ππάξρνπλ ζσζηέο ή ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο. Δπεηδή ην θάζε άηνκν δηαθέξεη από ην άιιν, ν θαζέλαο ζαο ζα δώζεη δηαθνξεηηθέο απαληήζεηο. Καηά ηε δηάξθεηα ασηής ηες εβδοκάδας ζπκπεξηθέξζεθα ζε έλα ζπκκαζεηή ή ζε κηα ζπκκαζήηξηά κνπ κε ηοσς παραθάηφ ηρόποσς: Θάζε κέρα ή ηης περηζζόηερες κέρες Ιίγες κέρες ή 1-2 θορές Ποηέ F1.Μνηξάζηεθα θάηη καδί ηνπ/ηεο V2. Σνλ / ηελ απνθάιεζα κε άζρεκα ιόγηα εμαηηίαο ηεο θαηαγσγήο ηνπ/ηεο P3. Σνλ /ηελ ρηύπεζα ή ηνλ/ηελ θιόηζεζα R4. Γελ έπαημα καδί ηνπ/ηεο επίηεδεο V5. Σνλ /ηελ απνθάιεζα κε άζρεκα ιόγηα επεηδή είλαη θαιόο/-ή καζεηήο/-ηξηα F6. Σνπ / ηεο είπα θάηη όκνξθν P7. Σνλ / ηελ γξαηζνύληζα ή ηνλ / ηελ ηζίκπεζα ρσξίο ιόγν R8. Γελ ηνπ/ηεο έθαλα παξέα επίηεδεο P9. Σνπ / ηεο έθαλα άζρεκεο ρεηξνλνκίεο R10. Γελ ηνπ / ηεο κηινύζα επίηεδεο F11. Ήκνπλ πνιύ θαιόο / -ή καδί ηνπ / ηεο P12. Πξνζπάζεζα λα ηνλ / ηελ ηξαπκαηίζσ πεηώληαο αληηθείκελα επάλσ ηνπ / ηεο V13. Σνπ / ηεο είπα όηη δε ζέισ λα θαζίζσ καδί ηνπ / ηεο ζην ζξαλίν R14. Έθαλα όηη δελ ηνλ / ηελ είδα ή όηη δελ ηνλ/ ηελ άθνπζα, όηαλ πιεζίαζε θνληά κνπ V15. Σνλ / ηελ απνθάιεζα κε άζρεκα ιόγηα εμαηηίαο ηεο εκθάληζήο ηνπ / ηεο F16. Σνπ / ηεο έθαλα έλα δώξν P17. Σνλ/ ηελ έζπξσμα ή ηνλ / ηελ έξημα θάησ R18. Έζηεηια ζεκεηώκαηα κε άζρεκν πεξηερόκελν ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ, κε ζθνπό λα ηνπο θάλσ λα ηνλ / ηελ αληηπαζήζνπλ P19. Σνλ / ηελ θιείδσζα κέζα ζηελ ηάμε ή ζηηο ηνπαιέηεο V20. Σνλ / ηελ απείιεζα

143 Θάζε κέρα ή ηης περηζζόηερες κέρες Ιίγες κέρες ή 1-2 θορές Ποηέ F21. Σνπ / ηεο δάλεηζα θάηη R22. Γελ ηνλ / ηελ πξνζθάιεζα ζην πάξηη ησλ γελεζιίσλ κνπ, ελώ πξνζθάιεζα όινπο ηνπο ππόινηπνπο ζπκκαζεηέο κνπ P23. Σνπ / ηεο έζθηζα επίηεδεο ην ηεηξάδην ή ην βηβιίν ηνπ / ηεο R24. Γηέδσζα θήκεο γη απηόλ / απηήλ πνπ δελ ηζρύνπλ R25. Δλώ κηινύζα κε άιια παηδηά, δηέθνςα, όηαλ πιεζίαζε Κνληά κνπ V26. Σνλ/ηελ θνξόηδεςα εμαηηίαο ηνπ ηξόπνπ νκηιίαο ηνπ/ηεο F27. Σνλ / ηελ βνήζεζα κε ηηο αζθήζεηο ζηελ ηάμε R28. Δίπα ςέκαηα γη απηόλ /απηήλ ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ P29. Σνλ/ηελ εμαλάγθαζα λα κνπ δώζεη θάηη από ηελ θαζεηίλα ηνπ / ηεο (π. ρ κνιύβη ή ζβεζηήξη) V30. Σνλ / ηελ απνθάιεζα κε άζρεκα ιόγηα επεηδή δελ ηα πάεη θαιά κε ηα καζήκαηα R31. Πξνζπάζεζα λα ραιάζσ ηε θηιία ηνπ/ ηεο κε άιινλ/-ε ζπκκαζεηή/-ηξηά ηεο V32. Απνθάιεζα κε άζρεκα ιόγηα ηελ νηθνγέλεηά ηνπ/ηεο P33. Σνπ / ηεο έβαια ηξηθινπνδηά επίηεδεο F34. πδήηεζα καδί ηνπ / ηεο γηα πξάγκαηα πνπ ηνλ / ηελ ελδηαθέξνπλ R35. Δίπα ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ λα κελ ηνλ/ ηελ έρνπλ θίιν/-ε πηα ή λα κελ ηνλ / ηελ θάλνπλ παξέα P36. Σνπ/ ηεο ηξάβεμα ηα καιιηά επίηεδεο P37. Σνπ / ηεο έθιεςα ρξήκαηα ή άιια πξνζσπηθά αληηθείκελα V38. Δίπα ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ: «Απηόλ / απηή δε ζα ηνλ / ηελ παίμνπκε» P39. Σνλ / ηελ εμαλάγθαζα λα κνπ δώζεη απηό πνπ έηξσγε (π.ρ. ζάληνπηηο, ηπξόπηηα) V40. Σνλ / ηελ απείιεζα όηη δε ζα ηνλ έρσ θίιν/-ε, αλ δελ θάλεη ην δηθό κνπ F41. πδήηεζα καδί ηνπ / ηεο γηα θάηη πνπ είδε ζηελ ηειεόξαζε P42. Σνπ / ηεο πήξα θάηη από ηελ ηζάληα ηνπ / ηεο θαη ην έθξπςα

144 ΚΔΡΟ Γ Σν εξσηεκαηνιόγην πνπ αθνινπζεί αλαθέξεηαη ζην πώο ν θαζέλαο αληηιακβάλεηαη ηνλ εαπηό ηνπ, δειαδή ζην ηη ηύπνο αλζξώπνπ πηζηεύεη όηη είλαη ν θαζέλαο. ην εξσηεκαηνιόγην απηό δελ ππάξρνπλ ζσζηέο ή ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο. Δπεηδή ην θάζε άηνκν δηαθέξεη από ην άιιν, ν θαζέλαο ζα δώζεη δηαθνξεηηθέο απαληήζεηο. Γηάβαζε ηελ θάζε πξόηαζε πξνζεθηηθά. ηε ζπλέρεηα θύθισζε έλαλ αξηζκό πνπ ζε εθθξάδεη. Να έρεηο ζην λνπ ζνπ: Θύθιφζε ηολ αρηζκό 1 αλ απηό πνπ ιέεη ε πξόηαζε ηζρύεη ειάρηζηεο θνξέο, ζτεδόλ ποηέ Θύθιφζε ηολ αρηζκό 2 αλ απηό πνπ ιέεη ε πξόηαζε ηζρύεη ιίγεο θνξέο, ζπάληα Θύθιφζε ηολ αρηζκό 3 αλ απηό πνπ ιέεη ε πξόηαζε ηζρύεη κερηθές θορές Θύθιφζε ηολ αρηζκό 4 αλ απηό πνπ ιέεη ε πξόηαζε ηζρύεη ζστλά Θύθιφζε ηολ αρηζκό 5 αλ απηό πνπ ιέεη ε πξόηαζε ηζρύεη ηηο πεξηζζόηεξεο θνξέο, ζτεδόλ πάληα ρεδόλ Πνηέ πάληα Μεξηθέο θνξέο πρλά ρεδόλ Πάληα 1) Μνπ αξέζεη λα ζπλαληώ άιια άηνκα ) Μνηξάδνκαη ηα πξάγκαηά κνπ κε άιια άηνκα ) Κάλσ ηα πξάγκαηα κε κεγάιε θξνληίδα θαη πξνζνρή ) Δθλεπξίδνκαη γηα αλόεηα πξάγκαηα ) Γλσξίδσ πνιιά πξάγκαηα ) Βξίζθνκαη ζε άζρεκε δηάζεζε ) Γνπιεύσ ζθιεξά θαη κε επραξίζηεζε ) Καπγαδίδσ κε άιινπο έληνλα ) Μνπ αξέζεη λα αληαγσλίδνκαη ηνπο άιινπο ) Έρσ πνιιή θαληαζία ) πκπεξηθέξνκαη ζσζηά θαη κε εηιηθξίλεηα ζηνπο άιινπο ) Μαζαίλσ εύθνια απηά πνπ κειεηάκε ζην ζρνιείν ) Καηαιαβαίλσ πόηε νη άιινη ρξεηάδνληαη ηε βνήζεηά κνπ ) Μνπ αξέζεη λα θηλνύκαη θαη λα αζρνινύκαη κε πνιιέο δξαζηεξηόηεηεο ) Θπκώλσ εύθνια ) Μ αξέζεη λα θάλσ δώξα ) Καπγαδίδσ κε άιινπο ) Όηαλ ν δάζθαινο θάλεη εξσηήζεηο είκαη ζε ζέζε λα απαληώ ζσζηά ) Μ αξέζεη λα βξίζθνκαη κε άιινπο ) Αθνζηώλνκαη ζ απηά κε ηα νπνία θαηαπηάλνκαη ) Αλ θάπνηνο/α κνπ θάλεη θάηη άδηθν, ηνλ/ηελ ζπγρσξώ ) Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο, είκαη ζπγθεληξσκέλνο/ε ζηα πξάγκαηα πνπ θάλσ ) Μπνξώ εύθνια λα πσ ζε άιινπο απηό πνπ ζθέθηνκαη ) Μ αξέζεη λα δηαβάδσ βηβιία ) Όηαλ ηειεηώλσ ηε ζρνιηθή κνπ εξγαζία γηα ην ζπίηη ηελ ειέγρσ πνιιέο θνξέο γηα λα δσ αλ ηελ έθαλα ζσζηά ) Λέσ απηό πνπ ζθέθηνκαη ) πκπεξηθέξνκαη ζηνπο ζπλνκήιηθνπο κνπ κε αγάπε θαη δεζηαζηά ) έβνκαη ηνπο θαλόλεο θαη ηελ ηάμε

145 ρεδόλ Πνηέ πάληα Μεξηθέο θνξέο πρλά ρεδόλ Πάληα 29) Πξνζβάιινκαη εύθνια ) Όηαλ ν δάζθαινο εμεγεί θάηη, θαηαιαβαίλσ ακέζσο ) Δίκαη ιππεκέλνο/ε ) πκπεξηθέξνκαη ζηνπο άιινπο κε κεγάιε θαινζύλε ) Μνπ αξέζνπλ ηα επηζηεκνληθά ηειενπηηθά πξνγξάκκαηα ) Όηαλ αλαιακβάλσ κηα ππνρξέσζε, ηελ νινθιεξώλσ ) Κάλσ θάηη γηα λα κελ βαξεζώ ) Μ αξέζεη λα παξαθνινπζώ εηδήζεηο ζηελ ηειεόξαζε θαη λα μέξσ ηη ζπκβαίλεη ζηνλ θόζκν ) Σν δσκάηηό κνπ είλαη ζε ηάμε ) Δίκαη επγεληθόο/ή όηαλ κηιώ κε άιινπο ) Όηαλ ζέισ λα θάλσ θάηη, δελ κπνξώ λα πεξηκέλσ θαη πξέπεη λα ην θάλσ ακέζσο ) Μ αξέζεη λα κηιώ κε άιινπο ) Δίκαη αλππόκνλνο/ε ) Μπνξώ λα πείζσ θάπνηνλ γη απηό πνπ ζθέθηνκαη ) Δίκαη ζε ζέζε λα βξίζθσ λέα παηρλίδηα θαη ηξόπνπο δηαζθέδαζεο ) Όηαλ μεθηλήζσ θάηη πξέπεη λα ην ηειεηώζσ πάζε ζπζία ) Αλ θάπνηνο ζπκκαζεηήο/ηξηα κνπ έρεη θάπνηα δπζθνιία ηνλ/ηελ βνεζώ ) Μπνξώ λα ιύζσ πξνβιήκαηα καζεκαηηθώλ ) Δκπηζηεύνκαη ηνπο άιινπο ) Μ αξέζεη λα έρσ ζε κεγάιε ηάμε όια ηα ζρνιηθά κνπ πξάγκαηα ) Υάλσ εύθνια ηελ ςπρξαηκία κνπ ) Όηαλ κηιώ, νη άιινη κε αθνύλ θαη θάλνπλ όηη ιέσ ) Δίκαη επγεληθόο/ή θαη ζε άηνκα πνπ δελ ζπκπαζώ ) Μ αξέζεη λα γλσξίδσ θαη λα καζαίλσ θαηλνύξηα πξάγκαηα ) Παίδσ κόλν αθνύ έρσ ηειεηώζεη ηε ζρνιηθή κνπ εξγαζία γηα ην ζπίηη ) Σαξάδνκαη κε ό, ηη θάλσ ) Μνπ αξέζεη λ αζηεηεύνκαη ) πάληα απνζπάηαη ε πξνζνρή κνπ από θάηη πνπ θάλσ ) Κάλσ εύθνια θίινπο ) Κιαίσ ) Θα ζεια πνιύ λα ηαμηδεύσ θαη λα μέξσ ηηο ζπλήζεηεο ησλ άιισλ ) Πηζηεύσ όηη νη άιινη άλζξσπνη είλαη θαινί θαη ηίκηνη ρσξώλ. 61) Αλεζπρώ γηα αλόεηα πξάγκαηα ) Καηαιαβαίλσ ακέζσο ) Δίκαη ραξνύκελνο/ε θαη κε δσληάληα ) Αθήλσ άιινπο λα ρξεζηκνπνηνύλ ηα πξάγκαηά κνπ ) Κάλσ ην θαζήθνλ κνπ

146 ΜΔΡΟ Γ Σα παηδηά κεξηθέο θνξέο δελ θάλνπλ ηηο ίδηεο ζθέςεηο νύηε λνηώζνπλ ίδηα πξάγκαηα. Παξαθάησ ππάξρνπλ 26 νκάδεο πξνηάζεσλ πνπ πεξηγξάθνπλ ηέηνηεο ζθέςεηο θαη ζπλαηζζήκαηα. Από θάζε νκάδα δηάιεμε κόλν κία πξόηαζε, πνπ πεξηγξάθεη θαιύηεξα ηνλ ηξόπν πνπ ζθέθηεζαη θαη ληώζεηο ηης δύο ηειεσηαίες εβδοκάδες. Αθνύ δηαιέμεηο κία πξόηαζε από ηελ πξώηε νκάδα, πξνρώξεζε ζηελ επόκελε. Γελ ππάξρεη ζσζηή ή ιάζνο απάληεζε. Γηάιεμε ηελ πξόηαζε πνπ πεξηγξάθεη ην πσο ληώζεηο ηηο δύο ηειεσηαίες εβδοκάδες. Βάιε έλα ζεκάδη ζαλ απηό δίπια ζηελ πξόηαζε πνπ δηάιεμεο. [1] [2] πάληα είκαη ζηελαρσξεκέλνο / ε πρλά είκαη ζηελαρσξεκέλνο / ε πλέρεηα είκαη ζηελαρσξεκέλνο / ε [3] [4] Σα θαηαθέξλσ θαιά ζηα πεξηζζόηεξα πξάγκαηα Κάλσ ιάζνο πνιιά πξάγκαηα Κάλσ ηα πάληα ιάζνο [5] [6] Δίκαη ζπλέρεηα θαθό παηδί Δίκαη ζπρλά θαθό παηδί Κακηά θνξά είκαη θαθό παηδί [7] [8] Με δηαζθεδάδνπλ πνιιά πξάγκαηα Με δηαζθεδάδνπλ ιίγα πξάγκαηα Γελ κε δηαζθεδάδεη ηίπνηα Σίπνηα δελ ζα κνπ πάεη πνηέ θαιά Γελ είκαη ζίγνπξνο / ε αλ ηα πξάγκαηα ζα κνπ πάλε θαιά Σα πξάγκαηα ζα κνπ πάλε θαιά Μηζώ ηνλ εαπηό κνπ Γελ κνπ αξέζεη ν εαπηόο κνπ Μνπ αξέζεη ν εαπηόο κνπ πάληα ζθέθηνκαη όηη ζα κνπ ζπκβνύλ άζρεκα πξάγκαηα Αλεζπρώ όηη ζα κνπ ζπκβνύλ άζρεκα πξάγκαηα Δίκαη ζίγνπξνο / ε όηη ζα κνπ ζπκβεί θάηη ηξνκεξό Όια ηα ζηξαβά πνπ ζπκβαίλνπλ είλαη από δηθό κνπ ιάζνο Πνιιά από ηα ζηξαβά πνπ ζπκβαίλνπλ είλαη από δηθό κνπ ιάζνο πλήζσο δελ είλαη από δηθό κνπ ιάζνο ό,ηη ζηξαβό ζπκβαίλεη [9] [10] Μνπ έξρεηαη λα θιαίσ όιε κέξα Πνιιέο κέξεο κνπ έξρεηαη λα θιαίσ Κακηά θνξά κνπ έξρεηαη λα θιαίσ [11] [12] πλέρεηα κε ελνριεί θάηη πρλά κε ελνριεί θάηη Πνπ θαη πνπ θάηη κε ελνριεί Μνπ αξέζεη λα είκαη κε άιινπο αλζξώπνπο Πνιιέο θνξέο δελ κνπ αξέζεη λα είκαη κε άιινπο αλζξώπνπο Γελ ζέισ θαζόινπ λα είκαη κε άιινπο αλζξώπνπο πλέρεηα πξέπεη λα πηέδσ ηνλ εαπηό κνπ λα δηαβάζσ γηα ην ζρνιείν πρλά πξέπεη λα πηέδσ ηνλ εαπηό κνπ λα δηαβάζσ γηα ην ζρνιείν Σν δηάβαζκα γηα ην ζρνιείν δελ είλαη κεγάιν πξόβιεκα γηα κέλα

147 [13] [14] Η εκθάληζή κνπ είλαη κηα ραξά Τπάξρνπλ κεξηθά άζρεκα πξάγκαηα ζηελ εκθάληζή κνπ Δίκαη άζρεκνο / ε [15] [16] Γελ κπνξώ λα απνθαζίζσ γηα θάηη Γύζθνια απνθαζίδσ γηα θάηη Δύθνια απνθαζίδσ γηα θάηη Κάζε βξάδπ δπζθνιεύνκαη λα θνηκεζώ Πνιιά βξάδηα δπζθνιεύνκαη λα θνηκεζώ Κνηκάκαη θαιά Κακηά θνξά λνηώζσ θνπξαζκέλνο / ε πρλά λνηώζσ θνπξαζκέλνο / ε πλέρεηα λνηώζσ θνπξαζκέλνο / ε [17] [18] Σηο πεξηζζόηεξεο κέξεο δελ έρσ όξεμε λα θάσ Πνιιέο κέξεο δελ έρσ όξεμε λα θάσ Σξώσ θαιά Γελ αλεζπρώ γηα κηθξναδηαζεζίεο πρλά αλεζπρώ γηα δηάθνξεο κηθξναδηαζεζίεο πλέρεηα αλεζπρώ γηα δηάθνξεο κηθξναδηαζεζίεο [19] [20] Γελ λνηώζσ κόλνο / ε Πνιιέο θνξέο ληώζσ κόλνο / ε πλέρεηα ληώζσ κόλνο / ε [21] [22] Πνηέ δελ δηαζθεδάδσ ζην ζρνιείν ην ζρνιείν δηαζθεδάδσ πνπ θαη πνπ ην ζρνιείν δηαζθεδάδσ πνιιέο θνξέο Έρσ πνιινύο θίινπο Έρσ ιίγνπο θίινπο αιιά ζα ήζεια λα έρσ πεξηζζόηεξνπο Καλείο δελ κ αγαπάεη πξαγκαηηθά Γελ είκαη ζίγνπξνο / ε αλ κ αγαπάεη θαλείο Γελ έρσ θίινπο [23] [24] Δίκαη ζίγνπξνο / ε όηη θάπνηνο κε αγαπάεη Γελ ζα κπνξέζσ πνηέ λα είκαη ηόζν θαιόο / ε όζν ηα άιια παηδηά Μπνξώ λα είκαη ην ίδην θαιόο / ε κε ηα άιια παηδηά αλ ην ζέισ Δίκαη ην ίδην θαιόο / ε κε ηα άιια παηδηά Σα πάσ θαιά ζηα καζήκαηά κνπ Γελ ηα πάσ ηόζν θαιά ζηα καζήκαηά όζν πξνεγνπκέλσο Σα πάσ πνιύ άζρεκα ζηα καζήκαηα πνπ ήκνπλ θαιόο / ε πξνεγνπκέλσο [25] [26] πλήζσο θάλσ απηό πνπ κνπ δεηάλε Σηο πεξηζζόηεξεο θνξέο δελ θάλσ απηό πνπ κνπ δεηάλε Πνηέ δελ θάλσ απηό πνπ κνπ δεηάλε Σα πάσ θαιά κε ηνπο άιινπο Σζαθώλνκαη πνιιέο θνξέο Σζαθώλνκαη ζπλέρεηα

148 ΜΔΡΟ Δ Οη πην θάησ εξσηήζεηο έρνπλ λα θάλνπλ κε θαηαζηάζεηο όπνπ θάπνηα παηδηά ελνρινύληαη από θάπνηα άιια κε ηξόπν πνπ λα κελ ηνπο αξέζεη. Γηα λα απαληήζεηο ζηηο παξαθάησ εξσηήζεηο ζθέυοσ ηης θορές ποσ εζύ βρέζεθες ζηε ζέζε ηοσ παηδηού ποσ δέτεηαη πεηράγκαηα από άιια παηδηά Καηά ηε δηάξθεηα ασηής ηες εβδοκάδας έλαο ζπκκαζεηήο ή κηα ζπκκαζήηξηά κνπ: Θάζε κέρα ή ηης περηζζόηερες κέρες Ιίγες κέρες ή κηα δσο θορές F1. Μνηξάζηεθε θάηη καδί κνπ V2. Με απνθάιεζε κε άζρεκα ιόγηα εμαηηίαο ηεο θαηαγσγήο κνπ P3. Με ρηύπεζε ή κε θιόηζεζε R4. Γελ έπαημε καδί κνπ επίηεδεο V5. Με απνθάιεζε κε άζρεκα ιόγηα επεηδή είκαη θαιόο/-ή καζεηήο/- ηξηα F6. Μνπ είπε θάηη όκνξθν P7. Με γξαηζνύληζε ή κε ηζίκπεζε ρσξίο ιόγν R8. Γε κνπ έθαλε παξέα επίηεδεο P9. Έθαλε άζρεκεο ρεηξνλνκίεο R10. Γε κνπ κηινύζε επίηεδεο F11. Ήηαλ πνιύ θαιόο καδί κνπ P12. Πξνζπάζεζε λα κε ηξαπκαηίζεη πεηώληαο αληηθείκελα επάλσ κνπ V13. Μνπ είπε όηη δε ζέιεη λα θαζίζεη καδί κνπ ζην ζξαλίν R14. Έθαλε όηη δε κε είδε ή όηη δε κε άθνπζε, όηαλ πιεζίαζα θνληά ηνπ/ηεο V15. Με απνθάιεζε κε άζρεκα ιόγηα εμαηηίαο ηεο εκθάληζήο κνπ F16. Μνπ έθαλε έλα δώξν P17. Με έζπξσμε ή κε έξημε θάησ επίηεδεο R18. Έζηεηιε ζεκεηώκαηα κε άζρεκν πεξηερόκελν ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ κε ζθνπό λα ηνπο θάλεη λα κε αληηπαζήζνπλ P19. Με έθιεηζε κέζα ζηελ ηάμε ή ζηηο ηνπαιέηεο V20. Με απείιεζε F21. Μνπ δάλεηζε θάηη R22. Γε κε πξνζθάιεζε ζην πάξηη ησλ γελεζιίσλ ηνπ/ηεο, ελώ πξνζθάιεζε όινπο ηνπο ππόινηπνπο ζπκκαζεηέο κνπ P23. Μνπ έζθηζε επίηεδεο ην ηεηξάδην ή ην βηβιίν κνπ R24. Γηέδσζε θήκεο γηα κέλα πνπ δελ ηζρύνπλ R25. Δλώ κηινύζε κε άιια παηδηά, ζηακάηεζε όηαλ πιεζίαζα θνληά ηνπ/ηεο V26. Με θνξόηδεςε εμαηηίαο ηνπ ηξόπνπ νκηιίαο κνπ F27. Με βνήζεζε κε ηηο αζθήζεηο ζηελ ηάμε Ποηέ

149 Θάζε κέρα ή ηης περηζζόηερες κέρες Ιίγες κέρες ή κηα δσο θορές Ποηέ R28. Δίπε ςέκαηα γηα κέλα ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ P29. Με εμαλάγθαζε λα ηνπ/ηεο δώζσ θάηη από ηελ θαζεηίλα κνπ (π.ρ. ζβεζηήξη ή κνιύβη) V30. Με απνθάιεζε κε άζρεκα ιόγηα επεηδή δελ ηα πάσ θαιά κε ηα καζήκαηα R31. Πξνζπάζεζε λα ραιάζεη ηε θηιία κνπ κε άιιν/-ε ζπκκαζεηή/ηξηα κνπ V32. Απνθάιεζε κε άζρεκα ιόγηα ηελ νηθνγέλεηά κνπ P33. Μνπ έβαιε ηξηθινπνδηά επίηεδεο.. F34. πδήηεζε καδί κνπ γηα πξάγκαηα πνπ κ ελδηαθέξνπλ R35. Δίπε ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ λα κε κε έρνπλ θίιν/-ε πηα ή λα κε κνπ θάλνπλ παξέα. P36. Μνπ ηξάβεμε ηα καιιηά επίηεδεο.. P37. Μνπ έθιεςε ρξήκαηα ή άιια πξνζσπηθά αληηθείκελα R38. Δίπε ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ: «Απηόλ/απηή δε ζα ηνλ/ηελ παίμνπκε» P39. Με εμαλάγθαζε λα ηνπ/ηεο δώζσ απηό πνπ έηξσγα (π. ρ ηπξόπηηα, ζάληνπηηο) V40. Με απείιεζε όηη δε ζα κε έρεη θίιν/-ε, αλ δελ θάλσ ην δηθό ηνπ/ηεο F41. πδήηεζε καδί κνπ γηα θάηη πνπ είδε ζηελ ηειεόξαζε. P42. Μνπ πήξε θάηη από ηελ ηζάληα κνπ θαη ην έθξπςε ΛΑ ΒΔΒΑΗΩΘΔΗ ΟΣΗ ΔΥΔΗ ΑΠΑΛΣΖΔΗ Δ ΟΙΔ ΣΗ ΔΡΩΣΖΔΗ ΔΤΥΑΡΙΣΟΤΜΔ ΓΙΑ ΣΗ ΤΝΔΡΓΑΙΑ ΟΤ

150 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Β ΓΡΑΦΖΜΑΣΑ

151 ΚΟΗΝΧΝΗΚΟ-ΓΖΜΟΓΡΑΦΗΚΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ ΣΟΤ ΓΔΗΓΜΑΣΟ Γπάθημα 1. Καηαλνκή ηνπ δείγκαηνο σο πξνο ην θχιν. Γπάθημα 2. Καηαλνκή ηνπ δείγκαηνο σο πξνο ηελ ηάμε θνίηεζεο