Σ. ΤΣΕΛΕΝΤΗΣ Π. ΠΥΡΠΥΡΗΣ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Σ. ΤΣΕΛΕΝΤΗΣ Π. ΠΥΡΠΥΡΗΣ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ"

Transcript

1 Σ. ΤΣΕΛΕΝΤΗΣ Π. ΠΥΡΠΥΡΗΣ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΘΗΝΑ 1999

2 Σ. ΤΣΕΛΕΝΤΗΣ Π. ΠΥΡΠΥΡΗΣ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ISBN

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Βασική επιδίωξη και επιθυμία μας είναι με τούτη τη γραφή να συμβάλουμε ώστε να προωθηθεί ακόμη περισσότερο η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση με σημαιοφόρους τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές και, μέσω της υλοποίησης σχετικών με την Π.Ε. προγραμμάτων, να συνδεθεί το σχολείο με την κοινωνία. Ο αναγνώστης στις σελίδες του θα βρει βασικές πληροφορίες για την έννοια του περιβάλλοντος και τα προβλήματα που σχετίζονται με αυτό, θα κατατοπιστεί για το θεσμό και τη φιλοσοφία της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, τις διαδικασίες που απαιτούνται προκειμένου να σχεδιαστεί σωστά, να υποβληθεί και να εγκριθεί ένα πρόγραμμα, τη μεθοδολογία υλοποίησής του, τις δυσκολίες που είναι πιθανό να συναντήσει. Περιέχονται επίσης σχέδια προγραμμάτων, περιλήψεις κάποιων από τις εργασίες που έχουν εκπονηθεί από τα σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της Νομαρχίας Πειραιά και ένας σύντομος κατάλογος φορέων που έχουν σχέση με το περιβάλλον, με σκοπό την ενημέρωση και την υποβοήθηση των ενδιαφερομένων εκπαιδευτικών, ώστε να έχουν μια «πυξίδα», έναν οδηγό στο δικό τους έργο. Το βιβλίο αφιερώνεται σε κάθε εκπαιδευτικό που δίνει καθημερινό αγώνα για την περιβαλλοντική εκπαίδευση, για μια βιώσιμη Γη, χωρίς να υπολογίζει κόπο, χρόνο και προσωπικές θυσίες. Συμεών Τσελέντης, Φυσικός Παναγιώτης Πυρπυρής, Φιλόλογος 3

4 Εισαγωγή Η Νομαρχία Πειραιά περιλαμβάνει, εκτός από την πόλη και τις συνοικίες του Πειραιά, τα νησιά του Αργοσαρωνικού, την περιοχή της Τροιζηνίας και τα Κύθηρα. Παρά τα διαφορετικά γνωρίσματά τους (σύγχρονη μεγαλούπολη ο Πειραιάς, κωμοπόλεις που διατηρούν κατά το μάλλον ή ήττον την ιδιαίτερη φυσιογνωμία τους οι υπόλοιπες) οι περιοχές αυτές έχουν πολλά κοινά σημεία. Πράγματι, τούτο το γεωγραφικό διαμέρισμα της χώρας μας είναι γεμάτο από ιστορικές μνήμες, διαθέτει πλούσια παράδοση και αρκετές φυσικές καλλονές, παρά την καταστροφική περιβαλλοντική επιβάρυνση που έχει μέχρι σήμερα υποστεί. Από την άλλη πλευρά στο μεγαλύτερο εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο της χώρας μας, στο λιμάνι και την πόλη του Πειραιά, η δόμηση είναι άναρχη, οι εστίες ρύπανσης πολλές, ο κυκλοφοριακός φόρτος μεγάλος. Όμως και τα νησιά αντιμετωπίζουν πλήθος προβλημάτων, άλλα από τα οποία σχετίζονται με το φυσικό περιβάλλον και άλλα με το ανθρωπογενές (βασικά με το κοινωνικό / κοινωνιολογικό περιβάλλον), κυρίως λόγω της απρογραμμάτιστης τουριστικής ανάπτυξης και του συγκεντρωτικού χαρακτήρα του νεοελληνικού κράτους. Είναι αδήριτη ανάγκη συνεπώς να ευαισθητοποιηθούν όλοι, φορείς της πολιτείας και απλοί πολίτες, ώστε να προστατευθεί και να διατηρηθεί το φυσικό περιβάλλον, να αξιοποιηθεί δημιουργικά η πλούσια ελληνική παράδοση, ν αναδειχθεί και να εξελιχθεί ο νεοελληνικός πολιτισμός. Τον τελευταίο καιρό καταβάλλονται μεγάλες προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση στο χώρο της παιδείας μέσα και από τα προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που εκπονούνται στα σχολεία. Τα προγράμματα αυτά καλύπτουν θέματα που αφορούν το φυσικό περιβάλλον, τη ρύπανση, την τοπική ιστορία, τη λαογραφία, την αρχιτεκτονική, τα μέσα συγκοινωνίας, τον κοινωνικό περίγυρο, ζητήματα που από μόνα τους προκαλούν το ενδιαφέρον των μαθητών. Με την υλοποίησή τους επιδιώκεται η πνευματική ανάπτυξη των μαθητών, η δημιουργική έκφραση και η αισθητική τους καλλιέργεια, η ευαισθητοποίηση και κινητοποίησή τους σε θέματα που αφορούν το στενότερο και ευρύτερο περιβάλλον τους. Το ευτυχές είναι πως, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, ο απολογισμός της προσπάθειας που έχει συντελεστεί είναι θετικός. Επισημαίνουμε απλά ότι: 4

5 Είναι ευδιάκριτος ο ζήλος και έντονη η προθυμία που επιδεικνύουν εκπαιδευτικοί και μαθητές, για να επιτύχουν συγκεκριμένους στόχους σχετικούς με τον πολιτισμό και την ειρήνη, με τη βιώσιμη ανάπτυξη και την προστασία της ζωής, με την ποιοτική αναβάθμιση του περιβάλλοντος. Η συνεργασία όλων των εμπλεκομένων άμεσα ή έμμεσα - στα προγράμματα είναι γενικά αρμονική, παρά τα προβλήματα που υπάρχουν. Η υλοποίηση των προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης οδηγεί πολλές φορές σε χειροπιαστά αποτελέσματα. (Ενδεικτικά και μόνο αναφέρουμε την τηλεθέρμανση του 1 ου ΤΕΕ Πειραιά από τη βιομηχανία ΕΛΑΪΣ και τη συστηματική καταγραφή των σπηλαίων της Σαλαμίνας). Δεν μπορούμε βέβαια να ισχυριστούμε πως με τα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης μπορεί να αντιμετωπιστούν τα οικολογικά προβλήματα που δημιουργήθηκαν όλα αυτά τα χρόνια και που οξύνθηκαν σε μεγάλο βαθμό στη δύση του 20ού αιώνα. Τούτα είναι ποικίλα, σύνθετα και εν πολλοίς δυσεπίλυτα. Έχουμε την πεποίθηση όμως πως η παροχή γνώσης και η ευαισθητοποίηση είναι προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση πολιτών ενήμερων στα θέματα που σχετίζονται με την περιβαλλοντική εκπαίδευση, ανθρώπων συνειδητοποιημένων με διάθεση να ενεργήσουν για να εξασφαλιστεί η πολυπόθητη ποιότητα ζωής. Δεν εθελοτυφλούμε φυσικά μπροστά στις δυσκολίες που έχει να αντιμετωπίσει η παιδαγωγική ομάδα που θα αποφασίσει να εκπονήσει ένα πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Οι παρεχόμενες πιστώσεις και τα διατιθέμενα στα σχολεία μέσα είναι αναμφίβολα ανεπαρκή για την προώθηση ενός τόσο σημαντικού τομέα της αγωγής και της εκπαίδευσης. Πέρα από την οικονομική ενίσχυση των περιβαλλοντικών προγραμμάτων, δυσχέρειες πηγάζουν και από τον τρόπο λειτουργίας των σχολείων, την έλλειψη σχολικών βιβλιοθηκών, την ανυπαρξία ελεύθερου χρόνου στους μαθητές. Ας ελπίσουμε πως ο μόχθος που έχει καταβληθεί από τόσους και τόσους μαθητές και εκπαιδευτικούς, από σχολικούς οργανισμούς και άλλους φορείς, θα καταβάλλεται και στο μέλλον με τον ίδιο ζήλο, ώστε να ευαισθητοποιηθούν ακόμη περισσότεροι για να λυθούν τα προβλήματα και να διευκολυνθεί το ύψιστης σημασίας έργο που συντελείται. 5

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο ΠΕΡΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 6

7 1.1. Η έννοια του περιβάλλοντος Η έννοια του περιβάλλοντος αποτελεί ακόμη και σήμερα αντικείμενο αναζήτησης τόσο στα πλαίσια μιας συγκεκριμένης επιστήμης, της οικολογίας, όσο και σε διαφορετικές επιστήμες. Το περιεχόμενο που προσδίδεται στον όρο εξαρτάται από την οπτική γωνιά από την οποία παρατηρεί και μελετά κανείς το περιβάλλον. Άλλη σημασία στη λέξη δίνει η οικολογία, άλλη η κοινωνιολογία, άλλη η κοινωνική ανθρωπολογία, άλλη η ψυχολογία Από τη σκοπιά της Βιολογικής επιστήμης περιβάλλον θεωρείται το συνολικό απόθεμα γενετικού υλικού που έχει παραχθεί από την οικολογική εξέλιξη από την εμφάνιση της ζωής μέχρι σήμερα, ενώ ο Διεθνής Οργανισμός Προτύπων (ISO) ορίζει ως περιβάλλον ό,τι βρίσκεται στο χώρο που ζει ένας οργανισμός και αλληλεπιδρά με οποιονδήποτε τρόπο. Ο χώρος αυτός σε γενικές γραμμές είναι α) η χλωρίδα και η πανίδα, β) οι φυσικοί πόροι, ο αέρας, το έδαφος, το νερό, γ) οι άνθρωποι. Φυσικά, πολλές διεθνείς διασκέψεις για περιβαλλοντικά θέματα ασχολήθηκαν (και θα ασχολούνται) με τον καθορισμό αυτής της έννοιας. Σύμφωνα με την UNESCO ως περιβάλλον ορίζεται το σύνολο των φυσικών, βιολογικών, κοινωνικών, πολιτιστικών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά την οικολογική ισορροπία, την ποιότητα της ζωής, την υγεία των κατοίκων, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίες. Ο τελευταίος ορισμός προσεγγίζει το περιβάλλον γενικά και αναφέρεται σε όλους τους παράγοντες που το συνιστούν (αβιοτικούς, βιοφυσικούς, ανθρωπογενείς) και που επηρεάζουν όχι μόνο τη φύση, αλλά και τον άνθρωπο, αφού και ο άνθρωπος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του οικοσυστήματος. Βέβαια, η άποψη αυτή αποτελούσε ανέκαθεν βασικό κοινό σημείο στο στοχασμό των μεγαλύτερων στοχαστών της ανθρωπότητας 1. Πράγματι, για να επιζήσει ο ανθρώπινος οργανισμός έχει 1 Χαρακτηριστικά αναφέρουμε πως οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι μελέτησαν τις επιδράσεις που ασκεί το περιβάλλον καθόλου και οι όροι του στη διαμόρφωση ατόμων και λαών και διατύπωσαν διάφορες απόψεις. Παράλληλα οι Ευρωπαίοι Διαφωτιστές, ενώ διατύπωσαν διαφορετικές και ως ένα βαθμό αλληλοσυγκρουόμενες θεωρίες στα πλαίσια του τόσο ευρέος ιδεολογικού κινήματος, συμφωνούσαν στο ότι η γνώση του ανθρώπου για τον άνθρωπο (ανθρωπογνωσία) είναι μέρος της γνώσης του ανθρώπου για τα πράγματα, για τη φύση (πραγματογνωσία), εφόσον ο άνθρωπος υπάγεται στους ίδιους φυσικούς νόμους που διέπουν την ανόργανη φύση και τα ζώα. 7

8 ανάγκη μιας βιόσφαιρας. Τα φυτά, τα ζώα, η κατάλληλη θερμοκρασία, ο αέρας, το νερό, το έδαφος, μαζί με άλλους φυσικούς και συναισθηματικούς παράγοντες, καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη βιωσιμότητα του ανθρώπινου είδους. Είναι απατηλό συνεπώς να πιστεύουμε ότι είμαστε οι απόλυτοι κυρίαρχοι του Σύμπαντος και να δρούμε αυθαίρετα ως παρατηρητές, διαχειριστές και σε τελευταία ανάλυση ως χρήστες-καταχραστές των στοιχείων που αποτελούν το οικοσύστημα. Μια τέτοια αντίληψη, η οποία δυστυχώς στις ημέρες μας κυριαρχεί, αλλοιώνει σε εξαιρετικό βαθμό το φυσικό περιβάλλον, δημιουργεί πολλά και δισεπίλυτα περιβαλλοντικά προβλήματα και συνακόλουθα φθείρει και τα ίδια τα έλλογα όντα, που το εκμεταλλεύονται προς ίδιον όφελος, αφού το φυσικό περιβάλλον υποστηρίζει όχι μόνο την υλική ζωή του ανθρώπου, αλλά και την πνευματική και ψυχική υπόστασή του. Σήμερα βρισκόμαστε εν μέσω μιας από τις μεγαλύτερες εξαλείψεις της γεωλογικής ιστορίας, στα όρια της αντοχής του πλανήτη. Οφθαλμοφανείς και αδιάψευστοι μάρτυρες που επιβεβαιώνουν τον ισχυρισμό είναι τα σύννεφα σκόνης και καπνού, οι μολυσμένες θάλασσες, τα μικροβιοβριθή ποτάμια, οι νεκρές λίμνες, η θλιβερή όψη των αστικών κέντρων. Ασφαλώς ο άνθρωπος ακούσια μάλλον παρά εκούσια, ξεκινώντας να επιτύχει χρηστούς στόχους, έφθασε στο σημείο να ρυπάνει και να μολύνει τη φύση. Επιδίωκε να ελαχιστοποιήσει τον ανθρώπινο μόχθο, να μικρύνει τις αποστάσεις, να καταπολεμήσει την έλλειψη και την ανέχεια, να προστατευθεί από τα βίαια φυσικά φαινόμενα και γενικά να αξιοποιήσει τις φυσικές δυνάμεις προς ωφέλεια του είδους του. Πέτυχε όμως πύρρειο νίκη. Μόλις και μετά βίας οι υπάρχουσες συνθήκες μπορεί να χαρακτηρισθούν φιλικά προσκείμενες προς την ανθρώπινη υπόσταση. Και δυστυχώς αναμένεται από τους ειδικούς πορεία προς ανεπιθύμητες οικολογικές και κλιματικές «ισορροπίες» στον πλανήτη Γη, αφού το περιβάλλον δεν έχει ανεξάντλητους πόρους για την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών και ούτε μπορεί να δέχεται συνεχώς τα ολοένα και αυξανόμενα απόβλητα των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Το κόστος που προκύπτει από την προϊούσα υποβάθμιση των οικοσυστημάτων και την εξάντληση των φυσικών πόρων είναι τεράστιο. Γι αυτό και το πρόβλημα της αλλοίωσης και καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος είναι ηθικό, φιλοσοφικό, ιατρικό, πολιτικό και οικονομικό. Επείγει να ξεχωρίσουμε και να προστατεύσουμε τους σημαντικούς 8

9 βιότοπους ώστε να διατηρηθούν αντιπροσωπευτικά δείγματα των χερσαίων και υδάτινών οικοσυστημάτων του πλανήτη. Έχουμε υποχρέωση απέναντι στους εαυτούς μας και στις επόμενες γενεές να αποκαταστήσουμε τις ζημιές που έχουν προκληθεί από τη βιομηχανική επανάσταση και εντεύθεν, ή, τουλάχιστον, να διατηρήσουμε τη Γη όπως την παραλάβαμε. Ας προσπαθήσουμε πριν είναι πολύ αργά να γίνει αναστρέψιμη η κατάσταση του πλανήτη Γη, ώστε να μην οδηγηθεί το ανθρώπινο είδος σε αφανισμό Το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον H παρατήρηση του φυσικού κόσμου και οι επιδράσεις που ασκεί στον άνθρωπο άρχισε από τα πρώτα χρόνια της εμφάνισης του τελευταίου στη Γη. Από πολύ νωρίς έκανε καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις και περιγραφές φυσικών φαινομένων και γρήγορα διατύπωσε τους προβληματισμούς του για την κοσμογονία. Αξίζει να μνημονευθούν τα χεττικά κείμενα από το Μπογάζκιοϊ ( π.Χ.), όπου βρίσκουμε μύθους για την τριαδική διαδοχή στη βασιλεία του ουράνιου στερεώματος. Το υλικό τους πιστεύεται ότι προέρχεται από τη χουρριτική παράδοση που ανάγεται στα μέσα της 2 ης χιλιετίας π.χ.. Επιπλέον στα κείμενα της συριακής Ρας Σάμρα και στο έπος των Βαβυλωνίων γίνεται εκτενής αναφορά στη δημιουργία του κόσμου. Όλη αυτή η παράδοση αποτέλεσε τη βάση της Θεογονίας του Ησίοδου (8 ος π.χ. αι.) και των παρατηρήσεών του σχετικά με τις επιδράσεις που ασκούν «αι ώραι του έτους» στη διάθεση, τη δραστηριότητα, την έφεση για εργασία και τις ικανότητες των ανθρώπων (Έργα και Ημέραι στ. 575κ.ε. και 584κ.ε.). Οι Ίωνες φιλόσοφοι, που ήταν συνάμα και επιστήμονες και τεχνικοί, έδωσαν μεγάλη ώθηση στην περί φύσεως μελέτη. Ο Θαλής λόγου χάριν ήταν αυτός που πιθανότατα ανακάλυψε πως ο αστερισμός της Μικρής Άρκτου χρησιμεύει για τον καθορισμό των τεσσάρων σημείων του ορίζοντα, πως οι εποχές του έτους δεν είναι ισόχρονες, πως η γη είναι σφαιρική, πως η σελήνη αποτελείται από τα ίδια συστατικά όπως και η γη. Μελέτησε ακόμα τα φαινόμενα του ηλεκτρισμού και του μαγνητισμού, προβληματίστηκε για το τι υπάρχει πίσω από το πλήθος των σωμάτων και των φαινομένων που μας περιβάλλουν κοκ. Ο Αναξίμανδρος πάλι εφηύρε τον γεωγραφικό χάρτη, 9

10 δίδαξε ότι η γη είναι μετέωρη μέσα στο σύμπαν και ισορροπεί γιατί δέχεται ίσες δυνάμεις προς όλες τις κατευθύνσεις από τα άλλα ουράνια σώματα 2, ότι η ζωή πρωτοπαρουσιάστηκε στο νερό, ότι οι πλανήτες δημιουργήθηκαν από αρχικούς δακτυλίους κοσμικής σκόνης κτλ. Αλλά και ο Αναξιμένης, ο Ξενοφάνης, ο Ηράκλειτος, ο Αναξαγόρας, ο Λεύκιππος διατύπωσαν απόψεις που αποτέλεσαν τη βάση των σύγχρονων θεωριών για το περιβάλλον και το σύμπαν. Από την κλασική αρχαιότητα και εξής (με τον Αριστοτέλη, τον Ιπποκράτη, τον Θεόφραστο, τον Δημόκριτο κ.α.) η μελέτη του φυσικού κόσμου συστηματοποιείται, κατηγοριοποιείται και τίθενται οι βάσεις για τη δημιουργία ξεχωριστών επιστημών (φυσικής, ζωολογίας, βοτανικής, ορυκτολογίας, αστρονομίας κτλ). Εξετάστηκε εκτενώς η έννοια του περιβάλλοντος (φυσικού, κοινωνικού, υλικού, πνευματικού και υπερβατικού), εκτιμήθηκε η σημασία των εξωτερικών όρων της φύσης (εδάφους, υδάτων, κλίματος κτλ), των όρων της κοινωνικής ζωής (οικονομία, βιοτικές συνθήκες, θεσμοί κοκ) και των υπερβατικών όρων του κόσμου καθόλου, μελετήθηκε η σχέση τους και οι επιδράσεις που ασκούν σε άτομα και κοινωνίες. Διάχυτη είναι στα έργα όλων τους η άποψη πως είναι απαραίτητο να γνωρίζει καθένας την «ιδίαν αυτού χώραν» και τις ιδιορρυθμίες της, διότι η γνώση αυτή γεννά την αγάπη για τον τόπο του και αναπτύσσει την ικανότητα για την φροντίδα του. Σταδιακά βέβαια οι παρατηρήσεις γίνονταν όλο και πιο εντελεχείς, οι μελέτες πιο επιστημονικές. Όπως προαναφέρθηκε, επιδίωξή του ανθρώπου ήταν (και είναι) να αξιοποιήσει δημιουργικά τη σοφία που διέπει το σύμπαν και να χρησιμοποιήσει με τον αποδοτικότερο και προσφορότερο τρόπο ό,τι συνθέτει τη φύση και ό,τι αυτή διαθέτει. Σήμερα η πρόοδος της τεχνολογίας, η συσσώρευση των γνώσεων, η επεξεργασία των εμπειριών του παρελθόντος και η εξειδίκευση επιτρέπουν την εξαγωγή ασφαλέστερων συμπερασμάτων. Οι σύγχρονοι επιστήμονες συμφωνούν στο ότι τα στοιχεία που συνιστούν το φυσικό κόσμο της Γης χωρίζονται σε αβιοτικά και βιοτικά. Ως αβιοτικά στοιχεία νοούνται η λιθόσφαιρα, η υδρόσφαιρα και η ατμόσφαιρα, ενώ η βιόσφαιρα συνιστά το βιοτικό στοιχείο. Στη βιόσφαιρα ζει και αναπαράγεται κάθε είδος έμβιου ζώου (ανάμεσα σε αυτά και ο άνθρωπος ως ένας από τους πολλούς οργανισμούς της βιοτικής συνιστώσας ), φυτού ή μύκητα. Όλοι αυτοί οι οργανισμοί βρίσκονται σε σχέση αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης 2 Υπ αυτήν την έννοια ήταν ο προάγγελος της θεωρίας της παγκόσμιας έλξης, η οποία διατυπώθηκε πολύ αργότερα (τον 18 ο αι.) από τον Νεύτωνα. 10

11 τόσο μεταξύ τους, όσο και με τα αβιοτικά στοιχεία. Πρέπει να προσθέσουμε και την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας στη διαμόρφωση των στοιχείων του φυσικού κόσμου. Συνεπώς το φυσικό περιβάλλον περιλαμβάνει τις ανόργανες συνιστώσες ενός ορισμένου τόπου και όλους τους ζωντανούς οργανισμούς του. Με άλλα λόγια συνίσταται από το σύνολο των οικοσυστημάτων 3 που υπάρχουν στο «δικό μας σπίτι», τη ΓΗ. Από την άλλη πλευρά ο όρος «ανθρωπογενές περιβάλλον» χρησιμοποιείται για να γίνει μια τεχνητή διάκριση από το φυσικό. Με τον όρο νοούνται : α) τα στοιχεία εκείνα που προκύπτουν από τις ανθρώπινες δραστηριότητες (κτίρια, δρόμοι, μέσα μεταφοράς, μηχανικές και ηλεκτρονικές κατασκευές κλπ τεχνητό περιβάλλον), β) εκείνα που συνθέτουν τον κοινωνικό χώρο μέσα στον οποίο ο άνθρωπος ζει, εργάζεται ή χρησιμοποιεί για την ανάπαυση και την αναψυχή του, (δηλαδή τους όρους και τις συνθήκες που δημιουργούνται και στρέφουν προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση τη μορφή της κοινωνίας) και τα δεδομένα που αυτός χρησιμοποιεί για την ανάπτυξη και την πλήρωση των σκοπών που θέτει (κοινωνικό / κοινωνιολογικό περιβάλλον), και γ) τα δημιουργήματα του πνευματικού μόχθου, της επίνοιας του ανθρώπου (έργα τέχνης, θέατρο, επιστήμες κτλ πολιτιστικό περιβάλλον). Το περιβάλλον γίνεται ανθρωπογενές όταν μέσα στο φυσικό περιβάλλον διαμορφώνονται συνθήκες τέτοιες που να ικανοποιούν τις ανθρώπινες ανάγκες. Μέσα στην έννοια του περιβάλλοντος μπορεί να ενταχθεί και το ιστορικό περιβάλλον, δηλαδή τα ιστορικά στοιχεία του χώρου στον οποίο ζει, αναπτύσσεται και ευδοκιμεί ο άνθρωπος. Όλες αυτές οι εκδηλώσεις του ανθρώπου επηρεάζονται από το βιοτικό και αβιοτικό περιβάλλον, αλλά και επιδρούν σε αυτό. Με δεδομένο ότι ο άνθρωπος είναι μέρος της φύσης, το ανθρωπογενές περιβάλλον θεωρείται υποσύνολο του φυσικού περιβάλλοντος. Με άλλα λόγια το βιοφυσικό περιβάλλον συνιστά το υπόστρωμα πάνω στο οποίο 3 Ως οικοσύστημα νοείται ο χώρος που περιλαμβάνει όλους τους οργανισμούς (χλωρίδα + πανίδα (=ζώα και άνθρωποι)+μικροοργανισμοί = βιοτικά στοιχεία) και τα αβιοτικά στοιχεία (ατμόσφαιρα, υδρόσφαιρα (θάλασσες, ποτάμια, λίμνες, υπόγεια ύδατα, πάγοι, υδρατμοί), λιθόσφαιρα (έδαφος, υπέδαφος), ηλιακή ενέργεια, κλίμα), που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση. Ο όρος δηλ. χρησιμοποιείται για να δηλώσει την κοινότητα των ζώντων οργανισμών μαζί με το φυσικό τους περιβάλλον σε ένα ορισμένο τμήμα της βιόσφαιρας. 11

12 δημιουργείται και διαμορφώνεται το κοινωνικοπολιτιστικό ή πολιτισμικό 4 (ανθρωπογενές) περιβάλλον σε όλες του τις διαστάσεις (κοινωνικές, πολιτιστικές, τεχνολογικές, αισθητικές, ηθικές). Επανερχόμενοι στο θέμα της διάδρασης των μορφών αυτών του περιβάλλοντος αξίζει να αναφέρουμε ένα παράδειγμα για να κατανοήσουμε καλύτερα το τρόπο με τον οποίο ένα φυσικό περιβάλλον έρχεται να συμπληρώσει το κοινωνικό και τούτο να δώσει νόημα στο ιστορικό περιβάλλον, να βρει το αληθινό νόημα μιας εποχής. Δεν θα παραθέσουμε επιστημονικές επισημάνσεις. Θα δανειστούμε το στοχασμό ενός πνευματικού ανθρώπου της εποχής μας, μη ειδικού σε θέματα περιβάλλοντος, αλλά εξαιρετικά ευαισθητοποιημένου πάνω σε αυτά. Γράφει λοιπόν ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος: «Η φύση επροίκισε την Αττική μ ένα χώρο που ευνοούσε την αγρύπνια του πνεύματος, την ευφορία της ψυχής. Έτσι δημιουργήθηκε ένας κόσμος ανοιχτός προς τα μεγάλα, που τον έπλαθε μεγαλύτερο, που τον έπλασε μέγιστο η στιγμή της ιστορίας, αυτή η ιστορική προκατασκευή. Η φύση, ο στοχασμός, η προδιάθεση υπήρξαν ευεργετικά στοιχεία που κατασκεύασαν τον άνθρωπο των κλασικών αιώνων αυτό το θαύμα που εξέπληξε και εκπλήσσει τους κάθε φορά μεταγενέστερους, που κατέχει το δύσκολο μυστικό μιας αιωνιότητας, μιας ακαταμάχητης διάρκειας 5». 4 Πολιτισμικό περιβάλλον : Με τον όρο νοείται το σύνολο των τεχνημάτων, των ανθρώπινων σχέσεων και ιδεών. 5 Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος «Ο λόγος για το περιβάλλον» 12

13 Σχεδ. Ι ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΤΗΣ ΓΗΣ ΑΒΙΟΤΙΚΟ ΒΙΟΤΙΚΟ 6 Λιθόσφαιρα, υδρόσφαιρα έμβια όντα ατμόσφαιρα (χλωρίδα, πανίδα, μικροοργανισμοί, άνθρωπος) ανθρωπογενές περιβάλλον (κοινωνικό, πολιτιστικό, ηθικό, τεχνολογικό, αισθητικό) ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ 6 Μερικοί όροι άμεσα συνυφασμένοι με το βιοτικό περιβάλλον και συχνά χρησιμοποιούμενοι είναι οι εξής : α)βιόσφαιρα = κάθε περιοχή της στεριάς, της θάλασσας και του αέρα, όπου μπορεί να βρεθεί ζωή. β) Βιοκοινότητα = οι πληθυσμοί διαφορετικών ειδών φυτών και ζώων που ζουν σε μια περιοχή. γ) Βιότοπος = η βιοκοινότητα ενός οικοσυστήματος. δ) Βιοσυστήματα = τα ομαδοποιημένα οικοσυστήματα σε μεγάλες διαπλάσεις. ε) Ποικιλότητα σε μια βιοκοινότητα σημαίνει τον πλούτο των ειδών και την πολυπλοκότητα στις σχέσεις τους, ενώ πληθυσμός ενός είδους είναι ο αριθμός των οργανισμών ενός είδους που ζουν σε μια περιοχή. στ) Βιομάζα = η μάζα των οργανισμών σε μια κοινότητα τη στιγμή της μέτρησής τους (δηλ. οργανική ύλη μετρούμενη σε βάρος). ζ) Ο όρος χλωρίδα αποδίδει τον αριθμό των ειδών των φυτών που υπάρχουν σε μια περιοχή (π.χ. στην Ελλάδα), ενώ η βλάστηση η ποσότητα κάλυψης με πράσινο. 13

14 1.3.Ρύπανση και μόλυνση του φυσικού περιβάλλοντος Η ρύπανση και η μόλυνση είναι δύο έννοιες με διαφορετικό περιεχόμενο και δεν πρέπει να συγχέονται. Ο όρος «ρύπανση» είναι γενικός και χρησιμοποιείται για να δηλώσει «κάθε αλλοίωση της σύστασης των φυσικών, χημικών και βιολογικών χαρακτηριστικών ή της μορφής του περιβάλλοντος, αλλοίωση που είναι ικανή να οδηγήσει σε απότομη και σημαντική διαταραχή της φυσικής ισορροπίας (ή σε απομάκρυνση από τη φυσική κατάσταση) μέσα σε ένα φυσικό ή κατασκευασμένο οικοσύστημα, είναι βλαβερή για τον άνθρωπο άτομο ή ομάδα - και προκαλεί φθορά στην υλική ή πολιτιστική του περιουσία 7». Με άλλα λόγια ο όρος χρησιμοποιείται: i) όταν στο περιβάλλον υπάρχουν 8 διάφορες ουσίες σε ποσότητες και συγκεντρώσεις τέτοιες που το υποβαθμίζουν 9 και ii) όταν αυτό παραποιείται με τέτοιο τρόπο και σε τέτοιο βαθμό που διαταράσσεται η οικολογική ισορροπία. Λόγου χάριν το κόψιμο των δασών για την κατασκευή βιομηχανικών συγκροτημάτων συνιστά ρύπανση από την στιγμή που έχει διαπιστωθεί πως, μεταξύ άλλων, επιφέρει σημαντική αλλαγή στο κλίμα όχι μόνο των γειτονικών, αλλά και αρκετά απομακρυσμένων από αυτά περιοχών. Όταν στο περιβάλλον υπάρχουν παθογόνα μικρόβια, ιοί και μικροοργανισμοί με ή χωρίς τους φορείς τους, τότε γίνεται λόγος για μόλυνση. Επομένως η διαφορά μεταξύ ρύπανσης και μόλυνσης έγκειται στο ότι τα αίτια της πρώτης είναι ανόργανα ή οργανικά παθογόνα μη ζώντα υλικά, ενώ της δεύτερης ζώντες παθογόνοι μικροοργανισμοί. 7 π. Οικολογία και Περιβάλλον τ. 2, σσ Η υποβάθμιση του περιβάλλοντος γίνεται τόσο από τοξικές ουσίες, ακτινοβολίες, θορύβους, κραδασμούς, όσο και από «χρήσιμες ουσίες». Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το διοξείδιο του άνθρακα, που αποτελεί απαραίτητη χημική ένωση για τα φυτά. Σε μεγάλες συγκεντρώσεις βέβαια η ένωση αυτή είναι επικίνδυνος ρύπος. Επιπλέον πρέπει να σημειωθεί πως η ρύπανση δεν είναι αποκλειστικά ανθρωπογενής. Αρκεί να σκεφθούμε πόσο αλλοιωτικές και βλαπτικές για το περιβάλλον είναι οι συνέπειες μιας ηφαιστειακής έκρηξης. 9 Οι επιστήμονες έχουν καθορίσει τα όρια ανοχής του περιβάλλοντος (νερού, αέρα, εδάφους) σε κάθε είδος ρύπου. 14

15 Η παρουσία του φωτοχημικού νέφους στην Αθήνα, η καταστροφή των δασών, η ύπαρξη ραδονίου σε εσωτερικούς χώρους, η «τσιμεντοποίηση» των πόλεων και η υπέρμετρη ασφαλτόστρωση των δρόμων, η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία από τα κινητά τηλέφωνα, ο θόρυβος από τα μηχανοκίνητα μέσα μεταφοράς είναι μερικές από τις μορφές ρύπανσης που βιώνουμε καθημερινά. Όμως η παρουσία πολλών παθογόνων μικροοργανισμών στην ατμόσφαιρα, το νερό, ή ακόμη και στους τοίχους ενός νοσοκομείου είναι μόλυνση του περιβάλλοντος. Στην περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι χρήσιμοι και μερικοί άλλοι ορισμοί, σχετικοί με την αλλοίωση του περιβάλλοντος, τους οποίους είναι κατά τη γνώμη μας απαραίτητο να έχουν υπόψη τους οι εκπαιδευτικοί που ασχολούνται με αυτήν, πολλώ δε μάλλον από τη στιγμή που οι τελευταίοι δεν είναι κατ ανάγκην φυσικοί, χημικοί ή βιολόγοι. Παραθέτουμε εδώ κάποιους : Ρύποι χαρακτηρίζονται ουσίες (αέριες, υγρές ή στερεές), ξένες προς τα φυσιολογικά συστατικά της ατμόσφαιρας και ουσίες που βρίσκονται σε αυτήν σε σαφώς αυξημένα ποσοστά. Οι κυριότεροι ρύποι είναι το διοξείδιο του θείου, το θειικό οξύ, τα οξείδια του αζώτου, οι υδρογονάνθρακες, το μονοξείδιο του άνθρακα, το όζον, ο καπνός και τα κάθε μορφής αιωρούμενα σωματίδια (π.χ. ο αμίαντος), ο μόλυβδος, τα θειικά, τα ΡΑΝ ς (πολύπλοκα προϊόντα νιτρικά υπεροξυακετύλια) και σειρά από πολύπλοκα δευτερογενή προϊόντα. Το όζον, το διοξείδιο του αζώτου, διάφορες αλδεϋδες και τα ΡΑΝ ς χαρακτηρίζονται φωτοχημικοί ρύποι. Η καπνομίχλη (smog) έχει σαν κύρια συστατικά αιωρούμενα σωματίδια (καπνός) και το διοξείδιο του θείου, που παράγονται κατά την καύση άνθρακα ή πετρελαίου και εκπέμπονται από τις βιομηχανίες και τις κεντρικές θερμάνσεις, ενώ νέφος είναι το ορατό αποτέλεσμα ρύπων φωτοχημικής ρύπανσης ή καπνομίχλης που προκαλούνται από την καύση ορυκτών καυσίμων και σωρεύονται σε σχετικά χαμηλό ύψος πάνω από την επιφάνεια της Γης. Ως θερμοκρασιακή αναστροφή νοείται το φαινόμενο εκείνο κατά το οποίο από ένα ορισμένο ύψος της ατμοσφαιρικής στήλης και πάνω (ή και πάνω από την επιφάνεια του εδάφους) ανεβαίνει η θερμοκρασία, αντί να πέφτει όπως συμβαίνει συνήθως στην ατμόσφαιρα. Αυτή η συνθήκη δημιουργεί στρώμα μεγάλης ευστάθειας στην ατμόσφαιρα, το οποίο παρεμποδίζει σχεδόν ολοκληρωτικά τη δημιουργία αξιόλογων ανοδικών ρευμάτων, που αποτελούν το βασικό παράγοντα απομάκρυνσης των ρύπων και του νέφους 10. Κατά το φαινόμενο του θερμοκηπίου εκπέμπονται 10 π. Οικολογία και Περιβάλλον ο.π. 15

16 μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα που εμποδίζουν τη θερμική ακτινοβολία του εδάφους (την ανακλώμενη από τη γη ακτινοβολία του ήλιου) να διαχυθεί στο διάστημα και αυξάνουν τη θερμοκρασία του πλανήτη. Ως ρύπανση υδάτων νοείται η απόκλιση από την πλήρη καθαρότητα. Τα ύδατα έχουν ένα ευρύ φάσμα χρήσεων, κυριότερες από τις οποίες είναι: α) πόσιμο νερό για τον άνθρωπο, β) πόσιμο νερό για τα ζώα, γ) νερό άρδευσης για τη γεωργία, δ) μέσο ανάπτυξης της υδρόβιας ζωής, ε) βιομηχανικές χρήσεις. Κάθε παράγοντας που εμποδίζει την κανονική χρήσης του ύδατος για τον ανάλογο σκοπό θεωρείται ότι ρυπαίνει. Τέτοιοι παράγοντες είναι η παρουσία ιόντων αμμωνίου (ΝΗ4 + ), νιτρικών ιόντων (ΝΟ - 3 ), κολοβακτηριοειδών (Coliform bacteria), μεγάλες συγκεντρώσεις ιόντων χλωρίου (Cl - ), υδραργύρου κτλ 11. Ευτροφισμός καλείται η υπεραφθονία θρεπτικών αλάτων στο νερό που αυξάνει υπέρμετρα τη φυτική μάζα. Ερημοποίηση ονομάζεται η αποκάλυψη του μητρικού πετρώματος εξαιτίας της σταδιακής απογύμνωσης του εδάφους από τη βλάστηση. Ως μονοκαλλιέργεια νοείται το ομοιόμορφο αφύσικο περιβάλλον που δημιουργεί τη διάδοση πολλών ασθενειών μέσω παράσιτων, ενώ βιολογική μεγέθυνση είναι η συσσώρευση των μη διασπούμενων παρασιτοκτόνων στους ιστούς σε ποσότητες μεγαλύτερες από τις αρχικές. Σχεδ. ΙΙ Ως ρύπανση ορίζουμε την παρουσία στο περιβάλλον κάθε είδους: ουσιών, θορύβου, ακτινοβολίας ή άλλων μορφών ενέργειας, σε ποσότητα, συγκέντρωση ή διάρκεια που μπορούν να: προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων, 11 Εγχειρίδιο για την Περιβαλλοντική εκπαίδευση, Αθήνα 1992, σς

17 βλάψουν κάθε ζωντανό οργανισμό, χαλάσουν την ισορροπία στα οικοσυστήματα, επιφέρουν υλικές ζημιές και γενικά να καταστήσουν το περιβάλλον ακατάλληλο για τις επιθυμητές χρήσεις του. Ως μόλυνση ορίζουμε τη μορφή της ρύπανσης που χαρακτηρίζεται από την παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών στο περιβάλλον, οι οποίοι προκαλούν διάφορες ασθένειες τόσο στον άνθρωπο, όσο και στα ζώα και τα φυτά. Η σχέση αυτή είναι ικανή αλλά όχι αναγκαία. Δηλαδή οι παθογόνοι μικροοργανισμοί προκαλούν βέβαια ασθένειες, αλλά, αν κάποιος αρρωστήσει δεν σημαίνει κατ ανάγκη ότι η αιτία είναι η μόλυνση του περιβάλλοντος Οι αιτίες των περιβαλλοντικών προβλημάτων στη σημερινή εποχή Παρόλο που ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος κάνει λόγο για την αποψίλωση των μεσογειακών χωρών στην εποχή του και παρά το γεγονός ότι πολιτισμοί ολόκληροι, όπως αυτοί της Μεσοποταμίας και των Μάγιας στην Λατινική Αμερική, χάθηκαν και από την έκπτωση που οι ίδιοι προκάλεσαν στο φυσικό περιβάλλον, είναι αναμφισβήτητο πως τα σοβαρότατα περιβαλλοντικά προβλήματα που σήμερα αντιμετωπίζουμε είναι απόρροια του βιομηχανικού τρόπου παραγωγής και του οικονομικού τρόπου ανάπτυξης, η οποία βασίζεται στη σπατάλη των πόρων του περιβάλλοντός μας, και στην αλόγιστη ανθρώπινη παρέμβαση στο οικοσύστημα. Δεν είναι συνεπώς τυχαίο το ότι μόνο κατά τον 20ο αιώνα οπότε και έγινε απολύτως εμφανής σε ολόκληρο τον κόσμο η διατάραξη 12 Πρβ. και το Ν.1650/1986 «Για την προστασία του περιβάλλοντος», άρθρο 2. 17

18 και αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος ομιλούμε για οικολογική κρίση. Σε γενικές γραμμές οι κυριότερες αιτίες αυτής είναι: Η αύξηση με γεωμετρική πρόοδο του πληθυσμού της γης. Οι ειδικοί εμπειρογνώμονες υπολογίζουν πως ο πληθυσμός της γης, αν συνεχιστεί να αυξάνεται με το σημερινό ρυθμό, το έτος 2050 ίσως φθάσει τους ανθρώπους (από 5,9 δισεκατομμύρια που είναι σήμερα). Η πληθυσμιακή προϊούσα «έκρηξη» ασκεί φοβερές πιέσεις στα φυσικά οικοσυστήματα, απειλεί τους φυσικούς πόρους με εξάντληση, επιβάλλει την εντατικοποίηση στις καλλιέργειες (χρήση χημικών λιπασμάτων => ρύπανση + μόλυνση). Η εγκατάλειψη της υπαίθρου και η επέκταση των πόλεων. Η συσσώρευση πληθυσμού και η συγκέντρωση δραστηριοτήτων στα μεγάλα αστικά κέντρα δημιουργεί τεράστιες ποσότητες ρύπων και αποβλήτων, ενώ η έλλειψη κάθε υποδομής για την υποδοχή αυτής της ανάπτυξης επιφέρει την άναρχη και αυθαίρετη δόμηση που προσβάλλει το περιβάλλον και υποβαθμίζει την ποιότητα ζωής. Επιπλέον τεράστιες εκτάσεις γόνιμου εδάφους χάνονται, γεγονός που οδηγεί σε πτώση της γεωργικής παραγωγής, από την οποία εξαρτάται άμεσα η ανθρώπινη επιβίωση. Ο υπερπληθυσμός, η αστικοποίηση και η ανάπτυξη της βιομηχανίας οδηγούν σε ληστρικές υλοτομίες και αποδασώσεις, οι οποίες με τη σειρά τους αποφέρουν την ελάττωση των υδατικών αποθεμάτων, την ένταση των πλημμυρικών φαινομένων, την πτώχευση της γενετικής δεξαμενής της βιόσφαιρας κοκ. Το γεγονός ότι οι περισσότερες βιομηχανικές μονάδες σήμερα καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες ενέργειας (ενεργειακή σπατάλη), 13 ενώ παράλληλα δεν φροντίζουν να ανακυκλώνουν κάποιες πηγές ενέργειας, όπως λόγου χάριν τη θερμότητα. Η χρήση των πρώτων υλών χωρίς φειδώ. Αρκεί εδώ να αναφερθεί πως κατά την επεξεργασία του βωξίτη στη χώρα μας πετιέται στη θάλασσα η κόκκινη λάσπη, με συνέπεια να μην αξιοποιείται το τιτάνιο που υπάρχει σε αυτήν και συνάμα να ρυπαίνεται η θάλασσα. Επιπλέον πρέπει να μνημονευθεί η καθόλου τυχαία μείωση της διάρκειας ζωής των βιομηχανικών προϊόντων. 13 Έχει υπολογιστεί πως, ενώ ο πρωτόγονος άνθρωπος κατανάλωνε Cal ημερησίως και ο άνθρωπος της αγροτικής περιόδου Cal, ο σύγχρονος καταναλώνει Cal την ημέρα. 18

19 Η «αναγκαιότητα» για μείωση του κόστους παραγωγής των βιομηχανικών προϊόντων και για αύξηση των κερδών από τις βιομηχανίες. Μια από τις χαρακτηριστικές συνέπειες είναι πως πολλές βιομηχανίες εξακολουθούν να μην λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος και έτσι διαχέουν ολόγυρα χημικές, συχνά τοξικές, ουσίες που ρυπαίνουν και μολύνουν τη φύση. Η κίνηση του αέρα και του νερού διασκορπίζουν τους ρύπους στη βιόσφαιρα, οι τοξικές ουσίες ενσωματώνονται στους οργανισμούς και βιοσυσσωρεύονται κατά μήκος των τροφικών αλυσίδων. Επιπλέον αρνούνται να χρησιμοποιήσουν φιλικές προς το περιβάλλον συσκευασίες (π.χ. τα γυάλινα μπουκάλια), γιατί αποτελούν «παγωμένο κεφάλαιο». Αντίθετα προωθούν συσκευασίες που και ανθυγιεινές είναι και ρυπαίνουν, αφού δύσκολα βιοδιασπώνται. Η καταναλωτική μανία των ανθρώπων του 20ου αιώνα. Ο E. Fromm παρατηρεί σχετικά πως ο βιομηχανισμός του 20ου αιώνα έχει δημιουργήσει ένα νέο ψυχολογικό τύπο, τον homo consumens. Ο τύπος αυτός δημιουργήθηκε από την ανάγκη για μαζική κατανάλωση και με τη συμπεριφορά του επιδρά στην οικονομία κάνοντας να φαίνεται λογική και ρεαλιστική η αρχή της ολοένα αυξανόμενης ικανοποίησης των υλικών αναγκών. 14 Η έλλειψη κοινωνικής συνείδησης και η αδιαφορία μας (καταπάτηση ρεμάτων, κάψιμο δασών, αναίτιο ξερίζωμα φυτών και λουλουδιών στις εξοχές, μη συμμετοχή στις προσπάθειες για ανακύκλωση, ρίψη σκουπιδιών οπουδήποτε κτλ) Τα αποτελέσματα των περιβαλλοντικών προβλημάτων Είτε από προσωπικά βιώματα, είτε από τα μέσα ενημέρωσης διαπιστώνουμε καθημερινά νέα περιβαλλοντικά προβλήματα και καταστροφές που οφείλονται άμεσα ή έμμεσα στις ανθρώπινες δραστηριότητες. Μάλιστα μερικές από τις διαπιστώσεις αυτές είναι ανατριχιαστικές. Λόγου χάριν από τη ραδιενέργεια των ατομικών εκρήξεων, όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη, ιδίως οι νέοι, έχουν μέσα στο σκελετό τους άτομα ραδιενεργού στροντίου, ενώ το γάλα των νέων μητέρων περιέχει μια μικρή δόση ντι- ντι τι 15. Γενικά, έχει υπολογιστεί 14 Erich Fromm, Πειθαρχία και ελευθερία, Αθήνα 1981 σς.170 κ.ε. 15 Α.Κ. Νάσιουτζικ Επιφυλλίδες , Αθήνα 1976 σελ

20 πως μόνο κατά τη δεκαετία οι «παρεκτροπές» του πολιτισμού μας προκάλεσαν περισσότερες ζημιές απ όσες προκλήθηκαν στη διάρκεια μιας χιλιετίας. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε πως το διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας έχει ήδη αυξηθεί κατά 25%. Τυχόν διπλασιασμός των σημερινών τιμών του CO 2 θα προκαλέσει άνοδο της μέσης θερμοκρασίας κατά 3 4 ο, απόρροια της οποίας θα είναι η τήξη των Πόλων, η άνοδος της στάθμης των θαλασσών, η επέκταση των ερήμων, η αύξηση της αλατότητας των νερών κλπ. Είναι γεγονός βέβαια ότι πολλές από τις καταστροφές οφείλονται σε φυσικά φαινόμενα. Όμως τα φαινόμενα αυτά συμβαίνουν και επιδεινώνονται πιο συχνά εξαιτίας της ολοένα και μεγαλύτερης υποβάθμισης του περιβάλλοντος από τον άνθρωπο. Το φαινόμενο Ελ Νίνιο επιβεβαιώνει περίτρανα τον παραπάνω ισχυρισμό. Πρόκειται για ένα θερμό ωκεάνιο ρεύμα που κάνει κάθε τόσο την εμφάνισή του στα ανοιχτά του Περού για να αγκαλιάσει στη συνέχεια τη μισή υφήλιο. Αρχικά οι επιστήμονες θεώρησαν ότι έχουν να κάνουν με ένα ρεύμα μικρής κλίμακας που αφορούσε μόνο τις ακτές της Νότιας Αμερικής. Αργότερα αποδείχθηκε η παγκόσμια εμβέλειά του και η σύνδεσή του με τους κύκλους ξηρασίας και πλημμύρων, καθώς και με την καταστροφή των καλλιεργειών σε πολλά μέρη της Γης. Στις αρχές του 1996, ένα στατιστικό μοντέλο, μελετώντας το φαινόμενο, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αποτελεί φυσική εκδήλωση του κλίματος της Γης, αλλά η αυξημένη διάρκεια και η σφοδρότητά του εξαρτώνται από άλλες παραμέτρους, όπως από την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας (λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου), από τη θεαματική αύξηση των ρύπων, από τον ηλιακό άνεμο και από τη δραστηριότητα των ηλιακών κηλίδων. Οι προαναφερθείσες περιπτώσεις είναι χαρακτηριστικές, αλλά φυσικά δεν είναι οι μόνες. Σε γενικές γραμμές ένα περιβαλλοντικό πρόβλημα μπορεί να οδηγήσει σε : Υποβάθμιση της ποιότητας της ατμόσφαιρας, με αποτέλεσμα την αλλοίωση της σύστασης της ατμόσφαιρας με αύξηση των οξειδίων του αζώτου, του θείου και του άνθρακα. Καταστροφή των δασικών οικοσυστημάτων, διάβρωση του εδάφους, πλημμύρες, υποβάθμιση ποιότητας των εδαφών από την υπερκαλλιέργεια και από την ανεξέλεγκτη χρήση χημικών προϊόντων (λιπασμάτων, εντομοκτόνων, κλπ). 20

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ 2013-2014 ΤΑΞΗ:B ΤΜΗΜΑ: Β1 ΡΥΠΑΝΣΗ- ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Η καθαριότητα και η λειτουργικότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Η ΣΧΕΣΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΗ ΓΗ Δ. ΑΡΖΟΥΜΑΝΙΔΟΥ

ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Η ΣΧΕΣΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΗ ΓΗ Δ. ΑΡΖΟΥΜΑΝΙΔΟΥ ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Η ΣΧΕΣΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΗ ΓΗ Δ. ΑΡΖΟΥΜΑΝΙΔΟΥ είναι οι παραγωγικές δυνάμεις ή το αποτέλεσμα των παραγωγικών δυνάμεων που υπάρχουν και δρουν στο φυσικό περιβάλλον και που για τον σημερινό άνθρωπο μπορούν,

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι άμεση ρύπανση?

Τι είναι άμεση ρύπανση? ΡΥΠΑΝΣΗ ΝΕΡΟΥ Τι είναι ρύπανση; Ρύπανση μπορεί να θεωρηθεί η δυσμενής μεταβολή των φυσικοχημικών ή βιολογικών συνθηκών ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος ή/και η βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη βλάβη στην

Διαβάστε περισσότερα

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ ΡΥΠΑΝΣΗ Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ χημικές ουσίες μορφές ενέργειας ακτινοβολίες ήχοι θερμότητα ΕΠΙΚΥΝΔΥΝΟΤΗΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ Κ Kάνιγγος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΟΛΛΙΝΤΖΑ 10, (5ος όροφ. Τηλ: 210-3300296-7. www.kollintzas.gr OΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Όσο το ποσό της ενέργειας: α) μειώνεται προς τα ανώτερα

Διαβάστε περισσότερα

Τα Αίτια Των Κλιματικών Αλλαγών

Τα Αίτια Των Κλιματικών Αλλαγών Τα Αίτια Των Κλιματικών Αλλαγών Το Φαινόμενο του θερμοκηπίου Η τρύπα του όζοντος Η μόλυνση της ατμόσφαιρας Η μόλυνση του νερού Η μόλυνση του εδάφους Όξινη βροχή Ρύπανση του περιβάλλοντος Ραδιενεργός ρύπανση

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα 16. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ \ ΜΕ ΤΟΝ ΑΕΡΑ Η ατμοσφαιρική ρύπανση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, και η τρύπα του όζοντος. Η ρύπανση του αέρα

Μάθημα 16. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ \ ΜΕ ΤΟΝ ΑΕΡΑ Η ατμοσφαιρική ρύπανση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, και η τρύπα του όζοντος. Η ρύπανση του αέρα Μάθημα 16 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ \ ΜΕ ΤΟΝ ΑΕΡΑ Η ατμοσφαιρική ρύπανση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, και η τρύπα του όζοντος Στο μάθημα αυτό θα αναφερθούμε στην ατμοσφαιρική ρύπανση και στις συνέπειές της. Επιπλέον,

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικά Προβλήματα της πόλης μου

Περιβαλλοντικά Προβλήματα της πόλης μου Οικιακή Οικονομία Περιβαλλοντικά Προβλήματα της πόλης μου Κουτσάκη Μαρία Χρυσή Β 4 Η ρύπανση του περιβάλλοντος: το σύγχρονο πρόβλημα του 21ου αιώνα Η ρύπανση του περιβάλλοντος είναι μια ευρεία έννοια,

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ. Η έννοια του οικοσυστήματος αποτελεί θεμελιώδη έννοια για την Οικολογία

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ. Η έννοια του οικοσυστήματος αποτελεί θεμελιώδη έννοια για την Οικολογία Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Η έννοια του οικοσυστήματος αποτελεί θεμελιώδη έννοια για την Οικολογία Οικολογία Οικολογία είναι η επιστήμη που μελετά τις σχέσεις των οργανισμών (συνεπώς και του ανθρώπου)

Διαβάστε περισσότερα

Η σχέση μας με τη γη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΗΛΙΑ

Η σχέση μας με τη γη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΗΛΙΑ Η σχέση μας με τη γη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΗΛΙΑ *Φέρουσα χωρητικότητα Ο μέγιστος αριθμός ατόμων ενός είδους που μπορεί να υποστηρίζεται από ένα δεδομένο οικοσύστημα. Ο προσδιορισμός της για τον άνθρωπο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ.

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ. 1 ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ. το βενζοπυρένιο 2. Τα οξείδια του αζώτου: α. αντιδρούν με το οξυγόνο

Διαβάστε περισσότερα

Κλιματικές αλλαγές σε σχέση με την οικονομία και την εναλλακτική μορφή ενέργειας. Μπασδαγιάννης Σωτήριος - Πετροκόκκινος Αλέξανδρος

Κλιματικές αλλαγές σε σχέση με την οικονομία και την εναλλακτική μορφή ενέργειας. Μπασδαγιάννης Σωτήριος - Πετροκόκκινος Αλέξανδρος Κλιματικές αλλαγές σε σχέση με την οικονομία και την εναλλακτική μορφή ενέργειας Μπασδαγιάννης Σωτήριος - Πετροκόκκινος Αλέξανδρος Ιούνιος 2014 Αρχή της οικολογίας ως σκέψη Πρώτος οικολόγος Αριστοτέλης

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗΣ. Ι ΑΣΚΟΥΣΑ : ρ. Μαρία Π. Θεοδωροπούλου

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗΣ. Ι ΑΣΚΟΥΣΑ : ρ. Μαρία Π. Θεοδωροπούλου ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗΣ Ι ΑΣΚΟΥΣΑ : ρ. Μαρία Π. Θεοδωροπούλου ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ξέφρενη ανάπτυξη της τεχνολογίας την τελευταία πεντηκονταετία είχε και έχει σαν επακόλουθο εκτεταµένες οικολογικές καταστροφές που προέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτέα ύλη μέχρι

Διδακτέα ύλη μέχρι 7Ο ΓΕΛ Πειραιά Α Λυκείου Σχολικό έτος 2017-18 ΓΕΩΛΟΓΙΑ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ (μάθημα επιλογής) Διδακτέα ύλη μέχρι 18-12-2017 Α ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Η διδακτέα ύλη για το μάθημα επιλογής «ΓΕΩΛΟΓΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ 2013-14

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ 2013-14 ΘΕΜΑΤΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Μπορεί να λειτουργήσει ένα οικοσύστημα α) με παραγωγούς και καταναλωτές; β) με παραγωγούς και αποικοδομητές; γ)με καταναλωτές και αποικοδομητές; Η διατήρηση των οικοσυστημάτων προϋποθέτει

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ !Unexpected End of Formula l ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Παραδεισανός Αδάμ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή εκπονήθηκε το ακαδημαϊκό έτος 2003 2004 στο μάθημα «Το πείραμα στη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ (SYLLABUS) ΣΕΚ περιβαλλοντική διαχείριση και προστασία των φυσικών πόρων ΕΚΔΟΣΗ 1.0. Σόλωνος 108,Τηλ Φαξ 210.

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ (SYLLABUS) ΣΕΚ περιβαλλοντική διαχείριση και προστασία των φυσικών πόρων ΕΚΔΟΣΗ 1.0. Σόλωνος 108,Τηλ Φαξ 210. ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ (SYLLABUS) ΣΕΚ περιβαλλοντική διαχείριση και προστασία των φυσικών πόρων ΕΚΔΟΣΗ 1.0 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Το πρόγραμμα αυτό απευθύνεται στους

Διαβάστε περισσότερα

ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Η στην έκθεσή της με θέμα περιγράφει πώς με την πρόοδο της ανάπτυξης, υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία για: Κοινωνικο κεντρικούς λόγους (ικανοποίηση ανθρώπινων προσδοκιών και φιλοδοξιών).

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Πόρων

Εργασία Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Εργασία Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Αλμπάνη Βάλια Καραμήτρου Ασημίνα Π.Π.Σ.Π.Α. Υπεύθυνος Καθηγητής: Δημήτριος Μανωλάς Αθήνα 2013 1 Πίνακας περιεχομένων ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ...2 Εξαντλούμενοι φυσικοί

Διαβάστε περισσότερα

είναι η επιβάρυνση του περιβάλλοντος (αέρα, νερού, εδάφους) με κάθε παράγοντα (ρύπο) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς.

είναι η επιβάρυνση του περιβάλλοντος (αέρα, νερού, εδάφους) με κάθε παράγοντα (ρύπο) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς. ΡΥΠΑΝΣΗ είναι η επιβάρυνση του περιβάλλοντος ρβ ς (αέρα, νερού, εδάφους) με κάθε παράγοντα (ρύπο) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς. ΡΥΠΑΝΣΗ Κατηγορίες ρύπων: χημικές ουσίες μορφές ενέργειας

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ-ΟΡΙΣΜΟΣ

ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ-ΟΡΙΣΜΟΣ Τι είναι ρύπανση: Ρύπανση μπορεί να θεωρηθεί η δυσμενής μεταβολή των φυσικοχημικών ή βιολογικών συνθηκών ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος ή/και η βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη βλάβη στην ευζωία, την ποιότητα

Διαβάστε περισσότερα

Eκπαίδευση για τη βιώσιμη ανάπτυξη και αναλυτικό πρόγραμμα

Eκπαίδευση για τη βιώσιμη ανάπτυξη και αναλυτικό πρόγραμμα Eκπαίδευση για τη βιώσιμη ανάπτυξη και αναλυτικό πρόγραμμα Οι παρακάτω διαφάνειες αποτελούν προϊόν μελέτης και αποδελτίωσης του Προγράμματος Σπουδών Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη Υποχρεωτικής

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική μηχανική

Περιβαλλοντική μηχανική Περιβαλλοντική μηχανική 2 Εισαγωγή στην Περιβαλλοντική μηχανική Enve-Lab Enve-Lab, 2015 1 Environmental Μεγάλης κλίμακας περιβαλλοντικά προβλήματα Παγκόσμια κλιματική αλλαγή Όξινη βροχή Μείωση στρατοσφαιρικού

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ

ΧΗΜΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ ΧΗΜΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ Οποιαδήποτε αλλοίωση της φυσιολογικής σύστασης του αέρα που μπορεί να έχει βλαβερές επιπτώσεις

Διαβάστε περισσότερα

Τ Α ΣΤ Σ Ι Τ Κ Ι Ο Π ΕΡ Ε Ι Ρ Β Ι ΑΛΛ Λ Ο Λ Ν

Τ Α ΣΤ Σ Ι Τ Κ Ι Ο Π ΕΡ Ε Ι Ρ Β Ι ΑΛΛ Λ Ο Λ Ν ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ο χώρος µπορεί να διακριθεί σε 2 κατηγορίες το δοµηµένοαστικόχώρο και το µη αστικό, µη δοµηµένο ύπαιθρο αγροτικό ή δασικό χώρο. Αστικός χώρος = ήλιος, αέρας, το νερό, η πανίδα, η χλωρίδα,

Διαβάστε περισσότερα

Εαρινό εξάμηνο ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΑΣΚΟΛΙΑ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΤΜΗΜΑ Φ.Π.Ψ.

Εαρινό εξάμηνο ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΑΣΚΟΛΙΑ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΤΜΗΜΑ Φ.Π.Ψ. Εαρινό εξάμηνο 2018-2019 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΑΣΚΟΛΙΑ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΤΜΗΜΑ Φ.Π.Ψ. 4-18/3/2019 2. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Εκπαίδευση και περιβάλλον

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις

Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις Περιβαλλοντικά Προβλήματα Παγκόσμιας κλίμακας Περιφερειακής κλίμακας Τοπικής κλίμακας Αλλαγή του παγκόσμιου κλίματος ( Θ κατά 2 ⁰C έως 2050) Εξάντληση όζοντος (αλλαγές συγκέντρωσης

Διαβάστε περισσότερα

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Οι οργανισμοί αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους σε πολλά επίπεδα στα πλαίσια ενός οικοσυστήματος Οι φυσικές

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος...17 Εισαγωγή...19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Προσπάθεια Ανάπτυξης με Σεβασμό στο Περιβάλλον 1.1 Εισαγωγή...29 1.2 Μηδενική Ανάπτυξη ή Βιομηχανία της Αντιρρύπανσης;...30 1.3 Η Σημερινή Κατάσταση...32

Διαβάστε περισσότερα

Το νερό στα καινοτόμα Προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Το νερό στα καινοτόμα Προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Το νερό στα καινοτόμα Προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΙΠΠΕΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ, M.ed. TEΠΑΕ Α.Π.Θ. Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Δ/νσης ΠΕ Δυτικής Θεσσαλονίκης Τα περιβαλλοντικά προβλήματα μεγεθύνονται

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις:

ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Μία αλεπού και ένα τσακάλι που ζουν σε ένα οικοσύστημα ανήκουν: Α. Στον ίδιο πληθυσμό Β. Στην

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Περιβάλλον. Οικοσύστημα: Το σύστημα των ζώντων οργανισμών μαζί με το μη ζων φυσικό τους περιβάλλον.

ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Περιβάλλον. Οικοσύστημα: Το σύστημα των ζώντων οργανισμών μαζί με το μη ζων φυσικό τους περιβάλλον. ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ορισμοί Περιβάλλον φυσικό τεχνητό πολιτιστικό Τα στοιχεία που Τα παραγωγικά στοι- Τα δημιουργήματα της μας δίνει η φύση, χεία που δημιουργεί πνευματικής εργασίας όπως ο αέρας, ο άνθρωπος

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ Ενότητα 10: Αναλυτική Γεωχημεία και Οικολογία Χαραλαμπίδης Γεώργιος Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος και Μηχανικών Αντιρρύπανσης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

2.4 Ρύπανση του νερού

2.4 Ρύπανση του νερού 1 Η θεωρία του μαθήματος με ερωτήσεις 2.4 Ρύπανση του νερού 4-1. Ποια ονομάζονται λύματα; Έτσι ονομάζονται τα υγρά απόβλητα από τις κατοικίες, τις βιομηχανίες, τις βιοτεχνίες και τους αγρούς. 4-2. Ποιοι

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ενότητα 01: Προβληματική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Πολυξένη Ράγκου Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ. Γενικά περί ατµόσφαιρας

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ. Γενικά περί ατµόσφαιρας ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ Γενικά περί ατµόσφαιρας Τι είναι η ατµόσφαιρα; Ένα λεπτό στρώµα αέρα που περιβάλει τη γη Η ατµόσφαιρα είναι το αποτέλεσµα των διαχρονικών φυσικών, χηµικών και βιολογικών αλληλεπιδράσεων του

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Το νερό καλύπτει τα 4/5 του πλανήτη

ΥΔΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Το νερό καλύπτει τα 4/5 του πλανήτη ΥΔΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Το νερό καλύπτει τα 4/5 του πλανήτη Βασικός-αναντικατάστατος παράγοντας της ζωής κάθε μορφής και κάθε επιπέδου Συνδέεται άμεσα με τη διαμόρφωση των κλιματολογικών συνθηκών Η σύγχρονη

Διαβάστε περισσότερα

Γενικές Αρχές Οικολογίας

Γενικές Αρχές Οικολογίας Γενικές Αρχές Οικολογίας Γιώργος Αμπατζίδης Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ακαδημαϊκό έτος 2016-17 Στο προηγούμενο μάθημα Τροφική αλυσίδα Τροφικό πλέγμα Τροφικό επίπεδο Πυραμίδα

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική Επιστήμη

Περιβαλλοντική Επιστήμη Περιβαλλοντική Επιστήμη ΥΔΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Μέρος 1ο Αικατερίνη Ι. Χαραλάμπους, Καθηγήτρια ΕΜΠ Άδεια Χρήσης Το παρόν υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons και δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του Έργου

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ & ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ & ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ & ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Καθ. Γεράσιμος ΑΡΑΠΗΣ Εργαστήριο Οικολογίας & Προστασίας Περιβάλλοντος mani@aua.gr Βιώσιμη Ανάπτυξη, Φέρουσα Ικανότητα

Διαβάστε περισσότερα

Φυσικό και Αστικό Περιβάλλον. Αειφορική Διαχείριση & Βιώσιμη Ανάπτυξη

Φυσικό και Αστικό Περιβάλλον. Αειφορική Διαχείριση & Βιώσιμη Ανάπτυξη Φυσικό και Αστικό Περιβάλλον Αειφορική Διαχείριση & Βιώσιμη Ανάπτυξη Δημήτρης Μπότσης 1 Περιβάλλον Το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ: Περιβαλλοντικά Συστήματα

ΜΑΘΗΜΑ: Περιβαλλοντικά Συστήματα ΜΑΘΗΜΑ: Περιβαλλοντικά Συστήματα ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Καθ. Γεώργιος Χαραλαμπίδης ΤΜΗΜΑ: Μηχανικών Περιβάλλοντος & Μηχανικών Αντιρρύπανσης 1 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος Μαθήματος: Ημέρες Αειφορίας 2015

Τίτλος Μαθήματος: Ημέρες Αειφορίας 2015 Τίτλος Μαθήματος: Ημέρες Αειφορίας 2015 Θεματική ενότητα 7: Ενδεικτικές εργασίες Τίτλος: Κέντρο υποστήριξης Τρίτης Ηλικίας: Εισαγωγή στοιχείων αειφορίας στην λειτουργία και την εκπαιδευτική διαδικασία

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΦΑΙΝOΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ

ΤΟ ΦΑΙΝOΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ ΤΟ ΦΑΙΝOΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ Η ηλιακή ακτινοβολία που πέφτει στην επιφάνεια της Γης απορροφάται κατά ένα μέρος από αυτήν, ενώ κατά ένα άλλο μέρος εκπέμπεται πίσω στην ατμόσφαιρα με την μορφή υπέρυθρης

Διαβάστε περισσότερα

Η οικολογία και οι περιβαλλοντικές επιστήμες

Η οικολογία και οι περιβαλλοντικές επιστήμες Η οικολογία και οι περιβαλλοντικές επιστήμες Χαρακτηριστικά της μελέτης του περιβάλλοντος Διεπιστημονική, καθώς αποτελεί μια σύνθεση των φυσικών, χημικών, βιολογικών και κοινωνικών επιστημών, και Εφαρμοσμένη,

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑ A' ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑ A' ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑ A' ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ Εργάστηκαν οι μαθητές:διαβάτη Ελπίδα(Δ'1) Νεχωρίτης Κωσταντίνος (Δ'2) Στις μέρες μας, ακούμε διαρκώς και από παντού(μμε, ενήλικες, σχολείο) για την κλιμάκωση

Διαβάστε περισσότερα

Σώστε τη γη. Κρεσφόντης Χρυσοσπάθης

Σώστε τη γη. Κρεσφόντης Χρυσοσπάθης Επειδή ο πληθυσμός της γης και οι ανθρώπινες δραστηριότητες αυξάνοντας συνεχώς, χρησιμοποιούμε όλο και περισσότερο γλυκό νερό. Με τον τρόπο αυτό, όπως υποστηρίζουν οι επιστήμονες, το γλυκό νερό ρυπαίνεται

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ενός στοιχείου είναι, η επαναλαμβανόμενη κυκλική πορεία του στοιχείου στο οικοσύστημα. Οι βιογεωχημικοί κύκλοι, πραγματοποιούνται με την βοήθεια, βιολογικών, γεωλογικών

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑ 1 Ο Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή πρόταση ή στη φράση που συμπληρώνει σωστά την πρόταση. 1. Η προπερδίνη είναι: α. κατηγορία πρωτεϊνών που παράγεται

Διαβάστε περισσότερα

Φοιτητες: Σαμακός Φώτιος Παναγιώτης 7442 Ζάπρης Αδαμάντης 7458

Φοιτητες: Σαμακός Φώτιος Παναγιώτης 7442 Ζάπρης Αδαμάντης 7458 Φοιτητες: Σαμακός Φώτιος Παναγιώτης 7442 Ζάπρης Αδαμάντης 7458 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2.ΣΤΟΙΧΕΙΑΡΥΠΑΝΣΗΣ 2.1 ΠΑΘΟΦΟΝΟΙ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 2.1.1 ΒΑΚΤΗΡΙΑ 2.1.2 ΙΟΙ 2.1.3 ΠΡΩΤΟΖΩΑ 2.2 ΑΝΟΡΓΑΝΕΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΔΙΑΛΥΤΕΣ ΣΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ - ΛΥΚΕΙΑΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ ΒΙΛΙΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ - ΛΥΚΕΙΑΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ ΒΙΛΙΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ - ΛΥΚΕΙΑΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ ΒΙΛΙΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2013-2014 ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Η μείωση της βιοποικιλότητας στα θαλάσσια οικοσυστήματα της Ελλάδας ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

Διαβάστε περισσότερα

Η Επίδραση και οι Επιπτώσεις της Απουσίας Χωρικού Σχεδίου για την Αγροτική Γή

Η Επίδραση και οι Επιπτώσεις της Απουσίας Χωρικού Σχεδίου για την Αγροτική Γή Η Επίδραση και οι Επιπτώσεις της Απουσίας Χωρικού Σχεδίου για την Αγροτική Γή ΜΕΛΙΔΟΝΙ 12/11/18 Δρ Αλέξανδρος Ε. Στεφανάκης Κτηνίατρος Προεδρος ΓΕΩΤΕΕ- ΠΚ Φυσικό Περιβάλλον Ορίζεται το σύνολο των βιοτικών

Διαβάστε περισσότερα

KΕΦΑΛΑΙΟ 2: Άνθρωπος και Περιβάλλον

KΕΦΑΛΑΙΟ 2: Άνθρωπος και Περιβάλλον KΕΦΑΛΑΟ 2: Άνθρωπος και Περιβάλλον Α. ΕΡΩΤΗΣΕΣ ΚΛΕΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συμπληρώνει σωστά την πρόταση: 1. Βιόσφαιρα είναι α. η επιφάνεια

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2011

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2011 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2011 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ (Ι) ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Μάθημα: Εισαγωγή στη Γεωργία Λαχανοκομία

Διαβάστε περισσότερα

ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας

ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας Τί είναι ένα Οικοσύστημα; Ένα οικοσύστημα είναι μια αυτο-συντηρούμενη και αυτορυθμιζόμενη κοινότητα ζώντων

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 2 ο : Άνθρωπος και Περιβάλλον

Βιολογία Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 2 ο : Άνθρωπος και Περιβάλλον Βιολογία Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 2 ο : Άνθρωπος και Περιβάλλον Οικολογία: η επιστήμη που μελετά τις σχέσεις των οργανισμών, και φυσικά του ανθρώπου, με τους βιοτικούς (ζωντανούς οργανισμούς του ίδιου

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. ΘΕΜΑ Β Β1. Στήλη Ι Στήλη ΙΙ 1 Α 2 Β 3 Α 4 Α 5 Β 6 Β 7 Α

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. ΘΕΜΑ Β Β1. Στήλη Ι Στήλη ΙΙ 1 Α 2 Β 3 Α 4 Α 5 Β 6 Β 7 Α 1 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β) ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 20 ΜΑΪΟΥ 2016 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ (ΠΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α Α1. γ (συμβάλλουν

Διαβάστε περισσότερα

Η ατμόσφαιρα και η δομή της

Η ατμόσφαιρα και η δομή της 1 Η ατμόσφαιρα και η δομή της Ατμόσφαιρα λέγεται το αεριώδες στρώμα που περιβάλλει τη γη και το οποίο την ακολουθεί στο σύνολο των κινήσεών της. 1.1 Έκταση της ατμόσφαιρας της γης Το ύψος στο οποίο φθάνει

Διαβάστε περισσότερα

ΠΠΣΠΑ ΜΑΘΗΜΑ:Γεωλογία & ΔΦΠ ΤΑΞΗ : Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 9/12/2013 Σχολικό έτος ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ...

ΠΠΣΠΑ ΜΑΘΗΜΑ:Γεωλογία & ΔΦΠ ΤΑΞΗ : Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 9/12/2013 Σχολικό έτος ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ... ΠΠΣΠΑ ΜΑΘΗΜΑ:Γεωλογία & ΔΦΠ ΤΑΞΗ : Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 9/12/2013 Σχολικό έτος 2013-2014 Η εργασία συντάχθηκε από τις μαθήτριες Στεφανάκου Θεανώ και Μίτλεττον Μυρτώ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ...σελιδα

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμογή ΜΠΕ 2. Δρ Σταυρούλα Τσιτσιφλή

Εφαρμογή ΜΠΕ 2. Δρ Σταυρούλα Τσιτσιφλή Εφαρμογή ΜΠΕ 2 Δρ Σταυρούλα Τσιτσιφλή Χώροι Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων ΧΥΤΑ είναι ο συνδυασμός ενός χώρου ειδικά επιλεγμένου, διαμορφωμένου και εξοπλισμένου και ενός τρόπου λειτουργίας, διαχείρισης

Διαβάστε περισσότερα

Xαιρετισμός Προέδρου.Ε. ΓΕΩΤ.Ε.Ε./Κ.Ε. κου Ιωάννη Γεωργιάδη,Γεωπόνου Μsc στην ημερίδα

Xαιρετισμός Προέδρου.Ε. ΓΕΩΤ.Ε.Ε./Κ.Ε. κου Ιωάννη Γεωργιάδη,Γεωπόνου Μsc στην ημερίδα Xαιρετισμός Προέδρου.Ε. ΓΕΩΤ.Ε.Ε./Κ.Ε. κου Ιωάννη Γεωργιάδη,Γεωπόνου Μsc στην ημερίδα «Προοπτικές αειφορικής ανάπτυξης ενεργειακών καλλιεργειών στην Ελλάδα». ΑΕΙΦΟΡΙΑ είναι μια έννοια που ευρύτατα χρησιμοποιείτε

Διαβάστε περισσότερα

Άνθρωπος και δοµηµένο περιβάλλον

Άνθρωπος και δοµηµένο περιβάλλον ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Άνθρωπος και δοµηµένο περιβάλλον Α. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Επιλέξετε τη σωστή από τις παρακάτω προτάσεις, θέτοντάς την σε κύκλο. 1. Το περιβάλλον γίνεται ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ α) όταν µέσα

Διαβάστε περισσότερα

Φαινόµενο του Θερµοκηπίου

Φαινόµενο του Θερµοκηπίου Φαινόµενο του Θερµοκηπίου Αλεξάνδρου Αλέξανδρος, Κυριάκου Λίντα, Παυλίδης Ονήσιλος, Χαραλάµπους Εύη, Χρίστου ρόσος Φαινόµενο του θερµοκηπίου Ανακαλύφθηκε το 1824 από τον Γάλλο µαθηµατικό Fourier J. (1768)

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΛΙΒΑΔΙΚΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΛΙΒΑΔΙΚΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΛΙΒΑΔΙΚΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Όλα τα έμβια όντα συνυπάρχουν με αβιοτικούς παράγοντες με τους οποίους αλληλεπιδρούν. Υπάρχουν οργανισμοί: 1. Αυτότροφοι (Δεσμεύουν την ηλιακή ενέργεια και μέσω της

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΘΡΑΚΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ. Συνολική ποσότητα άνθρακα στην ατμόσφαιρα: 700 x 10 9 tn

ΑΝΘΡΑΚΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ. Συνολική ποσότητα άνθρακα στην ατμόσφαιρα: 700 x 10 9 tn ΑΝΘΡΑΚΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ CO 2, CO, CH 4, NMHC Συνολική ποσότητα άνθρακα στην ατμόσφαιρα: 700 x 10 9 tn Διοξείδιο του άνθρακα CO 2 : Άχρωμο και άοσμο αέριο Πηγές: Καύσεις Παραγωγή τσιμέντου Βιολογικές διαδικασίες

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 3 Ο ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ (2 Ο κεφάλαιο) ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις Α1 έως Α5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών

Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών 30-12-2014 EVA PAPASTERGIADOU Ανακύκλωση των Θρεπτικών είναι η χρησιμοποίηση, ο μετασχηματισμός, η διακίνηση & η επαναχρησιμοποίηση των θρεπτικών στοιχείων στα οικοσυστήματα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ. Το πρόγραμμα «Ελευσίνα, αστικό μονοπάτι για μύστες της αειφορίας»

ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ. Το πρόγραμμα «Ελευσίνα, αστικό μονοπάτι για μύστες της αειφορίας» ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ Το πρόγραμμα «Ελευσίνα, αστικό μονοπάτι για μύστες της αειφορίας» Δημιουργία: Ιωάννα Παπαλεξίου, ΠΕ06, MEd, Νάντια Γαλανοπούλου, ΠΕ12, MSc Παρουσίαση: Ιωάννα

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ. Μαρία Κιτριλάκη ΠΕ04.04

ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ. Μαρία Κιτριλάκη ΠΕ04.04 ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Μαρία Κιτριλάκη Διαχείριση φυσικών περιοχών Η σύγχρονη αντίληψη για τη διαχείριση των φυσικών περιοχών δεν κυριαρχείται από την παλαιότερη τακτική της εξάντλησης αλλά από

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΑΝ ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ

Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΑΝ ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΑΝ ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ Π.ΑΡΦΑΝΗΣ, ΠΕ 04-02 ΧΗΜΙΚΟΣ. Πρόταση για ερευνητική εργασία Α Τάξης Λυκείου του 1 ου ΕΠΑΛ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ Σκοπός έρευνας και ερωτήματα Το νερό καλύπτει το 70% του πλανήτη

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική Πολιτική και Εκπαίδευση

Περιβαλλοντική Πολιτική και Εκπαίδευση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Περιβαλλοντική Πολιτική και Εκπαίδευση Ενότητα 01: Άνθρωπος και Περιβάλλον Πολυξένη Ράγκου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ενότητα 02: Ιστορική Εξέλιξη της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ι Πολυξένη Ράγκου Άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Στόχοι του υποπρογράμματος «Περιβάλλον», για τον τομέα προτεραιότητας «Περιβάλλον και Αποδοτικότητα Πόρων» & Θέματα έργων

Στόχοι του υποπρογράμματος «Περιβάλλον», για τον τομέα προτεραιότητας «Περιβάλλον και Αποδοτικότητα Πόρων» & Θέματα έργων Στόχοι του υποπρογράμματος «Περιβάλλον», για τον τομέα προτεραιότητας «Περιβάλλον και Αποδοτικότητα Πόρων» & Θέματα έργων Δημήτρης Χωματίδης, Εμπειρογνώμονας Περιβάλλοντος & Αποδοτικότητας Πόρων - GRLTF

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β )

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 23 / 05 /2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

«Κλιματική ή Αλλαγή: Δείκτες και Γεγονότα»

«Κλιματική ή Αλλαγή: Δείκτες και Γεγονότα» «Κλιματική ή Αλλαγή: Δείκτες και Γεγονότα» του Δημήτρη Κοσμά, icsd07055@icsd.aegean.gr d και της Γεωργίας Πολυζώη, icsd07105@icsd.aegean.gr 1 Δείκτης: Επιφανειακή Θερμοκρασία Ως μέση επιφανειακή θερμοκρασία,

Διαβάστε περισσότερα

ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 1 Άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για τον πλανήτη μας προειδοποιούν οι επιστήμονες Πού να οφείλεται η ρύπανση του περιβάλλοντος; Στον άνθρωπο Στη φύση Ο άνθρωπος θεωρείται ο μεγαλύτερος

Διαβάστε περισσότερα

γ. τα δερματόφυτα. δ. τα κύτταρα ή τα συστατικά του ίδιου του οργανισμού. Μονάδες 5 5. Η απομάκρυνση του νερού από τα στόματα των φύλλων ονομάζεται

γ. τα δερματόφυτα. δ. τα κύτταρα ή τα συστατικά του ίδιου του οργανισμού. Μονάδες 5 5. Η απομάκρυνση του νερού από τα στόματα των φύλλων ονομάζεται ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΔΕΥΤΕΡΑ 18 MAΪΟΥ 2009 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4)

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικές διαδρομές στα ίχνη του παρελθόντος, αναζητώντας ένα βιώσιμο μέλλον. Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λαυρίου

Περιβαλλοντικές διαδρομές στα ίχνη του παρελθόντος, αναζητώντας ένα βιώσιμο μέλλον. Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λαυρίου Περιβαλλοντικές διαδρομές στα ίχνη του παρελθόντος, αναζητώντας ένα βιώσιμο μέλλον Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λαυρίου Θεματικά Δίκτυα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΤΟΠΙΚΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΑ ΕΘΝΙΚΑ ΔΙΕΘΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας

Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Εισηγητές : Βασιλική Σπ. Γεμενή Διπλ. Μηχανολόγος Μηχανικός Δ.Π.Θ Θεόδωρος Γ. Μπιτσόλας Διπλ. Μηχανολόγος Μηχανικός Π.Δ.Μ Λάρισα 2013 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΑΠΕ 2. Ηλιακή ενέργεια

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΙΣΣΑΒΟΥ-ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ

ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΙΣΣΑΒΟΥ-ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΙΣΣΑΒΟΥ-ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ Εβδομάδα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2014 Αναγνωστάκης Σπύρος, Υπεύθυνος ΚΠΕ Κισσάβου Ελασσόνας Γκανάτσιος Ανδρέας, Αν. Υπεύθυνος ΚΠΕ Κισσάβου Ελασσόνας

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΡΟ. Η Σημασία του Υδάτινοι Πόροι Ο πόλεμος του Νερού. Αυγέρη Βασιλική Ανδριώτη Μαρινα Βλάχου Ελίνα

ΝΕΡΟ. Η Σημασία του Υδάτινοι Πόροι Ο πόλεμος του Νερού. Αυγέρη Βασιλική Ανδριώτη Μαρινα Βλάχου Ελίνα ΝΕΡΟ Η Σημασία του Υδάτινοι Πόροι Ο πόλεμος του Νερού Αυγέρη Βασιλική Ανδριώτη Μαρινα Βλάχου Ελίνα Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ καλύπτει το 70,9% του πλανήτη μας είναι απαραιτητο για την διατήρηση της ζώης στη γη και

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ο ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. 9.1 Εισαγωγή

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ο ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. 9.1 Εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ο ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 9.1 Εισαγωγή Η βιώσιµη ανάπτυξη είναι µία πολυδιάστατη έννοια, η οποία αποτελεί µία εναλλακτική αντίληψη της ανάπτυξης, µε κύριο γνώµονα το καθαρότερο περιβάλλον και επιδρά στην

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ενότητα 04: Εννοιολογικές οριοθετήσεις της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης I Πολυξένη Ράγκου Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Η Μόλυνση του Περιβάλλοντος

Η Μόλυνση του Περιβάλλοντος Εκπαιδευτήριο TO ΠΑΓΚΡΗΤΙΟΝ Σχολικό Έτος 2007-2008 Συνθετικές εργασίες στο μάθημα Πληροφορική Τεχνολογία της Β Γυμνασίου: Όψεις της Τεχνολογίας Θέμα: Η Μόλυνση του Περιβάλλοντος Τμήμα: ΗΥ: Ομάδα: Β1 pc25

Διαβάστε περισσότερα

To φαινόμενο του θερμοκηπίου. Υπερθέρμανση του πλανήτη

To φαινόμενο του θερμοκηπίου. Υπερθέρμανση του πλανήτη To φαινόμενο του θερμοκηπίου Υπερθέρμανση του πλανήτη Έχουμε ασχοληθεί, κατά διαστήματα με το φαινόμενο του θερμοκηπίου, ως προς τον μηχανισμό δημιουργίας του, την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη εξ

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία στο μάθημα «Οικολογία για μηχανικούς» Θέμα: «Το φαινόμενο του θερμοκηπίου»

Εργασία στο μάθημα «Οικολογία για μηχανικούς» Θέμα: «Το φαινόμενο του θερμοκηπίου» Εργασία στο μάθημα «Οικολογία για μηχανικούς» Θέμα: «Το φαινόμενο του θερμοκηπίου» Επιβλέπουσα καθηγήτρια: κ.τρισεύγενη Γιαννακοπούλου Ονοματεπώνυμο: Πάσχος Απόστολος Α.Μ.: 7515 Εξάμηνο: 1 ο Το φαινόμενο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΑ ΔΑΣΗ ΜΑΣ ΣΧ. ΕΤΟΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΑ ΔΑΣΗ ΜΑΣ ΣΧ. ΕΤΟΣ 16 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΑ ΔΑΣΗ ΜΑΣ ΣΧ. ΕΤΟΣ 2014-15 Δάσος ονομάζεται ένα πολύπλοκο οικοσύστημα με φυτά και ζώα που χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη πυκνότητα δέντρων. Τα

Διαβάστε περισσότερα

Ατμόσφαιρα. Αυτό τo αεριώδες περίβλημα, αποτέλεσε την πρώτη ατμόσφαιρα της γης.

Ατμόσφαιρα. Αυτό τo αεριώδες περίβλημα, αποτέλεσε την πρώτη ατμόσφαιρα της γης. Ατμόσφαιρα Η γη, όπως και ολόκληρο το ηλιακό μας σύστημα, αναπτύχθηκε μέσα από ένα τεράστιο σύννεφο σκόνης και αερίων, πριν από 4,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Τότε η γη, περικλειόταν από ένα αεριώδες περίβλημα

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Ενότητα: Φυσική Ατμοσφαιρικού Περιβάλλοντος -2 Δημήτρης Μελάς Καθηγητής ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠAΝΣΗ Ορισμός της ατμοσφαιρικής ρύπανσης Ατμοσφαιρική ρύπανση ονομάζεται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Θ. Δ. Ζάγκα Καθηγητή ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος Τομέας Δασικής Παραγωγής-Προστασίας Δασών-

Διαβάστε περισσότερα

1. ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

1. ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ 1. ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ 1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ενέργεια είναι κύρια ιδιότητα της ύλης που εκδηλώνεται με διάφορες μορφές (κίνηση, θερμότητα, ηλεκτρισμός, φως, κλπ.) και γίνεται αντιληπτή (α) όταν μεταφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ. Σοφοκλής Λογιάδης

Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ. Σοφοκλής Λογιάδης Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Σοφοκλής Λογιάδης Τι ειναι ρυπανση του νερου -ορισμος Το νερό είναι η πηγή ζωής στον πλανήτη μας. Περίπου το 70% της επιφάνειας του σκεπάζεται με νερό. Από το συνολικό διαθέσιμο νερό

Διαβάστε περισσότερα

ενεργειακό περιβάλλον

ενεργειακό περιβάλλον Προστατεύει το ενεργειακό περιβάλλον Αλλάζει τη ζωή μας www.epperaa.gr www.ypeka.gr Ε.Π. «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» 2007-2013 Το ΕΠΠΕΡΑΑ δημιουργεί ένα βιώσιμο Ενεργειακό Περιβάλλον βελτιώνει την

Διαβάστε περισσότερα

Παρουσίαση Εννοιών στη Βιολογία της Γ Λυκείου. Κεφάλαιο εύτερο Ενότητα: Ερημοποίηση Ρύπανση

Παρουσίαση Εννοιών στη Βιολογία της Γ Λυκείου. Κεφάλαιο εύτερο Ενότητα: Ερημοποίηση Ρύπανση Παρουσίαση Εννοιών στη Βιολογία της Γ Λυκείου Κεφάλαιο εύτερο Ενότητα: Ερημοποίηση Ρύπανση Τι ονομάζουμε ερημικά οικοσυστήματα; Πρόκειται για οικοσυστήματα που χαρακτηρίζονται από άγονα εδάφη, μικρή παραγωγικότητα

Διαβάστε περισσότερα

Υδατικοί Πόροι -Ρύπανση

Υδατικοί Πόροι -Ρύπανση Υδατικοί Πόροι -Ρύπανση Γήινη επιφάνεια Κατανομή υδάτων Υδάτινο στοιχείο 71% Ωκεανοί αλμυρό νερό 97% Γλυκό νερό 3% Εκμεταλλεύσιμο νερό 0,01% Γλυκό νερό 3% Παγόβουνα Υπόγεια ύδατα 2,99% Εκμεταλλεύσιμο νερό

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΔΗΜΟΣ ΝΟΤΙΑΣ ΚΥΝΟΥΡΙΑΣ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ

Ο ΔΗΜΟΣ ΝΟΤΙΑΣ ΚΥΝΟΥΡΙΑΣ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ο ΔΗΜΟΣ ΝΟΤΙΑΣ ΚΥΝΟΥΡΙΑΣ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΕΛΕΝΗ ΜΑΙΣΤΡΟΥ 1 Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Προστασία του Περιβάλλοντος

Προστασία του Περιβάλλοντος Προστασία του Περιβάλλοντος Η καταστροφή και η ρύπανση του περιβάλλοντος αποτελεί ένα σοβαρό, οξύ, υγειονομικό, κοινωνικό και διεθνές πρόβλημα. Η σημασία του φυσικού περιβάλλοντος στην υγεία του ανθρώπου

Διαβάστε περισσότερα

Παρουσίαση των δράσεων του δικτύου Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας

Παρουσίαση των δράσεων του δικτύου Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Παρουσίαση των δράσεων του δικτύου Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Το Κ.Π.Ε. Περτουλίου Τρικκαίων: σχεδιάζει και υλοποιεί περιβαλλοντικά προγράμματα διοργανώνει ημερίδες και σεμινάρια για εκπαιδευτικούς ιδρύει

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου. Άνθρωπος και Περιβάλλον (Κεφ.2)

Βιολογία Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου. Άνθρωπος και Περιβάλλον (Κεφ.2) Μάθημα/Τάξη: Κεφάλαιο: Βιολογία Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου Άνθρωπος και Περιβάλλον (Κεφ.2) Ονοματεπώνυμο Μαθητή: Ημερομηνία: 13-02-2017 Επιδιωκόμενος Στόχος: 70/100 ΘΕΜΑ Α Να γράψετε στο τετράδιο σας τον

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΙΜΑΤΙΚH ΑΛΛΑΓH Μέρος Α : Αίτια

ΚΛΙΜΑΤΙΚH ΑΛΛΑΓH Μέρος Α : Αίτια ΚΛΙΜΑΤΙΚH ΑΛΛΑΓH Μέρος Α : Αίτια Με τον όρο κλιματική αλλαγή αναφερόμαστε στις μεταβολές των μετεωρολογικών συνθηκών σε παγκόσμια κλίμακα που οφείλονται σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Η κλιματική αλλαγή

Διαβάστε περισσότερα