ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΘΕΜΑΤΑ. Συζητήσεις Στρογγυλής Τραπέζης

Transcript

1 ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΘΕΜΑΤΑ Συζητήσεις Στρογγυλής Τραπέζης Η Συγχώνευση των Ελληνικών Τραπεζών Μάρτιος 2002 Δελτίίο Αρ.. 1

2 Η Συγχώνευση των Ελληνικών Τραπεζών Η Συζήτηση Στρογγυλής Τραπέζης πραγματοποιήθηκε τη Παρασκευή 7 Δεκεμβρίου 2001, στις μ.μ. στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Στη συζήτηση συμμετείχαν ως ομιλητές οι κκ. Ιωάννης Δρυλλεράκης, Δικηγόρος, εκ μέρους του Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών Ιωάννης Κατσουλάκος, Καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της Επιτροπής Ανταγωνισμού Γεώργιος Μπήτρος, Καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών Βασίλης Ράπανος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών και Πρόεδος του Συνδέσμου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων Νίκος Χαριτάκης, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της Επιτροπής Ανταγωνισμού Τη συζήτηση παρακολούθησε επίσης ο Πρώην Διοικητής Τραπέζης Ελλάδος, κύριος Δημήτρης Χαλικιάς. Τη συζήτηση προλόγισε ο Διευθυντής του ΕΜΟΠ καθηγητής Τ. Κολλιντζας, και συντόνισε ο Αν. Διευθυντής καθηγητής Κυπριανός Προδρομίδης. Οι θέσεις των συμμετεχόντων στη συζήτηση είναι καθαρά προσωπικές, υπό την επαγγελματική τους ιδιότητα. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι απηχούν κατ αναγκαστικά τις απόψεις των οργανισμών τους ή των επιτροπών που συμμετέχουν.! Παρουσίαση του θέματος Βρισκόμαστε στην αρχή του νέου αιώνα και της νέας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Στο διεθνή χώρο γίνονται προσπάθειες για την συνένωση μεγάλων οργανισμών με στόχο την εξασφάλιση μεγαλύτερου μεριδίου της αγοράς. Στη χώρα μας και στη περίοδο που διανύουμε, πραγματοποιήθηκε η εξαγορά της Ιονικής από την Alpha, της ΕΤΒΑ από την Πειραιώς και τελευταία, επιδιώκεται η συγχώνευση των δυο μεγαλυτέρων τραπεζών της χώρας της Εθνικής με την Alpha. Πρόκειται για μια νέα υπέρ-τράπεζα για τα ελληνικά δεδομένα, η οποία, αν τελικά πραγματοποιηθεί, υπολογίζεται ότι θαδιαχειρίζεται πάνω από το 60% των διαθέσιμων όλων των εμπορικών τραπεζών της χώρας, πάνω από το 50% των καταθέσεων και πάνω από το 40% των χορηγήσεων. Με αυτά τα δεδομένα, η θέση της θα είναι η θέση της ηγέτιδας τράπεζας στο χώρο και αυτή θα ορίζει τους κανόνες του παιγνιδιού. Η συγχώνευση γίνεται προφανώς για πολλούς λόγους, και τα δύο μέρη παρουσιάζουν ως πιο σημαντικούς την απόκτηση δυνατότητας οικονομιών κλίμακας, και τη διείσδυση σε ξένες αγορές, προς όφελός του νέου τραπεζικού φορέα και προς όφελος της ελληνικής οικονομίας. Συγχρόνως, γεννιούνται ερωτήματα όπως: η συγχώνευση αυτή θα εξυπηρετήσει τον έλληνα πολίτη / καταναλωτή; Θα μπορέσει όντως η τράπεζα να διεισδύσει επιτυχώς σε ξένες αγορές ή όχι; Και διάφορα άλλα θέματα και ερωτήματα που θα παρουσιάσουν οι ομιλητές. Σκοπός αυτής της συζήτησης είναι να εξεταστούν τα υπέρ και τα κατά της ευλόγω πιθανολογούμενης συγχώνευσης και να εκφραστούν απόψεις γνωστών οικονομολόγων στο επίκαιρο αυτό θέμα της ελληνικής οικονομίας.! Γιώργος Μπήτρος Ας ξεκινήσουμε υποθέτοντας ότι κάποιος, στο τέλος της ανάλυσης, θεωρεί θετική τη συγχώνευση. Η ανάλυση θα τον έχει οδηγήσει να φτιάξει ένα δείκτη με μια κάποια κριτήρια τα οποία θα αποτελούν απαντήσεις σε σειρά ερωτημάτων. Ποια ερωτήματα προκύπτουν από τη συγχώνευση; Καταρχήν, υπάρχουν ερωτήματα που σχετίζονται με ζητήματα γενικής φύσης. Ποια είναι αυτά; 1. Ο κλάδος στον οποίο ανήκουν οι προς συγχώνευση επιχειρήσεις, διακρίνεται από τεχνολογικό ανταγωνισμό ή όχι; Για τι κλάδο μιλάμε; Τεχνολογικά ανταγωνιστικό ή παραδοσιακό; 2

3 2. Τι μορφή έχουν οι τεχνολογίες παραγωγής; Μεσολαβούν δίκτυα ή όχι; 3. Στο τέλος, πρέπει να αποφασίσουμε ποια οικονομική θεωρία θα εφαρμοστεί στην κάθε περίπτωση και τι γνωρίζουμε από την δικαστηριακή πρακτική στις ΗΠΑ, στην Αγγλία και στην Ε.Ε., στις αντίστοιχες περιπτώσεις. Υπάρχουν επίσης ερωτήματα τεχνικής φύσης όπως: 1. Αν πρόκειται για επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν δίκτυα, σε ποιο βαθμό θα διαμορφωθούν τοπικά μονοπώλια; Δηλαδή, αν συνενωθούν 1000 υποκαταστήματα της μιας επιχείρησης και 600 της άλλης, μήπως θα υπάρξουν ας πούμε 300 κωμοπόλεις στην Ελλάδα στις οποίες θα μείνει μόνο ένα υποκατάστημα; 2. Το κόστος της εισόδου άλλων ομοειδών επιχειρήσεων στις τοποθεσίες όπου θα αυξηθεί η μονοπωλιακή δύναμη, θα είναι μεγάλο ή μικρό; Δεν νομίζω ότι ενδιαφέρει τον οικονομολόγο να εξετάσει τι θα συμβεί μόνο στην Αθήνα ή στα μεγάλα κέντρα όπου θα υπάρχει κάποιος ανταγωνισμός. Το ζήτημα είναι τι θα συμβεί στις τοπικές κοινωνίες όπου θα μειωθεί ο ανταγωνισμός. 3. Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις στη διάρθρωση του κλάδου όπου δραστηριοποιούνται οι προς συγχώνευση επιχειρήσεις; Ειδικότερα, στη συγκεκριμένη περίπτωση, πως θα διαμορφωθεί η αγορά μέσα στο τραπεζικό κλάδο; 4. Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις στους άλλους κλάδους στους οποίους οι προς συγχώνευση επιχειρήσεις διαθέτουν σημαντικό μερίδιο; Πως θα επηρεαστούν; 5. Αν υπάρχουν οικονομίες κλίμακας, δικτύου και εύρους (δεν πρέπει να εξετάζουμε μόνο τις πρώτες), διαθέτουν οι προς συγχώνευση εταιρείες την οργάνωση και το απαραίτητο know-how για να τις εκμεταλλευτούν; Έχουμε προηγούμενη ιστορία αυτών των επιχειρήσεων; 6. Αν υπάρχουν οικονομίες κλίμακας, δικτύου και εύρους, πόσο σημαντικές είναι; Υπάρχει σημαντική βιβλιογραφία στο τραπεζικό τομέα. 7. Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις της συγχώνευσης στην οικονομική δραστηριότητα του κλάδου; Δηλαδή, η συγχώνευση θα δημιουργήσει τζίρο; 8. Οι θέσεις εργασίας στο κλάδο μετά τη συγχώνευση και αφού επικρατήσει μια νέα ισορροπία, θα είναι περισσότερες ή λιγότερες; Ποια είναι τα οφέλη για τους εργαζόμενους και για το γενικό σύνολο; 9. Το κόστος των δανειακών κεφαλαίων κυρίως προς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις θα μειωθεί ή θα αυξηθεί; Οι μεγάλες επιχειρήσεις δεν θα επηρεαστούν γιατί μπορούν να συνάψουν τα δάνειά τους στην Ευρώπη. Οι μικρές, όμως, επιχειρήσεις που δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα θα περιοριστούν αναγκαστικά μέσα στη χώρα. Οπότε, ποιο θα είναι το κόστος; Και τέλος, προκύπτουν ερωτήματα πολιτικής οικονομίας, τα οποία με απασχολούν ιδιαίτερα. Αυτά είναι: 1. Με βάση τη διασπορά των μετοχών, από ποιους θα ελέγχεται η επιχείρηση που θα προκύψει από τη συγχώνευση; 2. Θα συνεχίσει να ελέγχεται από το κράτος ή από τον ιδιωτικό τομέα; 3. Κι αν ελέγχεται από τον ιδιωτικό τομέα, ποια ομάδα μετόχων θα είναι αυτή που θα ελέγχει την επιχείρηση; 4. Ποια θα είναι η σχέση της επιχείρησης με την πολιτική εξουσία και τις κρατικές οικονομικές δραστηριότητες; Υπάρχει μια πολύ σημαντική βιβλιογραφία σχετικά με τα lobby. Σε ποιο βαθμό η συγκέντρωση της τεράστιας οικονομικής δύναμης θα επηρεάσει τη δημοκρατία; Και σε ποιο βαθμό οι οικονομικές δραστηριότητες του κράτους θα περνούν μέσα από αυτή; 5. Η έγκριση της συγχώνευσης έγινε με τεχνικά ή με πολιτικά κριτήρια; Υπάρχει η περίπτωση της Microsoft όπου η ίδια η κυβέρνηση έλυσε το θέμα με συμβιβασμό. Υπήρξε δηλαδή πολιτική παρέμβαση. Αν ήταν πρόεδρος ο Κλίντον, ποια θα ήταν η έκβαση; 3

4 Διότι όπως γνωρίζουμε, είχε διαφορετική προσέγγιση στα θέματα κοινωνικής ευημερίας και θεσμικού ανταγωνισμού. Η κυβέρνηση παίζει σημαντικό ρόλο. 6. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού θα μπορεί να επεμβαίνει και να αποτρέπει τυχόν παραβιάσεις των κανόνων του ανταγωνισμού από την επιχείρηση; Και αν η Επιτροπή συναινέσει σ αυτή τη συγχώνευση, πως θα επηρεαστεί η αξιοπιστία της; Η Επιτροπή Ανταγωνισμού διαθέτει τα στελέχη για να απαντήσει σε αυτά τα ερωτήματα; Τελικά, κάθε μέλος της επιτροπής θα αναγκαστεί να τοποθετηθεί. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού θα πρέπει να διατηρήσει την αξιοπιστία της. Αν προχωρήσει σε μια θετική εισήγηση, θα πρέπει να γίνει με μια αιτιολόγηση που να μην αφήνει αμφιβολίες για το τι θα συμβεί στο μέλλον. Στα περισσότερα από αυτά τα ερωτήματα απάντησαν παλαιότερα πολλοί ειδικοί. Ο ίδιος ο κ. Κωστόπουλος το 1979 έγραφε στην έκθεση της Επιτροπής Χαρισσόπουλου: «Η κυριαρχική θέση ενός μόνο πιστωτικού ιδρύματος, ή ενός περιορισμένου αριθμού ιδρυμάτων, στο αντίστοιχο σύνολο αποτελεί εκ θεωρητικού προοιμίου παράγοντα καταλυτικό του ανταγωνισμού». Όμοιες απόψεις διατύπωσαν επίσης ο κ. Χαλικιάς, και ο κ. Γιαννίτσης. Άρα, αν κάποιοι έχουν μεταβάλλει απόψεις σήμερα, θα πρέπει να διαθέτουν δυνατά επιχειρήματα.! Ιωάννης Δρυλλεράκης Όλα τα ερωτήματα που έθεσε ο κ. Μπήτρος είναι πολύ σωστά. Ποια είναι όμως η σχέση τους με την ελληνική πραγματικότητα η οποία χαρακτηρίζεται από μικρά μεγέθη και που η νομοθεσία της παρέχει από πολύ νωρίς (από τις αρχές της δεκαετίας του 1950), τη δυνατότητα και τα κίνητρα συνένωσης στις μικρές μονάδες; Με αυτά τα δεδομένα της ελληνικής οικονομίας, είναι αντιφατικό να επιβάλλεις έλεγχο των συνενώσεων, ειδικά στο βαθμό που υπάρχει σήμερα στην Ελλάδα. Ο νόμος 1934/93 υιοθετεί αυτή την άποψη. Έδωσε δυνατότητα να πραγματοποιείται έλεγχος σε συγκεκριμένους κλάδους και με περιορισμένο τρόπο. Αλλά κατά τ άλλα, οι συνενώσεις αφηνόταν στους νόμους της αγοράς. Τουλάχιστον η μερική ορθότητα αυτής της άποψης επιβεβαιώθηκε στη πράξη. Η γενική απαγόρευση των συγκεντρώσεων κατέληξε να απασχολεί το αρμόδιο όργανο, δηλαδή την Επιτροπή Ανταγωνισμού, κατά το 90% του χρόνου της. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να την αποσπά από το κύριο έργο της, να διαπιστώνει δηλαδή αν οι νόμοι της αγοράς λειτουργούν σωστά στην ελληνική οικονομία ή αν συμβαίνουν ακριβώς αυτά που θέλει να αποφύγει ο νόμος, δηλαδή συμπράξεις οι οποίες κάθε άλλο παρά προάγουν την οικονομία, την τεχνολογία κλπ. Η αναγνώριση αυτού του σφάλματος οδήγησε σε επανειλημμένες τροποποιήσεις, οι οποίες περιορίσανε την έκταση των συγκεντρώσεων που υπόκεινται σε έγκριση, ώστε να μην έχουμε τόσο ασφυκτικό κλοιό ελέγχου. Και αυτό απεδείχθη και στη πράξη. Από το 1995, μόνο δύο περιπτώσεις απαγορεύουν την συγκέντρωση. Η μία μάλιστα πιστεύω πως μάλλον οι ίδιοι οι ενδιαφερόμενοι, ή ο ένας από τους δυο, δεν ήθελαν να προχωρήσει, ενώ η άλλη επετράπη στη συνέχεια με Υπουργική απόφαση. Δεν αξίζει τον κόπο να δαπανούνται ανθρωποώρες στην Επιτροπή Ανταγωνισμού, η οποία έχει ένα τεράστιο έργο να επιτελέσει για να εξετάσει τις συγχωνεύσεις σε μια οικονομία όπως η ελληνική. Παράδειγμα MOBIL- EXΧON. Το 1979 θα φαινόταν απίστευτη μια τέτοια συγχώνευση. Σήμερα πλέον το φαινόμενο είναι φυσιολογικό στην παγκόσμια αγορά. Πρέπει σιγά-σιγά σαν Έλληνες να μάθουμε να μην βλέπουμε τον εαυτό μας απομονωμένο. Η παγκοσμιοποίηση είναι πάνω απ όλα μια δυνατότητα επαφής με όλο το κόσμο. Οι συγκεντρώσεις είναι καταρχήν επιθυμητές και τυχόν αντιρρήσεις (κατ εξαίρεση) θα μπορούσαν να εστιασθούν σε λεπτομέρειες π.χ. το πρόβλημα που μπορεί να προκύψει σε μικρές πόλεις όπως πολύ σωστά είπε ο κ. Μπήτρος. Το ερώτημα είναι, πόσο σημαντικό είναι αυτό πραγματικά; Και όταν λέμε ότι δεν χρειάζεται ο έλεγχος των συγκεντρώσεων, δεν εννοούμε φυσικά ότι πρέπει να περνάει απαρατήρητος ο γιγαντισμός (μην παρερμηνεύσετε αυτά που λέω). Όμως, μην ξεχνάμε ότι υπάρχει νομοθεσία η οποία εξοπλίζει την ανεξάρτητη αρχή, την Επιτροπή Ανταγωνισμού, με φοβερή δύναμη και ισχύ να 4

5 ελέγχει την οποιαδήποτε κατάσταση στον ιδιωτικό τομέα.αυτά είναι έννοιες καθαρά οικονομικές. Ακολουθούμε την εξέλιξη της οικονομίας. Έχοντας μια Επιτροπή Ανταγωνισμού, η οποία λειτουργεί σωστά και έχει τη δύναμη και τη τόλμη να επιβάλει τον νόμο, όπως τον αντιλαμβάνεται αυτή, και τους ρυθμούς της αγοράς, νομίζω ότι θα έπρεπε να μας ανησυχεί πολύ λίγο (κυρίως για μια οικονομία όπως η ελληνική), το αν η συγχωνεύεται η Α μεγάλη μονάδα με τη Β μεγάλη μονάδα. Άρα, κυρίως το θέμα είναι να δει κανείς ποια μπορεί να είναι, σε συνέχεια οποιαδήποτε συγχώνευσης γενικά, η έγκαιρη και σωστή παρέμβαση της Επιτροπής Ανταγωνισμού για να ελέγξει τις καταχρήσεις στα πλαίσια μιας πραγματικότητας που θα δημιουργηθεί, όπως και αυτής που ήδη υπάρχει.! Νίκος Χαριτάκης Τα βασικά σημεία της παρουσίασης μου θα επικεντρωθούν στην αναζήτηση λογικών απαντήσεων στα εξής ερωτήματα: 1. Είναι ή όχι αρμοδιότητα της Επιτροπής Ανταγωνισμού να εξετάζει υποθέσεις που αφορούν το τραπεζικό σύστημα ; 2. Πώς θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την υπό εκκόλαψη συγχώνευση - οριζόντια ή κάθετη- με στόχο να προσδιορίσουμε αντίστοιχα το ειδικό βάρος της ενέργειας για την προστασία του πλεονάσματος του καταναλωτή και των κανόνων ελεύθερης αγοράς (ως γενικό κανόνα συμπεριφοράς έχουμε να πούμε ότι οφείλουμε να είμαστε ποιο αυστηροί στις οριζόντιες από τις κάθετες). 3. Ποιο είναι το προϊόν που θα έπρεπε να προσδιορίζει την έννοια τις σχετικής αγοράς; 4. Υπάρχουν τοπικές αγορές που επηρεάζουν την έννοια της καθολικής σχετικής αγοράς; 5. Ποιες οι δυναμικές διαστάσεις μιας θετικής απόφασης και πως θα διαμορφωθεί το ολιγοπωλιακό τραπεζικό σύστημα στην νέα Nash ισορροπία που θα προκύψει; 6. Μπορούμε να δεχτούμε βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικής θέσης σε βάρος της εγχώριας συγκέντρωσης ; 7. Ποια είναι τέλος τα συγκριτικά επίπεδα συγκέντρωσης που αξιολογούν άλλες αγορές και ποιά θα είναι μετά τη συγχώνευση ; Επιγραμματικά, οι απαντήσεις που μπορούν να δοθούν για τα επτά αυτά ερωτήματα είναι οι ακόλουθες: 1. Για δύο λόγους αφορά την Ε.Α. και όχι την Κεντρική Τράπεζα. Πρώτον, διότι το πρόβλημα που ελέγχει η Ε.Α. είναι κοινό ανεξάρτητα της αγοράς και δεύτερον, δεν έχουμε αντίστοιχο προηγούμενο. Η μόνη εξαίρεση είναι στις ΗΠΑ που όμως έχει να κάνει αποκλειστικά και μόνο με το κριτήριο του δείκτη συγκέντρωσης και όχι με την αρμοδιότητα του φορέα. 2. Έχουμε μια κλασσική περίπτωση οριζόντιας συγκέντρωσης γεγονός που καθιστά το κριτήριο του δείκτη συγκέντρωσης πλέον ισχυρό. 3. Είναι λάθος να επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας αποκλειστικά και μόνο στην εξέταση του προϊόντος της παροχής τραπεζικής πίστης. Η σύγχρονη τραπεζική και ιδιαίτερα όπως λειτουργεί στην Ηπειρωτική Ευρώπη αναθέτει και αποδέχεται ένα πολυσχιδή ρόλο των τραπεζών (δημιουργούν περιουσιακά στοιχεία, εξασφαλίζουν ρευστότητα, μετασχηματίζουν διάρκεια τίτλων, βελτιώνουν τη κατανομή κινδύνων) έτσι ώστε να είναι λάθος να αξιολογούμε τον ανταγωνισμό μόνο σε μία διάσταση της αγοράς. 4. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι υπάρχουν πολλές τοπικές αγορές έτσι ώστε η συγκέντρωση και η δομή της αγοράς στο προ και μετά παίγνιο να είναι εντυπωσιακά διαφορετικές, με άμεση επίπτωση στην ισορροπία και στον ανταγωνισμό. 5. Δεν μπορούμε να θεωρήσουμε ότι μία θετική απόφαση σε τόσο μεγάλη αγορά και με τόσο υψηλό δείκτη συγκέντρωσης μπορεί να μην επηρεάσει τις μελλοντικές αποφάσεις της Ε.Α. 6. Αν θελήσουμε να δεχτούμε το επιχείρημα που επιτρέπει μία συγχώνευση αυτού του μεγέθους με αφορμή την απόδοση ικανοποιητικών κινήτρων για διεθνή επέκταση (περίπτωση Carrier Co.) θα πρέπει να επιβεβαιωθούν τα οφέλη που θα προκύψουν υπέρ της διεθνούς ανταγωνιστικότητας. 5

6 Τέλος, αναπτύχθηκε η άποψη ότι θα ήταν χρήσιμο να δούμε λίγο και πως σκέπτονται οι άλλοι σε αντίστοιχες περιπτώσεις. Ειπώθηκε λοιπόν ότι ένα καλό κριτήριο αξιολόγησης που έχει προταθεί και χρησιμοποιείται στις ΗΠΑ είναι ο δείκτης Herfindahl. Εκεί εξετάζονται ως επικίνδυνες συγκεντρώσεις εκείνες που οδηγούν το τραπεζικό σύστημα σε δείκτη Herfindahl από 1800 μονάδες και πάνω και με μεταβολή του στο προ και μετά τη συγχώνευση στάδιο στο μέγιστο κατά 100 μονάδες. Στην περίπτωση λοιπόν της δικής μας συγχώνευσης, αν υποθέσουμε ότι θα πραγματοποιείτο, θα είχαμε δείκτη Η πριν από τη συγχώνευση ύψους 2130 και μεταβολή του στο μετά τη συγχώνευση επίπεδο της τάξης των 1000 μονάδων (αρχικό 2130 και τελικό 3122). Ουσιαστικά δηλαδή στις ΗΠΑ μια ενέργεια ως η υπό κρίση θα ήταν εξ αρχής καταδικασμένη σε απαγόρευση. Συμπερασματικά λοιπόν πιστεύω ότι μόνον εκτός κανόνων ανταγωνισμού θα μπορούσε να εγκριθεί μία αντίστοίχου μεγέθους συγχώνευση στην χώρα μας από τη Ε.Α.! Γιάννης Κατσουλάκος Είναι πολύ σωστοί οι προβληματισμοί του κ. Μπήτρου. Όμως όπως είπε και ο κ. Δρυλλεράκης, πρέπει να δούμε αν ισχύουν για το πλαίσιο της Ελλάδας. Μην ξεχνάμε ότι στην Ελλάδα όλα αυτά τα χρόνια εξετάστηκαν περίπου 300 συγχωνεύσεις, 2 μόνο απαγορεύτηκαν από τις οποίες η μια δεν ολοκληρώθηκε εν τέλει. Αυτό μπορεί να κάνει κάποιον να σκεφτεί ότι είναι αντίφαση να λέμε, από τη μια, ότι χρειαζόμαστε μια Πολιτική Ανταγωνισμού, και από την άλλη, ότι δεν υπάρχει σημαντικός λόγος να απαγορευτεί μια συγχώνευση. Σίγουρα πάντως το αποτέλεσμα δεν έρχεται σε αντίθεση με την Οικονομική Θεωρία. Υπάρχουν ακόμα πολλοί οι οποίοι όταν ακούν για μια συγχώνευση, το πρώτο που σκεφτόνται είναι ότι θα μειωθεί ο Ανταγωνισμός, άρα κάτι δεν θα πάει καλά. Η προσέγγισή μας όμως θα πρέπει να είναι διαφορετική. Σύμφωνα με την μοντέρνα θεωρία Βιομηχανικής Οργάνωσης η προσέγγισή μας θα πρέπει να είναι ότι σε ολιγοπωλιακές αγορές, ο παρατηρήσιμος αριθμός επιχειρήσεων μπορεί να είναι συχνά υπερβολικά μεγάλος, άρα, καλώς γίνονται συγχωνεύσεις, και θα πρέπει να απαγορεύονται σε εξαιρετικές και μόνο περιπτώσεις. Και πρέπει αυτή η κατεύθυνση ή τρόπος σκέψης να ενισχυθεί μελλοντικά, και να επηρεάσει τον σχεδιασμό της Πολιτικής Ανταγωνισμού. Θα ήθελα όμως να μιλήσω και για κάποια άλλα θέματα. Έχουν σχέση με τον τραπεζικό τομέα και με αυτά που είπε ο Ν. Χαριτάκης. Δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι πρέπει να κοιτάζουμε μόνο το δείκτη Herfindal και συγκεκριμένα το μέγεθος και την αλλαγή για να αξιολογήσουμε μια συγχώνευση. Δεν πρέπει όμως να εξετάζουμε μόνο το μέγεθος και την αλλαγή του Η μετά τη συγχώνευση, για να δούμε κατά πόσο αυτή θα έχει θετικά αποτελέσματα. Πρέπει να επισημάνουμε ότι οι αμερικάνοι δεν εξετάζουν μόνο αυτό, δεν σταματάνε σ αυτή τη πρώτη ένδειξη, είναι απλά μια πρώτη ένδειξη. Εξετάζουν και πολλά άλλα πράγματα. Εξετάζουν ιδιαίτερα τον δυνητικό ανταγωνισμό, πολύ σημαντικό αυτό, και εξετάζουν και αυτό που ο κ. Μπήτρος ονόμασε ως δυνητικά «οφέλη» από την συγχώνευση. Δεν πρέπει να μένουμε στο H και στην αλλαγή του H. Εξετάζοντας τον δυνητικό ανταγωνισμό και τα δυνητικά οφέλη, καταλήγουμε τις περισσότερες φορές σε θετικά συμπεράσματα. Η αγορά από μόνη της θα φτάσει σε μια ισορροπία. Στα εμπειρικά στοιχεία δεν φαίνεται να υπάρχει πρόβλημα με τις συγχωνεύσεις. Θα ήθελα επίσης να κάνω και άλλη μια παρατήρηση. Τα θέματα πολιτικής ανταγωνισμού εμπίπτουν στην «Θεωρία Βιομηχανικής Οργάνωσης». Σ αυτή τη θεωρία υπάρχουν δύο βασικές σχολές. Η μια είναι η σχολή του Χάρβαρντ η οποία υποστηρίζει ότι ο ανταγωνισμός δεν λειτουργεί καλά πολλές φορές και οι συγχωνεύσεις μπορεί να οδηγήσουν σε μονοπώλια με αρνητικές συνέπειες για την κοινωνική ευημερία. Η δεύτερη σχολή είναι αυτή του Σικάγου, η οποία υποστηρίζει ότι ο ανταγωνισμός εξελίσσεται πολύ καλά πολλές φορές και οι συγχωνεύσεις μπορεί να οδηγήσουν σε μονοπώλια με αρνητικές συνέπειες για την κοινωνική ευημερία μακροχρόνια, και συχνά τα φαινόμενα που φαίνονται ως φαινόμενα μονοπωλίου ουσιαστικά οφείλονται σε καινοτομική δραστηριότητα ή εξαιρετική αποτελεσματικότητα κάποιων επιχειρήσεων. Και επομένως υποστηρίζουν σε αυτή τη σχολή ότι δεν θα έπρεπε να έχουμε πολιτική ανταγωνισμού. Το ενδιαφέρον είναι ότι πολύ συχνά, οικονομολόγοι οι οποίοι τείνουν συνήθως προς τη 6

7 σχολή του Σικάγου, φιλελεύθεροι δηλαδή, όταν έχουν να κάνουν με θέματα ανταγωνισμού, οι απόψεις τους είναι πιο κοντά στη σχολή του Χάρβαρντ. Πως γίνεται αυτό; Και θέτω αυτό το ερώτημα στον κ. Μπήτρο. Γιώργος Μπήτρος Στον κ. Κατσουλάκο απαντώ πως ένας φιλελεύθερος μπορεί να τοποθετείται κατά των συγχωνεύσεων. Στην Αμερική, δεν εγείρονται θέματα πολιτικής οικονομίας από τις συγχωνεύσεις διότι πρόκειται για αχανή χώρα. Στην περίπτωση μας όμως η συγχώνευση θέτει τέτοια ερωτήματα και ο οικονομολόγος πρέπει να τα λαμβάνει υπόψη του. Μήπως υπάρξει μια τεράστια διαπλοκή που θα δηλητηριάζει το δημόσιο βίο και θα εκθέτει τη δημοκρατία; Ποιος θα είναι ο ρόλος αυτής της νέας τράπεζας στη σχέση της με τη πολιτική εξουσία και τις δραστηριότητες του κράτους;! Βασίλης Ράπανος Θέλω να πω δυο λόγια σχετικά με όσα είπε ο Ν. Χαριτάκης. Παρουσίασε τη Microsoft ως επαλήθευση της μέτρησης του ανταγωνισμού με τον δείκτη H. Θέλω όμως να πω ότι στη περίπτωση της Microsoft, ο ανταγωνισμός είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτή της Πίστεως με την Εθνική. Εν πάση περιπτώσει, απορώ ακούγοντας συναδέλφους να μιλάνε για μονοπώλιο. Έχουμε πάρει άραγε είδηση ότι τα τελευταία 5-6 χρόνια όλος ο κόσμος της ελληνικής οικονομίας δανειζόταν από έξω; Δεν πρέπει να βλέπουμε τον ανταγωνισμό μέσα στα στενά γεωγραφικά περιθώρια της Ελλάδας. Σε μερικά χρόνια ένας Έλληνας θα μπορεί να μπαίνει στο Internet και να παίρνει δάνειο από μια ξένη τράπεζα. Σε μερικά χρόνια θα έχει διαμορφωθεί διαφορετικό τοπίο στην Ε.Ε. και πρέπει να βλέπουμε τον ανταγωνισμό ευρύτερα. Ένα δεύτερο στοιχείο που μπορεί να συζητηθεί είναι ποια θέση θα έχουν οι ελληνικές επιχειρήσεις στον ελεύθερο χώρο στην ευρύτερη περιοχή; Διότι αναμφισβήτητα, οι ελληνικές επιχειρήσεις έχουν μεγαλύτερη διείσδυση στη Νοτιοανατολική Ευρώπη από άλλες πολύ πιο αναπτυγμένες χώρες. Αυτό δίνει μια άλλη διάσταση στο θέμα. Τώρα βέβαια, δεν εξετάζουμε το θέμα του αν με τρεις τράπεζες ο ανταγωνισμός θα είναι αποτελεσματικός και με δεδομένες τις νέες εξελίξεις στην Ευρώπη. Το μεγάλο ερώτημα είναι: υπάρχουν οικονομίες κλίμακας; Εκεί θα πρέπει να δοθούν λύσεις. Άρα καταρχήν, δεν βλέπω να δημιουργούνται μεγάλα προβλήματα ανταγωνισμού στην Ελλάδα. Ενδέχεται να δημιουργηθούν προβλήματα σε άλλο επίπεδο, όπως π.χ. πόσα καταστήματα μπορούν να υπάρχουν σε μια μικρή πόλη, ή προβλήματα προσωπικού κ.α. Αν μπορέσουν να ξεπεραστούν τα διοικητικά προβλήματα της συγχώνευσης, η ισχυρή τράπεζα που θα προκύψει μετά από 4-5 χρόνια και που θα εκμεταλλευτεί τα οφέλη, θα μπορέσει να οδηγήσει σε μεγαλύτερο ανταγωνισμό.! Συμπεράσματα Ένα γενικό συμπέρασμα που προέκυψε από τη συζήτηση αυτή είναι το κλίμα του σκεπτικισμού που επίκρατησε για την ευόδωση ενός τέτοιου εγχειρήματος. Δηλαδή, αν μια τέτοια συγχώνευση είναι επωφελής τόσο για την ελληνική κοινωνία όσο και για τις άμεσα ενδιαφερόμενες τράπεζες. Η Επόμενη Συζήτηση Στρογγυλής Τραπέζης θα έχει ως θέμα την «Ασφαλιστική Μεταρρύθμιση» και θα πραγματοποιηθεί την Παρασκευή 19Απριλίου 2002, , Αίθουσα Α36 Πτέρυγας Αντωνιάδου του ΟΠΑ. 7

8 Το Εργαστήριο Οικονομικής Πολιτικής (ΕΜΟΠ) ιδρύθηκε το 1991 από μία ομάδα Ελλήνων οικονομολόγων καθηγητών πανεπιστημίων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Ξεκίνησε σαν ένας ανεξάρτητος, μη κερδοσκοπικός ερευνητικός οργανισμός με το όνομα «Ινστιτούτο Μελετών Οικονομικής Πολιτικής» (ΙΜΟΠ), και εντάχθηκε στη συνέχεια στο Οικονομικό Τμήμα του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Σήμερα, το ΕΜΟΠ έχει οργανωμένα γραφεία στην Αθήνα, ενώ έχει αναπτύξει ένα δίκτυο ερευνητικών δραστηριοτήτων με το οποίο είναι συνδεδεμένοι μερικοί από τους σημαντικότερους οικονομολόγους της Ελλάδας και του εξωτερικού. Στο ΕΜΟΠ συμμετέχουν ως Ερευνητικοί Εταίροι περίπου εβδομήντα (70) Έλληνες οικονομολόγοι από Πανεπιστήμια και άλλους οργανισμούς στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Διοικείται από μια οκταμελή Συμβουλευτική Επιτροπή η οποία απαρτίζεται από καθηγητές ελληνικών πανεπιστημίων. Tην εποπτεία των ακαδημαϊκών θεμάτων έχει επταμελές Ακαδημαϊκό Συμβούλιο το οποίο αποτελείται κυρίως από Έλληνες καθηγητές πανεπιστημίων του εξωτερικού. Κύριοι στόχοι του ΕΜΟΠ παραμένουν η προαγωγή της έρευνας σε θέματα οικονομικής πολιτικής και θεσμικής οργάνωσης της οικονομίας, η παρουσίαση και η συζήτηση των ερευνητικών συμπερασμάτων, καθώς και η προώθηση της συνεργασίας μεταξύ των ελλήνων οικονομολόγων και των συνάδελφων τους στο εξωτερικό. Το Εργαστήριο αποτελεί μια «οργάνωση-ομπρέλα» η οποία, μέσω των ερευνητικών της προγραμμάτων, συνεδρίων, δημόσιων συζητήσεων, άρθρων και περιοδικών εκδόσεων, επιδιώκει να λειτουργεί ως χώρος έρευνας και βήμα επιστημονικού διαλόγου και, συνεπώς, να συμβάλλει στις προσπάθειες για μια αποτελεσματικότερη οικονομική πολιτική στη χώρα μας. Στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του που αποσκοπούν στην προαγωγή του δημόσιου διαλόγου σε θέματα πολιτικής οικονομίας, το ΕΜΟΠ διοργανώνει συνέδρια, ημερίδες και συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης τα οποία έχουν ως κύριο στόχο τη παρουσίαση και συζήτηση των μεγάλων επίκαιρων προβλημάτων της οικονομίας. Τα αποτελέσματα των συνεδρίων δημοσιεύονται σε σχετικούς τόμους με τίτλο Μελέτες Οικονομικής Πολιτικής, ενώ τα πρακτικά των συζητήσεων στρογγυλής τραπέζης θα δημοσιοποιούνται στην παρούσα σειρά δελτίων. Κατά τη διάρκεια του 2002, έχουν προγραμματιστεί να πραγματοποιηθούν τρία συνέδρια Μελετών Οικονομικής Πολιτικής: - «Η Νέα Οικονομία», 9ο Συνέδριο Μ.Ο.Π., Ξενοδοχείο St. George Lycabettus, Αθήνα, 7 Ιουνίου «Η Φορολογική Μεταρρύθμιση», 10ο Συνέδριο Μ.Ο.Π., Αθήνα, Σεπτέμβριος «H Αγορά Εργασίας στην Ελλάδα», Ιωάννινα, 22 Νοεμβρίου Εργαστήριο Οικονομικής Πολιτικής Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης-Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πατησίων 80, 6ος όροφος Διευθυντής: Καθηγητής Τ. Κολλίντζας, Αθήνα Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης Τηλ Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Φαξ imop@aueb.gr Αν. Διευθυντής: Καθηγητής Κ. Προδρομίδης, Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών 2