Ben Petre «Το απαίσιον ξημέρωμα: ένα κοινωνικό μυθιστόρημα με φόντο το Ηράκλειο της Κρητικής Πολιτείας»

Transcript

1 Ben Petre «Το απαίσιον ξημέρωμα: ένα κοινωνικό μυθιστόρημα με φόντο το Ηράκλειο της Κρητικής Πολιτείας» Η μεταβατική περίοδος της Κρητικής Πολιτείας άφησε τα ίχνη της σε πολλά λογοτεχνικά κείμενα Ηρακλειωτών συγγραφέων. Αφήνοντας κατά μέρος τις πιο γνωστές περιπτώσεις του Νίκου Καζαντζάκη και των αδελφών Αλεξίου, που αποτέλεσαν αντικείμενο αρκετών δημοσιευμάτων, η ανακοίνωση επικεντρώνεται στο πώς αποτυπώνεται η ζωή στην πόλη από τους λιγότερο γνωστούς εφήβους της εποχής: επιχειρώντας να απεικονίσουν τις αλλαγές που συντελούνται γύρω τους, σε ποια λογοτεχνικά πρότυπα προστρέχουν, και ποια γλώσσα χρησιμοποιούν; Ποιες πτυχές της κοινωνικής ζωής επιλέγουν να προβάλουν, και με ποιο σκοπό; Και ποια, τέλος, η αντίδραση του αναγνωστικού τους κοινού; Στόχος της ανακοίνωσης είναι να διερευνήσει τα παραπάνω ζητήματα μέσα από το ατελές μυθιστόρημα Το απαίσιον ξημέρωμα, προϊόν συλλογικής συγγραφής που δημοσιεύθηκε στο μαθητικό περιοδικό Κρητική Ηώς ( ). Ανεξάρτητα από το όποιο αισθητικό αποτέλεσμα, η πρώιμη αυτή απόπειρα παρουσίασης μιας «μυθιστορίας ειλημμένης εκ της συγχρόνου ζωής της Κρητικής κοινωνίας, και ιδίως του Ηρακλείου» μας επιτρέπει να διεισδύσουμε στον κόσμο των μαθητών συγγραφέων, και της πόλης που άλλαζε γύρω τους.

2 Saha Ilman «Η οικογένεια των Κλαρονάκηδων του Ρεθύμνου μέσα από την Αλληλογραφία τους ( )» Ένας σημαντικός αριθμός κιτρινισμένων από τον χρόνο επιστολών, πολύτιμα ιστορικά τεκμήρια-κειμήλια της οικογένειας μου, φωτίζουν πολλούς τομείς της ζωής της μουσουλμανικής κοινότητας στο νησί και τις σχέσεις της με την χριστιανική κοινότητα την κρίσιμη περίοδο από το 1890 έως τις παραμονές της ανταλλαγής των πληθυσμών.

3 Ντενίζ -Χλόη Αλεβίζου «Διονύσιος Καστρινογιαννάκης και Ιερόθεος Πραουδάκης: Η συμβολή τους στην ορθόδοξη εκκλησιαστική ζωγραφική της Κρήτης κατά την περίοδο » Ο Διονύσιος Καστρινογιαννάκης και ο Ιερόθεος Πραουδάκης, δύο ιεράρχες συμπρωταγωνιστές στο επισκοπικό ζήτημα ( ) και στους οποίους αποδίδονται ποικίλες πολιτικές εξαρτήσεις, αποτελούν αναμφίβολα ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες προσωπικότητες της Εκκλησίας της Κρήτης της περιόδου. Παραγνωρισμένη πτυχή της δράσης τους, υπήρξε η συμβολή τους στην εκκλησιαστική ζωγραφική, η οποία, όπως ήδη τεκμηριώνεται σε μελέτες μας 1, συμπορεύεται με την πρόταση του νεοελληνικού κράτους και της Εκκλησίας του, για την βελτιωμένη βυζαντινή τέχνη, η οποία προωθείται από το 1840 και εξής, στο πλαίσιο της επιχειρούμενης «ανάστασης της ελληνικής αγιογραφίας» και της δημιουργίας Εθνικής Σχολής Ελληνικής Χριστιανικής τέχνης. Θέμα της ανακοίνωσης αποτελεί ειδικότερα, η συμβολή τους αυτή στην εισαγωγή της βελτιωμένης βυζαντινής τέχνης στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη της περιόδου , (περίοδο της επισκοπικής τους δράσης, ως Χερρονήσου και Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου αντίστοιχα). Επιλεγμένα έργα των δύο ιεραρχών θα εξεταστούν με αναφορά στα τεχνοτροπικά και εικονογραφικά στοιχεία τους, θα παρουσιαστούν τα δυτικά πρότυπα στα οποία βασίστηκαν, και θα επιχειρηθούν ερμηνευτικές προσεγγίσεις της συμβολής τους αυτής, ως έκφρασης της επίσημης εκκλησιαστικής τέχνης, στην οποία ανήκουν. 1 Πρώτη μνεία στο «Το επάγγελμα του ζωγράφου στην Κρήτη στα τέλη του 19 ου αιώνα», 11 ο Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο, Ρέθυμνο Οκτ. 2011, Πρακτικά (υπό δημοσίευση), την οποία ακολούθησε ειδική μελέτη του εικονογραφικού προγράμματος του τέμπλου του καθολικού της Ιεράς Μονής Αρκαδίου, στο «Το τέμπλο του καθολικού της Ι. Μονής Αρκαδίου, μερίμνη και κατά σχέδιον Διονυσίου Καστρινογιαννάκη, Επισκόπου Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου», Επιστημονική Ημερίδα, Μονή Αρκαδίου: Οι εργασίες αποκατάστασης ενός μνημείου, Νέα Χριστιανική Κρήτη, (υπό δημοσίευση).

4 Ζαχαρίας Αλετράς «Συνέπειες της μετάβασης του Ηρακλείου από την οθωμανική κυριαρχία στην Αυτονομία Η μαρτυρία των ενετικών μνημείων» Το καθεστώς της Αυτονομίας της Κρήτης άλλαξε σημαντικά την μορφή και την λειτουργία της πόλης. Η επιχείρηση εξευρωπαϊσμού με την ανοικοδόμηση νεοκλασικών κτιρίων και την κατασκευή δρόμων και πλατειών κατά τα πρότυπα της πρωτεύουσας, είχε ως συνέπεια την καταστροφή πολλών ενετικών και οθωμανικών μνημείων. Την πρώτη δεκαετία του 20 ου αιώνα έλαβαν χώρα κατεδαφίσεις ενετικών μνημείων μεγάλης κλίμακας. Δημιουργήθηκαν ρήγματα στην ενετική οχύρωση, η Πύλη του Μώλου ισοπεδώθηκε μετά από τον βομβαρδισμό των Άγγλων, η χαμηλή πλατεία του Αγίου Φραγκίσκου και η στοά αποδομήθηκε και καταχώθηκε, ο όροφος της Λότζια μετά την πυρκαγιά κατεδαφίστηκε το 1904 κ.ά. Ευτυχώς η μερική εφαρμογή του πρώτου ρυμοτομικού σχεδίου της πόλεως διέσωσε πολλά μνημεία. Ο Ιταλός αρχαιολόγος Giuseppe Gerola, ο οποίος επιφορτίστηκε νεαρός ακόμη τότε με το έργο της καταγραφής των ενετικών μνημείων της Κρήτης, διαμαρτύρεται και εκφράζει την πικρία του για την κατεδάφιση των τειχών. Αναφέρει σχετικά: Τα ισχυρά τείχη που είχαν αποκρούσει τις λυσσαλέες επιθέσεις του εχθρού (των Τούρκων), που είχαν επιπλέον αντέξει στην αδικία του χρόνου, πέφτουν τώρα μπροστά στο απερίσκεπτο έργο του ανθρώπου. Ακολούθησαν έντονες οι αντιδράσεις από τον ιταλικό και τον Κρητικό τύπο. Η εφημερίδα Gazzeta di Venezia και η τοπική εφημερίδα «Νέα Ελευθερία» αναφέρονται στα γεγονότα. Σε μια εποχή που ανακαλύπτεται το μεγαλείο του μινωικού πολιτισμού, παρά το ότι εγκαινιάζεται το αρχαιολογικό μουσείο και το «Ηρώον», η ορατή κληρονομιά της πόλης παραγκωνίζεται. Τα μνημεία υφίστανται τις συνέπειες των συνθηκών που διαμόρφωσαν το ιστορικό τοπίο της Κρήτης στο πλαίσιο μιας εποχής ραγδαίων πολιτικών και ιδεολογικών αλλαγών.

5 Στέλλα Αλιγιζάκη «Αν η ένωση είναι ανέφικτη... Η αναζήτηση άλλων διπλωματικών λύσεων για την επίλυση του Κρητικού ζητήματος κατά την περίοδο » Την επαύριο της υπογραφής της συνθήκης του Βερολίνου (1878), όταν ήδη έχει κριθεί η τύχη της Κύπρου και επιβεβαιώνεται η ματαίωση της κρητικής ένταξη στο ελληνικό βασίλειο, συνειδητοποιείται στην Κρήτη το ανέφικτο της άμεσης ένωσης του νησιού με την Ελλάδα. Λίγο μετά διαπιστώνεται έμπρακτα ότι η φανατική και αστήρικτη διπλωματικά εμμονή στην ενωτική λύση μπορεί όλο και περισσότερο να απομακρύνει από την πιθανότητα «εθνικής αποκατάστασης» και ταυτοχρόνως να επιδεινώνει τις συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων του νησιού, πράγμα που φάνηκε να συμβαίνει μετά την επανάσταση του Η ανάγκη επιλογής της συμφερότερης κατά περίπτωση λύσης σε συνδυασμό με την επιτήδεια διαχείριση του θέματος από μέρους των Ευρωπαίων διπλωματών φέρνουν στο προσκήνιο τις προτάσεις συμβιβασμού : αγγλική προστασία, αυτονομία ή αβέβαιη εμμονή στην ένωση; Διαφορετικές θέσεις και απόψεις εκφράστηκαν κατά την εποχή εκείνη και θα εκτεθούν : «Προτιμώμεν χιλιάκις την τουρκικήν κυριαρχίαν από πάσης αγγλικής» είναι η απάντηση από τις σελίδες των «Λευκών Ορέων» στους Times το 1889, όταν συζητείται ανοικτά η πιθανότητα της αγγλικής προστασίας. Πολλοί Κρητικοί εμμένουν στην ανάγκη συνέχισης των αγωνιστικών κινητοποιήσεων έως την ένωση («ένωσις ή θάνατος»), όταν άλλοι συνιστούν: «Φειδώ του αίματος έστω ο θεμελιώδης κανών... διπλωματίαν χρειαζόμεθα όχι παλληκαριάν...» όπως έγραφε ο Βυζάντιος προς τον Παρθένιο Κελαϊδή στις 3 Αυγούστου Παρά τη μεγάλη απογοήτευση από το ελληνικό βασίλειο («η ύπαρξις του ελληνικού βασιλείου είναι το μέγα δυστύχημα της φυλής», σύμφωνα με τον αδελφό του Παρθενίου Κελαϊδή) κατά την εξέλιξη της Μεταπολιτευτικής επανάστασης ο Κούνδουρος θα διαπιστώσει την ανάγκη «να μεταβάλωμεν το πρόγραμμα της επαναστάσεως εις ενωτικόν», όπως γράφει στο Ημερολόγιό του. Στην εισήγηση θα παρουσιαστούν οι ιδεολογικές τάσεις, η απήχησή τους και οι σχετικές διπλωματικές προτάσεις, όπως διαφαίνονται στις ιστορικές πηγές της εποχής και όπως εκδηλώθηκαν κατά τις κρητικές συνελεύσεις και τις επαναστατικές κινητοποιήσεις της περιόδου ( ).

6 Αλιγιζάκης Αγησίλαος, Χναράκη Μαρία, Ατσαλάκης Κώστας, Αλιγιζάκη Λύδια, Γιακουμάκης Ανδρέας, Χναράκης Eμμανουήλ, Παπαδάκης Κωνσταντίνος «Οι περιγραφές του καστρινού πηδηχτού στην λογοτεχνία και τον τύπο κατά την περίοδο » Ο καστρινός πηδηχτός ή κρητικός χορός είναι ο αγαπημένος χορός της αστικής κοινωνίας του Μεγάλου Κάστρου κατά το χρονικό διάστημα Αυτό φαίνεται από τις περιγραφές οι οποίες υπάρχουν στην λογοτεχνία και στον τύπο της εποχής. Το 1883 στην τοπική εφημερίδα Μίνως του Ηρακλείου περιγράφεται το πρώτο καρναβάλι στην πόλη του Ηρακλείου (γιορτή των Καλντιριμιτζήδων) και τον πηδηχτό που χόρεψαν οι χριστιανοί του Μεγάλου Κάστρου μπροστά στον Εσάτ Πασά: Τριάντα Κρήτες λεβέντες, ο ένας εκλεκτώτερος του άλλου χορεύουν τον θεαματικόν πηδηχτόν, έξω από την πόρτα του Πασά, ενώ πλήθη κόσμου συρρεύσαντα τον παρακολουθούν. Σύρει πρώτος τον χορό ο ξακουστός Μιχαήλ Ζαχαριάδης, ευθυτενής σαν κυπαρίσσι, σοβαρός και ρυθμικός. Τούτον διαδέχεται ο Γιαννίκος αλλά αυτός μάλλον πετά παρά χορεύει. Πηδά υπεράνω του κύκλου, ίσταται εις τα χέρια και τους ώμους των χορευτών με ισορροπία αξιοθαύμαστον καταπλήσσων δια της ταχύτητος και της ευστροφίας του. Στο φύλλο της της εφημερίδας Ίδη γίνεται ιδιαίτερη μνεία στον αθάνατο πηδηχτό του Καλογερίδη στο καφενείο Χατζοπούλου στην Πλατεία Πρίγκηπος. Μια ακόμα ενδιαφέρουσα καταγραφή του κρητικού χορού υπάρχει στις στην εφημερίδα Νέα Εφημερίς η οποία αναφέρεται στον ετήσιο χορό των εμποροϋπαλλήλων του Χάνδακα. Σε αυτόν τον χορό έπαιξαν ευρωπαϊκή μουσική και κρητική μουσική. Μόλις, όμως, ξεκίνησε ο κρητικός χορός (μαλεβιζιώτης), αμέσως γνωστοί κύριοι και κυρίες

7 της καλής κοινωνίας του Μεγάλου Κάστρου χόρεψαν «όμορφα και με ενθουσιασμό». Το 1909 ο Γεώργιος Χατζιδάκης στο περιοδικό Κρητική Στοά του Ιωάννη Μουρέλου παρουσιάζει την μονογραφία «Κρητική μουσική και όρχησις». Ο πατέρας του χρονογραφήματος και λαογράφος Ιωάννης Κονδυλάκης στο βιβλίο του Ο Πατούχας (1892), το οποίο αναφέρεται στην Βιάνο του τέλους του 19ου αιώνα, περιγράφει την χορευτική τεχνική του Πατούχα στον πηδηχτό με όμορφες ποιητικές εικόνες. Εν κατακλείδι θα λέγαμε ότι οι λογοτεχνικές και οι δημοσιογραφικές περιγραφές του καστρινού πηδηχτού αποτυπώνουν τον θαυμασμό και τη χορευτική προτίμηση των καστρινών στο συγκεκριμένο χορό.

8 Άρης Αναγνωστόπουλος «Το Ηράκλειο στα πρώτα χρόνια του Αυτόνομου Καθεστώτος: ιδέες για την πόλη, κοινωνικές συγκρούσεις και η συγκρότηση της μνήμης στον αστικό χώρο» Η ανακοίνωση αυτή εξετάζει τα πρώτα χρόνια του καθεστώτος αυτονομίας στο Ηράκλειο της Κρήτης, ως σημείο τομής στον ιστορικό χρόνο μέσα από τον οποίο γίνεται αντιληπτή η ιστορία της πόλης. Σκοπός της είναι να δείξει ότι, παρά τον γεγονοτικό χαρακτήρα της μετάβασης από την οθωμανική κυριαρχία στην αυτονομία, η μετάβαση από το ένα μοντέλο τοπικής διακυβέρνησης στο επόμενο ήταν μια πιο μακροχρόνια διαδικασία, η οποία συνεχίστηκε στα χρόνια της αυτονομίας αλλά και κατόπιν. Ο κυρίαρχος λόγος για την πόλη, όπως αυτός διαμορφώθηκε μέσα από κυβερνητικές αποφάσεις, τα μέσα ενημέρωσης της εποχής, αλλά και λαϊκές αφηγήσεις, αντέθετε την «Οθωμανική πόλη» ως παρελθοντικό πολιτικό σχηματισμό προς την «Ευρωπαϊκή πόλη» ως επιθυμητό παρόν. Ωστόσο, η βιωμένη πραγματικότητα έδειχνε πως το Ηράκλειο είχε ακόμα πολύ δρόμο προκειμένου να πλησιάσει έστω τις προσδοκίες των αστών μεταρρυθμιστών του. Η διαδικασία μετάβασης από το ένα μοντέλο διακυβέρνησης της πόλης στο άλλο ήταν συγκρουσιακή σε πολλαπλά επίπεδα, και με διάφορα επίδικα. Το πρώτο επίπεδο είναι η προσπάθεια του κεντρικού κράτους να συγκροτήσει ένα «πρότυπο» βασίλειο και ο περιορισμός της από την οικτρή οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα. Το δεύτερο, η προσπάθεια δημιουργίας μιας «περίκλειστης» πόλης, με τον έλεγχο των ροών από την αγροτική ενδοχώρα, σε σχέση πάντα με τους πολιτικούς συσχετισμούς μεταξύ πόλης και υπαίθρου. Το τρίτο, η εθνοτική διάσταση της πόλης και οι ιδεολογικές συγκρούσεις στα πλαίσια του εθνισμού, τόσο ανάμεσα στις διαφορετικές θρησκευτικές ομάδες, όσο και μέσα σε αυτές. Μέσα από τη διαδικασία αυτή, αναπτύχθηκαν κάποιες αντιλήψεις για την πόλη που μας συνοδεύουν μέχρι και σήμερα. Ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε την οικιστική ενότητα της πόλης, το παρελθόν της, την πολιτιστική της κληρονομιά, ανάγονται επίμονα στο ιστορικό αυτό «κατώφλι». Η παρουσίαση αυτή επιχειρεί να δείξει, τέλος, πως συγκεκριμένες φάσεις καταστροφής και ανάπλασης, όπως η περίοδος της αυτονομίας, ενσωματώθηκαν με τον καιρό σε ένα συνεχές αφήγημα, το οποίο επιχειρεί μια επιλεκτική διατήρηση της μνήμης του παρελθόντος της πόλης μέσα από τα εναπομείναντα μνημεία της.

9 Αλέκος Α. Ανδρικάκης «Οι κρητικοί αγώνες για την ελευθερία και την ένωση και ο ρόλος των ξένων δυνάμεων» Αν οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν είχαν τον βασικό λόγο στο Κρητικό Ζήτημα, τόσο κατά τον 19 ο αιώνα, όσο και στη διάρκεια της Κρητικής Πολιτείας, είναι πολύ πιθανό ότι η Κρήτη όχι μόνο θα απελευθερωνόταν αλλά και θα αποτελούσε μέρος του ελληνικού κράτους πολύ νωρίτερα από το Μια έρευνα στα ντοκουμέντα της πολιτικής και διπλωματικής δραστηριότητας των ΜΕΔ, φανερής αλλά κυρίως μυστικής, αποδεικνύει τη βασιμότητα του ισχυρισμού. Ειδικά όσον αφορά στην αγγλική πολιτική. Η έρευνα αναφέρεται σε επαναστατικές και ειρηνικές περιόδους, κατά τον 19 ο αιώνα (κυρίως από την επανάσταση του ) μέχρι και την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας. Ειδική αναφορά γίνεται στο ρόλο της Αγγλίας, μέσα από επίσημες δηλώσεις των εκπροσώπων της, αλλά και τα πρακτικά των συνεδριάσεων των βρετανικών νομοθετικών σωμάτων, τον τύπο της εποχής κλπ. Παράλληλα, για την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας, θα τεθεί το ερώτημα: αυτονομία ή διεθνής κατοχή;

10 Νίκος Ανδριώτης «Το Ηράκλειο και η περιφέρειά του σε μετάβαση ( )» Η παρούσα ανακοίνωση αναδεικνύει τις έντονες αλλαγές που σημειώθηκαν κατά τα τελευταία χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας στην πόλη και την ύπαιθρο του Ηρακλείου, με τη σφοδρή διαμάχη των Χριστιανών και Μουσουλμάνων κατοίκων τους. Η περίοδος αυτή υπήρξε πράγματι καθοριστική ως προς τη σύνθεση του πληθυσμού, την κτήση της γης, την ερήμωση οικισμών. Οι λεηλασίες και οι καταστροφές οικημάτων και καλλιεργειών, οι φόνοι, οι πληθυσμιακές μετακινήσεις άλλαξαν την περιοχή του Ηρακλείου κατά τα χρόνια αυτά σε βαθμό μεγαλύτερο από κάθε άλλη φορά στην ιστορία, αλλαγή δυνάμενη να συγκριθεί μόνο με την ανάλογη της περιόδου της κατάληψης του Χάνδακα από τους Οθωμανούς τον 17ο αι. Οι πληθυσμοί που υπέφεραν περισσότερο υπήρξαν από τη μία οι Χριστιανοί κάτοικοι της πόλης και των κοντινών οικισμών, και από την άλλη οι Μουσουλμάνοι κάτοικοι των απομακρυσμένων από την πόλη οικισμών. Ο φανατισμός και η συνακόλουθη βία που επικράτησαν έφθασαν σε αξιοσημείωτη κορύφωση και έκταση, ακόμα και για την εξοικειωμένη σε ταραχές και βιαιοπραγίες Κρήτη του 19ου αι. Παράλληλα, η επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων κατά την ίδια περίοδο δεν επηρέασε μόνο τις γενικότερες εξελίξεις του Κρητικού ζητήματος αλλά προκάλεσε και ειδικότερες αλλαγές στην πόλη του Ηρακλείου. Τα γεγονότα άλλωστε της 25ης Αυγούστου 1898 στο Ηράκλειο αποτέλεσαν τον καταλύτη για την, έστω και προσωρινή, λύση του Κρητικού ζητήματος. Οι αλλαγές που επήλθαν στην κατοχή της γης, τον πληθυσμό και το οικιστικό δίκτυο της περιοχής του Ηρακλείου θα ολοκληρωθούν το πρώτο τέταρτο του 20ού αι., αφενός με τον εποικισμό εγκαταλελειμμένων οικισμών, τη δημιουργία νέων και αφετέρου με την αναχώρηση των τελευταίων Μουσουλμάνων και την άφιξη και εγκατάσταση των Μικρασιατών προσφύγων.

11 Μανώλης Γ. Ανδρουλιδάκης «Το μοτίβο της επιφάνειας στην «Πρώτη Λευτεριά» του Π. Πρεβελάκη» Ερευνάται ο τρόπος και τόπος η αναγραφής και παραστατικής ανάδυσης του φυσικού τοπίου, στην τριλογία του Π. Πρεβελάκη, όπως τούτο λανθάνει στις διαστάσεις του αγώνα των Κρητών προς την ένωση. Οι ποικίλες μεταμορφώσεις του φυσικού χώρου, στην μυθιστορία του συγγραφέα, απεικονίζουν την επίγεια παρουσία των ανθρώπων, παραπέμποντας ενίοτε, σε αρχαιοελληνικά πρότυπα, ενώ επέρχεται μια υπέργεια δύναμη, η οποία ισορροπεί τα συναπτόμενα ιστορικά γεγονότα του 1895.

12 Στεφανία Αρχοντάκη «Οι γυναίκες της Κρήτης σε εποχή αλλαγών» Οι μεγάλες πολιτικές ανατροπές που έγιναν στην Κρήτη στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και ως την ένταξη του νησιού στο ελληνικό κράτος στα 1913, προκάλεσαν επίσης κοινωνικές ανατροπές και ανακατατάξεις. Οι αλλαγές στην κοινωνική θέση των γυναικών ήταν μέρος των γενικότερων ανατροπών. Στην παρούσα ανακοίνωση θα σκιαγραφήσουμε τη θέση των γυναικών στην ύστερη φάση της οθωμανικής Κρήτης, επικεντρώνοντας στον χριστιανικό πληθυσμό του νησιού. Με βάση αυτή την αρχική τους θέση θα προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε τις αλλαγές που έφερε η επαναστατική περίοδος και η μετέπειτα Κρητική Πολιτεία, τόσο στο νομικό, πολιτικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό υπόστρωμα, όσο και στις ευρύτερες αντιλήψεις και συμπεριφορές. Εξαιτίας του χάσματος ανάμεσα στις δύο κοινότητες του νησιού, και των συγκρούσεων που αυτές προκαλούσαν, οι πολιτικές της οθωμανικής εξουσίας στην προώθηση ευρωπαϊκού τύπου θεσμών έμειναν ημιτελείς. Η μετατροπή του νησιού σε ένα είδος ευρωπαϊκού προτεκτοράτου αιφνιδίασε την κρητική κοινωνία σε πολλά επίπεδα και ενίοτε ανέτρεψε πατροπαράδοτες κοινωνικές σχέσεις. Ως προς τις γυναίκες και την θέση τους στη μεταοθωμανική Κρήτη οι ραγδαίες αυτές εξελίξεις εκδηλώθηκαν στον αστικό χώρο χαράσσοντας ευδιάκριτη τομή ως προς το άμεσο παρελθόν. Για τον σημερινό ερευνητή η βιαιότητα και η ταχύτητα των αλλαγών αυτών αποτελεί υποσχόμενη αφετηρία για τη μελέτη του ευρύτερου φαινομένου του εξευρωπαϊσμού στοναποσυντιθέμενο οθωμανικό χώρο.

13 Ελένη Βακεθιανάκη «Η διαφήμιση στον Τύπο του Ηρακλείου την περίοδο » Τα τέλη του 19 ου αι. και οι αρχές του 20 ου, βρίσκουν την Κρήτη στην δίνη καταιγιστικών πολιτικών εξελίξεων που θα οδηγήσουν τον Δεκέμβρη του 1913 στην ένωσή της με την Ελλάδα. Οι πολιτικές διεργασίες δεν αφήνουν ανεπηρέαστο τον πληθυσμό που ωστόσο προσπαθεί να προσαρμοστεί και οργανωθεί στα νέα δεδομένα. Οι επιχειρήσεις προσαρμόζονται και αυτές στις απαιτήσεις των κατοίκων σε είδη πρώτης ανάγκης αλλά και πολυτελείας τα οποία δειλά δειλά αρχίζουν να προωθούν μέσα από καταχωρήσεις στον τοπικό Τύπο. Η διαφήμιση αρχίζει να αποτελεί σημαντικό πυλώνα ανάδειξης της τοπικής παραγωγής αλλά και των προϊόντων εισαγωγής που απευθύνονται σε όλα τα βαλάντια. Είδη ένδυσης και υπόδησης, γεωργικά εργαλεία, λιπάσματα, είδη καπνιστού, φάρμακα, παραδόσεις μαθημάτων, δρομολόγια ατμόπλοιων για Αμερική και Αυστραλία, ζαχαροπλαστεία, πωλήσεις και ενοικιάσεις σπιτιών και αγρών, εμπορία ποτών, κοσμήματα, εκδρομές με άμαξες, ασφάλειες ακόμα και υπηρεσίες μασάζ εκ Γαλλίας μπορεί να βρει ο αναγνώστης στις σελίδες των εφημερίδων του Ηρακλείου. Μέσα από τις καταχωρήσεις αυτές ο κάθε έμπορος και επιχειρηματίας προσπαθεί να δελεάσει και να ξεχωρίσει χρησιμοποιώντας επιχειρήματα που, 100 χρόνια μετά, σε αρκετές περιπτώσεις, προκαλούν καλοπροαίρετο γέλιο. Μέσα από αυτές τις διαφημίσεις, ωστόσο, σχηματίζεται ανάγλυφη η εικόνα μιας κοινωνίας ετερόκλητης και σε διαρκή κίνηση που προσπαθεί να βρει τα δικά της βήματα σε ένα μονοπάτι δύσβατο, όπως θα δείξουν οι ιστορικές εξελίξεις.

14 Βασιλάκης Αντώνης «Ζητήματα αρχαιολογικής πολιτικής της Κρητικής Πολιτείας: Η Αρχαιολογική Επιτροπεία » Η υπηρεσία προστασίας των αρχαιοτήτων της Κρητικής Πολιτείας ιδρύθηκε με απόφαση της Κρητικής Συνέλευσης το Φεβρουάριο 1899, ύστερα από πρόταση του μέλους της αρχαιολόγου Στεφάνου Ξανθουδίδη. Στο άρθρο 5 του με αριθμό 27 Διατάγματος «Περί Συμβουλίου του Ηγεμόνος», τον Απρίλιο 1899, ορίζεται ότι η φροντίδα για την αποκάλυψη και διατήρηση αρχαιολογικών θησαυρών και τη σύσταση μουσείων υπάγεται στην αρμοδιότητα της Ανωτέρας Διευθύνσεως της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, Θρησκευμάτων και Δικαιοσύνης. Τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου εκδόθηκε το Διάταγμα με αριθμό 24 «Περί Αρχαιοτήτων», που αποτέλεσε τον Αρχαιολογικό Νόμο της Κρητικής Πολιτείας, και αμέσως μετα διορίστηκαν οι 2 Έφοροι Αρχαιοτήτων. Το Διάταγμα αυτό τροποποιήθηκε τον Ιούλιο 1900 με το Νόμο 189, ενώ τον Αύγουστο 1901 εκδόθηκε ο Νόμος 430 «Περί Αρχαιοτήτων», που συμπληρώθηκε αργότερα στις διατάξεις για την εξαγωγή αρχαιοτήτων. Στο Κεφάλαιον Η του Νόμου 430 «Περί Αρχαιοτήτων» προβλεπόταν ένα συλλογικό δευτεροβάθμιο επιστημονικό όργανο, που είχε ως αρμοδιότητα τη γνωμοδότηση σε ζητήματα αρχαιολογικής πολιτικής. Στην Αρχαιολογική Επιτροπεία μετείχαν οι 2 Έφοροι Αρχαιοτήτων και οι τρεις Επιμελητές των Μουσείων Ηρακλείου, Χανίων και Ρεθυμνου, που είχαν εν τω μεταξύ ιδρυθεί. Πρόεδρος της ήταν ο Έφορος Αρχαιοτήτων και Διευθυντής του Μουσείου Ηρακλείου. Συνεδρίαζε ύστερα από έγγραφη παραγγελία της Ανωτέρας Διευθύνσεως της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, Θρησκευμάτων και Δικαιοσύνης, στην οποία αναφερόταν τα θέματα της συνεδρίασης. Εισηγητές ήταν οι Έφοροι Αρχαιοτήτων. Τα πιο σημαντικά προβλήματα που αντιμετώπισε η Αρχαιολογική Επιτροπεία ήταν τα αιτήματα εξαγωγής αρχαίων στο εξωτερικό από όλους ανεξαίρετα τους ξένους ανασκαφείς, η ανταλλαγή αρχαίων με ξένα μουσεία, η διατήρηση η όχι μεσαιωνικών μνημείων, οι άδειες ανασκαφων ξένων αρχαιολόγων, οι αμοιβές για ανεύρεση και παράδοση αρχαίων. Η παρούσα εισήγηση αποτελεί συμβολή στην ιστορία της αρχαιολογικής υπηρεσίας στην Κρήτη στα πρώτα χρόνια της ίδρυσης και λειτουργίας της. Παρουσιάζονται τα πρακτικά της Επιτροπείας όπως έχουν καταγραφεί σε ανέκδοτο δεμένο τετράδιο που φυλάσσεται στο αρχείο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου. Τα Πρακτικά καλύπτουν την περίοδο από 7 Απριλίου 1902 μεχρι , δηλαδή 12 χρόνια.

15 Μανόλης Βουρλιώτης «Δίκτυα δημοτικιστών στην Κρήτη » Σκοπός της ανακοίνωσης είναι η διερεύνηση των πρώιμων φάσεων του δημοτικιστικού κινήματος στην Κρήτη, η δημιουργία των δικτύων και οι εκπρόσωποί του, όπως επίσης και τα έργα τους. Η επίσκεψη του Αλέξανδρου Πάλλη στην Κρήτη το 1898 συνετέλεσε στην δημιουργία των πρώτων πυρήνων του κινήματος, το οποίο εξαπλώθηκε σε όλο το νησί, ιδιαίτερα με την ίδρυση δύο συλλόγων το 1909, ενός στα Χανιά και στη συνέχεια άλλου στη Ηράκλειο. Μέσα από τα δίκτυα αυτά δεν διοχετεύτηκαν μόνο λογοτεχνικά ρεύματα, αλλά και πολιτικά, όπως ο σοσιαλισμός και ο εθνικισμός, με σημαντικούς εκπροσώπους. Θα γίνει παρουσίαση άγνωστων πτυχών του έργου δημοτικιστών όπως ο Μιχάλης Καλημεράκης και ο Χρήστος Χρηστουλάκης από ανέκδοτες επιστολές τους, καθώς και αποτίμηση της προσφοράς αυτού του κινήματος στην πνευματική ζωή του νησιού. Η ανακοίνωση βασίζεται στα αρχεία Ψυχάρη, Αλέξανδρου Πάλλη και άλλων δημοτικιστών, όπως επίσης σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής καθώς και στην υπάρχουσα βιβλιογραφία.

16 Κωνσταντίνα Γεωργιάδη «Αναπαραστάσεις του χρονικού του Ολοκαυτώματος της Μονής Αρκαδίου στη νεοελληνική δραματουργία» Στόχος της παρούσας ανακοίνωσης είναι να διερευνήσει και να καταγράψει τις πολλαπλές αναπαραστάσεις του χρονικού του ολοκαυτώματος του Αρκαδίου μέσα από τη δημιουργική φαντασία των δραματουργών που κατά καιρούς ασχολήθηκαν με το τραγικό αυτό θέμα του σημαντικότερου επεισοδίου της Κρητικής Επανάστασης του Από τις πρώτες δραματουργικές πραγματοποιήσεις του ιστορικού χρονικού το 1866 από τον Τιμολέοντα Αμπελά και τον Γεώργιο Ανδρικόπουλο το 1867 ως τις τελευταίες αναπροσαρμογές του ηρωισμού και της αυτοθυσίας των Κρητών στο Ηφαίστειο του Παντελή Πρεβελάκη, η ανακοίνωση έχει σκοπό να κάνει γνωστές τις διαφορετικού τύπου θεατρικές πραγματώσεις της Ιστορίας και να τις εντάξει στις ιδεολογικές συνιστώσες που τις διαμόρφωσαν.

17 Δελάκη Ε. Μαρία «Οι Εργάτριες του πνεύματος και η αμφισβήτηση της παραδοσιακής εικόνας δύναμης και εξουσίας: Διερευνώντας πτυχές της κοινωνικής δράσης των διδασκαλισσών της Κρήτης ( )» Σκοπός της ανακοίνωσης 2 είναι η αποσαφήνιση του νόηματος που αποδίδουν οι διδασκάλισσες της Κρήτης στην κοινωνική τους δράση (οι αντιλήψεις τους για την ηθική, τη φιλανθρωπία, την εθνική προσφορά, τον συνδικαλισμό) και οι πρακτικές που χρησιμοποιούν για την εμπλοκή τους σε αυτήν (διδακτικές πρακτικές,συμμετοχή σε σωματεία, διδασκαλικούς συλλόγους, συγγραφική δραστηριότητα)μέσα απο την παράλληλη συνεξέταση των ευρύτερων κοινωνικοπολιτικών μετασχηματισμών και κοινωνικοεκπαιδευτικών επιταγών. Παράλληλα σε ένα δεύτερο επίπεδο η εισήγηση αποσκοπεί στο να διερευνήσει το βαθμό της αποδοχής της κοινωνικής τους δραστηριότητας από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο και τον αντίκτυπο των παρεμβάσεων τους στην υποκειμενική, επαγγελματική και συλλογική-φυλετική τους ταυτότητα. Ως προς τη μέθοδο που ακολουθείται, αυτή στηρίζεται απαρχής μέχρι τέλους σε μια λεπτομερή έρευνα των υπαρχόντων πηγών και γίνεται με βάση την ιστορική μέθοδο που ακολουθείται και ως προς τα δυο επίπεδα, τόσο στο ιστορικό /συστηματικό όσο και στο αναλυτικό ερμηνευτικό. Κυρίως αξιοποιείται αρχειακό υλικό και πρωτογενείς πηγές και κατά δεύτερο λόγο χρησιμοποιούνται κλασσικά και έγκυρα δημοσιεύματα και μελετήματα δοκίμων συγγραφέων και μελετητών. Στο θεωρητικό πλαίσιο της ανακοίνωσης προσδιορίζονται τα πεδία της κοινωνικής δραστηριοποίησης των διδασκαλισσών στο χρονικό διάγραμμα της εν λόγω περιόδου. Διερευνάται ο χώρος της δράσης τους στους κατα τόπους νομούς της Κρήτης και επισημαίνονται οι λόγοι των διαφοροποιήσεων που παρατηρούνται αναφορικά με το βαθμό και το είδος της εμπλοκής τους στη δημόσια σφαίρα. Παράλληλα, αποτυπώνεται η εξέλιξη των κοινωνικών τους παρεμβάσεων όπως αυτή διαμορφώνεται μέσα σ ενα πλαίσιο συνεχούς διαπραγμάτευσης της υποκειμενικής και συλλογικής τους ταυτότητας. 2 Η εν λόγω εισήγηση, αποτελεί τμήμα της διδακτορικής μου διατριβής με θέμα «Διδασκάλισσες της Κρήτης: Υποκείμενα της Ιστορίας. Αρχές 19 ου αιώνα έως την Eνωση με το επίσημο Ελληνικό κράτος».

18 Δημανόπουλος Σπύρος «Κοινωνικά και δημογραφικά στοιχεία της πόλης του Ρεθύμνου, » Τα αστικά κέντρα αρχές του 20ου αιώνα αποτελούν τόπους υποδοχής και διαμονής προσωρινής ή μόνιμης μεταναστευτικών ρευμάτων από την ενδοχώρα του νησιού. Η ανασφάλεια που κυριαρχεί στην ύπαιθρο λόγω των πολεμικών γεγονότων ωθεί ένα μεγάλο αριθμό κυρίως μουσουλμάνων να αναζητήσουν προστασία στις οχυρωμένες πόλεις. Ωστόσο, αντίστοιχα χριστιανικοί πληθυσμοί καταφεύγουν στις πόλεις αναζητώντας επαγγελματική αποκατάσταση καθώς οι καταστροφές στην ύπαιθρο μειώνουν τους αναγκαίους πόρους για την επιβίωση τους. Η μετακίνηση στην πόλη πληθυσμών της υπαίθρου έστω και αν πρόκειται για προσωρινή, με σκοπό την εξωτερική μετανάστευση προκαλεί πιέσεις τόσο στις υποδομές της πόλης (π. χ. κατοικία) όσο και στις κοινωνικές σχέσεις και τις δομές ιδιοκτησίας του αστικού χώρου. Παράλληλα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι πόλεις είναι ο κατεξοχήν χώρος στον οποίο ιδίως μετά την αλλαγή του καθεστώτος του νησιού το 1898 εξελίσσονται οι πολιτικοί αγώνες και ανταγωνισμοί των ανώτερων αστικών στρωμάτων (χριστιανικών και μουσουλμανικών) να διασφαλίσουν και να προωθήσουν τις θέσεις τους στη νέα κατάσταση που διαμορφώνεται.

19 Δημήτρης Δολαψάκης «Περίανδρος Σαπουντζάκης ( ). Η μάχη στο Κανλί Καστέλλι (1897) και οι εφηβικές μνήμες από το Ηράκλειο έως το 1912 μέσα από την ανέκδοτη αυτοβιογραφία ενός Ηρακλειώτη» Στην παρούσα ανακοίνωση θα παρουσιαστεί το πρώτο μέρος από το σύνολο 120 σελίδων της ανέκδοτης αυτοβιογραφίας του Περίανδρου Σαπουντζάκη ( ) που αναφέρονται στα παιδικά και εφηβικά χρόνια στο Ηράκλειο (από το 1897 έως το 1912). Ο Περίανδρος Σαπουντζάκης, από το Κανλί Καστέλι (Προφήτης Ηλίας) Ηρακλείου, υπήρξε ένθερμος υποστηριχτής του Βενιζέλου. Ήξερε να διεκδικεί με ανδρεία μία καλύτερη μοίρα για τον εαυτό του παρότι είχε στοιχειώδη μόρφωση. Γνώρισε διάφορα επώνυμα πρόσωπα και κατέγραψε πληροφορίες για αυτά και για τα σημαντικότερα ιστορικο-πολιτικά γεγονότα που επηρέασαν τη ζωή του. Μαθητευόμενος τζαγκάρης στις Δαφνές το 1905, κάλφας στο Ηράκλειο το 1910, αγωγιάτης το 1911, μετανάστης στην Αμερική το 1912, εθελοντής στον ελληνικό στρατό το 1914, έφεδρος αξιωματικός του ελληνικού στρατού στην καταστροφή της Σμύρνης το 1922, καπνοκαλλιεργητής το 1923, σταφιδέμπορος στο Ηράκλειο ( ), αιχμάλωτος σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως των Γερμανών στα Χανιά το 1941, καταδιωκόμενος δραπέτης για 2,5 χρόνια και, τέλος, φυγάς στην Αίγυπτο το Εκεί, στο Κάιρο, από τον Μάρτιο έως τον Μάιο του 1944 έγραψε την αυτοβιογραφία του ελπίζοντας ότι οι μελλοντικοί αποδέκτες του κειμένου του θα ήταν οι δύο κόρες του. Οι πληροφορίες που διασώζει αφορούν: 1. τη μάχη στο Κανλί Καστέλλι του 1897, όπου ο ίδιος και οι γονείς διασώθηκαν. Αναφέρει στίχους από έμμετρη λαϊκή αφήγηση που κυκλοφορούσε για τη μάχη αυτή. Στο θέμα αυτό θα αναφερθώ διεξοδικά. 2. τη ζωή του στο Κανλί Καστέλλι, στο Ηράκλειο και στις Δαφνές. 3. τη στοιχειώδη εκπαίδευση που έλαβε. Στιγμιότυπα με τον δάσκαλό του. 4. τις συνθήκες εργασίας του ως μαθητευόμενου τσαγκάρη. 5. αναφέρεται σε τοποθεσίες και ονόματα συγχρόνων του. 6. τρόπους διασκεδάσεων των νέων της εποχής του.

20 Γιάννης Ζαϊμάκης Νεωτερικότητα, σώμα και αθλητισμός στην περίοδο της Αυτονομίας της Κρήτης Η Κρητική Πολιτεία είναι μια περίοδος ραγδαίων πολιτισμικών μεταβολών στο νησί. Η παρουσία στο νησί των στρατιωτικών των εγγυητριών δυνάμεων σε συνδυασμό με τη διοργάνωση της πρώτης σύγχρονης Ολυμπιάδας στην Αθήνα και την ανάπτυξη του Ολυμπιακού κινήματος στη Ελλάδα γονιμοποίησαν την εκδήλωση ενδιαφέροντος για το σώμα, την σωματική αγωγή και τα σπορ στην αστική κοινωνία της Κρήτης. Για τις ξένες στρατιωτικές δυνάμεις, και ιδιαίτερα τους Βρετανούς, το αθλητικό σώμα, η ένταξη των σπορ στην στρατιωτική εκπαίδευση και η δημιουργία νησίδων αθλητικής δραστηριότητας στις περιοχές που έλεγχαν αποτελούσε μέσο πολιτισμικής κυριαρχίας, επιτέλεσης των μιλιταριστικών αξιών της πειθαρχίας και της εγκράτειας και προβολής των δυτικών αξιών των σπορ. Οι πνευματικές ελίτ των μεσαίων και υψηλών στρωμάτων της Χριστιανικής κοινότητας οικειοποιήθηκαν την κουλτούρα των μοντέρνων σπορ, δημιούργησαν συλλόγους και προώθησαν την αθλητική δραστηριότητα προσπαθώντας να συνδέσουν φαντασιακά αυτές τις νεωτερικές πρακτικές με τον αρχαίο ελληνικό κόσμο και την παράδοση των Ολυμπιακών αγώνων. Στον αντίποδα του ελληνικού εθνικιστικού κινήματος οι αποδυναμωμένες Μουσουλμανικές ελίτ προσπάθησαν να οργανώσουν τις δικές τους αθλητικές συσσωματώσεις στα τελευταία χρόνια της Αυτονομίας της Κρήτης επηρεασμένες από το κίνημα των Νεότουρκων που είχε ήδη από το 1908 είχε συγκροτήσει το πρόταγμα της ανάπτυξης του εθνικού τουρκικού αθλητισμού. Στην εισήγηση εξετάζεται το χρονικό τις κοινωνιογέννησης του αθλητισμού και των πρώτων αθλητικών σωματείων στις πόλεις και στη συνέχεια στην ενδοχώρα του νησιού και τα δίκτυα αστικής κοινωνικότητα που διαμορφώθηκαν γύρω από τη γυμναστική, τον κλασσικό αθλητισμό και τις αθλοπαιδιές. Ακόμη, αναλύονται τα ιδεολογικά και ιστορικά συμφραζόμενα αυτής της αθλητικής δραστηριότητας και η σχέση του αθλητισμού με τον εθνικισμό και το μιλιταρισμό σε μια περίοδο έξαρσης των εθνικιστικών παθών. Τέλος εξετάζονται οι τρόποι με τους οποίους αυτές οι εθνικιστικές εντάσεις βρήκαν έδαφος για να αναπτυχθούν στις αθλητικές συναντήσεις ποδοσφαιρικών ομάδων της Χριστιανικής και της Μουσουλμανικής κοινότητας.

21 Ζανόν Φλάβιο «Ο Sir Arthur Evans και οι οθωμανικές επιρροές του» Η ανακοίνωση αφορά τις σχέσεις του Sir Arthur Evans με τους Τουρκοκρητικούς, από την αγορά των κτημάτων της Κνωσού έως την ανακάλυψη του «Μινωικού Ξενώνα». Η περίπλοκη προσωπικότητά του περιγράφεται από την D. Powell με τα εξής λόγια: «(he) become archaeologist, collector, administrator, journalist, above all traveler». Ξεκινώντας από ένα σημείο του ορισμού αυτού, θα εστιάσουμε την προσοχή μας στο ταξίδι που έφερε τον Evans μέχρι στην Kostanika της Βοσνίας. Εκεί γιά πρώτη φορά θα εντυπωσιαστεί από την εμφάνιση των Τούρκων με τις ανατολίτικες τους ενδυμασίες, τις οποίες θα ζωγραφίσει. Ως ανταποκριτής για λογαριασμό αγγλικών εντύπων στη Ραγούζα, ο αρχικός ενθουσιασμός του θα συνυπάρξει με την εκ διαμέτρου αντίθετη ακραία άποψη: «...η Βοσνία τσαλαπατήθηκε από τις οπλές των απίστων...», Αργότερα, οι σχέσεις του με τον οθωμανικό κόσμο στην Κρήτη θα γίνουν πιό προσωπικές και καθοριστικές. Πρώτα πρώτα έχουμε τις διαδικασίες αγοράς των εκτάσεων της Κνωσού από την Zehra-Ulfet Hanim και τον Sami Bey Liatif-Zade, και έπειτα τις εμπειρίες του στην προσωρινή κατοικία του στο σπίτι του Said Bey, νότια του μινωικού ανακτόρου και, τέλος, για την ιδιαίτερη εκτίμηση που έτρεφε για τον τεχνίτη του Αλή Μπαριτάκη. Αφού παρακολουθήσουμε τον οξφορδιανό ως διαχειριστή των κνώσιων περιουσιών του θα φτάσουμε στην περιγραφή των επιρροών που δέχτηκε από τον οθωμανικό κόσμο σε μια συγκεκριμένη αρχαιολογική δραστηριότητα του. Συγκεκριμένα: οι παλιές και νέες εμπειρίες του, φιλτραρισμένες από τον γενικό εξωτισμό με τον οποίο ήταν διαποτισμένος, θα αφήσουν τα ίχνη τους στις θεωρίες γύρω από ένα μικρό μνημείο νότια του μινωικού Ανακτόρου. Τα ερείπια αυτού του αρχαίου συγκροτήματος ταυτίστηκαν από τον Evans ως χώρος για την ξεκούραση ανθρώπων και ζώων, πριν να εισέλθουν στο «Παλάτι». Το επίκεντρο της υπόθεσης που θα παρουσιαστεί είναι ότι αυτό που ουσιαστικά αναγνωρίστηκε και από τον ίδιο ως «Μινωικός Ξενώνας», θα ονομαστεί από τον αρχαιολόγο «Καραβάν Σεράι».

22 Ζερβού Αλεξάνδρα «Μια μικρή ηρωίδα" της Γαλάτειας Καζαντζάκη ή το παιχνίδι των κανόνων και των παραβιάσεων» Η Γαλάτεια Καζαντζάκη με τη συγγραφή του μυθιστορήματός της για παιδιά "ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΗΡΩΙΔΑ" εναρμονίζει αντίρροπες τάσεις που συγκροτούν το φαντασιακό σύμπαν ης εποχής της. Διηθεί την αφήγηση μέσα από την αγαθή αισιοδοξία του παραμυθιού, τον εθνοκεντρισμό του παρασχολικού βιβλίου, τον ρεαλισμό του ιστορικού έργου, αλλά και τον κοσμοπολιτισμό της αριστεράς εκείνου του καιρού. Αντιστρατεύεται την πανταχού παρούσα παιδαγωγική και πολιτική λογοκρισία που διέπει γενικά τη συγγραφή των βιβλίων που απευθύνονται σε παιδιά, υιοθετώντας ένα λεπταίσθητο παιχνίδι κανόνων και παραβιάσεων, ακολουθώντας κάποιες δεσμεύσεις της εποχής της και υπερβαίνοντας κάποιες άλλες.. Με τον τρόπο αυτόν το μυθιστόρημά της γίνεται ένα εμβριθές δοκίμιο παιδαγωγικής ή ακόμα και πολιτικής κοινωνιολογίας, μεταμφιεσμένο σε παιδικό ανάγνωσμα.

23 Θεοδοσία Αργυράκη-Ασαργιωτάκη «Τον Εμμανουήλ Κρανιωτάκη αγωνιστή ήρωα της Κρητικής επανάστασης υμνεί η λαϊκή μούσα, ο ανώνυμος ποιητής» EMMANOYΗΛ ΚΡΑΝΙΩΤΑΚΗΣ Ο Εμμανουήλ Κρανιωτάκης ο ήρωας που γεννήθηκε το 1842 και ανατράφηκε στο Κράσι,ήταν ένας εγγράμματος νέος που διαδραμάτισε ένα πολύ σοβαρό ρόλο στις Κρητικές επαναστάσεις και προπάντων στον μεγάλο ξεσηκωμό του 1866.Ήταν αρχικά μέλος της επαναστατικής επιτροπής της Κρήτης και ζήτησε να τον απαλλάξουν από αυτά τα καθήκοντα και να επιδοθεί σε πολεμική δραστηριότητα. Άλλαξε την πολιτική με τον πόλεμο, την πένα με το ντουφέκι, την ιδεολογία με την πράξη.σε ένα γράμμα που έστειλε τότε στον Μητσοτάκη γράφει ανάμεσα στα άλλα.«έχω απόφαση να κάμω ένα σώμα από 200 άντρες με αδελφοποίησιν και ορκομωσίαν,να υποστηρίξουμε την επανάσταση, το οποίον και θα κάμωμε εξάπαντος.»μαζί με τον Αντώνιο Ξανθουδιδη, τον Τυλλιανάκη, τον Σαμολίδι,τον Ρ. Κούνδουρο, το Λεωνίδα Λόγιο, τον Μιχάλη Βιστάκη,τον Χριστόφορο Αργυράκη, το Στυλιανό Παπαδάκη από το Βραχάσι, το συγχωριανό του Λ. Παπαδάκη δημοδιδάσκαλο, τον Μιχάλη Κρανιωτάκη αδελφό του Μανόλη Κρανιωτάκη κι άλλους αποτελούσαν τον όμιλο των προοδευτικών νέων της εποχής εκείνης. Την εποχή εκείνη περισσότερο ήταν ευχερέστερος και πιο συνηθισμένος ο ποιητικός λόγος πάρα ο πεζός, όλα τα έπη τότε και πιο πριν που η μούσα ενέπνεε τους απλούς ανθρώπους να εξωτερικεύουν τις σκέψεις τους πάνω σε γεγονότα που δημιουργούνταν και έδιναν τα ερεθίσματα στην ψυχή τους. Με μακροσκελέστατο ποίημα ο άγνωστος ποιητής εξιστορεί την όλη δράση του τιμημένου παλικαριού στην επανάσταση του 1866, αλλά και σαν συναγωνιστής και πολεμικός ανταποκριτής περιγράφει με λεπτομέρειες τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην μάχη για τα ιδανικά της πατρίδας και το θάνατο του αγωνιστή.

24 Ελισάβετ Καβουλάκη «Ανασκάπτοντας και αναστηλώνοντας το ανάκτορο της Κνωσού στην Κρήτη των αρχών του 20 ου αιώνα ( )» Ανασκαφικές εργασίες στην Κνωσό έγιναν για πρώτη φορά το 1878 από τον φιλάρχαιο Ηρακλειώτη έμπορο Μίνωα Καλοκαιρινό, που ανακάλυψε έξι αποθήκες και τμήμα της δυτικής πρόσοψης του ανακτόρου. Η ανασκαφή διακόπηκε με διαταγή του Τούρκου διοικητή της Κρήτης. Οι ανακαλύψεις αυτές προκάλεσαν το ενδιαφέρον πολλών, όπως του ανασκαφέα της Τροίας και των Μυκηνών H. Schliemann, ο οποίος ήρθε στην Κρήτη το 1886 με τον αρχαιολόγο Dörpfeld και προσπάθησε να αγοράσει την περιοχή. Η προσπάθεια αυτή απέβη άκαρπη έως το 1898, οπότε ανακηρύχθηκε η Κρητική Πολιτεία και συντάχθηκε αρχαιολογικός νόμος. Δημιουργήθηκαν έτσι οι κατάλληλες συνθήκες για συστηματική έρευνα, η οποία έγινε από τον A. Evans, διευθυντή τότε του Μουσείου Ashmolean της Αγγλίας. Οι ανασκαφικές εργασίες άρχισαν τον Μάιο του Στο τέλος του 1902 είχε ανασκαφεί σχεδόν ολόκληρο το ανάκτορο. Η ανάγκη συντήρησής του, ωστόσο, φάνηκε από τα πρώτα έτη της ανασκαφής. Τα ευπαθή υλικά κατασκευής του, και κυρίως ο γυψόλιθος, αποδείχθηκαν εξαιρετικά ευαίσθητα στις καιρικές συνθήκες. Το 1905 στεγάστηκε η «Αίθουσα του Θρόνου» και αναστηλώθηκε το «Μεγάλο Κλιμακοστάσιο». Οι κίονες ήταν λίθινοι, ενώ οι οροφές κατασκευάστηκαν από σειρές θολίσκων με τούβλα που στηρίχθηκαν σε σιδηροδοκούς. Ανάλογες εργασίες έγιναν και σε άλλους χώρους του ανακτόρου. Πρόκειται για την πρώτη προσπάθεια αναστήλωσης του Α. Evans και των συνεργατών του, κατά την οποία χρησιμοποιήθηκαν υλικά ανάλογα με εκείνα των μινωιτών, όπως ο πωρόλιθος, ο γυψόλιθος και το ξύλο. Πώς διαφοροποιείται, όμως, η πρώτη αυτή αναστήλωση του ανακτόρου της Κνωσού, που έγινε από το 1901 έως το 1913, και πόσο διαφορετική θα ήταν η εικόνα του μνημείου εάν η αποκατάστασή του περιοριζόταν στον συγκεκριμένο τρόπο επέμβασης, χωρίς τη μίμηση των αρχαίων υλικών και χωρίς την προσπάθεια αποκατάστασης του αρχικού αρχιτεκτονικού συνόλου, στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις μεταγενέστερες επεμβάσεις που έγιναν σε αυτό;

25 Καλογεράκης Γεώργιος «Ο Καστελλιανός Βουλευτής της Κρητικής Πολιτείας Γεώργιος Μαυραντωνάκης και η αιχμαλωσία των 25 Κρητών Πληρεξουσίων (3 Δεκεμβρίου-22 Δεκεμβρίου 1911)» Ο Γεώργιος Μαυραντωνάκης γεννήθηκε στο Καστέλλι Πεδιάδος το δεύτερο μισό του 19 ου αιώνα. Μέλος της Επαναστατικής Επιτροπής Πεδιάδος στις τελευταίες επαναστάσεις του νησιού 1895, , δάσκαλος Β τάξεως στο Δημοτικό Σχολείο Καστελλίου 3, δικολάβος 4 και Δικαστικός Κλητήρας στο Ειρηνοδικείο Καστελλίου, Βουλευτής της Κρητικής Πολιτείας Ο Γεώργιος Μαυραντωνάκης εκλέγεται μέλος της Συντακτικής Συνέλευσης το 1889 (μέλη 188), μέλος της πρώτης βουλής των Κρητών το 1901 (74 μέλη), της Βουλής το 1903 (74 μέλη), το 1905 (74 μέλη), στη Β Συντακτική Συνέλευση (129 μέλη), το 1907 (65 μέλη), το 1910 (126 μέλη) 5. Εκλέγεται μέλος της επαναστατικής Συνέλευσης το Νοέμβριο του 1911, μέλος της πρώτης αντιπροσωπείας για τη Βουλή των Ελλήνων το Δεκέμβριο του 1911 και μέλος της δεύτερης αντιπροσωπείας για την Ελληνική Βουλή το Μάιο του Την Τρίτη 29 Νοεμβρίου 1911, στην αίθουσα του Πρωτοδικείου Χανίων, εκλέγονται 60 πληρεξούσιοι από όλες τις επαρχίες της Κρήτης 6 για να αποσταλούν με κλήρωση 25 απ αυτούς ως αντιπρόσωποι στην Αθήνα και να εισέλθουν στη Βουλή των Ελλήνων. Μεταξύ των κληρωθέντων και ο Γεώργιος Μαυραντωνάκης. Οι Κρήτες πληρεξούσιοι επιβιβάζονται στο πλοίο «Σπέτσαι» της εταιρείας Γουδή το Σάββατο 3 Δεκεμβρίου 1911 και στις 4.30 το απόγευμα το πλοίο αναχωρεί για τον Πειραιά. Στην έξοδο του λιμανιού της Σούδας το πλοίο αναγκάζεται από το Γαλλικό πολεμικό «Ναύαρχος Σαρνύ» να επιστρέψει στο λιμάνι και οι Κρήτες πληρεξούσιοι αποβιβάζονται με βίαιο τρόπο. Διαμοιράζονται σε τρία πολεμικά πλοία των προστάτιδων δυνάμεων, το Γαλλικό «Ναύαρχος Σαρνύ» και τα Αγγλικά «Ντιάν» και «Μινέρβα» και κρατούνται αιχμάλωτοι. Στις 21 Δεκεμβρίου 1911 λήγουν οι εργασίες της Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων και ο Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος προκηρύσσει εκλογές. Στις 22 Δεκεμβρίου 1911 ο κυβερνήτης του Αγγλικού πολεμικού «Μινέρβα» απελευθέρωσε τους Κρήτες πληρεξούσιους αφού η διάλυση της Ελληνικής Βουλής έπαυσε το λόγο κράτησής τους. Έτσι με τον τρόπο αυτό οι Κρήτες εμποδίστηκαν να μεταβούν στην Αθήνα και να πετύχουν την πολυπόθητη ΕΝΩΣΗ. 3 Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, τμήμα αρχείων, Φ. 2,4 αριθ , 8 Σεπτεμβρίου Έγγραφο Ειρηνοδικείου Καστελλίου με αριθ. πρωτ. 87, αριθ. αποφ. 50 και ημερομηνία 3 Σεπτεμβρίου Αλέκος Ανδρικάκης, ένθετο εφημερίδας «Πατρίς», 30 Νοεμβρίου Εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» Αθηνών, Τρίτη 29 Νοεμβρίου 1911.

26 Βασιλεία (Λιάνα) Καλοκύρη «Τουρκοκρατία και απελευθερωτικοί αγώνες της Κρήτης ( ) στο λογοτεχνικό έργο Κρητών: Ιστορικό βίωμα και πολιτισμική ταυτότητα στην πεζογραφία της Α. Χαριτάκη και του Ν. Ε. Παπαδογιαννάκη» Αν η τροφοδότηση του έργου Κρητών λογοτεχνών από την Ιστορία της Κρήτης κατά την περίοδο των μεγάλων επαναστάσεων έως την ένωση ( ) είναι λίγο ως πολύ αναμενόμενη, η ανίχνευση του χειρισμού της ιστορικής ύλης έχει πολύπλευρο ενδιαφέρον: η λογοτεχνία με τους δικούς της νόμους και τρόπους όχι μόνο φωτίζει πτυχές της ζωής της εποχής, αλλά εκφράζει ένα «πολιτισμικό κοσμοείδωλο», που αξίζει να μελετήσουμε υπό την προβληματική της πολιτισμικής αυτογνωσίας. Η παρούσα εισήγηση εστιάζει, αντιπροσωπευτικά, σε Διηγήματα και Νουβέλες της μεσοπολεμικής συγγραφέως Αρτεμισίας Χαριτάκη και στο ιστορικό μυθιστόρημα Δυο κιβωτάρια και μια ιστορία του σύγχρονου Ν.Ε. Παπαδογιαννάκη, στα οποία η «Ιστορία» της Κρήτης συναιρείται με την «ιστορία» των λογοτεχνικών ηρώων. Στα διηγήματα και τις νουβέλες της Α. Χαριτάκη, η ιστορική πραγματικότητα μετασχηματίζεται σε ιστορικό βίωμα, ζωντανό και ενεργό, σε αίσθημα ενότητας και συνοχής παρελθόντος-παρόντος. Η αντίληψη αυτή της ιστορίας ουσιαστικά διακρίνεται από την αιτιοκρατική λογική του ιστορικισμού και προσγράφεται στην πνευματική παράδοση που εμπεριέχει τη βιωματική αρχή της ενότητας της στιγμής με την αιωνιότητα, του νυν με το αιέν. Η αντίληψη του κυκλικού χρόνου συνδέεται με την προτεραιότητα των αξιών ζωής και την αντίληψη της τραγικότητας του ανθρώπου και του κόσμου. Στο ιστορικό μυθιστόρημα του Ν.Ε. Παπαδογιαννάκη, οι κοινωνικές και πολιτικές συγκρούσεις και αντιφάσεις, που απηχούν την εποχή μετασχηματισμών του τέλους του 19 ου και των αρχών του 20 ου αιώνα, σε επίπεδο ατόμων συνδέονται με αναμόχλευση/αναζήτηση αυτοπροσδιορισμού και ταυτότητας, συνθέτοντας την προβληματική της ανθρώπινης τραγικότητας. Συνοπτικά, τα λογοτεχνικά έργα της Α. Χαριτάκη και του Ν.Ε. Παπαδογιαννάκη προσφέρουν όχι απλώς τη μεταγραφή της Ιστορίας σε «ιστορίες», αλλά και όψεις και αναγνώσεις αξιακών κωδίκων, αντιλήψεων και «πολιτισμικής οπτικής» της εποχής στην οποία αναφέρονται αλλά και της εποχής των συγγραφέων. Η ανίχνευση και η ανάδειξη ομοιοτήτων και διαφορών συνεισφέρει γόνιμα στην καίρια προβληματική της ιστορικής εξέλιξης των αξιών και της πολιτισμικής μας αυτογνωσίας.

27 Αγγελική Καραθανάση Περιπτώσεις προσωπικών συνεισφορών στους πρόσφυγες της Κρήτης. Η συμβολή των εφημερίδων «Πᾶς συμπολίτης θέλει προθύμως φιλοτιμηθῇ νὰ δείξῃ δι ἔργων ὅτι πονεῖ ἡ καρδία του εἰς τοὺς στεναγμοὺς τῶν ὁμογενῶν» (Εφημ. Πατρίς, Ἑρμούπολις 6 Αὐγούστου 1866) Κλίμα συμπάθειας για τους αγωνιζόμενους Κρητικούς σε όλη τη διάρκεια της μεγάλης κρητικής επανάστασης ( ) δημιουργούσαν στο αναγνωστικό κοινό τους, εντός και εκτός Ελλάδας, οι ελληνικές εφημερίδες της Αθήνας, της επαρχίας και της Ευρώπης, με τα πολλά και ποικίλα κείμενα που δημοσίευαν για τις εξελίξεις στην Κρήτη. Το ίδιο αποτέλεσμα είχαν, ανεξάρτητα από την ποιότητά τους, και τα συχνά δημοσιευόμενα λογοτεχνικά ή λογοτεχνίζοντα κείμενα, ποιητικά κυρίως, όσων είχαν (ή νόμιζαν πως είχαν) το χάρισμα της γραφής. Τα κείμενα εκείνα γράφονταν συνήθως εν θερμώ, ύστερα από τη συγκίνηση που είχαν προκαλέσει στους δημιουργούς τους τα πάθη της Κρήτης και των Κρητικών. Έτσι όταν κατέφθαναν από τα κρητικά λιμάνια στην ελεύθερη Ελλάδα ενδεείς και ταλαιπωρημένοι οι πρόσφυγες, η ελληνική κοινωνία ήταν προετοιμασμένη συναισθηματικά για την πατριωτική, φιλάνθρωπη και χωρίς όρους υποδοχή και φροντίδα τους. Κάτω από την ψυχρή και γενική λέξη «έρανος», όπως έχει περάσει στην επίσημα καταγεγραμμένη ιστορία εκείνη η ολόψυχη συμμετοχή, βρίσκονται συγκεκριμένα δείγματα ταπεινών φτωχών και αφανών ανθρώπων ή άλλων πλουσίων σπουδαίων και διακεκριμένων, των οποίων τις συνεισφορές συχνά ανάγγελλαν οι εφημερίδες της εποχής. Οι άνθρωποι εκείνοι είτε ως οργανωμένες ομάδες και επιτροπές συμπαράστασης είτε ως μεμονωμένα πρόσωπα επινοούσαν διαρκώς τρόπους, κάποτε πρωτότυπους, για να συνδράμουν στην ανακούφιση των προσφύγων και στον αγώνα που συνεχιζόταν στο νησί, φτάνοντας ως τη θυσία της ατομικής καλοπέρασης ενίοτε και ως τη στέρηση. Περιπτώσεις αδιαφορίας και περιφρόνησης των δεινοπαθούντων Κρητικών εκ μέρους των εχόντων κυρίως

28 υπήρχαν, μερικές φορές μάλιστα γνωστοποιούνταν στον ημερήσιο τύπο ενισχύοντας με το αρνητικό παράδειγμά τους το πατριωτικό συναίσθημα και την έμπρακτη αλληλεγγύη των υπολοίπων.

29 Λουϊζα Καραπιδάκη-Βαρβάρα Τερζάκη-Παλλήκαρη «Αποτυπώσεις της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα στα Κρητικά υφαντά. Από την Φλωρεντίνη Καλούτση στην Πηνελόπη Gandhi» Στην ανακοίνωση θα παρουσιαστεί σειρά υφαντών από το αρχείο της Αποστολής «Πηνελόπη Gandhi», που αφορά τις υφαντικές δημιουργίες της περιόδου από την αυτονομία στην Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Παράλληλα, θα παρουσιαστεί η προσπάθεια της Φλωρεντίνης Καλούτση για να «αναστηθεί» η υφαντική τέχνη της Κρήτης και η συμβολή της στη θεματολογία των υφαντών με νέα αισθητική και νέες προοπτικές, για την εποχή.

30 Αντώνης Καρτσάκης «Περιοδικές λογοτεχνικές εκδόσεις στο Ηράκλειο των αρχών του 20ού αιώνα. Ένας δείκτης πνευματικής ανάπτυξης» Τι διαβάζει, άραγε, το ηρακλειώτικο αναγνωστικό κοινό στις αρχές του 20ού αιώνα, μέσα στο κλίμα ευφορίας και εθνικής περηφάνιας που επικράτησε με την αυτονομία της Κρητικής Πολιτείας και με την προσδοκία της Ένωσης; Πόσο επηρεάζονται οι αναγνωστικές προτιμήσεις του από τον συγκεκριμένο χωροχρόνο και τι προτείνουν (μέσα σε συνθήκες λογοκρισίας) τα έντυπα της εποχής; Με στόχο να αποτυπώσουμε όψεις της πνευματικότητας της πόλης την περίοδο αυτή από συγκεκριμένη οπτική, επιχειρούμε μια πανοραμική θεώρηση των εντύπων, με εστίαση στα λογοτεχνικά περιοδικά. Τα περιοδικά αντιπροσωπεύουν την εποχή αυτή το πιο νεωτερικό στοιχείο της πνευματικής ζωής και συνιστούν τον αποκλειστικό σχεδόν αγωγό των νέων ιδεών προς τον ελληνικό πνευματικό χώρο. Τα περισσότερα εκδίδονται από νέους επαρχιώτες λογίους και θέτουν ως στόχο να αφυπνίσουν την περιφέρεια. Συνήθως είναι βραχύβια, καθώς βιώνουν οικονομική καχεξία, ισχνή αγοραστική ζήτηση και έλλειψη συνεργατών. Παρά τα προβλήματα αυτά ωστόσο, κάποια κατόρθωσαν να επιβιώσουν και να δραστηριοποιήσουν τοπικές κοινωνίες. Τέτοιες περιπτώσεις εντοπίζουμε στο Ηράκλειο των αρχών του 20ού αιώνα: πρόκειται για έντυπα που υπηρετούν μια λογοτεχνία αθώα από μεγαλεπήβολες προθέσεις («ελάσσονα», όπως την ονομάζουμε σήμερα), η οποία φαίνεται όμως να αγαπήθηκε και να διαβάστηκε από πολλούς. Τα εύπεπτα αυτά αναγνώσματα, τα ηθογραφικά και ιστορικά αφηγήματα ή τα ελαφρά ερωτογραφήματα και τα πολλά μικρά ποιήματα που προτείνονται από τα λογοτεχνικά περιοδικά φαίνεται να συγκινούν τους αναγνώστες τη συγκεκριμένη εποχή. Και είναι σημαντικό ότι την περίοδο αυτή υφίσταται και λειτουργεί στην ελληνική περιφέρεια ένα λογοτεχνικό πεδίο σημαντικό στοιχείο του οποίου συνιστά ο λογοτεχνικός τύπος πεδίο που μπορεί να απέχει από αυτό που συνηθίσαμε να ονομάζουμε «λογοτεχνία», αλλά η μελέτη του οδηγεί, νομίζω, σε γόνιμες εκδοχές για την εκτίμηση του πνευματικού μας παρελθόντος. Γιατί με τη μελέτη αυτή κατανοούμε την καταλυτική σημασία του χωροχρόνου και διαβάζουμε καθαρότερα την εποχή και τους ανθρώπους της.

31 Ζαχαρίας Καψαλάκης «Τρόποι επιλογής εκπαιδευτικών στα Δημοτικά σχολεία κατά το δεύτερο μισό του 19 ου αιώνα στο Τμήμα Ηρακλείου» Πριν τη ψήφιση του πρώτου νόμου για την παιδεία (1881), δεν υπήρχαν τίτλοι σπουδών, απαραίτητοι για το διορισμό κάποιου ως δασκάλου. Ο Κανονισμός του 1870 ζητούσε ο δάσκαλος να έχει γνώσεις (χωρίς να τις οριοθετεί), να μπορεί να διδάσκει και να έχει τίμια και ανεπίληπτη διαγωγή. Οι διορισμοί γινόταν μετά από αίτηση του ενδιαφερομένου και απόφαση της Εξεταστικής Επιτροπής στην οποία και παρουσιαζόταν, προκειμένου να εξεταστεί. Οι πρώτοι δάσκαλοι, με μόνο εφόδιο τις γνώσεις των Σχολαρχείων, κλίθηκαν να στελεχώσουν τα επαρχιακά σχολεία. Ο Νόμος του 1881, χωρίζει τους δασκάλους σε πρωτοβάθμιους και δευτεροβαθμίους, ανάλογα με τα σχολεία στα οποία και θα δίδασκαν. Υπήρχε και μια τρίτη κατηγορία «των προσωρινών», οι οποίοι προς το τέλος της δεκαετίας του 1880, παύουν να υπάρχουν. Δεν προσθέτει κάτι καινούργιο ο Νόμος του 1889 στον τομέα αυτό. Η έλλειψη Διδασκαλείου ή κάποιας άλλης σχολής στην οποία και θα φοιτούσαν οι υποψήφιοι δάσκαλοι στην Κρήτη, είναι ένα γεγονός που σημάδεψε αρνητικά την ποιοτική πορεία της εκπαίδευσης. Η αντιστοιχία γνώσεων των υπηρετούντων δασκάλων, η έλλειψη μεθόδου διδασκαλίας (τουλάχιστον τις δεκαετίες 1870 και 1880), αλλά και ουσιαστικής παιδαγωγικής στήριξης τους, οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης που αντιμετώπιζαν σε απομακρυσμένα ή μη μέρη, οι συγκρούσεις τους πολλές φορές με τις τοπικές κοινωνίες που άλλοτε έβλεπαν και άλλοτε όχι με καλό μάτι το δάσκαλο, σημάδεψαν την πορεία τους. Η πρόταση Μιχελιδάκη το 1886 για τη δημιουργία «έδρας» στο Κρητικό Γυμνάσιο «παιδευτικής και διδακτικής» δεν προχώρησε. Το ίδιο και λίγα χρόνια αργότερα (1894) πρόταση του καθηγητή του Γυμνασίου Νεαπόλεως Νικολάου Γραμματικάκη, που πρότεινε τη δημιουργία «Μονότακτου Διδασκαλείου», στο οποίο θα φοιτούσαν οι δάσκαλοι που θα δίδασκαν στα σχολεία της Κρήτης.

32 Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης «Η Κρήτη και το ελληνικό εθνικό κράτος. Δοκιμασίες των θεωριών του εθνικισμού» Στην εισήγηση προτείνεται να εξεταστεί η εφαρμοσιμότητα των σύγχρονων προσεγγίσεων ερμηνείας των φαινομένων της συνάρθρωσης εθνικών ταυτοτήτων και εθνικών κινημάτων στην περίπτωση της Κρήτης κατά τον αιώνα των επαναστάσεων.

33 Δημήτρης Κιτσίκης «Ὁ μουσουλμανικὸς πληθυσμὸς τῆς Κρήτης, » Στὸ Συνέδριο τῆς Εἰρήνης, στὶς 4 Φεβρουαρίου 1919, ὁ Ἐλευθέριος Βενιζέλος εἶχε δηλώσει ἐνώπιον τῶν ἡγετῶν τῶν Μεγάλων Δυνάμεων: Παντοῦ, στὴν Ἀνατολικὴ Μεσόγειο ὑπῆρξε μία γρήγορη αὔξηση τοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ ἐνῷ ὁ τουρκικὸς πληθυσμὸς ἐμειώνετο συνεχῶς. Ἔτσι, στὴν Κρήτη, τὸ 1830, Μουσουλμᾶνοι καὶ Ἕλληνες ἐμετρήθησαν στὴν πρώτη ἀπογραφή. Τὸ 1881, μετὰ ἀπὸ πενήντα χρόνια, ὁ πληθυσμὸς ἦταν Ἕλληνες καὶ Τοῦρκοι. Τελικά, τὸ 1900, ὁ ἑλληνικὸς πληθυσμὸς τῆς νήσου, τὸ 1900, ἦταν καὶ τὸ 1910, , ἐνῷ τὴν ἴδια περίοδο, ὁ τουρκικὸς πληθυσμὸς εἶχε μειωθῆ λόγῳ τῆς μεταναστεύσεως. Τὸ ἴδιο ἀκριβῶς συνέβη σὲ ὅλον τὸν ἑλληνικὸ χῶρο. Αὐτοὶ οἱ ἀριθμοὶ ἀπεδείκνυαν σαφῶς τὴν ζωτικότητα καὶ τὴν ῥώμη τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου σὲ σχέση μὲ τὸ ὀθωμανικὸ στοιχεῖο. Ἡ ἐπίσημη τούτη εἰσήγηση τοῦ Ἐλευθερίου Βενιζέλου ὑπογραμμίζει τὴν δραματικὴ δημογραφικὴ ἐξέλιξη τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους, σὲ σχέση μὲ τὸ τουρκικό, τὰ τελευταῖα ἑκατὸ χρόνια, ὅταν ἡ ἀντίθετη ἀκριβῶς τάση διεπιστώθη μετὰ τὴν ἀνταλλαγὴ τῶν πληθυσμῶν τοῦ Ἡ παρουσίασή μου θὰ ἐπικεντρωθῇ στὴν ἐξέλιξη τοῦ κρητικοῦ μουσουλμανικοῦ πληθυσμοῦ, στὶς σχέσεις του μὲ τὸν ἀντίστοιχο χριστιανικό, γιὰ τὴν παραπάνω περίοδο.