Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Νεοελληνικά Κείμενα

Transcript

1 Δομή διάρθρωση ενοτήτων «ΘΑΛΑΣΣΙΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ» Κάθε στροφή του ποιήματος διαρθρώνεται σε μια θαλασσινή εικόνα. Βασική ιδέα είναι η αρμονική συνύπαρξη των άψυχων και των έμψυχων, που αποτελούν τον κόσμο της θάλασσας. 1η στροφή: Το παιχνίδι των ψαριών στο κύμα. 2η στροφή: Το περήφανο πέρασμα του δελφινιού. 3η στροφή: Η συνοδεία των γλάρων. 4η στροφή: Τα λευκά καραβάκια. Αφηγηματική τεχνική Ο ποιητής συμμετέχει στα ποιητικά γεγονότα χρησιμοποιώντας το α πληθυντικό πρόσωπο («και πίσω μάς αφήνει»). Καταγράφοντας με λεπτομέρεια τη χαρά και τη ζωηράδα έμψυχων και άψυχων, εκφράζει έμμεσα και τα δικά του συναισθήματα (λυρικό ποίημα). Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί ο ποιητής είναι συγκεκριμένο και προέρχεται από τον κόσμο της θάλασσας (θάλασσα, κύματα, ψαράκια, δελφίνι, γλάροι, ξάρτια, πέλαγος, καραβάκια). Κυριαρχούν τα επίθετα, απλά και σύνθετα, και τα υποκοριστικά (βλ. την απάντηση στην ερώτηση 3). Τα περισσότερα ρήματα δηλώνουν κίνηση (φυσά, παίζουν, πετάει, βουτούνε, αρμενίζουν κ.ά.). Το σκηνικό του ποιήματος είναι ειδυλλιακό. Το συνθέτει μια σειρά ζωηρών εικόνων, με κύριο χαρακτηριστικό τους την κίνηση. Η γλώσσα του ποιήματος είναι η απλή δημοτική. Το ύφος είναι ζωηρό, ο τόνος αισιόδοξος και χαρούμενος. Από τα εκφραστικά μέσα, εκτός από τα επίθετα και τα υποκοριστικά, υπάρχουν μεταφορές (βλ. την απάντηση στην ερώτηση 3), προσωποποιήσεις («η θάλασσα δροσίζεται», «ο ήλιος καθρεφτίζεται»), παρομοιώσεις («και λες πως παίζουν μ έρωτα», «και σαν να καμαρώνεται», «σαν άσπρα προβατάκια»), ασύνδετο σχήμα («Γλυκά φυσά ο μπάτης, η θάλασσα δροσίζεται, στα γαλανά νερά της ο ήλιος καθρεφτίζεται») κ.ά. Το ποίημα είναι γραμμένο σε παραδοσιακό στίχο (βλ. την απάντηση στην ερώτηση 3). Ιδέες συναισθήματα Το ποίημα αποκαλύπτει τη μεγάλη αγάπη του ποιητή για τη φύση. Η επαφή του μαζί της τον γεμίζει χαρά και εσωτερική πληρότητα και είναι γι αυτόν η πηγή της έμπνευσής του. Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 1. Σε κάθε στροφή κυριαρχεί µια µορφή του θαλασσινού κόσµου. Να βρείτε ποια είναι αυτή σε κάθε περίπτωση και περιγράψτε τη συμπεριφορά της ; Στην πρώτη στροφή κυρίαρχες μορφές θαλασσινής ζωής είναι τα μικρά ψαράκια, που παίζουν ερωτικά και δίχως έγνοια με τα ασημένια κύματα. Θάλασσα και ήλιος προσωποποιούνται, αποκαλύπτοντας ένα σκηνικό ευδαιμονίας και ανεμελιάς, που Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 1

2 ταράζεται μόνο από το ελαφρό φύσημα του μπάτη. Στη δεύτερη στροφή κυριαρχούν τα παιχνίδια του ζωηρού δελφινιού. Χαρακτηρίζεται «τρελό» και «άτι της θάλασσας», γιατί πετάει γοργά πάνω από τα κύματα, προσπερνώντας το καράβι του ποιητή, βουτώντας συνέχεια και αναδυόμενο περήφανα μέ- σα από τους αφρούς. Στην τρίτη στροφή κυριαρχεί το πέταγμα των γλάρων, που φτερουγίζουν με άγρυπνο μάτι γύρω από τα ξάρτια του καραβιού ή βουτούν με χαρούμενα κρωξίματα στο νερό για να αρπάξουν τη λεία τους. Τέλος, την τέταρτη στροφή συνθέτουν τα μικρά λευκά καραβάκια, τα οποία σπρωγμένα από τον άνεμο αρμενίζουν χορευτικά στο πέλαγος, μοιάζοντας με αρνάκια που βόσκουν καθοδηγούμενα από τον βοσκό τους, που δεν είναι άλλος από τον θαλασσινό αέρα. 2. Στην τελευταία στροφή συμπλέκονται δύο διαφορετικοί κόσµοι. Εντοπίστε τους και περιγράψτε τον τρόπο µε τον οποίο ο ποιητής συσχετίζει αυτούς τους δύο κόσµους. Οι δύο διαφορετικοί κόσμοι που συμπλέκονται είναι ο θαλασσινός και ο στεριανός. Ο ποιητής πετυχαίνει να τους συνδέσει με μια παρομοίωση. Τα καραβάκια με τα λευκά πανιά, που αρμενίζουν στη θάλασσα σπρωγμένα από τον άνεμο, μοιάζουν με προβατάκια που βόσκουν στον κάμπο χοροπηδώντας χαρούμε- να. Τα δύο μέρη της παρομοίωσης ενισχύονται και με τις μεταφορές «έχουν βοσκή τα κύματα, βοσκό τους τον αέρα». Βοσκή των μικρών καραβιών είναι τα κύματα και βοσκός τους είναι ο άνεμος, που τα κατευθύνει. Έτσι στην εικόνα οι δύο κόσμοι ταυτίζονται. 3. Τα εκφραστικά µέσα που κυριαρχούν στο ποίηµα είναι τα επίθετα, τα υποκοριστικά, οι µεταφορές. Βρείτε µερικά από αυτά. Συζητήστε επίσης τη στιχουργική και την ομοιοκαταληξία του. Επίθετα: γαλανά, χρυσοφτέρωτα, ασημένια, τρελό, γοργόφτερο, χιονοπλασμένοι, ατίμητα, ακοίμητα, ακούραστοι, χαρωπά. Υποκοριστικά: ψαράκια, καραβάκια, προβατάκια. Μεταφορές: «Γλυκά φυσά ο μπάτης», «ψαράκια χρυσοφτέρωτα», «κύματ ασημένια», «τρελό δελφίνι», «γοργόφτερο πετάει», «της θάλασσας το άτι», «με τους αφρούς του ζώνεται», «Χιονοπλασμένοι γλάροι». Η στιχουργική του ποιήματος είναι παραδοσιακή, δηλαδή: 1) το ποίημα αποτελείται από στροφές (τέσσερις οκτάστιχες), 2) έχει σταθερό αριθμό συλλαβών (επτασύλλαβοι και οκτασύλλαβοι), 3) έχει σταθερό μέτρο (ιαμβικό) και ομοιοκαταληξία πλεχτή ανά τέσσερις στίχους (αβαβ, γδγδ). ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ - ΙΤΑΛΟ ΚΑΛΒΙΝΟ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ: Θέμα: Η χαρούμενη ανακάλυψη των μανιταριών από τον Μαρκοβάλντο και η ομαδική δηλητηρίαση όσων τα έφαγαν, εξαιτίας του μολυσμένου περιβάλλοντος της πόλης. Περιεχόμενο: χαρακτηρίζεται κοινωνικό, γιατί θίγει ένα πρόβλημα της σύγχρονης κοινωνίας. Βασική ιδέα: Οι κίνδυνοι που απειλούν τον άνθρωπο εξαιτίας της απομάκρυνσης από τη φύση και της διαβίωσης στο μολυσμένο περιβάλλον της πόλης. Περιεχόμενο και νοηματικά κέντρα: Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 2

3 Ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορηματικού αποσπάσματος Μανιτάρια στην πόλη είναι ο Μαρκοβάλντο, ο οποίος διακρίνεται για τη μεγάλη του αγάπη για τη φύση και τις ομορφιές της, τις οποίες αναζητά αλλά δε γνωρίζει πού μπορεί να τις βρει. Ενθουσιάζεται καθώς ένα πρωινό, πηγαίνοντας στη δουλειά του, ανακαλύπτει μανιτάρια μέσα στην πόλη. Με αφορμή την ανακάλυψή του αυτή ο Μαρκοβάλντο αρχίζει να ονειρεύεται την επιστροφή στη φύση, που τόσο πολύ αγαπά. Ανυπομονεί να δει τα μανιτάρια να μεγαλώνουν, ανησυχεί μήπως κάποιος τα κλέψει και νιώθει ανακούφιση κάθε φορά που διαπιστώνει ότι κανείς δεν τα έχει πειράξει. Ιδιαίτερα μεγάλη είναι η χαρά που αισθάνεται τη νύχτα που βρέχει, καθώς συνειδητοποιεί ότι πλησιάζει η ώρα που θα αποκτήσει επιτέλους τα πολυπόθητα μανιτάρια. Όμως, τη χαρά του διαδέχεται η απογοήτευση που ακολουθεί τη δυσάρεστη έκπληξη που τον περιμένει, όταν καταλήγουν όλοι ομαδικά στο νοσοκομείο εξαιτίας των δηλητηριασμένων μανιταριών. ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Ενότητες - Πλαγιότιτλοι: 1η ενότητα: «Μια μέρα... της ύπαρξής του»: Η ζωή στην πόλη και η αναζήτηση της φύσης. 2η ενότητα: «Έτσι, ένα πρωί,... με τη σκούπα»: Το φύτρωμα των μανιταριών και οι αντιδράσεις του Μαρκοβάλντο. 3η ενότητα: «Ήταν Σάββατο... και πήγε σπίτι του»: Η συλλογή των μανιταριών. 4η ενότητα: «Ωστόσο σύντομα... ο ένας τον άλλο»: Η δηλητηρίαση. Αφηγητής: Ο αφηγητής δε συμμετέχει στην ιστορία (αμέτοχος, ετεροδιηγητικός), αλλά εμφανίζεται σαν να μπορεί να τα παρακολουθεί και να τα γνωρίζει όλα, παντογνώστης με μηδενική εστίαση. Αφήγηση: Η αφήγηση είναι χρονολογική, γραμμική και γίνεται σε γ' πρόσωπο.\ Αφηγηματικές τεχνικές: Οι αφηγηματικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται είναι: Αφήγηση, Περιγραφή, Διάλογος, Εσωτερικός Μονόλογος. Χώρος: μια στάση του τραμ σε μια ιταλική πόλη, το σπίτι του Μαρκοβάλντο και τέλος σε ένα νοσοκομείο. Χρόνος: μια μέρα του χειμώνα. Τρόπος παρουσίασης των προσώπων: ο συγγραφέας παρουσιάζει τον κεντρικό ήρωα της ιστορίας, το Μαρκοβάλντο, κυρίως με τη μέθοδο της άμεσης έκθεσης (στατική παρουσίαση), δηλαδή δίνει ο ίδιος χαρακτηρισμούς της συμπεριφοράς του ήρωα και δεν αφήνει τον αναγνώστη να βγάλει μόνος του τα συμπεράσματά του από αυτή τη συμπεριφορά. ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Γλωσσικές παρατηρήσεις: Η γλώσσα του έργου είναι η απλή, ζωντανή και παραστατική δημοτική, πλούσια στην έκφραση συναισθημάτων. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί πολλά θαυμαστικά, ερωτηματικά, άνω και κάτω τελείες. Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 3

4 Υφολογικές παρατηρήσεις: Το ύφος είναι λιτό, με νοσταλγική και μελαγχολική διάθεση. Ελαφρά ειρωνικό, χιουμοριστικό και κωμικό (σκηνή στο νοσοκομείο). Στο έργο προσδίδει ζωντάνια η διαλογική μορφή που διακόπτει την αφήγηση. Σχήματα λόγου: Μεταφορές: «ριπή σπορίων», «το βλέμμα του που γλιστρούσε πάνω τους», «στα πόδια των δέντρων ξεπρόβαλλαν καρούμπαλα», «πραγματικά μανιτάρια που ξεμύτιζαν», «μες στην καρδιά της πόλης!», «ο γκρίζος και άχαρος κόσμος που τον περιέβαλλε είχε μονομιάς γεμίσει κρυμμένους θησαυρούς», «και δεν έβλεπε την ώρα», «τη λεπτή τους γεύση», «τον τύλιγε μέσα σ ένα ζηλότυπο και δύσπιστο φόβο» Παρομοιώσεις: «το βλέμμα που γλιστρούσε πάνω τους, όπως στην άμμο της ερήμου», «ένιωσε λες και ο γκρίζος και άχαρος κόσμος που τον περιέβαλλε είχε μονομιάς γεμίσει κρυμμένους θησαυρούς». Αναδίπλωση: «ήταν μανιτάρια, πραγματικά μανιτάρια» Επανάληψη: «βρέχει, βρέχει» Ασύνδετο: «κοκάλωσε από οργή, από λύσσα» Εικόνες: Η εικόνα της πόλης («τα μάτια αυτού του Μαρκοβάλντο... της ερήμου»). Η εικόνα των στοιχείων της φύσης, («κι από την άλλη... της ύπαρξής του»). Η εικόνα των μανιταριών, («στο κομμάτι της άγονης... υπόγεια σώματα», «και να τα μανιτάρια... ακόμα χώμα»). Η εικόνα του «διοπτροφόρου» οδοκαθαριστή, («αυτός ο οδοκαθαριστής... νεαρός»). Χαρακτηρισμός πρωταγωνιστών/ηρώων: Μαρκοβάλντο: Ο ήρωας αναζητά μάταια τη φύση μέσα στην πόλη, αλλά του είναι αδύνατο να την ανακαλύψει. Ωστόσο, είναι αναγκασμένος να συμβιβαστεί με την τεχνητή ζωή. Από το απόσπασμα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η κοινωνική του θέση είναι χαμηλή, καθώς εργάζεται ως αχθοφόρος, προκειμένου να ζήσει την οικογένειά του, και τους υπόσχεται ότι θα τους φέρει μανιτάρια. Ο συμβολισμός των μανιταριών και ο ρόλος τους. Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται τα μανιτάρια προβάλλει την απουσία της επαφής του αστού με το φυσικό περιβάλλον, την αναζήτηση της φύσης και τη λαχτάρα για επικοινωνία με αυτήν. Η αναζήτηση και η λαχτάρα καταλήγουν σε αδιέξοδο. Έτσι, αποδεικνύεται μάταιη η ελπίδα για απόλαυση των μανιταριών μέσα στο αφιλόξενο περιβάλλον της μεγαλούπολης. Τα μανιτάρια αν και δίνουν ένα μήνυμα ελπίδας, αυτό στο τέλος διαψεύδεται και μάλιστα αποδεικνύεται απατηλό και επικίνδυνο (δηλητηρίαση) «Το πιο γλυκό ψωμί (λαϊκό παραμύθι)» Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 4

5 ΘΕΜΑΤΑ: 1)Η τεμπελιά και η έλλειψη ενδιαφερόντων κάνει τον άνθρωπο δυστυχισμένο-η «δυστυχία» της απραξίας. Η δυστυχία στο παραμύθι εκφράζεται αλληγορικά ως ανορεξία. 2) Το ψωμί στο καθημερινό τραπέζι αποκτά μεγαλύτερη αξία όταν ο άνθρωπος έχει κοπιάσει για να το αποκτήσει. 3) Η δουλειά και η δημιουργία προσφέρει στον άνθρωπο ικανοποίηση και χαρά. Η σοφία και η εσωτερική γαλήνη του βιοπαλαιστή. ΒΑΣΙΚΗ ΙΔΕΑ: Η αξία της εργασίας για τον άνθρωπο. Χωρισμός ενοτήτων και πλαγιότιτλοι πρώτη ενότητα: Κάποτε που λέει ο λόγος Η ανορεξία του βασιλιά και η δυστυχία της απραξίας. δεύτερη ενότητα: Οπού κάποια μέρα θα γιατρευτείς! Η διάγνωση και η συμβουλή του σοφού γέροντα τρίτη ενότητα: Από την ίδια μέρα και περίμενε Η λαθεμένη εφαρμογή της οδηγίας του σοφού γέροντα τέταρτη ενότητα: «Άκουσε, βασιλιά μου» απάντησε κείνος Η δοκιμασία του βασιλιά. πέμπτη ενότητα: Σε λίγο βγήκανε κι εμείς έτσι! Η γιατρειά του βασιλιά. Χαρακτηρισμός προσώπων Ο βασιλιάς: στην αρχή είναι αδρανής και οκνηρός, χωρίς στόχους και ενδιαφέροντα στη ζωή του, ενώ η «ασθένειά» του τον κάνει γκρινιάρη και παράξενο. Απέναντι στους υπηκόους του είναι αυστηρός, αυταρχικός και απειλητικός, ενώ στο τέλος γίνεται ήπιος και υπάκουος, ενεργεί με σύνεση και γίνεται εργατικός. Ο γέροντας: Δεν έχει την εξουσία και τη δύναμη του βασιλιά αλλά διαθέτει πείρα και σοφία και μπορεί να συμβουλεύει τους άλλους. Γνωρίζει πολύ καλά την αξία της εργασίας και της δημιουργικότητας και ξέρει ποιο είναι το πραγματικό νόημα της ζωής. Με αγαθή προαίρεση γίνεται ο σύμβουλος του βασιλιά και τον οδηγεί στη λύση του προβλήματος του και στην ευτυχία. Σχήματα λόγου/εκφραστικοί τρόποι Επανάληψη: σκέφτηκε - σκέφτηκε Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 5

6 Μεταφορά: δεν άνοιγε η όρεξη του βασιλιά, πέσανε ξεροί να κοιμηθούνε Παρομοίωση: Σαν πεινασμένος λύκος Εικόνες: Χαρακτηριστικές είναι οι εικόνες του βασιλιά ο οποίος εκτελώντας τις υποδείξεις του σοφού γέροντα κάνει τις κοπιαστικές εργασίες: το θέρισμα και το αλώνισμα, το άλεσμα του σιταριού στο μύλο, το ζύμωμα, το φούρνισμα και το ξεφούρνισμα του ψωμιού. ΤΕΧΝΙΚΗ: Ο αφηγητής βρίσκεται μπροστά στο ακροατήριό του και η αφήγησή του είναι προφορική. Διάλογος-Ερωτοαποκρίσεις. Τεχνική της αινιγματικής φράσης "να φας το πιο γλυκό ψωμί του κόσμου". Περιγραφή. ΓΛΩΣΣΑ: Απλή και φυσική, με τη ζωντάνια και την αμεσότητα που διαθέτει ο προφορικός λόγος. Λέξεις κεφαλλονίτικης διαλέκτου. Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού 1. Να εντοπίσετε τις λαϊκές λέξεις και φράσεις. έρεβε, λιμπιζόταν, ποδέθηκε, λιοπύρι, έδωκε, ολάκερη, έκαμε, δάρτη.. 2. Σε τι πρόσωπο γίνεται η αφήγηση; Η αφήγηση γίνεται σε γ ενικό πρόσωπο. 3. Τι είδους αφηγητή έχουμε; γιατί; Ο αφηγητής δε συμμετέχει στα γεγονότα, άρα είναι ετεροδιηγητικός. 4. Ποιοι αφηγηματικοί τρόποι χρησιμοποιούνται στο παραμύθι; (αφήγηση, περιγραφή, διάλογος, σχόλιο) Οι αφηγηματικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται στο παραμύθι είναι: α) αφήγηση (κάποτε ένας πλούσιος βασιλιάς) β) περιγραφή (σε λίγο βγήκαν τα καρβέλια αχνιστά και ροδοκοκκινισμένα) γ) διάλογος ( Μήπως κουράζεσαι, βασιλιά μου; - Μα τι λες, γιατρέ μου) δ) σχόλιο (ούτε του πουλιού το γάλα που λέει κι ο λόγος). 5. Υπάρχουν στοιχεία προφορικότητας στο παραμύθι; Αν ναι, να τα εντοπίσετε. Στο κείμενο εντοπίζουμε στοιχεία προφορικότητας, π.χ. Κι ο βασιλιάς, παιδί μου, για να μην τα πολυλογούμε 6. Στα παραμύθια συνήθως διακρίνουμε διάφορα στάδια-μοτίβα από τα οποία περνά ο ήρωας: α) Στην αρχή παρουσιάζεται ένα πρόβλημα. Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 6

7 β) Στη συνέχεια κάποιοι προσπαθούν να το λύσουν, χωρίς όμως να τα καταφέρνουν. γ) Μετά εμφανίζεται ένα άλλο πρόσωπο που δίνει κάποια συμβουλή. δ) Στο τέλος ο ήρωας του παραμυθιού περνάει κάποιες δοκιμασίες, και καταφέρνει να λύσει το πρόβλημα. «Τα φαντάσματα» της Μαρίας Ιορδανίδου 1) Υπόθεση του κειμένου: Κάποιο καλοκαίρι η Νέλλη, ο Γιάννης και η αφηγήτρια στο πλαίσιο μιας εκδρομής τους στο Άργος, βρέθηκαν σ ένα νεκροταφείο, όπου η αφηγήτρια νόμισε ότι άκουσε μια ανάσα, χωρίς όμως να υπάρχει κάποιος άνθρωπος κοντά. Δεν μίλησε στην παρέα της γι αυτό, αν και φοβήθηκε πολύ. Αρκετά χρόνια αργότερα η Νέλλη και η αφηγήτρια στην Ύδρα, με αφορμή μια κουβέντα για τις κουκουβάγιες της περιοχής, κατάλαβε την προέλευση της ανάσας στο νεκροταφείο. Ωστόσο η αφηγήτρια συνέχιζε να πιστεύει στις υπερφυσικές δυνάμεις και στις προλήψεις. Έτσι αιτιολογεί την απόφασή της ν ανοίξει νηπιαγωγείο στην αυλή της, για να εξαλείψει επτά χρόνια γρουσουζιάς από το σπάσιμο ενός καθρέφτη. 2) Ενότητες του κειμένου: α)ενότ. 1η (Όταν σπάσεις κάνω χάζι»): Η καλοτυχία από το νηπιαγωγείο της αυλής β) Ενότ. 2η (Θυμάμαι αυτό για ύπνο;»): Φόβος για ύπαρξη φαντάσματος στο νεκροταφείο γ) Ενότ.3η («Τα χρόνια απογοητεύτηκα»): Η απομυθοποίηση και η απογοήτευση 3) Πρόσωπα του κειμένου: Είναι η αφηγήτρια, η Νέλλη, η κυρία Μαρίκα. Αναφέρονται τα παιδιά του νηπιαγωγείου και οι μαμάδες τους, η Αννούλα και ο Γιάννης. 4) Τίτλος: Φανερώνει την πίστη της αφηγήτριας στα φαντάσματα, στην προσπάθειά της να ερμηνεύσει την αναπνοή που άκουσε στο νεκροταφείο. 5) Λογοτεχνικό είδος: Το απόσπασμα είναι αυτοτελές επεισόδιο από το μυθιστόρημα «Η αυλή μας». 6) Ποιοι μιλούν στην αφήγηση: α) Η κύρια φωνή είναι της αφηγήτριας β) Η φωνή της Νέλλης γ) Η φωνή της κυρίας Μαρίκας. 7) Χρόνος: Υπάρχουν τρία επίπεδα χρόνου. Το πρώτο είναι το παρόν με αναφορά στο πρόσφατο παρελθόν («Κοντεύει χρόνος»). Το δεύτερο βρίσκεται στο μακρινό παρελθόν (εκδρομή στην Ύδρα). Το τρίτο μεταφέρεται μερικά χρόνια αργότερα, στην εποχή που ζευγαρώνουν οι κουκουβάγιες. 8) Τόπος: Αρχικά ο τόπος είναι η αυλή και το νηπιαγωγείο που λειτουργεί στο εσωτερικό της. Μετά είναι το Άργος και το νεκροταφείο. Στο τέλος είναι ο Βλυχός της Ύδρας και πιο ειδικά το σπίτι μιας γειτόνισσας. 9) Τεχνικές αφήγησης: Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 7

8 α) Αφήγηση: Υπάρχει στο σύνολο σχεδόν του κειμένου. Στην πρώτη ενότητα υπάρχουν στην αφήγηση στοιχεία θεατρικότητας που αισθητοποιούνται με το β και το α πρόσωπο. Φαίνεται πως η αφήγηση απευθύνεται σε κάποιον αποδέκτη. β) Περιγραφή: Υπάρχει στα σημεία της νυχτερινής βόλτας στο νεκροταφείο και στην περιγραφή του σπιτιού στο Βλυχό. γ) Διάλογος: Υπάρχει στη συνομιλία των γυναικών. (Ευθύς πλάγιος λόγος: Στο σημείο όπου αποκαλύπτει η Νέλλη ότι και η ίδια είχε ακούσει την αναπνοή («Ντράπηκε, μου είπε την ιδέα της»). δ) Μονόλογος: Στα σημεία όπου η αφηγήτρια διατυπώνει ανοιχτά τις σκέψεις της («Θυμάμαι εκείνο το κακό») («Το μυστήριο λύθηκε, εγώ όμως απογοητεύτηκα). ε) Εσωτερικός μονόλογος: Υπάρχει στα σημεία όπου οι σκέψεις της αφηγήτριας δεν εξωτερικεύονται («Τι διάολο, μήπως έκανα λάθος», «Ακούσανε κι αυτά δεν ακούσανε;», «Τι μπορούσε να ανασαίνει για ύπνο»). 10) Γλώσσα: Είναι απλή, καθημερινή με λαϊκά στοιχεία (στοιχειά, τι διάολο, κάνω χάζι, σκατζοχοίρια). 11) Ύφος: Είναι απλό, λιτό, ζωντανό, παραστατικό. Υπάρχει χιούμορ και λεπτή ειρωνεία. Στοιχεία του κειμένου Εκφραστικά μέσα: Εικόνες: Οπτικές, ηχητικές, οσφρητικές. Ηχητικές: Τα κλάματα των παιδιών που αντικαταστάθηκαν από τις φωνές τους. Οι φωνές των γρύλων και των σκύλων. Η αναπνοή. Τα γέλια της Νέλλης κ.ά. Οσφρητική: Οι μυρωδιές της φύσης. Επαναφορά: Όταν δυο ή περισσότερες προτάσεις αρχίζουν με την ίδια λέξη («Σταμάτησαν οι γρύλοι σταμάτησαν και τα σκυλιά»). Αναδίπλωση: Όταν η τελευταία λέξη ή φράση της πρότασης επαναλαμβάνεται στην αρχή της επόμενης («Δεν είπα κουβέντα. Κουβέντα δεν είπαν ούτε τα παιδιά»). Αποσιώπηση: Όταν ο λόγος σταματά επειδή ο ομιλητής δε θέλει να συνεχίσει και μπαίνουν αποσιωπητικά («Εισπνοή εκπνοή», «Κουκουβάγιες στο νεκροταφείο»). Η ΝΕΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ - ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ ΘΕΜΑ: Οι αναμνήσεις του αφηγητή από την πρώτη μέρα του στο σχολείο και από τη συμπεριφορά του δασκάλου της τετάρτης τάξης. ΒΑΣΙΚΗ ΙΔΕΑ: Τα αρνητικά βιώματα των παιδιών από το σχολείο σε παλαιότερες εποχές, κατά τις οποίες κυριαρχούσε το αυταρχικό παιδαγωγικό σύστημα. ΔΟΜΗ 1 η Ενότητα: «Με τα μαγικά έδειξε τη βίτσα». 2 η Ενότητα: «Από το Δημοτικό Σκολειό ας φέρει βούτυρο» Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 8

9 ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ: 1 η Ενότητα: Οι πρώτες εντυπώσεις από το σχολείο και το δάσκαλο. 2 η Ενότητα: Ο δάσκαλος της τέταρτης τάξης και η Νέα Παιδαγωγική. ΤΕΧΝΙΚΗ α πρόσωπη αφήγηση. Ο αφηγητής συμμετέχει στην ιστορία ως πρωταγωνιστής. Αυτοβιογραφικό κείμενο. Προοπτική του ώριμου αφηγητή και όχι του παιδιού πρωταγωνιστή. Ειρωνεία, χιουμοριστικός τόνος. Αφήγηση. Περιγραφή Διάλογος. Ευθύς Πλάγιος λόγος. Ύφος της λαϊκής αφήγησης. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΩΠΩΝ: Ο πρωταγωνιστής νιώθει αγωνία και φόβο για την πρώτη μέρα στο σχολείο. Επιπλέον περηφάνια που αρχίζει κάτι καινούριο στη ζωή του. Νιώθει σίγουρος, εμψυχώνεται από την παρουσία του πατέρα. Απέναντι στο δάσκαλο φαίνεται περισσότερο ξεθαρρεμένος. ΓΛΩΣΣΑ: Απλή, δημοτική. Λέξεις του κρητικού ιδιώματος. Μικρές προτάσεις ΛΟΓΟΣ: Ζωντανός, εκφραστικός. YΦΟΣ: Απλό. ΤΟΝΟΣ: Ειρωνικός με στοιχεία χιουμοριστικά ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ: Παρομοιώσεις, Μεταφορές, Προσωποποιήσεις, Ασύνδετο σχήμα Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 1.Ποια συναισθήματα νιώθει ο μικρός Ν. Καζαντζάκης πριν φτάσει στο σχολείο και γιατί; Από ποιους αντλεί θάρρος και με ποιον τρόπο; α. Τα συναισθήματα του μικρού Ν. Καζαντζάκη πριν φτάσει στο σχολείο είναι ανάμεικτα: - Αισθάνεται χαρά και ανυπομονησία για αυτήν την καινούρια εμπειρία, καθώς επιθυμεί να αποκτήσει καινούριες γνώσεις. - Κυριεύεται ωστόσο και από μια ανησυχία, καθώς δεν ξέρει τι θα αντιμετωπίσει. - Η ψυχή του κατακλύζεται επίσης από το συναίσθημα της υπερηφάνειας, αφού νιώθει πως έχει μεγαλώσει πλέον αρκετά, ώστε να είναι σε θέση να βγαίνει από το σπίτι και να έρχεται σε επαφή με τον έξω κόσμο. - Τέλος, όσο πλησιάζει προς το σχολείο, το συναίσθημα του φόβου εντείνεται όλο και περισσότερο, καθώς το χέρι του αρχίζει να τρέμει μέσα στη χούφτα του πατέρα του, Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 9

10 ενώ μάλιστα φτάνει και στα όρια του τρόμου, όταν φτάνει τελικά στο σχολείο και συναντά το δάσκαλό του, ο οποίος στα μάτια του μοιάζει με έναν διάβολο. β. Ο μικρός Ν. Καζαντζάκης αντλεί θάρρος από τους γονείς του. Από τη μητέρα του, μέσω του βασιλικού που του είχε δώσει να κρατά και του σταυρού που του είχε κρεμάσει στο λαιμό ως φυλαχτό και από τον πατέρα του, ο οποίος, για να του δώσει δύναμη και κουράγιο, κρατά σφιχτά το χέρι του και χαϊδεύει στοργικά το κεφάλι του. 2.Με αφορμή κυρίως τη στάση του πατέρα, σε ποια συμπεράσματα καταλήγετε για τις σχέσεις μεταξύ γονιών και παιδιών εκείνη την εποχή; Απαντήστε με αναφορά σε συγκεκριμένα σημεία του κειμένου. Οι σχέσεις μεταξύ γονέων και παιδιών εκείνη την εποχή διέφεραν από εκείνες της εποχής μας. Το κύριο χαρακτηριστικό των σχέσεων αυτών φαίνεται πως ήταν η αυστηρότητα: α. «Ο πατέρας μου έσκυψε, άγγιξε τα μαλλιά μου,... τράβηξε πίσω το χέρι του.»: Φαίνεται, πως ο πατέρας εκείνης της εποχής ήταν αυταρχικός και σκληρός και πως δε συμπεριφερόταν με στοργή και τρυφερότητα απέναντι στη σύζυγο και τα παιδιά του. Οι σχέσεις τους ήταν τυπικές. Άλλωστε, τις περισσότερες ώρες της ημέρας εκείνος έλειπε από το σπίτι, λόγω της εργασίας του, με αποτέλεσμα να μη βλέπει πολύ την οικογένειά του. β. «Το κρέας δικό σου,... κάμε τον άνθρωπο.»: Εδώ παρακολουθούμε την νοοτροπία των ανθρώπων εκείνης της εποχής για την απόλυτη κυριαρχία που είχε ο δάσκαλος πάνω στο μαθητή. Σύμφωνα με αυτήν την αντίληψη, τα παιδιά έπρεπε να μαθαίνουν γράμματα, ανεξάρτητα από τις μεθόδους, τις οποίες επρόκειτο να χρησιμοποιήσουν οι δάσκαλοί τους, για να το επιτύχουν αυτό. 3. Ο δάσκαλος της τετάρτης δημοτικού είχε θεωρητικά ασπαστεί τις αρχές της Νέας Παιδαγωγικής. Τι νομίζετε ότι πρέσβευε η Νέα Παιδαγωγική και τι εφάρμοζε στην πράξη ο δάσκαλος; α. Η Νέα Παιδαγωγική πρέσβευε αντιλήψεις, σύμφωνα με τις οποίες ο μαθητής θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται με αγάπη, στοργή και κατανόηση και ήταν σαφώς αντίθετη προς τις μεθόδους βίας του παρελθόντος. Τα παιδιά θα έπρεπε να εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους, μέσα σε ένα κλίμα συνεργασίας και κατανόησης από τους δασκάλους τους. β. Ωστόσο, ο δάσκαλος της τετάρτης δημοτικού δεν εφάρμοζε στην πράξη τις αρχές της Νέας Παιδαγωγικής. Αντιθέτως, ακολουθούσε μεθόδους συντηρητικές, συμπεριφερόταν με αυστηρότητα, ενώ ασκούσε στα παιδιά σωματική και ψυχολογική βία, με αποτέλεσμα να φοβούνται. 4. Αναζητήστε και διαβάστε το διήγημα της Κατίνας Παπά «Η εκδρομή του Δημητρού» (από τη συλλογή διηγημάτων Στη συκαμιά από κάτω), και συγκρίνετε τη μορφή του δασκάλου που εμφανίζεται εκεί, με την αντίστοιχη στο κείμενο του Ν. Καζαντζάκη. α. Στο διήγημα της Κατίνας Παπά πρωταγωνιστής είναι ο δεκάχρονος Δημητρός, ένα φτωχό αγόρι, το οποίο θέλει πολύ να πάει στην εκδρομή που διοργανώνει το σχολείο του. Βλέπει την εκδρομή ως το μεγάλο όνειρο της ζωής του, ωστόσο, ενώ είχε προετοιμαστεί για να συμμετάσχει σε αυτήν, στο τέλος δυστυχώς τη χάνει, καθώς δεν προλαβαίνει το λεωφορείο. Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 10

11 β. Ο δάσκαλος, τον οποίο παρακολουθούμε στο διήγημα της Κατίνας Παπά, παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με το δάσκαλο του Νίκου Καζαντζάκη, και ως προς τον χαρακτήρα και ως προς τις παιδαγωγικές μεθόδους, τις οποίες χρησιμοποιεί: - Είναι και εκείνος ένας σοβαρός άνθρωπος, ο οποίος κρατά απόσταση από τα παιδιά και δεν αναπτύσσει φιλικές και ζεστές σχέσεις μαζί τους. - Όπως ακριβώς και ο δάσκαλος στο κείμενο του Νίκου Καζαντζάκη, έτσι και αυτός είναι πολύ αυστηρός και χρησιμοποιεί το ξύλο ως παιδαγωγική του μέθοδο. Κατ αυτόν τον τρόπο επιβάλλει στους μαθητές την τάξη και την πειθαρχία. - Τέλος, έχει υπεροπτικό ύφος και χρησιμοποιεί την καθαρεύουσα, μια γλώσσα δυσνόητη για τα παιδιά. Πρόκειται, επομένως, για δύο δασκάλους του ίδιου τύπου, οι οποίοι μας θυμίζουν τις τυπικές μορφές δασκάλων των παλαιότερων εποχών. 5. Επιχειρήστε να αφηγηθείτε σε γραπτό κείμενο τη δική σας εμπειρία από την πρώτη σας ημέρα στο δημοτικό σχολείο. Ο κάθε μαθητής θα αναφερθεί στη δική του εμπειρία από την πρώτη του ημέρα στο σχολείο. Θα πρέπει να γίνει αναφορά στο πότε ήταν η πρώτη ημέρα του σχολείου και να δοθεί έμφαση στα συναισθήματα, από τα οποία κυριευόταν εκείνη την ημέρα η ψυχή του μαθητή (π.χ. χαρά, ανυπομονησία, αγωνία, φόβος κ.λπ). Ευγενία Φακίνου, Η ζωή στη Σύμη Α. Δομή του έργου 1η ενότητα: «Στη Σύμη τ απόγευμα ν ανοίξουν χυλοπίτες»: Οι ασχολίες των γυναικών στη Σύμη. 2η ενότητα: «Εμείς τα παιδιά Τα σαπουνόνερα έξω»: Τα παιχνίδια των παιδιών στη Σύμη και η λειτουργικότητα των χώρων ενός συμιακού σπιτιού. 3η ενότητα: «Κάτω απ το παράθυρο και τις κουρελούδες»: Η λειψυδρία και πώς αυτή αντιμετωπίζεται από τους κατοίκους της Σύμης. Β. Ανάλυση περιεχομένου i) Περιεχόμενο Θεματικό κέντρο του αποσπάσματος είναι η μορφή ζωής στην επαρχία της Ελλάδας και ειδικά σε ένα ακριτικό νησί, όπως είναι η Σύμη, που σήμερα έχει πλέον εξαφανιστεί ή επιβιώσει σε πολύ λίγες μόνο και σχετικά απομονωμένες περιοχές της χώρας. Η ζωή αυτή περιλαμβάνει: ομαδικές ασχολίες, απλοϊκά παιχνίδια για τα παιδιά, αρχιτεκτονική προσαρμοσμένη στις οικογενειακές ανάγκες, αλλά και προβλήματα (λειψυδρία) εξαιτίας διαφόρων ελλείψεων. Θίγεται το ζήτημα του ελεύθερου χρόνου σε μια παραδοσιακή κοινωνία, όπου υπάρχει ομαδική ζωή και συνεργατικές ανθρώπινες σχέσεις. ii) Χαρακτηρισμός πρωταγωνιστών/ηρώων Αστραδενή: Ηρωίδα του μυθιστορήματος και του αποσπάσματος είναι η μικρή Αστραδενή από τη Σύμη των Δωδεκανήσων, μαθήτρια της Ε Δημοτικού, που έρχεται με τους γονείς της στην Αθήνα, για να βρει καλύτερη δουλειά ο πατέρας της. Η Αστραδενή έκπληκτη βιώνει όλες τις καινούργιες εμπειρίες της ζωής στην πρωτεύουσα, η οποία όμως δε δείχνει να την ενθουσιάζει. Νοσταλγεί και αναπολεί το παρελθόν και τη ζωή στο νησί, όπου τα πράγματα ήταν πιο απλοϊκά και ανθρώπινα. Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 11

12 Οι ρυθμοί της ζωής ήταν χαλαροί και οι ανθρώπινες σχέσεις πιο στενές. Νιώθει αποκομμένη από το κοινωνικό περιβάλλον της Αθήνας, εγκλωβισμένη μέσα σε τέσσερις τοίχους και μόνη. Ακόμη και οι δυσκολίες που υπήρχαν στη Σύμη (λειψυδρία)δεν ήταν αρκετές για να την κάνουν να προτιμά την αστική ζωή. Σχήματα λόγου Εκτός από το ασύνδετο σχήμα και τις εικόνες που περιέχει το απόσπασμα, δε συναντάμε άλλα στοιχεία που προσθέτουν γλαφυρότητα. Εικόνες: «Η εικόνα των γυναικών που ασχολούνται συντροφιά με τις οικιακές εργασίες», «η εικόνα της συμιακής κουζίνας», «η εικόνα του υπόλοιπου σπιτιού», «η εικόνα των παιδιών που παίζουν», «η εικόνα του κήπου του σπιτιού της Αστραδενής». Συνήθειες και αντιλήψεις των κατοίκων της Σύμης Στην αφήγηση, πέρα από τις εργασίες και τις ασχολίες των γυναικών και των παιδιών της Σύμης, γίνεται λόγος και για κάποιες συνήθειες και αντιλήψεις των κατοίκων του μικρού αυτού νησιού. Έτσι στη Σύμη: Οι μεγάλοι χρησιμοποιούν κάποια φόβητρα, για να καθίσουν φρόνιμα τα παιδιά (τα απειλούν ότι θα έρθει ο αράπης ή η γριά) Δεν υπάρχουν εστίες θέρμανσης το χειμώνα λόγω του ήπιου κλίματος και χρησιμοποιούνται κάποια αφεψήματα, όπως το φασκόμηλο, για την περιστασιακή αντιμετώπιση του λίγου κρύου (το τζάκι δε χρησιμοποιείται με τον τρόπο που χρησιμοποιείται σε άλλες περιοχές). Υπάρχει η δοξασία ότι το άναμμα του τζακιού έχει τη μαγική και υπερφυσική ιδιότητα να διώχνει το κακό από την οικογένεια. Υπάρχει η δοξασία για τους καλικάντζαρους, που εμφανίζονται στη γη τις μέρες των Χριστουγέννων. Καλλιεργούνται στα σπίτια καλλωπιστικά φυτά (βασιλικά, κατιφέδες). Σε κάθε σπίτι συγκεντρώνουν το χειμώνα βρόχινο νερό σε ειδική στέρνα και το χρησιμοποιούν όλο το χρόνο με πολλή φειδώ «λόγω λειψυδρίας». Γλώσσα: Η γλώσσα της Αστραδενής είναι απλή δημοτική, με ορισμένους ιδιωματισμούς της δωδεκανησιακής διαλέκτου (νταντέλα, αποκρέβατο, κουτσουλές, τσιμιά). Ύφος: Το ύφος του κειμένου είναι απλό, ανεπιτήδευτο και βιωματικό καθότι περιέχει τις εμπειρίες και τα βιώματα της ηρωίδας που αφηγείται την ιστορία. Οι σύντομες περίοδοι του κειμένου και τα ασύνδετα σχήματα κάνουν πιο γοργή την αφήγηση. Γ. Απαντήσεις σε κάποιες ερωτήσεις του βιβλίου Ποιες από τις συνήθειες των κατοίκων της Σύμης και τις αντιλήψεις τους, που περιγράφονται στο κείμενο, διασώζονται ακόμη στον τόπο σας; Καμία από τις συνήθειες που περιγράφει η Αστραδενή δεν υπάρχουν στα μεγάλα αστικά κέντρα τη σύγχρονη εποχή. Μια τέτοια μορφή ζωής είτε έχει εκλείψει, είτε συναντάται σπάνια και σε σχετικά απομονωμένες περιοχές. Για παράδειγμα, η σύγχρονη γυναίκα δεν ασχολείται πλέον τόσο πολύ με τις οικιακές εργασίες με τις οποίες ασχολείται η γυναίκα της Σύμης (όπως το πλέξιμο, το κέντημα, το να πλάθουν κουλουράκια ή να ανοίγουν χυλοπίτες). Η σύγχρονη γυναίκα συνήθως εργάζεται εκτός σπιτιού και οι οικιακές ηλεκτρικές συσκευές ή οι οικιακές βοηθοί έχουν αναλάβει πλέον τη φροντίδα του σπιτιού. Τα παιδιά δεν Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 12

13 παίζουν πλέον στις αυλές, έστω και αν ο καιρός είναι καλός. Προτιμούν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και όχι τα αυτοσχέδια, όπως τα παιδιά της Σύμης. Τα σπίτια έχουν πλέον πολλά δωμάτια και καθένα προορίζεται για διαφορετική και για μία μόνο χρήση. Κάθε μέλος της οικογένειας έχει και το δικό του χώρο στον οποίο απομονώνεται, όταν καταλήγει στο σπίτι. Οι ταχείς ρυθμοί της σύγχρονης καθημερινότητας θέλουν τον άνθρωπο να βρίσκεται πολλές ώρες εκτός σπιτιού και με ελάχιστο ελεύθερο χρόνο. Τέλος, η βιομηχανική επικράτηση οδήγησε στην παραγωγή πολλών και ποικίλων προϊόντων και άρα στην υπερκατανάλωση, φαινόμενο άγνωστο για την κοινωνία της Σύμης. Οι άνθρωποι εξαιτίας των ελλείψεων, αναγκάζονται να εφευρίσκουν τρόπους να σπαταλούν όσο το δυνατόν λιγότερο. Στο σύγχρονο άνθρωπο δε λείπει τίποτα γιατί όμως εμφανίζεται με επιβαρυμένο τον ψυχισμό του και περισσότερο δυστυχής; Τι είδους παιχνίδια έπαιζαν τα παιδιά στη Σύμη; Τα παιχνίδια των παιδιών της Σύμης είναι απλοϊκά, ομαδικά και συνήθως αυτοσχέδια. Συνηθέστερος χώρος παιχνιδιού είναι η αυλή, όταν έχει καλό καιρό, όπου τα παιδιά παίζουν κουτσό, αγάλματα ή τις κυρίες. Όταν δεν το επέτρεπαν οι καιρικές συνθήκες, τα παιδιά μαζεύονται σε ένα σπίτι, συνήθως στο χώρο της κουζίνας, όπου είναι μαζεμένες και οι γυναίκες, που συνεργάζονται στις οικιακές εργασίες, και καταπιάνονται με παιχνίδια όπως μαμά και παιδιά ή σχολείο. Τα παιχνίδια αυτά είναι σχεδόν άγνωστα στα σύγχρονα παιδιά που απομονωμένα στους τέσσερις τοίχους ενός διαμερίσματος και μακριά από την επιτήρηση των γονιών τους που συνήθως απουσιάζουν γιατί εργάζονται, δεν έχουν άλλα συνομήλικα παιδιά να παίξουν και καταφεύγουν στα ηλεκτρονικά παιχνίδια και αποχαυνώνονται μπροστά στην τηλεόραση. Τι έχετε να παρατηρήσετε για τις σχέσεις των ανθρώπων στη μικρή νησιωτική κοινωνία; Στην καθημερινότητα των κατοίκων της Σύμης κυριαρχεί η ομαδικότητα: γυναίκες που κάνουν από κοινού τις δουλειές και αλληλοβοηθούνται, μητέρες που έχουν ελεύθερο χρόνο να παίξουν και να ασχοληθούν με τα παιδιά τους, παιδιά που παίζουν ομαδικά παιχνίδια και βρίσκονται κάτω από τη συνεχή επίβλεψη ενός τουλάχιστον από τους δύο γονείς. Αξιοσημείωτη η παρατήρηση ότι, ενώ η ζωή σε ένα ακριτικό νησί είναι εξαιρετικά απλοϊκή και υπάρχουν δυσκολίες και ελλείψεις, ωστόσο αυτό καθόλου δεν εμποδίζει την δημιουργική ενασχόληση των κατοίκων και την ευτυχία τους. Αντίθετα μάλιστα, οι δυσκολίες αυτές είναι που τους φέρνουν πιο κοντά και τους κάνουν να συνεργάζονται για να τις αντιμετωπίσουν. Παρακολουθήστε την πορεία που ακολουθεί η νοσταλγική αναπόληση της Αστραδενής. Η νοσταλγική αναπόληση της Αστραδενής ξεκινά από τα παιχνίδια με τις φίλες της και την ομαδική συνεύρεση μαμάδων και παιδιών, και επεκτείνεται και αγκαλιάζει σκηνές από την καθημερινότητα των κατοίκων της Σύμης, όπου κυριαρχεί η ομαδικότητα. Οι αναμνήσεις την οδηγούν συνειρμικά και σε μια περιγραφή του εσωτερικού ενός συμιακού σπιτιού, και ιδίως του δωματίου της κουζίνας, όπου κυριαρχεί η λειτουργική αξιοποίηση του χώρου και λαμβάνουν χώρα οι περισσότερες ενασχολήσεις παιδιών και ενηλίκων: ύπνος, εργασία, παιχνίδι κ.λπ. Τελευταίο σημείο της αναπόλησης αποτελούν οι στέρνες, που αναγκάζονται να διατηρούν οι νησιώτες προκειμένου να συγκεντρώνουν το νερό της βροχής, για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της λειψυδρίας, το οποίο είναι συνηθισμένο για τους κατοίκους των νησιών και άγνωστο στους κατοίκους της πρωτεύουσας. Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η πορεία των αναμνήσεών της ξεκινά από τα θετικά στοιχεία της διαβίωσης στο νησί και αφήνει το αρνητικό στοιχείο για το τέλος. Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 13

14 Πηγή: « ΤΑ ΚΟΚΚΙΝΑ ΛΟΥΣΤΡΙΝΙΑ ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΡΡΑ ΘΕΜΑ: Η επιθυμία του νεαρού βιοπαλαιστή να προσφέρει ένα ζευγάρι κόκκινα παπούτσια στην κόρη του δασκάλου. ΒΑΣΙΚΗ ΙΔΕΑ: Η ωρίμανση του νεαρού βιοπαλαιστή. ΥΠΟΘΕΣΗ: Ένας νεαρός που δουλεύει σε εργαστήριο κατασκευής παπουτσιών φτιάχνει ένα ζευγάρι κόκκινα λουστρίνια, για να το χαρίσει στην κοπέλα που αγαπάει, την κόρη του δασκάλου. Τελικά, όμως, το χαρίζει στην αδελφή του. ΔΟΜΗ 1 η Ενότητα: «Το είχε βάλει από καιρό παραμόνευε την ώρα». 2 η Ενότητα: «Η κόρη του δασκάλου ποιος ξέρει». 3 η Ενότητα: «Την κρίσιμη μέρα τη φαλτσέτα με το τραγούδι». ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ 1 η Ενότητα: Το σχέδιο για το δώρο και η υλοποίησή του. 2 η Ενότητα: Ο κρυφός έρωτας. 3 η Ενότητα: Οι ώριμες σκέψεις και το αποτέλεσμα της προσφοράς του δώρου. ΤΕΧΝΙΚΗ γ πρόσωπη αφήγηση. Αφηγητής παντογνώστης. Ο αφηγητής δε συμμετέχει αλλά παρεμβαίνει στην ιστορία σχολιάζοντας. Αναδρομική αφήγηση (αναφορά στο παρελθόν) Προλήψεις (αναφορές σε μελλοντικά γεγονότα) ΓΛΩΣΣΑ: Δημοτική με αρκετά γλωσσικά στοιχεία από τη γλώσσα των τσαγκάρηδων. ΕΚΦΡΑΣΗ: Λιτή. ΛΟΓΟΣ: Πυκνός. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ Ο βιοπαλαιστής: παιδί εργατικό, φιλότιμο, ικανός στις συναλλαγές, με γνώσεις του επαγγέλματος, τολμηρός, ανυπόμονος, ενθουσιώδης, νιώθει ενοχές, συνειδητοποιεί τις ευθύνες του, ωριμάζει, νιώθει στοργή για την αδερφή του, είναι αποφασιστικός και ευαίσθητος. Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 14

15 Η κόρη του δασκάλου: πλούσια, όμορφη, ανώτερης κοινωνικής και οικονομικής τάξης, έχοντας μια ζωή χωρίς στερήσεις Η αδελφή του βιοπαλαιστή: ταπεινή, σεμνή, υποταγμένη στη μοίρα της, σιωπηλή, κατώτερης κοινωνικής και οικονομικής τάξης. ΙΔΕΕΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ Συγκινητική είναι η τελική απόφαση του βιοπαλαιστή, όπου παραμερίζει την προσωπική του ευχαρίστηση για να δώσει χαρά στην αδελφή του. Η ωριμότητά του μας εκπλήσσει και μας προκαλεί θαυμασμό Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 1. Σε ποια σημεία του διηγήματος γίνονται φανερά τα αισθήματα του μικρού βιοπαλαιστή για την κόρη του δασκάλου; Τα συναισθήματα του μικρού βιοπαλαιστή για την κόρη του δασκάλου γίνονται φανερά από τα ακόλουθα σημεία: Μαζεύει κρυφά χρήματα, αγοράζει ακριβό λουστρίνι και εργάζεται, προκειμένου να κατασκευάσει τα παπούτσια που επιθυμεί να της προσφέρει. Οι αναστεναγμοί του κατά την ώρα της εργασίας φανερώνουν τα ερωτικά συναισθήματα του. Επίσης, τα συναισθήματα του παιδιού γίνονται φανερά τη στιγμή της περιγραφής της κοπέλας. Είναι τόσο ερωτευμένος, ώστε δεν έχει μάτια για τίποτε άλλο, οι γονείς και η αδελφή του μοιάζουν να είναι ανύπαρκτοι. 2. Γιατί το νεαρό τσαγκαρόπουλο χάρισε τελικά τα κόκκινα γοβάκια στην αδελφή του; Το νεαρό τσαγκαρόπουλο αποφασίζει τελικά να χαρίσει τα κόκκινα γοβάκια στην αδελφή του για τους ακόλουθους λόγους: α. Όταν κοιτάζει την αδελφή του, βλέπει ένα πλάσμα καταπονημένο, ένα πλάσμα που δεν έχει τη χάρη και την ομορφιά της κόρης του δασκάλου και αρχίζει να την πονά. β. Παρατηρώντας την ξεθωριασμένη ποδιά της, σκέφτεται τη φτώχεια και την έλλειψη χαρών στη ζωή της και καταλαβαίνει, πως το δώρο του θα της προξενούσε πολύ μεγάλη χαρά. γ. Τέλος, βλέπει τα γυμνά πόδια της αδελφής του και συνειδητοποιεί την αξία που θα είχαν για εκείνη τα παπούτσια. 3. Σχολιάστε την τελευταία παράγραφο του κειμένου. Γιατί ο ήρωας είναι στο τέλος «πιο μεστωμένος»; Ο ήρωας αισθανόταν στο τέλος «πιο μεστωμένος», επειδή συνειδητοποίησε, ότι έπραξε σωστά που σκέφτηκε την αδελφή του και χωρίς να επηρεάζεται από τα ερωτικά του συναισθήματα για την κόρη του δασκάλου. Το γεγονός ότι οδηγήθηκε σε μια τέτοια πράξη καθώς έθεσε ως προτεραιότητα να βοηθήσει την οικογένειά του, που τον είχε περισσότερο ανάγκη του έδινε την πεποίθηση πως είχε πλέον ωριμάσει. Το μικρό παιδί είχε πια μετατραπεί σε έναν άνθρωπο Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 15

16 ώριμο, ο οποίος μπορούσε να επιλέγει τις πράξεις του με κριτήριο το δίκαιο και το λογικό. Ο ΒΑΝΚΑΣ - ΑΝΤΟΝ ΤΣΕΧΩΦ ΘΕΜΑ: Οι τραγικές συνθήκες ζωής ενός μικρού βιοπαλαιστή στα τέλη του 19ου αιώνα στη Ρωσία. ΥΠΟΘΕΣΗ: Ο Βάνκας είναι ένα ορφανό παιδάκι εννιά ετών που δουλεύει σε ένα τσαγκαράδικο στη Μόσχα. Την παραμονή των Χριστουγέννων που έμεινε μόνος στο μαγαζί κάθισε και έγραψε ένα γράμμα στον παππού του στο χωριό σχετικά με τη ζωή του εκεί και στο τέλος τον παρακαλεί να έρθει να τον πάρει, γιατί τον κακομεταχειρίζονται. Το πηγαίνει να το ταχυδρομήσει, αλλά στο φάκελο γράφει μόνο το όνομα του παππού χωρίς τη διεύθυνση. ΒΑΣΙΚΗ ΙΔΕΑ: Η εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας η παιδική βιοπάλη. ΔΟΜΗ 1 η Ενότητα: «Ο Βάνκας Ζούκοφ απόμεινες». 2 η Ενότητα: «Ο Βάνκας κοίταξε για τις γιορτές» 3 η Ενότητα: «Ο Βάνκας αναστέναξε αγαπημένε μου παππού έλα». 4 η Ενότητα: «Ο Βάνκας την ουρά του». ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ 1 η Ενότητα: Ο Βάνκας και το γράμμα στον παππού του. 2 η Ενότητα: Ο Βάνκας και το όραμα του παππού του. 3 η Ενότητα: Η πραγματικότητα του Βάνκα και η αγωνία του να ξεφύγει από αυτή. 4 η Ενότητα: Η αποστολή του γράμματος. ΤΕΧΝΙΚΗ Γ πρόσωπη αφήγηση με αφηγητή παντογνώστη. Μετά τον πρόλογο του γράμματος ο αφηγητής παρεμβαίνει και περιγράφει όσα βλέπει με τα μάτια του μικρού αγοριού. Η εστίαση δηλαδή είναι του Βάνκα. Περιγραφή. Εναλλασσόμενη αφήγηση του Βάνκα. ΓΛΩΣΣΑ: Απλή, καθημερινή ΥΦΟΣ: Απλό, φυσικό και λιτό. ΛΟΓΟΣ: Ποιητικότητα και δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου κυριαρχεί το τραγικό. Παραστατικότητα, Ζωντάνια. ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ: Μεταφορές, Προσωποποίηση, Εικόνες. Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 16

17 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ Ο Βάνκας: τρυφερός, ευαίσθητος, θαυμάζει τον παππού του, είναι μόνος του, εξαθλιωμένος και ανασφαλής. Είναι υπάκουος, σιωπηλός, ευγενής και αφελής. Ο παππούς: είναι χαρακτηριστικός τύπος της επαρχίας, αστειεύεται με το εγγονάκι του. Η δεσποινίς Όλγα: δείχνει να ενδιαφέρεται για το Βάνκα, αλλά όταν ο μικρός φεύγει για τη Μόσχα, τον εγκαταλείπει στη μοίρα του. Τα αφεντικά: σκληροί, βασανιστές, εκμεταλλευτές. ΙΔΕΕΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ Συγκίνηση και θλίψη για το Βάνκα. Η απελπισία και η απόγνωση του μικρού συγκλονίζουν. Η συμπεριφορά του αφεντικού προκαλεί θυμό, ενώ μια γλυκιά γαλήνη πλημμυρίζει την ψυχή με τις περιγραφές του χωριού. Το τέλος είναι απαισιόδοξο και αφήνει ένα δυσάρεστο συναίσθημα. Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 1.Ποια συναισθήματα τρέφει ο Βάνκας για τον παππού του; Βρείτε τα σχετικά χωρία μέσα στο κείμενο. Ο Βάνκας τρέφει πολύ μεγάλη αγάπη για τον παππού του. Στο γράμμα του: α. χρησιμοποιεί πολλές φορές την προσφώνηση «αγαπημένε μου παππού». β. εκμυστηρεύεται στον παππού του πως εκείνος είναι ο μόνος άνθρωπος που του έχει απομείνει στη ζωή και πως δεν ενδιαφέρεται για κανέναν άλλο («δεν έχω πια ούτε πατέρα ούτε μάνα, μονάχα εσύ μου απόμεινες»). γ. μέσα από τις ευχές που του στέλνει εν όψει των Χριστουγέννων («Ο Θεός να σου δίνει όλα τα καλά»). δ. λέει ότι κάνει διαρκώς την προσευχή του, για να έχει ο Θεός καλά τον παππού του («όλη μου τη ζωή θα παρακαλώ το Θεό για σένα»). ε. δηλώνει την αγάπη του και μέσα από την αναπόληση του παρελθόντος, όπου υπάρχουν πολλές όμορφες στιγμές, τις οποίες τις πέρασε κοντά στον αγαπημένο του παππού. στ. λέει στον παππού του πως τον έχει τόση ανάγκη και τον παρακαλεί να επιστρέψει κοντά του, υποσχόμενος μάλιστα πως, σε περίπτωση ανυπακοής του, θα του επιτρέψει να τον δείρει («κι αν δε σ ακούω, να με δέρνεις όσο βαστούν τα χέρια σου»). ζ. υπόσχεται να φροντίζει και να προστατεύει τον παππού του («Και όταν θα μεγαλώσω... κανένα να σου κάνει κακό»). 2. Συγκρίνετε τη ζωή του Βάνκα στη Μόσχα με εκείνη που ζούσε στο χωριό του. Ποιες διαφορές εντοπίζετε; Η ζωή στη Μόσχα για το Βάνκα μοιάζει με έναν εφιάλτη. Είναι αναγκασμένος να εργάζεται σε ένα δύσκολο και ιδιαίτερα εχθρικό περιβάλλον. Ακόμη και μετά την εργασία του στο τσαγκαράδικο, αναγκάζεται να κάνει και οικιακές εργασίες, όπως το Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 17

18 να φυλά το μωρό του αφεντικού κατά τη διάρκεια της νύχτας. Επίσης, το φεντικό του φέρεται άσχημα και τον χτυπάει συχνά. Το συναίσθημα του φόβου κυριαρχεί, ενώ από την άλλη πλευρά και το φαγητό που του προσφέρουν μόλις που φτάνει για να επιβιώσει. Τέλος, το παιχνίδι, η οικογενειακή ζεστασιά και η χαρά είναι έννοιες άγνωστες σε αυτή τη δύσκολη, απάνθρωπη ζωή στη Μόσχα. Σε αντίθεση με τη ζωή στη Μόσχα, η ζωή στο χωριό ήταν γεμάτη ευτυχισμένες στιγμές και όμορφες αναμνήσεις, αν και εκεί ανήκε σε υπηρετικό προσωπικό, ως γιος της καμαριέρας της κυρίας του σπιτιού. Στο χωριό, βέβαια, δεν εργαζόταν εκείνος, αλλά βοηθούσε τον παππού του στις δικές του εργασίες, οι οποίες ήταν κουραστικές, αλλά ήταν σαφώς περισσότερο ευχάριστες. Επιπλέον, κανείς δεν του συμπεριφερόταν άσχημα και κανείς δεν προσπαθούσε να τον εξαπατήσει ή να τον εκμεταλλευτεί, αντιθέτως, όλοι του συμπεριφέρονταν με καλοσύνη. Γενικότερα, ο Βάνκας στο χωριό του ήταν χαρούμενος, κοντά στους δικούς του ανθρώπους και απολάμβανε την ανεμελιά και το παιχνίδι. 3.Σκιαγραφήστε το χαρακτήρα του μικρού βιοπαλαιστή, παραπέμποντας σε συγκεκριμένα σημεία του κειμένου. Ο Βάνκας είναι ένα παιδί ορφανό που από την ηλικία των εννέα ετών, αναγκάστηκε να εργαστεί, καθώς οι συνθήκες της ζωής τον ανάγκασαν να αποχωριστεί άθελά του τον παππού του και να πάει να εργαστεί ως τσαγκάρης στην πρωτεύουσα. Εκεί, οι άνθρωποι τον κακομεταχειρίζονται ενώ παράλληλα και το φαγητό που του προσφέρουν είναι λιγοστό. Αισθάνεται πολύ απογοητευμένος από την απανθρωπιά των ανθρώπων, απελπισμένος, ενώ βρίσκεται σε απόγνωση και σκέφτεται πως θα πεθάνει. Γι αυτό και απευθύνεται στον μοναδικό δικό του άνθρωπο που του έχει απομείνει, τον παππού του και τον παρακαλεί να έρθει να τον σώσει 4.Σε ποιο σημείο του διηγήματος ο χρόνος της αφήγησης είναι παροντικός; Τι θέλει να πετύχει ο συγγραφέας με αυτή την επιλογή; α. Ο χρόνος της αφήγησης είναι παροντικός, όταν ο Βάνκας σκέφτεται τον παππού του και τι θα κάνει τη συγκεκριμένη στιγμή στο χωριό («Αυτήν τη στιγμή, χωρίς άλλο... τον έτριψαν με χιόνι για τις γιορτές...»). β. Ο συγγραφέας δίνει ζωντάνια και παραστατικότητα στο έργο, καθώς οι εικόνες του χωριού είναι σαν να παρουσιάζονται ολοζώντανα μπροστά στα μάτια μας, ενώ παράλληλα, σπάει και η μονοτονία της αφήγησης. 5. Ποιά συναισθήματα σας προκαλεί το τέλος του διηγήματος; Το τέλος του διηγήματος προκαλεί μια στεναχώρια και μια απογοήτευση, καθώς ο Βάνκας, παρουσιάζεται ήσυχος και χαρούμενος με το γράμμα που έστειλε στον παππού του, το οποίο ελπίζει ότι θα τον λυτρώσει. Ωστόσο, εμείς γνωρίζουμε πως το γράμμα δε θα φτάσει τελικά στον προορισμό του, λόγω της έλλειψης διεύθυνσης. Αυτό μας προκαλεί μια θλίψη, όταν βλέπουμε πως το μικρό παιδί αισθάνεται ευτυχισμένο, καθώς πιστεύει ότι οι προσευχές του θα εισακουστούν και πως ο παππούς του θα έρθει σύντομα κοντά του, να τον λυτρώσει από τα προβλήματά του και από τις άσχημες συνθήκες, κάτω από τις οποίες ζει και εργάζεται. ΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΕΣ Στρίγκλα και καλλονή Λιλή Ζωγράφου 1 η ενότητα: «Μια στρίγκλα ερημιά» Ενοχές για το θάνατο της Νίνας. Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 18

19 2 η ενότητα: «Εκείνη μεγάλωνε δεν έχει πουληθεί»η γνωριμία με τη Νίνα έντεκα χρόνια πριν στο Παρίσι. 3 η ενότητα: «Την παραμονή μετρό για το σπίτι»το άγχος της αφηγήτριας, οι συχνές της επισκέψεις στο κατάστημα και η απόκτηση της Νίνας. 4 η ενότητα: «Αυτό ήταν μεταμορφωθεί»η ζωή με τη Νίνα. 5 η ενότητα: «Λένε, οι υποκριτές, Ίσως, λέω!»η πιο ανιδιοτελής αγάπη από ένα σκύλο. Λογοτεχνικό είδος: Είναι ένα διήγημα. Πρόσωπα του κειμένου: Είναι η αφηγήτρια και η Νίνα. Αναφέρονται ο ιδιοκτήτης του καταστήματος, οι Γάλλοι φίλοι της αφηγήτριας και το πλήθος στους δρόμους του Παρισιού. Τίτλος: Φανερώνει κάποια χαρακτηριστικά της Νίνας. Ποιοι μιλούν στην αφήγηση: α) Η κύρια φωνή είναι της αφηγήτριας β) Ακούγεται η φωνή της του ιδιοκτήτη του καταστήματος γ) Υπάρχουν οι φωνές των ανώνυμων Γάλλων δ) Ακούγονται οι φωνές των Γάλλων φίλων της αφηγήτριας. Χρόνος: Υπάρχουν δύο επίπεδα χρόνου, το παρόν και το παρελθόν. Η αφήγηση ξεκινά από το τέλος της ιστορίας (το θάνατο της Νίνας), και με την τεχνική της αναδρομής (φλας μπακ) η αφήγηση μεταφέρεται έντεκα χρόνια πίσω, όταν η αφηγήτρια συνάντησε για πρώτη φορά τη Νίνα. Τόπος: Αρχικά η ιστορία εκτυλίσσεται στο Παρίσι και έπειτα σ ένα χωριό της Ελλάδας. Αφηγήτρια: ζει ε ξόριστη στο Παρίσι, η ψυχολογία της είναι άσχημη, νιώθει μοναξιά, είναι Χριστούγεννα και είναι μακριά από την οικογένειά της, έχει ανάγκη για επικοινωνία έτσι αγοράζει το μικρό ζώο. Μέχρι την απόκτηση του ζώου: περνά από διάφορες ψυχολογικές μεταπτώσεις, συναισθηματικές διακυμάνσεις. Νιώθει στενοχώρια επειδή δεν μπορεί να την αγοράσει, αγωνία και άγχος μήπως και την αγοράσει κάποιος άλλος, παροδική ανακούφιση όταν την βρίσκει πάλι στο κατάστημα, πάλι άγχος και αγωνία και στο τέλος χαρά όταν επιτέλους την αγοράζει. Τα συναισθήματα της(στην αρχή της αφήγησης): ενοχή για την απώλεια της σκυλίτσας, τύψεις και λύπη για το θάνατό της, θλίψη και απόγνωση, νομίζει ότι ευθύνεται η ίδια για το θάνατό της. Η σχέση της με τη σκυλίτσα: πολύ στενή, ήταν πάντα μαζί, γι αυτό ηαπώλειά τη ς είναι σημαντική. Όταν αναφέρεται η αφηγήτρια στη σκυλίτσα έχει έντονα νοσταλγική διάθεση, αναπολεί τις όμορφες στιγμές που περνούσαν μαζί και σχεδιάζει το πορτρέτο της σκυλίτσας (με έντονα αριστοκρατικό αέρα, δεν της άρεσε η εξοχή, όμορφη αλλά στριμμένη και δύσκολη, «στρίγγλα») Χαρακτηρισμός αφηγήτριας: ευαίσθητη (αγαπά τα ζώα, δένεται με τη σκυλίτσα), με έντονα φιλοζωικά αισθήματα( κάνει πολλές στοχαστικές παρεκβάσεις σχετικά με την αγάπη του ανθρώπου με τα ζώα (τόσο στην αρχή «Μην παραξενεύεσαι σ εγκαταλείψανε» αλλά και στο τέλος «Λένε οι ίσως λέω»), νιώθει ανιδιοτελή αγάπη για το ζώο. Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 19

20 Απόψεις για τη σχέση ανθρώπου ζώων: Τα ζώα εκφράζουν τα συναισθήματα τους με το βλέμμα, η αγάπη προς τα ζώα έχει μεγάλη αξία, γιατί είναι αγάπη που δεν περιμένει ανταπόκριση είναι ανιδιοτελής, μας γεμίζει εσωτερική πληρότητα, είναι αγνή ενώ η ελεημοσύνη προς τους φτωχούς έχει διάθεση επίδειξης (σύμφωνα με τη συγγραφέα). Φροντιστήρια Σαμαρά Επιμέλεια: Κούτρα Βασιλική Σελ 20