ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΒΙΟΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ. Ενότητα 1 η : Εισαγωγή. Ηλίας Καππάς Τμήμα Βιολογίας

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΒΙΟΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ. Ενότητα 1 η : Εισαγωγή. Ηλίας Καππάς Τμήμα Βιολογίας"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΒΙΟΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ Ενότητα 1 η : Εισαγωγή Ηλίας Καππάς

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Περιεχόμενα ενότητας Βασικές αρχές της βιοπληροφορικής Βιολογικές βάσεις δεδομένων Στρατηγικές αναζήτησης στις βάσεις δεδομένων BLAST 4

5 Ορισμός ΒΙΟΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ - BIOINFORMATICS ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ COMPUTATIONAL BIOLOGY Bioinformatics Research, development, or application of computational tools and approaches for expanding the use of biological, medical, behavioral or health data, including those to acquire, store, organize, archive, analyze, or visualize such data. Computational Biology The development and application of data-analytical and theoretical methods, mathematical modeling and computational simulation techniques to the study of biological, behavioral, and social systems. NIH WORKING DEFINITION OF BIOINFORMATICS AND COMPUTATIONAL BIOLOGY July 17,

6 Εφαρμογές της Πληροφορικής στη Βιολογία (1/2) Η χρήση υπολογιστικών εργαλείων για την αποθήκευση, πρόσβαση και ανάλυση νουκλεοτιδικών και αμινοξικών ακολουθιών, πρωτεϊνικών δομών και κάθε είδους σχετική βιολογική πληροφορία (δημοσιεύσεις, φυλογενετικά δέντρα, μεταβολικά μονοπάτια) Βάσεις Δεδομένων και αλγόριθμοι κατάλληλα σχεδιασμένοι με στόχο τη βελτίωση της βιολογικής έρευνας Βιολόγοι που χρησιμοποιούν τους υπολογιστές ή και το αντίθετο!!! 6

7 Εφαρμογές της Πληροφορικής στη Βιολογία (2/2) Ποικίλα προγράμματα αλληλούχισης (Human Genome Project) Συσσώρευση τεράστιου όγκου πληροφοριών που πρέπει να αποθηκευτούν, να διαχειριστούν και να αναλυθούν Ελαχιστοποίηση χρόνου Συμβολή Πληροφορικής Γίνονται αναλύσεις που δε γίνονται διαφορετικά (φυλογενετικά δέντρα) 7

8 Νέες εξελίξεις στον κλάδο της ς Το Bioinformatics αποτελεί το κορυφαίο περιοδικό στον τομέα του. Δημοσιεύει εργασίες υψηλής ποιότητας καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα έρευνας στη βιοπληροφορική και υπολογιστική βιολογία. Πληροφορίες για το συγκεκριμένο περιοδικό καθώς και οι νέες δημοσιευμένες εξελίξεις βρίσκονται στην ιστοσελίδα: 8

9 Χρήση διαδικτύου ή standalone προγραμμάτων στη βιοπληροφορική? Πλεονεκτήματα Εύκολο στη χρήση (αν και μερικές φορές περιορισμένη) Δεν απαιτείται συντήρηση ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Γρήγορες και αξιόπιστες αναλύσεις Ένα μόνο πακέτο προγραμμάτων Ελάχιστα προβλήματα ασφάλειας Μειονεκτήματα Περιορισμένη ασφάλεια (ιοί κλπ) Η πρόσβαση δεν είναι πάντα εξασφαλισμένη STANDALONE ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Τα προγράμματα δεν είναι πάντα εύχρηστα Απαιτούνται εξειδικευμένα υπολογιστικά συστήματα Τα ΚΑΛΑ προγράμματα ΚΟΣΤΙΖΟΥΝ 9

10 Βασικές αρχές στη βιοπληροφορική Μην πιστεύετε πάντα τι σας λένε τα προγράμματα Συχνά παραπλανούν ή και λανθάνουν! Μην πιστεύετε πάντα τι σας λένε οι Βάσεις Δεδομένων Συχνά παραπλανούν ή και λανθάνουν! Εν συντομία, μην είστε αφελείς χρήστες!!! Είναι απαραίτητο να συνειδητοποιήσετε τη διαφορά του ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ και ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ σωστού (όσον αφορά τη χρήση των υπολογιστών στη βιολογία) Οι υπολογιστές ΔΕΝ ξέρουν Βιολογία Εφαρμόζουν μαθηματικά Και μάλιστα με μεγάλες ταχύτητες 10

11 Οργανισμοί σχετικοί με βιοπληροφορική NCBI, National Center for Biotechnology Information, SANBI, South African National Biodiversity Institute, CSH, Cold Spring Harbor Laboratory, Bioinformatics Institute, Blueprint Institute of Bioinformatics, DDBJ, DNA Data Bank of Japan, EBI, European Bioinformatics Institute, CBR RBC SIB, Swiss Institute of Bioinformatics, UBiC, UBC Bioinformatics Centre, TIGR, The Institute for Genomic Research, 11

12 Εργαλεία βιοπληροφορικής ανάλυσης ExPASy, SIB Bioinformatics Resource Portal, GMOD, Generic Modern Organism Database, IntAct, Molecular Interaction Database, Interpro, Protein sequence analysis & classification, BIND, Biomolecular Interaction Network Database, BioConductor, open source software for bioinformatics, PubMed, Human Protein Reference Database, PDB, Protein Data Bank, Ensembl, BLAST, OMIM, Online Mendelian Inheritance in Man, PathwayAssist Entrez, The Life Sciences Search Engine, Gene Ontology, 12

13 Τι κρύβει μια ακολουθία (1/2) Ας υποθέσουμε ότι έχουμε κατασκευάσει μια cdna βιβλιοθήκη και αλληλουχίσαμε μερικούς από τους κλώνους της βιβλιοθήκης. Το μόνο που διαθέτουμε είναι μια σειρά από γράμματα που αναπαριστούν νουκλεοτίδια (A, C, G, T), γεγονός που δε μας δίνει και πολλά στοιχεία. Δε γνωρίζουμε τίποτα για τις ακολουθίες που έχουμε στα χέρια μας, και σίγουρα δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποια είναι η in vivo λειτουργία. AGGANNGANTANAAGNCCCCTCCCCCCAAACCAAAAAAAATTTTGGGTTGCCCCCAATACCACCAGNACCCTTACTGTGT NTTGATAGTTTNGTCCAATACCTTTAACTATTTTTGTCTTCAAAAAAAGTACATGTATTTGTTCAAAGTGTTGTTAATAT GNGTANCNGGACAATAAATACCATATCCTCTCAGCCATCATAGTANGGGGNNTNNGGNNTGTGNCCNGGGNCGGGGGCAN GCCCNCNNNTGGGGNNAGGGNGGGCCCAGNACCTGCTTTTTTNCNGGGNTNNNGCCNCNCGATTCTNNANCTNNGCGGGG GNNGGNGGCCCCCNCCCTGNTTTTTTTNCCNNAAAANNTTTTTTAAANNGGNGCNNCGNNGGNNNCCNNNCCCCCCNCCC CTNTGGGGGGGGGGGNCCCCCCCCCCCGGGGGAAAAAANNNTTTTTTNCCCCGNCNGNCNNTCNTTGNNNGGCCCCNNTN GNCNCNNTGNCGGNGTGNGCGTGNGNAGAANANGGNNNCGCCCCNCCNGNNNGGNNCGNGTNNTTNNNNCNCGTTNCNGG GTGGNNNGCCGGCCGNCCNCNNANANGGNGNCGCNNNCCGNGNCTCTGCNGNNNCTCCNCTTGNCCCCCAAGNGNNGCGC CTNNCGCNTCTNGNNATTGNGGNGANGNCGNNTTTCNGGNNNCNTNAANNGGANNGCNGGGGNNCNCNNNNACNGTGNNT NNACNGGNAANNNNNNGNGGNNGCCCCGGAGTGGTCGNGGNNGCGNTNGNNCCNTCNTCGGTTTNGGNGNCGTGGNCGTG GCGGCCNGTCCCCGNTGNTTCNTNGGGNGGCCGNNCGCCNTGNGNGTNNGCNCNCNCTTTGNTCNANTTCNNANGNNGGC 13

14 Τι κρύβει μια ακολουθία (2/2) A C T G DNA (letters) GAG TAG CAT Protein (words) CAT TAG Function (sentences) CAT GAG 14

15 Βιολογικές Βάσεις δεδομένων (1/3) ΤΟΝ ΠΥΡΗΝΑ ΤΗΣ ΒΙΟΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΙ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΣΕ ΒΑΣΕΙΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 15

16 Βιολογικές Βάσεις δεδομένων (2/3) Συλλέγουν και αποθηκεύουν τα τεράστια ποσά πληροφορίας που εισρέουν από διάφορα εργαστήρια παγκοσμίως (με εκθετικούς ρυθμούς!!!) Κάθε βάση έχει το δική της (ιδιαίτερη) μορφοποίηση, συμβατή με τα περισσότερα προγράμματα επεξεργασίας Η πρόσβαση στις πληροφορίες πραγματοποιείται μέσω μηχανών αναζήτησης και προγραμμάτων (υπολογιστικών πακέτων), κυρίως μέσω του Διαδικτύου (www) Πληροφορίες που παρέχονται : Στοιχεία βιβλιογραφίας (συγγραφείς και άρθρα στα οποία αναφέρεται η ακολουθία της καταχώρησης) Ο οργανισμός και το οργανίδιο προέλευσης Αλληλουχία με όλα τα σχετικά στοιχεία (ρυθμιστικά, στοιχεία μεταγραφής και μετάφρασης, δομικά στοιχεία κλπ ανάλογα με το είδος της Βάσης Δεδομένων) 16

17 Βιολογικές Βάσεις δεδομένων (3/3) ATGATGCTGCTAGCTGATGCTAG ΌΧΙ*** Αναζήτηση σε γενική Βάση Δεδομένων (λεξικό) Υπάρχει κάποια ομόλογη ακολουθία ΌΧΙ*** Έχει κατατεθεί η ακολουθία αυτή? ΝΑΙ Drosophila melanogaster actin gene ΝΑΙ Με βάση το ποσοστό ομολογίας/ομοιότητας μπορούμε να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα για την υπό εξέταση ακολουθία Μετά από αναζήτηση σε μια γενική βάση δεδομένων, μπορούμε να ανατρέξουμε σε μια πιο εξειδικευμένη Βάση Δεδομένων ***Αν η αναζήτηση δεν αποφέρει αποτελέσματα Αναζήτηση σε πιο εξειδικευμένη Βάση Δεδομένων Μόνο μετά από εξαντλητική αναζήτηση κι επανειλημμένες αποτυχημένες προσπάθειες μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η αλληλουχία μας είναι καινούρια και δεν έχει ήδη μελετηθεί - ταυτοποιηθεί 17

18 Βιολογικές Βάσεις δεδομένων - Χρήση Έχει μελετηθεί το γονίδιο της ακτίνης στη Drosophila melanogaster? Ποια είναι η πρωτεϊνική ακολουθία για την ινσουλίνη στον άνθρωπο? Ποια είναι η τρισδιάστατη δομή για το γονίδιο hsp70 στον αρουραίο? Για μια ακολουθία συγκεκριμένα Κωδικοποιεί για κάποια πρωτεΐνη? Έχει μελετηθεί το γονίδιο αυτό σε άλλους οργανισμούς? Υπάρχουν ιντρόνια στην ακολουθία μου? Υπάρχει κάποιο τμήμα στην ακολουθία μου που αναγνωρίζεται από μεταγραφικό παράγοντα? Υπάρχουν ρυθμιστικά στοιχεία στην ακολουθία? Υπάρχουν στοιχεία αλληλεπίδρασης με άλλα μόρια? Υπάρχουν μεταλλάξεις στο υπό μελέτη γονίδιο? Υπάρχουν άλλες πρωτεϊνικές ακολουθίες όμοιες προς τη δική μου? Περιέχεται στην πρωτεϊνική μου ακολουθία κάποιο μοτίβο που θα με βοηθήσει να καταλάβω τη λειτουργία της πρωτεΐνης μου? Ποιες άλλες ακολουθίες περιέχουν το ίδιο μοτίβο? Ποια μπορεί να είναι η δευτεροταγής δομή της πρωτεΐνης μου? Ποια είναι η τρισδιάστατη διαμόρφωση της πρωτεΐνης μου? Εμπλέκεται το γονίδιο / πρωτεΐνη σε κάποια ασθένεια? 18

19 Βιολογικές Βάσεις δεδομένων - Δυο βασικοί περιορισμοί Αντικείμενο Ανανέωση (updates) Κάποιες Βάσεις εξειδικεύονται σε συγκεκριμένο αντικείμενο, π.χ. κρυσταλλογραφικά δεδομένα πρωτεϊνών. Περιορισμοί Αρκετά γρήγορη αλλά όχι άμεση ενημέρωση. Σπάνια γίνεται σε ημερήσια ή μηνιαία βάση, συνήθως κάθε τετράμηνο ή χρόνο. ΚΑΜΙΑ ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΔΕΝ ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ Μέχρι σήμερα έχει αναπτυχθεί ένας σημαντικός αριθμός βάσεων δεδομένων, στην προσπάθεια να οργανωθεί ο τεράστιος όγκος πληροφοριών. Οι βάσεις δεδομένων θα μπορούσαν γενικά να χωριστούν σε υπο-ομάδες ανάλογα με το είδος της πληροφορίας. 19

20 Ραγδαία ανάπτυξη βάσεων δεδομένων (1/2) Η ραγδαία ανάπτυξη πολλών Βάσεων Δεδομένων δημιουργεί διάφορα προβλήματα / ερωτήματα Οι διάφορες Βάσεις Δεδομένων έχουν την ίδια μορφοποίηση? Ποια είναι η πιο ακριβής έμπιστη? Ποια είναι η πιο ενημερωμένη? Ποια είναι η πιο κατανοητή? Ποια πρέπει να χρησιμοποιήσω? 20

21 Ραγδαία ανάπτυξη βάσεων δεδομένων (2/2) Κάθε χρόνο στο Nucleic Acids Research δημοσιεύονται οι νέες βιολογικές βάσεις δεδομένων. Το 2014 περιγράφηκαν λεπτομερώς 58 νέες βάσεις μοριακής βιολογίας ( Ενώ στην ιστοσελίδα c/ βρίσκεται η συλλογή των βάσεων δεδομένων του Nucleic Acids Research και περιλαμβάνει σήμερα 1552 βάσεις δεδομένων οργανωμένες σε κατηγορίες. 21

22 Κατηγορίες βάσεων δεδομένων (1/2) ΠΡΟΣΟΧΗ Οι διαφορετικές Βάσεις ταξινομούνται σε κατηγορίες, ανάλογα με τις πληροφορίες που παρέχουν Κάποιες Βάσεις παρέχουν παραπάνω από ένα τύπο πληροφοριών Πλεονέκτημα μικρών / εξειδικευμένων Βάσεων Δεδομένων Οι πληροφορίες στις Βάσεις αυτές ελέγχονται και αξιολογούνται από ειδικούς ενώ πολλές φορές διασταυρώνονται και πειραματικά 22

23 Κατηγορίες βάσεων δεδομένων (2/2) Μια Βάση Δεδομένων χαρακτηρίζεται ως redundant (πλεονάζουσα) όταν κάθε ακολουθία μπορεί να εμφανίζεται σε παραπάνω από ένα αντίγραφα. Καμία προσπάθεια για ξεκαθάρισμα των επαναλήψεων Περιέχουν πιθανότατα όλες τις ακολουθίες που έχουν πρόσφατα ανακαλυφθεί χαρακτηριστεί Το πρόβλημα Απαιτείται αυστηρή αξιολόγηση των αποτελεσμάτων για να καταλήξουμε σε αυτά που έχουν βιολογική αξία Οι Non-redundant Βάσεις Δεδομένων μπορεί να είναι ελλιπείς Η αναζήτηση ακολουθιών είναι ευκολότερη και πιο αξιόλογη Οι Non-redundant Βάσεις Δεδομένων χαρακτηρίζονται συχνά ως nr 23

24 Νουκλεοτιδικές Βάσεις δεδομένων Τρεις κύριες DNA ΒΔ: 1. EMBL: στο European Molecular Biology Laboratory, Cambridge, UK 2. GenBank: στο Εθνικό Κέντρο Βιοτεχνολογικής Πληροφόρησης (National Center for Biotechnology Information), USA 3. DDBJ: η DNA Databank στην Ιαπωνία Και οι τρεις μαζί : INSD International Nucleotide Sequence Database Υπάρχει ροή δεδομένων μεταξύ των 3 βάσεων δεομένων EMBL DDBJ GenBank Κάθε Βάση Δεδομένων συλλέγει κι επεξεργάζεται δεδομένα από επιστήμονες κι εργαστήρια της ευρύτερης περιοχής. Για παράδειγμα η EMBL συλλέγει στοιχεία από την Ευρώπη, η GenBank από τις Ηνωμένες Πολιτείες κλπ 24

25 Νουκλεοτιδικές Βάσεις δεδομένων Σε κάθε καταχώρηση αποδίδεται ένας μοναδικός κωδικός πρόσβασης (accession number, AC), κοινός και για τις τρεις Βάσεις. Ο κωδικός αυτός αποτελείται συνήθως από δυο γράμματα και έξι ψηφία, π.χ. AB Για να δημοσιευθεί ένα άρθρο που αναφέρεται σε μια καινούρια ακολουθία θα πρέπει η αλληλουχία να έχει ήδη κατατεθεί σε οποιαδήποτε από τις τρεις ΒΔ, ώστε να της έχει αποδοθεί ένας μοναδικός κωδικός πρόσβασης. Καθώς ο κωδικός πρόσβασης πρέπει να παραμένει ίδιος, κάθε Βάση Δεδομένων χρησιμοποιεί και έναν δικό της (εσωτερικό) κωδικό πρόσβασης (entry name), ώστε να παρακολουθεί τις μεταβολές σε κάθε καταχώρηση. 25

26 EMBL (1/4) Η ιστοσελίδα της βάσης δεδομένων EMBL είναι: Σύμφωνα με το Nucleic Acids Research η EMBL αποδέχεται, επεξεργάζεται και διαθέτει ελεύθερα δεδομένα ακολουθιών από μεμονωμένους ερευνητές, ερευνητικές ομάδες και το Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας ( 26

27 EMBL (2/4) Εικόνα 1: Αναζήτηση μιας κατατεθειμένης ακολουθίας στη βάση EMBL. 27

28 EMBL (3/4) Εικόνα 2: Πληροφορίες της ακολουθίας στη βάση EMBL. 28

29 EMBL (4/4) Εικόνα 3: Αναφορές της κατατεθειμένης ακολουθίας 29

30 GenBank (1/3) Το Εθνικό Κέντρο Βιοτεχνολογικής Πληροφόρησης (National Center for Biotechnology Information) ( περιλαμβάνει ένα πλήθος βάσεων δεδομένων. Μια από αυτές τις βάσεις είναι η GenBank, η οποία αποτελεί μια συλλογή όλων των διαθέσιμων στο κοινό ακολουθιών DNA ( Πληροφορίες για τον τρόπο κατάθεσης μιας ακολουθίες διατίθεται στην ιστοσελίδα: 30

31 GenBank (2/3) Εικόνα 4α: Παράδειγμα μιας κατατεθειμένης ακολουθίας στην GenBank. 31

32 GenBank (3/3) Εικόνα 4β: Παράδειγμα μιας κατατεθειμένης ακολουθίας στην GenBank. 32

33 DDBJ Η DDBJ είναι η τρίτη νουκλεοτιδική βάση δεδομένων, η οποία συλλέγει δεδομένα νουκλεοτιδικών ακολουθιών. Η επίσημη ιστοσελίδα της συγκεκριμένης βάσης δεδομένων είναι: 33

34 PubMed Η PubMed ( περιλαμβάνει περισσότερες από 24 εκατομμύρια αναφορές που αφορούν στη βιοϊατρική βιβλιογραφία από το MEDLINE, περιοδικά με θέμα την επιστήμη της ζωής και ηλεκτρονικά βιβλία. 34

35 Στρατηγικές αναζήτησης (1/2) Για τα περισσότερα πειράματα έχουν αναπτυχθεί, μέχρι σήμερα ποικίλα αξιόπιστα πρωτόκολλα Υπάρχει όμως κάποιο πρωτόκολλο αναζήτησης σε Βάσεις Δεδομένων? 35

36 Στρατηγικές αναζήτησης (2/2) ΔΥΟ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΣΕ ΒΑΣΕΙΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Αναζήτηση με λέξεις κλειδιά text based Ψάχνοντας στα πεδία των καταχωρήσεων (annotations) Αναζήτηση με βάση την ακολουθία sequence based Αναζήτηση χρησιμοποιώντας την ακολουθία (Blast, FastA) 36

37 Στρατηγικές αναζήτησης Με λέξεις κλειδιά (1/4) Αναζήτηση με λέξεις κλειδιά Οι περισσότερες Βάσεις Δεδομένων επιτρέπουν την αναζήτηση με λέξεις κλειδιά. Με τον τρόπο αυτό είναι δυνατή η αναζήτηση πολλών πεδίων μιας καταχώρησης. Τα αποτελέσματα δίνονται υπό μορφή συνδέσεων (links) στις καταχωρήσεις που περιέχουν πληροφορίες που πληρούν τα κριτήρια της αναζήτησης. Τα διαφορετικά συστήματα αναζήτησης διαφέρουν ως προς τις βάσεις στις οποίες αναζητούν απαντήσεις και τις συνδέσεις που παρέχουν σε άλλες πληροφορίες. 37

38 Στρατηγικές αναζήτησης Με λέξεις κλειδιά (2/4) Σε κάποιες περιπτώσεις, γνωρίζουμε την «ταυτότητα» της επιθυμητής ακολουθίας (ACCESSION number, entryname). Πολλές φορές γνωρίζουμε το accession number μιας ακολουθίας από την δημοσιευμένη εργασία στην οποία περιγράφηκε. 38

39 Στρατηγικές αναζήτησης Με λέξεις Παράδειγμα αναζήτησης με βάση το Accession number Accession number ακολουθίας της Drosophila auraria: U75687 κλειδιά (3/4) The heat-shock gene hsp83 of Drosophila auraria: genomic organization, nucleotide sequence, and long antiparallel coupled ORFs (LAC ORFs). Konstantopoulou and Scouras Εισαγωγή του accession number στη μηχανή αναζήτησης της βάσης δεδομένων της EMBL ( Εξαγωγή αποτελεσμάτων για τη συγκεκριμένη ακολουθία (νουκλεοτιδική ακολουθία, πρωτεΐνη που πιθανόν κωδικοποιεί) 39

40 Στρατηγικές αναζήτησης Με λέξεις κλειδιά (4/4) Παράδειγμα αναζήτησης με βάση το όνομα του οργανισμού Όνομα οργανισμού: Drosophila auraria Εισαγωγή του ονόματος του οργανισμού στη μηχανή αναζήτησης της βάσης δεδομένων της GenBank Επιλογή για αναζήτηση σε όλες τις βάσεις δεδομένων Εξαγωγή όλων των αποτελεσμάτων που είναι διαθέσιμα για τον συγκεκριμένο οργανισμό Εναλλακτικά μπορούμε να επιλέξουμε μια μόνο βάση δεδομένων (π.χ. Taxonomy, για εύρεση της ταξινόμησης του είδους 40

41 GOLD H Genomes OnLine Database (GOLD) ( παρέχει ολοκληρωμένη πρόσβαση σε προγράμματα αλληλούχισης γονιδιωμάτων και μεταγονιδιωματικής, καθώς επίσης και στα σχετικά μεταδεδομένα. 41

42 Αναζήτηση βάσεων δεδομένων Εικόνα 5: Αναζήτηση βάσεων δεδομένων. Υπάρχει ένας πολύ μεγάλος αριθμός βάσεων. Σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει μια βάση δεδομένων για έναν οργανισμό. 42

43 SGD Η βάση δεδομένων Saccharomyces Genome Database (SGD) ( παρέχει ολοκληρωμένες πληροφορίες για το ζυμομύκητα Saccharomyces cerevisiae, μαζί με εργαλεία για την αναζήτηση και την ανάλυση των δεδομένων που παρέχει. 43

44 RGB Η Rat Genome Database (RGB) ( είναι μια βάση δεδομένων η οποία έχει ως στόχο τη συλλογή, την ενοποίηση και την ενσωμάτωση των δεδομένων που προκύπτουν από τις συνεχιζόμενες ερευνητικές προσπάθειες στον τομέα της γενετικής και γονιδιωματικής στον αρουραίο. 44

45 FlyBase Η FlyBase ( είναι μια βάση δεδομένων η οποία περιλαμβάνει τα γονιδιώματα και τα χαρακτηρισμένα γονίδια της Drosophila. 45

46 ΟΜΙΜ Η ΟΜΙΜ ( είναι μια ολοκληρωμένη, έγκυρη συλλογή των ανθρώπινων γονιδίων που είναι ελεύθερα διαθέσιμη και ενημερώνεται καθημερινά. 46

47 REBASE Η REBASE ( είναι μια βάση δεδομένων για τα ένζυμα περιορισμού. Περιλαμβάνει πληροφορίες για κάθε ένζυμο περιορισμού, όπως τις θέσεις αναγνώρισής του, τον οργανισμό από τον οποίο απομονώθηκε κλπ. 47

48 Στρατηγικές αναζήτησης Με βάση μια ακολουθία (1/3) Ένα από τα πιο δυνατά εργαλεία της μοριακής βιολογίας είναι η σύγκριση νουκλεοτιδικών και πρωτεϊνικών αλληλουχιών από τον ίδιο ή διαφορετικούς οργανισμούς Λειτουργία γονιδίων που μελετούνται για πρώτη φορά Εύρεση ομοιότητας (ομολογίας) μεταξύ αλληλουχιών Πρόβλεψη νέων μελών μιας οικογένειας γονιδίων / πρωτεϊνών Αναζήτηση εξελικτικών σχέσεων 48

49 Στρατηγικές αναζήτησης Με βάση μια ακολουθία (2/3) ATGATGCTGCTAGCTGATGCTAG Αναζήτηση σε γενική Βάση Δεδομένων (λεξικό) Έχει κατατεθεί η ακολουθία αυτή? ΠΩΣ ΨΑΧΝΩ? Για την αναζήτηση με βάση μια ακολουθία (sequence based search) απαιτείται κατάλληλο πρόγραμμα αναζήτησης, μέσω του οποίου θα βρεθούν αλληλουχίες ομόλογες με την εξεταζόμενη (query sequence) BLAST FastA 49

50 Στρατηγικές αναζήτησης Με βάση Και τα δυο προγράμματα: Πραγματοποιούν «τοπικές» ευθυγραμμίσεις Αποτελούν οικογένεια προγραμμάτων (καθένα συγκρίνει την ακολουθία μας με άλλες ακολουθίες με διαφορετικό τρόπο, π.χ. DNA vs DNA, DNA vs protein κλπ) μια ακολουθία (3/3) Η επιλογή του προγράμματος δεν είναι πάντα εύκολη (απαιτείται εμπειρία κι εξαρτάται από τον τύπο της ακολουθίας που εξετάζουμε κάθε φορά) Συνίσταται αρχικά η χρήση του προγράμματος BLAST Γρήγορα και αρκετά αξιόπιστα αποτελέσματα. Αν τα αποτελέσματα δεν είναι ικανοποιητικά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το πρόγραμμα FastA. 50

51 BLAST (1/7) Basic Local Alignment Search Tool S.F.Altschul, W.Gish, W.Miller, E.W.Myers, and D.J.Lipman J. Mol. Biol. 1990, Vol 215, p

52 BLAST (2/7) Sequence Alignment with BLAST Αλγόριθμος με τον οποίο μια αλληλουχία ευθυγραμμίζεται με αλληλουχίες σε μια βάση δεδομένων Χρησιμοποιούνται στατιστικές μέθοδοι για να αξιολογήσουν τη σημασία / σημαντικότητα των αποτελεσμάτων (matches) Τα αποτελέσματα (όλες οι ακολουθίες που περιλαμβάνονται στις βάσεις δεδομένων και εμφανίζουν κάποια ομοιότητα / ομολογία με την ακολουθία μας ) εμφανίζονται με σειρά σημαντικότητας, όπως αυτή έχει υπολογιστεί από τις στατιστικές μεθόδους 52

53 BLAST (3/7) Το BLAST δημιουργεί αρχικά ένα πίνακα (look-up table) με όλες τις λέξεις ( words, μικρές επιμέρους ακολουθίες, συνήθως με μήκος 3 γράμματα για πρωτεΐνες) και με τις γειτονικές λέξεις. Η βάση δεδομένων ανιχνεύεται στη συνέχεια για αυτά τα hot spots. Όταν αναγνωρίζεται ένα ταίριασμα («match»), χρησιμοποιείται για την εισαγωγή κενών και την επέκτασή τους, ώστε να επιτευχθεί η βέλτιστη ευθυγράμμιση. Ο αλγόριθμος περιγράφεται και στην εικόνα της ιστοσελίδας: 53

54 BLAST (4/7) Εφόσον το πρόγραμμα BLAST που επιλέξαμε βρήκε μια αλληλουχία όμοια με αυτήν που μελετάμε σε κάποια βάση δεδομένων, θα πρέπει να εξετάσουμε αν η ευθυγράμμιση είναι «καλή», αν αντιπροσωπεύει μια βιολογική συσχέτιση, ή αν η παρατηρούμενη ομοιότητα είναι τυχαίο αποτέλεσμα. Το πρόγραμμα BLAST χρησιμοποιεί κάποια στατιστικά στοιχεία για να υπολογίσει δυο τιμές: 1) bit score 2) expect value (E-value) για την ευθυγράμμιση κάθε ζεύγους ακολουθιών αλληλουχία προς μελέτη - όμοια αλληλουχία στη Βάση Δεδομένων (query) (hit / subject) 54

55 BLAST (5/7) Η τιμή bit score αποτελεί ένδειξη της ποιότητας της ευθυγράμμισης. Όσο μεγαλύτερη η τιμή του score, τόσο καλύτερη η ευθυγράμμιση. Η τιμή αυτή υπολογίζεται με βάση έναν μαθηματικό τύπο που λαμβάνει υπόψη: 1)Την ευθυγράμμιση ίδιων ή παρόμοιων στοιχείων (νουκλεοτιδίων, αμινοξέων) 2)Την εισαγωγή κενών Εικόνα 6: Υπολογισμός ποιότητας ευθυγράμμισης. 55

56 BLAST (6/7) S = Σ(identities, mismatches) Σ(gap penalties) Σε γενικές γραμμές: Αποδίδουμε μια μεγάλη ποινή για κάθε gap που ανοίγουμε και μια πιο μικρή ποινή για επέκταση του κενού αυτού. Στον υπολογισμό του score παίζει ρόλο η μήτρα αντικατάστασης (substitution matrix), η οποία αποδίδει μια τιμή για κάθε πιθανή ευθυγράμμιση δυο στοιχείων. Ένα παράδειγμα μήτρας αντικατάστασης παρουσιάζεται στην ιστοσελίδα: 56

57 BLAST (7/7) Η τιμή E αποτελεί μέτρο της στατιστικής σημασίας των αποτελεσμάτων. Φανερώνει τον αριθμό των αποτελεσμάτων που «περιμένει» να βρει κάποιος, τυχαία, όταν ψάχνει σε μια Βάση Δεδομένων. Όσο πιο μικρή η τιμή Ε (E-value), τόσο μεγαλύτερη η σημασία του αποτελέσματος. Π.χ. η τιμή E-value = 0.05 για μια ευθυγράμμιση της ακολουθίας μας με την ακολουθία Χ σημαίνει ότι η ομοιότητα αυτή έχει πιθανότητα 5 στα 100 (ή 1/20) να οφείλεται στην τύχη. Το μονοπάτι (threshold) της τιμής E μπορεί να αυξηθεί ή να μειωθεί, ανάλογα με τον επιθυμητό βαθμό αυστηρότητας της αναζήτησης. Ε-value αυστηρή αναζήτηση Ε-value χαλαρή αναζήτηση 57

58 Τύποι BLAST (1/2) BLASTN (nucleotide) Συγκρίνει μια ακολουθία DNA με ακολουθίες σε DNA Βάσεις Δεδομένων Σαρώνει αυτόματα και τις δυο αλυσίδες BLASTP (protein) Συγκρίνει μια πρωτεϊνική αλληλουχία με ακολουθίες σε πρωτεϊνική Βάση Δεδομένων 58

59 Τύποι BLAST (2/2) BLASTX Μεταφράζει μια νουκλεοτιδική αλληλουχία στα έξι πιθανά αναγνωστικά πλαίσια (frames - τρία για κάθε αλυσίδα) Συγκρίνει κάθε μια από τις πιθανές μεταφράσεις με ακολουθίες σε πρωτεϊνική Βάση Δεδομένων TBLASTN Μεταφράζει τις ακολουθίες μιας Βάσης Δεδομένων στα 6 πιθανά αναγνωστικά πλαίσια Συγκρίνει την υπό μελέτη πρωτεϊνική ακολουθία με κάθε μια από τις πιθανές μεταφράσεις TBLASTX Μεταφράζει την υπό μελέτη νουκλεοτιδική αλληλουχία στα έξι πιθανά αναγνωστικά πλαίσια Μεταφράζει μια νουκλεοτιδική Βάση Δεδομένων στα έξι πιθανά frames Συγκρίνει όλους τους πιθανούς συνδυασμούς μεταξύ τους (ισοδύναμο με 36 BLASTP αναζητήσεις) 59

60 Επιλέγοντας το πρόγραμμα BLAST Program Input Database 1 blastn DNA DNA 1 blastp protein protein 6 blastx DNA protein 6 tblastn protein DNA 36 tblastx DNA DNA 60

61 Έξι πιθανά frames στη μετάφραση 5 CAC CTC H L 5 ACC TCC T S 5 CCT CCA P P 5 CACCTCCACCCTGAGCCAAATAGGGTGCACCGTCATTAATTCCAATAACTCAAAGAGATT 3 3 GTGGAGGTGGGACTCGGTTTATCCCACGTGGCAGTAATTAAGGTTATTGAGTTTCTCTAA 5 5 AAT CTC 5 ATC TCT 5 TCT CTT 61

62 Τέσσερα βασικά βήματα πριν μια αναζήτηση BLAST (1/4) >my sequence atgcctgaggaagcagagaccttcgctttccaggctgagatcgctcagctgatgtcgctgatcatcaacacattctactcgaacaaggagatcttcct gcgcgagttgatctcgaacgcctccgatgctctggacaagatccgctacgagtcgctgactgaccccagcaagcttgactctggcaaggagctgtac atcaagctcattcccaacaagacggccggcacgctgaccatcatcgataccggtatcggcatgaccaagtccgatttggtcaacaacctgggaacc atcgccaagtctggcaccaaggcgttcatggaggctctgcaggccggcgccgacatttccatgatcggtcagttcggtgtgggtttctactccgcctac ttggtcgccgacaaggtgactgtcacctcgaagaacaacgatgacgagcagtacatctgggagtcgtctgccggcggttccttcaccgtgcgcgctg acaactctgagcctcttggccgcggcaccaagatcgttctgtacatcaaggaggatcagaccgattaccttgaggagagcaagatcaaggagatcgt gaacaagcactcgcagttcatcggctatcccatcaagctgctcgtcgagaaggagcgcgagaaggaggtcagcgacgatgaggctgatgatgaca agaaggaggacgagaagaaggagatggacaccgatgagcccaagatcgaggatgttggcgaagatgaggatgcggacaagaaggacaaggat gccaagaagaagaagaccatcaaggagaagtacaccgaggatgaggagctgaacaagaccaagcccatctggactcgcaaccccgatgatatct cccaggaggaatacggcgagttctacaagtctctgaccaacgactgggaggaccatttggccgtgaagcacttctcggtggagggacagttggagtt ccgcgctctgctcttcatcccccgtcgcacccccttcgatctgttcgagaaccaaaagaagcgcaacaacatcaagctctacgtgcgccgcgtgttcat catggacaactgcgaggatctcattcccgagtacttgaacttcatcaagggcgtggtcgactctgaggatctgcctctgaacatctcccgtgagatgtt gcagcagaacaaggtgctgaaggtgatccgcaagaacttggtcaagaagaccatggagctgatcgaggagctgaccgaggacaaggagaactac aagaagttctacgaccagttcagcaagaaccttaagctgggcgtgcacgaggacagcaacaaccgcgccaagctggccgatttcttgcgcttccac acctccgcctctggcgacgatttctgctccctgtccgactacgtgtcgcgcatgaaggagaaccagaagcacgtttacttcatcactggcgagtccaa ggatcaggtcagcaactctgccttcgtggagcgcgtcaaggcccgcggcttcgaggtcgtctacatgaccgagcccatcgatgagtacgtcatccag catctgaaggagtacaagggcaagcagctggtgtccgtcaccaaggagggtctggagctgcccgaagacgatgccgagaagaagaagcgcgagg aggacaaggccaagttcgagagcctgtgcaagctgatgaatgccattctggacaacaaggtcgagaaggtcgtggtctcgaaccgtctggtcgact ctccctgctgcatcgtcacctcgcagttcggctggtccgccaacatggagcgcatcatgaaggctcaggctcttcgggacaccgccaccatgggctac atggccggtaagaagcagctggagattaaccccgatcaccccattgtggagactctgcgccagaaggccgatgcggataagaacgataaggccgt caaggatctggtcatcctgctgttcgagacctcgctgctctcatctggcttctctctggacagcccccaggtgcacgccagccgcatctatcgcatgatc aagctgggtctgggcatcgacgaggacgagccgatgaccaccgaggatgcccagagcgccggcgatgccccctcgctggttgaggacaccgagga cgcttcccacatggaggaggtcgattaa (1). Επιλογή της ακολουθίας 62

63 Τέσσερα βασικά βήματα πριν μια αναζήτηση BLAST (2/4) (2). Από την ιστοσελίδα: επιλέγεται το πρόγραμμα BLAST Στη συνέχεια επιλέγεται ένας από τους 5 τύπους του BLAST ( 63

64 Τέσσερα βασικά βήματα πριν μια αναζήτηση BLAST (3/4) (3). Εισαγωγή της ακολουθίας (plain text, Fasta format, Accession Number) ( AGE_TYPE=BlastSearch&LINK_LOC=blasthome). Γίνεται επιλογή της βάσης δεδομένων nr = non-redundant (most general database) est = database of expressed sequence tags dbsts = database of sequence tag sites htgs = high throughput genomic sequence pat= patents etc 64

65 Τέσσερα βασικά βήματα πριν μια αναζήτηση BLAST (4/4) (4). Επιλογή βέλτιστων παραμέτρων, =blastn&page_type=blastsearch&link_loc=blas thome Και τέλος BLAST 65

66 Κλασική αναφορά BLAST (1/7) ΤΕΣΣΕΡΑ ΒΑΣΙΚΑ ΤΜΗΜΑΤΑ (1) Η επικεφαλίδα : περιλαμβάνει στοιχεία για την ακολουθία, το πρόγραμμα που χρησιμοποιήθηκε και τις Βάσεις στις οποίες έγινε η αναζήτηση (2) Γραφική απεικόνιση των αποτελεσμάτων (hits) σε σχέση με την ακολουθία προς ανάλυση (3) Λίστα των όμοιων προς την ακολουθία μας ακολουθιών με άμεση σύνδεση στην καταχώρηση της GenBank (4) Την ευθυγράμμιση της ακολουθίας μας με τις όμοιες ακολουθίες που βρέθηκαν μέσα στη Βάση δεδομένων 66

67 Κλασική αναφορά BLAST (2/7) The BLAST report header Request ID Η ακολουθία που χρησιμοποιήθηκε Οι Βάσεις Δεδομένων που χρησιμοποιήθηκαν στην αναζήτηση Ο τύπος του προγράμματος που χρησιμοποιήθηκε Εικόνα 7: Η επικεφαλίδα της αναφοράς BLAST για την ακολουθία που εισάγαμε. 67

68 Κλασική αναφορά BLAST (3/7) QUERY SEQUENCE Δυο (ή περισσότερες) περιοχές ομοιότητας στην ίδια ακολουθία (κόκκινη γραμμή), που διακόπτονται από περιοχές (μαύρη γραμμή) στην οποία το ταίριασμα δεν είναι καλό. Database hits aligned to the query. Εικόνα 8: Γραφική απεικόνιση των αποτελεσμάτων του BLAST. 68

69 Κλασική αναφορά BLAST (4/7) Περνώντας το δείκτη του ποντικιού πάνω από τις γραμμές ομοιότητας εμφανίζεται η γραμμή περιγραφής για την ακολουθία που μοιάζει με την υπό μελέτη ακολουθία. Εικόνα 9: Γραφική απεικόνιση των αποτελεσμάτων BLAST - γραμμή περιγραφής της ακολουθίας που μοιάζει με την υπό μελέτη ακολουθία. 69

70 Κλασική αναφορά BLAST (5/7) Εικόνα 10: Σύντομες περιγραφές για κάθε ακολουθία hit. 70

71 Κλασική αναφορά BLAST (6/7) Εικόνα 11α: Ευθυγράμμιση της ακολουθίας μας (query) με τις ακολουθίες (subject) που μοιάζουν με τη δική μας. 71

72 Κλασική αναφορά BLAST (7/7) - Εικόνα 11β: Ευθυγράμμιση της ακολουθίας μας (query) με τις ακολουθίες (subject) που μοιάζουν με τη δική μας. 72

73 Αναζήτηση πρωτεΐνης από νουκλεοτιδική ακολουθία (1/7) Από την ιστοσελίδα: επιλέγεται το πρόγραμμα BLAST Στη συνέχεια επιλέγεται ένας από τους 5 τύπους του BLAST ( Επιλέγεται το blastx 73

74 Αναζήτηση πρωτεΐνης από νουκλεοτιδική ακολουθία (2/7) Στην ιστοσελίδα: blastx&page_type=blastsearch&link_loc=blasth ome: Εισάγεται η νουκλεοτιδική ακολουθία (plain text, Fasta format, Accession Number) Επιλέγεται ο κατάλληλος κώδικας μετάφρασης 74

75 Αναζήτηση πρωτεΐνης από νουκλεοτιδική ακολουθία (3/7) Εικόνα12: Γραφική απεικόνιση των αποτελεσμάτων του blastx για την ακολουθία my secuence. 75

76 Αναζήτηση πρωτεΐνης από νουκλεοτιδική ακολουθία (4/7) Εικόνα 13: Σύντομες περιγραφές για κάθε πρωτεϊνική ακολουθία hit. Με βάση τα αποτελέσματα μπορούμε να προβλέψουμε ποια πρωτεΐνη κωδικοποιεί η ακολουθία που ψάχνουμε. 76

77 Αναζήτηση πρωτεΐνης από νουκλεοτιδική ακολουθία (5/7) Εικόνα 14α: Ευθυγράμμιση της ακολουθίας μας (query) (μεταφράζοντας την ακολουθία που ψάχνουμε και στα 6 αναγνωστικά πλαίσια) με τις ακολουθίες (subject) που μοιάζουν με τη δική μας. 77

78 Αναζήτηση πρωτεΐνης από νουκλεοτιδική ακολουθία (6/7) Εικόνα 14β: Ευθυγράμμιση της ακολουθίας μας (query) (μεταφράζοντας την ακολουθία που ψάχνουμε και στα 6 αναγνωστικά πλαίσια) με τις ακολουθίες (subject) που μοιάζουν με τη δική μας. 78

79 Αναζήτηση πρωτεΐνης από νουκλεοτιδική ακολουθία (7/7) Εικόνα 14γ: Ευθυγράμμιση της ακολουθίας μας (query) (μεταφράζοντας την ακολουθία που ψάχνουμε και στα 6 αναγνωστικά πλαίσια) με τις ακολουθίες (subject) που μοιάζουν με τη δική μας. 79

80 Προτεινόμενα Βιβλία DW Mount, Bioinformatics. Sequence and Genome Analysis. CSHL Press, NY. ΑM Lesk, Introduction to Bioinformatics. Oxford University Press, NY. AD Baxevanis & BFF Ouellette, Bioinformatics: A Practical Guide to the Analysis of Genes and Proteins. Wiley Interscience, NY. 80

81 Σημείωμα Αναφοράς Copyright, Ηλίας Καππάς,. Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: 81

82 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά - Παρόμοια Διανομή [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. [1] 82

83 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Σας ευχαριστώ! Ηλίας Καππάς, Λέκτορας Τμήματος Βιολογίας Α.Π.Θ.

84 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Τέλος ενότητας Επεξεργασία: Στυλιανή Μηνούδη Θεσσαλονίκη, Εαρινό εξάμηνο 2014

85 Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 85

Βιοπληροφορική. Ενότητα 10: Αναζήτηση Ομοιοτήτων σε ΒΔ Ακολουθιών - Blast, (1/2) 1ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ.

Βιοπληροφορική. Ενότητα 10: Αναζήτηση Ομοιοτήτων σε ΒΔ Ακολουθιών - Blast, (1/2) 1ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Βιοπληροφορική Ενότητα 10: Αναζήτηση Ομοιοτήτων σε ΒΔ Ακολουθιών - Blast, (1/2) 1ΔΩ Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Μαθησιακοί Στόχοι Αναφορά στις παραλλαγές του BLAST. Εξοικείωση με τη

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική. Ενότητα 9: Αναζήτηση Ομοιοτήτων σε ΒΔ Ακολουθιών - Στατιστική Σημαντικότητα, 1 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ.

Βιοπληροφορική. Ενότητα 9: Αναζήτηση Ομοιοτήτων σε ΒΔ Ακολουθιών - Στατιστική Σημαντικότητα, 1 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Βιοπληροφορική Ενότητα 9: Αναζήτηση Ομοιοτήτων σε ΒΔ Ακολουθιών - Στατιστική Σημαντικότητα, 1 ΔΩ Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Μαθησιακοί Στόχοι Παρουσίαση των εφαρμογών της αναζήτησης

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική. Ενότητα 5: Στοίχιση ακολουθιών ανά ζεύγη, 2 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου

Βιοπληροφορική. Ενότητα 5: Στοίχιση ακολουθιών ανά ζεύγη, 2 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Βιοπληροφορική Ενότητα 5: Στοίχιση ακολουθιών ανά ζεύγη, 2 ΔΩ Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Μαθησιακοί Στόχοι Κατανόηση της συσχέτισης ομολογίας ομοιότητας. Παρουσίαση των πληροφοριών

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική. Ενότητα 2: Βάσεις Δεδομένων (1/3), 1 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου

Βιοπληροφορική. Ενότητα 2: Βάσεις Δεδομένων (1/3), 1 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Βιοπληροφορική Ενότητα 2: Βάσεις Δεδομένων (1/3), 1 ΔΩ Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Μαθησιακοί Στόχοι Αναφορά στη χρησιμότητα των βιολογικών ΒΔ. Κατανόηση των χαρακτηριστικών, των ιδιαιτεροτήτων

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική Ι (ΜΕΡΟΣ Α) Βιοπληροφορική Ανάλυση Γονιδιωμάτων. Εισαγωγή στης Βιολογικές Βάσεις Δεδομένων

Βιοπληροφορική Ι (ΜΕΡΟΣ Α) Βιοπληροφορική Ανάλυση Γονιδιωμάτων. Εισαγωγή στης Βιολογικές Βάσεις Δεδομένων Βιοπληροφορική Ι (ΜΕΡΟΣ Α) Βιοπληροφορική Ανάλυση Γονιδιωμάτων Εισαγωγή στης Βιολογικές Βάσεις Δεδομένων Η επιστήμη της Βιολογίας έχει μετατραπεί τα τελευταία χρόνια σε μια υπερπλούσια σε πληροφορίες επιστήμη.

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική. Ενότητα 10: Αναζήτηση Ομοιοτήτων σε ΒΔ Ακολουθιών - Blast, (2/2) 1ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ.

Βιοπληροφορική. Ενότητα 10: Αναζήτηση Ομοιοτήτων σε ΒΔ Ακολουθιών - Blast, (2/2) 1ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Βιοπληροφορική Ενότητα 10: Αναζήτηση Ομοιοτήτων σε ΒΔ Ακολουθιών - Blast, (2/2) 1ΔΩ Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Μαθησιακοί Στόχοι Αναφορά στις παραλλαγές του BLAST. Εξοικείωση με τη

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική. Ενότητα 8: Αναζήτηση Ομοιοτήτων σε Βάσεις Δεδομένων Ακολουθιών, 2 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ.

Βιοπληροφορική. Ενότητα 8: Αναζήτηση Ομοιοτήτων σε Βάσεις Δεδομένων Ακολουθιών, 2 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Βιοπληροφορική Ενότητα 8: Αναζήτηση Ομοιοτήτων σε Βάσεις Δεδομένων Ακολουθιών, 2 ΔΩ Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Μαθησιακοί Στόχοι Κατανόηση της αναγκαιότητας των ευριστικών αλγορίθμων

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική. Ενότητα 20: Υπολογιστικός Προσδιορισμός Δομής (2/3), 1 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου

Βιοπληροφορική. Ενότητα 20: Υπολογιστικός Προσδιορισμός Δομής (2/3), 1 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Βιοπληροφορική Ενότητα 20: Υπολογιστικός Προσδιορισμός Δομής (2/3), 1 ΔΩ Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Μαθησιακοί Στόχοι κατανόηση της μεθόδου προτυποποίησης πρωτεϊνών με ομολογία. παρουσίαση

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική. Ενότητα 15: Φυλογενετική Ανάλυση, 1 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου

Βιοπληροφορική. Ενότητα 15: Φυλογενετική Ανάλυση, 1 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Βιοπληροφορική Ενότητα 15: Φυλογενετική Ανάλυση, 1 ΔΩ Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Μαθησιακοί Στόχοι παρουσίαση και ανάδειξη της σημασίας της φυλογενετικής ανάλυσης. παρουσίαση των

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική. Ενότητα 7: Στοίχιση ακολουθιών ανά ζεύγη Τεχνικές Στοίχισης Ακολουθιών, (1/2) 1ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ.

Βιοπληροφορική. Ενότητα 7: Στοίχιση ακολουθιών ανά ζεύγη Τεχνικές Στοίχισης Ακολουθιών, (1/2) 1ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Βιοπληροφορική Ενότητα 7: Στοίχιση ακολουθιών ανά ζεύγη Τεχνικές Στοίχισης Ακολουθιών, (1/2) 1ΔΩ Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Μαθησιακοί Στόχοι Παρουσίαση της μεθόδου κατασκευής και

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Βιοπληροφορική. Ενότητα 2 η : Ανάλυση ακολουθίας Ηλίας Καππάς Τμήμα Βιολογίας

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Βιοπληροφορική. Ενότητα 2 η : Ανάλυση ακολουθίας Ηλίας Καππάς Τμήμα Βιολογίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 2 η : Ανάλυση ακολουθίας Ηλίας Καππάς Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική. Ενότητα 6: Στοίχιση ακολουθιών ανά ζεύγη Σύστημα βαθμολόγησης, 2 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ.

Βιοπληροφορική. Ενότητα 6: Στοίχιση ακολουθιών ανά ζεύγη Σύστημα βαθμολόγησης, 2 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Βιοπληροφορική Ενότητα 6: Στοίχιση ακολουθιών ανά ζεύγη Σύστημα βαθμολόγησης, 2 ΔΩ Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Μαθησιακοί Στόχοι Κατανόηση της σημασίας του συστήματος βαθμολόγησης

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική. Ενότητα 12: Μέθοδοι Πολλαπλής Στοίχισης, 2 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου

Βιοπληροφορική. Ενότητα 12: Μέθοδοι Πολλαπλής Στοίχισης, 2 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Βιοπληροφορική Ενότητα 12: Μέθοδοι Πολλαπλής Στοίχισης, 2 ΔΩ Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Μαθησιακοί Στόχοι Κατανόηση των μεθόδων πολλαπλής στοίχισης. Ανάδειξη των πλεονεκτημάτων και

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική. Ενότητα 16: Μεθοδολογίες (Ανα-) Κατασκευής, 2 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου

Βιοπληροφορική. Ενότητα 16: Μεθοδολογίες (Ανα-) Κατασκευής, 2 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Βιοπληροφορική Ενότητα 16: Μεθοδολογίες (Ανα-) Κατασκευής, 2 ΔΩ Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Μαθησιακοί Στόχοι Επεξήγηση των μεθόδων (ανα-)κατασκευής φυλογενετικών δέντρων. Παρουσίαση

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική. Ενότητα 17: Δομή Πρωτεϊνών, 1 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου

Βιοπληροφορική. Ενότητα 17: Δομή Πρωτεϊνών, 1 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Βιοπληροφορική Ενότητα 17: Δομή Πρωτεϊνών, 1 ΔΩ Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Μαθησιακοί Στόχοι επισκόπηση των βασικών στοιχείων των πρωτεϊνικών δομών. συσχέτιση ακολουθίας δομής λειτουργίας.

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική. Ενότητα 7: Στοίχιση ακολουθιών ανά ζεύγη Τεχνικές Στοίχισης Ακολουθιών,(2/2) 2 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ.

Βιοπληροφορική. Ενότητα 7: Στοίχιση ακολουθιών ανά ζεύγη Τεχνικές Στοίχισης Ακολουθιών,(2/2) 2 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Βιοπληροφορική Ενότητα 7: Στοίχιση ακολουθιών ανά ζεύγη Τεχνικές Στοίχισης Ακολουθιών,(2/2) 2 ΔΩ Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Μαθησιακοί Στόχοι Παρουσίαση της μεθόδου κατασκευής και

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΚΗΣΗ 4η Αναζήτηση οµοιοτήτων σε βάσεις δεδοµένων ακολουθιών

ΑΣΚΗΣΗ 4η Αναζήτηση οµοιοτήτων σε βάσεις δεδοµένων ακολουθιών ΑΣΚΗΣΗ 4η Αναζήτηση οµοιοτήτων σε βάσεις δεδοµένων ακολουθιών ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αναζήτηση οµοιοτήτων σε βάσεις δεδοµένων ακολουθιών (database similarity searching) αποτελεί µια από τις συχνότερα χρησιµοποιούµενες

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία της μετάφρασης

Ιστορία της μετάφρασης ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 6: Μεταφραστές και πρωτότυπα. Ελένη Κασάπη ΤΜΗΜΑ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

Εκκλησιαστικό Δίκαιο. Ενότητα 10η: Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας και Διαρκής Ιερά Σύνοδος Κυριάκος Κυριαζόπουλος Τμήμα Νομικής Α.Π.Θ.

Εκκλησιαστικό Δίκαιο. Ενότητα 10η: Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας και Διαρκής Ιερά Σύνοδος Κυριάκος Κυριαζόπουλος Τμήμα Νομικής Α.Π.Θ. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 10η: Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας και Διαρκής Ιερά Σύνοδος Κυριάκος Κυριαζόπουλος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Πρόβλημα. Σύνολο γνωστών αλληλουχιών

Πρόβλημα. Σύνολο γνωστών αλληλουχιών BLAST Πρόβλημα Άγνωστη αλληλουχία Σύνολο γνωστών αλληλουχιών Η χρήση ενός υπολογιστή κι ενός αλγόριθμου είναι απαραίτητη για την ανακάλυψη της σχέσης μιας αλληλουχίας με τις γνωστές υπάρχουσες Τί είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΚΗΣΗ 2η Αναζήτηση πληροφορίας σε βιολογικές βάσεις δεδοµένων

ΑΣΚΗΣΗ 2η Αναζήτηση πληροφορίας σε βιολογικές βάσεις δεδοµένων ΑΣΚΗΣΗ 2η Αναζήτηση πληροφορίας σε βιολογικές βάσεις δεδοµένων ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μια βιολογική βάση δεδοµένων (ΒΒ ) χρησιµοποιείται για την οργάνωση, αποθήκευση, επεξεργασία, αναζήτηση και ανάκτηση της βιολογικής

Διαβάστε περισσότερα

Γενικά Μαθηματικά Ι. Ενότητα 12: Κριτήρια Σύγκλισης Σειρών. Λουκάς Βλάχος Τμήμα Φυσικής ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Γενικά Μαθηματικά Ι. Ενότητα 12: Κριτήρια Σύγκλισης Σειρών. Λουκάς Βλάχος Τμήμα Φυσικής ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 2: Κριτήρια Σύγκλισης Σειρών Λουκάς Βλάχος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική. Ενότητα 21: Υπολογιστικός Προσδιορισμός Δομής (3/3), 1 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου

Βιοπληροφορική. Ενότητα 21: Υπολογιστικός Προσδιορισμός Δομής (3/3), 1 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Βιοπληροφορική Ενότητα 21: Υπολογιστικός Προσδιορισμός Δομής (3/3), 1 ΔΩ Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Μαθησιακοί Στόχοι επισκόπηση των μεθόδων αναγνώρισης διπλώματος και απ αρχής πρόγνωσης

Διαβάστε περισσότερα

Μηχανολογικό Σχέδιο Ι

Μηχανολογικό Σχέδιο Ι ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα # 8: Άτρακτοι και σφήνες Μ. Γρηγοριάδου Μηχανολόγων Μηχανικών Α.Π.Θ. Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Τμήμα Μηχανικών Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών. Βιοπληροφορική

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Τμήμα Μηχανικών Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών. Βιοπληροφορική Τμήμα Μηχανικών Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών Βιοπληροφορική Ενότητα 12: Αναζήτηση ομοιοτήτων έναντι βάσεων δεδομένων με τη χρήση ευρετικών αλγορίθμων Αν. καθηγητής Αγγελίδης Παντελής e-mail: paggelidis@uowm.gr

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα. Εισαγωγή στις βάσεις δεδομένων

Ενότητα. Εισαγωγή στις βάσεις δεδομένων Ενότητα 1 Εισαγωγή στις βάσεις δεδομένων 2 1.1 Βάσεις Δεδομένων Ένα βασικό στοιχείο των υπολογιστών είναι ότι έχουν τη δυνατότητα να επεξεργάζονται εύκολα και γρήγορα μεγάλο πλήθος δεδομένων και πληροφοριών.

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ. Πρωτεύοντα ΙΙΙ Χρήση µοριακών δεδοµένων

ΦΥΣΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ. Πρωτεύοντα ΙΙΙ Χρήση µοριακών δεδοµένων ΦΥΣΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ Πρωτεύοντα ΙΙΙ Χρήση µοριακών δεδοµένων Φυλογένεση Η φυλογένεσης αφορά την ανεύρεση των συνδετικών εκείνων κρίκων που συνδέουν τα διάφορα είδη µεταξύ τους εξελικτικά, σε µονοφυλετικές

Διαβάστε περισσότερα

Θεσμοί Ευρωπαϊκών Λαών Ι 19 ος -20 ος αιώνας

Θεσμοί Ευρωπαϊκών Λαών Ι 19 ος -20 ος αιώνας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Θεσμοί Ευρωπαϊκών Λαών Ι 19 ος -20 ος αιώνας Ενότητα 7η: Ιερά Σύνοδος Κυριάκος Κυριαζόπουλος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στους Αλγορίθμους

Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Ενότητα 5 η Άσκηση Συγχώνευση & απαρίθμηση Διδάσκων Χρήστος Ζαρολιάγκης Καθηγητής Τμήμα Μηχανικών Η/Υ & Πληροφορικής Πανεπιστήμιο Πατρών Email: zaro@ceid.upatras.gr Άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Εκκλησιαστικό Δίκαιο

Εκκλησιαστικό Δίκαιο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 8η: Ο νέος αντιρατσιστικός νόμος και ο ν.4301/2014 Κυριάκος Κυριαζόπουλος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Εκκλησιαστικό Δίκαιο

Εκκλησιαστικό Δίκαιο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 11η: Οργανισμοί της Εκκλησίας της Ελλάδος Κυριάκος Κυριαζόπουλος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 5 ο : Αλγόριθµοι Σύγκρισης Ακολουθιών Βιολογικών εδοµένων

Κεφάλαιο 5 ο : Αλγόριθµοι Σύγκρισης Ακολουθιών Βιολογικών εδοµένων Κεφάλαιο 5 ο : Αλγόριθµοι Σύγκρισης Ακολουθιών Βιολογικών εδοµένων Σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζουµε 2 βασικούς αλγορίθµους σύγκρισης ακολουθιών Βιολογικών εδοµένων τους BLAST & FASTA. Οι δυο αλγόριθµοι

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙIΙ

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙIΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙIΙ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΑ ΣΗΕ Λαμπρίδης Δημήτρης Κατσανού Βάνα Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙIΙ

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙIΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙIΙ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΑ ΣΗΕ Λαμπρίδης Δημήτρης Κατσανού Βάνα Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙIΙ

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙIΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙIΙ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΑ ΣΗΕ Λαμπρίδης Δημήτρης Κατσανού Βάνα Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών

Διαβάστε περισσότερα

Θεσμοί Ευρωπαϊκών Λαών Ι 19 ος -20 ος αιώνας

Θεσμοί Ευρωπαϊκών Λαών Ι 19 ος -20 ος αιώνας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Θεσμοί Ευρωπαϊκών Λαών Ι 19 ος -20 ος αιώνας Ενότητα 10η: Απεσταλμένοι του Ρωμαίου Ποντίφικα και Ρωμαϊκή Κουρία Κυριάκος Κυριαζόπουλος

Διαβάστε περισσότερα

Αλγόριθμοι Εύρεσης Ομοιοτήτων Ακολουθιών Μέρος ΙΙ: Ευριστικές μέθοδοι αναζήτησης σε βάσεις δεδομένων

Αλγόριθμοι Εύρεσης Ομοιοτήτων Ακολουθιών Μέρος ΙΙ: Ευριστικές μέθοδοι αναζήτησης σε βάσεις δεδομένων Αλγόριθμοι Εύρεσης Ομοιοτήτων Ακολουθιών Μέρος ΙΙ: Ευριστικές μέθοδοι αναζήτησης σε βάσεις δεδομένων Vasilis Promponas Bioinformatics Research Laboratory Department of Biological Sciences University of

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομία των ΜΜΕ. Ενότητα 7: Μορφές αγοράς και συγκέντρωση των ΜΜΕ

Οικονομία των ΜΜΕ. Ενότητα 7: Μορφές αγοράς και συγκέντρωση των ΜΜΕ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Οικονομία των ΜΜΕ Ενότητα 7: Μορφές αγοράς και συγκέντρωση των ΜΜΕ Γιώργος Τσουρβάκας, Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Δημοσιογραφίας και

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στους Αλγορίθμους

Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Ενότητα 5 η Άσκηση - Συγχώνευση Διδάσκων Χρήστος Ζαρολιάγκης Καθηγητής Τμήμα Μηχανικών Η/Υ & Πληροφορικής Πανεπιστήμιο Πατρών Email: zaro@ceid.upatras.gr Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΒΙΟΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ Σελίδα 1 Αναζήτηση πληροφορίας σε βιολογικές ΒΔ Αναζήτηση δεδομένων στην UniProt Καταγράψτε το μήκος της αμινοξικής ακολουθίας (Sequence length), τη λειτουργία (Function)

Διαβάστε περισσότερα

Λογισμός 3. Ενότητα 19: Θεώρημα Πεπλεγμένων (γενική μορφή) Μιχ. Γ. Μαριάς Τμήμα Μαθηματικών ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Λογισμός 3. Ενότητα 19: Θεώρημα Πεπλεγμένων (γενική μορφή) Μιχ. Γ. Μαριάς Τμήμα Μαθηματικών ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 19: Θεώρημα Πεπλεγμένων (γενική μορφή) Μιχ. Γ. Μαριάς Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Γενικά Μαθηματικά Ι. Ενότητα 15: Ολοκληρώματα Με Ρητές Και Τριγωνομετρικές Συναρτήσεις Λουκάς Βλάχος Τμήμα Φυσικής

Γενικά Μαθηματικά Ι. Ενότητα 15: Ολοκληρώματα Με Ρητές Και Τριγωνομετρικές Συναρτήσεις Λουκάς Βλάχος Τμήμα Φυσικής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 5: Ολοκληρώματα Με Ρητές Και Τριγωνομετρικές Συναρτήσεις Λουκάς Βλάχος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση και ανάλυση της μυϊκής δύναμης και ισχύος

Αξιολόγηση και ανάλυση της μυϊκής δύναμης και ισχύος ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αξιολόγηση και ανάλυση της μυϊκής δύναμης και ισχύος Ενότητα 3: Εργαστηριακή πρακτική Τίτλος: Ισομετρία (Εργαστηριακό) Πατίκας Δ. Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Γενικά Μαθηματικά Ι. Ενότητα 14: Ολοκλήρωση Κατά Παράγοντες, Ολοκλήρωση Ρητών Συναρτήσεων Λουκάς Βλάχος Τμήμα Φυσικής

Γενικά Μαθηματικά Ι. Ενότητα 14: Ολοκλήρωση Κατά Παράγοντες, Ολοκλήρωση Ρητών Συναρτήσεων Λουκάς Βλάχος Τμήμα Φυσικής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 1: Ολοκλήρωση Κατά Παράγοντες, Ολοκλήρωση Ρητών Συναρτήσεων Λουκάς Βλάχος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία της μετάφρασης

Ιστορία της μετάφρασης ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 5: Η μετάφραση των εβδομήκοντα, η εκπαίδευση των μεταφραστών κατά Κικέρωνα, η τέχνη της μετάφρασης από την αρχαιότητα μέχρι τα

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργική Εκπαίδευση Ενότητα 9

Γεωργική Εκπαίδευση Ενότητα 9 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 9: Σχεδιασμός εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τον αγροτικό χώρο Αφροδίτη Παπαδάκη-Κλαυδιανού Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Συμπεριφορά Καταναλωτή

Συμπεριφορά Καταναλωτή ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 9 : Ομάδες αναφοράς Χριστίνα Μπουτσούκη Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

Υπόγεια Υδραυλική και Υδρολογία

Υπόγεια Υδραυλική και Υδρολογία ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 4: Αναλυτική επίλυση του μαθηματικού ομοιώματος: Σύμμορφη Απεικόνιση Καθηγητής Κωνσταντίνος Λ. Κατσιφαράκης Αναπληρωτής Καθηγητής

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Διοίκηση Επιχειρήσεων

Εισαγωγή στην Διοίκηση Επιχειρήσεων Εισαγωγή στην Διοίκηση Επιχειρήσεων Ενότητα 7: ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ Μαυρίδης Δημήτριος Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Συμπεριφορά Καταναλωτή

Συμπεριφορά Καταναλωτή ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 8 : Η σημασία της κουλτούρας στη Συμπεριφορά του Καταναλωτή Χριστίνα Μπουτσούκη Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Έρευνα Μάρκετινγκ Ενότητα 4

Έρευνα Μάρκετινγκ Ενότητα 4 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 4 : Δειγματοληψία Χριστίνα Μπουτσούκη Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για

Διαβάστε περισσότερα

Παράκτια Τεχνικά Έργα

Παράκτια Τεχνικά Έργα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΔΙΑΘΕΣΗ ΥΓΡΩΝ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΙ ΑΓΩΓΟΙ Ενότητα 5 η : Κατασκευαστικά παραδείγματα Γιάννης Ν. Κρεστενίτης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Στρατηγικό Μάρκετινγκ

Στρατηγικό Μάρκετινγκ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 12: Παρουσίαση νέων προϊόντων στην αγορά (2) Χριστίνα Μπουτσούκη Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Πληροφορικής

Διδακτική της Πληροφορικής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 14: Διδακτικές Προσεγγίσεις για τον Προγραμματισμό Σταύρος Δημητριάδης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ενότητα 08: Σχεδιασμός και Οργάνωση ενός Προγράμματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ι Πολυξένη

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική Ι. Παντελής Μπάγκος. Παν/µιο Στερεάς Ελλάδας

Βιοπληροφορική Ι. Παντελής Μπάγκος. Παν/µιο Στερεάς Ελλάδας Βιοπληροφορική Ι Παντελής Μπάγκος Παν/µιο Στερεάς Ελλάδας Λαµία 2006 1 Βιοπληροφορική Ι Εισαγωγή: Ορισµός της Βιοπληροφορικής, Υποδιαιρέσεις της Βιοπληροφορικής, Τα είδη των δεδοµένων στη Βιοπληροφορική.

Διαβάστε περισσότερα

Γενικά Μαθηματικά Ι. Ενότητα 1: Συναρτήσεις και Γραφικές Παραστάσεις. Λουκάς Βλάχος Τμήμα Φυσικής ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Γενικά Μαθηματικά Ι. Ενότητα 1: Συναρτήσεις και Γραφικές Παραστάσεις. Λουκάς Βλάχος Τμήμα Φυσικής ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 1: Συναρτήσεις και Γραφικές Παραστάσεις Λουκάς Βλάχος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομία των ΜΜΕ. Ενότητα 9: Εταιρική διασπορά και στρατηγικές τιμολόγησης

Οικονομία των ΜΜΕ. Ενότητα 9: Εταιρική διασπορά και στρατηγικές τιμολόγησης ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 9: Εταιρική διασπορά και στρατηγικές τιμολόγησης Γιώργος Τσουρβάκας, Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ Σχολή

Διαβάστε περισσότερα

Ιδιότητες και Τεχνικές Σύνταξης Επιστημονικού Κειμένου

Ιδιότητες και Τεχνικές Σύνταξης Επιστημονικού Κειμένου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ιδιότητες και Τεχνικές Σύνταξης Επιστημονικού Κειμένου Ενότητα 2: Η πρωτόλεια σκέψη Αναστασία Χριστοδούλου, αναπλ. Καθηγήτρια Dr. Γεώργιος

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήριο Χημείας Ενώσεων Συναρμογής

Εργαστήριο Χημείας Ενώσεων Συναρμογής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εργαστήριο Χημείας Ενώσεων Συναρμογής Ενότητα 4: Τοποθέτηση d ηλεκτρονίων σε οκτάεδρα Σύμπλοκα Περικλής Ακρίβος Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Φροντιστήριο 1

Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Φροντιστήριο 1 Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Φροντιστήριο 1 Διδάσκων Χρήστος Ζαρολιάγκης Καθηγητής Τμήμα Μηχανικών Η/Υ & Πληροφορικής Πανεπιστήμιο Πατρών Email: zaro@ceid.upatras.gr Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση και ανάλυση της μυϊκής δύναμης και ισχύος

Αξιολόγηση και ανάλυση της μυϊκής δύναμης και ισχύος ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αξιολόγηση και ανάλυση της μυϊκής δύναμης και ισχύος Ενότητα 1: Βασικές αρχές παραγωγής δύναμης και ισχύος Τίτλος: Μηκοδυναμική και ταχοδυναμική

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική. Ενότητα 8: Αναζήτηση Ομοιοτήτων σε Βάσεις Δεδομένων Ακολουθιών, 2 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ.

Βιοπληροφορική. Ενότητα 8: Αναζήτηση Ομοιοτήτων σε Βάσεις Δεδομένων Ακολουθιών, 2 ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Βιοπληροφορική Ενότητα 8: Αναζήτηση Ομοιοτήτων σε Βάσεις Δεδομένων Ακολουθιών, 2 ΔΩ Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Μαθησιακοί Στόχοι Κατανόηση της αναγκαιότητας των ευριστικών αλγορίθμων

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηση σε νέα τεχνολογικά περιβάλλοντα

Μάθηση σε νέα τεχνολογικά περιβάλλοντα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Μάθηση σε νέα τεχνολογικά περιβάλλοντα Ενότητα 12: Μαθησιακοί Τύποι Βασιλική Μητροπούλου-Μούρκα Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Εκκλησιαστικό Δίκαιο

Εκκλησιαστικό Δίκαιο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 6η: Ελληνική νομολογία Κυριάκος Κυριαζόπουλος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική. Blast/PSI-Blast 3o εργαστήριο

Βιοπληροφορική. Blast/PSI-Blast 3o εργαστήριο Βιοπληροφορική Blast/PSI-Blast 3o εργαστήριο Αναζήτηση οµόλογων ακολουθιών σε βάσεις δεδοµένων (i) Οµόλογες ακολουθίες πιθανόν να έχουν παρόµοιες λειτουργίες. Ακολουθία επερώτησης (query sequence) Υποκείµενες

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές αειφορίας και διαχείρισης Βιολογία της Διατήρησης

Αρχές αειφορίας και διαχείρισης Βιολογία της Διατήρησης ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αρχές αειφορίας και διαχείρισης Βιολογία της Διατήρησης Ενότητα 2: Οικονομία, Αξία & Ηθική της Βιολογίας Διατήρησης Καθηγητής Παντής Ιωάννης

Διαβάστε περισσότερα

Δομές Δεδομένων Ενότητα 1

Δομές Δεδομένων Ενότητα 1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 1: Εισαγωγή Απόστολος Παπαδόπουλος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση μεταφράσεων ιταλικής ελληνικής γλώσσας

Αξιολόγηση μεταφράσεων ιταλικής ελληνικής γλώσσας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αξιολόγηση μεταφράσεων ιταλικής ελληνικής γλώσσας Ενότητα 1: Αυτοαξιολόγηση μεταφραστών Κασάπη Ελένη Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΟΡΓΑΝΗ ΧΗΜΕΙΑ

ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΟΡΓΑΝΗ ΧΗΜΕΙΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΟΡΓΑΝΗ ΧΗΜΕΙΑ Ενότητα # (5): Δεσμοί και Τροχιακά Ακρίβος Περικλής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε

Διαβάστε περισσότερα

Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές

Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 2: Δεδομένα στη C++ Ζαχαρούλα Ανδρεοπούλου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

Στατιστική. 5 ο Μάθημα: Βασικές Έννοιες Εκτιμητικής. Γεώργιος Μενεξές Τμήμα Γεωπονίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Στατιστική. 5 ο Μάθημα: Βασικές Έννοιες Εκτιμητικής. Γεώργιος Μενεξές Τμήμα Γεωπονίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Στατιστική 5 ο Μάθημα: Βασικές Έννοιες Εκτιμητικής Γεώργιος Μενεξές Τμήμα Γεωπονίας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις και Ανάπτυξη

Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις και Ανάπτυξη ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις και Ανάπτυξη Ενότητα 8: Η Οικονομική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης Γρηγόριος Ζαρωτιάδης Άδειες Χρήσης Το

Διαβάστε περισσότερα

Μάρκετινγκ Εξαγωγών. Ενότητα 3 : Το Περιβάλλον και το Διεθνές Μάρκετινγκ Κοινωνικο-Πολιτιστικό Περιβάλλον

Μάρκετινγκ Εξαγωγών. Ενότητα 3 : Το Περιβάλλον και το Διεθνές Μάρκετινγκ Κοινωνικο-Πολιτιστικό Περιβάλλον ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 3 : Το Περιβάλλον και το Διεθνές Μάρκετινγκ Κοινωνικο-Πολιτιστικό Περιβάλλον Χριστίνα Μπουτσούκη Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. Βιοπληροφορική. Ενότητα 6 η : Φυλογενετική ανάλυση 3. Ηλίας Καππάς Τμήμα Βιολογίας

ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. Βιοπληροφορική. Ενότητα 6 η : Φυλογενετική ανάλυση 3. Ηλίας Καππάς Τμήμα Βιολογίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 6 η : Φυλογενετική ανάλυση 3 Ηλίας Καππάς Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΑΝΟΙΚΤΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Γενικά Μαθηματικά Ι Ενότητα 11 : Ακολουθίες και Σειρές Λουκάς Βλάχος Τμήμα Φυσικής

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΑΝΟΙΚΤΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Γενικά Μαθηματικά Ι Ενότητα 11 : Ακολουθίες και Σειρές Λουκάς Βλάχος Τμήμα Φυσικής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα : Ακολουθίες και Σειρές Λουκάς Βλάχος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Ceative Commos. Για

Διαβάστε περισσότερα

Οδοποιία IΙ. Ενότητα 14: Υπόδειγμα σύνταξης τευχών θέματος Οδοποιίας. Γεώργιος Μίντσης ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Οδοποιία IΙ. Ενότητα 14: Υπόδειγμα σύνταξης τευχών θέματος Οδοποιίας. Γεώργιος Μίντσης ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Οδοποιία IΙ Ενότητα 14: Υπόδειγμα σύνταξης τευχών θέματος Οδοποιίας Γεώργιος Μίντσης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Γενικά Μαθηματικά Ι. Ενότητα 9: Κίνηση Σε Πολικές Συντεταγμένες. Λουκάς Βλάχος Τμήμα Φυσικής ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Γενικά Μαθηματικά Ι. Ενότητα 9: Κίνηση Σε Πολικές Συντεταγμένες. Λουκάς Βλάχος Τμήμα Φυσικής ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 9: Κίνηση Σε Πολικές Συντεταγμένες Λουκάς Βλάχος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Ceative

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στους Αλγορίθμους

Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Ενότητα 6 η Άσκηση - DFS δένδρα Διδάσκων Χρήστος Ζαρολιάγκης Καθηγητής Τμήμα Μηχανικών Η/Υ & Πληροφορικής Πανεπιστήμιο Πατρών Email: zaro@ceid.upatras.gr Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΟΡΓΑΝΗ ΧΗΜΕΙΑ

ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΟΡΓΑΝΗ ΧΗΜΕΙΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΟΡΓΑΝΗ ΧΗΜΕΙΑ Ενότητα # 17: Ταχύτητα Αντιδράσεων Ακρίβος Περικλής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε

Διαβάστε περισσότερα

Αποτυπώσεις Μνημείων και Αρχαιολογικών Χώρων

Αποτυπώσεις Μνημείων και Αρχαιολογικών Χώρων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αποτυπώσεις Μνημείων και Αρχαιολογικών Χώρων Ενότητα 4 : Η χρήση του G.P.S. Τοκμακίδης Κωνσταντίνος Τμήμα Αγρονόμων & Τοπογράφων Μηχανικών

Διαβάστε περισσότερα

Φ 619 Προβλήματα Βιοηθικής

Φ 619 Προβλήματα Βιοηθικής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 5: Η Βιοηθική στη σύγχρονη εποχή. Ελένη Καλοκαιρινού Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήριο Χημείας Ενώσεων Συναρμογής

Εργαστήριο Χημείας Ενώσεων Συναρμογής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εργαστήριο Χημείας Ενώσεων Συναρμογής Ενότητα 9: Μέτρηση Αγωγιμότητας Διαλυμάτων Περικλής Ακρίβος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Λογιστική Κόστους Ενότητα 12: Λογισμός Κόστους (2)

Λογιστική Κόστους Ενότητα 12: Λογισμός Κόστους (2) Λογιστική Κόστους Ενότητα 12: Λογισμός Κόστους (2) Μαυρίδης Δημήτριος Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για

Διαβάστε περισσότερα

Θεσμοί Ευρωπαϊκών Λαών Ι 19 ος -20 ος αιώνας

Θεσμοί Ευρωπαϊκών Λαών Ι 19 ος -20 ος αιώνας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Θεσμοί Ευρωπαϊκών Λαών Ι 19 ος -20 ος αιώνας Ενότητα 11η: Σύγκριση Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και Καθολικής Εκκλησίας Κυριάκος Κυριαζόπουλος

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική. Ενότητα 13: Μοντέλα Πολλαπλής Στοίχισης (1/2), 1.5ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου

Βιοπληροφορική. Ενότητα 13: Μοντέλα Πολλαπλής Στοίχισης (1/2), 1.5ΔΩ. Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Βιοπληροφορική Ενότητα 13: Μοντέλα Πολλαπλής Στοίχισης (1/2), 1.5ΔΩ Τμήμα: Βιοτεχνολογίας Όνομα καθηγητή: Τ. Θηραίου Μαθησιακοί Στόχοι παρουσίαση των μοντέλων πολλαπλής στοίχισης. κατανόηση των εφαρμογών

Διαβάστε περισσότερα

Στρατηγικό Μάρκετινγκ

Στρατηγικό Μάρκετινγκ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 13: Είσοδος στις παγκόσμιες αγορές Χριστίνα Μπουτσούκη Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. Γενικά Μαθηματικά Ι. Ενότητα 6: Ακρότατα Συνάρτησης. Λουκάς Βλάχος Τμήμα Φυσικής

ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. Γενικά Μαθηματικά Ι. Ενότητα 6: Ακρότατα Συνάρτησης. Λουκάς Βλάχος Τμήμα Φυσικής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 6: Ακρότατα Συνάρτησης Λουκάς Βλάχος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για

Διαβάστε περισσότερα

Στρατηγικό Μάρκετινγκ

Στρατηγικό Μάρκετινγκ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 4: Αναγνώριση των τμημάτων της αγοράς Χριστίνα Μπουτσούκη Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Ατμοσφαιρική Ρύπανση

Ατμοσφαιρική Ρύπανση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 6: Ατμοσφαιρική Τύρβη Μουσιόπουλος Νικόλαος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

Επιμέλεια μεταφράσεων και εκδοτικός χώρος

Επιμέλεια μεταφράσεων και εκδοτικός χώρος ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Επιμέλεια μεταφράσεων και εκδοτικός χώρος 13 η ενότητα: Ημερίδα «οι δρόμοι των μεταφραστών» Ελένη Κασάπη Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Ενότητα 9η Άσκηση - Αλγόριθμος Kruskal

Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Ενότητα 9η Άσκηση - Αλγόριθμος Kruskal Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Ενότητα 9η Άσκηση - Αλγόριθμος Kruskl Διδάσκων Χρήστος Ζαρολιάγκης Καθηγητής Τμήμα Μηχανικών Η/Υ & Πληροφορικής Πανεπιστήμιο Πατρών Emil: zro@ei.uptrs.r Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση και ανάλυση της μυϊκής δύναμης και ισχύος

Αξιολόγηση και ανάλυση της μυϊκής δύναμης και ισχύος ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αξιολόγηση και ανάλυση της μυϊκής δύναμης και ισχύος Ενότητα 3: Εργαστηριακή πρακτική Τίτλος: Ισοκίνηση (Εργαστηριακό) Πατίκας Δ. Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνολογία Λογισμικού

Τεχνολογία Λογισμικού ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα #12: Περιπτώσεις Χρήσης Σταμέλος Ιωάννης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Ενότητα 9η Άσκηση - Αλγόριθμος Prim

Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Ενότητα 9η Άσκηση - Αλγόριθμος Prim Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Ενότητα 9η Άσκηση - Αλγόριθμος Prim Διδάσκων Χρήστος Ζαρολιάγκης Καθηγητής Τμήμα Μηχανικών Η/Υ & Πληροφορικής Πανεπιστήμιο Πατρών Emil: zro@ei.uptrs.r Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

Θερμοδυναμική. Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα. Πίνακες Νερού σε κατάσταση Κορεσμού. Γεώργιος Κ. Χατζηκωνσταντής Επίκουρος Καθηγητής

Θερμοδυναμική. Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα. Πίνακες Νερού σε κατάσταση Κορεσμού. Γεώργιος Κ. Χατζηκωνσταντής Επίκουρος Καθηγητής Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας Πίνακες Νερού σε κατάσταση Κορεσμού Γεώργιος Κ. Χατζηκωνσταντής Επίκουρος Καθηγητής Διπλ. Ναυπηγός Μηχανολόγος Μηχανικός M.Sc. Διασφάλιση

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομετρία. Πολλαπλή Παλινδρόμηση. Στατιστικός έλεγχος γραμμικού συνδυασμού συντελεστών. Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας & Ανάπτυξης

Οικονομετρία. Πολλαπλή Παλινδρόμηση. Στατιστικός έλεγχος γραμμικού συνδυασμού συντελεστών. Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας & Ανάπτυξης Οικονομετρία Πολλαπλή Παλινδρόμηση Στατιστικός έλεγχος γραμμικού συνδυασμού συντελεστών Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας & Ανάπτυξης Διδάσκων: Λαζαρίδης Παναγιώτης Μαθησιακοί Στόχοι Γνώση και κατανόηση της

Διαβάστε περισσότερα

Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές

Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 9: Πίνακες στη C++ Ζαχαρούλα Ανδρεοπούλου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

Αποτυπώσεις Μνημείων και Αρχαιολογικών Χώρων

Αποτυπώσεις Μνημείων και Αρχαιολογικών Χώρων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αποτυπώσεις Μνημείων και Αρχαιολογικών Χώρων Ενότητα 7 : 3D Laser Scanner Τοκμακίδης Κωνσταντίνος Τμήμα Αγρονόμων & Τοπογράφων Μηχανικών

Διαβάστε περισσότερα

Γενικά Μαθηματικά Ι. Ενότητα 13: Ακτίνα Σύγκλισης, Αριθμητική Ολοκλήρωση, Ολοκλήρωση Κατά Παράγοντες. Λουκάς Βλάχος Τμήμα Φυσικής

Γενικά Μαθηματικά Ι. Ενότητα 13: Ακτίνα Σύγκλισης, Αριθμητική Ολοκλήρωση, Ολοκλήρωση Κατά Παράγοντες. Λουκάς Βλάχος Τμήμα Φυσικής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 3: Ακτίνα Σύγκλισης, Αριθμητική Ολοκλήρωση, Ολοκλήρωση Κατά Παράγοντες Λουκάς Βλάχος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα