Ζ ΗΣΟΡΗΑ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ΣΖ ΒΤΕΑΝΣΗΝΖ ΚΔΡΑΜΗΚΖ ΚΑΗ ΣΑ ΝΔΑ ΓΔΓΟΜΔΝΑ ΣΖΝ ΔΠΗΣΖΜΖ ΣΖ ΚΔΡΑΜΟΛΟΓΗΑ

Transcript

1 1 Πιάησλ Πεηξίδεο Αλαπιεξσηήο Καζεγεηήο /Δζληθφ θαη Καπνδηζηξηαθφ Παλεπηζηήκην Αζελψλ Ζ ΗΣΟΡΗΑ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ΣΖ ΒΤΕΑΝΣΗΝΖ ΚΔΡΑΜΗΚΖ ΚΑΗ ΣΑ ΝΔΑ ΓΔΓΟΜΔΝΑ ΣΖΝ ΔΠΗΣΖΜΖ ΣΖ ΚΔΡΑΜΟΛΟΓΗΑ Θα ήζεια λα εσταρηζηήζω ηο ΓΣ ηες ΧΑΔ γηα ηελ ηηκή ποσ κοσ έθαλε λα κοσ αλαζέζεη ηε ζσγθεθρηκέλε εηζήγεζε δίλοληας έηζη έλα ζηίγκα γηα ηε ζεκαζία ποσ έτεη πιέολ ε κειέηε ηες θερακηθής θαη γηα ηε βσδαληηλή αρταηοιογία. Τα αθέξαηα θεξακηθά αληηθείκελα ηεο βπδαληηλήο πεξηφδνπ κε εηθνλνγξαθηθφ ελδηαθέξνλ, θπξίσο εθπαισκέλεο θνχπεο ηεο κέζεο θαη χζηεξεο πεξηφδνπ θαη ιπρλάξηα ησλ πξψησλ βπδαληηλψλ αηψλσλ, θέληξηζαλ απφ πνιχ λσξίο ην ελδηαθέξνλ ησλ ζπιιεθηψλ θαη ε ρακειή αγνξαζηηθή ηνπο αμία δηεπθφιπλε πξνθαλψο ηε ζπγθέληξσζε θαη δηαθχιαμή ηνπο. Ο Γεψξγηνο Λακπάθεο, ηε κλήκε ηνπ νπνίνπ ηηκνχκε ζήκεξα, ζπκπεξηέιαβε ζηηο ζπιινγέο ηνπ θπξίσο ιπρλάξηα δηαθνζκεκέλα κε ρξηζηηαληθά ζχκβνια. Τελ ίδηα επνρή, ηέιε 19 νπ - αξρέο 20 νπ αη., ε αξραηνινγία πεδίνπ αδηαθνξνχζε ζε κεγάιν βαζκφ γηα ηε ζπγθέληξσζε ησλ νζηξάθσλ απηήο ηεο πεξηφδνπ. Φαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα νη αλαζθαθέο ησλ κεγάισλ ηεξψλ θαηά ηηο νπνίεο δελ πεξηζπλειέγε θαζφινπ θεξακηθή. Υπάξρνπλ βέβαηα θάπνηεο θσηεηλέο εμαηξέζεηο φπσο καξηπξά ε πνιχ γλσζηή θσηνγξαθία (Δηθ. 1) φπνπ ν Γηψξγνο θαη ε Μαξία Σσηεξίνπ έρνπλ ζπγθεληξψζεη κπξνζηά ηνπο θεξακηθά θαη κεηάιιηλα επξήκαηα απφ ηηο αλαζθαθέο ηεο Δθέζνπ. Πξηλ απφ κεξηθέο δεθαεηίεο αθφκε, πεηνχζαλ ή θνληνξηνπνηνχζαλ ηα φζηξαθα πνπ θξίλνληαλ άρξεζηα θξαηψληαο κφλν απηά πνπ είραλ ζπγθεθξηκέλν ζρήκα : ρείιε, ιαβέο, βάζεηο. Φάλνληαλ έηζη δηά παληφο ε πηζαλφηεηα αλαζχζηαζεο νιφθιεξσλ αγγείσλ θαη αιινησλφηαλ ζαθέζηαηα ν φγθνο ηνπ επξεζέληνο θεξακηθνχ πιηθνχ θαη ε αλαινγία θάζε θαηεγνξίαο αλά ζηξσκαηνγξαθηθή ελφηεηα θαη ρψξν. Οη ελέξγεηεο απηέο δελ ήηαλ άκνηξεο πξαγκαηηζκνχ. Η πξνεξγαζία κειέηεο ηεο θεξακηθήο είλαη εμαηξεηηθά ρξνλνβφξα θαη ε έιιεηςε ρψξνπ απνζήθεπζεο ζε απνζήθεο φπνπ ζπγθεληξψλνληαη πνηθίια αληηθείκελα δεκηνπξγνχζε πάληνηε ηξηβέο αλάκεζα ζηνπο αξραηνιφγνπο δηαθνξεηηθψλ εηδηθνηήησλ. Η θεξακηθή ήηαλ βέβαηα απηή πνπ έραλε, κε αηζζεηηθά πάληα θξηηήξηα, ζηε ζχγθξηζε κε άιια, πην «επγελή» θαη εμίζνπ νγθψδε θαη

2 2 «ρσξνβφξα» πιηθά φπσο παξαδείγκαηνο ράξηλ ην κάξκαξν. Όζν γηα ηελ ηδηφηεηα ηνπ θεξακνιφγνπ, ηνπ εμεηδηθεπκέλνπ ζηε κειέηε ηεο θεξακηθήο επηζηήκνλα, αλαγλσξίζηεθε ζρεηηθά πξφζθαηα ζην ρψξν ησλ βπδαληηλψλ ζπνπδψλ. Η κειέηε ηεο θεξακηθήο, φρη απφ ηε ζθνπηά ηεο ηζηνξίαο ηεο ηέρλεο πνπ κειεηά ηελ αηζζεηηθή αμία ησλ θεξακηθψλ αληηθεηκέλσλ, αιιά απφ ηε ζθνπηά ηεο αξραηνινγίαο, πνπ ηα κειεηά σο ηέρλεξγα εληαγκέλα ζε έλα θνηλσληθφ θαη νηθνλνκηθφ πιαίζην άξγεζε λα θαζηεξσζεί ζηελ Διιάδα σο ηζφηηκε κε άιιεο εηδηθφηεηεο ηεο αξραηνινγίαο, εηδηθά δε ηεο βσδαληηλής αξραηνινγίαο. Ο ρόιος ηωλ ζσλεδρίωλ θερακηθής Σεκαληηθφ ξφιν ζηελ πξνβνιή θαη πξψηε δεκνζίεπζε άγλσζησλ θεξακηθψλ ζπλφισλ απφ ηελ ειιεληθή επηθξάηεηα θαη ζηελ αλάδεημε ηνπ θεξακνιφγνπ σο ηζφηηκνπ «εηαίξνπ» ζηελ αλαζχζηαζε ηνπ βπδαληηλνχ παξειζφληνο έπαημαλ ηα ζπλέδξηα πνπ δηνξγαλψζεθαλ ζηελ Αζήλα θαη ηε Θεζζαινλίθε. Πξνθάιεζαλ κηα εληππσζηαθή αχμεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο, θπξίσο Διιήλσλ εξεπλεηψλ, γηα ηε κειέηε ηεο θεξακηθήο απηήο ηεο πεξηφδνπ θαη πξνψζεζαλ νπζηαζηηθά ηελ έξεπλα ζηνλ ηνκέα απηφ πνπ κεηξά ήδε έλα κηθξφ αξηζκφ κνλνγξαθηψλ θαη κηα πνιχ πινχζηα ζπιινγή άξζξσλ. To ζπλέδξην Recherchessurlacéramiquebyzantine πνπ δηνξγαλψζεθε απφ ηε Γαιιηθή Αξραηνινγηθή Σρνιή Αζελψλ ην 1987θαη ην 7 ο Γηεζλές Σσλέδρηο Μεζαηωληθής Κερακηθής ηες Μεζογείοσ πνπ δηνξγαλψζεθε απφ ηελ Αξραηνινγηθή Υπεξεζία ζηε Θεζζαινλίθε ην 1999 έπαημαλ ζεκαληηθφ ξφιν πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε, σζψληαο ηνπο ζπλαδέιθνπο ηεο Διιεληθήο Αξραηνινγηθήο Υπεξεζίαο λα παξνπζηάζνπλ ζε αλαθνηλψζεηο ή αλαξηεκέλεο πηλαθίδεο θαη κεηέπεηηα άξζξα, αδεκνζίεπην σο ηφηε πιηθφ απφ φιεο ηηο πεξηφδνπο ηεο βπδαληηλήο ηζηνξίαο. Τν ίδην έγηλε ιίγα ρξφληα αξγφηεξα, πάιη ζηε Θεζζαινλίθε, κε ηε δηνξγάλσζε απφ ηελ Αξραηνινγηθή Υπεξεζία θαη ην Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην ηεο πην ζηνρεπκέλεο ρξνληθά Σσλάληεζες γηα ηελ θερακηθή ηες Ύζηερες Αρταηόηεηας από ηολ Διιαδηθό τώρο (3 ος 7 ος αη. κ.χ.). Η δεκνζίεπζε ησλ πξαθηηθψλ απηνχ ηνπ ζπλεδξίνπ, εληππσζηαθή ζε φγθν κε 800 θαη πιένλ ζειίδεο, πεξηέιαβε θαη έλα θαηαηνπηζηηθφ νιηγνζέιηδν θείκελν πνπ έζεηε κε αθξίβεηα ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο πνπ απαζρνινχλ ηνπο κειεηεηέο ηεο θεξακηθήο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ γχξσ απφ δεηήκαηα νξνινγίαο,

3 3 ρξήζεο, ζρήκαηνο, ηερληθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη δηαθφζκεζεο. Αθφκε πην πξφζθαηα, ην 2011, ε δηνξγάλσζε απφ ην Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην θαη ην Γεκφθξηην ηνπ ζπλεδξίνπ γχξσ απφ ηε ιεγφκελε «θνηλή» θεξακηθή θαη πάιη ζηε Θεζζαινλίθε, αλαδσπχξσζε ην ελδηαθέξνλ γηα ηελ Υζηεξνξσκατθή θεξακηθή δίλνληαο κάιηζηα έκθαζε ζε δεηήκαηα ηερλνινγίαο. Η ζηροθή ζηε κειέηε ηες θαζεκερηλής δωής Σε έλα γεληθφηεξν πιαίζην, ε εζηίαζε ηεο πξνζνρήο καο ζηα σο ηψξα παξακειεκέλα απηά αληηθείκελα ζπκπίπηεη θαη κε ηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο ζεκαζίαο ηνπο σο θνξέσλ ζεκαληηθψλ πιεξνθνξηψλ γηα ηελ θνηλσλία πνπ ηα παξήγαγε ή ηα εηζήγαγε θαη ηα ρξεζηκνπνηνχζε αιιά θαη γηα ηελ θαιχηεξε ηζηνξηθή ηεθκεξίσζε κηαο πεξηφδνπ. Ταπηφρξνλα, έρεη ζεκεησζεί εδψ θαη ρξφληα κηα γεληθφηεξε ζηξνθή ηνπ θιάδνπ καο πξνο ηε κειέηε ηεο θαζεκεξηλήο δσήο θαη ησλ ζπληζησζψλ ηεο. Η ζηξνθή απηή αληηθαηνπηξίδεηαη ζαθψο ζηηο ζχγρξνλεο κνπζεηνινγηθέο επηινγέο : ε αλάδεημε κέζα ζηηο κφληκεο ή πεξηνδηθέο εθζέζεηο ησλ κνπζείσλ καο ησλ απιψλ θαζεκεξηλψλ αληηθεηκέλσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ ζην ζπίηη, ζην ρσξάθη, ζην λεθξνηαθείν ή ζην εξγαζηήξην ζε ζέζε ηζφηηκε κε ηα πνιχηηκα έξγα κηθξνηερλίαο πξνεξρφκελα απφ πνιπηειέζηεξα πεξηβάιινληα, θνζκηθά ή εθθιεζηαζηηθά, απνηειεί κηα απηή απφδεημε ηεο ζεκαζίαο πνπ απνδίδεηαη πιένλ ζην ξφιν απηψλ ησλ αληηθεηκέλσλ. Η δηνξγάλσζε εθζέζεσλ κε ζέκαηα απφ ηελ θαζεκεξηλφηεηα ηνπ βπδαληηλνχ αλζξψπνπ κε ζεκαληηθφηεξε ηηο Ώρες Βσδαληίοσ (Θεζζαινλίθε, Αζήλα, Μπζηξάο 2001), πξσηνπνξεί κάιηζηα ζε ζρέζε κε ην δηεζλέο πιαίζην, ην νπνίν, ζηηο εθζέζεηο πνπ έγηλαλ γχξσ απφ ην Βπδάληην ηα ηειεπηαία ρξφληα, ρξεζηκνπνηεί θπξίσο ηα εληππσζηαθφηεξα θαηάινηπα ηνπ βπδαληηλνχ πνιηηηζκνχ, δειαδή πξντφληα κηθξνηερλίαο απφ πνιχηηκα πιηθά. Η ηζηορία ηες έρεσλας (Δηθ. 2) Τα παξαπάλσ δελ ζεκαίλνπλ πσο ε θεξακηθή ηεο βπδαληηλήο πεξηφδνπ άξρηζε λα κειεηάηαη κφιηο ηα ηειεπηαία ρξφληα. Βπδαληηλά θεξακηθά αληηθείκελα άξρηζαλ λα εκθαλίδνληαη θαη ζε δεκνζηεχζεηο ζρεηηθά λσξίο, αξρηθά εηθνλνγξαθψληαο ζχληνκεο αλαζθαθηθέο εθζέζεηο. Φξεηάζηεθαλ φκσο πνιιέο δεθαεηίεο έσο φηνπ αξρίζεη ε

4 4 ζπζηεκαηηθή κειέηε θαη ε ηππνινγηθή ηνπο θαηάηαμε, αξρηθά κε βάζε ην είδνο ηνπ δηαθφζκνπ αιιά κεηέπεηηα κε βάζε δχν νπζηαζηηθά θαη αιιειέλδεηα θξηηήξηα: ην ζρήκα θαη ηε ρξήζε ηνπο. Αθνινχζεζε, ζην εζσηεξηθφ θάζε θαηεγνξίαο, ε θαηάηαμε κε βάζε ηνλ ηφπν παξαγσγήο, φπνπ απηφο ήηαλ δπλαηφ λα αλαγλσξηζηεί. Η, ζεκαληηθή ζε αξηζκφ, βηβιηνγξαθηθή παξαγσγή ησλ μέλσλ ζπλαδέιθσλ, βαζηζκέλε ζηε κειέηε πιηθνχ απφ ηα Βαιθάληα θαη ηελ Αλαηνιηθή Μεζφγεην, νδήγεζε ζηελ επρεξέζηεξε έληαμε ησλ ειιαδηθψλ επξεκάησλ ζε έλα επξχηεξν πιαίζην. Πξνεγήζεθαλ νη κειέηεο ζρεηηθά κε ηελ πξσηνβπδαληηλή θεξακηθή θαη αθνινχζεζαλ απηέο γηα ηε κεζνβπδαληηλή θαη πζηεξνβπδαληηλή αλ θαη δελ πξέπεη λα μερλνχκε πξσηνπνξηαθέο γηα ηελ επνρή ηνπο κειέηεο πνπ έζεζαλ γηα πξψηε θνξά ζέκαηα ηππνινγηθήο ηαμηλφκεζεο, νξνινγίαο θαη ρξήζεο ησλ αθφζκεησλ αγγείσλ ηεο κέζεο θαη χζηεξεο πεξηφδνπ. Απφ πνιχ λσξίο δεκνζηεχνληαλ κνλνγξαθίεο εζηηαζκέλεο ζε κηα ζπγθεθξηκέλε νκάδα πιηθνχ απφ έλα ζπγθεθξηκέλν αξραηνινγηθφ ρψξν ή πεξηνρή, κε ηδηαίηεξε πξνηίκεζε ζηα ιπρλάξηα. Γελ έιεηςαλ επίζεο νη κνλνγξαθίεο αθηεξσκέλεο ζην ζχλνιν ηεο θεξακηθήο κηαο πφιεο ή πεξηνρήο ηνπ επεηξσηηθνχ θαη λεζησηηθνχ ειιαδηθνχ ρψξνπ ή εθηεηακέλα θεθάιαηα ζηα πιαίζηα ζπιινγηθψλ ή αηνκηθψλ δεκνζηεχζεσλ πνπ αθνξνχζαλ φκσο θαηά θχξην ιφγν ηελ ηνπνγξαθία θαη ηελ αξρηηεθηνληθή κηαο αξραηνινγηθήο ζέζεο ή κηαο πφιεο. Αλ απηέο νη δεκνζηεχζεηο κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζζνχλ κάιινλ ζπνξαδηθέο σο πεξίπνπ ηηο αξρέο ηεο λέαο ρηιηεηίαο, είλαη αμηνζεκείσην φηη ν αξηζκφο ηνπο έρεη απμεζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα, θπξίσο ιφγσ ηεο δεκνζίεπζεο δηδαθηνξηθψλ δηαηξηβψλ ππφ κνξθή κνλνγξαθίαο, ή κνλνγξαθηψλ πνπ πξνέθπςαλ απφ πνιπεηή ζπζηεκαηηθή κειέηε ηνπ πιηθνχ κηαο πεξηνρήο θαη κπνξεί λα είραλ σο αθεηεξία κηα δηδαθηνξηθή δηαηξηβή ή φρη. Υπάξρνπλ επίζεο θαη νη απνζπαζκαηηθέο ή ζχληνκεο παξνπζηάζεηο πιηθνχ απφ κία αλαζθαθή ή επηθαλεηαθή έξεπλα, ζηα πιαίζηα κηαο κνλνγξαθίαο. Πνιππιεζέζηεξα αιιά πνιχ ζπρλά δχζθνια ζηνλ εληνπηζκφ ηνπο είλαη ηα άξζξα πνπ παξνπζηάδνπλ κηθξέο νκάδεο θεξακηθνχ πιηθνχ πξνεξρφκελνπ απφ ζπζηεκαηηθέο ή ζσζηηθέο αλαζθαθέο. Πνιχ ρξήζηκα ζε απηή ηελ πεξίπησζε απνδεηθλχνληαη ηα Πξαθηηθά ησλ ζπλεδξίσλ αθηεξσκέλσλ ζηε βπδαληηλή θεξακηθή φπσο απηά πνπ πξναλαθέξζεθαλ. Σηηο ζεκαληηθφηεξεο απφ ηηο αδπλακίεο ησλ δεκνζηεχζεσλ ζα αλέθεξε θαλείο ην φηη ζε πνιιέο, παιηφηεξεο αιιά θαη λεφηεξεο, δελ γίλεηαη ζαθήο δηάθξηζε αλάκεζα ζηα ηνπηθά θαη εηζεγκέλα πξντφληα. Οη ρεκηθέο ή πεηξνγξαθηθέο αλαιχζεηο πνπ ζα

5 5 καο δηαθψηηδαλ πάλσ ζηελ θαηαγσγή ησλ θεξακηθψλ παξακέλνπλ ζπάληεο φπσο θαη ν εληνπηζκφο ηεο πεγήο πξνέιεπζεο ηεο πξψηεο χιεο. Καηά ζπλέπεηα, είλαη πνιιέο θνξέο δχζθνιν, εηδηθά φηαλ εξγάδεηαη θαλείο πάλσ ζε ηνπηθέο παξαγσγέο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ, λα εληάμεη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο δηθήο ηνπ έξεπλαο ζε έλα επξχηεξν πιέγκα γλψζεσλ γχξσ απφ ηελ θεξακηθή παξαγσγή απηήο ηεο πεξηφδνπ ζηελ Διιάδα. Αληίζεηα, ζε πξνρσξεκέλν ζηάδην βξίζθεηαη ε ηππνινγηθή θαηάηαμε νξηζκέλσλ θαηεγνξηψλ πιηθνχ φπσο νη ακθνξείο, ε εξπζξνβαθήο θεξακηθή ή ηα ιπρλάξηα γηα ηελ πξσηνβπδαληηλή πεξίνδν, ή θαη πάιη νη ακθνξείο, ηα καγεηξηθά ζθεχε θαη ηα επηηξαπέδηα γηα ηε κέζε θαη χζηεξε. Η παλεπηζηεκηαθή δηδαζθαιία Η ελαζρφιεζε κε ην ζπγθεθξηκέλν αληηθείκελν νινέλα θαη πεξηζζφηεξσλ λέσλ εξεπλεηψλ, θαηλφκελν ειπηδνθφξν γηα ην κέιινλ ηεο εηδηθφηεηαο, δελ είλαη άζρεηε κε ηε ζπζηεκαηηθή δηδαζθαιία ηεο βπδαληηλήο θεξακηθήο ζε ηέζζεξα ειιεληθά παλεπηζηήκηα θαη ηελ εθπφλεζε κεηαπηπρηαθψλ δηπισκαηηθψλ εξγαζηψλ θαη δηδαθηνξηθψλ δηαηξηβψλ πάλσ ζε θεξακηθφ πιηθφ πξνεξρφκελν είηε απφ έξεπλεο ηεο αξραηνινγηθήο ππεξεζίαο είηε απφ παλεπηζηεκηαθέο αλαζθαθέο, απφ ηελ Διιάδα ή ηελ επξχηεξε βπδαληηλή επηθξάηεηα. Οη λένη εξεπλεηέο, πξνζέξρνληαη ζην ζηίβν ηεο θεξακνινγίαο ρσξίο ηα κεηνλεθηήκαηα ησλ παιαηφηεξσλ γελεψλ: δηαζέηνπλ ηψξα γεξέο ζεσξεηηθέο βάζεηο απφ ηελ παλεπηζηεκηαθή δηδαζθαιία, έλα κεγαιχηεξν αξηζκφ δεκνζηεχζεσλ, πνιιέο απφ ηηο νπνίεο είλαη πξνζηηέο ζην Γηαδίθηπν θαζψο θαη ηε ζπλδξνκή ησλ ζεηηθψλ επηζηεκψλ πνπ κπνξνχλ ζρεηηθά γξήγνξα λα ιχζνπλ δεηήκαηα ζχζηαζεο ή αθφκε θαη πξνέιεπζεο θεξακηθνχ πιηθνχ. Η δεκνζηνπνίεζε πιεζψξαο βηβιηνγξαθηθψλ δεδνκέλσλ ζην Γηαδίθηπν θαη ε χπαξμε βάζεσλ δεδνκέλσλ πνπ αληηκεησπίδνπλ κε νξζνινγηθφ ηξφπν ηελ πνιππινθφηεηα ησλ επί κέξνπο ηαμηλνκήζεσλ, φπσο απηή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Σάνπζάκπηνλ, έρνπλ επίζεο πξνζθέξεη ζεκαληηθά ζηελ πξνψζεζε ηεο έξεπλαο ζην ρψξν ηεο πζηεξνξσκατθήο θαη βπδαληηλήο θεξακηθήο. Οη ζεηηθές επηζηήκες ζηελ σπερεζία ηες βσδαληηλής Κερακοιογίας

6 6 Αθνξκή γηα ηε ράξαμε λέσλ δξφκσλ ζηε βπδαληηλή θεξακηθή ππήξμε ε εθαξκνγή θπζηθνρεκηθψλ κεζφδσλ ζηε κειέηε ηεο ζχζηαζεο θαη ηεο πξνέιεπζεο ηνπ πεινχ θαζψο θαη ηεο ηερλνινγίαο θαηαζθεπήο ηνπ θεξακηθνχ. Οη αλαιχζεηο, φηαλ γίλνληαη, δηεπθνιχλνπλ ηε ζχγθξηζε κεηαμχ θεξακηθψλ κηαο ή πεξηζζνηέξσλ πεξηνρψλ θαη καο δηαθσηίδνπλ ζρεηηθά κε ηνλ εληνπηζκφ ησλ θέληξσλ παξαγσγήο. Η εθαξκνγή ηέηνησλ κεζφδσλ έρεη σο πξνυπφζεζε δχν βαζηθέο αξρέο: φηη δχν αξγηιηθά θνηηάζκαηα κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ σο πξνο ηε ζχζηαζή ηνπο θαη φηη ππάξρεη ζηελή ζρέζε αλάκεζα ζηε ρεκηθή ζχζηαζε ηνπ πεινχ θαη ζε απηή ησλ θεξακηθψλ πνπ παξήρζεζαλ απφ απηφ ηνλ πειφ. Οη ζπλεζέζηεξεο κέζνδνη ρεκηθήο αλάιπζεο θπξίσλ θαη δεπηεξεπφλησλ ζηνηρείσλ είλαη: ε θαζκαηνκεηξία εθπνκπήο ή αηνκηθήο απνξξφθεζεο, ε αλάιπζε ελεξγνπνίεζεο λεηξνλίσλ, ε θαζκαηνζθνπία θζνξηζκνχ αθηίλσλ-φ. Η νξπθηνινγηθή αλάιπζε γίλεηαη κε XRD (πεξηζιαζηκεηξία αθηίλσλ Φ), αιιά είλαη ιηγφηεξν απνηειεζκαηηθή απφ ηελ πεηξνγξαθηθή αλάιπζε ζε πνισηηθφ κηθξνζθφπην πνπ δίλεη κηα μεθάζαξε εηθφλα ηεο θχζεο, ησλ δηαζηάζεσλ, ηνπ αξηζκνχ θαη ηεο θαηαλνκήο ησλ θξπζηαιιηθψλ νξπθηψλ. Μηα άιιε πην πξφζθαηε ρξήζε ησλ ζεηηθψλ επηζηεκψλ είλαη ε εθαξκνγή ηνπ αξραηνκαγλεηηζκνχ ζηελ θεξακνινγία. Ο αξραηνκαγλεηηζκφο βαζίδεηαη ζην γεγνλφο φηη ηα καγλεηηθά νξπθηά, πνπ βξίζθνληαη ζε αληηθείκελα απφ άξγηιν πνπ έρνπλ ςεζεί, απνθηνχλ κία ζεξκνπαξακέλνπζα καγλήηηζε (TRM) ηε ζηηγκή πνπ ζεξκαίλνληαη πάλσ απφ ζπγθεθξηκέλε ζεξκνθξαζία. Αλ ηα αληηθείκελα δελ μαλαζεξκαλζνχλ ζε πςειφηεξεο ζεξκνθξαζίεο, ε δηεχζπλζε θαη ε έληαζε ηνπ γήηλνπ καγλεηηθνχ πεδίνπ (Γ.Μ.Π) ηε ζηηγκή ηεο θαχζεο «θιεηδψλνληαη» θαη κπνξνχλ λα κεηξεζνχλ αξγφηεξα ζην εξγαζηήξην. Τα θεξακηθά πνπ καγλεηίδνληαη ηελ ίδηα ζηηγκή θαη ζηελ ίδηα πεξηνρή ζα πξέπεη λα έρνπλ θαηαγξάςεη παξφκνηα δηεχζπλζε θαη έληαζε ηνπ γήηλνπ καγλεηηθνχ πεδίνπ.h ρξήζε θαιά ρξνλνινγεκέλσλ πιηθψλ δίλεη ηελ δπλαηφηεηα ράξαμεο αμηφπηζησλ θακππιψλ κεηαβνιήο ηνπ Γ.Μ.Π, ελψ αληίζηξνθα ζα κπνξνχλ ζην κέιινλ απηέο λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηε ρξνλνιφγεζε ησλ θεξακηθψλ κηαο αλαζθαθήο. Αιιαγή φκσο έρεη επέιζεη ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη ζηνλ ηξφπν ζεψξεζεο ηνπ θεξακηθνχ πιηθνχ: δελ θάλνπκε πιένλ ηππνινγία γηα ηελ ηππνινγία θαη δελ αξθεί ζηνλ θεξακνιφγν ε αλαγλψξηζε ηεο ηππνινγηθήο θαηεγνξίαο ή ππνθαηεγνξίαο ζηελ νπνία αλήθεη ην φζηξαθν ή ην αγγείν. Η θεξακηθή δελ είλαη άζρεηε απφ ην ρψξν πνπ βξέζεθε, απφ ηε ζηξσκαηνγξαθηθή ελφηεηα ζηελ νπνία αλήθεη θαη απφ ηε ζρέζε ηεο

7 7 ηειεπηαίαο κε ηηο ππφινηπεο ελφηεηεο κηαο αλαζθαθήο. Αθνχ ρσξηζηνχλ ηα θεξακηθά κε βάζε ηνλ πειφ ηνπο (Δηθ. 3), θαη εμαληιεζεί, ζην κέηξν ηνπ δπλαηνχ, ε αλαδήηεζε ζπγθνιιήζεσλ απφ φια ηα ηκήκαηα ησλ αγγείσλ θαη φρη κφλν απφ ρείιε θαη βάζεηο φπσο γηλφηαλ θάπνηε, ζηφρνο είλαη λα βξεζεί ν Διάρηζηνο Αξηζκφο Αηφκσλ πνπ κπνξεί λα πεξηέρεη θάζε ζηξσκαηνγξαθηθή ελφηεηα. Απηφ είλαη θάηη ηειείσο δηαθνξεηηθφ απφ ηελ θαηακέηξεζε ή ην δχγηζκα νζηξάθσλ πξφθεηηαη γηα κηα νπζηαζηηθή πνζφζησζε απφ ηελ νπνία κπνξνχκε λα ζπκπεξάλνπκε ην κέγεζνο ησλ εηζαγσγψλ, φηαλ βξηζθφκαζηε ζε αξραηνινγηθή ζέζε-θαηαλαισηή ή ηελ εκβέιεηα κηαο ηνπηθήο παξαγσγήο φηαλ βξηζθφκαζηε ζε ζέζε-παξαγσγφ. Προβιήκαηα προζβαζηκόηεηας σιηθού Έλα πεδίν πνπ ζπαλίσο ζίγνπκε δεκνζίσο θαη ζην νπνίν ππάξρνπλ ζεκαληηθά βήκαηα πνπ πξέπεη λα γίλνπλ ζηε ρψξα καο είλαη απηφ ηεο πξνζβαζηκφηεηαο ηνπ θεξακηθνχ πιηθνχ. Σηελ νπζία, θαη παξά ηηο θηιφηηκεο πξνζπάζεηεο πνιιψλ επηκειεηψλ ή πξντζηακέλσλ Δθνξεηψλ Αξραηνηήησλ, έλα κεγάιν πνζνζηφ ηνπ πιηθνχ παξακέλεη απξνζπέιαζην απφ ηνπο εξεπλεηέο πνπ επηζπκνχλ λα ην κειεηήζνπλ, απηoηειψο, ή, ζπλεζέζηεξα, ζηα πιαίζηα κηαο επξχηεξεο κειέηεο. Η εζειεκέλε παξαλφεζε ηεο έλλνηαο ηεο «θαηνρήο» αξραηνινγηθνχ πιηθνχ έρεη ζηεξήζεη ηελ έξεπλα απφ κηα θαιχηεξε γλψζε ηεο ηζηνξίαο πνιχ ζεκαληηθψλ αξραηνινγηθψλ ρψξσλ: δεθαεηίεο κεηά απφ ηε ζηηγκή πνπ ήξζαλ ζην θσο, θεξακηθά ζχλνια πνπ ζα κπνξνχζαλ λα θσηίζνπλ θπξίσο ηηο ηνπηθέο παξαγσγέο παξακέλνπλ ζηνηβαγκέλα ζε απνζήθεο. Όζν γηα ηνλ αξραηνινγηθφ λφκν ηνπ 2002, πνιχ απζηεξφ είλαη ε αιήζεηα ζην πεληαεηέο φξην πνπ ζέηεη γηα ηε δεκνζίεπζε ησλ επξεκάησλ κηαο αλαζθαθήο, δελ εθαξκφδεηαη πνηέ ζηελ πξάμε, δηαησλίδνληαο κηα θαηάζηαζε ε νπνία δεκηνπξγεί άζθνπεο ηξηβέο κεηαμχ ησλ εξεπλεηψλ. Όζν θαη αλ ε ελαζρφιεζε κε ηελ θεξακηθή παξακέλεη ζηε βάζε ηεο κηα κνλήξεο αζρνιία, φζα πεξηέγξαςα παξαπάλσ θαηαδεηθλχνπλ λνκίδσ φηη ε κειέηε ηεο θεξακηθήο γίλεηαη φιν θαη ιηγφηεξν ππφζεζε ελφο αηφκνπ θαη είλαη πιένλ αηζζεηή ε αλάγθε λα κνηξαζηεί ην πιηθφ ζε πεξηζζφηεξνπο ηνπ ελφο εξεπλεηέο, ζπλεπηθνπξνχκελνπο απφ ηνπο ζπληεξεηέο θαη ηνπο ζεηηθνχο επηζηήκνλεο. Απφ ηηο πξψηεο δεκνζηεχζεηο ησλ βπδαληηλψλ θεξακηθψλ πνπ γίλνληαλ θπξίσο απφ ηε ζθνπηά

8 8 ηεο ηζηνξίαο ηεο ηέρλεο έσο ηηο δηεπηζηεκνληθέο πξνζεγγίζεηο ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ, πνιιά έρνπλ αιιάμεη σο πξνο ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν πξνζεγγίδνπκε ηελ θεξακηθή θαη έρνπλ πνιιαπιαζηαζηεί νη πξνεθηάζεηο πνπ πξνζθέξεη ε κειέηε ηεο. Πνιιά κέλνπλ επίζεο λα γίλνπλ ηφζν ζε επίπεδν θαζηέξσζεο κηαο ζπιινγηθά απνδεθηήο νξνινγίαο φζν θαη ζε επίπεδν ζπλδπαζηηθήο εθκεηάιιεπζεο ησλ δεδνκέλσλ θαη ζπλζεηηθψλ κειεηψλ. Ννκίδσ φκσο φηη κπνξνχκε λα ππνζηεξίμνπκε πιένλ φηη ηα, σο ζρεηηθά πξφζθαηα αθφκε, παξακειεκέλα θεξακηθά αληηθείκελα ηεο βπδαληηλήο επνρήο αλαδεηθλχνληαη ζε ζεκαληηθνχο θνξείο πιεξνθνξηψλ γηα ηηο θνηλσλίεο πνπ ηα παξήγαγαλ θαη ηα ρξεζηκνπνηνχζαλ θαη γηα ηελ θαιχηεξε ηζηνξηθή ηεθκεξίσζε κηαο πεξηφδνπ. ΕΙΚΟΝΕΣ Εικ. 1: Ο Γεώργιος και η Μαρία Σωτηρίου τον Αύγουστο του 1922στην Έφεσο, έχοντας μπροστά τους κεραμικά ευρήματα από τις ανασκαφές τους (Αρχείο Σωτηρίου, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Φωτογραφικό και Ιστορικό Αρχείο).

9 9 Εικ. 2 : Δημοσιεύσεις Βυζαντινής Κεραμικής Εικ. 3 : Αρχαιολογικό Μουσείο Θάσου: ομαδοποίηση οστράκων με βάση τον πηλό (φωτ. Gilbert Naessens, Halma-Ipel)