Aντωνία Ματάλα Καθηγήτρια Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Κύκλος Διαλέξεων ΣΥΛΑΠ Νοεμβρίου Διατροφή και Πολιτισμός

Transcript

1 Aντωνία Ματάλα Καθηγήτρια Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Κύκλος Διαλέξεων ΣΥΛΑΠ Νοεμβρίου 2015 Διατροφή και Πολιτισμός

2 Εκτός από τις ανάγκες επιβίωσης, η τροφή εξυπηρετεί και κοινωνικές ανάγκες Βουδιστές μοναχοί στο μεσημεριανό γεύμα Δειπνώντας σε εστιατόριο Fugu στο Τόκυο

3 Τροφή: οικεία και εξωτική

4 Οι διατροφικές συνήθειες και η κουζίνα: έκφανση πολιτισμού

5 «Πες μου τι τρως να σου πω ποιος είσαι» Το βιβλίο του Brillat-Savarin Φυσιολογία της Γεύσης, 1825

6 Η «γλώσσα» της τροφής Tα εδέσματα περιγράφουν την περίσταση και καλλιεργούν. τη μνήμη

7 Διατροφή και Πολιτισμός Από τα συμπόσια των αρχαίων στα σύγχρονα αιτήματα για ορθότερη διατροφή

8 Διατροφικές συνήθειες στη λεκάνη της Μεσογείου και οι παραλλαγές τους Περισσότερο ψάρι Περισσότερο κρασί Περισσότερα ζυμαρικά Περισσότερα φρούτα, λαχανικά

9 Στην αρχαία Ελλάδα: Μέτρο στη δίαιτα, αποχή από καταχρήσεις «Άραγε η επιθυμία της τροφής, δηλαδή του σίτου και του οψού (προσφαγιού), δεν είναι απαραίτητη, ως το σημείο να διατηρείται η υγεία και η ευεξία; (-Ναι.) Και η επιθυμία του οψού προσφέρει άραγε κάποιαν ωφέλεια για την ευεξία; (-Βεβαιότατα.) Η επιθυμία που πάει πέρα από αυτά [σίτο και οψούς] και η οποία, αν ελεγθεί από τη νεανική ηλικία απαλάσσει από πολλά, που βλάπτουν το σώμα και την ψυχή θα χαρακτηριζόταν μη απαραίτητη; (-Βέβαια.)» Πλάτωνας, Πολιτεία 559:b

10 Η υπερβολή στο φαγητό: Πηγή πνευματικής νωθρότητας «Η πολυφαγία και η κρεατοφαγία καταστρέφει τις πνευματικές ικανότητες και κάνει νωθρότερες τις ψυχές και μας γεμίζει με οργή, με σκληρότητα και με μεγάλη σκαιότητα.» Θεόπομπος κατά τον Αθήναιο, Δειπνοσοφισταί, IV

11 Ο όρος δίαιτα στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό Τροφή (Σιτία) Άσκηση (Πόνοι) Ποτά οίνος και υγρά Συνεστίαση (Συμπόσια) Ανάπαυση Ύπνος Ατομική περιποίηση - Λουτρά

12 Το μυστικό της καλής υγείας κατά τον Ιπποκράτη: «συμμετρία» τροφής και άσκησης «Ει μεν γαρ ην ευρετόν επί τούτοισι προς εκάστην φύσιν σίτου μέτρον και πόνων αριθμός σύμμετρος μη έχων υπερβολήν μήτε επί το πλέον μήτε επί το ελάσσον, ευρήτο αν η υγείη τοισίν ανθρώποισιν ακριβώς.» Ιπποκράτης, Περί Διαίτης Α

13 Δεν είναι δυνατόν κανείς να είναι υγιής τρώγοντας μόνο «Ακόμη κι αν ήταν πλήρεις οι γνώσεις μας για τα τρόφιμα, πάλι η θεραπεία δεν θα ήταν δυνατή...» «... διότι ου δύναται εσθίων άνθρωπος υγιαίνειν ην μη πονέη...» «Πρέπει λοιπόν να πληροφορηθούν όλοι, ότι η έλλειψη της άσκησης οδηγεί στην ασθένεια.» Ιπποκράτης,Περί Διαίτης Α και Περί Διαίτης Γ

14 Η πρακτική του αρχαιοελληνικού συμπόσιου (εστίαση) Διανοητική άσκηση Συζήτηση βάσει κανόνων Ανάλυση επιχειρημάτων Πειθαρχημένη κατανάλωση κρασίου και τροφής

15 Οινοποσία στον κύκλο ζωής κατά τον Πλάτωνα «Μέχρι δεκαοκτώ ετών να μη δοκιμάζουν καθόλου κρασί διότι δεν πρέπει να χύνει κάποιος φωτιά στη φωτιά μέτρια ποσότητα κρασιού να γεύονται ως τα τριάντα χρόνια τους όταν φτάσει ο άνθρωπος στα σαράντα χρόνια του, γλεντώντας στα συμπόσια να κάνει επίκληση στους άλλους θεούς και μάλιστα να προσκαλέσει το Διόνυσο στη τελετή και στη χαρά των γερόντων για το δώρο που χάρισε στους ανθρώπους σαν βοήθεια το κρασί στη δυσκολία των γερατειών δηλαδή σαν φάρμακο το κρασί, ώστε να ξανανιώνουμε και να ξεχνούμε τη δυσθυμία μας.» Πλάτωνας κατά τον Αθήναιο, Δειπνοσοφισταί, X

16 Οδηγίες οινοποσίας κατά τον Αθήναιο Η ποσότητα που επιτρεπόταν να καταναλώνει κάποιος ήταν τόση ώστε να μπορεί να περπατήσει μόνος του και χωρίς τη βοήθεια των δούλων για να επιστρέψει σπίτι του. Εξαίρεση αποτελούσαν οι γηραιότεροι της παρέας. Προϋπόθεση για αποδοχή στο συμπόσιο ήταν η καλή και αγαθή σκέψη, ακόμα και όταν κανείς είχε πιεί λίγο παραπάνω. Δειπνοσοφισταί XI

17 Διατροφή στην νεώτερη Ελλάδα. Η παράδοση της λιτότητας Τheir food consists chiefly of olives, beans, onions, bread, cheese and vegetables. Basil Stewart, Cyprus Τravel, 1908 Τo botanize in search of esculent wild herbs is a common occupation of women in Greece, those herbs forming an important part of the food of the poor. Leake, Travels in Greece,1882

18 Λιτότητα και περιοδική αποχή από κρέας και γαλακτοκομικά στον χριστιανικό πολιτισμό «Ώ αδελφέ μου αγαπημένε, και όταν αρχίσης την μεγάλην Σαρακοστή να νηστεύης την καθαρή εβδομάδα,τη Δευτέρα και Τρίτη και Τετράδη, να νηστεύης το τριήμερο και να τρώγης από μίαν βολάν την ημέρα όλην την Σαρακοστήν, πάρεξ το Σαββατοκύριακο, και οψάρι και κρέας, ωά και τυρόν να μην φάγης όλην την Σαρακοστήν. Και την μεγάλην Πέμπτην ωσάν φάγης από το μεσημέρι και κάτου, πλέον να μην φάγης ψωμί έως το μεγάλο Σάββατο το δειλινό.» Odorico P., Conseil et memoires d un pretre de province du XVII siècle

19 Η λιτή διατροφή στο προσκήνιο της υγιεινής διατροφής και της βιώσιμης κατανάλωσης Σύμφωνα με τον D. Buettner, πέντε περιοχές, οι επιλεγόμενες ως Blue Zones: Icaria, Greece Nuoro & Ogliastra, Sardinia Loma Linda, California Nicoya peninsula, Costa Rica Okinawa, Japan έχουν τους περισσότερους αιωνόβιους στον πλανήτη. Dan Buettner. The Blue Zones: 9 Lessons for Living Longer From the People Who've Lived the Longest, Washingthon DC, National Geographic, 2012.

20 Διατροφή τον 20 ο αιώνα: η μετάβαση από την ποιότητα στην ποσότητα

21 Η διεκδίκηση της αλλαγής. Κινήματα και πρωτοβουλίες για «δικαιότερη διατροφή» Ο E. Schlosser περιγράφει πόσο πολύ οι μεγάλες αλυσίδες γρήγορου φαγητού επηρέαζουν την παραγωγή τροφής και τη ζωή των εργαζομένων Για παράδειγμα, εξηγεί με ποιο τρόπο μια μικρή αύξηση στην τιμή που καταβάλουν οι μεγάλες αλυσίδες στους προμηθευτές πρώτων υλών μπορεί να προκαλέσει σημαντική βελτίωση στα εισοδήματα και τις εργασιακές συνθήκες των αγροτών που παράγουν τα συγκεκριμένα προϊόντα Πηγή:

22 1/3 της τροφής χάνεται κατά την παραγωγή, μεταποίησης και κατανάλωση. Ετησίως 1,3 εκ. τόνοι τροφής.

23 Τα κινήματα ενάντια στη σπατάλη τροφής καλούν τους πολίτες να αγαπήσουν την τροφή και να μισήσουν την αναίτια σπατάλη.

24 ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ

25 Η μεσογειακή δίαιτα, στοιχείο της Μεσογειακότητας Προϊόντα διατροφής στη φυσική τους μορφή που συνομιλούν με την παράδοση Delicious, healthy and romantic Mediterranean night dates

26 Περισσότερα Σημασία γνώσης της φύσης (ιδιοσυγκρασίας ) του ατόμου στον καθορισμό της δίαιτας «και τας ξυμμετρίας των πόνων προς το πλήθος των σιτίων και την φύσιν του ανθρώπου και τας ηλικίας των σωμάτων και προς τας ώρας του ενιαυτού και προς τα μεταβολάς των πνευμάτων...» (Περί Διαίτης Α, 2) Ο γιατρός ή γυμναστής οφείλει να συνυπολογίσει την ιδιοσυγκρασία και την ηλικία του ατόμου, καθώς και το κλίμα και την εποχή του έτους, διαφορετικά η συνιστώμενη αγωγή (τροφή και άσκηση) θα έχει δυσαναλογίες και το άτομο θα νοσήσει

27 Καθημερινό πρόγραμμα διαβίωσης των Πυθαγόρειων. Διατροφή χωρίς κρέας, αποφυγή κρασιού Άσκηση και προσωπική φροντίδα Πρώτο γεύμα (ψωμί, μέλι) Ενασχόληση με τα κοινά, διδασκαλία Περίπατος - συζήτηση πεπραγμένων της ημέρας Λουτρό Συσσίτιον (έμφαση σε φρούτα, σταφίδες, λαχανικά, γαλακτοκομικά) Πορφύριος, Βίος του Πυθαγόρα & Προς Μαρκέλλαν

28 Μελέτη της διατροφής στο Αιγαίο τα μέσα του 20 ου αι. Προμήθειες νοικοκυριών γρ./ημ. Σιτηρά 351 Όσπρια- ξηροί καρποί 64 Πατάτες 106 Λαχανικά και φρούτα 352 Eλαιόλαδο 85 Τυρί - Γάλα 95 Κρέας και ψάρι 76 Ζάχαρη 15 Αλκοολούχα (100% αλκοόλ) 106 Albaugh 1953 (Μελέτη Rockfeller)