ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ 2, 6 ΟΣ ΟΡΟΦΟΣ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΑΡ. ΠΡΩΤ.: ΟΙΚ /

Transcript

1 1 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ 2, 6 ΟΣ ΟΡΟΦΟΣ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΑΡ. ΠΡΩΤ.: ΟΙΚ / Εκπόνηση της έκθεσης με θέμα «Πως καλύπτεται η ζήτηση εργατικού δυναμικού μέσω της μετανάστευσης στην Ελλάδα», μέσα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Δικτύου Μετανάστευσης ΤΕΛΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΚΕΔΡΟΣ Α.Ε. Μ. ΓΕΡΟΥΛΑΝΟΥ 51, Τ.Κ , ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ Τηλ.: , Fax.:

2 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΗΘΗΚΕ Μεθοδολογία Ιστορική αναδρομή: στατιστικές μετανάστευσης στην Ελλάδα Στατιστικά δεδομένα και πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στην έκθεση Πως εκπονήθηκε η μελέτη και συμβολές Ορισμοί ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Εθνικά σχέδια και πολιτικές Νομοθετικό και θεσμικό πλαίσιο Πολιτικοί διάλογοι και ανάμειξη των εταίρων ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Εφαρμογή της πολιτικής οικονομικής μετανάστευσης/νομοθεσίας Στατιστικά δεδομένα, δείκτες και τάσεις Στατιστική ανάλυση της αγοράς εργασίας και της μετανάστευσης στην Ελλάδα Ανάλυση των τάσεων και σχετικές εξελίξεις ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΡΙΤΕΣ ΧΩΡΕΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...68 Βιβλιογραφία...71 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΙΝΑΚΩΝ...74

3 3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα Έκθεση εκπονείται στο πλαίσιο των δράσεων του Υπουργείου Εσωτερικών, ως το Ελληνικό Εθνικό Σημείο Επαφής του Ευρωπαϊκού Δικτύου Μετανάστευσης (ΕΔΜ) και με αντικείμενο μελέτης «Πως καλύπτεται η ζήτηση εργατικού δυναμικού μέσω της μετανάστευσης στην Ελλάδα». Η μελέτη αυτή εκπονείται, αντίστοιχα, από τα Εθνικά Σημεία Επαφής του ΕΔΜ, στα κράτη-μέλη και θα αποτελέσει μέρος της «Συνθετικής Μελέτης για τον τρόπο καλύψης της ζήτησης εργασίας μέσω της μετανάστευσης στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. μέσω της μετανάστευσης», τη σύνθεση της οποίας θα αναλάβει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τη συνεργασία Παρόχου Υπηρεσιών. Βασικός σκοπός της μελέτης είναι η κατανόηση των στρατηγικών για την αντιμετώπιση των αναγκών και ελλείψεων της αγοράς εργασίας στην Ελλάδα, καθώς και της αποτελεσματικότητά τους και η εξέταση του αντίκτυπου της πρόσφατης οικονομικής κρίσης στις στρατηγικές αυτές. Επίσης, σκοπός της μελέτης είναι να πληροφορήσει τους αρμόδιους για την χάραξη πολιτικής και τους αναλυτές σχετικά με τις διάφορες επιλογές ως προς την αντιμετώπιση της έλλειψης εργατικού δυναμικού από την άποψη των μακροχρόνιων αναγκών σε προσόντα και σε απάντηση του αντίκτυπου των αλλαγών στην οικονομία. Επιπλέον η μελέτη μπορεί να παράγει στοιχεία, σχετικά με την αποτελεσματικότητα των διάφορων στρατηγικών, συμπεριλαμβανομένου τη συνεργασία με τρίτες χώρες και να τονίσει τις βέλτιστες πρακτικές καθώς και να βοηθήσει στην πλαισίωση των εθνικών πολιτικών και πρακτικών παρέχοντας μια επισκόπηση των πολιτικών στο πεδίο αυτό στην Ε.Ε. Επιπρόσθετα, στο πλαίσο ενσωμάτωσης στην Ελληνική Νομοθεσία της Οδηγίας 2009/50/ΕΚ του Συμβουλίου της 25ης Μαΐου 2009 σχετικά με τις προϋποθέσεις εισόδου και διαμονής υπηκόων τρίτων χωρών με σκοπό την απασχόληση υψηλής ειδίκευσης (Οδηγία για τη μπλε κάρτα) η Έκθεση διερευνά τις επικρατούσες συνθήκες στην ελληνική οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα καθώς και το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο, ώστε να αναδείξει τα προβλήματα και τις ιδιαιτερότητες του μεταναστευτικού φαινομένου στην Ελλάδα.

4 4 Στη βάση αυτή επιχειρεί να καταδείξει επιμέρους πτυχές που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τη χάραξη μεταναστευτικής πολιτικής. Περαιτέρω εξετάζει τις δυνατότητες και τις επιπτώσεις της επικείμενης ενσωμάτωσης της παραπάνω Οδηγίας αξιολογώντας τα ευρήματα από την ανάλυση της υπάρχουσας κοινωνικοοικονομικής κατάστασης της χώρας σε περίοδο κρίσης. Η δομή των Κεφαλαίων όσο και οι πληροφορίες που θα παρουσιαστούν και αναλυθούν στο πλαίσιο της Μελέτης τηρούν συγκεκριμένες προδιαγραφές οι οποίες και για λόγους συγκρισιμότητας ακολουθούνται από όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εκπόνηση των αντίστοιχων εθνικών μελετών. Τα αποτελέσματα και συμπεράσματα αυτής της μελέτης απευθύνονται κυρίως: o o o Σε Υπουργούς, αρμόδιους για την χάραξη πολιτικής και επιχειρησιακούς υπαλλήλους στα Κράτη Μέλη της ΕΕ και σε επίπεδο Κοινότητας που ασχολούνται με την οικονομική μετανάστευση, Άλλες Ομάδες (ΜΚΟ, ακαδημαϊκούς ερευνητές,) που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την μελέτη Το ευρύτερο κοινό που ενδιαφέρεται για την πολιτική της οικονομικής μετανάστευσης. Η τελική Έκθεση της μελέτης περιλαμβάνει τα παρακάτω Κεφάλαια, εκτός της Περίληψης και εκτενούς Παραρτήματος: Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή: Σκοπός και Μεθοδολογία που ακολουθήθηκε Κεφάλαιο 2: Προσέγγιση της Οικονομικής Μεταναστευτικής Πολιτικής στην Ελλάδα Κεφάλαιο 3: Προσέγγιση για την Εφαρμογή της Οικονομικής Μεταναστευτικής Πολιτικής Κεφάλαιο 4: Συνεργασία με Τρίτες Χώρες Κεφάλαιο 5: Ανάλυση και Συμπεράσματα Τόσο η τελική Έκθεση όσο και το προσχέδιο της εκπονήθηκαν από την εταιρεία ΚΕΔΡΟΣ Α.Ε. σύμφωνα με τις προδιαγραφές και οδηγίες της προκήρυξης με αρ. Πρωτ. ΟΙΚ 20806/ και ειδικότερα σύμφωνα με τις Τεχνικές Προδιαγραφές όπως παρουσιάζονται στο παράρτημα Γ της ανωτέρω προκήρυξης και έχουν ενσωματωθεί στη σχετική Σύμβαση Έργου.

5 5 Ως ανάδοχος του Έργου, η ΚΕΔΡΟΣ Α.Ε. οφείλει να τονίσει την χρησιμότητα των στοιχείων που διατέθηκαν, με μέριμνα του Υπουργείου Εσωτερικών και ειδικότερα της Διεύθυνσης Μεταναστευτικής Πολιτικής, καθώς συνέβαλαν στη συμπλήρωση ήδη διαθέσιμων δεδομένων και την κατά το δυνατόν πληρέστερη αντιμετώπιση του προς διερεύνηση αντικειμένου.

6 6 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΗΘΗΚΕ Στα περισσότερα κράτη μέλη της Ε.Ε. διαπιστώνεται μια αναντιστοιχία μεταξύ των αναγκών στην αγορά εργασίας και της προσφοράς δεξιοτήτων των μεταναστών που εισέρχονται ως δυνητικό εργατικό δυναμικό στις χώρες αυτές. Η αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος επιχειρείται μέσα από ένα νέο σχεδιασμό, μια νέα ρύθμιση της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής που εδράζεται στην επιλεκτική μετανάστευση. Σύμφωνα με την επιδίωξη αυτή το όφελος είναι αμοιβαίο. Υφίσταται τόσο για το κράτος μέλος όσο και για τους υπηκόους τρίτων χωρών, οι οποίοι στη βάση των δεξιοτήτων και των προσόντων τους διεκδικούν ισότιμα και μπορούν να κάνουν πλήρη χρήση του δυνατοτήτων τους στις θέσεις εργασίας που καταλαμβάνουν. Επίσης επιδεικνύουν μεγαλύτερη εργασιακή κινητικότητα και ανταποκρίνονται ευκολότερα στις ανάγκες που διαμορφώνει ένα σύστημα ορθολογικής αντιστοιχίας προσφοράς και ζήτησης στην αγορά εργασίας. Στο πλαίσιο αυτής της διαφαινόμενης προοπτικής το παρόν κείμενο αναλύει την πρόσληψη του περιεχομένου αυτού του σύνθετου ζητήματος, έτσι όπως προκύπτει από την εμπειρία και την εξέλιξή του στο ευρωπαϊκό θεσμικό επίπεδο, και επιχειρεί να καταδείξει το πλαίσιο, μέσα στο οποίο διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις ενσωμάτωσης της συγκεκριμένης Οδηγίας (2009/50/ΕΚ), που προβλέπει τα παραπάνω, στην Ελληνική Νομοθεσία. Η προσπάθεια μέσω του κειμένου να αναδειχθούν οι δυνατότητες εφαρμογής ενός αναθεωρημένου πλαισίου επιχειρείται με μια ερευνητική οπτική, μέσα από στατιστική ανάλυση, ερμηνευτική τεκμηρίωση, παράθεση και σχολιασμό της υφιστάμενης νομοθεσίας που ισχύει στην Ελλάδα, ώστε να διευκολυνθεί η χάραξη πολιτικής ως προς τα ζητήματα της μετανάστευσης, λαμβάνοντας υπόψη δεδομένα, παρατηρήσεις και συμπεράσματα από την ερευνητική αυτή προσέγγιση της πραγματικότητας στην ελληνική οικονομική και κοινωνική ζωή και των δομών που την περιβάλλουν. Σκοπός και βασική επιδίωξη της έκθεσης είναι να καλύψει τις προδιαγραφές που θέτει η πρόσκληση με συγκεκριμένες πινακοποιήσεις στο Παράρτημα αλλά και που

7 7 επιβάλλουν οι πραγματικές ανάγκες παρακολούθησης του φαινομένου της μετανάστευσης κυρίως ως προς τις επιδράσεις της στην εθνική και τοπική αγορά εργασίας και ειδικότερα ως προς τη δυνατότητα κάλυψης της ζήτησης εργασίας μέσω των μεταναστών. Η μελέτη αυτή είναι χρήσιμη κυρίως για τους στόχους που θέτει το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Μετανάστευσης ως προς τη χάραξη της Ευρωπαϊκής Μεταναστευτικής Πολιτικής και μέσω των στοιχείων και της πληροφόρησης που παρέχει διευκολύνοντας τη σύνταξη της Συνθετικής Μελέτης για τον τρόπο κάλυψης της ζήτησης εργασίας μέσω της μετανάστευσης στα κ-μ της Ε.Ε. Επίσης είναι χρήσιμη για τους υπευθύνους θεσμικών φορέων στο πλαίσιο χάραξης μεταναστευτικής πολιτικής σε εθνικό επίπεδο, τους οργανωμένους συλλόγους μεταναστών, τις περιφερειακές δομές που διαχειρίζονται ζητήματα μεταναστών, τους υποστηρικτικούς οργανισμούς καθώς και φορείς που δραστηριοποιούνται σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο αναφορικά με προβλήματα μεταναστών. Η παρούσα Έκθεση εκπονείται στο πλαίσιο των δράσεων του Υπουργείου Εσωτερικών, ως το Ελληνικό Εθνικό Σημείο Επαφής του Ευρωπαϊκού Δικτύου Μετανάστευσης (ΕΔΜ) και με αντικείμενο μελέτης «Πως καλύπτεται η ζήτηση εργατικού δυναμικού μέσω της μετανάστευσης στην Ελλάδα». Η μελέτη αυτή, την οποία θα εκπονήσουν όλα τα Εθνικά Σημεία Επαφής του ΕΔΜ, θα αποτελέσει μέρος της «Συνθετικής Μελέτης για τον τρόπο κάλυψης της ζήτησης εργασίας μέσω της μετανάστευσης στα κ-μ της Ε.Ε. μέσω της μετανάστευσης» την σύνθεση της οποίας θα αναλάβει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τη συνεργασία Παρόχου Υπηρεσιών. Για το λόγο αυτό τόσο η δομή των Κεφαλαίων όσο και οι πληροφορίες που θα παρουσιαστούν και αναλυθούν στο πλαίσιο της Μελέτης ακολουθούν συγκεκριμένες προδιαγραφές οι οποίες ακολουθούνται από όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εκπόνηση των αντίστοιχων εθνικών μελετών.

8 8 1.1 Μεθοδολογία Ιστορική αναδροµή: στατιστικές µετανάστευσης στην Ελλάδα Η εξωτερική μετανάστευση ετύγχανε συστηματικής και αξιόπιστης στατιστικής παρακολούθησης για μια μακρά περίοδο που καλύπτει σχεδόν όλο τον 20 ο αιώνα. Με τον τρόπο αυτό καλύφθηκε με πληρότητα η μεγάλη μεταναστευτική έξοδος των Ελλήνων τόσο στις αρχές του 20 ου αιώνα κυρίως προς τις υπερπόντιες Χώρες (βλέπε ΗΠΑ) όσο και το εξίσου τεράστιο μεταναστευτικό ρεύμα κατά τις πρώτες δεκαετίες μετά τον 2 ο Παγκόσμιο πόλεμο. Οι στατιστικές σειρές ήταν ετήσιες και κάλυπταν πληθώρα μεταβλητών όπως ήταν ο λόγος μετακίνησης, το φύλο, η ηλικία, το επάγγελμα, ο Νομός προέλευσης των μεταναστών, ο τόπος (Χώρα) προορισμού, κλπ. Οι στατιστικές παράγονταν με ευθύνη της γενικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος, η οποία το 1953 μετονομάστηκε σε Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας (ΕΣΥΕ), όνομα με το οποίο καθιερώθηκε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ σήμερα αποκαλείται Ελληνική Στατιστική Αρχή-ΕΛ.ΣΤΑΤ). Τα στοιχεία συλλέγονταν με ειδικό δελτίο που παρείχαν οι ελεγκτικές αρχές των εξόδων της Χώρας (Αεροδρόμια, λιμάνια, κλπ) στους εισερχόμενους και εξερχόμενους στη χώρα, από τους οποίους διακρίνονταν οι εξερχόμενοι Έλληνες μετανάστες και οι εισερχόμενοι παλιννοστούντες μετά από παραμονή ως μετανάστες στο εξωτερικό. Η στατιστική παρακολούθηση της εξωτερικής μετανάστευσης διακόπηκε το 1978, λόγω διαμαρτυριών μεγάλου εκδοτικού οίκου ότι παραβιάζονταν η ατομικότητα του μετανάστη-παλιννοστούντος. Η αναφορά αυτή δεν γίνεται μόνο για ιστορικούς λόγους, αλλά και ως παράδειγμα του ορθότερου κατά τη γνώμη μας τρόπου καταγραφής των ροών και αποθεμάτων μεταναστών από και προς μια Χώρα. Η διαδικασία αυτή αποτελεί μια από τις συνιστώσες καταμέτρησης του πληθυσμού (μεταναστευτική συνιστώσα), των μεταβολών του ως και των χαρακτηριστικών αυτού σε σύγχρονα στατιστικά συστήματα που έχουν αναπτυχθεί κυρίως στις Βόρειες Ευρωπαϊκές Χώρες (βλέπε Δανία, Σουηδία, κλπ) γνωστά ως Στατιστικά Συστήματα Βασισμένα σε Πληθυσμιακά

9 9 Μητρώα (Register-based Statistical Systems). 1 Έκτοτε (1978) η παρακολούθηση της μετανάστευσης ήταν σχεδόν ανύπαρκτη, αλλά εμπειρικά μπορούμε να πούμε ότι το φαινόμενο ήταν σε ύφεση κατά τη δεκαετία του 1980 περίοδος όμως που η παλιννόστηση συνεχίστηκε. Ατελή (από πλευράς χρονολογικών σειρών) στοιχεία μετακινήσεων συλλέχθηκαν κατά τις δεκαετείς απογραφές με ειδικό ερώτημα. Από την δεκαετία του 1990 η Ελλάδα μετατράπηκε από Χώρα εκροής σε Χώρα εισροής ξένων μεταναστών κυρίως από τις γειτονικές Βαλκανικές Χώρες, μετά την αλλαγή του πολιτικού τους συστήματος. Το μεταναστευτικό ρεύμα, παρότι ήταν σημαντικό σε όγκο και σημασία για την ελληνική κοινωνία και οικονομία, δεν παρακολουθήθηκε στατιστικά και συστηματικά παρά τις πολλαπλές προσπάθειες της αρμόδιας ΕΣΥΕ και λοιπών διοικητικών εμπλεκομένων φορέων (Υπουργείο Δημόσιας Τάξης, Εσωτερικών, κλπ). Αποτέλεσμα αυτού υπήρξε η συγκρότηση ατελών χρονολογικών σειρών με υποεκτιμούμενους αριθμούς μεταναστών, οι οποίοι προσεγγίστηκαν με σχετική πληρότητα ( ) μόνο από την απογραφή του 2001, στην οποία υπήρξε ειδικό ερωτηματολόγιο για τους μετανάστες. Οι σειρές είναι συστηματικές, μετά από σχετικούς Κανονισμούς από το 2004, που παράγονται από το Υπουργείο Εσωτερικών και από την ΕΛ.ΣΤΑΤ από τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται εν μέρει στην παρούσα έκθεση Στατιστικά δεδοµένα και πηγές που χρησιµοποιήθηκαν στην Έκθεση Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν από δύο πηγές. Συγκεκριμένα τα δεδομένα που αναφέρονται στις μεταβλητές-απόθεμα προέρχονται από αδημοσίευτα αναλυτικά δεδομένα της ΕΛ. ΣΤΑΤ. που συλλέγονται σε τριμηνιαία βάση από την Έρευνα Εργατικού Δυναμικού (Ε.Ε.Δ), που διενεργείται συστηματικά στην Ελλάδα με ενιαία μεθοδολογία για όλα τα Κράτη-μέλη της Ε.Ε (Labour Force Survey) και συντονίζεται από την EUROSTAT. Χρησιμοποιήθηκαν τα στοιχεία του τελευταίου τριμήνου κάθε έτους προκειμένου να προσεγγίζεται καλύτερα η απαίτηση για αναφορά των στοιχείων στις κάθε έτους. 1 Για τη δυνατότητα και τις προϋποθέσεις εφαρμογής τέτοιων συστημάτων στην Ελλάδα βλ. Ρόντος, Κ

10 10 Η επιλογή αυτής της πηγής οφείλεται στο ότι τα δεδομένα είναι πολύ αναλυτικότερα ως προς την κατανομή των υπηκόων της Ε.Ε και Τρίτων Χωρών που βρίσκονται στην Ελλάδα σε σχέση με την αντίστοιχη πηγή του Υπουργείου Εσωτερικών (βλέπε παρακάτω) και ως προς την ύπαρξη στοιχείων επί των επαγγελμάτων ειδικών κατηγοριών (οικιακών βοηθών, κλπ) που απαιτεί η Έκθεση. Επίσης, η Ε.Ε.Δ παρέχει στοιχεία όχι μόνο για την περίοδο αλλά και για το πιο πρόσφατο έτος 2010, διαθέτοντας έτσι το πλεονέκτημα της πληρέστερης χρονολογικής σειράς. Επισημαίνεται ότι η έρευνα αυτή είναι πρωτογενής και επομένως τα στοιχεία προέρχονται από τον γενικό πληθυσμό της Ελλάδας ατόμων 15 ετών και πάνω και επί ετήσιου δείγματος Πως εκπονήθηκε η µελέτη και συµβολές Η μελέτη εκπονήθηκε από την εταιρεία ΚΕΔΡΟΣ Α.Ε. σύμφωνα με τις προδιαγραφές που είχαν τεθεί στο σχετικό Παράρτημα του Πρόχειρου Διαγωνισμού για την επιλογή του αναδόχου του Έργου, οι οποίες φυσικά συμπληρώθηκαν ώστε η μελέτη να ανταποκρίνεται στην κατά το δυνατόν πληρέστερη αντιμετώπιση του θέματος. Τη μελέτη εκπόνησαν οι, Νίκος Ναγόπουλος, Υπεύθυνος Έργου και Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Κοινωνιολογίας, Πανεπιστημίου Αιγαίου, επί θεμάτων Μεταναστευτικής πολιτικής, νομικού και θεσμικού πλαισίου, Κωνσταντίνος Ρόντος Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Κοινωνιολογίας, Πανεπιστημίου Αιγαίου, επί των θεμάτων της επιλογής και εξεύρεσης των στατιστικών δεδομένων, της συγκρότησης των στατιστικών σειρών και της στατιστικής ανάλυσης αυτών, Δημήτρης Λεμονάκης, Πολιτικός Επιστήμων / Διεθνολόγος, επί θεμάτων τεκμηρίωσης και αποτύπωσης της υφιστάμενης κατάστασης, Αντωνία Κορρέ, Στατιστικός, επί της στατιστικής επεξεργασίας και ερμηνείας δεδομένων. Επιπλέον, στη μελέτη συνέβαλλε και η Φλώρα Τσάπαλα, Κοινωνιολόγος, κυρίως στη συγκρότηση των στατιστικών σειρών και στην κατάρτιση των δεικτών.

11 Ορισµοί Οι ορισμοί του εργαζόμενου, ανέργου και των λοιπών κατηγοριών είναι οι καθιερωμένοι διεθνώς (και στην Ε.Ε) και αυτοί που απαιτεί η Προκήρυξη. Οι ομαδοποιήσεις της έρευνας ως προς τα επαγγέλματα αντιστοιχίστηκαν με αυτά ISCO-88 ώστε να καλύπτεται πλήρως η σχετική προδιαγραφή της προκήρυξης σχετικά με την κατανομή αυτών ανάλογα με το βαθμό εξειδίκευσης και σχετικά με: Τους εργαζόμενους υψηλής ειδίκευσης, όπως αυτοί ορίζονται στην Οδηγία 2009/50/ΕΚ, τους εργαζόμενους με ειδίκευση τους εργαζόμενους χαμηλής ειδίκευσης Σημειώνεται ότι η κατηγορία «Ερευνητές» είναι διακριτή κατηγορία (βλ. Π.Δ. 128/2008 το οποίο ενσωμάτωσε την Οδηγία 2005/71). Στη βάση δεδομένων του ΥΠΕΣ τηρούνται στατιστικά στοιχεία για άδειες διαμονής ερευνητών, καθώς και εποχιακά εργαζόμενων (άρθρο 16 του Ν.3386/05), τα οποία όμως δεν αναλύονται ανά επίπεδο ειδίκευσης. Τα στοιχεία απασχόλησης του πληθυσμού της Ελλάδας (Ελλήνων, Υπηκόων Ε.Ε και τρίτων Χωρών), ταξινομημένα σύμφωνα με τις απαιτήσεις της έκθεσης, συμβάλλουν στην κάλυψη των σχετικών αναγκών σε στατιστικά δεδομένα και δευτερογενή πληροφόρηση αποτελώντας έτσι συμβολή στον εμπλουτισμό των ήδη υπαρχόντων δεδομένων. Επισημαίνεται ότι τα δεδομένα είναι αδημοσίευτα και έτυχαν ειδικής στατιστικής επεξεργασίας από την ομάδα μελετητών, για να προκύψουν οι απαιτούμενοι πίνακες των προδιαγραφών της έκθεσης. Τα δεδομένα της έρευνας, εκτός του ότι θεωρούνται τα μόνα διαθέσιμα σε μεγάλη ανάλυση, θεωρούνται και αξιόπιστα καθώς, όπως αναφέρθηκε, διενεργούνται από τον επίσημο φορέα στατιστικής πληροφόρησης με ευρωπαϊκές προδιαγραφές (της EUROSTAT). Τα στοιχεία δόθηκαν από τον ίδιο το φορέα παραγωγής τους (ΕΛ.ΣΤΑΤ.) κατόπιν αιτήσεως ειδικά για τη μελέτη. Η εργασία διάταξης των δεδομένων σύμφωνα με τις προδιαγραφές ήταν επίπονη και χρονοβόρα. Τα στοιχεία παρατίθενται και ανά υπηκοότητα όπως απαιτείται από την προκήρυξη και περιγράφονται στα σχέδια πινάκων του παραρτήματος αυτής. Η παραπάνω πηγή δεν διαθέτει στοιχεία ροών μεταναστών με στοιχεία απασχόλησης

12 12 που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στη παρούσα έκθεση, αλλά δεν βρέθηκε και κάποια άλλη πηγή, εκτός από την αναφερόμενη παρακάτω. Τα στοιχεία για τις ροές μεταναστών (Πίνακες 2-Εισροές-Εκροες και Πίνακες 3- Εισροές, Πίνακας 3 Εκροές του Παραρτήματος 2) προέρχονται από το ΥΠΕΣ, Διεύθυνση Μεταναστευτικής Πολιτικής, η οποία τα επεξεργάστηκε και μας τα διέθεσε για την εκπόνηση της μελέτης στην αιτούμενη μορφή. Επισημαίνεται ότι αναγνωρίζουμε ότι η εργασία αυτή ήταν αρκετά επίπονη Όπως ήδη αναφέρθηκε παραπάνω, τα στοιχεία δεν διαθέτουν κατάταξη των δεδομένων ανάλογα με τον χρόνο που εισήλθαν στην Ε.Ε οι επιμέρους Χώρες (EU15, EU10) εκτός από τις δύο Χώρες που εισήλθαν το 2005 (Ρουμανία, Βουλγαρία), ούτε δεδομένα για τα αναλυτικά επαγγέλματα που απαιτούν ειδική ανάλυση (οικιακοί βοηθοί, μάγειροι, κλπ). Τα στοιχεία δόθηκαν έτοιμα από την παραπάνω πηγή ως προς τις κατηγορίες εξειδίκευσης και δεν προήλθαν από δική μας επεξεργασία των επιμέρους κατηγοριών επαγγελμάτων που τις απαρτίζουν σύμφωνα με την κωδικοποίηση ISCO-88. Τα δεδομένα για τις ροές δε διαθέτουν περαιτέρω διάκριση εργαζομένων ανά ειδίκευση αλλά περιλαμβάνουν την κατηγορία των εποχιακών και των ερευνητών. Επομένως η σχετική κατηγοριοποίηση ως προς το βαθμό εξειδίκευσης του πληθυσμού είναι η ακόλουθη: Εργαζόμενοι Υψηλής Ειδίκευσης Εργαζόμενοι χαμηλής ειδίκευσης Εποχιακοί Ερευνητές Τα στοιχεία είναι ετήσια για τα έτη Επισημαίνεται ότι οι άδειες διαμονής με βάση το ν.3386/05 ενοποιήθηκαν με τις άδειες εργασίας σε μία πράξη. Η πηγή επομένως των στατιστικών δεδομένων ροών είναι διοικητικής φύσεως και ειδικότερα τα δεδομένα προέρχονται από την αντίστοιχη καταγραφή των υπηκόων τρίτων χωρών που πραγματοποιείται στο ΥΠΕΣ. Επομένως, αποτυπώνουν τις επίσημες ροές μεταναστών στην Ελλάδα και στην αγορά εργασίας και, για το λόγο αυτό, θεωρούνται πλήρη και αξιόπιστα. Φυσικά παραμένει το πρόβλημα των παράνομα εισερχομένων στην Ελλάδα που, εξ ορισμού, δεν καταγράφονται στις χρησιμοποιούμενες στατιστικές. Επισημαίνουμε την ανάγκη εναρμόνισης των επαγγελμάτων των υπηκόων τρίτων χωρών που λαμβάνουν άδεια διαμονής για

13 13 εργασία σύμφωνα με την ταξινόμηση ISCO-88 ή οποιαδήποτε άλλη αναγνωρισμένη και αντιστοιχισμένη με αυτή ταξινόμηση επαγγελμάτων, προκειμένου να καθίστανται ευχερείς οι συγκρίσεις ροών-αποθεμάτων υπηκόων ξένων χωρών στην Ελλάδα. Συμπερασματικά επισημαίνεται ότι τα στατιστικά δεδομένα που συγκεντρώθηκαν και συγκροτήθηκαν στο πλαίσιο της έκθεσης καλύπτουν σχεδόν πλήρως τις απαιτήσεις της έκθεσης τόσο ως προς τις ομάδες υπηκοότητας του εργατικού δυναμικού όσο και ως προς τα δημογραφικά χαρακτηριστικά, τη κατάσταση απασχόλησης και το βαθμό ειδίκευσης αυτού. Επεκτείνεται δε στην καταγραφή των εργασιακών δεδομένων αναλυτικά τόσο ανά χώρα προέλευσης των υπηκόων ξένων χωρών όσο και στην παρουσίαση και ανάλυση κατηγοριών επαγγελμάτων στα οποία δραστηριοποιούνται ιδιαίτερα οι υπήκοοι ξένων χωρών στην Ελλάδα ή γενικότερα χρήζουν ιδιαίτερης ανάλυσης, σύμφωνα με τις προδιαγραφές της μελέτης Η παραπάνω πληροφόρηση καλύπτει τα δεδομένα τα σχετικά με τις ροές για όλη τη ζητούμενη χρονική περίοδο ( ), ενώ για τις μεταβλητέςαπόθεμα η χρονολογική σειρά επεκτείνεται μέχρι και το Περαιτέρω στοιχεία που θα διερευνηθούν αφορούν στις επιπτώσεις της ενδο- Ευρωπαϊκής κινητικότητας στην εγχώρια αγορά εργασίας και εάν αυτή έχει συμβάλει στην μικρότερη ή μεγαλύτερη ζήτηση για υπηκόους τρίτων χωρών (σε συγκεκριμένα επαγγέλματα). Επιπλέον των παραπάνω δεδομένων που παρατίθενται στους πίνακες του παραρτήματος θα χρησιμοποιηθούν δεδομένα σχετικά με την δημογραφική κατάσταση στην Ελλάδα που διερευνούν τις τάσεις εξέλιξης του πληθυσμού παραγωγικών ηλικιών προκειμένου να προκύψουν οι μελλοντικές ανάγκες. Η παρακάτω επιφύλαξη θα αναφερθεί και στην σχετική στατιστική ανάλυση της ενότητας 3.2, αλλά αναφέρεται και εδώ ως γενική παρατήρηση. Συγκεκριμένα επισημαίνεται ότι η είσοδος των δύο χωρών (Βουλγαρία-Ρουμανία) στην Ε.Ε μειώνει τεχνητά τον αριθμό υπηκόων τρίτων χωρών μετά το έτος εισόδου, καθώς καταχωρούνται πλέον στους υπηκόους Χωρών της Ε.Ε.

14 14 2. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Σκοπός του κεφαλαίου είναι να γίνει μια γενική επισκόπηση της προσέγγισης/σχεδίων, των πολιτικών και της νομοθεσίας της Ελλάδας αναφορικά με την κάλυψη της ζήτησης για εργαζομένους υψηλής ειδίκευσης, με ειδίκευση και χαμηλής ειδίκευσης και τον (πιθανό) ρόλο της οικονομικής μετανάστευσης. Θα σχολιασθούν επίσης οι επιπτώσεις της αντίστοιχης Ευρωπαϊκής νομοθεσίας που έχει ή πρόκειται να ενσωματωθεί (π.χ. οδηγία για τους εργαζομένους υψηλής ειδίκευσης). 2.1 Εθνικά σχέδια και πολιτικές a) Η Κυβέρνηση έχει σχέδια για τον (πιθανό) μελλοντικό ρόλο της μετανάστευσης όσον αφορά την καταπολέμηση των ελλείψεων σε εργατικό δυναμικό; Οι προσπάθειες αποτύπωσης πιθανών ελλείψεων σε εργατικό δυναμικό σε διάφορους τομείς της ελληνικής οικονομίας, ώστε στη βάση αυτή να διερευνηθεί το πλαίσιο χάραξης της μεταναστευτικής πολιτικής της Ελλάδας και να αξιολογηθεί ο σχεδιασμός της κυβερνητικής πολιτικής, συνδέεται άρρηκτα με: α. τη διαπίστωση ελλείψεων και κενών σε θέσεις εργασίας που να καταδεικνύουν υπαρκτές ανάγκες σε επαγγέλματα υψηλής, μεσαίας και χαμηλής ειδίκευσης μέσα από επεξεργασία στοιχείων εμπεριστατωμένων ερευνών και εφαρμογής ολοκληρωμένων συστημάτων πληροφόρησης, λαμβάνοντας υπόψη επικαιροποιημένα στοιχεία που αφορούν αρχικά την καταγραφή των εισερχομένων στη χώρα, την ιδιότητα και το καθεστώς διαμονής και εργασίας, β. την αξιοποίηση των δεδομένων αυτών για την οργάνωση στρατηγικού και πολιτικού σχεδιασμού από τη μεριά της κυβερνητικής πολιτικής για την συντονισμένη και μακράς πνοής πολιτική προσέλκυσης στοχευμένων επαγγελματικών ομάδων και ατόμων από τρίτες χώρες, στην περίπτωση που προκύπτουν βάσει στοιχείων οι ανάγκες αυτές. γ. την αναμόρφωση του θεσμικού και διοικητικού πλαισίου ως προς την παρακολούθηση και αξιολόγηση της πορείας αυτής ενεργοποιώντας περιφερειακές

15 15 και τοπικές διοικητικές δομές, καθώς και το νέο πλαίσιο διοικητικής οργάνωσης της χώρας, δ. την εναρμόνιση του νομοθετικού πλαισίου για την διαμονή και εργασία των πολιτών από τρίτες χώρες, την εμβάθυνση και τήρηση δημοκρατικών αρχών μέσα από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και τη χάρτα δικαιωμάτων και τέλος ε. τη βελτίωση των διαδικασιών κοινωνικής ένταξης των μεταναστών στη χώρα, αξιοποιώντας νέες δυνατότητες που προσφέρονται μέσα από τη συνεργασία με τις τοπικές πρωτοβουλίες πολιτών, ομάδες και συλλόγους μεταναστών κλπ. για την άντληση και επικαιροποίηση δεδομένων για τη διαμόρφωση ενός νέου πλαισίου κοινωνικής ένταξης που να επιτυγχάνει την αμφίδρομη ικανοποίηση προσδοκιών, ανάμεσα στην Ελλάδα ως χώρας υποδοχής και των μεταναστών που διαμένουν και εργάζονται στη χώρα. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω και εξετάζοντας τη διαμόρφωση της μεταναστευτικής πολιτικής και κυρίως όσον αφορά την καταπολέμηση των ελλείψεων σε εργατικό δυναμικό διαπιστώνεται, και αυτό θα τεκμηριωθεί παρακάτω, ότι όσο συνεχίζεται η παράνομη μετανάστευση α) ατονεί η πολιτική για ελεγχόμενες μεταναστευτικές ροές, έτσι όπως προβλέπει η νομοθεσία και β) δεδομένης της οικονομικής κρίσης και της ύφεσης με την υψηλή ανεργία στη χώρα δεν διαφαίνεται ούτε μια άμεση ανάγκη σε εργατικό δυναμικό που θα μπορούσε να καλυφθεί από πολίτες τρίτων χωρών, ούτε μια στοχευμένη πολιτική προσέλκυσης ενός τέτοιου εργατικού δυναμικού. b) Ποια είναι η πολιτική ως προς την αντιμετώπιση οποιωνδήποτε ελλείψεων σε εργατικό δυναμικό στην Ελλάδα; Η μετανάστευση χρησιμοποιείται ως εργαλείο για την καταπολέμηση των ελλείψεων αυτών; i) εάν ναι, η πολιτική εστιάζεται σε συγκεκριμένες ομάδες μεταναστών (συμπεριλαμβανομένων από χαμηλής μέχρι υψηλής ειδίκευσης εργαζομένους καθώς και τους αυτοαπασχολούμενους); ii) Να περιγραφεί, ανάλογα με την περίπτωση, πως το πολιτικό πλαίσιο διακρίνει ανάμεσα στην κάλυψη μακροχρόνιων αναγκών και ελλείψεων σε προσόντα και προσωρινών ελλείψεων

16 16 iii) Να αναφερθεί κατά πόσον η πολιτική περιλαμβάνει μια διάσταση «επιστροφής» και εάν ναι, πως αυτό διευκολύνεται (π.χ. προώθηση της υποβοηθούμενης επιστροφής και επανένταξης). Όπως καταδεικνύεται μέσα από το παρόν κείμενο το γεγονός ότι το εύρος της παράνομης μετανάστευσης είναι τεράστιο δεν καθιστά, στην παρούσα φάση, τη μετανάστευση ως ένα εργαλείο για την καταπολέμηση πιθανών ελλείψεων σε εργατικό δυναμικό.ενδεικτικά αναφέρουμε ότι σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας για τους πρόσφυγες (UNHCR, 2011) η Ελλάδα παραμένει η κύρια πύλη εισόδου παράτυπα εισερχομένων αλλοδαπών (προσφύγων και μεταναστών) στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 2010, το 90% των συλλήψεων για παράνομη είσοδο στην Ε.Ε σημειώθηκε στην Ελλάδα Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι στην παρούσα φάση σημαντικότατος όγκος των μεταναστών εισέρχεται παράνομα και δεν εντάσσεται στο πλαίσιο μιας στοχευμένης πολιτικής προσέλκυσης από τη μεριά της Ελλάδας ως χώρας υποδοχής. Κατά συνέπεια, ενώ η νέα ευρωπαϊκή στρατηγική της επιλεκτικής μετανάστευσης για τους εργαζομένους υψηλής ειδίκευσης δεν ευνοείται στην παρούσα περίοδο στη χώρα μας για τους λόγους που αναλυτικά αναφέρουμε στο κείμενο αυτό, αλλά και οι ανάγκες για μεσαίας και χαμηλής ειδίκευσης εργαζομένους δεν προκύπτουν στη μεγαλύτερη έκταση στη βάση υπαρκτών αναγκών με την ενεργοποίηση μαζικών ή ατομικών προσκλήσεων. Καλύπτονται σε μεγάλο βαθμό μέσα από την αδήλωτη εργασία μεταναστών που βρίσκονται παράνομα στη χώρα. Σημειώνεται επίσης ότι η πολιτική σχετικά με τη διάσταση της «επιστροφής» περιλαμβάνει την προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας στην Οδηγία 2008/115/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Δεκεμβρίου 2008 «σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών», όπως ενσωματώθηκε με το ν.3907/2011 (ΦΕΚ 7 Α ). Ως «Επιστροφή» νοείται η διαδικασία επανόδου υπηκόου τρίτης χώρας είτε με οικειοθελή συμμόρφωσή του προς υποχρέωση επιστροφής είτε αναγκαστικά: α) στη χώρα καταγωγής του ή β) σε χώρα διέλευσης, σύμφωνα με κοινοτικές ή

17 17 διμερείς συμφωνίες επανεισδοχής ή άλλες ρυθμίσεις ή γ) σε άλλη τρίτη χώρα, στην οποία αποφασίζει εθελοντικά να επιστρέψει και στην οποία γίνεται δεκτός. (άρθρο 18 του ν.3907/2011 και άρθρο 3γ. της Oδηγίας). Η διαδικασία αυτή υλοποιείται με την «Απόφαση επιστροφής» που αφορά μια διοικητική πράξη με την οποία κηρύσσεται ή αναφέρεται ως παράνομη η παραμονή υπηκόου τρίτης χώρας και του επιβάλλεται η υποχρέωση επιστροφής (άρθρο 3δ της οδηγίας), ενώ με την πράξη «Απομάκρυνσης» εκτελείται στην ουσία η απόφαση επιστροφής με φυσική μεταφορά του υπηκόου τρίτης χώρας εκτός της ελληνικής επικράτειας. Επιπλέον, ενθαρρύνεται ο οικειοθελής επαναπατρισμός των υπηκόων τρίτων χωρών στο πλαίσιο υλοποίησης του προγράμματος εθελούσιων επιστροφών σε συνεργασία του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη / Αρχηγείο της Ελληνικής Αστυνομίας και του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ) και με την υποστήριξη του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επιστροφής. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα υποβοηθούμενων εκούσιων επιστροφών παράνομων μεταναστών (κυρίως από Αφγανιστάν, Ιράκ, Μαρόκο, Πακιστάν, Μπαγκλαντές, Νιγηρία) στις χώρες καταγωγής τους που έχει στόχο την καλά οργανωμένη και αξιοπρεπή επιστροφή των παράνομων μεταναστών στις χώρες τους. c) Να περιγραφούν πρόσφατες αλλαγές στην πολιτική και οι λόγοι που οδήγησαν σε αυτές (π.χ. οικονομική κρίση, εφαρμογή της μπλε κάρτας της Ε.Ε.) και επιπλέον πληροφορίες για τα αποτελέσματά τους. Στο υποκεφάλαιο αυτό εξετάζουμε τη νέα ενιαία μεταναστευτική πολιτική με την εισαγωγή του μέτρου της προσέλκυσης αλλοδαπών «υψηλής ειδίκευσης». Στην κατεύθυνση αυτή το πλαίσιο των διαφοροποιημένων πολιτικών για τη μετανάστευση που ασκούν τα κράτη μέλη της Ε.Ε καταδεικνύει την απουσία ενιαίας ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής αφού οι οδηγίες και τα κείμενα διατηρούν περισσότερο τον χαρακτήρα των κατευθυντηρίων, της παραίνεσης και προτροπής προς τα κράτη μέλη και λιγότερο της αμεσότερης και δεσμευτικής πολιτικής εφαρμογής. Για το λόγο αυτό πιο δόκιμος είναι ο χαρακτηρισμός τους ως «ευρωπαϊκή στρατηγική για τη μετανάστευση» παρά ως χάραξη μια κοινής

18 18 μεταναστευτικής πολιτικής, με συγκεκριμένα και αναγνωρίσιμα σε πολιτικό επίπεδο βήματα ομογενοποίησης των εθνικών μοντέλων ένταξης. Παρά ταύτα, η πρόσφατα επιχειρούμενη αναμόρφωση της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής θέτει έναν νέο στόχο στον οποίο διαφαίνεται ότι συγκλίνουν οι μεταναστευτικές πολιτικές των κρατών μελών σε ένα πλαίσιο ρύθμισης των μεταναστεύσεων στον ευρωπαϊκό χώρο, παρά τις έως τώρα εμφανείς διαφοροποιήσεις και ιδιαιτερότητες. Λόγος γίνεται πλέον για κοινές προσεγγίσεις στα ζητήματα της μεταναστευτικής πολιτικής, οι οποίες εδράζονται στην εφαρμογή του αξιώματος της επιλεκτικής μετανάστευσης (selective migration) και με προτροπή για την εφαρμογή της αρχής της προτεραιότητας σε κοινοτικούς εργαζόμενους. Πρόκειται για την ανάδειξη ενός κυρίαρχου κριτηρίου που αφορά στην προσέλκυση μεταναστών υψηλής ειδίκευσης, έτσι ώστε να ικανοποιούνται τόσο οι προσδοκίες των ίδιων των μεταναστών με υψηλά επαγγελματικά προσόντα για ταχεία επαγγελματική και κοινωνική ένταξη στην χώρα υποδοχής, όσο και οι ανάγκες της αγοράς εργασίας σε εθνικό επίπεδο των κρατών μελών. Η νέα αυτή προσέγγιση με την εισαγωγή πρόσθετου και αυστηρού κριτηρίου φιλοδοξεί στην ουσία να υποκαταστήσει μια άλλου είδους επιλεκτική πολιτική μετανάστευσης που ίσχυε έως τώρα και αφορούσε τη νόμιμη εισδοχή μέσω της αποδείξεως προσφοράς μιας θέσης εργασίας για τους μετανάστες στη χώρα υποδοχής. Βέβαια, η σταδιακή εφαρμογή μέτρων επιλεκτικότητας, ή ποσοστώσεων (ως προς τον αριθμό, την επαγγελματική ειδικότητα και την πολιτισμική εγγύτητα) στο νέο αυτό στρατηγικό πρότυπο συνεπάγεται την αναχαίτιση εκτεταμένων μεταναστευτικών ροών και κυρίως εκείνων των μεταναστών, οι οποίοι δεν καλύπτουν τα κριτήρια που θέτουν οι χώρες υποδοχής και αδυνατούν να αποδείξουν την χρησιμότητά τους για τις οικονομίες των χωρών αυτών. Αποτελεί παράλληλα και ένα μέτρο αποτροπής ή καταπολέμησης της ανεπιθύμητης και παράνομης μετανάστευσης, αλλά και περιοριστικής πολιτικής μέσω ατομικών και όχι μαζικών νομιμοποιήσεων. 2 2 Το μέτρο για την επιλεκτική μετανάστευση υιοθετήθηκε αρχικά στη Γαλλία με τον Νόμο 911/2006 που προβλέπει «κάρτα προσόντων και δεξιοτήτων» για την άδεια διαμονής εργαζομένων υψηλής ειδίκευσης

19 19 Κατόπιν τούτου και στο πλαίσιο των στόχων της Στρατηγικής της Λισσαβόνας για προσέλκυση και συγκράτηση εργαζομένων από τρίτες χώρες με υψηλή ειδίκευση, υιοθετήθηκε η Οδηγία 2009/50/ΕΚ του Συμβουλίου, της 25ης Μαΐου 2009, σχετικά με τις προϋποθέσεις εισόδου και διαμονής υπηκόων τρίτων χωρών με σκοπό την απασχόληση υψηλής ειδίκευσης. Με την οδηγία αυτή εισάγεται η μπλε κάρτα ως επίσημος τύπος εγγράφου άδειας διαμονής για την προσέλκυση μεταναστών υψηλής ειδίκευσης. Το καθεστώς της εν λόγω κάρτας παρέχεται με συνοπτικές, αντιγραφειοκρατικές και ταχείς διοικητικές διαδικασίες για ένα αρχικό διάστημα δύο ετών, με δυνατότητα επέκτασής του για δύο ή τρία χρόνια (ή ακόμα και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα) και αφορά σε εξειδικευμένους εργαζόμενους από τρίτες χώρες. Δεδομένου ότι, στην παρούσα φάση, εκκρεμεί η ενσωμάτωση της εν λόγω Οδηγίας στην εθνική νομοθεσία πρέπει να εξετασθεί εάν και σε ποιο βαθμό η προτεινόμενη αυτή πολιτική και αλλαγή πλεύσης στη χάραξη ευρωπαϊκής πολιτικής για τη μετανάστευση προσκρούει, στην υποχώρηση θεμελιωδών αρχών του ευρωπαϊκού κεκτημένου, κοινωνικής ένταξης και συνοχής και κυρίως στην ισότιμη μεταχείριση και τη μη διάκριση των πολιτών που ήδη διαμένουν στο εσωτερικό των κρατών μελών. Για παράδειγμα, η πιθανή ανάγκη κάλυψης θέσεων εργασίας με άτομα αυξημένων προσόντων (όχι βέβαια ιδιαίτερα υψηλής εξειδίκευσης που πιστοποιείται μέσα από την τυπική εκπαίδευση), υπήρξε έως τώρα μέριμνα να αντιμετωπίζεται με προγράμματα συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης και βελτίωσης γνώσεων και δεξιοτήτων (Γερμανία, Ελλάδα κλπ). Κατά συνέπεια η εισαγωγή νέων πολιτικών, όπως αυτή της προσέλκυσης αλλοδαπού εργατικού δυναμικού υψηλής ειδίκευσης θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα παραπάνω. Στο ίδιο πνεύμα η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ, 2010) επισημαίνει την ανάγκη ενίσχυσης των πολιτικών κοινωνικής ένταξης. Θεωρεί επίσης ότι η απασχόληση των μεταναστών εργαζομένων έχει θεμελιώδη σημασία για την ένταξή τους, ωστόσο, οι απώλειες θέσεων καθώς και άδεια διαμονής για εποχική εργασία διάρκειας τριών ετών Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του Νόμου είναι «ο ορισμός συγκεκριμένων ποσοστώσεων με τρόπο ώστε η «μετάκληση» αλλοδαπού εργαζόμενου να γίνεται με συγκεκριμένα οικονομικά κριτήρια και μέσα σε αυστηρά οικονομικά πλαίσια.

20 20 απασχόλησης λόγω της τρέχουσας κρίσης αποβάλλουν από την αγορά εργασίας πολλούς εργαζομένους που προέρχονται από μετανάστευση. Γι αυτό, είναι απαραίτητο να βελτιωθεί η απασχολησιμότητα των μεταναστών εργαζομένων μέσω αποτελεσματικότερων προγραμμάτων κατάρτισης που αυξάνουν τις επαγγελματικές τους δεξιότητες και ενισχύουν την κοινωνική συνοχή. Επιπλέον αυτό που διαφαίνεται με την εισαγωγή αυτού του μέτρου της επιλεκτικής μετανάστευσης είναι ότι η νομιμότητα του καθεστώτος διαμονής διασφαλίζεται μέσα από το εργασιακό καθεστώς και κατά συνέπεια η έννοια της επιλεκτικότητας ως προς την εργασία προσδιορίζει απόλυτα, περιορίζοντας όλους τους άλλους λόγους (ανθρωπιστικούς, κοινωνικής προστασίας, οικογενειακής επανένωσης), την προσέλκυση αλλοδαπού εργατικού δυναμικού ως ελεγχόμενη μεταναστευτική εισροή, ενώ καθιστά ανεπιθύμητη την ήδη υπάρχουσα διαμονή μεγάλου αριθμού (και για την Ελλάδα συντριπτικά μεγάλου) αλλοδαπών με χαμηλή ειδίκευση, που απασχολείται σε επαγγέλματα μη ιδιαίτερα επιθυμητά από τον γηγενή πληθυσμό, ή παραμένει σε καθεστώς αδήλωτης εργασίας. Υπογραμμίζουμε ότι σήμερα σε περίοδο έντονης οικονομικής κρίσης στην Ευρώπη η εισαγωγή του μέτρου αυτού γίνεται περισσότερο ελκυστική όχι τόσο για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των διαρθρωτικών προβλημάτων της οικονομίας και των παραγωγικών συστημάτων μέσα από μια ελεγχόμενη και ορθολογική αντιστοίχηση προσόντων με προσφερόμενες θέσεις εργασίας, αλλά μάλλον για αναζήτηση λύσεων, όπως η πάταξη της φοροδιαφυγής, η ενίσχυση των ασφαλιστικών ταμείων κλπ, αλλά και η εξατομικευμένη προσέγγιση στις νομιμοποιήσεις (αναστολή μαζικών νομιμοποιήσεων). Παράλληλα, διευκολύνεται σε πολιτικό επίπεδο ο περιορισμός ή η αναστολή οργανωμένων μετακλήσεων μεταναστών και δημιουργείται μια πιο αυστηρά εσωτερικού τύπου ευρωπαϊκή αγορά εργασίας, με την έννοια ότι δίδεται προτεραιότητα στους ευρωπαίους πολίτες (εργαζόμενοι πολίτες ΕΕ) να μετακινούνται με μεγαλύτερη επαγγελματική και γεωγραφική κινητικότητα, σε θέσεις εργασίας που προκύπτουν σε οποιοδήποτε κράτος μέλος της Ε.Ε. Να σημειωθεί επίσης ότι αναφορικά με την αναχαίτιση μαζικών αφίξεων μεταναστών από χώρες εκτός της Ε.Ε, γεγονός που προοιωνίζει η εφαρμογή του

21 21 μέτρου της επιλεκτικής μετανάστευσης τίθεται η ανάγκη «σύναψης διμερών συμβάσεων με τις τρίτες χώρες με αντικείμενο την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης, την διευκόλυνση της νόμιμης και κυρίως της εποχικής και της κυκλικής μετανάστευσης και την ενίσχυση της αμοιβαίας ανάπτυξης μεταξύ των χωρών υποδοχής και καταγωγής» με τη λογική ότι «η ανάπτυξη των χωρών καταγωγής θα μπορούσε να αποτελέσει ένα μέσο ρύθμισης (άρα αναχαίτισης) των μεταναστευτικών πιέσεων στους κατοίκους των χωρών αυτών» (ό.π). Βέβαια, εάν θεωρηθεί ότι η ρύθμιση αυτή αφορά την συγκράτηση μεγάλης μάζας των φτωχότερων πολιτών από τις χώρες καταγωγής, κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να επιβεβαιώνεται σε μέγιστο βαθμό από τις εκθέσεις του ΟΟΣΑ (2010) από τις οποίες προκύπτει ότι μετακινείται κυρίως εκείνος ο αριθμός ανθρώπων που αφενός στοιχειωδώς δύναται να ανταπεξέλθει στο κόστος ενός τέτοιου εγχειρήματος, αφετέρου διαθέτει, κάποιο κοινωνικό και πολιτισμικό κεφάλαιο που του δίνει το κίνητρο της απόφασης και της ανατροπής δεδομένων καταστάσεων.

22 Νοµοθετικό και θεσµικό πλαίσιο a) Υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο στην Ελλάδα το οποίο ρυθμίζει και διευκολύνει την οικονομική μετανάστευση για την κάλυψη της ζήτησης εργασίας; Εάν ναι: i) Ρυθμίζονται συγκεκριμένες συνθήκες εισδοχής (είσοδος, άδεια εργασίας και διαμονής, επιστροφής κλπ); ii) Ρυθμίζονται μηχανισμοί που να προσδιορίζουν την ζήτηση εργασίας; iii) Ρυθμίζονται άλλα στοιχεία της μεταναστευτικής διαδικασίας π.χ. οικογενειακή επανένωση; iv) Περιλαμβάνονται μέτρα για την επιστροφή των οικονομικών μεταναστών μόλις τελειώσει η εργασία τους; Σημειώνεται ότι η πρακτική εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου περιγράφεται στο Κεφάλαιο 3.1 κατωτέρω. b) Εάν δεν υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο ή μηχανισμοί σε εφαρμογή, επιχειρούνται βήματα για την ανάπτυξη τέτοιων (π.χ. μέσω διαβούλευσης με κοινωνικούς εταίρους, ανταλλαγές με άλλα κ-μ, ερευνητές, άλλους); Διαπιστώνεται αρχικά ότι υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο στην Ελλάδα (ν.3386/05, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει) το οποίο ρυθμίζει και διευκολύνει την οικονομική μετανάστευση για την κάλυψη της ζήτησης εργασίας.. Η απασχόληση θεωρείται συνήθως σημαντικός δείκτης της κοινωνικής ένταξης μεταναστών, καταρχήν διότι μία θέση εργασίας αποτελεί ζωτικής σημασίας μηχανισμό όχι μόνο για οικονομικούς, αλλά και για κοινωνικούς λόγους. Σύμφωνα με τα άρ. 65 παρ. 1 του ν.3386/2005 «Η κοινωνική ένταξη αποσκοπεί στη χορήγηση δικαιωμάτων στους υπηκόους τρίτων χωρών, τα οποία διασφαλίζουν την αναλογικώς ισότιμη συμμετοχή τους στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της Χώρας.» Σύμφωνα δε με το άρ. 66 παρ. 4 στ. γ «Οι δράσεις που αναπτύσσονται και τα μέτρα που λαμβάνονται στο πλαίσιο του Ολοκληρωμένου Προγράμματος αποβλέπουν στην επιτυχή ένταξη του υπηκόου τρίτης χώρας στην ελληνική κοινωνία και καλύπτουν διαφόρους τομείς ένας από τους οποίους αφορά στην ένταξη στην ελληνική αγορά εργασίας».

23 23 Ξεκινώντας από τους διαφορετικούς τύπους καταγραφής και καταχώρησης των μεταναστών στα διάφορα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εμφανίζονται δυσκολίες ως προς την άντληση στοιχείων για συγκριτική ανάλυση (Baldwin/Edwards 2005), ενώ από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι στρατηγικές ένταξης, ως προς το σκέλος άσκησης κοινωνικής πολιτικής στην οποία συμπεριλαμβάνεται η απασχόληση, αντιμετωπίζουν την ενσωμάτωση των μεταναστών στο πλαίσιο των δράσεων ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής (Baldwin/Edwards 2005, Entzinger/Biezeveld 2003: 6). Σε κάθε περίπτωση και πέρα από τις υφιστάμενες διαφοροποιήσεις, η κοινωνική και εργασιακή ένταξη, αφορά στη σταδιακή εξίσωση των δικαιωμάτων και καθηκόντων των μεταναστών, όπως και στην πρόσβασή τους σε αγαθά, υπηρεσίες και την πρόσβαση στην αγορά εργασίας με τα δεδομένα που ισχύουν και για τον υπόλοιπο πληθυσμό, υπό συνθήκες, δηλαδή, ίσων ευκαιριών και ίσης αντιμετώπισης. Επίσης η διαδικασία ένταξης είναι μία αμφίδρομη ενεργητική διαδικασία δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, που αφορούν την ίδια τη χώρα υποδοχής και την πλήρη κοινωνική και πολιτική παρουσία των μεταναστών (Koff 2002, Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή ESC 2002: 1, καθώς και Ευρωπαϊκή Επιτροπή CEC 2003: 4, 17). Ο τρόπος με τον οποίο γίνεται δεκτός και καταχωρείται ένας αλλοδαπός προσδιορίζει, πρώτον, σημαντικά τη μελλοντική του πορεία στη χώρα εισόδου και την πιθανή διαπραγμάτευση για την πρόσβαση στην αγορά εργασίας, καθώς και την κατάκτηση της πολιτικής, κοινωνικής, ή οικονομικής συμμετοχής μέσα από τη διατήρηση του νομικού καθεστώτος, στο βαθμό που αυτό υπάρχει, για την προστασία των δικαιωμάτων του (Kupferberg 2003: 90, Baldwin-Edwards 2004: 20). Δεύτερον, η φύση της απασχόλησης σε σχέση με τις δεξιότητες, την εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση του μετανάστη και της μετανάστριας αποτελεί θετική ένδειξη, ή, στην περίπτωση απουσίας των παραπάνω, δυνητικό αποκλεισμό ως προς τις ευκαιρίες πρόσβασης στην αγορά εργασίας ή στην άτυπη ή τυπική εκπαίδευση. Ένα τρίτο μέτρο της έκτασης των ενταξιακών διαδικασιών αποτελούν τα στοιχεία σχετικά με το επίπεδο των αποδοχών, προσαρμοσμένα στο κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο, όπως και οι εισφορές των μεταναστών στην κοινωνική ασφάλιση. Μία άλλη παράμετρος αφορά στην αυτο-απασχόληση και την

24 24 «επιχειρηματικότητα στο πλαίσιο της εθνικής κοινότητας των μεταναστών» για την οποία, τουλάχιστον στη χώρα μας, υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία. Συγκεκριμένα, ως προς την νομοθεσία σημειώνεται ότι με τον Νόμο 3386 του 2005 ρυθμίζονται ζητήματα που αφορούν την είσοδο, διαμονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην ελληνική επικράτεια. Ειδικότερα με το Άρθρο 14 ρυθμίζεται η διαδικασία μετάκλησης υπηκόου τρίτης χώρας για εργασία καθώς επιτρέπεται η είσοδος στην Ελλάδα για απασχόληση με σχέση εξηρτημένης εργασίας σε συγκεκριμένο εργοδότη και για ορισμένο είδος απασχόλησης, εφόσον του έχει χορηγηθεί η αντίστοιχη θεώρηση εισόδου. Στον ίδιο Νόμο προβλέπεται η σύσταση ειδικής Επιτροπής, της οποίας έργο είναι η κατάρτιση, κατά το τελευταίο τρίμηνο κάθε έτους, έκθεσης στην οποία καταχωρίζονται οι υπάρχουσες ανάγκες σε εργατικό δυναμικό και οι κενές θέσεις εργασίας ανά ειδικότητα, νομό και διάρκεια απασχόλησης, που μπορεί να καλυφθούν από υπήκοο τρίτης χώρας. Κατά την κατάρτιση της έκθεσης λαμβάνονται υπόψη, υποχρεωτικά, τα κριτήρια που καθορίζονται σύμφωνα με το συμφέρον της εθνικής οικονομίας Η ανωτέρω έκθεση διαβιβάζεται στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, το οποίο επισπεύδει την έκδοση κοινής υπουργικής απόφασης αναφορικά με τον ανώτατο αριθμό αδειών διαμονής για εργασία, που χορηγούνται κάθε έτος σε υπηκόους τρίτων χωρών, ανά νομό, ιθαγένεια, είδος και διάρκεια απασχόλησης, καθώς και κάθε άλλη σχετική λεπτομέρεια. Το Άρθρο 15 του ίδιου Νόμου προβλέπει την χορήγηση και ανανέωση άδειας διαμονής για εξαρτημένη εργασία στον υπήκοο τρίτης χώρας, που έχει λάβει θεώρηση εισόδου για την παροχή εξηρτημένης εργασίας στην Ελλάδα, εφόσον αυτός έχει συνάψει σύμβαση εργασίας από την οποία προκύπτει ότι η αμοιβή του είναι ίση, τουλάχιστον, με τις μηνιαίες αποδοχές του ανειδίκευτου εργάτη και πληρούνται οι λοιπές προϋποθέσεις που καθορίζει η κείμενη νομοθεσία (π.χ στην περίπτωση ανανέωσης της άδειας διαμονής απαιτείται η εκπλήρωση των φορολογικών υποχρεώσεων, καθώς και η πραγµατοποίηση ελάχιστου αριθµού ηµεροµισθίων στον οικείο ασφαλιστικό φορέα). Επίσης ο υπήκοος τρίτης χώρας επιτρέπεται να συνάπτει σύμβαση εργασίας με άλλο εργοδότη κατά τη διάρκεια

25 25 ισχύος της αρχικής άδειας διαμονής του, με την προϋπόθεση ότι δεν επέρχεται μεταβολή της ειδικότητας, για την οποία του χορηγήθηκε η ειδική θεώρηση εισόδου, καθώς και του ασφαλιστικού φορέα. Σε περίπτωση αλλαγής εργοδότη, κατά τα ανωτέρω, ο εργαζόμενος οφείλει να ενημερώσει την αρμόδια Υπηρεσία Αλλοδαπών και Μετανάστευσης της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, σε χρονικό διάστημα τριάντα ημερών από τη σύναψη της νέας σύμβασης. Σημειώνεται ότι ο κάτοχος άδειας διαμονής για εργασία μπορεί να εργασθεί σε άλλο νομό της ίδιας ή διαφορετικής Περιφέρειας μετά την πάροδο ενός έτους από τη χορήγηση της αρχικής άδειας διαμονής. Μετά την πάροδο ενός έτους από τη χορήγηση άδειας διαμονής για εξαρτημένη εργασία, επιτρέπεται η ανανέωση της άδειας διαμονής για την παροχή υπηρεσιών ή έργου, εφόσον ο υπήκοος τρίτης χώρας έχει εκπληρώσει τις φορολογικές υποχρεώσεις και έχει πραγματοποιήσει ελάχιστο αριθμό ημερομισθίων στον οικείο ασφαλιστικό φορέα. Η κατά τα ανωτέρω χορηγούμενη άδεια διαμονής για παροχή υπηρεσιών ή έργου έχει διετή διάρκεια και είναι δυνατόν να ανανεώνεται ανά διετία. Περαιτέρω μεταβολή της ανωτέρω άδειας για παροχή υπηρεσιών ή έργου σε αντίστοιχη εξηρτημένης εργασίας δεν είναι δυνατή κατά το χρόνο ισχύος της, παρά μόνο κατά την ανανέωσή της. Δεν επιτρέπεται η ανανέωση της άδειας διαμονής για εξηρτημένη εργασία σε άδεια διαμονής για άσκηση ανεξάρτητης οικονομικής δραστηριότητας, πριν από την παρέλευση τριετίας από την έναρξη ισχύος της αρχικής άδειας διαμονής. Επίσης σύμφωνα με το άρθρο 16 του ν.3386/05 3 ρυθμίζεται η εποχιακή εργασία του πολίτη τρίτης χώρας που αφορά την απασχόλησή του στην Ελλάδα για χρονικό διάστημα έως έξι συνολικά μήνες, ανά περίοδο δώδεκα μηνών, σε τομέα δραστηριότητας που συναρτάται με πρόσκαιρη και εποχιακού χαρακτήρα, απασχόληση. Ο εποχιακά απασχολούμενος συμβάλλεται με συγκεκριμένο εργοδότη με σχέση εργασίας ορισμένου χρόνου. Στη σύμβαση πρέπει να αναφέρεται, ρητά, το είδος απασχόλησης. Ο εργοδότης, ο οποίος επιθυμεί να απασχολήσει πολίτη τρίτης χώρας για εποχιακή εργασία, υπό την προϋπόθεση ότι η αντίστοιχη θέση εργασίας έχει ήδη προβλεφθεί στην σχετική απόφαση των μετακλήσεων του άρθρου 14 του ν.3386/05, οφείλει να λάβει αντίστοιχη έγκριση, υπό τη συνδρομή συγκεκριμένων 3 Όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 5 του ν.4018/11 (ΦΕΚ 215 Α ).

26 26 προϋποθέσεων, του Γενικού Γραμματέα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης. Η αρμόδια προξενική αρχή, αφού λάβει την εγκριτική πράξη της οικείας Υπηρεσίας Αλλοδαπών και Μετανάστευσης και με την επιφύλαξη των γενικών και ειδικών διατάξεων για τις θεωρήσεις, εκδίδει αντίστοιχη θεώρηση εισόδου για εποχιακή εργασία. Η θεώρηση εισόδου για εποχιακή εργασία είναι ισόχρονη με τη διάρκεια της απασχόλησης, όπως προκύπτει από τη σχετική σύμβαση εργασίας, δεν μπορεί να υπερβαίνει τους έξι μήνες και παρέχει δικαίωμα πρόσβασης στην αγορά εργασίας αποκλειστικά για την παροχή της συγκεκριμένης εργασίας και στον συγκεκριμένο εργοδότη, ύστερα από πρόσκληση του οποίου αυτή χορηγήθηκε. Στους εισερχόμενους με θεώρηση εισόδου για εποχιακή εργασία, κατά το χρόνο ισχύος αυτής, δεν μπορεί να χορηγηθεί άδεια διαμονής οποιασδήποτε κατηγορίας. Ο εποχιακός εργαζόμενος πολίτης τρίτης χώρας, μετά την ολοκλήρωση της περιόδου απασχόλησης και υπό την επιφύλαξη των οριζομένων σε διεθνείς συμφωνίες, οφείλει άμεσα να αναχωρήσει από την Ελληνική Επικράτεια. Αν δεν συμμορφωθεί, δεν έχει τη δυνατότητα να εισέλθει εκ νέου στη χώρα για κανέναν από τους λόγους που προβλέπονται στον παρόντα νόμο και για περίοδο έως πέντε έτη από την ημερομηνία κατά την οποία ήταν υποχρεωμένος να αναχωρήσει από τη χώρα. Επίσης με τα Άρθρα 16 Α, 17, 18, 19 (ν.3386/05), ρυθμίζονται ζητήματα μετάκλησης αλιεργατών, χορήγησης και ανανέωση άδειας διαμονής σε μέλη διοικητικού συμβουλίου, διαχειριστές και προσωπικό εταιριών, χορήγησης και ανανέωσης άδειας διαμονής σε υπηκόους τρίτων χωρών που μετακινούνται από επιχείρηση εγκατεστημένη σε κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, με σκοπό την παροχή υπηρεσίας ή που μετακινούνται από επιχείρηση εγκατεστημένη σε τρίτη χώρα με σκοπό την παροχή υπηρεσίας, Με επόμενο άρθρο (24) καθορίζεται η διαδικασία χορήγησης άδειας διαμονής για άσκηση ανεξάρτητης οικονομικής δραστηριότητας και για επενδυτικούς σκοπούς. Ρυθμίζονται επίσης : Το καθεστώς επί μακρόν διαμένοντος Ν. 3386/2005, άρθρα 67 και 68: αφορούν στις προϋποθέσεις απόκτησης της ιδιότητας του επί μακρόν διαμένοντος από υπηκόους τρίτων χωρών και ειδικότερα

27 27 καθορίζουν τη διαδικασία απόκτησης αποδεικτικού επαρκούς γνώσης της ελληνικής γλώσσας και στοιχείων της ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού. Π.Δ. 150/2006 (προσαρμόζει την Ελληνική νομοθεσία στην Οδηγία 2003/109/ΕΚ της 25ης Νοεμβρίου 2003, σχετικά με το καθεστώς υπηκόων τρίτων χωρών oι οποίοι είναι επί μακρόν διαμένοντες): Συγκεκριμένα, και σύμφωνα με το άρθρο 4 του Π.Δ, στον υπήκοο τρίτης χώρας που διαμένει στην Ελλάδα, νόμιμα και αδιάλειπτα, κατά τα πέντε έτη αμέσως πριν από την ημερομηνία υποβολής της σχετικής αίτησης, υπό την επιφύλαξη συγκεκριμένων προϋποθέσεων χορηγείται το καθεστώς επί μακρόν διαμένοντος, εφόσον: α. Διαθέτει ετήσιο εισόδημα, επαρκές για τις ανάγκες του ιδίου και της οικογένειάς του, το οποίο δεν προέρχεται από προσφυγή στο σύστημα κοινωνικής αρωγής της Χώρας. Το εισόδημα αυτό δεν μπορεί να είναι μικρότερο από τις ετήσιες αποδοχές του ανειδίκευτου εργάτη, προσαυξημένο κατά 15% για κάθε συντηρούμενο από αυτόν μέλος της οικογένειάς του. Στον υπολογισμό του εισοδήματος λαμβάνονται υπόψη οι συνεισφορές των μελών της οικογένειας. Ο τακτικός χαρακτήρας του ανωτέρω εισοδήματος αποδεικνύεται ιδίως από την εκπλήρωση των ασφαλιστικών και φορολογικών υποχρεώσεών του. β. Διαθέτει πλήρη ασφάλιση ασθενείας ως προς το σύνολο των παροχών που καλύπτονται για τις αντίστοιχες κατηγορίες ασφαλισμένων ημεδαπών, η οποία καλύπτει και τα μέλη της οικογένειάς του. γ. Διαθέτει επαρκή γνώση της ελληνικής γλώσσας και γνώση στοιχείων της ελληνικής ιστορίας και του ελληνικού πολιτισμού. Ν. 3731/2008, άρθρο 40, παρ.7: πρόκειται για εθνική ρύθμιση και αφορά τέκνα υπηκόων τρίτων χωρών, τα οποία γεννήθηκαν και διαμένουν στην Ελλάδα και των οποίων οι γονείς εξακολουθούν να διαμένουν νόμιμα στη Χώρα, τα οποία μετά τη συμπλήρωση του 18ου έτους της ηλικίας τους και εφόσον έχουν διανύσει την πρωτοβάθμια και γυμνασιακή εκπαίδευση, αποκτούν, με απόφαση του Γενικού Γραμματέα της οικείας Αποκεντρωμένης Διοίκησης, την ιδιότητα του επί μακρόν διαμένοντος, κατά παρέκκλιση της διαδικασίας, των προϋποθέσεων και των

28 28 κριτηρίων των άρθρων 67 και 68 του ν.3386/2005 (ΦΕΚ 212 Α ), όπως ισχύει, καθώς και του Π.Δ.150/2006. Άδεια διαμονής δεκαετούς διάρκειας Ν. 3386/2005, άρθρο 91, παρ.2: όπως τροποποιήθηκε με το ν. 3731/2008 Σύμφωνα με το άρθρο 91 2 του ν. 3386/2005, υπήκοος τρίτης χώρας, ο οποίος έχει άδεια διαμονής κατά την έναρξη ισχύος του νόμου αυτού, εφόσον συμπληρώσει δεκαετή συνεχή νόμιμη διαμονή στη Χώρα, δικαιούται να λάβει άδεια διαμονής διάρκειας δέκα (10) ετών, η οποία παρέχει δικαίωμα πρόσβασης στην αγορά εργασίας. Η ανωτέρω άδεια διαμονής χορηγείται και στα ενήλικα, άνω του 21ου έτους της ηλικίας τους, μέλη της οικογένειας του υπηκόου τρίτης χώρας, εφόσον πληρούν αυτοτελώς τις παραπάνω προϋποθέσεις. Η άδεια χορηγείται ύστερα από αίτηση του υπηκόου τρίτης χώρας και απόφαση του οργάνου που χορήγησε την τελευταία άδεια διαμονής και μπορεί να ανανεώνεται κατόπιν αίτησης του ενδιαφερομένου, για ισόχρονο διάστημα, εφόσον αποδεικνύει συνεχή διαμονή στην Ελλάδα, η διακοπή της οποίας δεν υπερβαίνει τα δύο (2) συναπτά έτη και διαθέτει πλήρη κάλυψη ιατροφαρμακευτικής και νοσοκομειακής περίθαλψης. Για την ανανέωση της άδειας διαμονής της παρούσας οι υπήκοοι τρίτων χωρών δεν υπόκεινται στην καταβολή παραβόλου. 4 Να σημειώσουμε εδώ ότι σύμφωνα με τα δεδομένα που προκύπτουν από το ερευνητικό πρόγραμμα MIPEX, 5 μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί ελάχιστες άδειες για το καθεστώς του μακρόν διαμένοντος ενώ ο αριθμός δικαιούχων που υποβάλλουν αίτηση είναι αναιτιολόγητα μικρός σε σχέση με τη μεταναστευτική εργατική δύναμη στη Χώρα. Οικογενειακή επανένωση 4 Αντικαταστάθηκε με το άρθρο 39, παρ.1 του Ν.3731/ MIPEX, Migrant Integration Policy Index. To MIPEX είναι μια μεγάλη έρευνα για τα δικαιώματα των μεταναστών και τις πολιτικές ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση που υλοποιείται από το Migration Policy Group και το British Council. Για την αξιολόγηση των πολιτικών χρησιμοποιούνται μια σειρά από περίπου 200 δείκτες της εθνικής νομοθεσίας κάθε κράτους μέλους της ΕΕ γύρω από 7 πεδία: πολιτική συμμετοχή, ιθαγένεια, πολιτική κατά των διακρίσεων, καθεστώς μακράς διαμονής, πρόσβαση στην αγορά εργασίας, οικογενειακή συνένωση και εκπαίδευση.(βλ. σχετ. Αποστολίδου, 2011).