ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ - Α.Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΡΑΜΑΣ -ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ - Α.Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΡΑΜΑΣ -ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ ΝΕΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Νικόλαος ΣΠΙΤΑΛΑΣ Η ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: Ευαγγελία ΚΟΥΤΣΙΩΡΑ ΔΡΑΜΑ 2008

2 ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ - Α.Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΡΑΜΑΣ -ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ ΝΕΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Νικόλαος ΣΠΙΤΑΛΑΣ Η ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: Ευαγγελία ΚΟΥΤΣΙΩΡΑ ΔΡΑΜΑ

3 «Η απάντηση στο τι κάνει κάτι όμορφο ή άσχημο, δε βρίσκεται στις γραμμές, τα αντικείμενα, τα σχήματα, τις μορφές, το χώρο, τη σχεδίαση. Αυτό που έχει σημασία, είναι το τι αισθάνεται κανείς εκεί. Το αν αρέσει ή δεν αρέσει ένα τοπίο, ένας κήπος, ένα πάρκο, είτε ακόμη και μια πόλη, δεν εξαρτάται από τα δέντρα, το νερό, την αντίθεση, τα χρώματα, τις γραμμές, το σχεδιασμό, τη γεωμετρία και τα νεωτεριστικά κλισέ, αλλά από το τι αντιδράσεις αυτό προκαλεί. Αν κάποιος λοιπόν θέλει να σχεδιάσει έναν εξωτερικό χώρο, πρέπει να «κατασκευάσει» εμπειρίες. Αν θέλει να αξιολογήσει το τοπίο, πρέπει να ψάξει την απάντηση όχι στο τοπίο, αλλά σ' αυτό που το τοπίο σε κάνει να νιώθεις. Η ομορφιά δε βρίσκεται ούτε στο αντικείμενο, ούτε στο υποκείμενο. Βρίσκεται στο τι συμβαίνει μεταξύ τους». [ John Ormsbee Simonds, 1983, ρ.313] 3

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Eνα ερώτημά μου, από καιρό, ήταν κατά πόσο θα μπορούσε να εφαρμοστεί η επιστήμη της Αρχιτεκτονικής Τοπίου σε έναν μικρό Δήμο της Λάρισας, τον Αμπελώνα, που έχει μόλις 7000 κατοίκους. Επιλέχτηκε αυτή η περιοχή,γιατί είναι μια περιοχή που συνδέομαι ιδιαίτερα μαζί της, αφού διαμένω σ αυτή εδώ και μια δεκαπενταετία. Η καλή ιστορική γνώση της περιοχής, τα σύγχρονα πολεοδομικά δεδομένα και οι διάφορες ανάγκες των κατοίκων του δήμου μάς ώθησαν σ ένα σχεδιασμό του συγκεκριμένου χώρου που θα διακρίνεται για την ποιότητα, την αισθητική και τη λειτουργικότητα. Παράλληλα θα στοχεύει στην αειφόρο και βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής. Το αισθητικό κάλλος, η λειτουργικότητα και η αντοχή των υλικών που θα απαιτηθούν συνδυάζονται με το λιγότερο δυνατό κόστος. Η μελέτη συνοδεύεται τόσο από τον αναλυτικό οικονομικό προϋπολογισμό όσο και από το χρονοδιάγραμμα του GANTT. Είναι πολύ σημαντικό να σχεδιάζεις και μάλιστα ένα οικείο δημόσιο χώρο. Είναι, επίσης, κάτι το πολύ πρωτότυπο, αφού δεν έχει ξαναγίνει παρόμοια μελέτη από κάποιο επιστήμονα Αρχιτεκτονικής τοπίου. Πιστεύουμε πώς όταν υλοποιηθεί ο παραπάνω σχεδιασμός θα αποτελεί ένα από τα σημαντικά σημεία αναφοράς του Δήμου. Η Πτυχιακή αυτή εργασία έγινε σε συνεννόηση με τον καθηγητή κ. Νικόλαο Σπιτάλα, η εποπτεία και η επιμέλεια του οποίου, πέρα από την επιστημονική του εγκυρότητα, εξομάλυνε και τις τυχόν εγγενείς δυσκολίες που παρουσιάστηκαν στην εξέλιξη και την περάτωσή της. Σκοπός της Πτυχιακής αυτής εργασίας είναι η εφαρμογή των θεωρητικών εννοιών και των αρχών του επιστημονικού κλάδου της Αρχιτεκτονικής Τοπίου. Η σχεδίαση και ανάπλαση των επιλεγμένων υπό σχεδίαση δημόσιων χώρων, φρονούμε ότι συμβάλλει στην οικιστική εξέλιξη του Δήμου Αμπελώνα.. Εγκάρδιες ευχαριστίες οφείλω, πρωταρχικά, στον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Νικόλαο Σπιτάλα για την πολύτιμη επιστημονική συνεργασία του. Οφείλω επίσης ευχαριστίες στις καθηγήτριες Εβρενοπούλου Δέσποινα και Γουναροπούλου Δέσποινα. Τέλος θα ήταν βασική παράλειψή μου αν δεν ευχαριστούσα θερμά τον αντιδήμαρχο κ. Σπυρόπουλο Θεόδωρο, τον κ. Παπαϊωάννου Κωνσταντίνο και ιδιαίτερα τον αξιότιμο Δήμαρχο Αμπελώνα, κ. Αθανάσιο Χρυσοβέργη για την ολοπρόθυμη ενθάρρυνση και την άψογη εξυπηρέτησή του. Δράμα 2008 Ευαγγελία ΚΟΥΤΣΙΩΡΑ 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ...4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ....5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ....8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΕΝΝΟΙΩΝ ΚΑΙ ΟΡΩΝ 1.1 ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΠΙΟ α. ΤΟΠΙΟ, ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΙ ΤΟΠΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΠΙΟΥ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΠΙΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΠΙΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΠΙΟΥ ΑΞΙΑ ΤΟΠΙΟΥ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΟΠΙΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΑΣΧΟΛΟΥΝΤΑΙ ΜΕ ΤΟ ΤΟΠΙΟ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑ, ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΟΥ ΦΥ0ΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΤΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ ΤΟΠΙΟΥ Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ...19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΝΕΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ (ΔΗΜΟΣ ΑΜΠΕΛΩΝΑ) 2.1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΚΟΠΟΣ ΘΕΣΗ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΧΡΗΣΗ ΓΑΙΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΑΝΑΓΛΥΦΟ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΚΛΙΜΑ ΕΔΑΦΟΣ ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ ΧΛΩΡΙΔΑ ΠΑΝΙΔΑ 38 5

6 ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΦΑΣΗ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟ ΔΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ κ.λπ. ΧΩΡΟΙ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΚΙΝΗΣΗ ΗΛΙΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΝΕΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ.. 50 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ. 51 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΣΥΝΘΕΣΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 3.1 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΠΙΟΥ Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΟΙΚΙΣΜΟ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΠΑΡΚΑ ΔΕΝΔΡΟΣΤΟΙΧΙΕΣ ΧΛΟΟΤΑΠΗΤΑΣ ΙΔΕΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΗΣ ΙΔΕΑΣ ΣΧΕΔΙΟ ΦΥΤΕΥΣΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΧΕΔΙΟ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΧΕΔΙΟ ΑΡΔΕΥΣΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗ..138 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ KAI ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4.1 ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ GANTT. 144 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΜΑΚΕΤΑ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ CD ( ΕΡΓΑΣΙΑ - ΣΧΕΔΙΑ ΣΕ AutoCAD VIDEO)

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία αποτελεί μια ένδειξη μοντέλου ανάπλασης μιας αρχικά μικρής περιοχής, που με τα χρόνια έφτασε σε σημείο να συναγωνίζεται πολεοδομικά τις σύγχρονες μεγαλουπόλεις. Μ αυτή τη μελέτη επιδιώκεται η παρουσίαση πρότασης σχεδιασμού δημόσιων οικοδομικών τετραγώνων με βάση τις αρχές της Αρχιτεκτονικής Τοπίου. Για τα ιστορικά στοιχεία του Δήμου Αμπελώνα και της περιοχής χρησιμοποιήθηκαν δύο πολύτιμα και εξειδικευμένα βιβλία. Το πρώτο του Καλογιάννη Β., «Η Κοινότητα Αμπελώνος», Λάρισα, 1978 καθώς επίσης και τα πρακτικά του 1 ου Ιστορικού συνεδρίου του Δήμου Αμπελώνα που έγινε 5-6 Νοεμβρίου 1994, τα οποία εκδόθηκαν από τον Δήμο Αμπελώνα το 1995, με τον τίτλο: «Ο Αμπελώνας και η Ιστορία του». Μελέτες πρασίνου έχουν σημειωθεί στο Δήμο τα τελευταία χρόνια αποκλειστικά από Μηχανικούς. Μελέτες από πλευράς ειδικών Αρχιτεκτονικής Τοπίου δεν έχουν υπάρξει, γι αυτό και η παρούσα αντιμετωπίζεται από τους τοπικούς παράγοντες ως κάτι πρωτόγνωρο και εντυπωσιακό. Η συγκεκριμένη αυτή μελέτη χωρίζεται σε πέντε κεφάλαια. Αρχικά παρουσιάζονται οι ορισμοί που αφορούν το γενικότερο πλαίσιο του τοπίου ως αντικειμένου μελέτης αυτής της εργασίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύεται το φυσικό και δομημένο περιβάλλον της περιοχής. Στο τρίτο αναλύεται ο σχεδιασμός της γενικής οργάνωσης της περιοχής μελέτης. Ο προϋπολογισμός του σχεδίου αλλά και το χρονοδιάγραμμα του έργου αναλύονται στο τέταρτο κεφάλαιο. Στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζεται η μακέτα που έγινε για τον χώρο μελέτης. Βασικά ερωτήματα, όπως τα αμέσως παρακάτω, προσεγγίστηκαν στα πλαίσια της πτυχιακής αυτής εργασίας. Ποια τα προβλήματα και οι προοπτικές της εξέλιξης του οικισμού από παραδοσιακό σε σύγχρονο; Τι θα μπορούσε να προταθεί και να σχεδιαστεί ώστε να εξυπηρετεί σε μεγάλο βαθμό τις ανάγκες των κατοίκων του Δήμου που βρίσκεται κοντά στην περιοχή μελέτης; Ποιοι θα είναι οι χρήστες στην περιοχή; Ποιες είναι οι ανάγκες του κάθε χρήστη (ανάλογα με την ηλικία) και με πιο τρόπο θα μπορέσουν να καλυφθούν έτσι ώστε να δοθεί ένας πρώτιστος λειτουργικός χώρος; Τι φυτά θα ευδοκιμήσουν στην περιοχή; Τι συμβαίνει με το υπέδαφος του συγκεκριμένου τόπου και μέχρι πιο βάθος θα μπορέσει να γίνει χρήση του υπεδάφους του; 7

8 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Για την υλοποίηση αυτής της εργασίας χρησιμοποιήθηκαν διάφορα βιβλία σχετικά με την περιοχή μελέτης που είναι ο Αμπελώνας αλλά και σχετικά με την επιστήμη της Αρχιτεκτονικής Τοπίου. Για το είδος των χρήσεων στο χώρο συλλέχτηκαν στοιχεία από τις υπηρεσίες του Δήμου Αμπελώνα, αλλά και από τη δημοσκόπηση που διενεργήθηκε μέσω συνέντευξης στους κατοίκους του Δήμου, κοντά στην υπό διαμόρφωση περιοχή. Με τον τρόπο αυτό εντοπίστηκαν άμεσα οι πρακτικές και αισθητικές ανάγκες των κατοίκων της περιοχής. Για την ανάλυση των στοιχείων χρησιμοποιήθηκε ηλεκτρονικός υπολογιστής και διάφορα προγράμματα όπως Ecxel, Photoshop, και Power point. Το σχεδιαστικό μέρος έγινε με προγράμματα CAD, όπως το AutoCAD και τo Micro Station 95. Για την κατασκευή της μακέτας χρησιμοποιήθηκαν ειδικά υλικά, όπως μακετόχαρτα, μπαλζάς, ειδικοί μαρκαδόροι, πλαστικό χρώμα, κοπίδι, επιφάνεια κοπής, κόλα, μικροαποτύπωση πέρτας, άμμος, χαλίκι, επιφάνειες υλικών υπό κλίμακα (πλακάκια, κυβόλιθοι, χλοοτάπητας κ.ά.) 8

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΕΝΝΟΙΩΝ ΚΑΙ ΟΡΩΝ 1.1. ΟΡΙΣΜΟΙ Τοπίο (Landscape) Για το τι είναι τοπίο δεν υπάρχει ένας και μόνο απόλυτα ξεκαθαρισμένος ορισμός, Στον καθορισμό της έννοιας, είτε δίνεται έμφαση στα χαρακτηριστικά εκείνα του εξωτερικού περιβάλλοντος τα οποία μπορούν να γίνουν μόνο άμεσα οπτικά αντιληπτά, είτε το τοπίο θεωρείται ως κάτι περισσότερο, αφού εκτός από την καταγραφή των φανερών οπτικών ιδιοτήτων, δίνεται επίσης σημασία στα λιγότερο «απτά» χαρακτηριστικά του γενικότερου περιβάλλοντος, ως είναι π.χ. οι οσμές, οι ήχοι, ή τα συναισθήματα που προκαλούνται από την εμπειρία σε αυτό. Στη δεύτερη αυτή κατηγορία ορισμών, ίσως είναι προτιμότερο να χρησιμοποιείται ο όρος «ολικό τοπίο» (Wherrett, 1998). Αυτό που πάντως διαπιστώνεται, είναι ότι η έννοια δεν ορίζεται μονοσήμαντα και ούτε υπάρχει ομοφωνία από όλους για το τι επακριβώς καλείται να περιγράψει. Ο όρος «τοπίο» αρχικά χρησιμοποιήθηκε στη γεωγραφία δηλώνοντας την περιοχή ή μία μεγάλη γεωγραφική έκταση. Ο Saufer (από Bourassa, 1991, p. 2) ορίζει τη γεωγραφία ως τη «μορφολογία του τοπίου» και εννοεί το τοπίο ως «περιοχή δομημένη από καθορισμένη σύνθεση φυσικών και πολιτιστικών μορφών». Ο Appleton (1980, p. 14) θεωρεί ότι το τοπίο δεν είναι συνώνυμη έννοια με το περιβάλλον, αλλά είναι το περιβάλλον που γίνεται αντιληπτό, και ιδιαίτερα οπτικά αντιληπτό. Παρόμοιοι ορισμοί δίνονται και από τους Tuan (1990, ρ. 113) και Lucas (1991, ρ. 4) σύμφωνα με τον οποίους, ως τοπίο ορίζεται το περιβάλλον που καθίσταται αντιληπτό μέσω της οπτικής προοπτικής και από ένα συγκεκριμένο σημείο παρατήρησης. Σύμφωνα με ένα περισσότερο συγκεκριμενοποιημένο ορισμό, το τοπίο εστιάζεται αποκλειστικά στις οπτικές ιδιότητες των χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος. Τα χαρακτηριστικά αυτά περιλαμβάνουν φυσικά ή τεχνητά στοιχεία, βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες, που μπορούν να αναγνωριστούν μόνο οπτικά. Για το λόγο αυτό, οι μη ορατές βιολογικές λειτουργίες, οι πολιτιστικές και ιστορικές αξίες, η αξία αναψυχής και ψυχαγωγίας, το εύρος των ήχων και οσμών δεν περιλαμβάνονται στον ορισμό της ποιότητας του τοπίου. Αυτό σε καμία όμως περίπτωση δε σημαίνει ότι οι μη οπτικές ιδιότητες του τοπίου δεν είναι σημαντικοί παράγοντες. Τα χαρακτηριστικά αυτά έχουν ιδιαίτερη σημασία, πρέπει όμως να εκτιμώνται ξεχωριστά από το τοπίο αυτό καθαυτό, ώστε να διαπιστωθεί η σημασία, το νόημα και η αξία που προσδίδουν οι άνθρωποι σε αυτό (Daniel & Vining, 1983, ρ. 41). Η έννοια του τοπίου στην ελληνική γλώσσα είναι περισσότερο συνδεδεμένη με την αισθητική και σπάνια δηλώνει απλώς ένα χώρο του οποίου τα χαρακτηριστικά μπορούν να αναγνωριστούν μόνο οπτικά. Κατά τον Μπαμπινιώτη (1998, σ. 1798), τοπίο είναι ένας υπαίθριος, συνήθως φυσικός χώρος ως προς τα ιδιαίτερα εκείνα χαρακτηριστικά του, που τον καθιστούν αντικείμενο αισθητικής απόλαυσης από τον άνθρωπο ο οποίος μπορεί να το θαυμάσει, να το ατενίσει κ.λπ.. Σύμφωνα επίσης με το Γεωργοπαπαδάκο (1993, σ. 550), ως τοπίο ορίζεται η τοποθεσία με κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που κινεί το αισθητικό ενδιαφέρον. 9

10 Η αρχιτεκτονική του τοπίου (Χατζηστάθης & Ισπικούδης, 1992, σ. 91) ορίζει ως τοπίο το σύνολο των χαρακτηριστικών στοιχείων που διακρίνουν μια συγκεκριμένη περιοχή της γήινης, επιφάνειας από άλλες περιοχές, όπως αυτή φαίνεται σε ένα οπτικό πεδίο. Τα χαρακτηριστικά αυτά στοιχεία είναι αποτέλεσμα όχι μόνο φυσικών παραγόντων όπως είναι π.χ. το τοπογραφικό ανάγλυφο, τα νερά, η βλάστηση και τα ζώα, αλλά και της ανθρώπινης παρουσίας και χρήσης της γης όπως είναι π.χ. οι δρόμοι, οι οικισμοί, τα μνημεία κ.λπ.. Κατά παρόμοιο τρόπο σύμφωνα με το Ντάφη (1999, σ. 4), τοπίο εννοείται το οπτικό αποτέλεσμα ως προς τον ορίζοντα, του συνδυασμού της μορφολογικής διαμόρφωσης του εδάφους, του μωσαϊκού των οικοσυστημάτων και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων (οικισμών, αγρών κ.λπ.) α. Τοπίο, Περιβάλλον, Περιοχή και Τόπος (Landscape, Environment, Site, Place ) Οι παραπάνω έννοιες αν και σε αρκετές περιπτώσεις χρησιμοποιούνται ως συνώνυμες, εντούτοις, το ακριβές τους περιεχόμενο δεν είναι το ίδιο. Ο όρος περιβάλλον είναι πολύ γενικός και περιλαμβάνει χαρακτηριστικά τα οποία δεν εξυπακούεται ότι καθίστανται σε κάθε περίπτωση άμεσα αντιληπτά. Στο περιβάλλον περιλαμβάνονται τα φυσικά, βιοτικά, ιστορικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής, είτε αυτά γίνονται αντιληπτά είτε όχι. Όταν για παράδειγμα κάποιος λέει: «Τι ωραίο περιβάλλον!» ή «Νιώθω άνετα σ' αυτό το περιβάλλον», προφανώς εννοεί το αποτέλεσμα της αντίληψης του από πολύ περισσότερα χαρακτηριστικά από ότι μόνο από τις οπτικές ιδιότητες του εξωτερικού χώρου. Η έννοια της περιοχής έχει περισσότερο γεωγραφικό νόημα και επικεντρώνεται σε καθορισμένα φυσικογεωγραφικά όρια που διαφοροποιούν μία συγκεκριμένη έκταση από κάποια άλλη. Πολύ ευκολότερα κάποιος θα μπορούσε να κάνει λόγο για αισθητική του τοπίου, παρά για αισθητική της περιοχής, η οποία περιέχει εξ' ορισμού την έννοια της συνοριοποίησης. Επίσης, το τοπίο δε συμπίπτει με την έννοια του τόπου, αν και στην ελληνική γλώσσα το τοπίο ετυμολογικά είναι υποκοριστικό του αρχαίου «τόπος» (Γεωργοπαπαδάκος, 1993, σ. 550). Η έννοια του τόπου εστιάζεται σε μία περισσότερο κτητική ιδιότητα και εμπεριέχει σαφή αίσθηση ιστορικότητας και συμβολικού δεσμού. Ο τόπος καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις αξίες που προσδίδουν σε αυτόν οι άνθρωποι οι οποίοι ζουν ή ανατράφηκαν στη συγκεκριμένη περιοχή (Τuan, 1990, ρ. 93). Οι αξίες αυτές που μπορεί εκτός από την αισθητική, να είναι πολιτιστικές, ιστορικές, ή θρησκευτικές, δεν είναι άμεσα αντιληπτές σε κάποιον που επισκέπτεται για πρώτη φορά το συγκεκριμένο τοπίο ή έχει ελάχιστη εμπειρία σε αυτό Αρχιτεκτονική Τοπίου (Landscape architecture) Αρχιτεκτονική Τοπίου είναι η επιστήμη και η τέχνη που διαμορφώνει χώρο, σχεδιάζει στο και για το τοπίο. Αποτελεί συνειδητή επέμβαση στο χώρο και λαμβάνει υπόψη τους οικολογικούς, λειτουργικούς και αισθητικούς παραμέτρους της περιοχής. Ο Αρχιτέκτονας τοπίου αποτελεί επάγγελμα πολυδιάστατο, στο οποίο υπεισέρχονται γνώσεις από πολλές επιστήμες (αρχιτεκτονική, γεωλογία, τοπογραφία κ.α.). Πιο συγκεκριμένα, Αρχιτεκτονική Τοπίου είναι η τέχνη και η επιστήμη, η οποία οφείλει να δημιουργεί και να διατηρεί την αισθητική μέσα στους χώρους τους οποίους ζούμε και κινούμαστε και μας παρέχει δυνατότητες απόδρασης και αναψυχής από το κλειστό περιβάλλον στο οποίο ζούμε. 10

11 Μέχρι το 1850 ήταν γνωστή ως Αρχιτεκτονική κήπων ή κηποτεχνία. Ο όρος Αρχιτεκτονική Τοπίου χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Gildert Laing Meason το 1828 αλλά αναφερόταν περισσότερο στην τέχνη της καλαισθησίας των κτιρίων και στην προσαρμογή τους στο φυσικό περιβάλλον. Το 1858 για πρώτη φορά ο Frederick Law Olmsted και ο Calvert Vaux συμμετείχαν και κέρδισαν τον διαγωνισμό για τον σχεδιασμό του Central Park της Νέας Υόρκης αυτοαποκαλούμενοι ως Landscape Architects. Από τότε λοιπόν ο όρος απέκτησε την σημερινή του ερμηνεία και ο Frederick Law Olmsted θεωρείται ο πατέρας της Αρχιτεκτονικής τοπίου. Σήμερα οι Αρχιτέκτονες τοπίου έχουν εκτείνει τις δραστηριότητες τους στους δημόσιους χώρους εμπλέκοντας τα Τοπία με την Αρχιτεκτονική συμπεριλαμβάνοντας στον χώρο δράσης τους σχεδιασμό πόλεων, συγκοινωνιακές και κυκλοφοριακές μελέτες, σχεδιασμό κήπων και πάρκων, δασοπονία, γεωπονία, καθώς και εξόρυξη μεταλλευμάτων, αποκατάσταση υποβαθμισμένων τοπίων. Η Αρχιτεκτονική Τοπίου είναι πλέον αναγνωρισμένο επάγγελμα και εκπροσωπείται από την IFLA την Διεθνή Ομοσπονδία Αρχιτεκτόνων Τοπίου. Η Αρχιτεκτονική του Τοπίου ως επιστήμη σχετίζεται πιο πολύ με την σχεδιασμό στο τοπίο σε έργα μεγάλης κλίμακας ενώ εύκολα επικεντρώνεται σε έργα μικρότερης έκτασης τα οποία σίγουρα αποτελούν σημείο επιστημονικής έλξης και έρευνας, ώστε να τους αποδοθεί το μέγιστο δυνατό και άρτιο αποτέλεσμα. Όπως όλοι, έτσι και οι Έλληνες Αρχιτέκτονες Τοπίου δραστηριοποιούνται σε μια διαρκή μεταβαλλόμενη αγορά, όπου η αέναη εξέλιξη των τεχνολογιών, και οι αυξανόμενες ανάγκες, απαιτούν έργα άρτια σχεδιασμένα, ώστε το αποτέλεσμα να αυξάνει την δυναμική του τοπίου, να δημιουργεί περιβάλλον υψηλής αισθητικής, εναρμονισμένο στις σύγχρονες απαιτήσεις και φυσικά στο ευρύτερο τοπίο. Μέχρι τώρα, με σκληρή δουλειά καταφέρνουν να στέκονται επάξια στις προκλήσεις αυτές, χωρίς όμως, αυτό να δημιουργεί αγρανάπαυση αλλά αντιθέτως μας κρατά σε εγρήγορση και αφύπνιση για κάθε νέα τεχνολογία που προσφέρεται στις εφαρμογές αυτές. Σχεδιάζοντας στο χώρο με γνώμονα αφ ενός την προστασία του περιβάλλοντος και αφ ετέρου την λειτουργικότητα και την αξιοποίηση όλης της έκτασης, μια μελέτη Αρχιτεκτονικής Τοπίου αποσκοπεί στην αισθητική αναβάθμιση του τοπίου και την εναρμόνιση των κτιριακών κατασκευών αναδεικνύοντας τα αρχιτεκτονικά τους στοιχεία. Ο Αρχιτέκτονας Τοπίου δεν εισβάλει ούτε παρεμποδίζει το έργο του Αρχιτέκτονα Μηχανικού, αντίθετα σε συνεργασία εναρμονίζουν αρχιτεκτονικά το εξωτερικό περιβάλλον με τα χαρακτηριστικά και την προσωπικότητα που προσδίδει ο Αρχιτέκτονας Μηχανικός στα κτήρια που σχεδιάζει. Αν και ρίζες της Αρχιτεκτονικής του Τοπίου υπάρχουν από την αρχαία Ελλάδα, δείγμα των οργανωμένων κοινωνιών και του εξελιγμένου πολιτισμού, σήμερα η Αρχιτεκτονική Τοπίου γνωρίζει ανάπτυξη και ευρεία εφαρμογή κυρίως σε Ευρώπη, Αμερική και Ασία-Ιαπωνία από λαούς που δίνουν βαρύνουσα σημασία στο περιβάλλον, που ζουν δημιουργώντας αισθητικά καλαίσθητους, λειτουργικούς και χρηστικούς εξωτερικούς χώρους που δένουν αρμονικά το φυσικό περιβάλλον και τις ανθρώπινες κατασκευές. Στο εξωτερικό όπου η Αρχιτεκτονική Τοπίου έχει ευρεία εφαρμογή ο Αρχιτέκτονας Τοπίου εμπλέκεται από τον αρχικό σχεδιασμό οικισμών και πόλεων αξιοποιώντας τα φυσικά χαρακτηριστικά του τοπίου (γεωφυσικά και περιβαλλοντικά δεδομένα), μέχρι και το σχεδιασμό και την κατασκευή αστικών και περιαστικών χώρων αναψυχής και πρασίνου. Τέλος η ειδικότητα αυτή καλύπτει και τα μικρότερα έργα πρασίνου από μέσης έκτασης πάρκα μέχρι και περιβάλλοντες χώρους κτιρίων. Ο συνδυασμός των γνώσεων της γεωπονίας, της ανθοκομίας και του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού δίνουν στον Αρχιτέκτονα Τοπίου τη δυνατότητα να μπορεί να διακρίνει την δυναμικές ανάπτυξης του τοπίου που μελετά, καταφέρνοντας μοναδικό συνδυασμό του φυτικού υλικού περιλαμβάνοντας σε αυτό αρχιτεκτονικά στοιχεία, με τις ανθρώπινες κατασκευές. Το αποτέλεσμα θα πρέπει να είναι η συνέχεια του ευρύτερου περιβάλλοντος, είτε του απόλυτα φυσικού είτε του 11

12 μερικώς διαμορφωμένου, λαμβάνοντας υπόψη προδιαγραφές και κανονισμούς για την προστασία του περιβάλλοντος. Στην Ελλάδα όπου επικρατεί το τυπικό Μεσογειακό κλίμα οι δυνατότητες αυξάνουν λόγω του ότι η ελληνική βλάστηση περιλαμβάνει μια ευρύτατη γκάμα φυτών με υψηλή καλλωπιστική αξία, ενώ οι επικρατούσες κλιματολογικές συνθήκες παρουσιάζουν μια μεγάλη ποικιλία κλιματικών τύπων. Αυτό οφείλεται στην τοπογραφική διαμόρφωση της χώρας που έχει μεγάλες υψομετρικές διαφορές εξαιτίας των μεγάλων οροσειρών κατά μήκος της κεντρικής χώρας καθώς και σε άλλους ορεινούς όγκους αλλά και στην εναλλαγή ξηράς και θάλασσας. Έτσι από το ξηρό κλίμα της Αττικής και γενικά της Ανατολικής Ελλάδας μεταπίπτουμε στο υγρό της Βόρειας και Δυτικής Ελλάδας. Τέτοιες κλιματικές διαφορές συναντώνται ακόμη και σε τόπους που βρίσκονται σε μικρή απόσταση μεταξύ τους, πράγμα που παρουσιάζεται σε ελάχιστες χώρες ανά τον κόσμο. Τα παραπάνω αποτελούν στοιχεία μελέτης για τον Αρχιτέκτονα Τοπίου ώστε το παραγόμενο έργο να περιλαμβάνει πέρα από τα αισθητικά σημεία και διαχρονικότητα στις επικρατούσες κλιματικές συνθήκες της περιοχής (μικροκλίμα). Τέλος, ο μελετητής εκμεταλλευόμενος τα φυσικά χαρακτηριστικά (γεωμορφολογία, μικροκλίμα, οδικούς άξονες και άλλα στοιχεία που μπορούν να επηρεάσουν την περιοχή μελέτης) μπορεί να δημιουργήσει συγκεκριμένες συνθήκες, σε επιλεγμένα από αυτόν σημεία, αποκτώντας ρυθμιστικό ρόλο όσον αφορά το μικροκλίμα και την ποιότητα του περιβάλλοντος χώρου, παρέχοντας ταυτόχρονα την δυνατότητα στους ανθρώπους να ζουν και να κινούνται σε αυτούς του χώρους με άνεση, ερχόμενοι σε άμεση επαφή με τη φύση. Ειδικά σε περιοχές με έντονο το αστικό στοιχείο και μεγάλη συγκέντρωση πληθυσμού σε μεγάλα και πυκνοδομημένα αστικά κέντρα όπως συμβαίνει στην Ελλάδα η ανάγκη για επαφή με την φύση αυξάνει, και θα πρέπει όλοι να αναλογιστούμε τις ευθύνες που υπάρχουν και να δώσουμε στο τομέα του πρασίνου την πρέπουσα σημασία και αξία που του αρμόζει δημιουργώντας όχι απλά πράσινους χώρους αλλά νέους, καλαίσθητους, υψηλής αισθητικής και αξίας, εναρμονισμένους στο τρόπο και ρυθμό ζωής μας, χώρους αναψυχής τόσο δημόσιους όσο και ιδιωτικούς. Την επιστήμη της Αρχιτεκτονικής Τοπίου διέπουν τρεις βασικές αρχές Αρχές και κανόνες της Αρχιτεκτονικής τοπίου. Αρχιτεκτονική του τοπίου είναι η τέχνη και η επιστήμη του σχεδιασμού και της οργάνωσης των χρήσεων γης με τέτοιο τρόπο, ώστε οι οπτικές του επιδράσεις να διατηρήσουν ή να αναβαθμίσουν την ψυχολογική διάθεση του ανθρώπου. Είναι δηλαδή, η "Αρχιτεκτονική τοπίου" η τέχνη και η επιστήμη που μελετά, αξιολογεί και αναλύει φυσικούς, οικολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες, ασχολείται με την προγραμματισμένη και ορθολογική σχεδίαση εξωτερικών χώρων κάθε μεγέθους συνδυάζοντας ταυτόχρονα τη λειτουργικότητα με την αισθητική για την καλύτερη χρησιμοποίηση τους από τον άνθρωπο (Κανταρτζής - Τσαλικίδης 1978). Λειτουργικότητα - Αισθητική Χρήση Κατά άλλους, η Αρχιτεκτονική του τοπίου ασχολείται με τη συντήρηση της γης, την ανάπτυξη περιοχών για διάφορες χρήσεις, την ευαίσθητη τοποθέτηση κτισμάτων μέσα στο 12

13 χώρο και τη γενικότερη επίτευξη της αισθητικής τάξης, που ως σκοπό έχει την καλύτερη δυνατή σχέση μεταξύ του ανθρώπου και του περιβάλλοντος στο οποίο αυτός ζει. Είναι δηλαδή, η ικανότητα όχι μόνο της αλλαγής του φυσικού σκηνικού αλλά και της όλης μορφής του περιβάλλοντος είτε αυτό είναι ένα περιαστικό δάσος είτε το κέντρο της πόλης ή ένα τεράστιο οικιστικό συγκρότημα. Για να επιτευχθεί αυτό, ο σχεδιαστής - αρχιτέκτων τοπίου- πρέπει να κάνει κάτι περισσότερο από το να τοποθετήσει μερικά φυτά γύρω από κάποιο κτίριο. Πρέπει να ασχοληθεί με ολόκληρο το κτίριο και τον περιβάλλοντα χώρο, προσπαθώντας να δημιουργήσει ένα σχέδιο που το χαρακτηρίζει η λειτουργικότητα με διάφορες κατασκευές (δρόμοι, πεζόδρομοι, χώροι στάθμευσης οχημάτων κλπ.). Το σχέδιο αυτό θα πλαισιωθεί από στοιχεία που θα διευκολύνουν, θα επεκτείνουν ή θα τονίσουν το χαρακτήρα της περιοχής και του κτιρίου, όπως χώροι πράσινου με ποικιλία καλλωπιστικών δένδρων, θάμνων, λουλουδιών, τη χρήση του νερού σε διάφορες μορφές, τις συνθήκες φωτισμού, τα καθιστικά κλπ. Με τον τρόπο αυτό πετυχαίνουμε την άριστη χρήση του κτιρίου αλλά και του περιβάλλοντος χώρου. H Αρχιτεκτονική του τοπίου είναι μια συνθετική επιστήμη, η οποία παίρνει τις πληροφορίες της από πολλούς και πολυδιάστατους χώρους του φυσικού, κοινωνικού και οικονομικού χώρου. Τις πληροφορίες αυτές επεξεργάζεται και φροντίζει να τις αποδώσει στο χώρο είτε σχεδιαστικά είτε λειτουργικά και αισθητικά, μέσα από τις αρχές και τα αξιώματα που τη διέπουν. Σε έργα μεγάλης κλίμακας ο αρχιτέκτων τοπίου συνεργάζεται με άλλους επαγγελματίες διαφόρων ειδικοτήτων (π.χ. πολεοδόμοι, αρχιτέκτονες, μηχανικοί, τοπογράφοι, οικολόγοι, γεωτεχνικοί, κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι κλπ.) για την επιτυχία του έργου. Η Αρχιτεκτονική του τοπίου είναι μια εξελισσόμενη επιστήμη που θα συμβάλλει στη λύση παρόντων και μελλοντικών αναγκών που δημιουργούνται από την αύξηση του πληθυσμού σε αστικά κέντρα, την ανύψωση του βιοτικού επιπέδου, τις λιγότερες ώρες εργασίας, τον περισσότερο χρόνο για αναψυχή, τη μεγαλύτερη ευκολία μετακίνησης κλπ. Βασική αναφορά της αρχιτεκτονικής του τοπίου (Κασσιός 1985) είναι ο χώρος και μαζί του ό,τι βρίσκεται πάνω ή μέσα σ' αυτόν. Το τοπίο όπως αναφέραμε προηγούμενα μπορεί να είναι φυσικό ή ανθρωπογενές με στοιχεία στατικά (κτίρια, κατασκευές κλπ.) ή δυναμικά (βλάστηση, νερό, πανίδα κλπ.). Η παρατήρηση γίνεται πάνω σε ορισμένα χαρακτηριστικά του χώρου που όταν απομονωθούν δίνουν τη δυνατότητα μελέτης και την ευχέρεια αναπαραγωγής ή διαχείρισης τους. Πριν από τη λήψη οποιονδήποτε μέτρων - ενεργειών πάνω στο τοπίο πρέπει αυτό, προηγουμένως, να περιγραφεί και να μελετηθεί λεπτομερώς. Το τοπίο και το περιβάλλον που ζούμε είναι ένας άλλος πρόσθετος πόρος που αν θελήσουμε να του δώσουμε οικονομική διάσταση ή διαχειριστική οντότητα θα τον ονομάσουμε "οπτικό πόρο". Κατά αντιστοιχία στο χώρο εργασίας μας και μελέτης που είναι το περιβάλλον θα θεωρήσουμε το τοπίο ως "φυσικό (δασικό) οπτικό πόρο". Για να διαχειριστούμε όμως τους φυσικούς (δασικούς) οπτικούς πόρους θα πρέπει πρώτα να διακρίνουμε και εντοπίσουμε τα χαρακτηριστικά εκείνα στοιχεία που παρουσιάζονται στο φυσικό τοπίο ώστε να είμαστε σε θέση να τα απογράψουμε, να τα αναλύσουμε και να τα αναπαραγάγουμε ή καλύτερα να τα διαχειριστούμε Εκτίμηση Τοπίου (Landscape appreciation) Είναι ένας γενικός όρος που περιλαμβάνει την παρατήρηση, περιγραφή και ανάλυση του τοπίου. Η εκτίμηση αναφέρεται στον καθορισμό της ποιότητας του αντικειμένου μέσα από τη σύγκριση του με συγκεκριμένα πρότυπα ή κριτήρια τα οποία τίθενται από κυβερνητικούς φορείς ή 13

14 έγκυρα και κοινά αποδεκτά επιστημονικά κριτήρια (Zube, 1980, ρ. 3). Η εκτίμηση του τοπίου είναι διαδικασία που εφαρμόζεται από σχεδιαστές, αρχιτέκτονες τοπίου και γενικά ειδικευμένους στη συγκεκριμένη κατεύθυνση επιστήμονες, σαν ένα μέσο που βοηθά στη λήψη αποφάσεων (Ε.Κ.Β.Υ., 1995, σ. 26) Αξιολόγηση Τοπίου (Lanscape evaluation) Η αξιολόγηση έχει περισσότερο υποκειμενικό χαρακτήρα. Περιλαμβάνει το γενικότερο πλαίσιο των αντιλήψεων, εμπειριών, συναισθημάτων και προτιμήσεων των ατόμων σχετικά με την αξία που προσδίδουν στο τοπίο (Zube, 1980, ρ. 3, Hampe & Νοe, 1983, ρ. 240). Είναι δηλαδή οι υποκειμενικές εκτιμήσεις των παρατηρητών, μέσω της απόδοσης νοήματος στο αντικείμενο (Rusell & Snodgrass, 1991, ρ. 249) Αντικειμενικότητα - Αντικειμενικά Κριτήρια (Objectivity) Η αντικειμενικότητα αναφέρεται στο αντικείμενο το οποίο εκτιμάται (Alexander, 1993, ρ. 66 Γεωργοπαπαδάκος, 1993, σ. 70), στο τοπίο δηλαδή στη συγκεκριμένη περίπτωση. Αντικειμενικά κριτήρια είναι εκείνα που αφορούν αμερόληπτα και εξωτερικά από τον παρατηρητή χαρακτηριστικά, που δεν επηρεάζονται και δε «χρωματίζονται» από την υποκειμενική κρίση ή τα συναισθήματα του αξιολογητή. Σε αντίθεση πάντως με άλλα πεδία έρευνας, σε ότι αφορά ειδικά το τοπίο, αρκετά από τα προτεινόμενα αντικειμενικά κριτήρια ποιότητας έχουν υποκειμενικά εφαρμόσιμο χαρακτήρα (Zube, 1980, ρ. 8) Υποκειμενικότητα - Υποκειμενικά Κριτήρια (Subjectivity) Αναφέρεται στο υποκείμενο το οποίο αξιολογεί το τοπίο (Alexander 1993, ρ. 66 Γεωργοπαπαδάκος, 1993, σ. 582). Τα υποκειμενικά κριτήρια είναι καθαρά θέμα προσωπικών αντιλήψεων, απόψεων, εμπειριών, συναισθημάτων και στάσεων των ατόμων απέναντι στο υπό αξιολόγηση αντικείμενο Ποιότητα Τοπίου (Landscape quality) Ο όρος «ποιότητα τοπίου» εμπεριέχει μία σαφή χροιά αντικειμενικότητας. Γενικά, ως ποιότητα μπορεί να οριστεί ο βαθμός υπεροχής ή κατωτερότητας του εκτιμώμενου αντικειμένου σε σύγκριση με 14

15 ορισμένα πρότυπα (Daniel & Vining, 1983, ρ. 42). Η ποιότητα του τοπίου προσδιορίζεται από ένα μεγάλο εύρος μεταβλητών που μπορεί να είναι περιβαλλοντικές, οικολογικές, κοινωνικές, πολιτισμικές, ή ψυχολογικές Αξία Τοπίου (Landscape value) Η αξία του τοπίου είναι έννοια με περισσότερο υποκειμενικό χαρακτήρα και αποτελεί περισσότερο δόκιμο όρο σε ό,τι αφορά τις προτιμήσεις των ατόμων. Η αξία του τοπίου σχετίζεται με το νόημα που εισπράττει ο κάθε άνθρωπος από αυτό (Zube, 1976, ρ. 90, 1984, ρ. 106). Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Knopf (1991, ρ. 786): «Η αξία του τοπίου δεν έχει σχέση με τα δέντρα, το νερό, τις μορφές ή τα κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη στον καθορισμό της ποιότητας. Η αξία που έχει το τοπίο για τους ανθρώπους, είναι το νόημα και ο συμβολισμός που προέρχεται από τα χαρακτηριστικά αυτά» Αισθητική (Esthetics) Ο όρος προέρχεται από το ελληνικό ρήμα αισθάνομαι, που σημαίνει αντιλαμβάνομαι διαμέσου των αισθήσεων και του νου (Averill et al., 1998, ρ. 165). Τελικά ο όρος επιβλήθηκε με τη σημασία «γνώση του ωραίου, η οποία θεμελιώνεται πάνω στην αντίληψη» (Χριστοδουλίδης, 1989, σ. 156). Πράγματι, η αισθητική θεμελιώνεται πάνω στην αντίληψη, η παράμετρος της «γνώσης του ωραίου», ειδικά στην περίπτωση του τοπίου, αποδεικνύεται εντυπωσιακά λανθασμένη. Το τοπίο είναι σίγουρα αντικείμενο αισθητικής (Γεωργούλης, 1964, Bourassa, 1991, Thompson, 1995), διαφοροποιείται όμως σε μεγάλο βαθμό από ότι η αισθητική σε άλλους τομείς. Ειδικότερα δε, η αισθητική του τοπίου χαρακτηρίζεται από τρία βασικά σημεία: α) Το πόσο «όμορφο είναι ένα τοπίο ( και όχι μόνο), είναι ικανή, όχι όμως αναγκαία συνθήκη στην αισθητική του. Ακόμη περισσότερο, οι άνθρωποι δεν επιλέγουν πάντα το κοινώς λεγόμενο «ωραίο» (Rusell & Snodgrass, 1991, ρ. 254). Έτσι λοιπόν, η αισθητική είναι το τελικό αποτέλεσμα όχι μόνο του βαθμού ευχαρίστησης (ηδονικού τόνου), αλλά και του επιπέδου διέγερσης (έντασης και κινητοποίησης της προσοχής) που προκαλεί το αντικείμενο στο άτομο. Ορισμένες φορές κυριαρχεί ο ένας παράγοντας, ορισμένες ο άλλος. β) Η αισθητική, και ειδικά στην αξιολόγηση του τοπίου (Bourassa, 1991, ρ. 19) δεν είναι μία «μη βιολογική» ανάγκη (Young, 1991, σ. 309). Μόνο και μόνο το γεγονός ότι αφετηρία της αισθητικής κρίσης είναι η αντίληψη η οποία κατευθύνεται σε μεγάλο μέρος από τους σκοπούς και τα κίνητρα του ατόμου (S. Kaplan, 1979, ρ. 242, Ηαmpe & Νοe, 1983, ρ. 240) είναι επαρκής λόγος για να προσδοθεί στην αισθητική η παράμετρος της «ανάδυσης νοήματος» από το αξιολογούμενο αντικείμενο. γ) Η αισθητική δεν αφορά μόνο τη γνώση, αλλά και το συναίσθημα. Ο περιορισμός της στα σύνορα της «γνώσης του ωραίου» και η εμμονή κυρίως των κριτικών τέχνης και των ειδημόνων στο ότι η αισθητική «μαθαίνεται», έχει λανθασμένα αποδώσει μόνο ένα μέρος του νοήματος. Το συναίσθημα όχι μόνο επηρεάζει, αλλά μάλλον προηγείται της γνωστικής διαδικασίας και πιθανότατα είναι καταλυτικότερος παράγοντας στις προτιμήσεις για το τοπίο. 15