ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟΣ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟΣ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ"

Transcript

1 Κεφάλαιο 4 ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟΣ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ Στόχοι κεφαλαίου Αυτό το κεφάλαιο θα φανεί χρήσιμο στη(ν): 1. Διάκριση μεταξύ των τριών τύπων χόνδρου. 2. Διάκριση μεταξύ των διαφόρων κυτταρικών τύπων που φυσιολογικά ανευρίσκονται στο χόνδρο. 3. Ταυτοποίηση των συστατικών του περιχόνδριου. Χαρακτηριστικά του Χόνδρου Όπως άλλοι τύποι συνδετικού ιστού, ο χόνδρος συνίσταται από κύτταρα και εξωκυττάρια ουσία ινών και θεμέλιας ουσίας. Ωστόσο, διαφέρει από τους προηγούμενα μελετημένους τύπους συνδετικού ιστού σε αρκετά σημεία: Ο ώριμος χόνδρος στερείται αγγείων. Ο χόνδρος δε διαπερνάται από κανένα στοιχείο του νευρικού συστήματος. Τα κύτταρα του χόνδρου ονομάζονται χονδροκύτταρα, είναι διάσπαρτα εντός της θεμέλιας ουσίας και βρίσκονται παγιδευμένα εντός μικρών χώρων που μοιάζουν με αύλακες, τις κοιλότητες. Η θεμέλια ουσία του χόνδρου έχει ζελατινώδη υφή, που παρέχει στον ιστό ελαστική σταθερότητα ικανή να ανθίσταται σε μεγάλες πιέσεις και δυνάμεις απόσχισης Υποκατηγορίες Χόνδρου Ο χόνδρος υποδιαιρείται σε τρεις κατηγορίες: τον υαλοειδή, τον ελαστικό και τον ινώδη χόνδρο. Αυτοί οι διαφορετικοί τύποι χόνδρου διακρίνονται από την εμφάνιση και τα συστατικά της θεμέλιας ουσίας και των ινών, καθώς και από την παρουσία ή την απουσία ενός εξωτερικού ινώδους στρώματος συνδετικού ιστού που καλείται περιχόνδριο. Ο υαλοειδής χόνδρος είναι ο πιο κοινός χόνδρος από τους τρεις τύπους. Βρίσκεται σε πολλές περιοχές, συμπεριλαμβανομένων των αρθρικών επιφανειών των κινητών αρθρώσεων, των χονδρικών προτύπων των υπό ανάπτυξη μακρών οστών, των επιφυσιακών δίσκων και των υποστηρικτικών δομών του αναπνευστικού δέντρου. Ο ινώδης χόνδρος ανευρίσκεται τυπικά σε περιοχές, όπου ασκούνται δυνάμεις πίεσης. Εξαιτίας της διάταξης των ινών εντός της εξωκυττάριας ουσίας, ο ινώδης ιστός είναι ικανός να ανθίσταται καλύτερα στη συμπίεση και σε αποσχιστικές δυνάμεις σε σχέση με τους άλλους τύπους χόνδρου. Ο ινώδης χόνδρος βρίσκεται στην ηβική σύμφυση, στους ινώδεις δακτυλίους των μεσοσπονδύλιων δίσκων, στους αρθρικούς δίσκους των κροταφογναθικών και στερνοκλειδικών αρθρώσεων και στους μηνίσκους των αρθρώσεων των γονάτων. Εντοπίζεται, ακόμα, στις περιοχές μετάπτωσης μεταξύ χόνδρου και οστού, σχηματίζοντας τη σύνδεση μεταξύ τενόντων και οστών. Ο ελαστικός χόνδρος είναι ο λιγότερο κοινός από τους τρεις τύπους. Βρίσκεται στο πτερύγιο του ωτός, στον έξω ακουστικό πόρο και στην επιγλωττίδα.

2 56 Κεφάλαιο 4: Εξειδικευμένος συνδετικός ιστός Υαλοειδής χόνδρος (Τραχεία) Καθώς εξετάζονται αυτές οι μικροφωτογραφίες, είναι σημαντική η παρατήρηση πως ο υαλοειδής χόνδρος πρέπει να αναφέρεται ως ο επικρατέστερος χόνδρος σε σχέση με όλους τους άλλους. Αν είναι γνωστά τα ιστολογικά χαρακτηριστικά του υαλοειδούς χόνδρου, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη σύγκριση και την αντιπαραβολή όλων των άλλων δειγμάτων άγνωστου χόνδρου και έτσι επιτυγχάνεται η σωστή ταυτοποίηση του ιστού. Όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα, ο καλύτερος τρόπος για την έναρξη μιας εξέτασης ενός νέου παρασκευάσματος ή για την ταυτοποίηση ενός άγνωστου ιστού είναι η σάρωση (Εικόνα 4-1) και αργότερα η σταδιακή μετάβαση στη μεσαία μεγέθυνση (Εικόνα 4-2) και στη μεγαλύτερη (Εικόνα 4-3). Η τραχεία συνίσταται από δακτυλίους υαλοειδούς χόνδρου σχήματος C. Καθώς ξεκινά η εξέταση της Εικόνας 4-1, παρατηρείτε τον υαλοειδή χόνδρο που περιβάλλεται από λιπώδη ιστό και σκελετικούς μυς. Αξίζει να σημειωθεί πως ο υαλοειδής χόνδρος περιβάλλεται, επίσης, από πυκνό συνδετικό ιστό που ονομάζεται περιχόνδριο. Συνεχίζοντας την εξέταση, παρατηρείτε πως ο εσώτερος χόνδρος συνίσταται από κύτταρα, που λέγονται χονδροκύτταρα και τα οποία είναι παγιδευμένα μέσα σε κενά, τις κοιλότητες. Η διάκριση αυτών των κοιλοτήτων μέσα στο κολλαγόνο γίνεται εξαιτίας της συρρίκνωσης των χονδροκυττάρων κατά τη διαδικασία μονιμοποίησης ένα τεχνικό σφάλμα που είναι συνηθισμένο στα παρασκευάσματα υαλοειδούς χόνδρου. Αυτό το τεχνικό σφάλμα δημιουργεί ένα τεχνητό χώρο μεταξύ του χονδροκυττάρου και του τοιχώματος της κοιλότητας. Ο υαλοειδής χόνδρος που βάφεται με αιματοξυλίνη και ηωσίνη (Α&Ε) δείχνει μια ανομοιόμορφα βαμμένη ουσία ανάμεσα στα χονδροκύτταρα και στις κοιλότητες τους. (Εικόνα 4-2). Η ουσία μεταξύ των κοιλοτήτων είναι τυπικά ομοιογενής και ελαφρώς βασεόφιλη, αν και αυτό μπορεί να ποικίλλει από τον τρόπο προετοιμασίας. Η περιβάλλουσα περιοχή της κάθε κοιλότητας ή των ομάδων των κοιλοτήτων τυπικά βάφεται πιο έντονα και καλείται περιφερική θεμέλια ουσία. Η ελαφρώς βαμμένη περιοχή μεταξύ των κυτταρικών ομάδων ονομάζεται διάμεση θεμέλια ουσία. Εξαιτίας των ινών του υαλοειδούς χόνδρου, που είναι πάνω ή κάτω από την ανάλυση του απλού οπτικού μικροσκοπίου και, συνεπώς, δεν είναι ορατές με χρώση Α&Ε, προσδίδεται στη μεσοκυττάρια ουσία του υαλοειδούς χόνδρου «γυάλινη» όψη, γεγονός που αποτελεί το κύριο ιστολογικό χαρακτηριστικό του. Στη συνέχεια, είναι ανάγκη να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις Εικόνες 4-2 και 4-3 και να ξεκινήσει η εξέταση από την περιφέρεια του χόνδρου. Ο υαλοειδής χόνδρος περιβάλλεται από δομές συνδετικού ιστού, το περιχόνδριο, το οποίο είναι ουσιώδες για την ανάπτυξη και τη διατήρηση του υαλοειδούς χόνδρου. Το περιχόνδριο συνίσταται από δυο στιβάδες. Η εξωτερική καλείται ινώδες περιχόνδριο και αποτελείται από πυκνό, ακανόνιστο συνδετικό ιστό. Τα ατρακτοειδούς σχήματος κύτταρα, που εντοπίζονται μέσα σε αυτή τη στιβάδα του περιχονδρίου, είναι τα ινοκύτταρα. Η εσωτερική στιβάδα του περιχονδρίου ονομάζεται χονδρογενής στιβάδα. Τα κύτταρα που βρίσκονται σε αυτήν τη στιβάδα είναι πιο στρογγυλά και πιο μεγάλα από τα ινοκύτταρα της εξωτερικής, ινώδους στιβάδας. Αυτά τα κύτταρα ονομάζονται χονδροβλάστες και είναι υπεύθυνα για τη σύνθεση της θεμέλιας ουσίας του υαλοειδούς χόνδρου. Οι χονδροβλάστες εκκρίνουν μεγάλη ποσότητα κολλαγόνων ινών υαλουρονικού οξέος και χονδροϊτίνης. Εξαιτίας των διαθλαστικών δεικτών των αλάτων χονδροϊτίνης και του κολλαγόνου στην περιφέρεια της χόνδρινης ουσίας, τα οποία είναι αρκετά όμοια, οι κολλαγόνες ίνες είναι ελάχιστα ορατές. Εξετάζοντας τις Εικόνες 4-2 και 4-3 μπορεί κανείς να παρατηρήσει βαθύτερα μέσα στο χόνδρο. Καθώς οι χονδροβλάστες συνεχίζουν να εκκρίνουν κολλαγόνο, υαλουρονικό οξύ και άλατα χονδροϊτίνης, τα κύτταρα φυλακίζονται σε οριοθετημένες περιοχές που λέγονται κοιλότητες. Όταν μία χονδροβλάστη παγιδευτεί μέσα σε μια κοιλότητα, διαφοροποιείται, γίνεται σαν χονδροκύτταρο και είναι υπεύθυνη για τη διατήρηση της υαλοειδούς θεμέλιας ουσίας. Ο περιβάλλων την κοιλότητα υαλοειδής χόνδρος λέγεται κάψα. Στον ώριμο χόνδρο ένα χονδροκύτταρο θα συμπληρώσει πλήρως την κοιλότητα. Ωστόσο, αυτές οι μικροφωτογραφίες παρουσιάζουν ένα πολύ συνηθισμένο τεχνικό σφάλμα μονιμοποίησης, τη συρρίκνωση του χονδροκυττάρου που μοιάζει ότι δεν πληροί πια την κοιλότητα. Σημειώνεται πως μερικές κοιλότητες καταλαμβάνονται από δυο ή περισσότερα χονδροκύτταρα. Αυτή η δομή ονομάζεται συνάθροιση χονδροκυττάρων (ισογενείς ομάδες). Ο χόνδρος αναπτύσσεται με δυο αρκετά διαφορετικές διαδικασίες - αποθετική και διάμεση αύξηση. Οι συναθροίσεις αυτές των χονδροκυττάρων είναι αποτέλεσμα της διάμεσης ανάπτυξης. Προς την περιφέρεια του χόνδρου υπάρχει βαθμιαία μετάπτωση από το γνήσιο χόνδρο στο περιβάλλον περιχόνδριο. Αυτό δίνει την εντύπωση του δεύτερου είδους χόνδρινης ανάπτυξης, που είναι γνωστή ως αποθετική αύξηση. Στον πρώιμο χόνδρο η διάμεση αύξηση κυριαρχεί, στον ώριμο, αντίθετα, δεσπόζει η αποθετική.

3 Υαλοειδής χόνδρος 57 Περιχόνδριο Χονδροκύτταρα Περιχόνδριο Εικόνα 4-1 (50x): Υαλοειδής χόνδρος (τραχεία).

4 58 Κεφάλαιο 4: Εξειδικευμένος συνδετικός ιστός Χονδροβλάστες Ινώδες περιχόνδριο Περιχόνδριο Χονδρογενής στιβάδα Χονδροκύτταρο Εικόνα 4-2 (100x): Υαλοειδής χόνδρος (τραχεία).

5 Υαλοειδής χόνδρος 59 Χονδροκύτταρο µέσα σε κοιλότητα Κάψα Συνάθροιση χονδροκυττάρων Χονδρογενής στιβάδα Χονδροβλάστες Ινώδες περιχόνδριο Εικόνα 4-3 (200x): Υαλοειδής χόνδρος (τραχεία).

6 60 Κεφάλαιο 4: Εξειδικευμένος συνδετικός ιστός Ελαστικός χόνδρος Ελαστικός χόνδρος (Πτερύγιο Ωτός) (χρώση ελαστίνης) Κατά την εξέταση των Εικόνων 4-4 και 4-5, παρατηρούνται μερικές ομοιότητες μεταξύ του υαλοειδούς και του ελαστικού χόνδρου: Ο ελαστικός χόνδρος, όπως και ο υαλοειδής, περιβάλλεται από περιχόνδριο. Όπως στον υαλοειδή χόνδρο, το περιβάλλον περιχόνδριο του ελαστικού χόνδρου συνίσταται από μια εξωτερική ινώδη στιβάδα και μια εσωτερική χονδρογενή στιβάδα. Η ινώδης στιβάδα του περιχονδρίου του ελαστικού χόνδρου είναι πυκνός, κανονικός συνδετικός ιστός. Ο κυτταρικός τύπος που κυριαρχεί είναι τα ινοκύτταρα, όπως ακριβώς και στον υαλοειδή χόνδρο. Η χονδρογενής στιβάδα του περιχονδρίου στον ελαστικό χόνδρο καταλαμβάνεται από χονδροβλάστες με ιστολογικά χαρακτηριστικά πανομοιότυπα με εκείνα που παρατηρούνται στη χονδρογενή στιβάδα του υαλοειδούς χόνδρου. Η συνεχιζόμενη εξέταση του ελαστικού χόνδρου αποκαλύπτει πως τα χονδροκύτταρα είναι όμοια με αυτά του υαλοειδούς (βλέπε Εικόνες 4-1 έως 4-3) σε αρκετά σημεία: Τα χονδροκύτταρα του ελαστικού χόνδρου περιέχονται μέσα στην κοιλότητα. Όπως και στον υαλοειδή χόνδρο, μια κάψα περιβάλλει την περιφέρεια της κοιλότητας. Τα χονδροκύτταρα του ελαστικού χόνδρου μπορεί να βρεθούν μεμονωμένα ή σε συναθροίσεις χονδροκυττάρων των δυο ή τεσσάρων κυττάρων. Εκτενέστερη μελέτη των χονδροκυττάρων των κοιλοτήτων του ελαστικού χόνδρου δείχνει κάποιες σημαντικές διαφορές σε σχέση με αυτά που εντοπίζονται στον υαλοειδή χόνδρο (βλέπε Εικόνες 4-1 έως 4-3): Τα χονδροκύτταρα του ελαστικού χόνδρου είναι συνήθως επίπεδα. Τα χονδροκύτταρα του ελαστικού χόνδρου έχουν περισσότερο αιχμηρό σχήμα. Τελικά, η πιο πρόδηλη διαφορά μεταξύ του υαλοειδούς και του ελαστικού χόνδρου είναι η εμφάνιση της θεμέλιας ουσίας του ελαστικού χόνδρου. Στον ελαστικό χόνδρο η θεμέλια ουσία διαπερνάται από τις συχνές διακλαδώσεις των ελαστικών ινών. Αυτές σχηματίζουν ένα δίκτυο που συχνά είναι τόσο πυκνό που αποκρύπτουν τη θεμέλια ουσία. Αυτό το χαρακτηριστικό, αν συνδυαστεί με το σχήμα των χονδροκυττάρων του ελαστικού χόνδρου, καθιστά την ταυτοποίησή του αρκετά εύκολη.

7 Ελαστικός χόνδρος 61 Εικόνα 4-4 (50x): Ελαστικός χόνδρος (πτερύγιο ωτός) (χρώση ελαστίνης). Εικόνα 4-5 (200x): Ελαστικός χόνδρος (πτερύγιο ωτός) (χρώση ελαστίνης). Χονδροκύτταρο µέσα σε κοιλότητα Κάψα Ισογενείς οµάδες (Συνάθροιση χονδροκυττάρων) Περιχόνδριο Ινοκύτταρα Χονδροβλάστη

8 62 Κεφάλαιο 4: Εξειδικευμένος συνδετικός ιστός Ινώδης Χόνδρος Ινώδης χόνδρος (Ηβική Σύμφυση) Κατά τη σύγκριση του ινώδους χόνδρου στην Εικόνα 4-6 με τον υαλοειδή (βλέπε Εικόνες 4-1 έως 4-3) και τον ελαστικό (βλέπε Εικόνες 4-4 και 4-5), σημειώνονται κάποιες σημαντικές ομοιότητες και διαφορές. Όπως και στον υαλοειδή και στον ελαστικό χόνδρο, έτσι και στον ινώδη τα χονδροκύτταρα περιέχονται μέσα στις κοιλότητες. Ωστόσο, υπάρχουν πολλές αξιοσημείωτες διαφορές στις κοιλότητες του ινώδους χόνδρου: Πρώτον, παρόλο που υπάρχει κάψα, δεν είναι τόσο εμφανής στον ινώδη χόνδρο, όπως στον υαλοειδή και στον ελαστικό. Δεύτερον, οι κοιλότητες είναι ομοιόμορφα διατεταγμένες (συχνά διατάσσονται σε σειρές) στον ινώδη χόνδρο, σε σύγκριση με τις μάλλον τυχαίες διατάξεις που παρατηρούνται στον υαλοειδή και ελαστικό χόνδρο. Εκτεταμένη μελέτη αποκαλύπτει πως η διάμεση θεμέλια ουσία του ινώδους χόνδρου δεν είναι τόσο ομοιογενής, όσο στον υαλοειδή χόνδρο. Πράγματι, παρατηρούνται ίνες κολλαγόνου μέσα στη θεμέλια ουσία, οι οποίες είναι περισσότερο ή λιγότερο κανονικά διατεταγμένες. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι σημαντικά ιστολογικά σημεία του ινώδους χόνδρου. Ο ινώδης χόνδρος εντοπίζεται σε περιοχές που δέχονται μηχανικές πιέσεις. Η κανονική διάταξη των ινών εντός της θεμέλιας ουσίας αναμένεται να ακολουθεί τη συμπίεση και τις δυνάμεις απόσχισης, στις οποίες υποβάλλονται συγκεκριμένα τμήματα του ινώδους χόνδρου. Αν και ο ελαστικός χόνδρος (βλέπε Εικόνες 4-4 και 4-5) εμφανίζει ανομοιογενή θεμέλια ουσία, ο ινώδης διαφέρει από τον ελαστικό σε τουλάχιστον δυο σημεία: Πρώτον, οι ίνες που είναι ορατές μέσα στη θεμέλια ουσία του ινώδους χόνδρου είναι πιο ομοιόμορφα διατεταγμένες σε σύγκριση με εκείνες της θεμέλιας ουσίας του ελαστικού χόνδρου. Δεύτερον, οι ίνες του κολλαγόνου που κυριαρχούν στη θεμέλια ουσία του ινώδους χόνδρου είναι οξεόφιλες, σε αντίθεση με τις επικρατούσες ελαστικές ίνες της θεμέλιας ουσίας του ελαστικού χόνδρου, που αποκτούν σκούρο χρώμα. Τέλος, ο ινώδης χόνδρος συχνά χρησιμεύει ως μέσο σύνδεσης μεταξύ χόνδρου και οστού ή τένοντα και οστού. Σε πολλά παραδείγματα επισημαίνεται συχνά πως ο ινώδης χόνδρος στερείται περιφερικού περιχονδρίου. Ωστόσο, αυτό το ιστολογικό χαρακτηριστικό ποικίλλει από περιοχή σε περιοχή. Ο ινώδης χόνδρος σχετίζεται με πολλές αρθρώσεις, συμπεριλαμβανομένων της κνημομηριαίας άρθρωσης, των επιχείλιων χόνδρων και των δίσκων της ακρωμιοκλειδικής άρθρωσης, που μπορεί να φέρουν περιχόνδριο, όπως αποδεικνύεται από την περιορισμένη ικανότητα επιδιόρθωσης του χόνδρου σε αυτές τις αρθρώσεις. Συνήθη Λάθη στη Κατανόηση Υαλοειδής και Ινώδης χόνδρος Αν δε μελετηθούν με προσοχή οι ιστολογικές τομές του υαλοειδούς και του ινώδους χόνδρου, είναι εύκολη η παραγνώριση αυτών των δυο τύπων ιστών. Σύγχυση, επίσης, μπορεί να προκύψει, αν η τομή που εξετάζεται εξαιτίας του σχήματός της στερείται περιχονδρίου. Συνεπώς, είναι σημαντική η συγκράτηση αυτών των χαρακτηριστικών: Υαλοειδής χόνδρος (Ανασκόπηση των Εικόνων 4-1 έως 4-3 από την ενότητα του Υαλοειδούς Χόνδρου [Τραχεία]) 1. Ομοιογένεια ως προς την εμφάνιση της θεμέλιας ουσίας. 2. Παρουσία περιχονδρίου. 3. Τυχαία διάταξη των κοιλοτήτων. 4. Εύκολα παρατηρούμενη κάψα. 5. Συχνά παρατηρούμενες συναθροίσεις χονδροκυττάρων στον ιστό. Ινώδης Χόνδρος (Ανασκόπηση της Εικόνας 4-6 από την ενότητα του Ινώδους Χόνδρου [Ηβική Σύμφυση]) 1. Εύκολη διάκριση των ινών κολλαγόνου στη θεμέλια ουσία. 2. Έλλειψη περιχόνδριου. 3. Ευρεία διασπορά κοιλοτήτων και ομοιόμορφη διάταξη. 4. Σπάνια παρουσία κάψας.

9 Ινώδης χόνδρος 63 Χονδροκύτταρα µέσα σε κοιλότητα Εικόνα 4-6 (100x): Ινώδης χόνδρος (ηβική σύμφυση).

10 64 Κεφάλαιο 4: Εξειδικευμένος συνδετικός ιστός ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΡΟΗΣ

11 Κεφάλαιο 5 ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟΣ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ: ΟΣΤΙΤΗΣ ΙΣΤΟΣ Στόχοι κεφαλαίου Το κεφάλαιο αυτό θα φανεί χρήσιμο στη(ν): 1. Κατανόηση των διαφορών μεταξύ της ενδομεμβρανώδους και της ενδοχόνδριας οστεοποίησης. 2. Ταυτοποίηση των ποικίλων κυτταρικών τύπων και στην κατανόηση των διαφόρων διαδικασιών κατά τη διάρκεια της ενδομεμβρανώδους και της ενδοχόνδριας οστεοποίησης. 3. Ικανότητα ταυτοποίησης των οστέινων συστατικών (σύστημα του Havers) που ανευρίσκονται στα ώριμα οστά. 4. Ικανότητα ταυτοποίησης των συστατικών του περιοστέου. 5. Ικανότητα διάκρισης μεταξύ βασικών συμπαγών και απασβεστοποιημένων παρασκευασμάτων οστού και στην κατανόηση των διαφόρων πληροφοριών που παρουσιάζονται για το καθένα. 6. Ικανότητα διάκρισης μεταξύ του σπογγώδους και του συμπαγούς οστού. Ιστολογικές Ομοιότητες Μεταξύ Οστών και Χόνδρων Τα οστά και οι χόνδροι είναι διαφορετικοί τύποι συνδετικού ιστού. Ως εκ τούτου, κατά το πέρας αυτού του κεφαλαίου θα έχει σημειωθεί σημαντικός αριθμός ομοιοτήτων και διαφορών μεταξύ χόνδρου (ειδικά υαλοειδούς χόνδρου, βλέπε ενότητα υαλοειδούς χόνδρου στο Κεφάλαιο 4) και οστού. Κάποιες ομοιότητες είναι: Τόσο τα οστά, όσο και ο χόνδρος, αποτελούνται από κύτταρα σκηνωμένα μέσα σε θεμέλια ουσία οργανικών κι ανόργανων υλικών. Και ο χόνδρος και το οστό αποτελούνται από κύτταρα που είναι παγιδευμένα σε κοιλότητες. Οστά και χόνδρος, ειδικά ο υαλοειδής και ο ελαστικός, φέρουν περίβλημα συνδετικού ιστού αποτελούμενο από δυο στρώματα. Ιστολογικές Διαφορές Μεταξύ Οστών και Χόνδρων Παρατηρούνται αρκετές ιστολογικές διαφορές μεταξύ οστών και χόνδρων:: Τα οστά έχουν μεγαλύτερο ποσοστό κυττάρων έναντι της άμορφης θεμέλιας ουσίας. Το δίστιβο περίβλημα του συνδετικού ιστού των οστών λέγεται περιόστεο. Η θεμέλια ουσία των οστών αποτελείται κυρίως από κρυστάλλους υδροξυαπατίτη, εξ ου και η ανάγκη για αιμοφόρα αγγεία και διακυτταρική επικοινωνία για τη θρέψη και την απομάκρυνση άχρηστων ουσιών. Έτσι, ο ώριμος οστίτης ιστός φέρει πλούσια αγγείωση. Τα κύτταρα των οστών Τέσσερις διαφορετικοί κυτταρικοί τύποι ανευρίσκονται στον ώριμο οστίτη ιστό: τα οστεοπρογονικά κύτταρα, οι οστεοβλάστες, τα οστεοκύτταρα και οι οστεοκλάστες. Τα οστεοπρογονικά κύτταρα βρίσκονται στην εξωτερική και στην εσωτερική επιφάνεια των οστών. Περιφερικά της εξωτερικής επιφάνειας όλων των οστών είναι η μια στιβάδα συνδετικού ιστού, που λέγεται περιόστεο. Επιπλέον, εσωτερικά της κοιλότητας του μυελού των μακρών οστών υπάρχει μια άλλη σημαντικά λεπτότερη στιβάδα συνδετικού ιστού, το ενδόστεο. Το περιόστεο διαιρείται σε δυο στρώματα: ένα εξωτερικό ινώδες στρώμα και ένα εσωτερικό οστεογενές. Τα οστεοπρογονικά κύτταρα εντοπίζονται στην πιο εσωτερική στιβάδα του περιόστεου, όπου υπάρχουν τα αποκαλούμενα περιοστικά κύτταρα. Επιπλέον, στο ενδόστεο βρίσκονται τα ενδοστικά κύτταρα. Τα ενδοστικά κύτταρα απαντώνται, επίσης, στο συνδετικό ιστό στο όριο του κεντρικού (Αβέρσειου) με το διαπεραστικό (Volkmann) κανάλι του ώριμου οστού. Τα οστεοπρογονικά κύτταρα τυπικά διαφοροποιούνται σε οστεοβλάστες, αν και μπορούν να διαφοροποιηθούν και σε λιπώδη κύτταρα ή σε ινοβλάστες. Ιστολογικά, τα οστεοπρογονικά κύτταρα έχουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Λεπτό, εκλεπτυσμένο και επίπεδο σχήμα. Ελαφρώς βαμμένοι, επιμήκους ή ωοειδούς σχήματος πυρήνες. Ποικιλοτρόπως βαμμένο κυτταρόπλασμα, που κυμαίνεται από ελαφρώς οξεόφιλο, έως ελαφρώς βασεόφιλο. Ο δεύτερος κυτταρικός τύπος που εμφανίζεται στον ώριμο οστίτη ιστό είναι οι οστεοβλάστες. Η πρωταρχική λειτουργία των οστεοβλαστών έγκειται στη σύνθεση και στην έκκριση των ινών κολλαγόνου και της θεμέλιας ουσίας των

12 66 Κεφάλαιο 5: Εξειδικευμένος συνδετικός ιστός: Οστίτης ιστός οστών. Επιπρόσθετα, οι οστεοβλάστες συμμετέχουν στη διαδικασία οστεοποίησης με την έκκριση κυστιδίων θεμέλιας ουσίας, που περιέχουν αλκαλική φωσφατάση. Οι οστεοβλάστες εντοπίζονται αμέσως βαθύτερα του περιοστέου και του ενδοστέου στο ώριμο οστό. Αυτά τα κύτταρα έχουν τα παρακάτω ιστολογικά χαρακτηριστικά: Μεγάλα κύτταρα με στρογγυλό ή πολυγωνικό σχήμα. Ένα μοναδικό, κεντρικά τοποθετημένο πυρήνα τυπικά εντοπισμένο στο τμήμα του κυττάρου που είναι πιο απομακρυσμένο από το αναπτυσσόμενο οστό. Έντονα βασεόφιλη χρώση του κυτταροπλάσματος του πυρήνα και του πυρηνίσκου, που προκύπτει από την ενεργό πρωτεϊνοσύνθεση. Ο τρίτος κυτταρικός τύπος που ανευρίσκεται στο ώριμο οστό είναι τα οστεοκύτταρα. Ένα οστεοκύτταρο είναι ένα ώριμο κύτταρο παγιδευμένο μέσα σε μια κοιλότητα και είναι υπεύθυνο για τη διατήρηση της οστέινης θεμέλιας ουσίας. Τα οστεοκύτταρα έχουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Εντοπίζονται σε κοιλότητα μέσα στην οστέινη θεμέλια ουσία. Ο πυρήνας είναι ελαφρώς βασεόφιλος, ενώ το κυτταρόπλασμα δε βάφεται ή βάφεται ελαφρώς οξεόφιλο εξαιτίας της μειωμένης συνθετικής ενεργότητας του κυττάρου. Είναι ελαφρώς μικρότερου μεγέθους απ ό,τι μια οστεοβλάστη. Έχουν λεπτές, κυτταροπλασματικές αποφυάδες, που εκτείνονται μέσα στα σωληνάρια της οστέινης θεμέλιας ουσίας. Οι οστεοκλάστες είναι ο τέταρτος τύπος κυττάρων του ώριμου οστού. Αυτά είναι μεγάλα κύτταρα, υπεύθυνα για τη σύνθεση ενζύμων βασικών για την επαναπορρόφηση της οστέινης θεμέλιας ουσίας κατά την ανακατασκευή του οστού. Οι οστεοκλάστες βρίσκονται σε δυο περιοχές του ώριμου οστού: (1) σχετίζονται με το εσώτερο τμήμα του ενδόστεου και (2) βρίσκονται μέσα στο κοίλωμα, που ονομάζεται βοθρίο Howship. Οι οστεοκλάστες παρουσιάζουν τα παρακάτω ιστολογικά χαρακτηριστικά: Είναι μεγάλα, πολυπύρηνα κύτταρα. Το κυτταρόπλασμά τους συνήθως είναι οξεόφιλο, αν και μπορεί να ποικίλλει στην ένταση της χρώσης, ανάλογα με τη συνθετική ενεργότητα του κυττάρου. Τα ώριμα οστά μπορούν να διαιρεθούν σε δυο υποκατηγορίες: στα συμπαγή οστά (πεταλιώδη, πυκνά ή φλοιώδη οστά) και στα σπογγώδη οστά. Τα συμπαγή οστά είναι τυπικά περιορισμένα από το φλοιό ή το εξωτερικό στρώμα των ώριμων οστών, είναι αρκετά δυνατά και βαριά. Σε αντίθεση, τα σπογγώδη οστά γενικά επεκτείνονται μέσα στο εσωτερικό του οστού, συμπεριλαμβανομένων των διευρυμένων επιφυσιακών άκρων των μακρών οστών. Τα σπογγώδη οστά παρέχουν δύναμη με ελάχιστο βάρος. Η ιστολογία των οστών εξαρτάται από την ηλικία και το στάδιο ανάπτυξης του δείγματος. Τα αναπτυσσόμενα, τα ανώριμα και τα ώριμα οστά παρουσιάζουν αξιοσημείωτες ιστολογικές διαφορές. Για την εξήγηση της ιστολογίας του ώριμου οστού είναι βασική η κατανόηση της ανάπτυξης ή της οστεογένεσης του. Ανάπτυξη των Οστών Ενδομεμβρανώδης Οστεοποίηση Το οστό αναπτύσσεται με δυο μηχανισμούς: την ενδομεμβρανώδη και την ενδοχονδριακή οστεοποίηση. Η ενδομεμβρανώδης οστεοποίηση πραγματοποιείται κατά το σχηματισμό οστών, όπως η κλείδα, η γνάθος και τα πλατέα οστά του προσώπου και του κρανίου. Η ενδομεμβρανώδης οστεοποίηση λαμβάνει χώρα μέσα στο εμβρυϊκό αγγειακό μεσέγχυμα. Εν συντομία, τα μεσεγχυματικά κύτταρα που βρίσκονται κοντά στα νεόπλαστα αιμοφόρα αγγεία διαφοροποιούνται σε οστεοβλάστες και εγκαθιδρύουν κέντρα οστεοποίησης. Οι οστεοβλάστες θα εκκρίνουν αρχικά οργανικές ύλες και ακολούθως ανόργανες, σχηματίζοντας έτσι νησίδες. Οι οστεοβλάστες επεκτείνονται περαιτέρω, καθώς σχηματίζεται επιπλέον θεμέλια ουσία. Καθώς διαχωρίζονται, οι οστεοβλάστες αναπτύσσουν λεπτές, κυτταροπλασματικές αποφυάδες, που είναι ικανές για την ενδοκυττάρια επικοινωνία μέσω των χασματικών συνάψεων. Καθώς οι οστεοβλάστες εγκλωβίζονται μέσα στην κοιλότητα (βοθρίο), διαφοροποιούνται και ονομάζονται οστεοκύτταρα. Αρχικά το νεοσχηματισμένο κύτταρο είναι σπογγώδες. Περαιτέρω ανάπτυξη μπορεί να οδηγήσει στο σχηματισμό συμπαγούς οστού με τους αντίστοιχους οστεώνες (Αβέρσειο σύστημα). Μεμβρανώδης Ανάπτυξη Οστών (έμβρυο χοίρου) Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, κατά τη διάρκεια της ενδομεμβρανώδους οστεοποίησης το εμβρυϊκό μεσέγχυμα αναπτύσσει πλούσιο αγγειακό δίκτυο και τα εμβρυϊκά μεσεγχυματικά κύτταρα αναπτύσσουν επιμήκεις ταινίες, που χρησιμεύουν στα κύτταρα για τη διατήρηση της επικοινωνίας μεταξύ τους. Τα κενά μεταξύ των κυττάρων σύντομα καταλαμβάνονται από δεσμίδες ινών κολλαγόνου. Τα μεσεγχυματικά κύτταρα ακολούθως διαφοροποιούνται σε οστεοπρογονικά, που εν τέλει διαφοροποιούνται σε οστεοβλάστες, τα οποία είναι υπεύθυνα για την ενδομεμβρανώδη οστεοποίηση. Η Εικόνα 5-1 δείχνει λιγοστές εωσινόφιλες (οξύφιλες) οστικές δοκίδες, που αναπτύσσονται εντός του εμβρυϊκού μεσεγχύματος. Εκτενέστερη εξέταση μιας σειράς αυτών των νησίδων στην Εικόνα 5-2 και 5-3 θα διαφωτίσει τη διαδικασία που συμβαίνει κατά τη διάρκεια της ενδομεμβρανώδους οστεοποίησης. Οι Εικόνες 5-2 και 5-3 δείχνουν μικρές οστέινες νησίδες εντός του εμβρυϊκού μεσεγχυματικού ιστού. Η περιφέ-

13 Ενδομεμβρανώδης οστεοποίηση 67 Οστικές δοκίδες Μεσέγχυµα Εικόνα 5-1 (25x): Ενδομεμβρανώδης οστεοποίηση (έμβρυο χοίρου). Οστεοκλάστη Οστεοβλάστες Εικόνα 5-2 (50x): Ενδομεμβρανώδης οστεοποίηση (έμβρυο χοίρου). Οστεοκύτταρα µέσα σε βοθρία Οστεοβλάστες µέσα σε βοθρία Οστεοκλάστη Εικόνα 5-3 (100x): Ενδομεμβρανώδης οστεοποίηση (έμβρυο χοίρου). Οστεοβλάστες Οστεοειδές

14 68 Κεφάλαιο 5: Εξειδικευμένος συνδετικός ιστός: Οστίτης ιστός ρεια των νησίδων αυτών περιβάλλεται από βασεόφιλους οστεοβλάστες. Στο κέντρο των νησίδων σημειώνονται τα παγιδευμένα στις κοιλότητες οστεοκύτταρα. Από την εξέταση της Εικόνας 5-3 παρατηρείται μια στενή περιοχή στο αμέσως κατώτερο επίπεδο από τους οστεοβλάστες που βάφεται διαφορετικά σε σύγκριση με την υπόλοιπη θεμέλια ουσία του οστού. Το αναπτυσσόμενο οστό είναι η περιοχή που καλείται οστεοειδές. Το οστεοειδές είναι οργανική θεμέλια ουσία του αναπτυσσόμενου οστού που εξαπλώνεται από τους οστεοβλάστες, αλλά που ακόμα δεν έχει υποστεί οστεοποίηση. Οι οστεοκλάστες είναι γιγάντια, πολυπύρηνα κύτταρα που βρίσκονται σε κοιλώματα στην περιφέρεια της θεμέλιας ουσίας (γνωστά ως βοθρία του Howship). Οι οστεοβλάστες συχνά ταυτοποιούνται εσφαλμένα εξαιτίας κάποιων οστεοκυττάρων που μπορεί να στοιβάζονται το ένα πάνω στο άλλο, ομοιάζοντας έτσι με οστεοκλάστη. Αν και δεν είναι ασφαλές, παρατίθεται ένα τέχνασμα, για να εντοπίζεται μια οστεοκλάστη στις ιστολογικές τομές σας και να προλαμβάνεται η παραγνώριση αυτού του κυτταρικού τύπου: Σαρώστε το δείγμα με χαμηλή ή μεσαία μεγέθυνση και ψάξτε για ένα κύτταρο που είναι σημαντικά μεγαλύτερο από οποιοδήποτε άλλο στο οπτικό πεδίο. (Σημειώνεται το υποδεικνυόμενο κύτταρο στην Εικόνα 5-2). Στον εντοπισμό ενός τέτοιου κυττάρου, επιλέξτε μεγάλη μεγέθυνση και αποφασίστε πόσοι πυρήνες υπάρχουν στο κύτταρο. (Σημειώνεται τώρα το αντίστοιχο κύτταρο στην Εικόνα 5-3). Αν τα κύτταρα εμφανίζονται πολυπύρηνα, πρέπει να αποφασιστεί αν όντως είναι οστεοβλάστη. Ο ευκολότερος τρόπος για αυτό, είναι η αργή αλλαγή της εστίασης και το να παρατηρήσετε αν όλοι (ή οι περισσότεροι) πυρήνες εστιάζονται ταυτόχρονα. Αν ναι, τότε έχει εντοπιστεί μια οστεοκλάστη, αν όχι, μάλλον έχουν ανιχνευτεί κάποιες οστεοβλάστες στοιβαγμένες η μια πάνω στην άλλη, όπως ανιχνεύεται από τους πυρήνες, οι οποίοι βρίσκονται σε διαφορετικά επίπεδα εστίασης. Επειδή μερικές οστεοκλάστες φέρουν πυρήνες σε πολλαπλά επίπεδα της εστίασης, αυτή η μέθοδος ταυτοποίησης πολυπύρηνων κυττάρων δεν είναι ασφαλής. Ενδοχόνδρια οστεοποίηση Τα οστά των άκρων, καθώς και τα άλλα οστά που δέχονται βάρος, όπως η σπονδυλική στήλη, αναπτύσσονται με ενδοχόνδρια οστεοποίηση. Αυτός ο τύπος οστεοποίησης ξεκινά με το σχηματισμό ενός είδους χόνδρου, ο οποίος μετά αντικαθίσταται από οστό με τη διαδικασία που περιγράφεται παρακάτω. Το πρώτο βήμα είναι ο σχηματισμός ενός είδους υαλοειδούς χόνδρου στο μακρύ οστό. Η επακόλουθη οστεοποίηση θα συμβεί εντός αυτού. Η ενδοχόνδρια οστεοποίηση λαμβάνει χώρα αρχικά μέσα στη διάφυση του οστού στην περιοχή που λέγεται πρωτογενές κέντρο οστεοποίησης. Τα παρακάτω βήματα συμβαίνουν στο πρωτογενές κέντρο οστεοποίησης: Το περιχόνδριο πέριξ του χόνδρου διαφοροποιείται σε περιόστεο, καθώς τα οστεοπρογονικά κύτταρα σχηματίζουν το περιόστεο. Αυτά τα κύτταρα θα διαφοροποιηθούν σε οστεοβλάστες και οι οστεοβλάστες θα εκκρίνουν ένα οστέινο υποπεριοστικό περιλαίμιο γύρω από τη διάφυση του υαλοειδούς χόνδρου. Ακολούθως, μετά το σχηματισμό του οστέινου περιλαιμίου ιστολογικές αλλαγές παρατηρούνται στο εσωτερικό του χόνδρου. Τα χονδροκύτταρα πρόκειται να υπερτραφούν και η περιβάλλουσα θεμέλια ουσία θα ασβεστοποιηθεί. Αμέσως μετά, τα οστεοκύτταρα της ασβεστοποιημένης θεμέλιας ουσίας αποπίπτουν. Στο πρόσφατα αναπτυγμένο περιόστεο εμπλουτίζεται η αγγείωση και τα νεοσχηματισμένα τριχοειδή διεισδύουν στο χόνδρο του οστού. Τα οστεοπρογονικά κύτταρα από το περιόστεο μεταναστεύουν εσωτερικά στον αποτιτανωμένο χόνδρο, ακολουθώντας τα τριχοειδή από το περιόστεο. Αυτά τα κύτταρα πρόκειται να διαφοροποιηθούν σε οστεοβλάστες. Οι οστεοβλάστες θα εναποθέσουν οστίτη ιστό μέσα στο κέντρο του χόνδρου. Αρχικά, το πρόσφατα σχηματισμένο οστό εκκρίνει πάνω και γύρω από την ασβεστοποιημένη χόνδρινη θεμέλια ουσία μέσα στο κέντρο του χόνδρινου προτύπου. Συνεπώς, το πρώτο οστό που σχηματίζεται από αυτήν τη διαδικασία θα περιβάλει έναν πυρήνα χόνδρου. Εξαιτίας των διαφορετικών ιδιοτήτων χρώσης του χόνδρου και του οστού αυτές οι νησίδες θα έχουν διάστικτη ή κηλιδωτή εμφάνιση. Η διάστικτη αυτή εμφάνιση παρατηρείται μόνο στο κέντρο του χόνδρου του νεοσχηματισμένου οστού. Το οστό που εξαπλώνεται βαθύτερα στο περιόστεο είναι το συμπαγές οστό. Ακολούθως, ο αποτιτανωμένος χόνδρος στο κέντρο του χόνδρινου προτύπου θα απομακρυνθεί και τη θέση του θα πάρει το πρόσφατα συντιθέμενο οστό. Καθώς η οστεοποίηση προχωρά στη διάφυση του οστού, η διαδικασία αρχίζει να επαναλαμβάνεται στα διευρυμένα επιφυσιακά άκρα του οστού. Αυτά τα κέντρα οστεοποίησης, που δημιουργήθηκαν τελευταία στα επιφυσιακά άκρα, καλούνται δευτερογενή κέντρα οστεοποίησης. Κατά την εξέλιξη της οστεοποίησης στα δευτερογενή κέντρα ο υαλοειδής χόνδρος, που παραμένει μεταξύ διάφυσης και επίφυσης, ονομάζεται συζευκτικός χόνδρος, ο οποίος τελικά θα διαχωρίσει τα επιφυσιακά και τα διαφυσιακά τμήματα των αναπτυσσόμενων οστών και θα είναι υπεύθυνος για την αύξηση του μήκους του αναπτυσσόμενου οστού.

15 Ενδοχόνδρια οστεοποίηση 69 Επιφυσιακή περιοχή Εικόνα 5-4 (40x): Ενδοχόνδρια οστεοποίηση στο συζευκτικό χόνδρο (εμβρυϊκό μετατάρσιο οστό). Πρωτογενές κέντρο οστεοποίησης Ζώνη ασβεστοποίησης Εικόνα 5-5 (25x): Ενδοχόνδρια οστεοποίηση στο συζευκτικό χόνδρο (εμβρυϊκό μετατάρσιο οστό). Ζώνη ωρίµανσης Ζώνη πολλαπλασιασµού Ζώνη ηρεµίας Οστεοειδές Οστεοκύτταρα σε βοθρία Εικόνα 5-6 (50x): Οστέινες δοκίδες στη διάφυση του αναπτυσσόμενου οστού, ενδοχόνδρια ανάπτυξη (εμβρυϊκό μετατάρσιο οστό). Οστεοβλάστες

16 70 Κεφάλαιο 5: Εξειδικευμένος συνδετικός ιστός: Οστίτης ιστός Ενδοχόνδρια Οστεοποίηση στην Επιφυσιακή Περιοχή (Εμβρυϊκό Μετατάρσιο Οστό) Η Εικόνα 5-4 δείχνει το εμβρυϊκό μετατάρσιο οστό στη σύνδεση μεταξύ της επιφυσιακής και διαφυσιακής περιοχής. Σημειώνεται πως η επιφυσιακή περιοχή στα δεξιά συνίσταται από υαλοειδή χόνδρο. Το δευτερογενές κέντρο οστεοποίησης δεν έχει ακόμη αναπτυχθεί στο επιφυσιακό άκρο, αλλά επισημαίνεται η εισβολή του υαλοειδούς χόνδρου με μερικά αγγειακά στοιχεία. Το πρωτογενές κέντρο οστεοποίησης εντοπίζεται μέσα στη διάφυση του αναπτυσσόμενου οστού. Η Εικόνα 5-5 είναι μεγαλύτερη μεγέθυνση του ίδιου άκρου (επιφυσιακού) του εμβρυϊκού μετατάρσιου οστού. Ο σχηματισμός του οστού πραγματοποιείται στη σύνδεση μεταξύ των επιφυσιακών και διαφυσιακών περιοχών του οστέινου μοντέλου, που παρατηρείται στα αριστερά της μικροφωτογραφίας. Ο υαλοειδής χόνδρος στο επιφυσιακό άκρο του αναπτυσσόμενου μακρού οστού εμφανίζει μια χαρακτηριστική διάταξη, καθώς ο συζευκτικός χόνδρος αρχίζει να σχηματίζεται. Αρχικά στο άκρο του οστού και καθώς εξελίσσεται προς τη σύνδεση με τη διάφυση παρατηρούνται οι εξής ζώνες: Ζώνη Ηρεμίας (ζώνη του εναπομείναντος ή του αποθεματικού χόνδρου). Αυτή η ζώνη συνίσταται από τυπικό υαλοειδή χόνδρο. Ζώνη πολλαπλασιασμού. Τα κύτταρα σε αυτήν τη ζώνη υφίστανται κυτταρική διαίρεση και είναι διατεταγμένα σε στοίχους, των οποίων ο επιμήκης άξονας είναι παράλληλος με εκείνον του αναπτυσσόμενου οστού. Ζώνη Υπερτροφίας (ζώνη ωρίμανσης). Αυτή η ζώνη αποτελείται από διογκωμένα χονδροκύτταρα. Επιπρόσθετα, τα χονδροκύτταρα αυτής της ζώνης συσσωρεύουν γλυκογόνο, που θα διαλυθεί κατά τη διαδικασία της παρασκευής του δείγματος. Ζώνη Ασβεστοποίησης. Τα κύτταρα σε αυτήν τη στενή ζώνη έχουν αρχίσει να εκφυλίζονται και η περιβάλλουσα θεμέλια ουσία αρχίζει να ασβεστοποιείται. Η Εικόνα 5-6 δείχνει τις οστέινες νησίδες στη διάφυση του αναπτυσσόμενου οστού. Σημειώνονται οι οστεοβλάστες που εντοπίζονται στην περιφέρεια. Τα οστεοκύτταρα φαίνονται παγιδευμένα στις κοιλότητες των νησίδων. Ώριμο Οστό Το ώριμο οστό μπορεί να έχει τη μορφή συμπαγούς ή σπογγώδους οστού. Το σπογγώδες οστό συνίσταται από ισχνό σύμπλεγμα οστέινων νησίδων. Ο μυελός εντοπίζεται μέσα σε κενά ανάμεσα στις νησίδες. Όλοι οι τύποι ώριμων οστών οργανώνονται σε στοιβάδες, που ονομάζονται δοκίδες. Τα σπογγώδη οστά φέρουν παράλληλες δοκίδες, ενώ τα συμπαγή κυκλικές. Συμπαγή Οστά - Εγκάρσια τομή - βασικό οστό Η Εικόνα 5-7 είναι εγκάρσια τομή του συμπαγούς οστού, προερχόμενου από τη διάφυση ενός μακρού οστού. Εξαιτίας αυτού του είδους της προετοιμασίας, η ανόργανη θεμέλια ουσία διατηρήθηκε και τα οργανικά συστατικά (αιμοφόρα αγγεία, κύτταρα και ανόργανη ουσία) είναι απόντα. Τα συμπαγή οστά οργανώνονται σε πεταλιώδεις διατάξεις, που ονομάζονται οστεώνες (Αβέρσειο Σύστημα). Οι οστεώνες είναι κυλινδρικές δομές, που αποτελούνται από συγκεντρικά πετάλια οστεοκυττάρων μέσα σε κοιλότητες και ένα κεντρικό κανάλι (Αβέρσειο). Επίσης, ορατό σε αυτήν την εικόνα είναι το εγκάρσιο κανάλι (Volkmann s) που συνδέει δυο κεντρικά κανάλια. Η ανακατασκευή του οστού συνεχίζεται κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου. Οι αλλαγές στη φυσική κατάσταση του ατόμου προξενούν μεταβολές στην τάση στους τένοντες και στους συνδέσμους, που συμβάλλουν στην ανακατασκευή του οστού. Καθώς το οστό ανακυκλώνεται, νέο οστό εναποτίθεται και άλλες περιοχές παλαιού οστού επαναρροφούνται. Οι ενδιάμεσες δοκίδες είναι το αποτέλεσμα της διαδικασίας ανακατασκευής. Αυτά είναι θραύσματα των οστεώνων του παλαιού οστού που παραμένουν και μετά την επαναρρόφηση του παλαιού οστού και την εναπόθεση νέου κατά τη διάρκεια της ανακατασκευαστικής διαδικασίας. Η Εικόνα 5-8 είναι μια μικροφωτογραφία συμπαγούς οστού με καταδυτικό φακό εγκάρσιας διατομής. Αυτή η εικόνα δείχνει οστικές δοκίδες και τα αλληλοσυνδεδεμένα κανάλια τους.

Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας

Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας Οστίτης Ιστός Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας λ ί Οστά εξειδικευμένος στηρικτικός-συνδετικός ιστός χαρακτηριστικά: σκληρή σύσταση και ακαμψία, λόγω παρουσίας αλάτων ασβεστίου στην

Διαβάστε περισσότερα

Οστίτης Ιστός Dr. med. Λουκάς Κωνσταντίνου Ορθοπεδικός Χειρουργός Στήριξη Κίνηση Οστά εξειδικευµένος στηρικτικός-συνδετικός ιστός χαρακτηριστικά: σκληρήσύστασηκαι ακαµψία, λόγω παρουσίαςαλάτων ασβεστίουστην

Διαβάστε περισσότερα

Χόνδρος Οστίτης Ιστός. Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας

Χόνδρος Οστίτης Ιστός. Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας Χόνδρος Οστίτης Ιστός Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας Χόνδρος συνδετικός-στηρικτικός ιστός συμπαγής αλλά εύκαμπτος υποστήριξη μαλακών ιστών εξασφάλιση oλισθηρής επιφάνειας για

Διαβάστε περισσότερα

Χόνδρος Αρθρώσεις. Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας

Χόνδρος Αρθρώσεις. Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας Χόνδρος Αρθρώσεις Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας Χόνδρος συνδετικός-στηρικτικός ς ιστός συμπαγής αλλά εύκαμπτος Λειτουργίες Χόνδρου υποστήριξη μαλακών ιστών απορρόφηση κραδασμών

Διαβάστε περισσότερα

Χόνδρος Αρθρώσεις. Σοφία Χαβάκη Επικ. Καθηγήτρια Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας

Χόνδρος Αρθρώσεις. Σοφία Χαβάκη Επικ. Καθηγήτρια Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας Χόνδρος Αρθρώσεις Σοφία Χαβάκη Επικ. Καθηγήτρια Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας Χόνδρος συνδετικός-στηρικτικός ιστός συμπαγής αλλά εύκαμπτος Λειτουργίες Χόνδρου υποστήριξη μαλακών ιστών απορρόφηση κραδασμών

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ Μ. ΠΑΥΛΙ ΗΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ Μ. ΠΑΥΛΙ ΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ Μ. ΠΑΥΛΙ ΗΣ Hράκλειο, εκέμβριος 2011 ΤΥΠΟΙ ΙΣΤΩΝ 1. Eπιθηλιακός Πολυεδρικά κύτταρα που είναι πάρα πολύ στενά συνδεδεμένα και φέρουν ελάχιστη μεσοκυττάρια ουσία 2. Συνδετικός Κύτταρα

Διαβάστε περισσότερα

Ερειστικό Σύστημα. Γεωργιάδου Ελευθερία και Μηλιάδου Αθανασία.

Ερειστικό Σύστημα. Γεωργιάδου Ελευθερία και Μηλιάδου Αθανασία. Ερειστικό Σύστημα Μια εργασία στο μάθημα της Βιολογίας από της μαθήτριες Γεωργιάδου Ελευθερία και Μηλιάδου Αθανασία. Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Ζαρφτζιάν Μαριλένα Περιεχόμενα: Εισαγωγή Οστά Σύσταση του οστίτη

Διαβάστε περισσότερα

MYOΣKEΛETIKO ΣYΣTHMA. Oι σκελετικοί µύες συµµετέχουν µε την σύσπαση τους > στη κίνηση των οστών

MYOΣKEΛETIKO ΣYΣTHMA. Oι σκελετικοί µύες συµµετέχουν µε την σύσπαση τους > στη κίνηση των οστών MYOΣKEΛETIKO ΣYΣTHMA Παρέχει > µηχανική στήριξη στο σώµα & µετέχει στη λειτουργία της κίνησης > αποτελείται από σκελετικούς µύς τένοντες οστά αρθρώσεις & συνδέσµους Oι σκελετικοί µύες συµµετέχουν µε την

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1-7-8

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1-7-8 ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1-7-8 Α. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 1. Στον ανθρώπινο οργανισµό a) όλα τα κύτταρα έχουν το ίδιο σχήµα και την ίδια λειτουργία b) υπάρχουν κύτταρα µε το ίδιο σχήµα και την ίδια λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Θέμα: ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΜΟΝΙΜΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΑΙ ΙΣΤΩΝ Μέσος χρόνος πειράματος: 45 λεπτά Α. ΑΝΑΛΩΣΙΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΤΤΑΡΑ. Καρβουντζή Ηλιάνα (Βιολόγος) 1

ΚΥΤΤΑΡΑ. Καρβουντζή Ηλιάνα (Βιολόγος) 1 ΚΥΤΤΑΡΑ ΖΥΓΩΤΟ: Το πρώτο κύτταρο του οργανισμού από το οποίο με συνεχείς κυτταρικές διαιρέσεις προκύπτουν όλα. ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ: Διαδικασία με την οποία τα κύτταρα αποκτούν διαφορετικά μορφολογικά και λειτουργικά

Διαβάστε περισσότερα

Στηρικτικά Κύτταρα και Εξωκυττάρια Ουσία. Κοτσίνας Αθανάσιος Επικ. Καθηγητής Εργ. Ιστολογίας-Εμβρυολογίας Ιατρική Σχολή - ΕΚΠΑ

Στηρικτικά Κύτταρα και Εξωκυττάρια Ουσία. Κοτσίνας Αθανάσιος Επικ. Καθηγητής Εργ. Ιστολογίας-Εμβρυολογίας Ιατρική Σχολή - ΕΚΠΑ Στηρικτικά Κύτταρα και Εξωκυττάρια Ουσία Κοτσίνας Αθανάσιος Επικ. Καθηγητής Εργ. Ιστολογίας-Εμβρυολογίας Ιατρική Σχολή - ΕΚΠΑ Συνδετικός Ιστός - Ορισμός Παρέχει το: Υποστηρικτικό και Συνδετικό πλαίσιο

Διαβάστε περισσότερα

Πανεπιστημιο Θεσσαλιας Ιατρικη Σχολη

Πανεπιστημιο Θεσσαλιας Ιατρικη Σχολη Εισαγωγη στην Ορθοπαιδικη Κωνσταντινος Ν. ΜΑΛΙΖΟΣ Πανεπιστημιο Θεσσαλιας Ιατρικη Σχολη Εισαγωγη στην Ορθοπαιδικη Ορθοπαιδικη ή Ορθοπεδικη «παιδο-ορθωτικη» (Γ. Μπαμπινιωτης) Πανεπιστημιο Θεσσαλιας Ιατρικη

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΑ ΟΣΤΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΑ ΟΣΤΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΑ ΟΣΤΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ - 7 - Αναφορά στα οστά και γενικά στοιχεία 1.1 Οστεολογία Οστεολογία ονοµάζουµε τον ειδικό εκείνο κλάδο της ανατοµίας που ασχολείται αποκλειστικά µε την

Διαβάστε περισσότερα

Στηρικτικά Κύτταρα και Εξωκυττάρια Ουσία. Κοτσίνας Αθανάσιος Επικ. Καθηγητής Εργ. Ιστολογίας-Εμβρυολογίας Ιατρική Σχολή - ΕΚΠΑ

Στηρικτικά Κύτταρα και Εξωκυττάρια Ουσία. Κοτσίνας Αθανάσιος Επικ. Καθηγητής Εργ. Ιστολογίας-Εμβρυολογίας Ιατρική Σχολή - ΕΚΠΑ Στηρικτικά Κύτταρα και Εξωκυττάρια Ουσία Κοτσίνας Αθανάσιος Επικ. Καθηγητής Εργ. Ιστολογίας-Εμβρυολογίας Ιατρική Σχολή - ΕΚΠΑ Συνδετικός Ιστός - Ορισμός Παρέχει το: Υποστηρικτικό και Συνδετικό πλαίσιο

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΘΕΜΑ 1ο 1. Κυτταρική διαφοροποίηση ονομάζουμε: α. Την δομική κυρίως εξειδίκευση των συστημάτων β. Την δομική και λειτουργική εξειδίκευση των κυττάρων γ. Την λειτουργική εξειδίκευση

Διαβάστε περισσότερα

Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Μέρος Ι: Ερειστικό, μυϊκό και συνδεσμικό σύστημα. Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια

Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Μέρος Ι: Ερειστικό, μυϊκό και συνδεσμικό σύστημα. Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Μέρος Ι: Ερειστικό, μυϊκό και συνδεσμικό σύστημα Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια Τα συστήματα του ανθρώπινου σώματος Αναπνευστικό σύστημα (αποτελείται

Διαβάστε περισσότερα

ΣTHPIKTIKA KYTTAPA - EΞΩKYTTAPIA ΘEMEΛIA OYΣIA

ΣTHPIKTIKA KYTTAPA - EΞΩKYTTAPIA ΘEMEΛIA OYΣIA ΣTHPIKTIKA KYTTAPA - EΞΩKYTTAPIA ΘEMEΛIA OYΣIA µηχανική στήριξη Στηρικτικά κυτ. > παράγουν συστατικά εξωκυτ. θεµέλιας ουσίας για & οργάνωση τους χαρακτηριστικά τους > προέρχονται από το µεσέγχυµα παράγουν

Διαβάστε περισσότερα

1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ

1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΚΥΤΤΑΡΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΙ Ο ανθρώπινος οργανισμός συνίσταται α- πό τρισεκατομμύρια κύτταρα. Τα κύτταρα αυτά εμφανίζουν σημαντική ποικιλομορφία, που αφορά το μέγεθος,

Διαβάστε περισσότερα

Πυρήνες οστέωσης παιδικου σκελετου. Χρόνοι εμφάνισης.

Πυρήνες οστέωσης παιδικου σκελετου. Χρόνοι εμφάνισης. Πυρήνες οστέωσης παιδικου σκελετου. Χρόνοι εμφάνισης. Κωτούλα Αγορίτσα, Ιατρος ακτινολόγος, Επιμελήτρια Β Ακτινολογικό Εργαστήριο Νοσοκομείου Α.Ν.Θ. ΘΕΑΓΕΝΕΙΟ, Θεσ/νίκης Τα οστά σχηματίζονται με δύο τρόπους:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 8 ΟΙ ΙΣΤΟΙ ΤΩΝ ΖΩΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 8 ΟΙ ΙΣΤΟΙ ΤΩΝ ΖΩΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ 75 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 8 ΟΙ ΙΣΤΟΙ ΤΩΝ ΖΩΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ 76 ΟΙ ΙΣΤΟΙ Όλα τα ευκαρυωτικά κύτταρα εμφανίζουν την ίδια βασική αρχιτεκτονική: εξωτερικά βρίσκεται η πλασματική μεμβράνη, η οποία περιβάλλει το

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ Ι ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΕΜΒΥΟΛΟΓΙΑΣ. Παύλος Μακρίδης, επίκουρος καθηγητής

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ Ι ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΕΜΒΥΟΛΟΓΙΑΣ. Παύλος Μακρίδης, επίκουρος καθηγητής ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ Ι ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΕΜΒΥΟΛΟΓΙΑΣ Παύλος Μακρίδης, επίκουρος καθηγητής Ιστός : ομάδα παρόμοιων κυττάρων που μαζί με την εξωκυτταρική μήτρα εκτελούν μια συγκεκριμένη λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΟΣΤΕΟΚΑΘΟΔΗΓΗΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΣΤΕΟΕΠΑΓΩΓΙΚΩΝ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΣΕΓΧΥΜΑΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ (ΟΣΤΕΟΠΡΟΓΟΝΙΚΩΝ)

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΟΣΤΕΟΚΑΘΟΔΗΓΗΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΣΤΕΟΕΠΑΓΩΓΙΚΩΝ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΣΕΓΧΥΜΑΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ (ΟΣΤΕΟΠΡΟΓΟΝΙΚΩΝ) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΣΤΟΜΑΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΔΟΝΤΟΦΑΤΝΙΑΚΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΧΕΙΡ. ΕΜΦΥΤΕΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟΜΑΤΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ:

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ. Ένα ταξίδι στις βασικές έννοιες βιολογίας...

ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ. Ένα ταξίδι στις βασικές έννοιες βιολογίας... ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Ένα ταξίδι στις βασικές έννοιες βιολογίας... Κύτταρο Η βασική δομική και λειτουργική μονάδα που εκδηλώνει το φαινόμενο της ζωής. Πρώτος ο Βρετανός Robert Hooke το 1665 παρατηρώντας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ιδιωτικό Γενικό Λύκειο Όνομα: Ημερομηνία:././2014 ΤΑΞΗ : A Λυκείου ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Από το κύτταρο στον οργανισμό ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 15/9/2014. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 15/9/2014. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων Κύτταρα και ιστοί: Πλήθος κυττάρων ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Ο ανθρώπινος οργανισμός αποτελείται από τρισεκατομμύρια κύτταρα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων

Διαβάστε περισσότερα

7. ΕΡΕΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Αποτελεί αποθήκη αλάτων, κυρίως ασβεστίου και φωσφόρου. Στηρίζει το σώμα και καθορίζει τη μορφή του.

7. ΕΡΕΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Αποτελεί αποθήκη αλάτων, κυρίως ασβεστίου και φωσφόρου. Στηρίζει το σώμα και καθορίζει τη μορφή του. 7. ΕΡΕΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το ερειστικό σύστημα περιλαμβάνει τα οστά, τα οποία συνδεόμενα στις αρθρώσεις σχηματίζουν το σκελετό (εικ. 7.1). Η λέξη σκελετός μας φέρνει συνήθως στο νου μία δομή σκληρή και ξερή.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ Μ. ΠΑΥΛΙ ΗΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ Μ. ΠΑΥΛΙ ΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ Μ. ΠΑΥΛΙ ΗΣ Hράκλειο, εκέμβριος 2011 ΤΥΠΟΙ ΙΣΤΩΝ 1. Eπιθηλιακός Πολυεδρικά κύτταρα που είναι πάρα πολύ στενά συνδεδεμένα και φέρουν ελάχιστη μεσοκυττάρια ουσία 2. Συνδετικός Κύτταρα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 7 ΟΙ ΙΣΤΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΩΝ ΣΠΕΡΜΑΤΟΦΥΤΩΝ Η ΡΙΖΑ ΚΑΙ ΤΟ ΦΥΛΛΟ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 7 ΟΙ ΙΣΤΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΩΝ ΣΠΕΡΜΑΤΟΦΥΤΩΝ Η ΡΙΖΑ ΚΑΙ ΤΟ ΦΥΛΛΟ 66 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 7 ΟΙ ΙΣΤΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΩΝ ΣΠΕΡΜΑΤΟΦΥΤΩΝ Η ΡΙΖΑ ΚΑΙ ΤΟ ΦΥΛΛΟ 67 Η Ρίζα Αν και είναι συνηθισμένο να αναφερόμαστε στη ρίζα ενός φυτού, η έκφραση «ριζικό σύστημα» αποδίδει καλύτερα

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΙ. Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια. Μπενέκα Νατάσσα Αναπλ. Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ

ΙΣΤΟΙ. Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια. Μπενέκα Νατάσσα Αναπλ. Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ ΙΣΤΟΙ Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια Μπενέκα Νατάσσα Αναπλ. Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Ιστοί Οι ιστοί είναι σύνολο κυττάρων με την ίδια κατασκευή, μορφολογία και λειτουργία. Κάθε ιστός

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΒΟΗΘΗΜΑ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΣΤΑ ΠΛΑΚΙΔΙΑ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ ΕΜΒΡΥΟΛΟΓΙΑ Ι. Από το my-smd.gr

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΒΟΗΘΗΜΑ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΣΤΑ ΠΛΑΚΙΔΙΑ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ ΕΜΒΡΥΟΛΟΓΙΑ Ι. Από το my-smd.gr + ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΒΟΗΘΗΜΑ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΣΤΑ ΠΛΑΚΙΔΙΑ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ ΕΜΒΡΥΟΛΟΓΙΑ Ι Από το my-smd.gr + ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΒΟΗΘΗΜΑ Δημιουργός: Νίκος Θεοδωράκης Αυτό το βοήθημα αποτελεί την 1 η έκδοση του Ηλεκτρονικού Βοηθήματος

Διαβάστε περισσότερα

4.1 ΕΡΕΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. 4.1.1 Εισαγωγή. 4.1.2 Μορφολογία των οστών.

4.1 ΕΡΕΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. 4.1.1 Εισαγωγή. 4.1.2 Μορφολογία των οστών. 4. ΣΤΗΡΙΞΗ 4.1 ΕΡΕΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 4.1.1 Εισαγωγή Το ερειστικό σύστημα αποτελείται από τα οστά, που συνδέονται μεταξύ τους με διάφορα είδη κινητών αρθρώσεων, που επιτρέπουν την εκτέλεση ποικίλων κινήσεων

Διαβάστε περισσότερα

Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Σπονδυλική Στήλη

Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Σπονδυλική Στήλη Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Σπονδυλική Στήλη Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια Μπενέκα Νατάσσα Αναπλ. Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ . Σπονδυλική στήλη-περιγραφή οστών θωρακικού κλωβού και

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΘΕΩΡΙΑΣ 2 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΘΕΩΡΙΑΣ Από τι αποτελείται ο ανθρώπινος οργανισμός; Ο ανθρώπινος οργανισμός αποτελείται από περίπου 10 τρισεκατομμύρια κύτταρα, που οργανώνονται σε ιστούς, οι ιστοί σε όργανα και τα όργανα

Διαβάστε περισσότερα

IΣTOΛOΓIA. Tα δείγµατα του βιολογικού υλικού λαµβάνονται µε > βελόνες ενδοσκοπικούς σωλήνες εύκαµπτους καθετήρες

IΣTOΛOΓIA. Tα δείγµατα του βιολογικού υλικού λαµβάνονται µε > βελόνες ενδοσκοπικούς σωλήνες εύκαµπτους καθετήρες IΣTOΛOΓIA H ιστολογία κλάδος της ιατρικής που µελετά > υφή βιολογικού υλικού και τους τρόπους που τα επιµέρους συστατικά στοιχεία σχετίζονται µεταξύ τους δοµικά & λειτουργικά Tα δείγµατα του βιολογικού

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ «ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ» Α. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ «ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ» Α. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ «ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ» Α. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ 1. Το παρακάτω παράδειγμα είναι ένα παράδειγμα κυτταρικής διαφοροποίησης που αφορά στην παραγωγή των ερυθροκυττάρων

Διαβάστε περισσότερα

Είναι η σύνδεση δύο ή περισσότερων οστών με τη συμμετοχή ενός μαλακότερου ιστού

Είναι η σύνδεση δύο ή περισσότερων οστών με τη συμμετοχή ενός μαλακότερου ιστού Αρθρώσεις Είναι η σύνδεση δύο ή περισσότερων οστών με τη συμμετοχή ενός μαλακότερου ιστού Ανάλογα με το είδος αυτού του ιστού και τον τρόπο συμμετοχής του, καθορίζεται η κινητικότητα των οστών που συνδέονται.

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής. Φυσική του Σκελετού

Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής. Φυσική του Σκελετού Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής Φυσική του Σκελετού Τα οστά πραγματοποιούν τουλάχιστον έξι λειτουργίες στο ανθρώπινο σώμα: 1. Υποστήριξη 2. Κίνηση 3. Προστασία διαφόρων οργάνων 4. Αποθήκευση χημικών ουσιών

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΙ Ως προς τη µορφή και τη λειτουργία τους. Κυτταρική διαφοροποίηση.

ΙΣΤΟΙ Ως προς τη µορφή και τη λειτουργία τους. Κυτταρική διαφοροποίηση. ΙΣΤΟΙ 1. Τα κύτταρα που αποτελούν τον οργανισµό µας, διακρίνονται σε διάφορους τύπους, παρά το γεγονός ότι όλα, τελικώς, προέρχονται από το ζυγωτό, δηλαδή το πρώτο κύτταρο µε το οποίο ξεκίνησε η ζωή µας.

Διαβάστε περισσότερα

Ανθρώπινος Σκελετός. ñ Ανθεκτικότητα στην αποικοδόµηση. ñ Ιδανική πηγή πληροφοριών: προϊστορικά, ιστορικά, σύγχρονα

Ανθρώπινος Σκελετός. ñ Ανθεκτικότητα στην αποικοδόµηση. ñ Ιδανική πηγή πληροφοριών: προϊστορικά, ιστορικά, σύγχρονα Ανθρώπινος Σκελετός ñ Ανθεκτικότητα στην αποικοδόµηση ñ Ιδανική πηγή πληροφοριών: προϊστορικά, ιστορικά, σύγχρονα ñ Σκελετική ανατοµία: γονίδια + περιβάλλον ñ Ποικιλοµορφία: οντογένεση, φύλο, πληθυσµός,

Διαβάστε περισσότερα

ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΟΣΤΑ ΚΑΙ ΣΚΕΛΕΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Τα οστά είναι μια στερεά μορφή συνδετικού ιστού, σχηματίζουν το μεγαλύτερο μέρος

Διαβάστε περισσότερα

Μετωπιαίο, Σφηνοειδές, Ηθμοειδές, Δακρυϊκό, Άνω γνάθος, Ζυγωματικό, Υπερώιο

Μετωπιαίο, Σφηνοειδές, Ηθμοειδές, Δακρυϊκό, Άνω γνάθος, Ζυγωματικό, Υπερώιο Μετωπιαίο, Σφηνοειδές, Ηθμοειδές, Δακρυϊκό, Άνω γνάθος, Ζυγωματικό, Υπερώιο Οφρύς Βλέφαρα Βλεφαρίδες Βλεφαρικοί και Σμηγματογόνοι αδένες των βλεφάρων Ανελκτήρας μυς του άνω βλεφάρου Σφιγκτήρας μυς των

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ Ι - μέρος 1ο. Ανατομική ιστολογία

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ Ι - μέρος 1ο. Ανατομική ιστολογία ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ Ι - μέρος 1ο Ανατομική ιστολογία Το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από τέσσερις βασικούς τύπους ιστού: τον επιθηλιακό, το στηρικτικό (οστά, χόνδροι, σύνδεσμοι, αίμα) το μυϊκό και το νευρικό Κάθε

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΡΟΣ. Τρία μυϊκά διαμερίσματα ΚΑΤΩ ΑΚΡΟ ΜΥΕΣ. Πρόσθιο διαμέρισμα Οπίσθιο διαμέρισμα Έσω διαμέρισμα

ΜΗΡΟΣ. Τρία μυϊκά διαμερίσματα ΚΑΤΩ ΑΚΡΟ ΜΥΕΣ. Πρόσθιο διαμέρισμα Οπίσθιο διαμέρισμα Έσω διαμέρισμα ΚΑΤΩ ΑΚΡΟ ΜΥΕΣ ΜΗΡΟΣ Τρία μυϊκά διαμερίσματα Πρόσθιο διαμέρισμα Οπίσθιο διαμέρισμα Έσω διαμέρισμα ΜΥΕΣ ΠΡΟΣΘΙΟΥΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ Μείζων ψοΐτης και Λαγόνιος (λαγονοψοΐτης) Τείνων την πλατιά περιτονία μυς Ραπτικός

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΑ ΟΣΤΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΑ ΟΣΤΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΑ ΟΣΤΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ - 7 - Αναφορά στα οστά και γενικά στοιχεία 1.1 Οστεολογία Οστεολογία ονοµάζουµε τον ειδικό εκείνο κλάδο της ανατοµίας που ασχολείται αποκλειστικά µε την

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ Διακρίνονται σε: - Πρωτογενή και - Δευτερογενή Πρωτογενή είναι τα όργανα στα οποία γίνεται η ωρίμανση των κυττάρων του ανοσοποιητικού: - Θύμος

Διαβάστε περισσότερα

Μιχαήλ Νικ. Πατσίκας

Μιχαήλ Νικ. Πατσίκας Ακτινολογική εκτίμηση της πώρωσης των καταγμάτων Μιχαήλ Νικ. Πατσίκας Πτυχιούχος Κτηνιατρικής Α.Π.Θ. Πτυχιούχος Ιατρικής Α.Π.Θ Αναπληρωτής Καθηγητής Ακτινολογίας Κτηνιατρική Σχολή Α.Π.Θ. Διπλωματούχος

Διαβάστε περισσότερα

Ειδικά Αισθητήρια Όργανα

Ειδικά Αισθητήρια Όργανα Ειδικά Αισθητήρια Όργανα Οφθαλμός Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας ΟΦΘΑΛΜΟΣ ΧΙΤΩΝΕΣ ΟΦΘΑΛΜΙΚΟΥ ΒΟΛΒΟΥ 1. Σκληρός: εξωτερικός ινοκολλαγονώδης χιτώνας 2. Ραγοειδήςήμέσοςήαγγειώδης:

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Κεφάλαιο 5 «Στήριξη και Κίνηση»

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Κεφάλαιο 5 «Στήριξη και Κίνηση» ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Κεφάλαιο 5 «Στήριξη και Κίνηση» Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στις λέξεις κίνηση και μετακίνηση; Μετακινούνται όλοι οι οργανισμοί; Άσκηση σελ. 98 ΣΒ Α. Η Κίνηση στους μονοκύτταρους οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Από το κύτταρο στον οργανισμό

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Από το κύτταρο στον οργανισμό ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Από το κύτταρο στον οργανισμό 1o ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ - ΓΗ_Α_ΒΙΟ_0_11207, 2o ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ - ΓΗ_Α_ΒΙΟ_0_11208 ΘΕΜΑ Δ Το ανθρώπινο σώμα, όπως και το σώμα κάθε πολυκύτταρου οργανισμού αποτελείται από πολλά

Διαβάστε περισσότερα

Εξωκυττάριο στρώμα (ΕΣ)

Εξωκυττάριο στρώμα (ΕΣ) Εξωκυττάριο στρώμα (ΕΣ) 1 Παραδείγματα εξωκυτταρικού στρώματος. Στιβάδες επιθηλιακών κυττάρων στηρίζονται σε μια λεπτή στιβάδα εξωκυτταρικού στρώματος που ονομάζεται βασικός υμένας. Κάτω από τον βασικό

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 4ο ΜΕΡΟΣ Α ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ

ΜΑΘΗΜΑ 4ο ΜΕΡΟΣ Α ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑ 4ο ΜΕΡΟΣ Α ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΚΝΣ) ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ Είναι το πιο ουραίο τμήμα του Κ.Ν.Σ. Εκτείνεται από τη βάση του κρανίου μέχρι τον 1 ο οσφυϊκό

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΗ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΗ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟ + ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ = Α & Ω ΣΤΗΝ! ΑΠΛΕΣ ΑΚΤΙΝΟΓΡΑΦΙΕΣ (Βασική απεικονιστική μέθοδος) ΠΡΟΣΘΙΟΠΙΣΘΙΑ ΠΛΑΓΙΑ ΛΟΞΗ ΕΙΔΙΚΗ ΑΠΛΕΣ ΑΚΤΙΝΟΓΡΑΦΙΕΣ (Βασική

Διαβάστε περισσότερα

ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΤΙΚΑ ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ ΣΠΟΝ ΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ

ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΤΙΚΑ ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ ΣΠΟΝ ΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΤΙΚΑ ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ ΣΠΟΝ ΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ ΣΠΟΥ ΑΣΤΡΙΕΣ: ΠΑΝΤΕΡΗ ΜΑΡΙΑ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ 8. ΥΠΟΔΟΜΗ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ. Δομή Ξύλου - Θεωρία. Στέργιος Αδαμόπουλος

ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ 8. ΥΠΟΔΟΜΗ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ. Δομή Ξύλου - Θεωρία. Στέργιος Αδαμόπουλος ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ 8. ΥΠΟΔΟΜΗ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ Υποδομή του ξύλου Δομή της ξυλώδους ύλης: κυτταρικά τοιχώματα, μεσοκυττάρια στρώση, τυλώσεις Αόρατη με κοινό μικροσκόπιο Μελέτη με πολωτικό μικροσκόπιο, ακτίνες Χ, ηλεκτρονικό

Διαβάστε περισσότερα

Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική

Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική Μύες Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική κινητικότητα, την σπλαχνική κινητικότητα και τη κυκλοφορία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Θέμα: ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΜΟΝΙΜΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΟΣ ΑΙΜΑΤΟΣ (άσκηση 4 του εργαστηριακού οδηγού) Μέσος χρόνος πειράματος:

Διαβάστε περισσότερα

Μυικός ιστός Συσταλτά κύτταρα. Κυκλοφορικό Σύστημα. Αθανάσιος Κοτσίνας, Επικ. Καθηγητής. Εργαστήριο Ιστολογίας Εβρυολογίας, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ

Μυικός ιστός Συσταλτά κύτταρα. Κυκλοφορικό Σύστημα. Αθανάσιος Κοτσίνας, Επικ. Καθηγητής. Εργαστήριο Ιστολογίας Εβρυολογίας, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ Μυικός ιστός Συσταλτά κύτταρα Κυκλοφορικό Σύστημα Αθανάσιος Κοτσίνας, Επικ. Καθηγητής Εργαστήριο Ιστολογίας Εβρυολογίας, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΣΥΣΤΑΛΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ 1. Μυϊκά 2. Μυοεπιθηλιακά 3. Περικύτταρα

Διαβάστε περισσότερα

5.4 Το μυοσκελετικό σύστημα του ανθρώπου ΜΙΚΡΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

5.4 Το μυοσκελετικό σύστημα του ανθρώπου ΜΙΚΡΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ 3. Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη φράση που συμπληρώνει σωστά την πρόταση: Α. Η μέλισσα είναι έντομο που: α. έχει σπονδυλική στήλη β. μπορεί να κολυμπάει γ. πετάει με τη βοήθεια μεμβρανωδών

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Ζώων Ι. ίνος Γκιώκας. Πανεπιστήμιο Πατρών Σμήμα Βιολογίας. Πάτρα 2015

Βιολογία Ζώων Ι. ίνος Γκιώκας. Πανεπιστήμιο Πατρών Σμήμα Βιολογίας. Πάτρα 2015 Βιολογία Ζώων Ι ίνος Γκιώκας Πανεπιστήμιο Πατρών Σμήμα Βιολογίας Πάτρα 2015 Πατρών 2015 1 Αρχιτεκτονικό Πρότυπο των Ζώων Πατρών 2015 2 Ιεραρχική Οργάνωση της Πολυπλοκότητας των Ζώων Από απλούς οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

5. Στήριξη και κίνηση

5. Στήριξη και κίνηση 5. Στήριξη και κίνηση 5.4 Το µυοσκελετικό σ ύ σ τ η µ α του ανθρώπου κεφαλή ΤΟ ΕΡΕΙΣΤΙΚΟ ΣYΣΤΗΜΑ (ΣΚΕΛΕΤΟΣ) ΤΟY ΑΝΘΡΩΠΟY άνω άκρα Ο σκελετός των άκρων κάτω άκρα Ο σκελετός του κορµού θώρακας σ π ο ν δ

Διαβάστε περισσότερα

Στέφανος Πατεράκης (Φυσικ/τής)

Στέφανος Πατεράκης (Φυσικ/τής) ΜΥΣ Οι μύες είναι όργανα του ανθρωπίνου σώματος. Σχηματίζονται από μυϊκό ιστό. Μαζί με τους τένοντες συμβάλουν στην κίνηση των οστών. Είδη των μυών Ο μυς της καρδιάς, Οι λείοι, και Οι γραμμωτοί. Ο μυς

Διαβάστε περισσότερα

4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. περιλαμβάνονται ο σπλήνας και ο θύμος αδένας (εικ.4.1). Το λεμφικό σύστημα είναι πολύ σημαντικό γιατί:

4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. περιλαμβάνονται ο σπλήνας και ο θύμος αδένας (εικ.4.1). Το λεμφικό σύστημα είναι πολύ σημαντικό γιατί: ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το λεμφικό σύστημα αποτελείται από τα λεμφαγγεία, τη λέμφο και τους λεμφαδένες. Οι λεμφαδένες είναι δομές που αποτελούνται από εξειδικευμένη μορφή συνδετικού ιστού, το λεμφικό

Διαβάστε περισσότερα

ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ 9. ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ. Δομή Ξύλου - Θεωρία. Στέργιος Αδαμόπουλος

ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ 9. ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ. Δομή Ξύλου - Θεωρία. Στέργιος Αδαμόπουλος ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ 9. ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ Μεριστωματικοί ιστοί: ειδικευμένα κύτταρα, πολλαπλασιάζονται, αύξηση δέντρων (ύψος, διάμετρος) Αρχέφυτρα: πρωτογενείς μεριστωματικοί ιστοί στις κορυφές των

Διαβάστε περισσότερα

Πληροφορίες για το μικροσκόπιο Προσοφθάλμιος φακός

Πληροφορίες για το μικροσκόπιο Προσοφθάλμιος φακός Πληροφορίες για το μικροσκόπιο Προσοφθάλμιος φακός Μεγέθυνση: τράπεζα Αντικειμενικοί φακοί Μεγέθυνση κοχλίες λάμπα φωτισμού Κόκκινος φακός: Κίτρινος φακός: Μπλε φακός: Οδηγίες χρήσης μικροσκοπίου 1.Κατεβάζουμε

Διαβάστε περισσότερα

Από το κύτταρο στον οργανισμό. Κεφάλαιο 1ο

Από το κύτταρο στον οργανισμό. Κεφάλαιο 1ο Από το κύτταρο στον οργανισμό Κεφάλαιο 1ο Ι. Ανάμεσα στους μεικτούς αδένες του ανθρώπινου οργανισμού περιλαμβάνεται και το πάγκρεας. α) Ποια είναι τα προϊόντα που παράγει το πάγκρεας (παγκρεατικό υγρό,

Διαβάστε περισσότερα

Γεώργιος Τρανταλής. Επιμελητής Καρδιολογίας Κ. Υ. Καπανδριτίου Α Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική

Γεώργιος Τρανταλής. Επιμελητής Καρδιολογίας Κ. Υ. Καπανδριτίου Α Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική Γεώργιος Τρανταλής Επιμελητής Καρδιολογίας Κ. Υ. Καπανδριτίου Α Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική Ανατομία Φυσιοπαθολογία Μελλοντικές προεκτάσεις Ανατομία Φυσιοπαθολογία Μελλοντικές προεκτάσεις Η αορτική

Διαβάστε περισσότερα

Δ. Αρέθα Βασική Ανατομική. Δέρμα, Μύες, Οστά, Αρθρώσεις, Αγγεία, Νεύρα, Λεμφαδένες

Δ. Αρέθα Βασική Ανατομική. Δέρμα, Μύες, Οστά, Αρθρώσεις, Αγγεία, Νεύρα, Λεμφαδένες Δ. Αρέθα Βασική Ανατομική Δέρμα, Μύες, Οστά, Αρθρώσεις, Αγγεία, Νεύρα, Λεμφαδένες Δέρµα 2 Επιδερµίδα Εξωτερικό στρώµα του δέρµατος. Το πάχος της είναι περίπου 0.2mm κατά µέσο όρο και ποικίλει ανάλογα µε

Διαβάστε περισσότερα

Ανάπτυξη. Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας Εµβρυολογίας ΕΚΠΑ

Ανάπτυξη. Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας Εµβρυολογίας ΕΚΠΑ Ανάπτυξη µυοσκελετικού συστήµατος Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας Εµβρυολογίας ΕΚΠΑ Μεσόδερµα Κατά τη σύγκλειση του νευρικού σωλήνα πολλαπλασιασµός και αναδιοργάνωση µεσοδέρµατος Παραξονικό

Διαβάστε περισσότερα

Εμβρυολογία, ανατομεία, ιστολογία νεφρού

Εμβρυολογία, ανατομεία, ιστολογία νεφρού Εμβρυολογία, ανατομεία, ιστολογία νεφρού Τα νεφρά αναπτύσσονται από αμφοτερόπλευρες μάζες ενδιαμέσου μεσοδέρματος νεφρογενείς πτυχές 3-4 εβδομάδα πρόνεφρος μεσόνεφρος μετάνεφρος δημιουργία νεφρών μετάνεφρος

Διαβάστε περισσότερα

Κυκλοφορικό Σύστηµα. Σοφία Χαβάκη. Λέκτορας

Κυκλοφορικό Σύστηµα. Σοφία Χαβάκη. Λέκτορας Κυκλοφορικό Σύστηµα Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας Εβρυολογίας, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ Κυκλοφορικό Σύστηµα Αιµοφόροκυκλοφορικό σύστηµα Λεµφoφόροκυκλοφορικό σύστηµα Αιµοφόρο Κυκλοφορικό Σύστηµα

Διαβάστε περισσότερα

ΡΑΧΗ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΡΑΧΗ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΡΑΧΗ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΡΑΧΗ Αποτελεί τον μυοσκελετικό άξονα στήριξης του κορμού με κύριο οστικό στοιχείο τους σπονδύλους και την παράλληλη συμβολή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΡΙΝΙΚΗ ΚΟΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΚΟΙΛΟΤΗΤΑ ΦΑΡΥΓΓΑΣ ΛΑΡΥΓΓΑΣ ΤΡΑΧΕΙΑ ΒΡΟΓΧΟΙ ΠΝΕΥΜΟΝΕΣ ΠΛΕΥΡΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Θυρεοειδής χόνδρος Κρικοθυρεοειδής σύνδεσμος ΤΡΑΧΕΙΑ Κρικοειδής χόνδρος

Διαβάστε περισσότερα

Εμβρυολογία του Αναπνευστικού Συστήματος

Εμβρυολογία του Αναπνευστικού Συστήματος Εμβρυολογία του Αναπνευστικού Συστήματος Ανάπτυξη πνευμόνων Εμβρυική περίοδος (4-5 εβδομάδες) Ψευδοαδενική περίοδος (5-16 εβδομάδες) Περίοδος σχηματισμού του βρογχικού δέντρου Σωληνώδης περίοδος (16-26

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΠΑΡΑΘΥΡΕΟΕΙΔΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΚΑΙ Η ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ

ΟΙ ΠΑΡΑΘΥΡΕΟΕΙΔΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΚΑΙ Η ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ ΟΙ ΠΑΡΑΘΥΡΕΟΕΙΔΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΚΑΙ Η ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ε. ΚΟΥΤΣΟΝΙΚΟΛΑΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ(ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΠΑΙΔΩΝ) ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Α.Π.Θ ΟΙ ΠΑΡΑΘΥΡΕΟΕΙΔΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΑΝΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΛΟΓΙΚΑ

Διαβάστε περισσότερα

Λεκανίδης Στέφανος Ποταμίτης-Κόμης Ελευθέριος ΕΜΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ & ΒΙΟΪΑΤΡΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ - ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ ΧΟΝΔΡΟΥ

Λεκανίδης Στέφανος Ποταμίτης-Κόμης Ελευθέριος ΕΜΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ & ΒΙΟΪΑΤΡΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ - ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ ΧΟΝΔΡΟΥ Λεκανίδης Στέφανος Ποταμίτης-Κόμης Ελευθέριος ΕΜΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ & ΒΙΟΪΑΤΡΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ - ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ ΧΟΝΔΡΟΥ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ (ΟΡΙΣΜΟΣ) Η ιστολογία είναι η επιστημονική μελέτη των ιστών του σώματος και του τρόπου

Διαβάστε περισσότερα

Α Μέρος (από 2) Οστά του Κορμού (Σπονδυλική Στήλης, Θώρακα, Κρανίου)

Α Μέρος (από 2) Οστά του Κορμού (Σπονδυλική Στήλης, Θώρακα, Κρανίου) Α Μέρος (από 2) Οστά του Κορμού (Σπονδυλική Στήλης, Θώρακα, Κρανίου) 01/35 Το Ερειστικό Σύστημα αποτελείται από: 1. Τα Οστά 2. Τις Αρθρώσεις 3. Τους Συνδέσμους 02/35 ΟΣΤΑ ΤΟΥ ΣΚΕΛΕΤΟΥ Σύνολο: 285 οστά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ - ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΚΥΤΤΑΡΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ - ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΚΥΤΤΑΡΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ - ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ Η ανατομία του ανθρώπου περιγράφει την κατασκευή του ανθρωπίνου σώματος και των διαφόρων μερών του και είναι κλάδος της επιστήμης της Ανατομίας

Διαβάστε περισσότερα

ΓENIKA ΣTOIXEIA. Η φυσιολογία του ανθρώπου μελετά τα χαρακτηριστικά και τους λειτουργικούς μηχανισμούς που κάνουν το ανθρώπινο σώμα ζωντανό οργανισμό.

ΓENIKA ΣTOIXEIA. Η φυσιολογία του ανθρώπου μελετά τα χαρακτηριστικά και τους λειτουργικούς μηχανισμούς που κάνουν το ανθρώπινο σώμα ζωντανό οργανισμό. 1 ΓENIKA ΣTOIXEIA Η φυσιολογία του ανθρώπου μελετά τα χαρακτηριστικά και τους λειτουργικούς μηχανισμούς που κάνουν το ανθρώπινο σώμα ζωντανό οργανισμό. ΤΑ ΚΥΤΤΑΡΑ Η βασική ζώσα μονάδα του σώματος είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΑ ΦΥΤΑ

ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΑ ΦΥΤΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΑ ΦΥΤΑ Στόχοι - Να αναγνωρίζετε τα όργανα µε τα οποία τα φυτά µεταφέρουν το νερό από τις ρίζες στα υπόλοιπα µέρη του φυτού.. - Να διαπιστώσετε την άνοδο του νερού και των διαλυµένων ουσιών

Διαβάστε περισσότερα

Ζωολογία Ι. Εργαστηριακή Άσκηση : ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ. Ενότητα 6η: Αρχιτεκτονικό πρότυπο ζώου. Συγγραφείς: Μ. Θεσσαλού - Λεγάκη, Μ.

Ζωολογία Ι. Εργαστηριακή Άσκηση : ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ. Ενότητα 6η: Αρχιτεκτονικό πρότυπο ζώου. Συγγραφείς: Μ. Θεσσαλού - Λεγάκη, Μ. Ζωολογία Ι Εργαστηριακή Άσκηση : ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ Ενότητα 6η: Αρχιτεκτονικό πρότυπο ζώου Συγγραφείς: Μ. Θεσσαλού - Λεγάκη, Μ.Βεϊνή - Χαρίτου Διδάσκων: Σκ. Ντέντος Τμήμα ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ, Τομέας Ζωολογίας Θαλάσσιας

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΖΩΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ...

ΟΙ ΖΩΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ... ΟΙ ΖΩΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ... ...ΑΠΟΤΕΛΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΙΣΤΟΥΣ ΟΜΑΔΑ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΠΟΥ ΕΚΤΕΛΟΥΝ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ιστοί όργανα συστήματα οργάνων αδένας Νευρικός Επιθηλιακός επιδερμίδα ΙΣΤΟΙ καρδιά αίμα

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ A ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ A ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΑ A ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΚ ΟΣΗΣ ΟΜΑΔΑ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ Δρ. ΚΑΣΤΟΡΙΝΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, Βιολόγος, Εκπαιδευτικός Δ/θμιας Εκπαίδευσης. ΚΩΣΤΑΚΗ-ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ, Βιολόγος, MSc Ωκεανογραφίας, Αγωγής

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1. ΓΕΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΣΚΕΛΕΤΟΥ

Κεφάλαιο 1. ΓΕΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΣΚΕΛΕΤΟΥ Κεφάλαιο 1. ΓΕΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΣΚΕΛΕΤΟΥ Σύνοψη Στα πρώτα δύο κεφάλαια γίνεται αναλυτική παρουσίαση του ανθρώπινου σκελετού. Δίνονται στοιχεία για τη δομή, την ιστολογία, τη σημασία των οστών,

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΟΡΘΟΠΕΔΙΚΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΤΟ ΕΤΟΣ 2003 ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΟΡΘΟΠΕΔΙΚΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΤΟ ΕΤΟΣ 2003 ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΙΔΡΥΜΑ : Α.Τ.Ε.Ι ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ : ΣΕΥΠ ΤΜΗΜΑ : ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΟΡΘΟΠΕΔΙΚΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΤΟ ΕΤΟΣ 2003 ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΕΣ : ΛΙΑΠΑΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΜΗΤΣΙΑΛΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ Ι - μέρος 1ο. Ανατομική ιστολογία. Δρ. Μιχάλης Ζωγραφάκης Σφακιανάκης Λέκτορας Νοσηλευτικής ΤΕΙ Κρήτης

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ Ι - μέρος 1ο. Ανατομική ιστολογία. Δρ. Μιχάλης Ζωγραφάκης Σφακιανάκης Λέκτορας Νοσηλευτικής ΤΕΙ Κρήτης ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ Ι - μέρος 1ο Ανατομική ιστολογία Δρ. Μιχάλης Ζωγραφάκης Σφακιανάκης Λέκτορας Νοσηλευτικής ΤΕΙ Κρήτης ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ Ι - μέρος 1ο Ανατομική ιστολογία Το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από τέσσερις βασικούς

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΡΟΣ Α: (10 Μονάδες). Αποτελείται από τέσσερις (4) ερωτήσεις. Κάθε ορθή απάντηση βαθμολογείται με 2.5 μονάδες. Να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις.

ΜΕΡΟΣ Α: (10 Μονάδες). Αποτελείται από τέσσερις (4) ερωτήσεις. Κάθε ορθή απάντηση βαθμολογείται με 2.5 μονάδες. Να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις. ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017-2018 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΑΞΗ: Γ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 04 / 06 / 2018 ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ Βαθμός:.. Ολογράφως:.. Υπογραφή:.. ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:.....

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑΣ ΤΩΝ. ΤΟΥ ΠΙΘΑΝΟΥ ΡΟΛΟΥ ΤΩΝ ΑΥΞΗΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ (BMPs) ΣΕ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΖΩΑ, ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΕΡΑΤΟΓΟΝΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ.

ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑΣ ΤΩΝ. ΤΟΥ ΠΙΘΑΝΟΥ ΡΟΛΟΥ ΤΩΝ ΑΥΞΗΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ (BMPs) ΣΕ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΖΩΑ, ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΕΡΑΤΟΓΟΝΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΕΜΒΡΥΟΛΟΓΙΑΣ-ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΜΑΝΘΟΣ ΠΑΝΕΠ. ΕΤΟΣ 2008-2009

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΤΟΜΙΑ του ΩΤΟΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΟ ΑΚΟΗΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΟ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ

ΑΝΑΤΟΜΙΑ του ΩΤΟΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΟ ΑΚΟΗΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΟ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΑΝΑΤΟΜΙΑ του ΩΤΟΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΟ ΑΚΟΗΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΟ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ Έξω Ους, Μέσω Ους, Έσω Ους Έξω Ους, Μέσω Ους: μετάδοση ηχητικών κυμάτων Έσω Ους: Όργανο Ακοής και Ισορροπίας ΕΞΩ ΟΥΣ α) Πτερύγιο β) Έξω ακουστικός

Διαβάστε περισσότερα

ΡΑΧΗ. 3. Μύες (ανάλογα µε την εµβρυολογική προέλευση και την νεύρωσή τους διαχωρίζονται σε: α. Εξωγενείς (ετερόχθονες) β. Ενδογενείς (αυτόχθονες)

ΡΑΧΗ. 3. Μύες (ανάλογα µε την εµβρυολογική προέλευση και την νεύρωσή τους διαχωρίζονται σε: α. Εξωγενείς (ετερόχθονες) β. Ενδογενείς (αυτόχθονες) ΡΑΧΗ Ι. Γενικά Α. Η ράχη αποτελείται από την οπίσθια επιφάνεια του σώµατος 1. Αποτελεί µυοσκελετικό άξονα στήριξης του κορµού 2. Οστικά στοιχεία α. Σπόνδυλοι β. Κεντρικά τµήµατα των πλευρών γ. Άνω επιφάνειες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 1 ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το ανθρώπινο σώμα προμηθεύεται οξυγόνο και αποβάλει διοξείδιο του άνθρακα με την αναπνοή. Η αναπνοή έχει δύο φάσεις: την εισπνοή κατά την οποία ο αέρας εισέρχεται στους πνεύμονες

Διαβάστε περισσότερα

ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ 4. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ ΙΣΤΟΙ ΞΥΛΟΥ. Δομή Ξύλου - Θεωρία. Στέργιος Αδαμόπουλος

ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ 4. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ ΙΣΤΟΙ ΞΥΛΟΥ. Δομή Ξύλου - Θεωρία. Στέργιος Αδαμόπουλος ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ 4. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ ΙΣΤΟΙ ΞΥΛΟΥ Το ξύλο στο μικροσκόπιο Κύτταρα: μικρές δομικές μονάδες ξύλου Κύτταρα φελλού (Hooke, 1665) 1 cm 3 ξύλου κωνοφόρα: 600-800 χιλιάδες πλατύφυλλα:

Διαβάστε περισσότερα

5 ΛΥΚΕΙΟ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ 2013-2014 ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ. H άρθρωση του ώμου

5 ΛΥΚΕΙΟ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ 2013-2014 ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ. H άρθρωση του ώμου 5 ΛΥΚΕΙΟ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ 2013-2014 ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ H άρθρωση του ώμου Μαθητής Μ. Γεώργιος Ανατομία ώμου Τα κύρια οστά του ώμου είναι το βραχιόνιο και η ωμοπλάτη.η αρθρική κοιλότητα προστατεύεται

Διαβάστε περισσότερα

Από το βιβλίο του Δρ. Πέτρου Α. Πουλμέντη

Από το βιβλίο του Δρ. Πέτρου Α. Πουλμέντη Από το βιβλίο του Δρ. Πέτρου Α. Πουλμέντη Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη βιολογική μηχανική Κεφάλαιο 2 Εκβιομηχανική των οστών Οι διαφάνειες που ακολουθούν Η ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Για να περιγράψουμε τα

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 7ο ΜΕΡΟΣ Α Η ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΩΝ

ΜΑΘΗΜΑ 7ο ΜΕΡΟΣ Α Η ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΩΝ ΜΑΘΗΜΑ 7ο ΜΕΡΟΣ Α Η ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΩΝ Η ΛΕΥΚΗ ΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΩΝ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ Η λευκή ουσία συντίθεται από εμύελες νευρικές ίνες διαφόρων διαμέτρων και νευρογλοία Οι νευρικές ίνες κατατάσσονται

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΝΕΥΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ

Κεφάλαιο 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΝΕΥΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ Κεφάλαιο 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΝΕΥΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ 1.1. Εισαγωγή Ο ζωντανός οργανισµός έχει την ικανότητα να αντιδρά σε µεταβολές που συµβαίνουν στο περιβάλλον και στο εσωτερικό του. Οι µεταβολές αυτές ονοµάζονται

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΟΣΤΙΚΩΝ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΩΝ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ΤΗΣ ΟΣΤΕΟΜΕΤΑΦΟΡΑΣ. Ορθοπαιδική Κλινική Πανεπιστημίου Πατρών

Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΟΣΤΙΚΩΝ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΩΝ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ΤΗΣ ΟΣΤΕΟΜΕΤΑΦΟΡΑΣ. Ορθοπαιδική Κλινική Πανεπιστημίου Πατρών Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΟΣΤΙΚΩΝ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΩΝ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ΤΗΣ ΟΣΤΕΟΜΕΤΑΦΟΡΑΣ Ορθοπαιδική Κλινική Πανεπιστημίου Πατρών 1951 Gavril Abramovich Ilizarov Μέθοδος Ilizarov «συνδυασμός φλοιοτομής και σταδιακής, ελεγχόμενης

Διαβάστε περισσότερα

Εξωκυττάριο στρώμα (ΕΣ)

Εξωκυττάριο στρώμα (ΕΣ) Εξωκυττάριο στρώμα (ΕΣ) 1 Παραδείγματα εξωκυτταρικού στρώματος. Στιβάδες επιθηλιακών κυττάρων στηρίζονται σε μια λεπτή στιβάδα εξωκυτταρικού στρώματος που ονομάζεται βασικός υμένας. Κάτω από τον βασικό

Διαβάστε περισσότερα

B Μέρος (από 2) Οστά των Ακρων

B Μέρος (από 2) Οστά των Ακρων B Μέρος (από 2) Οστά των Ακρων 01/25 ΑΝΩ ΑΚΡΑ 02/25 ΑΝΩ ΑΚΡΑ Οστά της Ζώνης του Ώμου 1. Ωμοπλάτη (scapula) _Τριγωνικό οστό _Συνδέεται με την κλείδα με το ακρώμιο. 2. Κλείδα (clavicle) _Με το ένα άκρο της

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΑ ΦΥΤΑ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΚΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ 204008

ΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΑ ΦΥΤΑ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΚΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ 204008 ΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΑ ΦΥΤΑ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΚΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ 204008 Υπόβαθρο Τα φυτά προσαρμόζονται πρώτιστα στη ζωή στο έδαφος, αν και πολλά ζουν στο νερό κατά τη διάρκεια μέρους του κύκλου ζωής τους. Αυτό το σύνολο

Διαβάστε περισσότερα