φμφωνα με τον Παγκόςμιο Οργανιςμό Τγείασ το πιο ςθμαντικό πρόβλθμα Τγείασ ς ολόκλθρο τον κόςμο από το οποίο προζρχονται και οι περιςςότεροι κάνατοι,

Transcript

1 Δρ. Ι. Δετοράκησ

2 φμφωνα με τον Παγκόςμιο Οργανιςμό Τγείασ το πιο ςθμαντικό πρόβλθμα Τγείασ ς ολόκλθρο τον κόςμο από το οποίο προζρχονται και οι περιςςότεροι κάνατοι, δεν είναι οφτε το AIDS, οφτε θ πείνα ςτθν Αφρικι. Είναι το τςιγάρο 5 ςτουσ 100 κανάτουσ ςτο κόςμο ζχουν ςχζςθ με τον καπνό. τθν Ευρϊπθ και ςτισ ΗΠΑ το 29% του ςυνόλου των κανάτων ενθλίκων οφείλεται ςτο κάπνιςμα. τθ χϊρα μασ το ποςοςτό είναι 10%.

3 Είναι κλιβερό το γεγονόσ ότι ζωσ το 2025 κα ζχουν πεκάνει άνκρωποι με αιτία το κάπνιςμα, και ζνα μεγάλο μζροσ αυτϊν, κα είναι νζοι άνκρωποι. Τπολογίηεται ότι οι καπνιςτζσ ςε όλο τον κόςμο είναι άνκρωποι και από αυτοφσ πεκαίνουν το χρόνο ( τθν θμζρα) εξ αιτίασ του καπνίςματοσ.

4 Αυτό ςθμαίνει ότι οι άνκρωποι αυτοί είναι κατά ζτοσ 10 φορζσ περιςςότεροι από τα κφματα των τροχαίων ατυχθμάτων, 150 φορζσ περιςςότεροι από τα κφματα των ναρκωτικϊν και 300 φορζσ περιςςότεροι από τουσ κανάτουσ που αναφζρονται με αιτιολογία του AIDS.

5 Κάκε χρόνο εξ αιτίασ του καπνίςματοσ ςτθν Ευρϊπθ πεκαίνουν άτομα. Η Ελλάδα ςυνεχίηει να ζχει το κλιβερό προνόμιο να είναι πρϊτθ ςε καπνιςτζσ ςε όλθ τθν Ευρϊπθ και Σρίτθ ςτον κόςμο μετά τθν Κφπρο και τθν Κοφβα. Σο 43% του ελλθνικοφ πλθκυςμοφ καπνίηει, γεγονόσ που κοςτίηει κανάτουσ το χρόνο. Απ αυτοφσ κάνατοι ανδρϊν και 500 κάνατοι γυναικϊν οφείλονται ςτον καρκίνο του πνεφμονα. Κάκε τςιγάρο που καπνίηουμε αφαιρεί 5 ½ από τθ ηωι μασ. Κάκε δζκα (10) δευτερόλεπτα ζνασ άνκρωποσ πεκαίνει ςτθ γθ εξ αιτίασ του καπνίςματοσ.

6 Η ςυχνότθτα ςτουσ ενιλικεσ Η ςυχνότθτα καπνίςματοσ ςτισ νεότερεσ θλικίεσ είναι πολφ υψθλι. ε αρκετζσ χϊρεσ, ο μζςοσ όροσ θλικίασ που ξεκινάει κάποιοσ το κάπνιςμα είναι τα 15 ζτθ. Όταν καπνίηουν και οι 2 γονείσ καπνίηει το 80% των παιδιϊν. Όταν καπνίηει ο ζνασ γονιόσ 50% των παιδιϊν καπνίηουν.

7 Συχνότθτα ςτισ γυναίκεσ Οι ςθμερινζσ γυναίκεσ αρχίηουν να καπνίηουν ςε πολφ μικρι θλικία με αποτζλεςμα να αυξάνεται θ πικανότθτα εμφάνιςθσ αςκενειϊν που ςχετίηονται με το κάπνιςμα. Από το θ ςυχνότθτα κανάτων ςτισ γυναίκεσ από καρκίνο του πνεφμονοσ αυξικθκε κατά 400% ξεπερνϊντασ και το καρκίνο του μαςτοφ (1 θ αιτία κανάτου από καρκίνο ςτισ γυναίκεσ).

8 Ιςτορικι Αναδρομι του Καπνοφ Κολόμβοσ 1492 Δυτικϋσ Ινδύεσ Ξερϊ φύλλα Κοκιμπα Κύλινδρα Σαμπάκο Ιεραπόςτολοσ Ρομάνο Πάνε Αντρέ Σιβέ από την Βραζιλύα ςτην Γαλλύα ςτα 1566 Zan Nico Nicot ντε Βαλμαιν (1570) 1610 το κϊπνιςμα ϋγινε απολαυςτικό ςυνόθεια

9 Μζτρα κατά του καπνίςματοσ Ιϊκωβοσ 6 οσ (Βαςιλιϊσ κωτύασ) αποκεφϊλιςε υπουργό του Οθωμανού κρϋμαγαν τουσ καπνιςτϋσ Σςαρικό Ρωςύα= Ραβδιςμόσ Ηγεμόνασ Μολδαβύασ Νικόλαοσ Μαυροκορδϊτοσ. «Ψόγοσ Νικοτιανόσ» βλαβερϋσ επιδρϊςεισ του καπνού Καθηγητόσ Δαώκοσ: «Δεν υπϊρχει ςε όλη την ιςτορύα τησ ανθρωπότητασ, ϊλλη ςυνόθεια που να ϋχει τόςο ϋκταςη και που να ϋχει τόςεσ ολϋθριεσ ςυνϋπειεσ για την υγεύα του ανθρώπου όςο το κϊπνιςμα».

10 Προβλιματα από το κάπνιςμα Σο κάπνιςμα ζχει αποδειχκεί ότι ςυμβάλλει ςθμαντικά ςτθν ανάπτυξθ διαφόρων ειδϊν καρκίνου (οιςοφάγου, λάρυγγα, ςτομάχου, ιπατοσ, νεφρϊν, ουροδόχου κφςτεωσ, παγκρζατοσ, τραχιλου τθσ μιτρασ κτλ.) και ςτθν πρόκλθςθ πρόωρων κανάτων από αναπνευςτικά νοςιματα, αρτθριοςκλιρυνςθ, υπζρταςθ, εγκεφαλικι κρόμβωςθ, ζλκοσ ςτομάχου, κτλ. Αλλά και το πακθτικό κάπνιςμα για άτομα που ηουν με καπνιςτζσ, είναι γνωςτό ότι προκαλεί αναπνευςτικζσ αςκζνειεσ ςε νεαρά άτομα, επιπλοκζσ ςτθν εγκυμοςφνθ, βλάβεσ ςτο αναπνευςτικό ςφςτθμα των ενθλίκων και ςε οριςμζνεσ περιπτϊςεισ και καρκίνο των πνευμόνων ςε ςυηφγουσ καπνιςτϊν (Α. Π. Βαλαβανίδθσ 1988).

11 Χθμικι ςφςταςθ Η χθμικι ςφςταςθ του καπνοφ του τςιγάρου ζχει βλαβερζσ επιδράςεισ ςτθν υγεία του ανκρϊπου, γιατί περιζχει ποςότθτεσ τοξικϊν καρκινογόνων, μεταλλαξιογόνων και τερατογενϊν χθμικϊν ουςιϊν που περιζχονται ςτα δφο ρεφματα του καπνοφ του τςιγάρου, είναι πολφ μεγαλφτερεσ από τισ ςυγκεντρϊςεισ οριςμζνων αντιςτοίχων ουςιϊν ςτον αζρα μεγαλουπόλεων και βιομθχανικϊν περιοχϊν ι εργαςιακϊν χϊρων (Α. Π. Βαλαβανίδθσ 1988). Ο καπνόσ χωρίηεται ςε δφο ρεφματα: το κφριο ρεφμα και το παράπλευρο. Σο κφριο ρεφμα (ΚΡ) παράγεται κατά τθ διάρκεια τθσ ειςρόφθςθσ του καπνοφ από τον καπνιςτι ςτθ κερμι περιοχι του τςιγάρου (καφτρα) και ειςδφει ςτουσ πνεφμονεσ. Σο παράπλευρο ρεφμα (ΠΡ) παράγεται ςτο ενδιάμεςο χρονικό διάςτθμα και διαχζεται ςτο περιβάλλον. Επίςθσ ζνα μεγάλο μζροσ του καπνοφ εκπνζεται από τον καπνιςτι κατά το κάπνιςμα.

12 Η χθμικι ςφςταςθ του κυρίου ρεφματοσ του καπνοφ του τςιγάρου περιλαμβάνει: Οξείδια, του άνκρακα (μονοξείδιο και διοξείδιο του άνκρακα). Σο μονοξείδιο κεωρείται υπεφκυνο για τισ καρδιαγγειακζσ πακιςεισ ςτουσ καπνιςτζσ λόγω τθσ χθμικισ του ςυγγζνειασ με τθν αιμοςφαιρίνθ. Οξείδια του Αηϊτου (οξείδιο NO 2 διοξείδιο Ν0 2 και υποξείδιο Ν 2 0). Σα οξείδια του αηϊτου είναι βλαβερά για το αναπνευςτικό ςφςτθμα του ανκρϊπου. Πτθτικζσ και αλδευδικζσ κετόνεσ. Οι αλδεχδεσ και οι κετόνεσ ςτον καπνό του τςιγάρου ςχθματίηονται από πυρόλυςθ πολυςακχαριτϊν, πτθτικϊν, πρωτεϊνϊν και τριγλυκεριδίων. Οι ενϊςεισ αυτζσ είναι τοξικζσ για τισ βλεφαρίδεσ των κυττάρων και εμποδίηουν τον κακαριςμό των πνευμόνων. Η φορμαλευδθ είναι αποδεδειγμζνο καρκινογόνο. Αλλεσ πτθτικζσ ουςίεσ του ΚΡ είναι το βενηόλιο, θ υδρανίνθ, θ ουρεκάνθ, το πρϊτο είναι καρκινογόνο ςτον άνκρωπο τα δφο επόμενα είναι καρκινογόνα ςτα πειραματόηωα κλπ.

13 Ο καπνόσ του τςιγάρου περιζχει επίςθσ ςυγκεντρϊςεισ οριςμζνων μετάλλων όπωσ κάλιο, χαλκόσ, ψευδάργυροσ, νικζλιο, κάδμιο, υδράργυροσ, αρςενικό, αντιμόνιο, βιςμοφκιο, ςελινιο και άλλα. Περιζχει επίςθσ και ραδιενεργά ςτοιχεία όπωσ ράδιο ( 226 Ra, 228 Ra), το φκόριο ( 228 Th), το πολϊνιο ( 210 Po) και ο μόλυβδοσ ( 210 Pd). Σα δφο τελευταία ραδιενεργά ςτοιχεία προζρχονται κυρίωσ από φωςφορικά λιπάςματα και τον αζρα. Η αυξθμζνθ πικανότθτα καρκίνου των πνευμόνων ςτουσ καπνιςτζσ ίςωσ οφείλεται ςτθν πικανι ςυγκζντρωςθ των ραδιενεργϊν ςτοιχείων ςτουσ βρόγχουσ των καπνιςτϊν (Winston and Di Franca 1982). Παραςιτοκτόνα επίςθσ βρζκθκαν ςτον καπνό του τςιγάρου όπωσ το Captan. Carbatyl. Endrin. MaiathionKXit. (Βαλαβανίδθσ 198-2).

14 Η χθμικι ςφςταςθ του παραπλεφρου ρεφματοσ του καπνοφ του τςιγάρου προζρχεται από τθ κερμοκραςία τθσ καιόμενθσ κεφαλισ του τςιγάρου. Κατά τθ διάρκεια του καπνίςματοσ φκάνει ςτουσ C με τθν πυρόλυςθ και τθν πυροςφνκεςθ παράγονται περίπου ςυςτατικά που προκαλοφν βλαπτικζσ καταςτάςεισ ςτον άνκρωπο. Ο καπνόσ του τςιγάρου προκαλεί βλαβερζσ επιδράςεισ ςτο αναπνευςτικό ςφςτθμα, ςτο καρδιαγγειακό ςφςτθμα και ςτο κεντρικό νευρικό ςφςτθμα.

15 Χρόνια αποφρακτικι πνευμονοπάκεια (ΧΑΠ) Κατά τθν πυρόλυςθ και τθν πυροςφνκεςθ όπωσ ζχουμε αναφερκεί και πιο πάνω, παράγονται ςυςτατικά που προκαλοφν βλαπτικζσ επιδράςεισ ςτισ αεροφόρουσ οδοφσ, όπωσ είναι θ υπερζκκριςθ βλζννθσ, θ τοξικι επίδραςθ επί του κροςςωτοφ επικθλίου ζχει ωσ αποτζλεςμα τθ μείωςθ τθσ κινθτικότθτασ των κροςςϊν του αναπνευςτικοφ επικθλίου (Groodmon et al 1978, Rutland et al 1981) και μείωςθ τθσ ικανότθτασ να κακαρίηει τουσ βρόγχουσ, μείωςθ τθσ κυτταροκτόνου δραςτθριότθτασ των λευκϊν αιμοςφαιρίων (μαςτςφάγων) και μείωςθ τθσ παραγωγισ των ανοςοςφαιρινϊν από κάποια ζκφλιςθ των κυττάρων ςτα βλαςτικά κζντρα των τραχειοβρογχικϊν γαγγλίων.

16 Οι καπνιςτζσ επίςθσ παρουςιάηουν αλλεργικζσ εκδθλϊςεισ από τουσ πνεφμονεσ (βρογχικό άςκμα). Το άςκμα είναι μια χρόνια πάκθςθ ςτθν οποία επθρεάηονται οι βρόγχοι και τα βρογχιόλια. Η φλεγμονι των βρόγχων και βρογχιολίδων επθρεάηονται από πολλοφσ παράγοντεσ όπωσ αλλεργιογόνα, το κρφο, το κάπνιςμα και ιοφσ ι άλλα μικρόβια). Κυςτικι ίνωςθ: υςςϊρευςθ βλζννασ ςτουσ πνεφμονεσ και είναι αιτία ςυχνϊν μολφνςεων και πνευμονιϊν. ταδιακά προκαλοφνται μόνιμεσ βλάβεσ ςτουσ πνεφμονεσ και εγκακίςταται ςοβαρι ανεπάρκεια τθσ αναπνευςτικισ λειτουργίασ.

17 Καρκίνοσ του λάρυγγοσ: ο βαρφσ καπνιςτισ ζχει 40 φορζσ περιςςότερεσ πικανότθτεσ με τουσ μθ καπνιςτζσ (Herrity et al 1981). Καρκίνοσ του ςτοματοφάρυγγοσ και του οιςοφάγου; οι καπνιςτζσ ζχουν φορζσ μεγαλφτερθ πικανότθτα να πεκάνουν από καρκίνο ςτοματοφάρυγγοσ από τουσ μθ καπνιςτζσ (Dolland Hill 1956). Καρκίνοσ τθσ ουροδόχου κφςτεωσ: Η ςυςχζτιςθ καπνίςματοσ και καρκίνου τθσ ουροδόχου κφςτεωσ αποδίδεται ςτον ενδογενι ςχθματιςμό νιτροηαμινϊν από τθ νικοτίνθ του καπνοφ. Οι νιτροηαμίνεσ που είναι γνωςτά καρκινογόνα αποβάλλονται από τα οφρα και προκαλοφν καρκίνο τθσ ουροδόχου κφςτεωσ (Hoffman and Brunnemann 1983). Καρκίνοσ του τραχιλου τθσ μιτρασ; Η ςυχνότθτα ανάπτυξθσ του καρκίνου τθσ μιτρασ είναι τρεισ φορζσ μεγαλφτερεσ ςτισ καπνίςτριεσ γυναίκεσ ςε ςφγκριςθ με τισ μθ καπνίςτριεσ (Lyon et al 1983).

18 Καρδιαγγειακά Νοςιματα (Ακθρωςκλιρυνςθ, ςτθκάγχθ, ζμφραγμα του μυοκαδίου) Σο κϊπνιςμα φαύνεται να ςυνδϋεται δοςολογικϊ με την αθηρωςκλόρυνςη. Η ςχϋςη με τη ςτηθϊγχη δεν ϋχει τεκμηριωθεύ ακόμα, αλλϊ πιςτεύεται ότι ςε αςθενεύσ που όδη πϊςχουν, το κϊπνιςμα προκαλεύ επιδεύνωςη. Αντύθετα για το ϋμφραγμα του μυοκαρδύου, το κϊπνιςμα θεωρεύται ςόμερα ςημαντικόσ παρϊγοντασ κινδύνου. Έχει υπολογιςτεύ ότι ϋνασ καπνιςτόσ ανϊλογα με τον αριθμό των τςιγϊρων και τα χρόνια που καπνύζει, ϋχει 2-3 φορϋσ μεγαλύτερο κύνδυνο να πϊθει ϋμφραγμα από ϋνα μη καπνιςτό. Ο κύνδυνοσ μειώνεται προοδευτικϊ ςε αυτούσ που διακόπτουν το κϊπνιςμα και εύναι μικρότεροσ ςτουσ καπνιςτϋσ τςιγϊρων χαμηλϋσ περιεκτικότητασ ςε πύςςα και νικοτύνη. ε γυναύκεσ που χρηςιμοποιούν αντιςυλληπτικϊ ο κύνδυνοσ εμφρϊγματοσ μεγαλώνει ςημαντικϊ, αν καπνύζουν ταυτόχρονα, πιθανόν λόγω ςυνεργικόσ δρϊςησ των δύο παραγόντων.

19 Η νικοτίνθ: Προκαλεί διζγερςθ του ςυμπακθτικοφ ςυςτιματοσ Σο ςυμπακθτικό ςφςτθμα τότε εκκρίνει τοπικά κατεχολαμίνεσ (επινεφρίδια, νορεπινεφριδίνθ). Ενεργοποιεί τουσ χθμειουποδοχείσ. Αφξθςθ ςυςτολικισ και διαςτολικισ πίεςθσ. Αφξθςθ τθσ καρδιακισ ςυχνότθτασ και καρδιακισ παροχισ. Μείωςθ τθσ παροχισ των ςτεφανιαίων αρτθριϊν και αγγειόςπαςθ των περιφερειακϊν αρτθριϊν. Αφξθςθ τθσ πυκνότθτασ των ελευκζρων λιπαρϊν οξζων. Αφξθςθ τθσ ςυγκολλθτικότθτασ των αιμοπεταλίων. Αφξθςθ του ινωδογόνου του πλάςματοσ, τθσ γλοιότθτασ του αίματοσ του αιματοκρίτθ, ευνοεί δθλαδι τθ κρόμβωςθ. Το μονοξείδιο του άνκρακα: Δεςμεφει τθν αιμοςφαιρίνθ, μυοςφαιρίνθ και τθν οξείδοςθ του κυττοχρϊματοσ. Η ανκρακυλαιμοςοαιρίνθ είναι πενταπλάςια ςτουσ καπνιςτζσ από τουσ μθ καπνιςτζσ. Αυτι εμποδίηει τθν οξυγόνωςθ των ιςτϊν. Ευνοεί τθν αρτθριοςκλιρυνςθ. Προκαλεί βλάβεσ των ενδοκθλιακϊν κυττάρων των αρτθριϊν.

20 Τα αποτελζςματα όλων αυτϊν, τα ςυχνότερα και τα ουςιωδζςτερα είναι: Ο μεγάλοσ κίνδυνοσ για εκδθλϊςεισ ςτθκάγχθσ και εμφράγματοσ του μυοκαρδίου ι του αιφνίδιου κανάτου. Πνευμονικι δυςλειτουργία μπορεί να προκαλζςει αρτθριακι υποξαιμία που μπορεί να οδθγιςει ςε μεγαλφτερθ υποξαιμία του μυοκαρδίου. Ανάπτυξθ τθσ αρτθριοςκλιρυνςθσ των περιφερειακϊν αρτθριϊν. Αναπνευςτικζσ ιδιότθτεσ τθσ νικοτίνθσ, επιδεινϊνουν τθν ιςχαιμία των κάτω άκρων και αυξάνουν τον κίνδυνο γάγγραινασ και ακρωτθριαςμοφ των άκρων (Burger). υχνότερα αγγειακά εγκεφαλικά επειςόδια με ςυχνότερθ τθν υπαραχνοειδι αιμορραγία ιδίωσ ςτισ γυναίκεσ. Τπζρταςθ από τουσ κυριότερουσ προδιακεςιακοφσ παράγοντεσ με ςυχνότερα, αγγειακά εγκεφαλικά επειςόδια. Προδιακεςιακι αιτία ςτα αγγειακά εμβόλια ι αιμορραγικά εγκεφαλικά επειςόδια.

21 Γιατί οι άνκρωποι ςυνεχίηουν να καπνίηουν Ερεθιςμόσ. (μια αύςθηςη αυξημϋνησ ενεργητικότητασ) Αιςθητηριοκινητικοί χειριςμοί (η ευχαρύςτηςη να ανϊβουν το τςιγϊρο) Ευχάριςτη Χαλάρωςη (ανταμεύβοντασ τον εαυτό τουσ με ϋνα τςιγϊρο όταν περϊςει η ανϊγκη για εγρόγορςη και ϋνταςη ό για να διευκολύνουν τισ κοινωνικϋσ ςχϋςεισ) υνήθεια (του καπνιςτό δεν του λεύπει το τςιγϊρο, όταν δεν υπϊρχει, αλλϊ όταν εύναι διαθϋςιμο το καπνύζει αυτόματα και δεν πιςτεύει ότι τον κϊνει να αιςθϊνεται διαφορετικϊ) Μείωςη αρνητικών ςυναιςθημάτων (καπνύζουν για ν ανταπεξϋλθουν ςε αύςθημα ϋνταςησ, ϊγχουσ ό θυμού ςε δύςκολεσ καταςτϊςεισ) Εθιςμόσ (καπνύζουν για να εμποδύςουν τη δυςϊρεςτη αύςθηςη τησ λαχτϊρασ, που δοκιμϊζουν όταν τουσ λεύπει το τςιγϊρο)

22 Ο καπνόσ του τςιγάρου ειςροφείται από τουσ πνεύμονεσ Κυκλοφορικό 1/4 Εγκϋφαλο (διϋγερςη νικοτινικούσ υποδοχεύσ) Διεγεύρει καρδιαγγειακό ςύςτημα (αύξηςη τησ πύεςησ, αύξηςη των παλμών) Τπόλοιπο νικοτύνησ (μεταφϋρεται ςτο ςώμα ) Δρα αριθμόσ νικοτινικών υποδοχϋων (ςωματικϊ κύτταρα) Διεγεύρει γαςτρεντερικό ςωλόνα Απελευθϋρωςη επινεφριδύνησ (επινεφρύδια) Αντύδραςη πϊλησ φυγόσ (fight and flight) Κτυποκϊρδια αυξϊνονται (15-25) Κόρεσ ματιών και βρογχιολια πνευμ. Διαςτϋλλονται Αιμοφόρα αγγεύα τν δακτύλων χεριών και ποδιών ςυςτϋλλονται Η επινεφριδύνη δρα ςτο μεταβολιςμό του γλοκογόνου γλυκόζη

23 Κϊπνιςμα και εγκυμοςύνη Κϊπνιςμα και απώλεια δοντιών Κϊπνιςμα και ατυχόματα Εγκεφαλικό επειςόδιο ςτισ γυναύκεσ Πιθανό ςκϋψη αυτοκτονύασ από το κϊπνιςμα Κϊπνιςμα και ςεξουαλικό ανικανότητα Απώλεια μνόμησ από το κϊπνιςμα Απώλεια όραςησ - τύφλωςη