ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Transcript

1 ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Νίκος Α. Δρακωνάκης, Οικονομολόγος Κυρίες και Κύριοι Σύνεδροι, Είναι χαρά και παράλληλα ευθύνη να βρισκόμαστε και να συζητάμε για το μέλλον μιας πανέμορφης περιοχής στο μεταίχμιο ζωής της, όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν οι διοργανωτές, και θα είμαστε ευτυχείς αν καταφέρουμε να συμβάλλουμε στην υλοποίηση των στόχων και των επιδιώξεών τους. Επιχειρώντας μια αρχική προσέγγιση της σχέσης του πρωτογενή τομέα με την τοπική ανάπτυξη, τολμώ να πω ότι είναι άρρηκτη και διαχρονική, και αυτό γιατί η Πρωτογενής Παραγωγή ταυτίζεται με τον αγροτικό χώρο όπου κατά βάση : Παράγονται ή μπορούν να παραχθούν ποιοτικά επώνυμα προϊόντα. Επικρατούν τοπικές συνθήκες, συνήθειες και ιδιαιτερότητες. Υπάρχουν ανεκμετάλλευτες ή σε λανθάνουσα κατάσταση πλουτοπαραγωγικοί πόροι. Διατηρείται (ευτυχώς) ακόμη πολύτιμο μοναδικό φυσικό περιβάλλον. Στον αγροτικό χώρο ζουν άνθρωποι που εκτός του ότι παράγουν, αναδεικνύουν και διατηρούν την πολιτισμική κληρονομιά, προστατεύουν το περιβάλλον, διαχειρίζονται πόρους, φυλάττουν τις περισσότερες φορές Θερμοπύλες. Τα παραγόμενα προϊόντα συνεισφέρουν στην τοπική οικονομία και ευρύτερα στην τοπική ανάπτυξη μέσα από την ποιότητα, την ιδιαιτερότητα, την ταυτότητα τους σε βάθος χρόνου, δημιουργώντας έτσι μια ιστορία και μια παράδοση για τον τόπο. Νίκος Α. Δρακωνάκης 1

2 Συνεισφέρουν ακόμη στην τοπική ανάπτυξη με την διασύνδεσή τους με τους υπόλοιπους τομείς της οικονομίας, δημιουργώντας θέσεις απασχόλησης, επιχειρηματικότητα, προστιθέμενη αξία. Βλέπουμε για παράδειγμα τον τουρισμό να υποστηρίζει τον πρωτογενή τομέα, να προωθεί και να αναδεικνύει τα τοπικά προϊόντα και αντίθετα η τοπική παραγωγή να δίδει χαρακτήρα, ιδιαιτερότητα, μοναδικότητα στο τουριστικό προϊόν. Η ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα και κατ επέκταση η ανάπτυξη τέτοιων απομακρυσμένων ορεινών και μειονεκτικών περιοχών που στηρίζονται σε αυτόν είναι μάλλον ζήτημα απλής αριθμητικής. Τι εννοώ : Βασική αιτία της εγκατάλειψης, (πληθυσμιακής και παραγωγικής) είναι το αγροτικό εισόδημα το οποίο σχεδόν ποτέ δεν επαρκεί με αποτέλεσμα να επηρεάζει και να καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το επίπεδο ποιότητας ζωής, το οποίο είναι συνήθως χαμηλό. Ακόμη στον ορεινό χώρο καμιά οικονομική δραστηριότητα δεν είναι βιώσιμη από μόνη της. Κανένα νοικοκυριό δεν μπορεί να εξασφαλίσει το εισόδημα από μια μόνο πηγή. Το αποτέλεσμα είναι να αναζητά συνεχώς, να επιδιώκει και να έχει ανάγκη από την δημιουργία συμπληρωματικού εισοδήματος. Ας παραδειγματιστούμε από άλλες περιοχές και ιδιαίτερα από την Κρήτη από όπου κατάγομαι, όπου οφείλω να σημειώσω ότι η πρωτογενής παραγωγή, παρά τα σοβαρά της προβλήματα, εξακολουθεί να αποτελεί τη βάση της τοπικής ανάπτυξης. Για παράδειγμα η περιοχή της Σητείας (βρίσκεται στο ανατολικότερο άκρο της Κρήτης), διαθέτει μια από τις πιο δραστήριες και βιώσιμες Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών, παράγει κρασί, τσικουδιά και φημισμένο λάδι, το οποίο μάλιστα απέσπασε δύο φορές το 1 ο παγκόσμιο βραβείο ποιότητας. Αντίθετα από ότι θα περίμενε κανείς η τιμή του παραγωγού δεν αυξήθηκε. Όμως αυτή την επιτυχία την αξιοποίησαν μεμονωμένοι επιχειρηματίες προς όφελός τους. Νίκος Α. Δρακωνάκης 2

3 Σε ότι αφορά την περιοχή που βρισκόμαστε : θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι τα εδάφη της δεν είναι ανταγωνιστικά σε σχέση με τις πεδινές εκτάσεις, τα προϊόντα που παράγονται, αν και ποιοτικά, πωλούνται στις ίδιες τιμές που παράγονται αλλού και αυτό είναι ένα θέμα, είναι ένα παράπονο, μια αδικία εις βάρος των τοπικών παραγωγών, ανεξάρτητα του ποιος ευθύνεται γι αυτό. Την ίδια στιγμή ξέρουμε ότι δεν υπάρχει ζωή στις αστικές περιοχές χωρίς τη στήριξη, τη βοήθεια της αγροτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής της υπαίθρου. Αυτές και άλλες πολλές διαπιστώσεις συνθέτουν ένα αντιφατικό και δύσκολο τοπίο στα όρια του οποίου ζητά απάντηση ένα κυρίαρχο ερώτημα : Ποιες είναι οι παραγωγικές και χωρικές προτεραιότητες, ποιες οι εύστοχες αποτελεσματικές δραστηριότητες, ποιες είναι οι λύσεις που θα μπορέσουν να αναπτύξουν την περιοχή και να πείσουν τους κατοίκους ότι η περιοχή της Αμανής δεν έχει σβήσει. Θα μου επιτρέψετε να σταθώ σε μερικά σημεία που θεωρώ σημαντικά σε σχέση με το θέμα που συζητούμε. 1. Η τοπική ανάπτυξη δεν μπορεί να είναι μερική/θεματική/κλαδική αλλά πολυδιάστατη και πολυεπίπεδη. 2. Δεν μπορεί να περιμένουμε την ανάπτυξή της βόρειας Χίου εξ ουρανού, ούτε φυσικά από το κράτος μόνο, όσους πόρους και αν διαθέσει. 3. Η ανάκαμψη θα προκύψει από την ενεργή συμμετοχή του πολίτη, ο οποίος χρειάζεται αυτοπεποίθηση, κουράγιο, υπομονή και παράλληλα πολυδραστηριότητα ποιότητα, καινοτομία, φαντασία. Ο πρωτογενής τομέας στην περίπτωση αυτή μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο, μπορεί να εμπνεύσει, να στηρίξει : γυναικείους συνεταιρισμούς τυποποίηση αγροτικών προϊόντων αγροτουρισμό ή τουρισμό υπαίθρου βιολογικές καλλιέργειες Νίκος Α. Δρακωνάκης 3

4 κοινές δράσεις, π.χ. κτηνοτροφικά πάρκα, κ.α. Σε ότι αφορά τη χωρική προσέγγιση είναι βέβαιο ότι δεν μπορεί να υπάρξει παντού σε όλη την περιοχή- ανάκαμψη και ανάπτυξη. Υπάρχουν οικισμοί με ημερομηνία λήξης και αυτό είναι ένα φαινόμενο που το συναντάμε σε όλη την Ελλάδα, λυπηρό μεν, πραγματικό δε. Κατά συνέπεια έμφαση και προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί σε σημεία που παρατηρείται πληθυσμιακή συγκέντρωση και υπάρχει παραγωγική δραστηριότητα. Το παράδειγμα φαίνεται να ταιριάζει στην περίπτωση της Βολισσού, που θα μπορούσε να εξελιχθεί σε αγροτικό αναπτυξιακό κέντρο του Δήμου και ταυτόχρονα φράγμα ανάσχεσης στην πληθυσμιακή κατάρρευση. Σε ότι αφορά το είδος και την φυσιογνωμία των παρεμβάσεων, εκτιμώ ότι χρειάζεται κάτι μεγάλο ένα έργο, μια πρωτοβουλία, μια δραστηριότητα με υπερτοπική σημασία, με τεράστιο για την περιοχή μέγεθος, με επιδεικτικό χαρακτήρα, ώστε να αποτελέσει πόλο έλξης ή μαγνήτη άλλων δραστηριοτήτων και έτσι να μπορέσει να αλλάξει τα πράγματα. Δύο παραδείγματα για να γίνω κατανοητός : συμπτωματικά αυτές τις μέρες στην κορυφή του Ψηλορείτη συναντώνται όλοι οι βοσκοί της Μεσογείου σε μια γιορτή (ένα μύθο καλύτερα) με αφορμή τον Άγιο Υάκινθο μια έμπνευση-εφεύρεση του Λουδοβίκου των Ανωγείων. Είναι μια συνάντηση με επίκεντρο την αγροτική παραγωγή, τον αγροτικό πολιτισμό όπου αναδεικνύεται η τοπική ταυτότητα, η τοπική κουζίνα ή κουλτούρα. Αυτό είναι ένα γεγονός υπερτοπικής εμβέλειας με σπουδαία πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα γιατί οι πολιτιστικές αυτές βραδιές καταφέρνουν να συγκεντρώνουν στην κορυφή του Ψηλορείτη πάνω από άτομα ημερησίως, να τονώνουν την τοπική οικονομία και να δίνουν ζωή στην ευρύτερη περιοχή. Στην Κύπρο σε αντίστοιχες ορεινές και απομακρυσμένες περιοχές δημιουργήθηκαν νέα τουριστικά προϊόντα, αλλού δρόμοι του κρασιού, αλλού ποδηλατικές διαδρομές, αλλού θρησκευτικές διαδρομές, Νίκος Α. Δρακωνάκης 4

5 δραστηριότητες δηλαδή που έχουν άμεση σχέση με τον τόπο και την φυσιογνωμία του. Έτσι η εικόνα των περιοχών αυτών άλλαξε, το εισόδημα πολλαπλασιάστηκε, η ελπίδα ξαναζωντάνεψε. Μήπως ήρθε η ώρα να μιλήσουμε και εδώ για αντίστοιχους δρόμους του κρασιού, όπως στην Μακεδονία και την Κρήτη, για θρησκευτικές διαδρομές όπως στην Κύπρο, για δρόμους της ελιάς όπως στην Πελοπόννησο, να δημιουργήσουμε με λίγα χρήματα αλλά με πολύ μεράκι, δραστηριότητες, νέες υπηρεσίες, νέα προϊόντα, που θα δώσουν ζωή στο χώρο και κίνητρα στον άνθρωπο; Μήπως χρειάζεται και η περιοχή της Αμανής να εφεύρει το δικό της Άγιο Υάκινθο αφού και εδώ υπάρχει παραγωγή, πολιτισμός, αυθεντικότητα, ανέπαφη φύση, τοπικό αγροτικό περιβάλλον. Ας τολμήσουμε, ας φανταστούμε, ας εμπνευστούμε, ας εκμεταλλευτούμε την φήμη του νησιού εξαιτίας της μαστίχας, που είναι ένα προϊόν πρωτογενούς παραγωγής και παράλληλα μια μοναδική ευκαιρία με παγκόσμια απήχηση. Πρέπει να γίνει ξανά ο χώρος, ο τόπος ελκυστικός, να σχετίζεται άμεσα με την ταυτότητα του και ταυτόχρονα να δημιουργεί σύγχρονες αξίες και προοπτικές. Αναζητείστε, δημιουργείστε ένα μύθο για την περιοχή όπως στα Ανώγεια.. επαναλαμβάνω ένα Άγιο Υάκινθο.. μακάρι να βρεθεί εύκολα και μάλιστα να σχετίζεται με τα ποιοτικά προϊόντα, τις ποιοτικές υπηρεσίες και να είναι ο μύθος και η πραγματικότητα της Άγνωστης Χίου. Αυτές είναι κάποιες σκέψεις, κάποιες πρώτες προτάσεις όχι συνηθισμένες θα έλεγα. Η περιοχή χρειάζεται υπέρβαση, τόλμη, ρίσκο γιατί είναι βέβαιο ότι η τοπική ανάπτυξη δεν θα προέλθει από πρόωρη συνταξιοδότηση, εξισωτική αποζημίωση ή άλλου είδους επιδοτήσεις. Γιατί η περιοχή που βρισκόμαστε αποτελεί αναμφίβολα και ας μην φαίνεται εύκολα, ζωντανή ελπίδα για τον άνθρωπο, το ντόπιο, τον απόδημο, τον επισκέπτη, τον άνθρωπο όπου γης και αυτό είναι που δημιουργεί την ανάγκη για εγρήγορση και κυρίως για συγκεκριμένες Νίκος Α. Δρακωνάκης 5

6 πρωτοβουλίες, για διατύπωση αρχών και στόχων με την σύμφωνη γνώμη φυσικά των κατοίκων ή τουλάχιστον των συλλογικών φορέων. Μα πάνω από όλα υπάρχει ανάγκη για αποτελεσματική λειτουργία αναπτυξιακών μηχανισμών όπως η κίνηση 19, σε συνδυασμό, σε συσχέτιση με τις πρωτοβουλίες του κράτους (κίνητρα, ενισχύσεις, κ.λπ.). Ταυτόχρονα επιβάλλεται όσο τίποτα άλλο ο σχεδιασμός και η εφαρμογή μιας πολιτικής με βάση τα χαρακτηριστικά της περιοχής για να πάρει μπρος αυτό που λέμε τοπική ανάπτυξη. Στο σημείο αυτό θέλω να κάνω μια πρόταση αφού παρευρίσκονται και αρκετοί εκπρόσωποι της πολιτείας στο συνέδριο : Να σχεδιαστεί και να εφαρμοστεί ένα πρόγραμμα για το νησιώτικο χώρο αντίστοιχης λογικής με τις ορεινές περιοχές όπως δηλαδή το πρόγραμμα ΠΙΝΔΟΣ ή το πρόγραμμα των Ορεινών Όγκων της Κρήτης που αυτή την περίοδο τίθεται σε εφαρμογή, όπου η τοπική παραγωγή κάθε μορφής θα τεθεί στο επίκεντρο, όπου οι παρεμβάσεις θα ιεραρχηθούν και τα πολύ σημαντικά πράγματα που αυτές τις μέρες θα ειπωθούν θα βρουν την θέση τους. Κυρίες και Κύριοι Σύνεδροι, Πέρασαν τρία ΠΕΠ, υπήρξαν τόσα χρηματοδοτικά προγράμματα και η περιοχή ακόμα αναζητά διέξοδο. Αυτό είναι πράγματι απορίας άξιον. Εν όψει ΕΣΠΑ η περιοχή ας τολμήσει να επιλέξει και να επενδύσει σε κάτι μεγάλο υπερτοπικό, (δεν είμαι σε θέση να προτείνω κάτι συγκεκριμένο, θέλει κουβέντα), είναι προτιμότερο από το να υπάρξει κολυβοποίηση των πόρων που θα μπαλώσει προσωρινά κάποιες τρύπες χωρίς στο τέλος ουσιαστικό και κυρίως πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα. Οι κάτοικοι θέλουν πρακτικά αποτελέσματα, χρειάζονται μετρήσιμη υποστήριξη, έμπρακτες πρωτοβουλίες. Απαιτούν κοινωνικές υπηρεσίες πολύ σπουδαιότερες και χρησιμότερες από τις υποδομές Νίκος Α. Δρακωνάκης 6

7 προσπελασιμότητας που συνήθως είναι το κυρίαρχο και το ζητούμενο. Χρειάζεται να νιώσουν ασφάλεια, ότι διαθέτουν ή πλησιάζουν το αστικό επίπεδο ζωής, χρειάζονται θέσεις εργασίας, χρειάζονται αύξηση του εισοδήματός τους, διαφορετικά ή πληθυσμιακή αποδυνάμωση θα συνεχιστεί. Όλοι μαζί πρέπει να συνεργαστούν, να αθροίσουν δυνάμεις, να φέρουν αποτέλεσμα, διαφορετικά η ελπίδα της περιοχής θα είναι μόνο κάποιοι ρομαντικοί, νοσταλγοί της ησυχίας, κάποιοι «περιβαλλοντικοί πρόσφυγες» από τα αστικά κέντρα και την ευαισθητοποιημένη Ευρώπη. Κλείνοντας θέλω να τονίσω ότι οφείλουμε να συγχαρούμε και ταυτόχρονα να συμμεριστούμε απόλυτα την αγωνία των διοργανωτών για το μέλλον της περιοχής και να προσπαθήσουμε να βοηθήσουμε από την μεριά μας να δοθεί απάντηση στο ερώτημα : υπάρχει ελπίδα ; (ερώτημα που θα μπορούσε να είναι και ο τίτλος του συνεδρίου) αν όχι να το πούμε ξεκάθαρα. αν ναι και έτσι είναι, υπάρχει ελπίδα, να την αναζητήσουμε, να την προσδιορίσουμε, να υποδείξουμε τρόπους με απλά λόγια ώστε να γίνουν γνωστοί και κατανοητοί αυτοί οι τρόποι, στα νοικοκυριά, στις επιχειρήσεις, στους κατοίκους, γιατί αυτούς αφορά και κανένα άλλο, αυτών η αυτοπεποίθηση, το εγώ και το θέλω χρειάζονται στήριξη, σε αυτούς στηρίζεται βάσιμα το σήμερα αλλά κυρίως το αύριο στην Αμανή. Ευχαριστώ για την προσοχή σας. Νίκος Α. Δρακωνάκης 7