ΥΠΕΡΧ. Η τροφή της φτωχολογιάς και τα μπιφτέκια από λουμπούνια. Ο Θεός να δώσει επιτέλους να χαμογελάσει λίγο η Μοίρα να βγάλει κ η σφάκα λουλούδι

Transcript

1 ΥΠΕΡΧ TO ΠEPIOΔIKO TΩN SUPER MARKETS XAΛKIAΔAKH ΤΕΥΧΟΣ 62 ΑΝΟΙΞΗ 2012 ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ Η τροφή της φτωχολογιάς και τα μπιφτέκια από λουμπούνια Ο Θεός να δώσει επιτέλους να χαμογελάσει λίγο η Μοίρα να βγάλει κ η σφάκα λουλούδι H ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΣΠΙΝΑΛΟΓΚΑΣ και το σπάνιο αμφιπρόσωπο ριπίδιο

2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 6 Χαλκιαδάκης ΤΑ ΝΕΑ ΜΑΣ 12 Φωτογραφήματα Φωτογραφίες και κείμενα: Νίκος Ψιλάκης 22 Προïοντικά ΝΕΑ 26 Φωτοποιήματα Φωτογραφίζει και επιλέγει η Έφη Ψιλάκη 32 H τροφή της φτωχολογιάς και τα μπιφτέκια από λουμπούνια Του Νίκου Ψιλάκη 42 CINEMA Τhe Artist Της Έφης Ψιλάκη 46 Ο Ιούδας στη δημώδη παράδοση της Κρήτης Του Γ. Αικατερινίδη 50 Αφιέρωμα στο μουσείο στους Βαρβάρους Του Νίκου Ψιλάκη 55 Ο ψεύτικος γάμος του Καζαντζάκη 60 Ο άγιος Αγαπητικός και ο άγιος Μισητικός Της Έφης Ψιλάκη 66 Η μοναδική Ανάσταση της Σπιναλόγκας Του Νίκου Ψιλάκη 72 OAντρόνικος που έγινε Αντρονίκη 78 Ο κύκλος του κέδρου και της Μνημοσύνης Του Κωστή Μαυρικάκη Tριμηνιαία έκδοση των Σ/M XAΛKIAΔAKH τηλ o χιλ. Γαζίου-Κρουσώνα 7005 Ηράκλειο Διανέμεται δωρεάν από τα καταστήματα της εταιρείας Yπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ Eκδοτική φροντίδα: Tμήμα Δημοσίων Σχέσεων της A.E. XAΛKIAΔAKH Φωτογραφία εξωφύλλου: ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ Σύμβουλος έκδοσης: NIKOΣ ΨIΛAKHΣ Yπεύθυνοι Δημοσίων Σχέσεων της A.E. XAΛKIAΔAKH: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ Σχεδίαση εντύπου: NIKOΣ NTPETAKHΣ Φωτοστοιχειοθεσία Mακέτες - Eκτύπωση: TYΠΟΚΡΕΤΑ BI.ΠE. Hρακλείου Tηλ FAX: Tα κείμενα που δημοσιεύονται δεν εκφράζουν κατ ανάγκην και την άποψη της εταιρείας ή του περιοδικού.

4 τα ΝΕα μασ Βράβευση του Προμηθευτή της χρονιάς 2011 Σύμμαχοι στον αγώνα για τα κρητικά προϊόντα Όντας μία από τις τελευταίες εναπομένουσες ελληνικές επιχειρήσεις στο νησί μας η εταιρεία Χαλκιαδάκης ψάχνει ντόπιους συμμάχους προκειμένου να αντιμετωπίσει από κοινού τους πολυεθνικούς κολοσσούς από τη Γερμανία, το Βέλγιο και τη Γαλλία. Την κρητική επιχείρηση Δανδάλη και τον ιδρυτή της κύριο Αλέκο Δανδάλη επέλεξε να βραβεύσει η Χαλκιαδάκης Α.Ε. επισφραγίζοντας μία άψογη συνεργασία πολλών χρόνων. Ο καφές Δανδάλη ξεκίνησε πριν από 60 περίπου χρόνια την πορεία του. Όπως λέει ο κύριος Αλέκος, «ο Θεός μ αγαπάει» κι έτσι όταν σκέφτηκε να ξεκινήσει μόνος του, πριν ακόμα πάει φαντάρος, το δικό του καφεκοπτείο, «ένας καλός άνθρωπος από τους Κουνάβους μου έφερε σε μια εφημερίδα τυλιγμένες τις οικονομίες του -αρκετά χρήματα για την εποχή γιατί σκέφτηκε ότι στα πρώτα μου βήματα θα τα χρειαστώ σαν δάνειο.» Έτσι ο αυτοδημιούργητος επιχειρηματίας ξεκίνησε την πετυχημένη καριέρα του. Στην απονομή του βραβείου οι δυο παλιοί επιχειρηματίες και φίλοι θυμήθηκαν τις «παλιές καλές εποχές» τότε που ο Αλέκος (Δανδάλης) με «δοκιμαστή» τον Μηνά (Χαλκιαδάκη) ξεκίνησε να «παίζει» με χαρμάνια και μυρωδιές ψάχνοντας μερακλίδικα την ιδανική συνταγή. Τα πειράματα πέτυχαν κι έτσι ο ελληνικός καφές Δανδάλη κέρδισε τις καρδιές των Κρητικών κι έγινε αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς τους. Ο Αλέκος θυμάται: «όταν άνοιξε ο Μηνάς το πρώτο «σελφ σέρβις» στο Καμαράκι είδα για πρώτη φορά στο ράφι το προϊόν μου αλλά δίπλα υπήρχε κι ένα ανταγωνιστικό που μ έβαλε σε σκέψεις: το σακουλάκι του άλλου καφέ ήταν παχουλό παχουλό και σε ωραία αεροστεγή συσκευασία ενώ εμείς τότε βάζαμε 100 γραμμάρια σε ένα χάρτινο σακουλάκι και το κλείναμε με συρραπτικό. Τότε αγόρασα την πρώτη συσκευαστική μηχανή για να είμαι αντάξιος του ανταγωνισμού». Ο Μηνάς πίστεψε πολύ στην ποιότητα του καφέ Δανδάλη: «Για να κρατά σταθερή την ποιότητα τόσα χρόνια πρέπει να είναι κανείς μάγκας! Και ο Αλέκος ήταν πάντα απλόχερος σε αυτό το κομμάτι: Μηνάς Χαλκιαδάκης και Αλέκος Δανδάλης. Δεν είναι εύκολη υπόθεση ο ελληνικός καφές. Δεν φτάνει μόνο το μεράκι εκείνου που τον φτιάχνει. Χρειάζεται και καλό χαρμάνι Στην εικόνα (σελ.6): Καφενείο σε χωριό της Κρήτης (φωτογραφία της Έφης Ψιλάκη). αν ένα χαρμάνι έπρεπε να μπει για να είναι σταθερή η ποιότητα του καφέ, έμπαινε ανεξαρτήτως κόστους». Εξάλλου και ο ίδιος, σαν παιδί μπακάλη, θυμάται καλά την μυρωδιά του καλού καφέ και γελώντας θυμάται: «Έχω κάψει καφέδες και καφέδες στο μπακάλικο δεν τολμούσα να πω στον πατέρα μου ότι ξεχάστηκα με τη δουλειά και μου καρβούνιασε». «Τώρα, Μηνά μου, υπάρχει το computer», συμπληρώνει γελώντας ο Κρητικός επιχειρηματίας που με αξιοζήλευτο ζήλο και ζωντάνια παρακολουθεί τις εξελίξεις και δηλώνει πάντα ερωτευμένος με τη δουλειά του. Οι νεότεροι της παρέας ρωτούν τους δύο «παλιούς» να πούνε τα μυστικά του ψησίματος ενός καλού καφέ. Και οι δυο μαζί συμφωνούν στα εξής: «κατ αρχάς είναι πολύ σημαντική η δόση του νερού: θα πρέπει να μετράει κανείς ακριβώς το φλιτζανάκι που θέλει να κάνει για να βάλει το νερό στο μπρίκι. Η ποσότητα του καφέ θα πρέπει να είναι μία γεμάτη κουταλιά. Ο μέτριος καφές θέλει κανονικά μία γεμάτη καφέ και μία κοφτή ζάχαρη. Στην αρχή χρειάζεται ένα καλό ανακάτεμα, ένα-δυο χτυπήματα για να κατακαθίσει, χαμηλή φωτιά και το σημαντικό είναι ότι ο καφές δεν πρέπει να «χoχλακίσει», δηλαδή πρέπει να τον αποσύρει κανείς από τη φωτιά μόλις ξεκινάει να φουσκώνει. χ 6 7

5 τα ΝΕα μασ Κουπόνια Αγάπης Διπλό το καλό! Ολοκληρώθηκε η ενέργεια αγάπης με το σύνθημα «κάνε το καλό το κάνουμε διπλό» αποδεικνύοντας την ευαισθησία και το περίσσευμα αλληλεγγύης που χαρακτηρίζει τους Κρητικούς αυτές τις δύσκολες εποχές. Μαζί σας καταφέραμε μόλις σε ένα μήνα να συγκεντρώσουμε ευρώ τα οποία διπλασιάσαμε και ολοκληρώσαμε τη διανομή τροφίμων στους φορείς αποδέκτες σε όλη την Κρήτη! Πιο συγκεκριμένα, διανεμήθηκαν τα εξής τρόφιμα: 1 τόνος μακαρόνια, 3 τόνοι ρύζι και όσπρια, μισός τόνος ζάχαρη και 1100 κονσέρβες τοματοπολτού, 200 κιλά μαρμελάδα και πραλίνα, 2000 κουτιά γάλα εβαπορέ, μισός τόνος κατεψυγμένα ψάρια, 300 κιλά παξιμάδια και φρυγανιές, 100 κιλά χαλβάς και 100 κιλά ταραμοσαλάτα. Επίσης, σε συνεργασία με τον Σύλλογο Πολυτέκνων, την Κοινωνική Υπηρεσία του ΠΓΝΗ και των Συσσιτίων έχουν ήδη διατεθεί δωροεπιταγές αξίας ευρώ για την κάλυψη απολύτως απαραίτητων ειδών σε πολυμελείς οικογένειες που χρήζουν άμεσης βοήθειας. Φυσικά οι ανάγκες για τρόφιμα πολλαπλασιάζονται καθημερινά και μόνο τον μήνα Μάρτιο οι διανομές ειδών πρώτης ανάγκης ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο. Για άλλη μια φορά ευχαριστούμε όλους εσάς που προμηθευτήκατε κουπόνια αγάπης για εκατοντάδες Κρητικούς που χρειάζονται υποστήριξη! Οι ανάγκες για τρόφιμα πολλαπλασιάζονται καθημερινά και μόνο τον μήνα Μάρτιο οι διανομές ειδών πρώτης ανάγκης ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο. Σεμινάρια ομορφιάς Αλλαντικά, τυροκομικά, κρέας και γενικά «την μπακαλική» τη γνωρίζουμε καλά. Καθίσαμε όμως στα θρανία και «μορφωθήκαμε» και σε θέματα ομορφιάς προκειμένου να μπορούμε να σας εξυπηρετούμε καλύτερα όταν αγοράζετε και καλλυντικά από τα σούπερ μάρκετ Χαλκιαδάκης. Στις αρχές Μαρτίου η εταιρεία HENKEL, σε συνεργασία με τα σούπερ μάρκετ Χαλκιαδάκης, πραγματοποίησε σεμινάριο στο κέντρο εκπαίδευσής μας και η εισηγήτρια κυρία Δουμάνη Νατάσσα έλυσε όλες τις απορίες των υπευθύνων στα ράφια των καλλυντικών. Το προσωπικό των σούπερ μάρκετ Χαλκιαδάκης στο τμήμα αυτό μετέφερε ερωτήσεις πελατών, σχόλια και παρατηρήσεις κι έτσι μετά από ένα πολύωρο σεμινάριο είναι σε θέση να σας εξυπηρετήσουν καλύτερα και με επιστημονικό υπόβαθρο(!) αναφορικά με την περιποίηση του προσώπου και των μαλλιών σας, έτσι ώστε να κάνετε σωστή επιλογή προϊόντος και να έχετε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. 8 9

6 τα ΝΕα μασ Κάρτα Xtra Χαλκιαδάκης Προνόμια παντού! ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ Έπειτα από την επιτυχή εισαγωγή της κάρτας Xtra Χαλκιαδάκης (ο αριθμός καρτούχων από το Δεκέμβριο 2011 που έκανε την εμφάνισή της ξεπερνάει τους ) και θέλοντας να ευχαριστήσει όλους εσάς για την εμπιστοσύνη και προτίμησή σας, η εταιρεία Χαλκιαδάκης, σε συνεργασία με Τοπικές Κρητικές Επιχειρήσεις, προσφέρει σε όλους τους κατόχους της κάρτας Xtra τη δυνατότητα να απολαύσουν οικονομικότερα υπηρεσίες βασικών αλλά και καθημερινών αναγκών. Ας επιλέξουμε όλοι τις επιχειρήσεις του τόπου για τις αγορές μας: έτσι στηρίζουμε πραγματικά την τοπική οικονομία και τις θέσεις εργασίας των Κρητικών. Εκμεταλλευτείτε λοιπόν την κάρτα Xtra Χαλκιαδάκης και εκτός των καταστημάτων μας και κερδίστε σημαντικές εκπτώσεις στις παρακάτω συνεργαζόμενες επιχειρήσεις: Εάν είστε επιχείρηση και επιθυμείτε να συνεργαστείτε μαζί μας στείλτε μας την προσφορά σας και το λογότυπο της επιχείρησής σας στο για περισσότερες πληροφορίες ενημερωθείτε από το site μας ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΧΑΝΙΑ - ΡΕΘΥΜΝΟ ΚΑΙ ΛΑΣΙΘΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΧΑΝΙΩΝ ΧΑΝΙΑ ΤΑΒΕΡΝΑ ΡΕΘΥΜΝΟ ΣΗΤΕΙΑ Βουλκανιζατέρ Περάκης Κοκκινάκη στη Σητεία Παραδοσιακή Ταβέρνα Έργανος στο Ηράκλειο 10 11

7 N ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ Χρώματα γήινα, μοιάζουν σαν διάφανα, όπως διάφανη φαίνεται και η ίδια η λίθινη επιφάνεια. Ο καφενές κι ο λαογράφος Ίσως είναι αυτό που λέμε «συμμετοχική παρατήρηση». Ίσως αυτό που μπορούμε να το πούμε «βιωματικό κάλεσμα». Βρεθήκαμε μαζί στο όμορφο Λαογραφικό Μουσείο της Νεάπολης, τον είδα να προχωρεί στο χώρο του μουσειακού καφενέ, να παρατηρεί τα γιγούμια και τα καραφάκια, να ζει την κάθε στιγμή με το πάθος του εραστή και το στοχασμό του επιστήμονα. Ο Δρ. Γιώργος Αικατερινίδης, σπουδαίος λαογράφος και συνεργάτης εκλεκτός σ αυτό το περιοδικό (τιμή και καμάρι μας!), σε μια στιγμή που θυμίζει λαογραφική εξερεύνηση και, μαζί, βιωματική αναπόληση. Επιστημονικός κλάδος η Λαογραφία, σπουδαίος και αναγκαίος για τους λαούς που σέβονται το χθες και το αύριο. Και ευτυχείς οι θεράποντες που κατάφεραν να συνδυάσουν τη μέθοδο της επιστήμης με τη σιγουριά της βιωματικής γνώσης. Στην υγειά σου, κύριε Γιώργο, στην υγειά σου! Δυο πινέλα, το προαιώνιο και το σύγχρονο Πόση φαντασία χρειάζεται άραγε για να αποκτήσει η πέτρα φωνή; Τη φωτογραφήσαμε ένα χειμωνιάτικο βράδυ στο όμορφο μοναστήρι της Αγίας Ειρήνης στα βουνά του Κρουσώνα. Μια εικόνα ζωγραφισμένη στην πέτρα Έργο εντυπωσιακό καθώς συνδυάζει τη βυζαντινή αυστηρότητα των μορφών με μια πιο ρεαλιστική αντίληψη που δεν αφαιρεί τίποτα από την αγιογραφική σύνθεση. Απεναντίας προσθέτει. Μορφές καθημερινές, οικείες. Χρώματα γήινα, μοιάζουν σαν διάφανα, όπως διάφανη φαίνεται και η ίδια η λίθινη επιφάνεια. Αξιοποιώντας αριστοτεχνικά τα «νερά» της πέτρας η ζωγράφος (κάποια άγνωστη μοναχή από τη Χρυσοπηγή Χανίων) καταφέρνει να συναιρέσει τους κόσμους η ανθρώπινη επέμβαση είναι τόσο ευγενική και ανάλαφρη που μας κάνει να νομίζομε ότι οι μορφές δεν προστέθηκαν από ανθρώπινο χέρι. Είναι σα να υπήρχαν εκεί από πάντα! Το πινέλο της ζωγράφου φαίνεται να συμπληρώνει απλώς το άκτιστο χρώμα, να ακολουθεί το άυλο προαιώνιο πινέλο, να υποτάσσεται στη φυσική τάξη και να αναδεικνύει τη λιτότητα ως εικαστική αρετή. Οι δυο εικονιζόμενοι ασκητές είχαν ιδρύσει το νεότερο μοναστήρι του Κουδουμά πάνω στα απομεινάρια της αρχαίας μονής. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που τους βλέπομε σε εικόνα της Αγίας Ειρήνης του Κρουσώνα. Άλλωστε, είναι γνωστές οι παλαιότατες σχέσεις των δυο μοναστηριών. 13

8 N ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ ΥΠΕΡ Χ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ 2011 t Το υφαντό που δεν τέλειωσε Μασούρια, κλωστές, στημόνια. Μέσα στο πλεκτό καλαθάκι χώρεσε ένας ολόκληρος κόσμος. Χώρεσε η ομορφιά και το έθιμο, η ελπίδα κι ο πόθος, χώρεσε ολόκληρος ο κόσμος της κρητικής υφαντικής. Δεν ήταν μόνο κλωστές και σαΐτες η λαϊκή υφαντική μας. Ο κόσμος της ήταν ντυμένος με συναισθήματα τα προικιά της κόρης, η πατητή του χειμώνα, το ξόμπλι που έκανε την κάθε νοικοκυρά να ξεχωρίζει. Πάνε κάμποσες δεκαετίες τώρα που πάψανε να δουλεύουν τα αργαστήρια. Τα παρατήσαμε επειδή τάχατες τα συνδέσαμε με την εποχή της στέρησης και της φτώχειας, με το μόχτο της καθημερινής ζωής. Αντί για τα έργα που μας πρόσφερε η μακραίωνη παράδοση της ελληνικής υφαντικής, προτιμήσαμε τα φτηνά κατασκευάσματα της νοτιοανατολικής Ασίας, τα βιομηχανοποιημένα εργόχειρα, τη βιομηχανοποιημένη αισθητική. Όλα αυτά που τους δώσαμε την κάλπικη ονομασία «ελληνική λαϊκή τέχνη». Ο καλός αρτοποιός Μανώλης Τσικνάκης (στο δρόμο του Τυμπακίου, απέναντι από την Καλυβιανή), μάζεψε στο εκθετήριο του έργα αληθινής λαϊκής τέχνης (ντόπιας, κρητικής). Από σαΐτες και ρόκες και χειρόχτενα μέχρι μουστούχες των βοδιών. Έστησε κι ένα παλιό εργαστήρι μ ένα μισοτελειωμένο υφαντό. Άγνωστο πού το βρήκε Με συγκίνησαν όλα. Μα πιο πολύ με συγκίνησε τούτο το μικρό καλαθάκι με τα καλαμένια μασούρια και τις κλωστές. Καθώς φωτιζόταν από το φως του απομεσήμερου, είδα το καλοδουλεμένο μαλλί να λαμπυρίζει, τα χρώματα να αντανακλούν τη ζωντάνια τους. Σκέφτηκα την παλιά υφάντρα και τη δύσκολη δουλειά της υφαντικής. Η ίδια έπλυνε το μαλλί, το διάστηκε, το έκλωσε με τη ρόκα της, έβαψε τις κλωστές, τις στέγνωσε στον ήλιο κι όπως φαίνεται τις έβαψε με κείνες τις αθάνατες φυτικές βαφές που διατηρούνται αμάλαγες κι ας έχουν περάσει τόσα χρόνια. Με συγκίνησαν όλα. Μα πιο πολύ με συγκίνησε τούτο το μικρό καλαθάκι με τα καλαμένια μασούρια και τις κλωστές. Καθώς φωτιζόταν από το φως του απομεσήμερου... 14

9 N ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ Η μόνη ποίηση Κι όμως Η άνοιξη είναι εδώ! Με τα καλούδια της, με τα πλουμίδια της, με τα χρώματά της. Κόκκινο της φωτιάς και της παπαρούνας, κόκκινο της πασχαλιάς και της ανεμώνης, κόκκινο της κρητικής κουτσουνάδας. Σταματάς χωρίς να το σκεφτείς. Κι όταν ο ουρανός είναι συννεφιασμένος βλέπεις το φως να αναβλύζει από τη γη, όπως αναβλύζει το κάθε ταπεινό λουλουδάκι του τόπου μας. Σταματάς για να θαυμάσεις. Τι άλλο μπορείς να κάνεις; Να πατήσεις το κουμπί της φωτογραφικής μηχανής. Τίποτ άλλο. Κι αν σκεφτείς να γράψεις δυο λόγια θα νοιώσεις βαρύ το μολύβι. Τι λόγια να είναι αυτά; Ποίημα; Μα ποιο ποίημα μπορεί να παραβγεί στη μόνη αληθινή ποίηση, την ποίηση του Θεού και της φύσης; Η Ελλάδα που (ανα)βλαστάνει Τώρα που φυτεύουν τους κήπους Εκατομμύρια σπόροι, εκατομμύρια καινούργια φυτά, εκατομμύρια ελπίδες. Είναι η Ελλάδα που παράγει, η γη που καλλιεργείται, οι άνθρωποι που αντιστέκονται. Βρέθηκα στο φυτώριο του Γιάννη Μαρκάκη στη Μεσαρά και θαύμασα τις καινούργιες ζωές που προβάλλουν μέσα από το χώμα. Τόπος ευλογημένος η Κρήτη. Ανταμείβει τους κόπους και επαναφέρει τις ξεχασμένες αξίες της ζωής. Στην αγροτική παραγωγή στηριζόταν πάντα η οικονομία του νησιού. Από την εποχή που τα πλοία των Μινωιτών κατακλύζανε τους θαλάσσιους δρόμους μεταφέροντας προϊόντα και πολιτισμό και ένωναν τη μια γωνιά της Μεσογείου με την άλλη, η Κρήτη είχε κάθε λόγο να καμαρώνει. Τη μια για τον κρόκο της, την άλλη για τα βοτάνια, για το κρασί και τα όσπρια. Και πάντα για το υγρό χρυσάφι της, το λιόλαδο. Παρακολούθησα την κοπέλα. Φύτευε και χάιδευε τρυφερά (σαν μητέρα) το κάθε φυλλαράκι που ξεπρόβαινε στον ήλιο. Και τον Γιάννη που ροβολούσε στα πλάγια για να βρει και να καλλιεργήσει τα ξεχασμένα βοτάνια του τόπου μας, τις ξεχασμένες μυρωδιές, τις ξεχασμένες ομορφιές της ζωής μας. 16 Τόπος ευλογημένος η Κρήτη. Ανταμείβει τους κόπους και επαναφέρει τις ξεχασμένες αξίες της ζωής. 17

10 N ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ Μαζεύοντας ήλιο στα Αστερούσια Στον Κρότο των Αστερουσίων. Χωριό ορεινό, κατάγναντα στο Λιβυκό, ένας από τους ελάσσονες οικισμούς του κρητικού νότου. Στους δρόμους μόνο λίγοι γέροι. Στην πλατεία μια μικρή Βουλή. Οι άνθρωποι μαζεύουν ήλιο, ανοιξιάτικο ήλιο. Και κουβεντιάζουν. Είναι να θαυμάζεις τούτες τις μικρές συντροφιές. Κι όπως μαζεύουν οι ίδιοι τον ήλιο να μαζεύεις εσύ τη σοφία της ζωής, να ακούς τον αμόλυντο λόγο των στρωμάτων που ζυμώθηκαν με τη γη, χωρίς να διεκδικήσουν τίποτ άλλο περ από αυτόν τον ήλιο που κανείς δεν μπορεί να τους στερήσει. Και μαζί το δικαίωμα στη ζωή. Σ αυτές τις ταπεινές συντροφιές ακούγεται ακόμη η κρητική λαλιά, η γλώσσα του Ρωτόκριτου. Και δεν ακούγονται ψεύτικα λόγια. Ούτε πολιτικές υποσχέσεις, ούτε ελπίδες που αποδεικνύονται φρούδες και στέρφες. 18 Σ αυτές τις ταπεινές συντροφιές ακούγεται ακόμη η κρητική λαλιά, η γλώσσα του Ρωτόκριτου. Τη δροσιά του να χεις! Θυμήθηκα μια παλιά κρητική ευχή, μια πρόποση που ξεχειλίζει από την ευγένεια της κρητικής ψυχής: -Τη δροσιά του να χεις! Την έλεγε όποιος έπινε το πολύτιμο νερό και την απηύθυνε σε κείνον που το πρόσφερε. -Τη δροσιά του να χεις! Κι η απάντηση: -Και του λόγου σου να χεις δροσιά. Το πολύτιμο νερό. Και οι πολύτιμες ευχές. Πάντα είχα την απορία. Τι δροσίζει πιο πολύ, ένα ποτήρι νερό ή ένας καλός λόγος; 19

11 N ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ Το καθένα απ αυτά μεταφέρει στο χρόνο μνήμες και συναισθήματα. Επινοήσεις ενός λαού που ξέρει να αγαπά, να σέβεται και να υπηρετεί την ανάγκη για τη συντήρηση της μνήμης. Φορτωμένα με νοήματα Είναι τα πιο απλά, τα πιο ταπεινά μνημεία του τόπου μας τα εικονοστάσια και τα προσκυνητάρια που κατασκευάζονται στις άκρες των δρόμων. Διεκδικούν λίγους τετραγωνικούς πόντους του δημόσιου χώρου και λίγα χιλιοστά της ψυχής μας. Συνήθως είναι δημιουργήματα έντονης ψυχικής φόρτισης και μεταφέρουν την ευρηματικότητα των εμπνευστών τους. Το καθένα απ αυτά μεταφέρει στο χρόνο μνήμες και συναισθήματα. Επινοήσεις ενός λαού που ξέρει να αγαπά, να σέβεται και να υπηρετεί την ανάγκη για τη συντήρηση της μνήμης. Μας ξαφνιάζει η λιτότητα και ο τρόπος κατασκευής τους. Το ένα μεταλλικό, τοποθετημένο πάνω σε παλιό βαρέλι, είναι βαμμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να διακρίνεται από μακριά. Βρίσκεται στα ορεινά του Μυλοποτάμου. Η ηλικία του άγνωστη. Άγνωστο και το γεγονός που διασώζει στην προσωπική και τη συλλογική μνήμη των ανθρώπων της περιοχής. Δηλαδή των ανθρώπων που ξέρουν. Το μεταλλικό βαρέλι έχει πια σκουριάσει το μέταλλό του υπέκυψε στη φθορά του χρόνου. Φύτρωσαν αγριόχορτα τριγύρω, ξινίδες και θάμνοι. Συλλογίζομαι μόνο ότι πέρα από το ορατό υπάρχει και το μη ορατό. Πέρα από τη συλλογική μνήμη, πέρα και πάνω από τους ανθρώπους, υπάρχει αυτή η τεράστια κινητήρια δύναμη που οδήγησε τα βήματα του κατασκευαστή. Κι αν σκουριάσει το βαρέλι, κι αν ξεθωριάσουν τα χρώματα, κάποιος θα μπορεί να δει, κάποιος θα μπορεί ν ακούσει, κάποιος θα μπορεί να καταλάβει. Ή μάλλον να καταλαβαίνει εσαεί τον ανθρώπινο ψυχισμό. Το άλλο βρίσκεται στη νοτική μεριά του Ψηλορείτη. Ένα εικονοστάσι στημένο πάνω στο βράχο, δίπλα στις ελιές και δίπλα στη δημοσιά. Μια γυναίκα μ ένα παιδί, μορφές ανάγλυφες. Να είναι η Παναγιά με το Χριστό; Να είναι άλλα πρόσωπα, γήινα; Δεν έχει και τόση σημασία. Σημασία έχει μόνο το συναίσθημα. Αυτό που οδήγησε τον άγνωστο κατασκευαστή να εκφραστεί, να φορτώσει το έργο του με μηνύματα, να μεταδώσει νοήματα. Κι όμως! Είναι μνημεία κι αυτά. Και δεν διεκδικούν μόνο λίγα τετραγωνικά του δημόσιου χώρου. Διεκδικούν και λίγα χιλιοστά της προσοχής μας 21

12 ΠροϊοΝτIKA ΝΕα Η διατροφική αξία του βουβαλίσιου γάλακτος Cranberry, ο θαυματουργός καρπός! Ντόπια ποιότητα στην καλύτερη τιμή Προσπαθώντας να «γεμίσουμε» το καλάθι του Κρητικού καταναλωτή, παρά την οικονομική δυσχέρεια, με όσο το δυνατόν περισσότερα προϊόντα χωρίς να κάνουμε παζάρι στην ποιότητα, ενισχύουμε συνεχώς τη συλλογή των προϊόντων Χαλκιαδάκη. Τα προϊόντα Χαλκιαδάκης παράγονται από τους καλύτερους Κρητικούς και Έλληνες προμηθευτές μας και συνδυάζουν ποιότητα και χαμηλή τιμή χωρίς την εξαγωγή χρήματος στη Γερμανία, τη Γαλλία ή το Βέλγιο, όπως γίνεται με προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας άλλων αλυσίδων. Καθώς όλα τα προϊόντα Χαλκιαδάκης έχουν κερδίσει σε χρόνο ρεκόρ την προτίμηση των καταναλωτών κι έχουν αναδειχθεί κυρίαρχα της κατηγορίας τους, προχωράμε με νέες κατηγορίες έχοντας πάντα γνώμονα τη σχέση εμπιστοσύνης που έχουμε κτίσει εδώ και 32 χρόνια με εσάς. Πρόσφατα προστέθηκε στη γκάμα των προϊόντων μας το χαρτί κουζίνας Χαλκιαδάκης που παράγεται από την εται- ρεία Mama s στη Βιομηχανική Περιοχή Ηρακλείου, τα αυγά Χαλκιαδάκης (παραγωγής της Συντιχάκης Α.Ε. στην Ελιά Πεδιάδος) και ο ελληνικός καφές Χαλκιαδάκης (παραγωγής Αρχοντάκης ΑΒΕΕ στα Χανιά). Αναζητήστε σύντομα νέα προϊόντα Χαλκιαδάκης, όπως κρητικά αναψυκτικά, κρητικό παξιμάδι και προϊόντα προσωπικής φροντίδας. Το γάλα αποτελεί την πρώτη και βασική τροφή του ανθρώπου, ενώ σε όλη του τη ζωή συνεχίζει να αποτελεί σημαντικό μέρος της διατροφής του. H Δέσποινα Χουμεριανού, Μοριακή Βιολόγος- Δρ Μοριακής Βιολογίας Διαιτολογίας Διατροφής, μας εξηγεί: Το γάλα είναι μία τροφή που συνδυάζει τα τρία βασικά θρεπτικά συστατικά -υδατάνθρακες, λίπη, πρωτεΐνες- και είναι πλούσιο σε βιταμίνες και ιχνοστοιχεία. Η κατανάλωση γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων έχει σημαντικά οφέλη για την υγεία. Τα τελευταία χρόνια, πέρα από το αγελαδινό, το κατσικίσιο και το πρόβειο γάλα, έχει αρχίσει να γίνεται ευρύτερα γνωστό το γάλα βουβαλιού. Στην Ελλάδα τα βουβάλια εκτρέφονται στην περιοχή των Σερρών γύρω από τη λίμνη Κερκίνη. Το γάλα του βουβαλιού, ακόμη και αν δεν φέρει πιστοποίηση, μπορεί να θεωρείται βιολογικό γιατί τα βουβάλια μεγαλώνουν χωρίς ζωοτροφές ή αντιβιοτικά και κύρια τους τροφή είναι το γρασίδι, το τριφύλλι και το άχυρο. Το βουβαλίσιο γάλα έχει διπλάσια περιεκτικότητα σε λίπη σε σχέση με το αγελαδινό, ωστόσο έχει χαμηλότερα ποσοστά χοληστερόλης. Έχει υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες υψηλής διατροφικής αξίας (που δεν μπορεί να συνθέσει ο ανθρώπινος οργανισμός, πχ. καζεϊνη) και το υψηλότερο ποσοστό ασβεστίου σε σχέση με οποιοδήποτε άλλο γάλα (στα 100ml περιέχονται 195 μονάδες έναντι 120 στο αγελαδινό και 170 στο πρόβειο). Το βουβαλίσιο γάλα έχει επίσης μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε σίδηρο, φώσφορο και βιταμίνη Α ενώ περιέχει βιταμίνες όπως θειαμίνη, ριβοφλαβίνη και Β12. Λόγω της σύστασής του έχει υψηλή αντιοξειδωτική δράση και ευεργετικές ιδιότητες για την υγεία. Από το βουβαλίσιο γάλα παρασκευάζονται διάφορα είδη τυριών, βούτυρο, γιαούρτι και πολλά επιδόρπια, όπως κρέμες και παγωτό. - Βουβαλίσιο γάλα και προϊόντα εκτροφής βουβαλιών Οικογένειας Μπέκα ( μπορείτε να προμηθευτείτε σε επιλεγμένα SM Χαλκιαδάκη. Σας προτείνουμε να δοκιμάσετε το «καζάν ντι πι» που έχει κερδίσει ήδη φανατικούς καταναλωτές.- Παγωτό από βουβαλίσιο γάλα μπορείτε να βρείτε στο κατάστημα «Παγωτό από τη Στέλλα». Πριανσού 29, τηλ , Tο cranberry είναι ένας καρπός εξαιρετικά πλούσιος σε βιταμίνη C, πολυφαινόλες και αντιοξειδωτικά. Γνωστός από την εποχή των Ινδιάνων της Βορείου Αμερικής ως ο «θαυματουργός» καρπός, αγαπήθηκε και καλλιεργήθηκε από τους πρώτους έποικους της περιοχής για τη διατροφική του αξία αλλά και για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι τα cranberries περιέχουν φυσικές ουσίες που βοηθούν στη διατήρηση της υγείας ενώ παράλληλα εμποδίζουν την ανάπτυξη συγκεκριμένων βακτηρίων. Οι χυμοί και τα αποξηραμένα cranberries της Ocean Spray, αποτελούν τον καλύτερο τρόπο για να μπορέσει κανείς να ανακαλύψει όλες τις ευεργετικές ιδιότητες και την ιδιαίτερη γεύση των cranberries. Σκέτοι, αναμεμειγμένοι με άλλους χυμούς φρούτων ή σα βασικό συστατικό ενός δροσιστικού κοκτέιλ, οι χυμοί της Ocean Spray είναι μια απολαυστική και υγιεινή επιλογή οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας. Τα αποξηραμένα cranberries είναι μια άλλη υγιεινή πρόταση που μπορεί να χρησιμοποιηθεί με πολλούς τρόπους. Φτιάχνονται από επιλεγμένους καρπούς πρώτης ποιότητας, χωρίς προσθήκη χρωμάτων και συντηρητικών. Ξεχωρίζουν για το υπέροχο φυσικό τους χρώμα, τη γλυκιά τους γεύση και τη ζουμερή υφή τους. Είναι ένα υγιεινό και χορταστικό snack από μόνα τους ή σαν συνοδευτικό σε σαλάτες, ενώ αποτελούν ένα πολύ νόστιμο και θρεπτικό υλικό για τη μαγειρική και τη ζαχαροπλαστική

13 τα ΝΕα μασ Πιστοποίηση για Ασφάλεια και Ποιότητα Πρωτοπόροι στην ιχνηλασιμότητα, πρωτοπόροι στην υγιεινή και την ασφάλεια Για 9η χρονιά η Χαλκιαδάκης Α.Ε πιστοποιεί με επιτυχία τα πρότυπα Ποιότητας κατά ISO 9001 και Υγιεινής και Ασφάλειας Τροφίμων κατά ISO Στις αρχές Απριλίου πραγματοποιήθηκε η τελευταία πιστοποίηση από τον Διεθνή Φορέα Πιστοποίησης DQS επιβεβαιώνοντας ότι η επιχείρηση Χαλκιαδάκης κρατά ψηλά τον πήχη της ποιότητας και της ασφάλειας των τροφίμων που διαθέτει στους Κρητικούς καταναλωτές. Κάθε χρόνο τα πρότυπα βελτιώνονται και αναβαθμίζονται προκειμένου να εξυπηρετούν ολοένα και αυστηρότερους κανόνες και απαιτητικότερους πελάτες. Αυστηροί έλεγχοι και διαδικασίες, νέα μηχανογραφικά συστήματα και καταρτισμένοι άνθρωποι επιτυγχάνουν απόλυτη σιγουριά στην ασφάλεια, την ιχνηλασιμότητα και την ποιότητα όλων των προϊόντων που διαθέτουμε από τα ράφια μας. ISO 9001 ISO Η «βιογραφία» των οπωροκηπευτικών μας Στο Επιμελητήριο Ηρακλείου έγινε η παρουσίαση του Συστήματος Ελέγχου Ασφάλειας και Ποιότητας Οπωροκηπευτικών, πρώτου στην Ελλάδα, από τα Super Markets Χαλκιαδάκης και τον επιστημονικό συνεργάτη της Modus. Απορρυπαντικό ρούχων σε φύλλα Σε μια αγορά όπως αυτή των απορρυπαντικών πλυντηρίου, όπου νομίζαμε ότι τα έχουμε δει όλα (μπλε και πράσινους κόκκους, υπερ-συμπυκνωμένα, 2 σε 1, κλπ κλπ), μια εντελώς νέα ιδέα ήρθε με το Dizolve - το πρώτο απορρυπαντικό ρούχων σε φύλλα! Το Dizolve είναι ένα απορρυπαντικό από το οποίο έχει αφαιρεθεί εντελώς το νερό κι έχει τη μορφή προ-μετρημένων φύλλων με αποτέλεσμα τα εξής πλεονεκτήματα: 1. Είναι δοσολογημένο με ακρίβεια σύμφωνα με το μέγεθος της μπουγάδας, εξαλείφοντας την κατάχρηση. 2. Έχει ελάχιστο όγκο (όσο ένα μικρό μπλοκ γραφής) και είναι ελαφρύ και πανεύκολο στη μεταφορά του αλλά και στην αποθήκευσή του (δεν έχει διαρροές σκόνης γύρω από το χώρο πλύσης και μας γλιτώνει από το κουβάλημα των κλασικών συσκευασιών). 3. Προέρχεται από φυσικά παράγωγα καρύδας, διαλύεται πλήρως κατά την πλύση και είναι βιοδιασπώμενο χωρίς άλατα, φιλικό προς το περιβάλλον. 4. Εξοικονομεί σημαντικά ποσά ενέργειας, αφού είναι το ίδιο αποτελεσματικό σε ζεστό και σε κρύο νερό και πανεύκολο στη χρήση. 5. Είναι οικολογικό, αφού χρησιμοποιεί ελάχιστο πλαστικό στη συσκευασία του. 6. Είναι πιο οικονομικό από τα περισσότερα υγρά απορρυπαντικά και απορρυπαντικά σε σκόνη και επιπλέον εμπεριέχει στη σύνθεσή του και μαλακτικό. Κι αν όλα αυτά ακούγονται πολύ καλά για να είναι αληθινά, η δοκιμαστική συσκευασία Dizolve των 10 πλύσεων είναι σχεδιασμένη ακριβώς για να κάνει εύκολη τη δοκιμή του. Η αλυσίδα παρουσίασε τον τρόπο με τον οποίο ο καταναλωτής μπορεί, μέσω της ιστοσελίδας ή να ενημερώνεται για την παραγωγική διαδικασία του φρούτου ή λαχανικού που έχει προμηθευτεί από τα Super Markets Χαλκιαδάκης. Η αλυσίδα, επιμένοντας στην ποιότητα και την ασφάλεια των τροφίμων, παρακολουθεί το προϊόν σε συνεργασία με ομάδα γεωπόνων που διαθέτει, από τη στιγμή που φυτεύεται μέχρι τη στιγμή που φτάνει στα ράφια των καταστημάτων. Αντίστοιχα, κάθε πελάτης θα έχει τη δυνατότητα, δίνοντας τον αριθμό LOT που αναγράφεται σε κάθε προϊόν, να παρακολουθήσει διαδικτυακά τη διαδρομή του προϊόντος μ ένα κλικ πριν το πιάτο του. Η πρότυπη διαδικασία έχει την πιστοποίηση της TUV Hellas

14 ΦΩΤΟΠΟΙΗΜΑΤΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ Λουλούδια κίτρινα Και σαν κυττάζεις την υγρή της πεδιάδα, σαν βλέπεις την απέραντή της πρασινάδα, τον κάμπο της που ναι κοντά και τόσο μακρινός, γεμάτος με λουλούδια κίτρινα που σπέρνει το φως σαν κηπουρός, χαρά σε παίρνει και σε μεθά, και σε υψώνει την καρδιά. Κ.Π. Καβάφης Με το λύχνο του Αλαδίνου Μεσάνυχτα και ταξιδεύεις δίχως πλευρικά! Σκιάζεσαι μήπως στο γιαλό τα φώτα σε προδίνουν, μα πρύμα πλώρα μόνη εσύ πατάς στοχαστικά, κρατώντας στα χεράκια σου τον λύχνο του Αλαδίνου. Ν. Καββαδίας Βίτσα τουλίπα μάγουλο της έγνοιας Δώστε μου την ουλή του αμάραντου τα μάγια Της κλώστρας κοπελιάς Το «αντίο» το «έρχομαι» το «θα σου δώσω» Σπηλιές υγείας θα το πιούνε στην υγεία του ήλιου Ο κόσμος θα 'ναι ή ο χαμός ή το διπλό ταξίδι Εδώ στου ανέμου το σεντόνι εκεί στου απείρου τη θωριά. Βίτσα τουλίπα μάγουλο της έγνοιας Σπλάχνο δροσάτο της φωτιάς Θα ρίξω ανάσκελα τον Μάη θα τον σφίξω στα μπράτσα μου Θα τον δείρω τον Μάη θα τον σπαράξω. Οδυσσέας Ελύτης (ΣΗΜ. Τουλίπες της Κρήτης από της Γιούς τον Κάμπο). σπλάχνο δροσάτο της φωτιάς 26 27

15 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ ΥΠΕΡ Χ ΑΝΟΙΞΗ 2012 Ανάμεσα σε τραγούδια θαμπά κι αστέρια κρυσταλλένια Παναγιά με τα πλουμίδια Ολάνθιστη θεόρατη Τουλίπα Μεσ στο καράβι από φως Περνάς Πάνω από της πολιτείας Την παλίρροια Ανάμεσα σε τραγούδια θαμπά κι αστέρια κρυσταλλένια Μεγάλη Παρασκευή Κρίνα της άνοιξης σου φέρνω Μεγάλη Παρασκευή, Βαριά τα βήματά μου σέρνω στο φως της μέρας το θαμπό. Κρίνα της άνοιξης σου φέρνω και στο σταυρό σου τ ακουμπώ - φίλε δακρυπότιστε, των πρωτίστων πρώτιστε. Νίκος Γκάτσος Μέρες Επιταφίου Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα oλάνθιστη θεόρατη τουλίπα Στη φωτογραφία: κρητικές τουλίπες από την περιοχή Αμαρίου. 29

16 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ Ε Ν Ω Σ Η Α Γ Ρ Ο Τ Ι Κ Ω Ν Σ Υ Ν Ε Τ Α Ι Ρ Ι Σ Μ Ω Ν Ε Π Α Ρ Χ Ι Α Σ Λ Α Σ Ι Θ Ι Ο Υ Το φως της ελληνικής Μεγαλοβδομάδας ΤΥΡΟΚΟΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΔΙΚΤΗ ΚΑΜΙΝΑΚΙ ΟΡΟΠΕΔΙΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΤΗΛ & FAX: GR EU EN ISO 22000: Αντίς για όνειρο Πένθιμος πράος ουρανός μες στο λιβάνι / αναθρώσκουν παλαιές Μητέρες ορθές σαν κηροπήγια τυφεκιοφόροι νεοσύλλεκτοι σε ανάπαυση / μικρά σκάμματα ορθογώνια, ραντιστήρια, νάρκισσοι. Σαν να 'μαι λέει, ο θάνατος ο ίδιος αλλ' / ακόμη νέος αγένειος που μόλις ξεκινά κι ακούει πρώτη φορά μέσα στο θάμβος των κεριών / το «δεύτε λάβετε τελευταίον ασπασμόν». Οδυσσέας Ελύτης, «Ημερολόγιο Ενός Αθέατου Απριλίου» 30 Κεφαλοτύρι - Γιαούρτι Πρόβειο - Μυζήθρα Γλυκεία - Μυζήθρα Ξυνή Ανθότυρος - Γραβιέρα - Λευκό Τυρί Άλμης - Ξύγαλο 31

17 Είναι από τους πιο περιφρονημένους καρπούς της γης. Συνδέθηκε με την πενία και τη στέρηση, βρέθηκε στα τραπέζια των πεινασμένων, συνόδεψε στερήσεις και αποδείχτηκε πολύτιμος σύμμαχος της φτωχολογιάς. Το ταπεινό και καταφρονεμένο λουμπούνι (λούπινο, λουπινάρι) κατέχει μια σπουδαία θέση στη διατροφική ιστορία μας, ιδιαίτερα των κακοτράχαλων και των άγονων περιοχών της Ελλάδας. Στα τραπέζια των πλουσίων και των κυρίαρχων τάξεων μπορούσε να το βρει κανείς μόνο ως παρακατιανό συμπλήρωμα της σαρακοστιανής διατροφής, δίπλα σε θαλασσινά, σε χταπόδια και γαρίδες, δίπλα σε καβούρια της θάλασσας και αστακούς. Αλλά και τότε φάνταζε ξέτερο ήταν ξένο, ποτέ δεν συμφιλιώθηκε με τον πλούτο. Ο λόγος, λοιπόν, για το λουμπούνι. Τον μόνο καρπό της γης που, σύμφωνα με τη λαϊκή μας παράδοση, τον καταράστηκε η Παναγιά. Αλλά και τον μόνο που τον ευλόγησε, επειδή ακριβώς είναι φαγητό των φτωχών! Του ταιριάζει η φτώχεια του λούπινου γιατί είναι τέκνο της. Eυδοκιμεί ακόμη και στις πιο φτωχές περιοχές, απορροφά άζωτο από το περιβάλλον, αναπτύσσεται και καρποφορεί. Οι περιηγητές που έβλεπαν τους φτωχούς Κρητικούς να τρώνε λούπινα δεν έκρυβαν την αποστροφή τους. Το 1818 ο Βοημός F. W. Sieber τα βρήκε πικρά και αηδιαστικά. Ακόμη και σε πιο πρόσφατες εποχές πολλοί επισκέπτες του νησιού τα θεωρούσαν τροφή για γουρούνια. Το λουμπούνι των Κρητικών, το λούπινο, ο θέρμος των Αρχαίων και των Βυζαντινών, έχει αρχίσει τώρα και μερικές δεκαετίες να χάνεται. Μόνο τις πρώτες μέρες της Μεγάλης Σαρακοστής εμφανίζεται δειλά στην αγορά της Κρήτης για να μας θυμίσει τη νηστεία, όχι μόνο ως θρησκευτική στάση αλλά ως εθιμική πρακτική. Σε πολλές άλλες ελληνικές περιοχές δεν το ξέρουν καθόλου πια! Το βίωσα και φέτος, παραμονές της Σαρακοστής στο Σούπερ Μάρκετ της οδού Θερίσου όταν είδα μια μεσόκοπη γυναίκα, καινουργιοφερμένη στην Κρήτη, να ρωτά εναγωνίως «τι είναι αυτά τα κίτρινα που μοιάζουν με κουμπάκια». Δεν είχε ξαναδεί λουμπούνια! Η τροφή της φτωχολογιάς και τα μπιφτέκια από λουμπούνια Οι Κρητικοί αντιμετώπιζαν τις σιτοδείες με λουμπουνόψωμο, χαρουπόψωμο και άλλα μιγαδερά. Σήμερα τα λουμπούνια προβάλλουν ως ένα από τα μελλοντικά οικολογικά υποκατάστατα του κρέατος. ΛΟΥΜΠΟΥΝΙΑ, ΛΟΥΠΙΝΑ, ΛΟΥΜΠΙΝΟΙ ΚΕΙΜΕΝΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ Νίκος Ψιλάκης Πάνε πολλά χρόνια από τότε που άρχισε η απαξίωση του λουμπουνιού. Χάθηκε σταδιακά από τα τραπέζια, όπως χάθηκαν όλοι οι ταπεινοί καρποί που ταυτίστηκαν με τη φτώχεια του παλιού καιρού. Εκτοπίστηκε το λουμπούνι, περιφρονήθηκε αρχικά το κρίθινο ψωμί και το τριομίγαδο, εξαφανίστηκαν με τον καιρό τα χαρούπια και ξεριζώθηκαν χιλιάδες αιωνόβιες χαρουπιές. Μερικά απ αυτά, όπως το κρίθινο ψωμί, μας το ξαναφέρνουν πίσω οι γιατροί και οι διαιτολόγοι. Μήπως είναι ώρα να επιστρέψουν στα τραπέζια μας και όλα τα άλλα; Φυσικά και το λούπινο. Ελάχιστες συστηματικές καλλιέργειες λούπινου υπάρχουν σήμερα στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τις στατιστικές, το 2009 καλλιεργήθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση τόνοι λούπινου. Μεγαλύτερες όμως ήταν οι ποσότητες που εισήχθησαν από τρίτες χώρες, γύρω στους τόνους. Σε πολλές από τις ευρωπαϊκές χώρες το χρησιμοποιούν μόνο ως ζωοτροφή, αλλά με προσοχή γιατί μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα. Σε άλλες περιοχές καλλιεργούν το φυτό ως πηγή αζώτου. Το σπέρνουν και, όταν βρίσκεται στο στάδιο της ανθοφορίας, οργώνουν τα χωράφια για να εμπλουτίσουν το έδαφος με το άζωτο το οποίο έχει δεσμεύσει το φυτό. Κι όταν, γύρω στο 1751, ο Φρειδερίκος ο Μέγας της Πρωσίας προσπάθησε να βελτιώσει τα φτωχά και σχεδόν άγονα εδάφη της βόρειας Γερμανίας, ζήτησε να του φέρουν λούπινα από τη Μεσόγειο. Ένα αιώνα μετά εισήχθησαν σπόροι λούπινου στην Αυστραλία. Σήμερα στη χώρα αυτή καλλιεργούνται τεράστιες εκτάσεις με λουπινιές. Στην Κρήτη υπάρχουν πολλοί λίγοι «λουμπουνάδες». Η δουλειά τους είναι να επεξεργάζονται τους καρπούς αποκλειστικά για την περίοδο της Μεγάλης Σαρακοστής. Μόνο τότε τους βρίσκεις πια στην αγορά. Δεν τα περιφρονούσαν οι παλιότεροι τα λουμπούνια όπως τα περιφρονούν οι σύγχρονες κοινωνίες. Όσο κι αν τα είχαν ταυτίσει με την τροφή της φτωχολογιάς, τα έβλεπαν με συμπάθεια και αγάπη. Κανείς δεν μπορούσε να αντισταθεί σε ένα πιάτο με τραγανά ενυδατωμένα λουμπούνια, ιδιαίτερα όταν συνοδεύονταν από άλλα αγαθά της Σαρακοστής, ελιές, παξιμάδι, παπούλες, αγκινάρες, δηλαδή όλα αυτά που συντρόφευαν όχι μόνο τη νηστεία, αλλά και τις περίφημες ρακοπαρέες τόσο του αγροτικού όσο και του αστικού χώρου. Ως μεζές της ρακής είναι περίφημος, σχεδόν αναντικατάστατος για τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Μια ιστορία χιλιάδων ετών! Η ιστορία του λούπινου χάνεται στην αχλύ της προϊστορίας. Φυτό αυτοφυές στην Κρήτη καλλιεργήθηκε συστηματικά από τους Μινωίτες, όπως καλλιεργήθηκε και σε άλλες περιοχές του Αιγαίου, στα ελληνικά νησιά, στην Αίγυπτο, στη Μέση Ανατολή. Δεν φαί

18 ΛΟΥΜΠΟΥΝΙΑ, Η ΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΦΤΩΧΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΕΡ Χ ΑΝΟΙΞΗ 2012 Ανθισμένες λουμπουνιές. Αριστερά η άσπρη, στη δεξιά σελίδα η μπλε. νεται να καλλιεργούσαν, όμως, τα λουμπούνια μόνο για διατροφικούς λόγους. Αν και δεν υπάρχουν πηγές που να μας επιτρέπουν να μιλήσομε με βεβαιότητα, οι άνθρωποι της προϊστορικής Κρήτης προσπαθούσαν να αξιοποιήσουν με τον καλύτερο τρόπο τις ιδιότητες των φυτών. Είναι πιθανόν να χρησιμοποιούσαν τα λούπινα, τους καρπούς και τα φυτά, για ιατρικούς λόγους, όπως ακριβώς έκανε μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα η λαϊκή θεραπευτική. Χωρίς να ξεπικρίσουν τον καρπό οι Κρητικοί του 19ου αιώνα τον έκαναν σκόνη και τον έδιναν ως φάρμακο για τα σκουλήκια του εντέρου. Πίστευαν, μάλιστα, ότι ήταν ένα από τα πιο αποτελεσματικά γιατροσόφια που είχαν στη διάθεσή τους. Κατά τον ίδιο τρόπο τα χρησιμοποιούσαν οι Βυζαντινοί. Σε άλλες περιοχές, όπως στον Κρουσώνα Μαλεβιζίου, καβούρντιζαν λουμπούνια, τα άλεθαν και τα έδιναν σαν φάρμακο σε πάσχοντες από νοσήματα του προστάτη. Λειχήνες και εκζέματα θεραπεύονταν με διάφορες τεχνικές, με αλοιφές και καταπλάσματα που είχαν ως βάση το λούπινο. Σε Ακόμη κι αν πετάξεις τους σπόρους στο άσκαφτο χωράφι, οι λουμπουνιές θα φυτρώσουν. κρητικά μοναστήρια έφτιαχναν αλοιφές με μελισσοκέρι, μαστίχα, λουμπουνόσκονη (αλεύρι από λουμπούνια) και άλλα. Στην ανατολική Κρήτη θεωρούσαν τη λουμπουνόσκονη σαν φάρμακο για τα νοσήματα των αρθρώσεων. Πάντως, το πικρό λουμπούνι (πριν ξεπικρίσει) δεν είναι καθόλου αθώο. Περιέχει αλκαλοειδή τα οποία εξαφανίζονται με την εκπίκρανση (με άφθονο νερό). Ως τροφή (λούπινα ξεπικρισμένα) η λαϊκή ιατρική τα συνιστούσε για τον έλεγχο του σακχάρου και τα χρησιμοποιούσε ως βασική αντιδιαβητική τροφή. Λαϊκοί θεραπευτές συνιστούσαν ακόμη και πικρά λούπινα σε μορφή σκόνης διαλυμένης σε νερό και σε πολύ μικρές δόσεις για τη θεραπεία του διαβήτη. Φαίνεται πως η συγκεκριμένη θεραπευτική τεχνική στηρίχτηκε στις δοξασίες περί ομοιότητας και αντίθεσης. Το αντιθετικό σχήμα «γλυκό πικρό», φαίνεται ότι οδήγησε τη λαϊκή φαντασία στην επινόηση τέτοιων θεραπευτικών πρακτικών. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις αυτές, το πικρό του λουμπουνιού εξισορροπεί το γλυκό, δηλαδή το σάκχαρο. Παράλληλα με την θεραπευτική, οι γυναίκες του παλιού καιρού έφτιαχναν από λούπινα φυσικά καλλυντικά, κρέμες και διάφορα παρασκευάσματα για τα μαλλιά και το δέρμα. Δεν έχουν, όμως, σωθεί περισσότερες πληροφορίες για τα καλλυντικά αυτά

19 ΛΟΥΜΠΟΥΝΙΑ, Η ΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΦΤΩΧΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΕΡ Χ ΑΝΟΙΞΗ 2012 Στη διατροφή Απ όλες τις ελληνικές περιοχές η Κρήτη και η Μάνη ήταν αυτές που αγάπησαν περισσότερο τα λούπινα. Στα άγονα μέρη, ακόμη και πολύ κοντά στη θάλασσα, το ψυχανθές φυτό μπορούσε να ριζώσει και να καρπίσει. Ακόμη και σε χέρσο χωράφι να τα σπείρεις, ακόμη κι αν τα πετάξεις στο άσκαφτο χώμα, εκείνα θα φυτρώσουν! Οι παλιοί καλλιεργητές, πάντως, τονίζουν με έμφαση ότι δεν όργωναν ποτέ τα χωράφια τους. Απλώς τα πετούσαν στο χωράφι. Φυτρώνουν παντού, ιδιαίτερα σε μη ασβεστούχα εδάφη, και βγάζουν πολλούς «αδερφούς» (παρακλάδια). Όπως μας είπε παλιά αγρότισσα, «σπέρνεις ένα καρπό και παίρνεις μισό κιλό και παραπάνω». Νωρίς το καλοκαίρι, όταν είχαν πια ωριμάσει οι καρποί, οι φαμίλιες, κρατώντας μεγάλα καλάθια, κατέβαιναν κοντά στις παραλίες, σε ακαλλιέργητες εκτάσεις, και μάζευαν τα λούπινα από τις αυτοφυείς λουπινιές. Τα φύλασσαν για το χειμώνα, για τις ημέρες της Σαρακοστής. Δεν ήταν, Στην αρχαιότητα γνώριζαν τις παραισθησιογόνες ιδιότητες του λούπινου. Τα χρησιμοποιούσαν κατά κόρον οι ιερείς του Νεκρομαντείου. όμως, λίγα τα νοικοκυριά που τα μαγείρευαν όπως και τα υπόλοιπα όσπρια, όπως τα κουκιά και τα φασόλια, πάντα ξεπικρισμένα. Η λαϊκή σοφία, όμως, χάθηκε. Είναι πολύ αργά πια για να αναζητηθούν περισσότερες πληροφορίες και συνταγές. Ο «εκσυγχρονισμός» και η αστικοποίηση του αγροτικού χώρου έκοψε στη μέση το νήμα. Κανείς δεν ήθελε να ταυτίζεται με το στερημένο παρελθόν της γενιάς του. Και η φτωχική λουμπουνόφαβα, έδεσμα που χόρταινε τους ραβδιστάδες της ελιάς περιχυμένο με μπόλικο λαδάκι, χάθηκε κι αυτή και ξεχάστηκε. Μαρτυρείται, ακόμη, μια συνταγή τηγανισμένων άγριων χόρτων με λουμπουνάλευρο. Ζεματούσαν τα χόρτα σε ζεστό νερό, τα στράγγιζαν, τα αλεύρωναν με λουμπουνάλευρο ή έφτιαχναν κουρκούτι, τα βουτούσαν σ αυτό και στη συνέχεια τα τηγάνιζαν. Η μέθοδος μάς είναι γνωστή και με σιτάλευρο έτσι μαγειρεύουν τις μποράντζες (αγόγλωσσους) και τους δρύλους στην Κρήτη, και ιδιαίτερα στις Αρχάνες. Το λουμπουνάλευρο, όμως, λένε πως δίνει μια ξεχωριστή γεύση καβουρντισμένου καρυδιού, κάνει τα χόρτα πιο νόστιμα. Σε παλιότερες εποχές, τότε που οι αγροτικοί πληθυσμοί αντλούσαν τα διατροφικά τους προϊόντα από τη φύση, οι Κρητικοί είχαν ανακαλύψει μερικούς ευρηματικούς τρόπους να φτιάχνουν καφέ. Καβούρντιζαν δημητριακά, κυρίως κριθάρι, και διάφορα όσπρια. Ένα από τα πιο διαδεδομένα μίγματα ήταν αυτό με κριθάρι, ροβίθι και λούπινο. Ο Γαληνός για τα λουμπούνια «Γνωρίζω ένα νεαρό, σπουδαστή της ιατρικής στην Αλεξάνδρεια, ο οποίος, επί τέσσερα χρόνια, δεν έφαγε άλλο φαγητό εκτός από τριφύλλι, μαυρομάτικα φασόλια, ώχρο και λούπινα. Μερικές φορές κατάφερνε να βρει και λάδι από τη Μέμφιδα ή πρασινάδες, είτε κανένα φρούτο, από αυτά που τρώγονται ωμά. Άλλωστε, δεν είχε φωτιά να τα μαγειρέψει. Κι όμως, ήταν υγιέστατος όλα αυτά τα χρόνια Πολλές φορές έτρωγε μόνο λούπινα αλατισμένα» Αλκαλοειδή: τα λούπινα του Νεκρομαντείου Τα λούπινα περιέχουν αλκαλοειδείς ενώσεις, παραισθησιογόνες και δηλητηριώδεις για τον άνθρωπο. Όμως, η λαϊκή ευρηματικότητα ανακάλυψε από πολύ νωρίς τον τρόπο να τις εξουδετερώσει και να κάνει τους καρπούς ακίνδυνους. Ο τρόπος είναι πολύ απλός και θα τον αναλύσομε παρακάτω. Πρόκειται για τη μέθοδο αποπίκρανσης με νερό. Οι αλκαλοειδείς ουσίες διαλύονται στο νερό και οι καρποί ξεπικρίζουν. Δηλαδή γίνονται ακίνδυνοι. Γι αυτό τονίσαμε ήδη ότι η χρήση των πικρών καρπών δεν είναι αθώα, ακόμη κι όταν χρησιμοποιούνται από τη λαϊκή ιατρική για θεραπευτικούς λόγους. Στην αρχαιότητα φαίνεται πως ήξεραν τις παραισθησιογόνες ιδιότητες του πικρού λούπινου. Οι ευφυείς θεράποντες της μαντικής χρησιμοποιούσαν τα λούπινα ως βασικό «εργαλείο» της τέχνης τους. Οι ιερείς του νεκρομαντείου του Αχέροντα έδιναν στους επισκέπτες που ήθελαν να μάθουν τα μέλλοντα, κουκιά και λούπινα για να τους φέρουν σε τέτοια κατάσταση ώστε να πείθονται για όσα εντυπωσιακά έβλεπαν στον υπόγειο θόλο του ιερού. Είναι πολύ πιθανόν να στηρίζονταν στην παραισθησιογόνο δράση των αλκαλοειδών. Φαίνεται ότι οι ιερείς του νεκρομαντείου δεν φρόντιζαν να ξεπικρίζουν τους καρπούς πριν τους δώσουν για κατανάλωση. Το λουμπουνάλευρο και το λουμπουνόψωμο Όταν δεν υπήρχε αρκετό αλεύρι για το ψωμί της κρητικής οικογένειας, οι παλιότεροι αναζητούσαν εναγωνίως υποκατάστατα. Ανακάτευαν το σιτάρι με κριθάρι και ταγή κι όταν δεν έφταναν ούτε αυτά, αναζητούσαν άλλους καρπούς. Κατά καιρούς χρησιμοποιήθηκαν διάφορα όσπρια (π.χ. ροβιθόψωμο), κάστανα (καστανόψωμο), χαρούπια (χαρουπόψωμο), αγριαχλάδια (γκόρτζα) και ειδικές ποικιλίες γλυκών βελανιών. Το λουμπούνι ήταν ένα από αυτά που συμπλήρωναν το λειψό σίτινο ή κρίθινο αλεύρι του φτωχού. Οι ποσότητες δεν ήταν πάντα καθορισμένες. Συνήθως έβαζαν όσο σιτάλευρο μπορούσαν να εξασφαλίσουν και συμπλήρωναν το υπόλοιπο με λουμπουνάλευρο. Πάντως, μια καλή αναλογία που συνιστούσαν στην Κρήτη του παλιού καιρού ήταν 40% λουμπούνια, 40% σιτάρι και 20% κριθάρι. Ωστόσο, δεν ήταν λίγες οι φορές που δεν περιορίζονταν μόνο σε περιπτώσεις σιτοδειών αλλά προτιμούσαν εναλλακτικά άλευρα για την παρασκευή άρτου. Το λουμπουνάλευρο ήταν το πιο χαρακτηριστικό αλλά και το πιο γνωστό απ αυτά. Το παρασκεύαζαν ως εξής: Έβαζαν τα λουμπούνια μέσα σε τσουβάλια και τα άφηναν στα ποτάμια για να ξεπικρίσουν (δηλαδή να απαλλαγούν από τις αλκαλοειδείς ενώσεις). Άλλοι τα έβραζαν πρώτα. Αφού ξεπίκριζαν, τα άπλωναν στον ήλιο για κάμποσες ημέρες ώστε να ξεραθούν εντελώς. Τα άλεθαν στο μύλο ή στο χειρόμυλο και παρασκεύαζαν αλεύρι. Οι περισσότεροι, όμως, προτιμούσαν άλλο τρόπο να τα αποξηράνουν: τα φούρνιζαν. Μετά το φούρνισμα τα άλεθαν κι έφτιαχναν ένα πολύ αρωματικό αλεύρι, θύμιζε καβουρντισμένο καρύδι και αμύγδαλο. Ανέπιαναν προζύμι και το ζύμωναν. Κάποιοι έβρισκαν καλύτερο το λουμπουνόψωμο από τα άλλα ψωμιά. Όπως είναι γνωστό, το αλεύρι που παρασκευάζεται από λούπινα δεν περιέχει γλουτένη. Η συνήθεια να παρασκευάζεται ψωμί από αλεύρι λούπινου φαίνεται να είναι πολύ παλιά. Την αναφέρει ο Κασσιανός Βάσσος στα Γεωπονικά του τονίζοντας ότι: κριθίνου αλεύρου ή σιτίνου μιγνυομένου, άρτοι γίνονται επιτήδειοι» Οι λουμπουνόπιτες Οι λουμπουνόπιτες της Κρήτης ήταν μια υπέροχη λιχουδιά του παλιού καιρού, ικανή να καλύψει διατροφικές ανάγκες και να προσφέρει ένα εναλλακτικό παρασκεύασμα. Μπορούσαν να αντικαταστήσουν το ψωμί αλλά και να τις προσφέρουν ως γλύκισμα περιχυμένες με μέλι. Τις έφτιαχναν όπως και τις χειρομυλόπιτες: Ξεπίκριζαν τα λουμπούνια με το γνωστό τρόπο (βράσιμο και βρέξιμο με άφθονο νερό για δυο τρεις ημέρες). Τα φούρνιζαν για να ξεραθούν, τα άλεθαν στον χειρόμυλο, έφτιαχναν προζύμι και τα ζύμωναν. Για περισσότερο άρωμα και εντονότερη γεύση φρόντιζαν να βάλουν στο ζυμάρι λίγη ρίγανη και δυόσμο. Έπλαθαν πίτες, τις περίμεναν να «ανεβούν» και τις τηγάνιζαν σε άφθονο ελαιόλαδο. Τις έτρωγαν σκέτες ή τις άλειφαν με μέλι ή πετιμέζι. Πάντως, η γαστρονομική αξία του λούπινου μας είναι γνωστή και από άλλους πολιτισμούς. Τα πρωτεία φαίνεται να έχουν οι λαοί των Άνδεων. Φτιάχνουν Cebiche Serrano, ένα γευστικό πιάτο με λούπινα, κρεμμύδια, ντομάτα, λεμόνι και κόλιαντρο. Παρασκευάζουν επίσης αναψυκτικά (αλεύρι λούπινου με χυμό παπάγιας), επιδόρπια (λούπινα με πορτοκάλι) και άλλα

20 ΛΟΥΜΠΟΥΝΙΑ, Η ΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΦΤΩΧΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΕΡ Χ ΑΝΟΙΞΗ 2012 Τα λουμπούνια της Σαρακοστής Ο πιο συνηθισμένος τρόπος χρησιμοποίησης των λουμπουνιών στη διατροφή είναι αυτός που επιβιώνει μέχρι και σήμερα: ξεπικρισμένα και ενυδατωμένα, μαζί με ελιές και άλλα νηστίσιμα. Μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η προετοιμασία των λουμπουνιών ήταν μια από τις βασικές ασχολίες του αγροτικού νοικοκυριού της Κρήτης. Από το καλοκαίρι είχαν φροντίσει να μαζέψουν τα λουβιά, να τα καθαρίσουν και να φυλάξουν τους καρπούς στα πιθάρια. Την Τσικνοπέμπτη, ή τις αμέσως επόμενες ημέρες, τα έβαζαν στο νερό, τα άφηναν ένα βράδυ και μετά τα έβραζαν, αλλά όχι πολύ. Τα κατέβαζαν από τη φωτιά, τα έβαζαν πάλι μέσα σε τσικάλια με καθαρό νερό. Άλλαζαν συχνά το νερό για δυο τρεις ημέρες (πρωί και βράδυ). Την παραμονή της Μεγάλης Αποκριάς τα λουμπούνια ήταν ξεπικρισμένα και έτοιμα. Μπορούσαν να τα κρατήσουν πολλές ημέρες χωρίς να χαλάσουν. Τις παραμονές της Μεγαλοβδομάδας έκαναν πάλι το ίδιο. Έτσι το λουμπούνι δεν έλειπε σχεδόν ποτέ από το σαρακοστιανό τραπέζι. Το έτρωγαν συχνότατα ως προσφάι. Κάθε Τετάρτη και Παρασκευή, που απαγορευόταν από την Εκκλησία η κατανάλωση ελαίου, τα λουμπούνια, τα παπούδια (ενυδατωμένα κουκιά) και οι ελιές ήταν το κύριο φαγητό της κρητικής οικογένειας. Στις παραθαλάσσιες περιοχές η επεξεργασία ήταν πιο εύκολη. Τα ξεπίκριζαν σε θαλασσινό νερό. Κάμποσοι αγρότες τροφοδοτούσαν συστηματικά την αγορά του Ηρακλείου, του Ρεθύμνου και των Χανίων στα παλιότερα χρόνια. Το είχαν σαν επάγγελμα. Και όπως λένε οι παλιοί μπακάληδες, την αγαπούσαν τη δουλειά τους. Έβαζαν τσουβάλια με λουμπούνια στη θάλασσα, συνήθως σε βραχώδεις περιοχές, μέσα σε λιμνούλες και γούβες για να μην τα πάρει το κύμα. Μερικές φορές, όμως, ο ανταγωνισμός οδηγούσε σε μεγάλες παρεξηγήσεις. Συχνά, μάλιστα, έκλεβε ο ένας τα τσουβάλια του άλλου! Στα χωριά του Νότου δεν κατέφευγαν μόνο οι επαγγελματίες λουμπουνάδες στη θάλασσα. Το ίδιο έκαναν και οι νοικοκυραίοι για τα λουμπούνια του σπιτιού τους. Σε πετρώδεις ακτές, μέσα σε γούβες που τις χρησιμοποιούσαν τα καλοκαίρια ως μικρές αλυκές, αποθέτανε τα τσουβάλια με τα λουμπούνια. Άλλες φορές έδεναν τα τσουβάλια αυτά σε κάποιο σταθερό αντικείμενο για να μην τα πάρει το κύμα ή τα πέτρωναν. Με τον ίδιο τρόπο τα ξεπίκριζαν σε όλα τα νησιά του Αιγαίου. Θα παραθέσω ένα απόσπασμα από κείμενο της Μ. Πετρούτσου από τη Νίσυρο. Λέει ότι οι Νισυριές κάθονταν κάθε απόγευμα στα πεζούλια έξω από τα σπίτια τους, κεντούσαν την προίκα τους, έπλεκαν, μπάλωναν και έτρωγαν σύκα και λουμπούνια. Οι λουπινιές είναι από τα φυτά που αναπτύσσονται εύκολα στο ηφαιστειογενές νησί και οι κάτοικοί του δεν περιφρονούσαν τους καρπούς τους. Το κείμενο δημοσιεύτηκε στα Νισυριακά (έκδοση της Εταιρείας Νισυριακών Μελετών): «Είχαν και αυτά (τα λούπινα) τον κόπο τους. Να τα βράσουν κι αυτά πολλή ώρα για να μαλακώσουν, να τα πάρουν σε μια περιαλιά (παραλία) με βραχάκια, να τα αφήσουν σε ένα λαντί (λακκούβα γεμάτη θαλασσινό νερό), να τα πλακώσουν με πέτρες για να μην τα πάρει το κύμα. Τα άφηναν εκεί μια δυο μέρες για να γλυκάνουν. Ήτο για τους χοίρους, αλλά φρέσκα δεν τα περιφρονούσαν κι οι ανθρώποι. Κάθε άλλο. Κι απ αυτά γυρεύομε να φάμε άμα πάμε στο νησί». Η σημασία του λουμπουνιού στην οικονομία του νησιού φαίνεται από μια παροιμία που ακούγεται σε όλη την Ελλάδα: φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι. Στη Νίσυρο, όμως, δεν μιλούσαν για φασούλια αλλά για λούπινα: Λουμπούνι το λουμπούνι γεμίζει το σακούλι. Στην Ικαρία είχαν βρει έναν πιο εύκολο τρόπο να τα ξεπικρίζουν. Τα φόρτωναν στα γαϊδούρια και τα μετέφεραν στις θερμές πηγές κοντά στον Άγιο Κήρυκο. Τα άφηναν για κάμποσες ώρες σε ψηλές θερμοκρασίες (πάνω από βαθμούς) και ξεπίκριζαν πιο γρήγορα. Σαν στραγάλια Ακόμη και σαν στραγάλια τα έτρωγαν τα λουμπούνια σε παλιότερες εποχές. Τα ξεπίκριζαν, τα στέγνωναν, τα καβούρντιζαν και ήταν έτοιμα. Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να το επιχειρήσει κανείς και σήμερα Πρωτεΐνη, φυτικές ίνες, χαμηλός γλυκαιμικός δείκτης Το λούπινο είναι τρόφιμο χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη (δεν ανεβάζει το σάκχαρο στο αίμα), έχει υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες, και δημιουργεί γρήγορα το αίσθημα του κορεσμού, συμβάλλοντας στον έλεγχο του σωματικού βάρους. Τελευταίες μελέτες δείχνουν ότι μπορεί να φανεί χρήσιμο ακόμη και στην προσπάθεια μείωσης της αρτηριακής πίεσης! Είναι πλούσιο σε αμινοξέα και αντιοξειδωτικά, περιέχει φώσφορο, σίδηρο, μαγνήσιο και άλλα ιχνοστοιχεία! Περιέχει φυτοστερόλες και συμβάλλει στη μείωση της χοληστερόλης. Επιπλέον, είναι πλούσιο σε πρωτεΐνες υψηλής διατροφικής αξίας (περιέχει 35-40%), γεγονός που το καθιστά πολύτιμο για τη βιομηχανία τροφίμων αφού υποκαθιστά με τον καλύτερο τρόπο τα προϊόντα κρέατος