ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ Α.Ε.Μ. 572 Γνωστικό Αντικείμενο: Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Σαχπεκίδου Ευγενία Διδάσκοντες β έτους Μεταπτυχιακών Σπουδών: Δίκαιο της Ευρωπαικής Ένωσης: Σαχπεκίδου Ε. Γκιζάρη Α. Διεθνές οικονομικό δίκαιο: Γκλαβίνης Π. Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ευρωπαϊκή έννομη τάξη- Εδρα Jean-Monnet: Στάγκος Π.- Κτενίδης Ι.

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...6 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Η ΕΝΤΑΞΗ ΝΕΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΘΕΣΜΩΝ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ I. H ανάγκη δημιουργίας νέων μηχανισμών Α. Η Διεθνής Χρηματοπιστωτική και Οικονομική Κρίση του Β. Κατασκευαστικές αστοχίες στην αρχιτεκτονική της ΟΝΕ 8 II. Κανονιστικό πλαίσιο των νέων μηχανισμών...10 Α. Η δημιουργία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού χρηματοοικονομικής σταθερότητας (ΕFSM) Β. Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF)..14 Γ. Ο Μόνιμος Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ESM).16 Γ. 1. Σκοπός και λειτουργία του ESM...16 Γ.1.1. Νομική φύση του Μηχανισμού 16 Γ.1.2. Μορφές χρηματοδότησης κρατών μέσω του ESM...18 Γ. 2. Κριτική που έχει ασκηθεί επί του ESM...20 III. Η προσφυγή κρατών μελών στο Μόνιμο Μηχανισμό Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ESM) Α. Κράτη της ευρωζώνη: Η περίπτωση της Ελλάδας

3 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΟΔΟΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΕΠΙ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΣΜΩΝ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ Ι. Η Απόφαση Pringle του Δικαστηρίου της ΕΕ.25 Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ 25 Α.1. Νομικά όρια της οικονομικής βοήθειας προς τα κράτη μέλη στο πλαίσιο της Συνθήκης για τη Λειτουργία της ΕΕ Α.2. Ιστορικό της απόφασης Β. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΘΕΤΕΙ Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ..27 Β.1. Αποκλειστική αρμοδιότητα της ΕΕ στη νομισματική πολιτική 28 Β.2. Αρμοδιότητα της ΕΕ για το συντονισμό της οικονομικής πολιτικής...30 Γ. Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΕ Γ.1. Η στήριξη της Ένωσης βάσει του άρ.122 ΣΛΕΕ 32 Γ.2. Η Ρήτρα μη διάσωσης του αρ. 125 ΣΛΕΕ...33 Γ.3 Η τροποποίηση του αρ. 136 ΣΛΕΕ Δ. Παρατηρήσεις-Σχόλια στην απόφαση...37 II. ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΑΝΩΤΑΤΟΥ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ..40 Α. Η στάση του απέναντι στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας..40 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ-ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...45 ΠΗΓΕΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ

4 Συντομογραφίες Αρ. : άρθρο ΔΕΕ: Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΔΕΚ: Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ΔΝΤ: Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ΔΥΕ: Διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος ΕCOFIN: Συμβούλιο οικονομικών και δημοσιονομικών υποθέσεων ΕΕ: Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΚΤ: Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ΕΣΚΤ: Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών ΕΜΣ: Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Στήριξης ΟΝΕ: Οικονομική και Νομισματική Ένωση Π.χ.: παραδείγματος χάριν Παρ: Παράγραφος ΣΕΚ: Συνθήκη Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ΣΛΕΕ: Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΣΣΑ: Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης ΤΜΣ: Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας 4

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ : ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Τα τελευταία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της, προσπάθησαν να προσφέρουν αξιόπιστες απαντήσεις στην οικονομική κρίση συχνά έξω από την έννομη τάξη της Ε.Ε. και με σημαντικές επιπτώσεις για τη θεσμική ισορροπία της, καθώς οι λύσεις που βρέθηκαν εγείρουν πολλά νομικά ζητήματα. Επιπλέον οι λύσεις αυτές είναι εμπνευσμένες από τη δομή της διακυβερνητικότητας αφού το κύριο όργανο που συνέβαλε στη διαδικασία αυτή, είναι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Η παρούσα διπλωματική εργασία πραγματεύεται τη σύσταση, λειτουργία, κριτική του πρόσφατου διακυβερνητικού οργανισμού δημοσίου διεθνούς δικαίου: του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας. Αρχικά, επιχειρείται ανάλυση της αρχιτεκτονικής της ευρωζώνης και της ανάγκης που αναδύθηκε για δημιουργία νέων μηχανισμών με σκοπό την αντιμετώπιση των κενών που παρουσιάστηκαν με την χρηματοπιστωτική κρίση του Εν συνεχεία, η εργασία θα επικεντρωθεί στους νέους μηχανισμούς που δημιουργήθηκαν, εξελίχθηκαν και εφαρμόστηκαν στα κράτη-μέλη της ευρωζώνης, έως σήμερα. Στο δεύτερο μέρος, θα εξεταστεί η στάση που τήρησε το Δικαστήριο της ΕΕ στους οικονομικούς θεσμούς της ευρωζώνης, με κυριότερη την απόφαση Pringle. Η κρίση συνεπώς στην ευρωζώνη έφερε στην επιφάνεια το δίλημμα της επιθυμητής μορφής της ΕΕ.: θα διατηρηθεί η ΕΕ ως έχει, δηλαδή ως μία διακυβερνητική συνεργασία ή θα πάρει έναν ομοσπονδιακό χαρακτήρα σε θέματα οικονομικής πολιτικής; 5

6 Εισαγωγή Ιστορικά, η πρώτη απόπειρα για τη δημιουργία μιας οικονομικής και νομισματικής ένωσης εντοπίζεται το 1970 στην Έκθεση Werner, η οποία ωστόσο δεν υλοποιήθηκε ποτέ λόγω των συναλλαγματικών διαταραχών που επικρατούσαν διεθνώς μετά την κατάρρευση του Bretton Woods στις αρχές του 70. Ακολούθησε το 1979 το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα το οποίο εισήγαγε σταθερές αλλά προσαρμόσιμες συναλλαγματικές ισοτιμίες μεταξύ των νομισμάτων των εννέα τότε κρατών. Το 1986, με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, δημιουργήθηκε μια ενιαία αγορά, τα οφέλη της οποίας θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν με την εισαγωγή ενός ενιαίου νομίσματος για τις χώρες που θα συμμετείχαν σε αυτήν. Έτσι, η Επιτροπή Delor το 1989 έπειτα από διαπραγματεύσεις υλοποίησε την Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ), με τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία υπεγράφη το Φεβρουάριο του 1992 στο Μάαστριχτ 1. Η δημιουργία της ζώνης του ευρώ ήταν το αποτέλεσμα μιας μακράς διαδικασίας πολιτικής και οικονομικής προσαρμογής. Όπως μάλιστα αναφέρει η Συνθήκη του Μααστριχτ 2, τα κράτη-μέλη πρέπει να θεωρούν τις οικονομικές πολιτικές τους ως ένα θέμα κοινού ενδιαφέροντος και να συντονίζουν τις πολιτικές αυτές στο πλαίσιο του Συμβουλίου Υπουργών Οικονομικών για την επίτευξη των στόχων της Κοινότητας. Ο συντονισμός της μακροοικονομικής πολιτικής, της δημοσιονομικής πολιτικής των επιμέρους κρατών από τη μία και της νομισματικής πολιτικής από την άλλη, που ανήκει στην πλήρη ευθύνη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ 3. Η οικονομική ολοκλήρωση αναζητά, τώρα, σε περίοδο κρίσης χρέους, μορφές «οικονομικής διακυβέρνησης», αποτελεσματικές, ευέλικτες, που να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της παγκοσμιοποιημένης και άκρως ανταγωνιστικής οικονομίας, αδιαφορώντας όμως για την κοινωνική σύγκλιση των δημόσιων πολιτικών. Η πολιτική ενοποίηση, υποταγμένη πλήρως στη σημερινή συγκυρία στις επιταγές της οικονομικής διακυβέρνησης 4, καλείται να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο για τη μετέπειτα πορεία της ΕΕ. 1 Έκδοση 2011, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, σελ 5-6, διαθέσιμο στο 2 Άρθρο 103 Της Συνθήκης του Μάαστριχτ. 3 Λεβεντάκης Ι., Διεθνής Μακροοικονομική & Χρηματοοικονομική, Εκδ. Σταμούλη Αθήνα 2003, σελ Μανιτάκης Αντώνης, Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Στήριξης της Ελλάδος, Προείκασμα της οικονομικής διακυβέρνησης και της διακυβερνητικής ενοποίησης της Ευρώπης,, Athens Review of Books, τχ. 25 (Ιανουάριος 2012) 6

7 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Η ΕΝΤΑΞΗ ΝΕΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΘΕΣΜΩΝ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ I. H ανάγκη δημιουργίας νέων μηχανισμών Α. Η Διεθνής Χρηματοπιστωτική και Οικονομική Κρίση του 2008 Το 2008 εντάθηκε, η Διεθνής Χρηματοπιστωτική και Οικονομική Κρίση η οποία ξέσπασε το 2007 με την κατάρρευση μεγάλου μέρους του χρηματοπιστωτικού συστήματος στις ΗΠΑ. Στη συνέχεια, μετατράπηκε σε χρηματοοικονομική και κλόνισε την παγκόσμια οικονομία αποκαλύπτοντας ανισορροπίες στα δημόσια οικονομικά τόσο στην Ευρωζώνη όσο και σε άλλες ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες με αποτέλεσμα την ύφεση 5. Η μεταφορά της κρίσης στην πραγματική οικονομία έγινε μέσω του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Οι Τράπεζες αναγκάστηκαν να περιορίσουν το δανεισμό προς τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά ώστε να καλύψουν το χάσμα που είχε δημιουργηθεί στα κεφάλαιά τους. Επίσης, οι διεθνείς αγορές από τα μέσα του 2009 άρχισαν σταδιακά να γίνονται όλο και περισσότερο «νευρικές» για την πορεία της Ευρωζώνης λόγω της διασύνδεσης των αγορών αγαθών και υπηρεσιών. Συνεπώς, η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση σε συνδυασμό με την ύφεση της πραγματικής οικονομίας, προκάλεσε αυξημένες δημόσιες δαπάνες οι οποίες ακολούθως κλόνισαν τη δημοσιονομική σταθερότητα σε ορισμένες χώρες της Ευρωζώνης και οδήγησαν σε κρίσεις χρέους όπως π.χ. στην Ελλάδα και την Πορτογαλία ή σε τραπεζικές κρίσεις π.χ στην Ισπανία και στην Ισλανδία 6. Αν σε αυτά προστεθούν η έλλειψη ενός κεντρικού οργάνου αρμόδιου για τη διαχείριση κρίσεων και αντίστοιχων θεσμοθετημένων μηχανισμών και διαδικασιών πρόληψης και 5 Χαρδούβελης Γκ., Το χρονικό της διεθνούς και συνακόλουθης ελληνικής και ευρωπαϊκής κρίσης: αίτια, επιπτώσεις, αντιδράσεις, προοπτική, διαθέσιμο στο : Όπου αναλύονται εκτενώς τα αίτια της χρηματοοικονομικής κρίσης., επίσης βλ. σχετικά Χαρδούβελης Γκ., «Η χρηματοοικονομική κρίση και το μέλλον της οικονομίας», Οικονομία & Αγορές, Eurobank Research, τόμος IV, Τεύχος 8, Δεκέμβριος 2009., και Νικολόπουλο Γρ., «όλα όσα θέλετε να μάθετε για την οικονομική κρίση», στο Βήμα online, 1/3/ Παπαστάμκος Γ./Κότιος Α., «Η κρίση της Ευρωζώνης: κρίση του συστήματος ή της πολιτικής?», άρθρο στη Ναυτεμπορική, 11/07/2011, σελ.4. 7

8 αντιμετώπισης διαταραχών, συνάγεται ο κίνδυνος στον οποίο βρέθηκε εκτεθειμένη η Ευρωζώνη. Β. Κατασκευαστικές αστοχίες στην αρχιτεκτονική της ΟΝΕ Η ΟΝΕ, ως το πιο προηγμένο στάδιο της οικονομικής ολοκλήρωσης, επιδιώκει την εξάλειψη διακυμάνσεων μεταξύ των νομισμάτων των κρατών μελών. Με τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση του 1992, εγκαθιδρύεται σταδιακά μια ενιαία νομισματική πολιτική βασισμένη σε ένα ενιαίο νόμισμα που διαχειρίζεται μια ενιαία κεντρική τράπεζα 7. Βασικός στόχος της πολιτικής αυτής ήταν η σταθερότητα των τιμών και η υποστήριξη των γενικών πολιτικών της Κοινότητας σύμφωνα με τις αρχές της οικονομίας της αγοράς και του ελεύθερου ανταγωνισμού 8. Η πορεία προς το ευρώ χωρίστηκε σε τρεις φάσεις με αποκορύφωμα την κυκλοφορία του ενιαίου νομίσματος στις 1/1/2002 με τη συμμετοχή 15 κρατών και ταυτόχρονα την υιοθέτηση μιας ενιαίας νομισματικής πολιτικής εκπορευόμενη από της Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Τα κριτήρια ένταξης στο ευρώ που έθεσε η Συνθήκη 9 αποτέλεσαν το πρώτο πεδίο αναφοράς για τη σύγκλιση και το συντονισμό των οικονομιών των κρατών-μελών. Έπειτα, στις 17/6/1997 οι αρχηγοί των κρατών κατέληξαν στην υιοθέτηση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΚΑ) στο Άμστερνταμ, το οποίο προβλέπει προληπτικά και αποτρεπτικά μέτρα, ορίζει τα κριτήρια ένταξης στο ενιαίο νόμισμα και υποχρεώνει τα κράτη να καθορίζουν τους μακροπρόθεσμους στόχους τους για δημοσιονομική πειθαρχία και προστασία από τις «εξωτερικές επιπτώσεις» 10. Αντίθετα από τη νομισματική πολιτική, τα κράτη μέλη της ΟΝΕ, διατηρούν την τελική ευθύνη της οικονομικής πολιτικής τους (δηλαδή τη δημοσιονομική, τη διαρθρωτική, την πολιτική απασχόλησης) αν και απαιτείται κοινή εποπτεία και συντονισμός των οικονομικών πολιτικών των κρατών μελών της ευρωζώνης 11. Το 7 Πανάγος Β., Οικονομική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Εκδ. Ζυγός Θεσσαλονίκη, 1996, σελ.193 επομ. 8 Μάρδας Δ., (2008) : Από την ΕΟΚ στην ΕΕ : από την ολοκλήρωση της Ενιαίας Αγοράς έως την πολιτική ενοποίηση του ευρωπαϊκού χώρου, Εκδ. Ζυγός, σελ.361 επομ. 9 Τα κριτήρια σύγκλισης περιλαμβάνουν οικονομικά μεγέθη που πρέπει να πληρούνται ώστε να ενταχθούν οι χώρες στην Ευρωζώνη. Τα τέσσερα κριτήρια σύγκλισης περιγράφονται στο άρθρο 121, παράγραφος 1 της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα (ΣΕΚ). Πρόκειται για (σταθερότητα των τιμών, δημοσιονομική κατάσταση, συναλλαγματική ισοτιμία, μακροπρόθεσμα επιτόκια). 10 Καζάκος Πάνος, Οικονομική διακυβέρνηση και το Σύμφωνο Σταθερότητας, Αγορά Χωρίς Σύνορα, Τόμος 8, (3) 2003, σελ.190. βλ. και Σιοκορέλης Β., Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης στη ζώνη του ευρώ: μήπως έφτασε η ώρα για την αναθεώρησή του;, Αγορά χωρίς Σύνορα Τόμος 14 (2) 2007: σελ Άρθρα 120 επομ ΣΛΕΕ για την οικονομική πολιτική 8

9 Συμβούλιο οικονομικών και δημοσιονομικών υποθέσεων (ΕCOFIN) είναι στο επίκεντρο αυτού του συντονισμού με στόχο την επίβλεψη των μακροοικονομικών εξελίξεων στα κράτη μέλη 12. Ειδικότερα, ο συντονισμός της οικονομικής πολιτικής εντός της ΟΝΕ, λαμβάνει μορφή χαλαρής συνεργασίας των κρατών μελών 13. Αποτελεί ωστόσο, σημαντικό στόχο της ΕΕ για μια διατηρήσιμη οικονομική μεγέθυνση 14. Ειδικότερα, λαμβάνει συμβουλευτικό χαρακτήρα, υπάρχει αλληλοενημέρωση σχετικά με την κατεύθυνση των πολιτικών που ασκούνται συζητούνται οι διεθνείς οικονομικές εξελίξεις και επιδιώκεται ένα ισόρροπο μείγμα πολιτικής. Δεν στηρίζεται σε ισχυρούς μηχανισμούς επιβολής αλλά στην πειθώ, στην άμιλλα και τις γνωμοδοτήσεις ώστε να παροτρύνουν τις κυβερνήσεις να λάβουν τις σωστές αποφάσεις. Επίσης, ποινές με τη μορφή των συστάσεων ισχύουν για τη δημοσιονομική πολιτική και αφορούν τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος (αρ.126 παρ 7 ΣΛΕΕ) ώστε να τερματιστεί η κατάσταση εντός ορισμένου χρόνου. Μπορεί επίσης να προβλεφθούν κυρώσεις με τη μορφή άτοκης κατάθεσης υπέρ της Κοινότητας 15. Στις άλλες διαδικασίες συντονισμού οι συστάσεις είναι λιγότερο αυστηρές και έχουν τη μορφή «διπλωματικής πίεσης» για το κράτος, που μπορεί να έχει επίπτωση στο πολιτικό του κύρος. Με τη Συνθήκη της Λισαβόνας κατά τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος του (αρ.126 ΣΛΕΕ) δεν προβλέπεται η δυνατότητα εμπλοκής του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου στην εν λόγω διαδικασία (αρ.126 παρ.10). Μόνο, εάν ένα κράτος μέλος δεν συμμορφωθεί με τις κυρώσεις που του έχουν επιβληθεί από το Συμβούλιο, δικαιούνται τόσο η Επιτροπή όσο και άλλο κράτος μέλος να προσφύγουν στο ΔΕΕ λόγω παράβασης της Συνθήκης, αποδεικνύοντας τον έντονα πολιτικό χαρακτήρα των αποφάσεων του Συμβουλίου 16. Επομένως, στην αρχιτεκτονική της ΟΝΕ, είναι εμφανής η «ασυμμετρία» μεταξύ της οικονομικής πολιτικής που εντάσσεται στην αρμοδιότητα των κρατών μελών από 12 Μούσης Ν., (2011) : Ευρωπαϊκή Ένωση, δίκαιο, οικονομία, πολιτική., Εκδ. Παπαζήση, σελ.134 επομ. 13 Σαχπεκίδου Ευγενία, Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Εκδ. Σάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2011, σελ Σαχινίδης Φ., Ο Συντονισμός της Οικονομικής Πολιτικής στην ΟΝΕ, Ευρωνέα, Τεύχος 6, Σεπτ 2000, όπου αναλύεται διεξοδικά η σημασία του δημοσιονομικού συντονισμού με το ΣΣκΑ. 15 Κανονισμός αρ.1056/2005 του συμβουλίου της 27 η ς Ιουνίου 2005 για την επιτάχυνση της εφαρμογής της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος. 16 Μαυρίδης Στ., (2011) : Τα κριτήρια δημοσιονομικής πειθαρχίας στην οικοδόμηση της ευρωζώνης. Η περίπτωση της Ελλάδος, Εκδ. Σάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη, σελ.69. 9

10 τη μία και της νομισματικής πολιτικής από την άλλη, που απορρέει από υπερεθνικά όργανα και είναι εναρμονισμένη στα κράτη μέλη της ευρωζώνης. Το τρέχον πλαίσιο συντονισμού προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στις ωφέλειες της συνεργασίας και στο κόστος της απώλειας εθνικής ανεξαρτησίας 17. Η κρίση ανέδειξε την ακαμψία του θεσμικού οπλοστασίου και την ανεπάρκεια των πολιτικών της ΟΝΕ, καθώς η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν προβλέπει δανειακή υποστήριξη τύπου ΔΝΤ για μια χώρα της ευρωζώνης (λόγω αρχής μη διάσωσης), αλλά ούτε και διαδικασία αποχώρησης ή αποπομπής, αν και αφήνει ανοικτό ένα παράθυρο πολιτικής παρέμβασης σε «έκτακτες περιστάσεις» που θα μπορούσαν να επιτρέψουν εκδήλωση νομισματικής αλληλεγγύης, με την έκδοση π.χ. κοινού ευρωομολόγου 18. II. Κανονιστικό πλαίσιο των μηχανισμών Α. Η δημιουργία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοοικονομικής σταθερότητας (ΕFSM) Η παγκόσμια κρίση ανέδειξε τις αδυναμίες της ευρωπαϊκής οικονομικής και νομισματικής ένωσης, η οποία υποφέρει από ανισορροπία μεταξύ της ισχυρής νομισματικής και της ασθενούς οικονομικής πολιτικής. Η ζώνη του ευρώ είναι μια νομισματική ένωση που λειτουργεί με μια ενιαία νομισματική πολιτική και με συντονισμένες αλλά αποκεντρωμένες οικονομικές πολιτικές. Η διαχείριση της νομισματικής πολιτικής ανήκει στην αποκλειστική αρμοδιότητα της ΕΚΤ, ενώ οι οικονομικές και δημοσιονομικές πολιτικές εμπίπτουν στην εθνική αρμοδιότητα. Όμως, οι μεμονωμένες δημοσιονομικές παρεκκλίσεις σε ορισμένα κράτη έχουν συλλογικό κόστος το οποίο υφίστανται όλα τα κράτη που μοιράζονται το ίδιο νόμισμα και αποτελούν ισχυρή απειλή για τη χρηματοοικονομική σταθερότητα ολόκληρης της ΕΕ. Η κρίση συνεπώς στην ευρωζώνη έφερε στην επιφάνεια το δίλημμα της επιθυμητής μορφής της ΕΕ.: θα διατηρηθεί η ΕΕ ως έχει, δηλαδή ως μία διακυβερνητική συνεργασία ή θα πάρει έναν ομοσπονδιακό χαρακτήρα σε θέματα οικονομικής πολιτικής 19 ; 17 Οικονομικό Δελτίο της Alpha Bank, Σεπτ.2003, Τεύχος 87: Η άσκηση της οικονομικής πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Ένωση: τα όρια του συντονισμού, σελ Μπακατσιάνος Γ.: Παγκόσμια οικονομική κρίση, Ευρωπαϊκή ένωση και Ελλάδα, Απρίλιος 2009, Αναλύσεις, proeuro.gr 19 Χαρδούβελης Γκ., «Η ελληνική και ευρωπαϊκή κρίση και η νέα αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης», Οικονομία & Αγορές, Φεβρ.2011, Τεύχος 2, Τόμος VI. 10

11 Κρίθηκε επομένως απαραίτητη η θέσπιση ενός ευρωπαϊκού μηχανισμού οικονομικής σταθερότητας, που να μπορεί να προσφέρει βοήθεια στα κράτη μέλη που βρίσκονται σε δυσχερή θέση και να διαφυλάξει τη χρηματοοικονομική σταθερότητα στην ΕΕ. Έτσι, υπό την πίεση των αμερικανικών οίκων αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας 20 και των κερδοσκόπων στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές οι οποίοι «κτυπούσαν» την Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Ισπανία και άλλες χώρες του ευρώ, οι Υπουργοί Οικονομικών του (ECOFIN) στις 2 Μαΐου του 2010 προέβησαν στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Οικονομικής Σταθεροποίησης (European Financial Stabilization Mechanism, EFSM) με τον Κανονισμό αρ. 407/2010 του Συμβουλίου της 11 ης Μαΐου Αξίζει ωστόσο να διευκρινιστεί ότι ο εν λόγω μηχανισμός αφορά μόνο τα μέλη της ευρωζώνης 22, αφού για τα κράτη κατά παρέκκλιση, προβλεπόταν ήδη μηχανισμός παροχής μεσοπρόθεσμης οικονομικής στήριξης ο οποίος είχε θεσπιστεί με τον Κανονισμό αριθμ.332/2002 του Συμβουλίου 23. Βέβαια, ήδη από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ είχε προβλεφθεί ο φόβος να διαχυθεί σε ολόκληρο το οικονομικό σύστημα της ΕΕ μια σοβαρή κρίση χρέους που αποτυπώθηκε στο (αρ.125 παρ. 1 ΣΛΕΕ) «ρήτρα μη διάσωσης μέσω παροχής οικονομικής βοήθειας». Σύμφωνα με την ερμηνεία του άρθρου αυτού, απαγορεύεται η διάσωση μιας χώρας της ευρωζώνης διότι η ΟΝΕ αποβλέπει σε δημοσιονομική πειθαρχία των κρατών μελών της 24. Ωστόσο, η κρίση χρέους που ξέσπασε και κυρίως η ανάγκη προστασίας του ευρώ είχαν ως συνέπεια, να προβλεφθεί η δυνατότητα 20 Οι οίκοι αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας είναι ιδιωτικές επιχειρήσεις που παρέχουν δημόσιες απόψεις ως προς την πιστοληπτική ικανότητα των χρηματοπιστωτικών μέσων-προιόντων (πχ. δάνεια, χρεόγραφα) επιχειρήσεων ή κρατών. Διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στις παγκόσμιες χρηματιστηριακές και τραπεζικές αγορές δεδομένου ότι οι αξιολογήσεις τους χρησιμοποιούνται από επενδυτές, δανειολήπτες, εκδότες και κυβερνήσεις για να λαμβάνουν επενδυτικές αποφάσεις μετά λόγου γνώσεως. Επομένως είναι σημαντικό οι δραστηριότητες των οίκων να διενεργούνται σύμφωνα με αυστηρές αρχές ακεραιότητας, διαφάνειας και υπευθυνότητας. Προς αυτό το σκοπό θεσπίστηκε ένα σαφές πρότυπο σύμφωνα με τον Κανονισμό ΕΚ αρ.1060/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου, της 16 ης Σεπτ Κανονισμός αρ. 407/2010 του Συμβουλίου της 11 ης Μαΐου 2010 για τη θέσπιση ευρωπαϊκού μηχανισμού χρηματοοικονομικής σταθεροποίησης, διαθέσιμο στο : 22 Αρ. 1 του Καν. Αριθμ.407/2010 του Συμβουλίου της 12/05/ Κοινοτική στήριξη βάσει αυτού του μηχανισμού δόθηκε στην Ουγγαρία, Λετονία, Ρουμανία. 24 Καλαβρός Γεωργόπουλος Θ.Γ., Το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ουσιαστικό Δίκαιο Τόμος II, Εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη 2010, σελ

12 χορήγησης χρηματοδοτικής ενίσχυσης της ΕΕ σε κράτος μέλος που αντιμετωπίζει δυσχέρειες. Έτσι, με νομική βάση το αρ. 122 ΣΛΕΕ θεσπίστηκε ο μηχανισμός χρηματοοικονομικής σταθεροποίησης, ιδίως με την παρ.2 του αρ. αρ. 122 ΣΛΕΕ, γνωστή ως «ρήτρα αλληλεγγύης» 25, όποτε δηλαδή υπάρχουν έκτακτες περιστάσεις που εκφεύγουν από τον έλεγχο ενός κράτους μέλους, όταν δηλαδή οφείλονται σε σοβαρή επιδείνωση του διεθνούς οικονομικού και χρηματοπιστωτικού περιβάλλοντος 26. Η επιλογή του άρ.122 παρ.2 ως νομικού θεμελίου του μηχανισμού τονίζει την ξεχωριστή σημασία της οικονομικής αλληλεγγύης στους κόλπους της ένωσης. Ο μηχανισμός αυτός έχει κοινοτικό χαρακτήρα και επιτρέπει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη λήψη δανείων για στήριξη χωρών της ΕΕ σε κρίση 27. Ο γενικός στόχος του παρόντος μηχανισμού είναι να διαφυλαχθεί η χρηματοπιστωτική σταθερότητα εντός της ευρωζώνης με την παροχή οικονομικής βοήθειας σε οποιοδήποτε από τα μέλη που την αποτελούν. Διευκολύνει επίσης, την Ένωση να ανταποκριθεί με ένα πιο συντονισμένο, ταχύ και αποτελεσματικό τρόπο σε μια ελληνικού τύπου κρίση που μπορεί να αναπτυχθεί σε οποιοδήποτε από τα κράτη του ευρώ. Όλα τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης που αντιμετωπίζουν σοβαρή κρίση πληρωμών έχουν πρόσβαση σε αυτό το μηχανισμό. Ο χρηματοδοτικός αυτός μηχανισμός, υποστηρίζεται από τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης, το ΔΝΤ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η χρηματοδότηση είναι διαθέσιμη μόνο για τα μέλη της Ευρωζώνης. Τα κράτη μη μέλη του ευρώ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν έχουν τη νομική υποχρέωση να συνεισφέρουν στη χρηματοδότηση του μηχανισμού, ούτε έχουν το δικαίωμα πρόσβασης σε αυτούς τους πόρους 28. Η χρηματοδοτική ενίσχυση λαμβάνει τη μορφή δανείου ή πίστωσης που χορηγείται στα κράτη μέλη. Προκειμένου να αντληθούν πόροι εξουσιοδοτείται η 25 Μαριάς Ε., «Η δανειακή σύμβαση Ελλάδας-κρατών Ευρωζώνης υπό το πρίσμα των θεσμών και του δικαίου της ΕΕ.», Νομικό Βήμα, Τόμος 58, 2010, διαθέσιμο στο : 26 Μαυρίδης Στ., (2011) : Τα κριτήρια δημοσιονομικής πειθαρχίας στην οικοδόμηση της ευρωζώνης. Η περίπτωση της Ελλάδος, Εκδ. Σάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη, σελ Παπαστάμκος Γ. /Κότιος Α. (βλ ανωτέρω υποσημ. 6) 28 Sideek M. Seyad : A legal analysis of the European Financial Stability Mechanism, Journal of International Banking Law and Regulation, 2011, 26 (9), ,σελ

13 Επιτροπή στο πλαίσιο του εν λόγω μηχανισμού να δανείζεται στις κεφαλαιαγορές ή από χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Πριν χρησιμοποιήσει τον ευρωπαϊκό μηχανισμό χρηματοοικονομικής σταθεροποίησης, ένα κράτος μέλος πρέπει να καταθέσει αίτηση που θα περιλαμβάνει: εκτίμηση των χρηματοδοτικών αναγκών του ένα πρόγραμμα οικονομικής και δημοσιονομικής προσαρμογής που θα περιγράφει τα διάφορα μέτρα που θα ληφθούν με στόχο την αποκατάσταση της χρηματοοικονομικής σταθερότητας. Έπειτα, η χρηματοδοτική ενίσχυση χορηγείται με απόφαση του Συμβουλίου, το οποίο αποφασίζει με ειδική πλειοψηφία βάσει προτάσεως της Επιτροπής. Εάν το Συμβούλιο αποφασίσει να χορηγήσει χρηματοδοτική ενίσχυση σε ένα κράτος μέλος, η απόφασή του περιλαμβάνει: τους όρους της ενίσχυσης, όπως το ποσό, τον αριθμό των δόσεων, την περίοδο διαθεσιμότητας της χρηματοδοτικής ενίσχυσης κ.λπ. και τους γενικούς όρους οικονομικής πολιτικής, οι οποίοι καθορίζονται από την Επιτροπή. Οι όροι αυτοί συνδέονται με τη χρηματοδοτική ενίσχυση της ΕΕ με στόχο την επαναφορά της οικονομικής σταθερότητας στο ενδιαφερόμενο κράτος μέλος και την αποκατάσταση της ικανότητάς του να χρηματοδοτείται από τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Επιπλέον, οι γενικοί όροι οικονομικής πολιτικής καταγράφονται σε μνημόνιο συμφωνίας που συνάπτει το κράτος μέλος με την Επιτροπή. Έπειτα, επανεξετάζει τακτικά τη συμμόρφωση με τους όρους αυτούς σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η τροποποίηση των όρων αυτών μπορεί ενδεχομένως να οδηγήσει σε αναδιάρθρωση του προγράμματος οικονομικής και δημοσιονομικής προσαρμογής του κράτους μέλους. Η Επιτροπή διαχειρίζεται την εκταμίευση του δανείου ή την αποδέσμευση των κεφαλαίων που χορηγούνται στα κράτη μέλη. Η Επιτροπή, επίσης, επαληθεύει σε τακτικά διαστήματα κατά πόσον η οικονομική πολιτική του δικαιούχου κράτους μέλους συνάδει με το οικείο πρόγραμμα προσαρμογής. Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο έχει το δικαίωμα να διενεργεί δημοσιονομικούς ή λογιστικούς ελέγχους με στόχο να επαληθεύσει τον τακτικό χαρακτήρα της χρηματοδοτικής ενίσχυσης που χορηγείται από την ΕΕ. Εντός έξι μηνών από την έναρξη ισχύος του παρόντος κανονισμού η Επιτροπή πρέπει να επανεξετάσει κατά πόσον εξακολουθούν να υφίστανται οι έκτακτες περιστάσεις λόγω των οποίων είχε τεθεί σε εφαρμογή ο ευρωπαϊκός μηχανισμός χρηματοοικονομικής σταθεροποίησης. Σε περίπτωση παράτασης της εφαρμογής του 13

14 ευρωπαϊκού μηχανισμού, η Επιτροπή διενεργεί την ίδια επανεξέταση κάθε έξι μήνες 29. Στο μηχανισμό αυτό παρατηρείται η αυστηρότατη προϋπόθεση ενεργοποίησης του μηχανισμού στήριξης με την υποχρεωτική άσκηση συγκεκριμένης πολιτικής απ το ενδιαφερόμενο κράτος μέλος. Με τον τρόπο αυτό εκχωρείται σημαντικό τμήμα της εθνικής κυριαρχίας του κράτους. Όμως, ο ΕFSM μαζί με τον ΕFSF που αναλύεται παρακάτω, αποτελούν ταχείες και αποτελεσματικές ενέσεις ρευστότητας, με βάση αυστηρά προγράμματα οικονομικής και δημοσιονομικής προσαρμογής που εφαρμόζονται από κράτη μέλη που βρίσκονται σε δυσχέρεια και εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα του χρέους τους 30. Βέβαια, το προσωρινό της λειτουργίας του EFSM, αποδεικνύει ότι πρόκειται για μια «πειραματική» προσπάθεια να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα της ευρωζώνης και αντανακλά τις τροποποιήσεις της Συνθήκης της Λισαβόνας που ακολούθησαν 31. Β. Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF) Λόγω της χρηματοδότησής του με πενιχρούς πόρους (μόνο 60 δισ. ευρώ για όλη την ΕΕ) ο παραπάνω μηχανισμός συμπληρώθηκε με το σύστημα οργανωμένων διμερών κρατικών εγγυήσεων εκ μέρους των κρατών μελών της Ευρωζώνης ύψους 440 δισ. ευρώ στη βάση ενός διακυβερνητικού μηχανισμού και από δάνεια του ΔΝΤ ύψους 250 δισ. ευρώ. Για το λόγο αυτό τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης ίδρυσαν με βάση τη νομοθεσία του Λουξεμβούργου ανώνυμη εταιρεία περιορισμένης ευθύνηςεταιρεία ειδικού σκοπού στις 7 Ιουνίου 2010, με έδρα την πόλη του Λουξεμβούργου Ευρωπαϊκός μηχανισμός χρηματοοικονομικής σταθεροποίησης : _el.htm 30 Συμπεράσματα των Αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων της Ζώνης του Ευρώ της 11 ης Μαρτίου 2011, Βρυξέλλες, 11 Μαρτίου 2011, Παράρτημα II, σελ.13., διαθέσιμο στο : 31 Μαυρίδης Στ., (2011) : Τα κριτήρια δημοσιονομικής πειθαρχίας στην οικοδόμηση της ευρωζώνης. Η περίπτωση της Ελλάδος, Εκδ. Σάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη, σελ Μαριάς Ε., «Η δανειακή σύμβαση Ελλάδας-κρατών Ευρωζώνης υπό το πρίσμα των θεσμών και του δικαίου της ΕΕ.», Νομικό Βήμα, Τόμος 58, 2010, διαθέσιμο στο : 14

15 Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας αποτελεί ένα δεύτερο μηχανισμό ο οποίος τέθηκε σε πλήρη λειτουργία στις 4 Αυγούστου Αν δεν υπάρχει οικονομική λειτουργία της δραστηριότητας του, σύμφωνα με το Καταστατικό της Εταιρείας, το EFSF θα τεθεί υπό εκκαθάριση μετά τις 30 Ιουνίου Αν υπάρχει οικονομική λειτουργία της δραστηριότητας του, ο μηχανισμός θα υπάρχει μέχρι η τελευταία υποχρέωση του να έχει πλήρως εξοφληθεί 34. Η δομή του EFSF βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις εγγυήσεις δανείων. Λειτουργεί περισσότερο σαν ένα σύστημα πιστωτικής ενίσχυσης. Το Ταμείο εκδίδει ομόλογα ή άλλα χρεόγραφα στην αγορά ώστε να εξασφαλίσει τα κεφάλαια που απαιτούνται για την παροχή δανείων σε χώρες της ευρωζώνης με οικονομικά προβλήματα. Το πλεονέκτημα του Ταμείου είναι ότι κατατάχθηκε από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης στην υψηλότερη κατηγορία φερεγγυότητας 35. Επομένως, είναι ευκολότερο για το Ταμείο να συγκεντρώσει χρήματα και μάλιστα με χαμηλό επιτόκιο λόγω της αξιοπιστίας του 36. Το Διοικητικό Συμβούλιο του EFSF αποτελείται από υψηλού επιπέδου εκπροσώπους όλων των κρατών μελών της ευρωζώνης. Η σημερινή σύνθεση του διοικητικού συμβουλίου αντιπροσωπεύεται από υψηλόβαθμα στελέχη από τα αντίστοιχα κράτη μέλη, όπως Υφυπουργοί ή Γραμματείς, Γενικούς Διευθυντές κλπ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η ΕΚΤ διορίζουν από έναν παρατηρητή στο διοικητικό συμβούλιο του EFSF. Ο σημερινός Επικεφαλής του EFSF είναι ο Klaus Regling, πρώην γενικός διευθυντής του ECOFIN Sideek M. Seyad : A legal analysis of the European Financial Stability Mechanism, Journal of International Banking Law and Regulation, 2011, 26 (9), ,σελ Συγκεκριμένα από τη Moody και Fitch Rating έχει αξιολογηθεί με ΑΑΑ. 36 Borger Vestert : How the debt crisis exposes the development of Solidarity in the Euro area, European Constitutional Law Review/ Volume 9/Issue 01/ February 2013, pp

16 Γ. Ο Μόνιμος Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ESM) Γ. 1. Σκοπός και λειτουργία του ESM Γ.1.1. Νομική φύση του Μηχανισμού Προς αντιμετώπιση της νέας προβληματικής που παρουσιάστηκε, ως προς το ότι ο Κανονισμός 407/2010 με τον οποίο συστάθηκε ο EFSM, αποτελεί διάταξη δευτερογενούς δικαίου (άρα με αυτήν δεν μπορεί να τροποποιηθεί το πρωτογενές δίκαιο της ΕΕ) με αποτέλεσμα να τίθεται σε αμφιβολία όλο το νομικό μόρφωμα του προσωρινού ευρωπαϊκού μηχανισμού στήριξης, προτάθηκε στις , η δημιουργία ενός μόνιμου μηχανισμού 37. Έτσι, στις 25 Μαρτίου 2011, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κάνοντας ένα βήμα παραπέρα στη συμπλήρωση του νέου πλαισίου ενισχυμένης οικονομικής διακυβέρνησης 38, εξέδωσε την απόφαση 2011/199/ΕΕ 39 για την τροποποίηση αρ.136 ΣΛΕΕ όσον αφορά το μηχανισμό σταθερότητας για τα κράτη μέλη των οποίων το νόμισμα είναι το ευρώ. Προβλέφτηκε λοιπόν, η προσθήκη στο αρ.136 ΣΛΕΕ, νέας διάταξης (αρ.136 (3)), σύμφωνα με την οποία τα κράτη μέλη με νόμισμα το ευρώ μπορούν να θεσπίσουν μηχανισμό σταθερότητας ο οποίος θα ενεργοποιείται εφόσον κρίνεται απαραίτητο προκειμένου να διασφαλιστεί η σταθερότητα της ζώνης του ευρώ στο σύνολό της. Η νέα διάταξη ορίζει, περαιτέρω, ότι η παροχή τυχόν απαιτούμενης χρηματοοικονομικής συνδρομής δυνάμει του μηχανισμού θα υπόκειται σε αυστηρούς όρους. Η τροποποίηση της Συνθήκης τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου, 2013, αφού έχει ήδη εγκριθεί από τα κράτη μέλη σύμφωνα με τους συνταγματικούς τους κανόνες. 37 Δικαίος Ε., Δίκαιο, Οικονομία και Πολιτική στην εποχή των Μνημονίων, Εκδ. Σάκκουλα Αθήνα- Θεσσαλονίκη, 2012, σελ Βλ. παραπάνω υποσημ Απόφαση του Ευρωπαικού Συμβουλίου της 25 ης Μαρτίου 2011 που τροποποιεί το αρ.136 της ΣΛΕΕ σχετικά με το μηχανισμό σταθερότητας για τα κράτη μέλη με νόμισμα το ευρώ, (2011/199/ΕΕ) 16

17 Αυτή είναι η πρώτη φορά που η Συνθήκη της Λισαβόνας τροποποιήθηκε αφού τέθηκε σε ισχύ μόλις τον Δεκέμβριο του Στις 2 Φεβρουαρίου 2012, τα κράτη μέλη στη ζώνη του ευρώ (Βέλγιο, Γερμανία, Εσθονία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Κύπρος, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Κάτω Χώρες, Αυστρία, Πορτογαλία, Σλοβενία, Σλοβακία και Φινλανδία) σύνηψαν 41 τη Συνθήκη για την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ΕΜΣ), (European Stability Mechanism ESM) 42, ο οποίος έχει πλήρη νομική προσωπικότητα 43 αποτελεί διεθνές χρηματοπιστωτικό ίδρυμα 44 και εποπτεύεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή 45. Συνεπώς ο ΕΜΣ διέπεται από το διεθνές δίκαιο. Σύμφωνα όμως, με επαναλαμβανόμενη νομολογία του ΔΕΕ, τα κράτη μέλη, ακόμα και όταν δρουν σε διεθνές επίπεδο ασκώντας τις αρμοδιότητες τους από τις Συνθήκες, οφείλουν να δρουν στο πλαίσιο του ενωσιακού δικαίου, σύμφωνα με το καθήκον συνεργασίας που προκρίνει το άρ. 4 παρ. 3 ΣΕΕ. Σε περίπτωση σύναψης συμφωνίας από κράτος μέλος της ΕΕ, η οποία αντίκειται στο ενωσιακό δίκαιο, το κράτος αυτό παραβιάζει το δίκαιο της ΕΕ κατά τα άρθρα 258 και 259 ΣΛΕΕ 46. Ωστόσο, το ζήτημα της ευρύτερης συνεργασίας της Ένωσης με το ΔΝΤ που εγκαθιδρύεται με τον ΕΜΣ είναι πιο σύνθετο 47. Ερωτήματα εγείρονται ως προς το αν η Ένωση είχε αρμοδιότητα να προβλέψει στον μηχανισμό σταθεροποίησης της Ευρωζώνης τη συνδρομή, γενικά και χωρίς συγκεκριμένους όρους, του ΔΝΤ, η δράση του οποίου δεν περιβάλλεται από δικαιοκρατικές εγγυήσεις. Ακόμη, μπορεί η Ένωση να επιβάλει σε ένα κράτος-μέλος τη συνεργασία με το ΔΝΤ, αν το κράτος 40 Sideek M. Seyad : A legal analysis of the European Financial Stability Mechanism, Journal of International Banking Law and Regulation, 2011, 26 (9), ,σελ Η Συνθήκη για τον ΕΜΣ υπογράφηκε από τους Υπουργούς Οικονομικών των 17 κρατών μελών της Ευρωζώνης τον Ιούλιο του 2011 και έπειτα από τροποποιήσεις υπογράφηκε στις 2/2/2012 και τέθηκε σε ισχύ τον Ιούλιο του Η Συνθήκη για τη σύσταση του ΕΜΣ : tesm2.el12.pdf 43 Βαρουφάκης Γ., (2011) : Κρίσης Λεξιλόγιο, Εκδ. Ποταμός,σελ Δίκαιος Ε., (βλ. υποσημ. 37) σελ Βλ.ενδεικτικά: ΔΕΚ C-55/2000,Υπόθεση Gottardo και C-124/1995,Υπόθεση The Queen, ex parte Centro-Com/HM Treasury and Bank of England 47 Γιαννακόπουλος Κ., Μεταξύ εθνικής και ενωσιακής έννομης τάξης: το «Μνημόνιο» ως αναπαραγωγή της κρίσης του κράτους δικαίου, 30/01/2011, διαθέσιμο στο : 17

18 αυτό δεν το επιθυμεί; Αντίστροφα, ένα κράτος-μέλος της Ευρωζώνης έχει τη δυνατότητα να συνεργαστεί με το ΔΝΤ αποφεύγοντας την εφαρμογή του ευρωπαϊκού μηχανισμού σταθερότητας; Απάντηση στο τελευταίο ερώτημα θα ήταν ότι η προσφυγή μόνο στο ΔΝΤ προϋποθέτει τη διαβούλευση με την Επιτροπή 48. Γ.1.2. Μορφές χρηματοδότησης κρατών μέσω του ESM Ο σκοπός του νέου διεθνούς χρηματοδοτικού οργανισμού είναι η κινητοποίηση χρηματοδότησης από τις αγορές και η παροχή στήριξης υπό αυστηρούς όρους, κατάλληλους για το επιλεγμένο μέσο χρηματοδοτικής συνδρομής, προς όφελος των μελών του ΕΜΣ που αντιμετωπίζουν ή απειλούνται από σοβαρά προβλήματα χρηματοδότησης. Η ΕΕ ενισχύει τα αδύναμα κράτη με τη μορφή χρηματοδοτικών δανείων ή με τη χορήγηση πίστωσης 49. Επιπλέον, τα εργαλεία που έχει στη διάθεσή του ο εν λόγω μηχανισμός είναι η παροχή βοήθειας μέσω δανείων, μέσω προληπτικών προγραμμάτων, μέσω ανακεφαλαιοποίησης των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και τέλος δρώντας ως αγοραστής κρατικών ομολόγων του κράτους που αντιμετωπίζει οικονομική δυσχέρεια 50. Η στήριξη αυτή μπορεί να χορηγείται μόνον εφόσον είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας της ζώνης του ευρώ στο σύνολό της και των κρατών μελών της. Για το σκοπό αυτό, ο ΕΜΣ μπορεί να αντλήσει κεφάλαια με την έκδοση χρηματοπιστωτικών τίτλων ή με τη σύναψη χρηματοοικονομικών ή άλλων συμφωνιών ή διακανονισμών με τα μέλη του ΕΜΣ, με χρηματοοικονομικά ιδρύματα ή με άλλα τρίτα μέρη 51. Η μέγιστη δανειοδοτική του ικανότητα καθορίζεται αρχικά στα 500 δισεκατομμύρια 52. Η με αυστηρούς όρους υποστήριξη πρέπει να υπόκειται σε πρόγραμμα μακροοικονομικής προσαρμογής ή 48 Antoniadis A., Debt Crisis as a Global Emergency: The European Economic Constitution and other Greek Fables, 2010 (δημοσιευμένο στην ηλεκτρονική διεύθυνση ), σελ Σύμφωνα με το αρ.2 του Κανονισμού 407/2010/ΕΕ 50 Υπουργείο Οικονομικών Γερμανίας: «Ερωτήσεις και απαντήσεις σχετικά με τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ΕΜΣ)», 18/04/2013, διαθέσιμο στο: 51 Άρθρο 3 της Συνθήκης ΕΜΣ. 52Υπουργείο Οικονομικών Γερμανίας: «Η ευρωπαϊκή στρατηγική για την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους στη ζώνη του ευρώ», 9/06/2013. Διαθέσιμο στο : es_euro/ deutscher-beitrag-zur-bewaeltigung-der-schuldenkrise.html 18

19 την υποχρέωση συνεχώς να τηρούνται προκαθορισμένα κριτήρια δημοσιονομικής πειθαρχίας 53. Προκειμένου να διευκολυνθεί η παραπάνω διαδικασία, θα περιληφθούν τυποποιημένοι και πανομοιότυποι κανόνες συλλογικής δράσης CAC 54, ώστε να διαφυλάσσεται η ρευστότητα στις αγορές. Αυτοί οι κανόνες συνηθίζονται στο πλαίσιο του δικαίου των ΗΠΑ, σύμφωνα με σχετική έκθεση του G10, συμπεριλαμβανομένου του κανόνα που επιτρέπει να θεωρούνται ως ενιαίο σύνολο στις διαπραγματεύσεις όλοι οι τίτλοι που εκδίδονται από κράτος μέλος. Αυτό θα επιτρέπει στους πιστωτές να λαμβάνουν απόφαση με ειδική πλειοψηφία εγκρίνοντας νομικά δεσμευτική αλλαγή στους όρους αποπληρωμής σε περίπτωση που ο χρεώστης δεν είναι ικανός να πληρώσει 55. Μία από τις λειτουργίες που προτείνονται από το Κέντρο Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής των Βρυξελλών, είναι ότι ο ΕΜΣ πρέπει να εξουσιοδοτηθεί να εκδίδει ομόλογα για «την εκτέλεση ενός συγκεκριμένου έργου», όπως προβλέπεται στο άρ. 125 της ΣΛΕΕ ή να χορηγεί χρηματοδοτική βοήθεια, όπως αναφέρεται στο νέο άρ. 136 της ΣΛΕΕ στα κράτη μέλη της ευρωζώνης. Κάθε λειτουργία που αναλαμβάνει ο ΕΜΣ δεν θα πρέπει να οδηγεί σε έκθεση σε πιστωτικό κίνδυνο το ενδιαφερόμενο κράτος μέλος. Αντίθετα, η οικονομική βοήθεια σε κράτη με υψηλό δημόσιο χρέος, πρέπει να μην περιορίζεται στην παροχή προσωρινής στήριξης ρευστότητας αλλά να χορηγείται για την αποκατάσταση της βιωσιμότητας του χρέους και την πρόσβαση στις ιδιωτικές αγορές κεφαλαίων. Έτσι, τα προγράμματα προσαρμογής πρέπει να αξιολογούν ρητά τη βιωσιμότητα του χρέους και να παρέχουν ένα πλαίσιο για την αναδιάρθρωση του χρέους. Άλλωστε, η ένταξη της βιωσιμότητας του χρέους μεταξύ των όρων της χρηματοδοτικής συνδρομής είναι το κλειδί για την τήρηση του όρου «μη διάσωσης» δεδομένου ότι δε θα αναλαμβάνει ο ίδιος την ευθύνη του δημόσιου χρέους και θα μειώσει επίσης τον πιθανό κίνδυνο της αναταραχής στις χρηματοπιστωτικές αγορές 53 EU Focus 2012,303,1-4, ECJ upholds ESM Treaty, Thomson Reuters, p Στον παρακάτω ιστότοπο εμφανίζεται η έννοια του CAC ως ο πιο ευρέως χρησιμοποιούμενος δείκτης της αγοράς. Αντανακλά την απόδοση των μεγαλύτερων μετοχών εισηγμένων στην κεφαλαιαγορά. : 55 Βλ. υποσημ. 24 σελ

20 λόγω έλλειψης αξιοπιστίας των προγραμμάτων προσαρμογής, όπως έχει συμβεί στο πρόσφατο παρελθόν 56. Από το Μάρτιο του 2013, η χορήγηση νέας χρηματοδοτικής βοήθειας στο πλαίσιο του ΕΜΣ εξαρτάται από την επικύρωση της Συνθήκης για τη Σταθερότητα, το Συντονισμό και τη Διακυβέρνηση (δημοσιονομικό σύμφωνο) 57 από το δικαιούχο. Ενώ, από την 1η Ιανουαρίου 2014 θα εξαρτάται επίσης από την εφαρμογή του κανόνα περί ισοσκελισμένου προϋπολογισμού 58. Γ. 2. Κριτική που έχει ασκηθεί στον EΜΣ Η κριτική που έχει ασκηθεί στο μηχανισμό αυτό, επικεντρώνεται στην αμφισβήτηση της αυτοτελούς λειτουργίας του αφού υποστηρίζεται ότι δεν αποτελεί τη ζητούμενη «ευρωπαϊκή λύση», καθώς προβλέπει την εμπλοκή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) σε ζητήματα ευρωπαϊκά 59. Αυτό διότι για την ενεργοποίηση των μηχανισμών τίθεται ως προϋπόθεση η συμφωνία σε συγκεκριμένο οικονομικό πρόγραμμα το οποίο πρέπει να εφαρμόσει το κράτος μέλος, ουσιαστικά δηλαδή το κράτος υποχρεώνεται να τηρήσει την πολιτική που θα επιλέξουν τα όργανα της ΕΕ σε συνεννόηση με το ΔΝΤ 60. Επιπλέον, κριτική έχει ασκηθεί ως προς τη νομική βάση του Μηχανισμού στο αρ122 παρ2. Έχει υποστηριχτεί πως η θεμελίωση αυτή έρχεται σε αντίθεση με το δίκαιο της ΕΕ. Κατά την άποψη αυτή, η εξαίρεση που εισάγεται με τον Κανονισμό 407/2010 καταστρατηγεί το πρωτογενές ευρωπαϊκό δίκαιο καθώς φαίνεται ότι μετατρέπει σταδιακά τη Νομισματική Ένωση σε ένωση μετακύλισης δημοσίων χρεών αδύναμων κρατών-μελών στους φορολογούμενους πολίτες. Η μετακύλιση αυτή μάλιστα επιχειρείται χωρίς να λαμβάνεται μέριμνα για τον καταλογισμό ευθυνών σε 56 Micossi S. : «On the tasks of the European Stability Mechanism», Ceps, No 235, 8/2/2011, Διαθέσιμο στο: 57 Συνθήκη για τη Σταθερότητα, το Συντονισμό και τη Διακυβέρνηση Στην ΟΝΕ-ΣΣΣΔ: Περισσότερα για το ΣΣΣΔ: Βλ. σχετικά Working paper : «The role of the Imf in the European dept crisis» του Seitz, Franz Jost, Thomas, 2012, No.32., όπου παρουσιάζεται η χρηματοδοτική ενίσχυση των κρατών-μελών της ευρωζώνης από το ΔΝΤ καθώς και κατά πόσο η συμμετοχή του ΔΝΤ στην «Τρόικα» είναι ένα μοντέλο που μπορεί να επικρατήσει για την αντιμετώπιση μελλοντικών κρίσεων. 60 Οικονομικό Δελτίο της Alpha Bank, Μάιος 2012, Τεύχος 117: Η διαχείριση κρίσεων στην ευρωζώνη: η ελληνική περίπτωση, σελ

21 ιδιώτες πιστωτές 61. Συνακόλουθα, αλλοιώνονται οι θεμελιώδεις στόχοι της ΕΕ 62 εις βάρος της διατήρησης του υφιστάμενου χρηματοπιστωτικού συστήματος χωρίς να λαμβάνονται επαρκή μέτρα για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κρίσης και για την προστασία των κοινωνικών κεκτημένων. Ωστόσο, είναι ευρέως αποδεκτό ότι σαν μηχανισμός αποτελεί μια αξιόλογη προσπάθεια να καλυφθεί το κενό που υπήρχε στην ΕΕ στον τομέα της οικονομικής πολιτικής καθώς ο νέος μηχανισμός είναι μονιμότερου χαρακτήρα. Αυτό θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη της αγοράς στην ικανότητα της Ε.Ε. να παρέμβει και να ενεργήσει γρήγορα και αποτελεσματικά σε περίπτωση κρίσης χρέους των αδύναμων χωρών της Ευρωζώνης. Όπως αποδεικνύεται από επίκαιρα στοιχεία, ο EΜΣ ξεκίνησε το βραχυπρόθεσμο πρόγραμμα του τον Ιανουάριο του 2013 και έχει ήδη εγείρει από τη δημοπρασία γραμματίων. Τον Οκτώβριο του 2013, ο ΕΜΣ ξεκίνησε με επιτυχία μακροπρόθεσμο πρόγραμμα χρηματοδότησής με την τοποθέτηση ενός 5ετούς ομολόγου που προσέλκυσε κοντά 21 δις από πάνω από 200 επενδυτές σε όλο τον κόσμο. Όπως ο Christophe Frankel, Αναπληρωτής Διευθύνων Σύμβουλος και Οικονομικός Διευθυντής του ΕΜΣ, αναφέρει: «το 2013 ήταν μια επιτυχημένη χρονιά, το EFSF συνεχίζει να λειτουργεί και να στηρίζει τον ΕΜΣ. Αυτά τα επιτεύγματα κατέστησαν δυνατά χάρη στους πάνω από 1000 επενδυτές και επίσης, χάρη στον επαγγελματισμό του EFSF και ESM. Τόσο το EFSF και το ESM θα συνεχίσουν να είναι σημαντικοί παράγοντες στις αγορές ομολόγων στα χρόνια που έρχονται» 63. Η προσπάθεια των χωρών της ευρωζώνης που έχει επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια, κάνουν τη νομισματική ένωση πιο βιώσιμη και πιο ανθεκτική. Έχει συντελεστεί πρόοδος, σε τρία επίπεδα. Πρώτον, τα κράτη λόγω του προγράμματος ΕΜΣ υλοποίησαν εκτεταμένες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που επέφεραν μεγαλύτερη βιωσιμότητα και την ανταγωνιστικότητα. Δεύτερον, όλα τα κράτη μέλη έχουν δεσμευτεί σε ευρωπαϊκούς κανόνες για το συντονισμό της οικονομικής πολιτικής, όπως (το αυστηρό ΣΣκΑ, το δημοσιονομικό σύμφωνο, το ευρωπαϊκό εξάμηνο και η νέα μέθοδο για την αποφυγή υπερβολικών μακροοικονομικών 61 Δικαίος Ε., Δίκαιο, Οικονομία και Πολιτική στην εποχή των Μνημονίων, Εκδ. Σάκκουλα Αθήνα- Θεσσαλονίκη, 2012, σελ Πχ. ο ελεύθερος ανταγωνισμός, η ελευθερία της ευρωπαϊκής αγοράς, η διαφύλαξη της σταθερότητας των τιμών, η ενθάρρυνση της ανταγωνιστικής και κοινωνικής οικονομίας με τίτλο : «EFSF and ESM complete funding programme for 2013». 21

22 ανισορροπιών). Οι νέοι αυτοί κανόνες θα βελτιώσουν το συντονισμό των οικονομικών και κοινωνικών πολιτικών μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ. Τρίτον, με τον EFSF και τον ESM αντιμετωπίστηκαν θεσμικά κενά που υπήρχαν ήδη κατά την αρχική ίδρυση της ΟΝΕ. Στη χρηματοδοτική ενίσχυση των μηχανισμών αυτών, πέντε χώρες έχουν προσφύγει, γεγονός το οποίο αποδεικνύει ότι η «στρατηγική» αυτή παρέχει στις χώρες, δάνειο (υπό προϋποθέσεις) - γέφυρα σε περίοδο κρίσης χρέους 64. ΙΙΙ. Η προσφυγή κρατών μελών στο Μόνιμο Μηχανισμό Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ESM) Α. Κράτη της ευρωζώνης. Σύμφωνα με το ειδικό νομοθετικό καθεστώς των κρατών μελών της ευρωζώνης, το Συμβούλιο εξουδιοδοτείται να ελέγχει τα υπερβολικά δημοσιονομικά ελλείμματα των κρατών μελών με κοινό νόμισμα ή να εκδίδει δεσμευτικά μέτρα για τα κράτη 65. Τα μέτρα αυτά που αποφασίζονται από το Συμβούλιο 66, αφορούν μόνο τα κράτη της ευρωζώνης και αποσκοπούν στο να ενισχυθεί ο μηχανισμός συντονισμού και εποπτείας και να χαράσσουν προσανατολισμούς οικονομικής πολιτικής συμβατούς με τους στόχους της ΕΕ. Στην περίπτωση της Ελλάδας, όταν η κρίση δανεισμού άρχισε να κορυφώνεται, η ελληνική κυβέρνηση επιχείρησε να ζητήσει την ενεργοποίηση του άρ. 122 παρ.2 ΣΛΕΕ προσβλέποντας σε ενεργοποίηση της ρήτρας αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών της ευρωζώνης. Το Συμβούλιο αποφάσισε ότι η ενέργεια αυτή θα ήταν αντίθετη με το αρ 125 ΣΛΕΕ καθώς θα επρόκειτο για διάσωση της Ελλάδας. Καθώς όμως οι οικονομικές εξελίξεις είχαν ως αποτέλεσμα τον κίνδυνο της σταθερότητας του ευρώ υπό την πίεση των αγορών, οι αρχηγοί των κρατών και κυβερνήσεων της Ευρωζώνης αποφάσισαν στις 25 Μαρτίου 2010 τη δημιουργία του 64 Ομιλία του Διευθυντή του ΕΜΣ, για το ρόλο των ευρωπαϊκών οικονομικών μηχανισμών στην παγκόσμια οικονομική τάξη., 3/12/2013, (κείμενο στα γερμανικά) 65 Βλ. Στο πρωτογενές δίκαιο: αρ ΣΛΕΕ μαζί με το Πρωτόκολλο 14 που προσαρτάται στις Συνθήκες. 66 Οι αποφάσεις για τα μέτρα αυτά λαμβάνονται με την ειδική πλειοψηφία του Αρ.238 παρ.3 στοιχείο α ΣΛΕΕ, που προβλέπεται να ισχύσει από 1/1/2014. Η νέα αυτή αρμοδιότητα του Συμβουλίου, που αφορά την έκδοση αποφάσεων για τη χάραξη, μέσω κοινών θέσεων, ζητημάτων που αφορούν την ΟΝΕ, προκύπτει από το αρ. 138 παρ.1 ΣΛΕΕ. 22

23 Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Δημοσιονομικής Σταθερότητας 67 της Ευρωζώνης. Προκειμένου μάλιστα να είναι συμβατός με το αρ.125 ΣΛΕΕ, κρίθηκε ότι θα μπορούσε να ενεργοποιηθεί μόνο ως έσχατη λύση δηλαδή μετά από αδυναμία του κράτους να δανειοδοτηθεί από τις αγορές. Η ελληνική κρίση ήταν η αφορμή για αναζήτηση μιας λύσης σε επίπεδο ΕΕ αλλά και για ενίσχυση των μέσων πρόληψης και επιτήρησης οικονομικών κινδύνων. 68 Πρόκειται για μια ολοκληρωμένη διεθνή συμφωνία όπου το γεγονός ότι το ευρωπαϊκό δίκαιο δεν έχει επιλεγεί ως εφαρμοστέο δίκαιο, δεν αποκλείει την παραβίαση του δίκαιου της Ε.Ε. από τη συμμετοχή των κρατών-μελών της στη σύναψη και εκτέλεση της Σύμβασης αυτής 69. Η παραπάνω διεθνής συμφωνία συνήφθη στο πλαίσιο της Ευρωομάδας από όλα τα μέλη της με σκοπό τη συγκρότηση του Ενεργοποιημένου Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης της Ελληνικής Οικονομίας. Έρεισμα στο ενωσιακό δίκαιο, ο μηχανισμός αυτός και το Μνημόνιο βρήκαν, στις διατάξεις των άρθρων 126 παρ. 9 και 136 ΣΛΕΕ 70. Εξετάζοντας τη νομική φύση των Μνημονίων που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα ώστε να έχει πρόσβαση στο Μηχανισμό Στήριξης, υποστηρίζεται η άποψη ότι χαρακτηρίζονται ως «μερικό διεθνές οικονομικό δίκαιο που αφορά αποκλειστικά και μόνο στις σχέσεις των κρατών μελών της Ευρωζώνης» 71. Το εν λόγω μερικό διεθνές οικονομικό δίκαιο δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως δίκαιο της ΕΕ, ενώ προσεγγίζει περισσότερο το διεθνές οικονομικό δίκαιο. Επομένως στο πλαίσιο του ισχύουν οι γενικά παραδεδεγμένοι κανόνες και αρχές του διεθνούς οικονομικού δικαίου και του διεθνούς δικαίου γενικότερα. Προκειμένου να τεθεί σε εφαρμογή το εν λόγω μερικό διεθνές οικονομικό δίκαιο, θα πρέπει να κυρωθεί και να επικυρωθεί από τα συμβαλλόμενα κράτη μέλη της Ευρωζώνης σύμφωνα με τους αντίστοιχους συνταγματικούς τους κανόνες. Επομένως, οι εν λόγω Πράξεις της 25ης Μαρτίου 2010 και της 11ης Απριλίου 2010 συνιστούν 67 Πρόκειται για το σχέδιο δημιουργίας του ESM. 68 Μαυρίδης Σ., Τα κριτήρια της δημοσιονομικής πειθαρχίας στην οικοδόμηση της Ευρωζώνης, Εκδ Σάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2011,σελ Περάκη Μ., Μελέτη του Μνημονίου Συνεννόησης και της Δανειακής Σύμβασης μεταξύ Ελλάδος και κρατών μελών της ευρωζώνης με σημείο αναφοράς το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης: διαπιστώσεις και κριτική, Χρηματοπιστωτικό Δίκαιο 2/2010, σελ. 160 επ. 70 Γκλαβίνης Π., Το Μνημόνιο της Ελλάδος στην ευρωπαϊκή, τη διεθνή και την εθνική έννομη τάξη, Εκδ. Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2010, σελ.67, Μαριάς Ε., «Η δανειακή σύμβαση Ελλάδας-κρατών Ευρωζώνης υπό το πρίσμα των θεσμών και του δικαίου της ΕΕ», Νομικό Βήμα, Τεύχος

24 κατά τα άνω διεθνείς συμβάσεις συναφθείσες μεταξύ Ελλάδας και των υπολοίπων κρατών της Ευρωζώνης, με σκοπό τη δημιουργία και ενεργοποίηση του Μηχανισμού Στήριξης και με την κύρωση και επικύρωσή τους από τα συμβληθέντα ως άνω κράτη απέκτησαν νομική ισχύ και δεσμεύουν τα κράτη αυτά 72. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας για τη δημιουργία του Μηχανισμού Στήριξης, η Ελλάδα εξακολουθούσε να τελεί σε κατάσταση δημοσιονομικής επιτήρησης με βάση το αρ.126 παρ.9 ΣΛΕΕ και 136 ΣΛΕΕ, αλλά και την απόφαση 2009/415/ΕΚ της 27 Απριλίου Η εξέλιξη αυτή ενέτεινε την ανησυχία των οργάνων της Ευρωζώνης καθώς διαγραφόταν πλέον ο κίνδυνος η κρίση να εξαπλωθεί και σε άλλα κράτη μέλη αυτής και να απειλήσει τη βιωσιμότητα του ευρώ. Γι αυτό αποφασίστηκε ένα πρόγραμμα διάσωσης το αποκαλούμενο «Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα Δημοσιονομικής Στρατηγικής » το οποίο περιελάμβανε αυστηρά μέτρα λιτότητας κυρίως στο φορολογικό τομέα 73, ενώ η επίπτωση των μέτρων αυτών στην κοινωνική συνοχή και τη σταθερότητα της ελληνικής οικονομίας είχε υποεκτιμηθεί 74. Έτσι, η δημοσιονομική επιτήρηση μιας υπερχρεωμένης χώρας μετατρεπόταν σταδιακά σε μόνιμη και διαρκή δημοσιονομική διακυβέρνηση, όχι μόνον της ίδιας αλλά όλων των χωρών της Ευρωζώνης βλ. και αντίθετη άποψη : Απόφαση 668/2012 ΟλΣτΕ, όπου το ελληνικό ανώτατο διοικητικό δικαστήριο αποφάνθηκε πως το Μνημόνιο δεν αποτελεί διεθνή συνθήκη και επομένως δεν απαιτείται επικύρωση βάσει του άρθρου 28 παρ. 2 του Συντάγματος (βλ. πάντως και την άποψη της μειοψηφίας. Η μειοψηφία του Αντιπροέδρου Σ. Ρίζου στην απόφαση της Ολομελείας ΣτΕ, κατά τον οποίο το «Μνημόνιο» είναι κείμενο με νομικές δεσμεύσεις και συνιστά διεθνή σύμβαση, εφ όσον η φύση μιας συμφωνίας ως διεθνούς συμβάσεως δεν εξαρτάται από τους χρησιμοποιούμενους όρους, ούτε από το αν ακολουθήθηκαν οι διαδικασίες της διεθνούς συμβάσεως της Βιέννης. Στηριζόμενοι ο Αντιπρόεδρος Ν. Σακελλαρίου και οι Σύμβουλοι, Ευδ. Γαλανού, Γ. Παπαμεντζελόπουλος, Γ. Παπαγεωργίου, Γ. Ποταμιάς και Β. Καλαντζής, στη μειοψηφία που διατύπωσαν (αρ. σκέψης 29), στο περιεχόμενο και κυρίως στους όρους του Μνημονίου, αλλά και στο γεγονός ότι η Βουλή προς εκτέλεσή του ψήφισε αλλεπάλληλα νομοθετήματα, θεμελιώνουν τόσο τις δεσμεύσεις που ανέλαβε η Ελληνική Δημοκρατία έναντι των κρατών-μελών της Ευρωζώνης, όσο και τις νομικές συνέπειες της μη τηρήσεως των δεσμεύσεων αυτών, στοιχεία που προσδίδουν στο Μνημόνιο τον χαρακτήρα της διεθνούς συμφωνίας.) Επίσης, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ταϊλάνδης εξέτασε τη νομική φύση των Μνημονίων στα πλαίσια ενός πακέτου του ΔΝΤ και αποφάνθηκε ότι δεν πρόκειται για διεθνείς συμβάσεις, αλλά για μονομερείς δηλώσεις/δεσμεύσεις της Κυβέρνησης της Ταϊλάνδης, βλ. Ruling No. 11/2542 [1999] THCC 11 (25 May 1999) 73 Μπάρμπας Ν., (2012) : Στοιχεία δημοσιονομικού Δικαίου, Εκδ. Σάκκουλα Αθήνα- Θεσσαλονίκη, σελ Οικονομικό Δελτίο της Alpha Bank, Μάιος 2012, Τεύχος 117: Η διαχείριση κρίσεων στην ευρωζώνη: η ελληνική περίπτωση, σελ Νικολακόπουλου Καλλίνικου, 2/4/2013 : Η αβεβαιότητα της ευρωζώνης και του κοινού νομίσματος ευρώ. Διαθέσιμο στο : 24