ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ «Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ»

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ «Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ»"

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ «Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ» ΜΠΡΟΥΣΑΛΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ Α.Μ ΤΗΛ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Συντομογραφίες 4 Εισαγωγή...5 Α) Γενικά για την έννοια και τη θεμελίωση της αρχής της αναλογικότητας...6 Β) Τα κατ ιδίαν στοιχεία της αρχής της αναλογικότητας Η προσφορότητα, καταλληλότητα (Geeignetheit) Η αναγκαιότητα (Erfoderlichkeit, Notwendigkeit) Η αναλογικότητα strict sensu ή η αναλογικότητα υπό στενή έννοια (Verhaltnissmabigkeit in engerem Sinne, Angemessenheit, Zumntbarkeit, Proportionabitat)..20 Γ) Πεδίο εφαρμογής της αρχής της αναλογικότητας - Η δεσμευτικότητα της αρχής σε νομοθετικό εκτελεστική δικαστικό επίπεδο Η δέσμευση της νομοθετικής εξουσίας Η δέσμευση της εκτελεστικής εξουσίας (της διοίκησης) Η δέσμευση της δικαστικής εξουσίας Η διενέργεια του πολυεπίπεδου ελέγχου της αρχής της αναλογικότητας Ο έλεγχος του κοινού νόμου 30 2

3 2. In concreto έλεγχος εφαρμογής του νόμου Διάκριση της αρχής της αναλογικότητας από παρεμφερείς αρχές 1. Η αρχή της απαγορεύσεως του υπέρμετρου Η αρχή της πρακτικής αρμονίας κ εναρμόνισης και η διάκριση της αρχής της αναλογικότητας σε τριμερή και διμερή μορφή Η τεχνολογική μέθοδος ερμηνείας...35 Δ) Η αρχή της αναλογικότητας κατά την άσκηση της αστυνομικής εξουσίας...36 Ε) Αρχή της αναλογικότητας και κοινοτικό δίκαιο 42 ΣΤ) Αρχή της αναλογικότητας και ιδιωτικό δίκαιο...44 Ζ) Συμπεράσματα...46 Η) Περίληψη Λέξεις κλειδιά..48 Θ) Summary...49 Ι) Βιβλιογραφία.50 Κ) Νομολογία Κανόνες Δικαίου.52 3

4 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΣτΕ: Συμβούλιο της Επικρατείας Δ: Δίκη ΕλλΔνη: Ελληνική Δικαιοσύνη Σ: Σύνταγμα τ: Τόμος ΑΚ: Αστικός Κώδικας ΚΠολλΔ: Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας ΠΚ: Ποινικός Κώδικας Ν: Νόμος υποσ: Υποσημείωση Δ.Ε.Κ.: Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 4

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία θα διαπραγματευτεί τη συνταγματικώς (άρθρο25 παράγραφος 1 εδ. δ Σ) πλέον κατοχυρωμένη αρχή της αναλογικότητας. Αυτή η νέα γενική νομική αρχή όπου κύριο πεδίο εφαρμογής της είναι το δημόσιο δίκαιο και συγκεκριμένα ο χώρος των ατομικών δικαιωμάτων, καθώς απαιτεί την ύπαρξη μιας εύλογης σχέσης μεταξύ των περιοριστικών μέτρων που επιβάλλονται στα ατομικά δικαιώματα και των εξυπηρετούμενων σκοπών με αυτούς τους περιορισμούς, θα εξετασθεί εδώ τόσο ως προς την εννοιολογική της υπόσταση και τα επιμέρους στοιχεία που την απαρτίζουν όσο και ως προς τις εφαρμογές της. Για την εκπόνηση της εργασίας έγινε χρήση ελληνικής βιβλιογραφίας καθώς επίσης και νομολογίας. 5

6 ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ Η αρχή της αναλογικότητας εξ ορισμού είναι έννοια συσχετίσεως δυο μεγεθών κι εκφράζει την ιδέα του μέτρου. Αυτό φαίνεται άλλωστε και στη μαθηματική επιστήμη όπου διαπλάστηκε ως έννοια που δηλώνει τη σχέση μεταξύ δυο «λόγων». Ως σύγχρονη νομική αρχή αρχίζει να διαμορφώνεται μετά το πέρας του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου όταν δηλαδή το φιλελεύθερο κράτος μετασχηματίζεται σε παρεμβατικό κράτος δικαίου (κοινωνικό κράτος). Ιστορικά ωστόσο η αρχή της αναλογικότητας έχει τις ρίζες της στην ελληνική αρχαιότητα όπου συνδέεται άμεσα με την ιδέα της δικαιοσύνης και την απαγόρευση των υπερβολών. Η αναλογικότητα ως σταθμιστικό μέσον έχει τις καταβολές της στη διδασκαλία του Αριστοτέλη 1 όπου η ιδέα της αρετής στο χώρο της δικαιοσύνης εκφράζεται ως μεσότητα προς έτερον. Συγκεκριμένα στη διδασκαλία του Αριστοτέλη για την υπό στενή έννοια δικαιοσύνη ενυπάρχει το στοιχείο της αναλογικότητας. Κατά τούτο η αποκαλούμενη γεωμετρική αναλογία προϋποθέτοντας τη σύγκριση και συσχέτιση αξιών βάσει ενός κοινού μέτρου και αποσκοπώντας στην εύρεση της ορθής ή άλλως στη συμμετρία και στη δίκαιη κατανομή των βαρών στους πολίτες, παραπέμπει κατ ευθείαν στην σύγχρονη έννοια της αρχής της αναλογικότητας, συνιστώντας τουλάχιστον από μεθοδολογικής απόψεως τον πρόδρομό της 2. Η αρχή της αναλογικότητας εισάγει με ηθική και κοινωνική έμφαση, μια απαίτηση «δικαιοσύνης» υπό την έννοια 1 Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια Ε, 1131α 35 («Η γαρ αναλογία ισότης εστί λόγων), 1131 β 13 2 Δαλακούρας Θ. Αρχή της αναλογικότητας και μέτρα δικονομικού καταναγκασμού, 1993 σ. 31 6

7 τουλάχιστον ότι αυτό που είναι δυσανάλογο είναι και άδικο. 3 Επίσης πρέπει να αναφερθεί πως η αρχή της αναλογικότητας με την σύγχρονη έννοια διέπεται από την τελολογική σχέση «σχέση μέσου - σκοπού) η οποία κι αυτή εντοπίζεται στην ελληνική αρχαιότητα σε δικαιοφιλοσοφικό επίπεδο. Βέβαια η νομική αναγνώρισης της αρχής της αναλογικότητας συνδέεται χρονικά με τις κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις του 18ου αιώνα. Τότε άρχισε να οργανώνεται η κρατική εξουσία βάσει νομικών κανόνων και να θεμελιώνονται τα ατομικά δικαιώματα. Ταυτόχρονα όμως δημιουργείται και η απαίτηση κατοχύρωσης και θεμελίωσης βασικών αρχών, οι οποίες ανταποκρινόμενες στα δεδομένα ενός φιλελεύθερου πολιτεύματος θα θέτουν όρια στις ανεξέλεγκτες επεμβάσεις της κρατικής εξουσίας. Μεταξύ των αρχών αυτών συγκαταλέγονται η αρχή της νομιμότητας της δράσης της εκτελεστικής εξουσίας καθώς και η αρχή της αναλογικότητας. Η ιδέα της αναλογικότητας εκφράζεται στην αντίληψη ότι το δίκαιο πρέπει να εξυπηρετεί τους σκοπούς των ανθρώπων είτε ως ατόμων είτε ως κοινωνιών. Το δίκαιο λοιπόν ως υπηρετικό εργαλείο ανθρώπινων επιδιώξεων πρέπει να ανταποκρίνεται σε μια ποσοτικά μετρήσιμη αναλογία μέσων κι αποτελεσμάτων σε σχέση με έναν επιδιωκόμενο σκοπό. Με αυτόν τον τρόπο η ιδέα της αναλογικότητας είναι συνδεδεμένη και με την ανάγκη οικονομικής χρήσης των μέσων προς επίτευξη του τεθειμένου σκοπού. Η αντίληψη αυτήν περί χρηστικότητας και συνακόλουθα περί αναλογικότητας μεταξύ μέσων και σκοπού αναπτύσσεται έντονα από τα τέλη του περασμένου αιώνα στο χώρο του διοικητικού δικαίου. Προαπαιτούμενά της ήταν πρώτον η καθιέρωση της αρχής της νομιμότητας και δεύτερον ο έστω 3 Μπέης Ευγ. Η αρχή της αναλογικότητας, Δ 1999 σ. 469 (Ρήση Ουλπιανού) «jus suum cuique tribuere», δηλαδή στον καθένα να αποδίδονται αυτά που του αναλογούν σύμφωνα με τη θέση του την απόδοσή του ή την ευθύνη του). 7

8 και περιορισμένος δικαστικός έλεγχος της διοικητικής δράσης. Ο έλεγχος αυτός που ήταν αρχικά έλεγχος μόνο της επιμέρους αρχής της αναγκαιότητας αναγορεύτηκε σε αρχή του διοικητικού δικαίου από τον Otto Mayer με την επωνυμία «αρχή της αναλογικότητας». 4 Σήμερα η αρχή της αναλογικότητας αποτελεί νομολογιακή αρχή, η οποία θεμελιώνεται στην έννοια του σύγχρονου δημοκρατικού και κοινωνικού κράτους. 5 Συγκεκριμένα επιτάσσει την ύπαρξη εύλογης σχέσης, εύλογης αναλογίας, ανάμεσα στον επιδιωκόμενο σκοπό και στον περιορισμό συνταγματικού δικαιώματος, ως μέσου για την επίτευξη του σκοπού 6. Η αρχή της αναλογικότητας έχει ως στόχο να θέτει όρια στους περιορισμούς των ατομικών δικαιωμάτων. Λειτουργεί δηλαδή ως «περιορισμός των περιορισμών» 7. Το ΣτΕ έχει εδώ και πολλά χρόνια δεχτεί την αρχή της αναλογικότητας ως εφαρμοστέα. Η δε απόφαση 2112/ θεωρείται η γενέθλιος της αρχής της αναλογικότητας 9. Αξίζει να τονισθεί ότι η πρώτη εφαρμογή της ανωτέρω αρχής συνδυάσθηκε με την επαγγελματική ελευθερία και οδήγησε στο χαρακτηρισμό ορισμένων διατάξεων του ν ως δυσανάλογων και αντισυνταγματικών 10. Η αρχή της αναλογικότητας αρχικά αναπτύχθηκε στο γαλλικό και στο γερμανικό δίκαιο και στη συνέχεια αναγνωρίστηκε σε όλο το πεδίο του διοικητικού δικαίου. Αρνητικά μπορεί να εκφραστεί και ως αρχή της απαγορεύσεως της υπερβολής. Η αρχή της απαγορεύσεως της υπερβολής 4 Μπέης Ευ. «Η αρχή της αναλογικότητας, Δ 1999 σ ΣτΕ 58,1303/ Δημητρόπουλος Α., Συνταγματικά Δικαιώματα-Γενικό μέρος, σελ F. Schnapp, Jus 1983, σελ.. 851[Μπέης Ευ., Η αρχή της αναλογικότητας, Δ1999, σελ.468] 8 Το Σ 1985,σελ Αθανασας Αθ., Προσωπική κράτηση εμπόρων μετά το άρθρο 11 Ν. 2462/1997-Αρχή Αναλογικότητας- 1998[ΑρχΝ:τ.ΜΘ,τευχ.1,σελ.22] 10 Σκουρής Β., Η Συνταγματική αρχή της αναλογικότητας και οι νομοθετικοί περιορισμοί της επαγγελματικής ελευθερίας (παρατηρήσεις στην απόφαση 2112/1984 του ΣτΕ),[ΕλλΔνη 1987 σελ.778] 8

9 διέπει την άσκηση της διακριτικής εξουσίας της διοίκησης και συνάγεται συμπερασματικά από τις συνταγματικές διατάξεις που θεμελιώνουν τα ατομικά δικαιώματα και τις θεσμικές εγγυήσεις. Έτσι λοιπόν στο χώρο των ατομικών δικαιωμάτων, ο ρόλος της αρχής της αναλογικότητας είναι καταλυτικός. Κάθε φορά που επιφυλάσσεται στο νομοθέτη ή στη διοίκηση η δυνατότητα επεμβάσεως στη σφαίρα ενός ατομικού δικαιώματος, αυτό δε σημαίνει ότι μπορούν να επιφέρουν οποιουσδήποτε περιορισμούς επιθυμούν 11. Το άρθρο 25 παρ.1 εδ.δ /Σ (μετά την αναθεώρηση του 2001) κατοχυρώνει ρητά πλέον την αρχή της αναλογικότητας, ορίζοντας ότι: «οι κάθε είδους περιορισμοί που μπορούν κατά το Σύνταγμα να επιβληθούν στα δικαιώματα αυτά(στα συνταγματικά δικαιώματα δηλαδή) πρέπει να προβλέπονται είτε απευθείας από το Σύνταγμα είτε από το νόμο, εφόσον υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού και να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας. Ωστόσο πρέπει να αναφέρουμε πως πριν γίνει η αναθεώρηση του 2001 και καθιερωθεί ρητά η αρχή της αναλογικότητας, αυτή θεμελιωνόταν είτε κατά την κρατούσα άποψη στην αρχή του κράτους δικαίου είτε κατά άλλους στην ιδέα της δικαιοσύνης είτε τέλος στις ατομικές ελευθερίες. Σύμφωνα με την κρατούσα αντίληψη η οποία υποστηρίζεται και από το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο, η αρχή της αναλογικότητας θεμελιώνεται στην αρχή του κράτους δικαίου. Έτσι η απόφαση της 15 ης Δεκεμβρίου νομολόγησε τα εξής: «Η αρχή της αναλογίας έχει στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας 11 Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑτ.8ος, λήμμα αναλογικότητα, ΒVerfGe 19,342επ. (348επ.)[Ράικος Αθ.: Παραδόσεις συνταγματικού Δικαίου, τ.β :Τα Θεμελιώδη Δικαιώματα, τχ.i-iii, Αθήνα-Κομοτηνή , σελ.117] 9

10 συνταγματική ισχύ. Αυτή προκύπτει από την αρχή του κράτους δικαίου, κατά βάση ήδη από την ίδια την ουσία των ατομικών δικαιωμάτων, τα οποία ως έκφραση της γενικής αξιώσεως ελευθερίας του πολίτη απέναντι στο κράτος επιτρέπεται να περιορίζονται κάθε φορά από τη δημόσια εξουσία, τόσο όσο είναι απαραίτητο για την προστασία δημόσιων συμφερόντων». Σκόπιμο είναι να παραθέσουμε παραδείγματα από τη νομολογία για να γίνει σαφέστερη η αντίληψη που θέλει την αρχή της αναλογικότητας να θεμελιώνεται στην αρχή του κράτους δικαίου: ΣτΕ 2112/ Η πιο πάνω απόφαση αναφέρει: «ως τοιαύτα αντικειμενικά κριτήρια των οποίων η εκπλήρωσις είναι κατά νόμον αναγκαία δια τη δυνατότητα ασκήσεως ορισμένου επαγγέλματος, νοούνται μόνο οι όροι και οι προϋποθέσεις αι οποίαι να ανταποκρίνονται εις την εκ της έννοιας του κράτους δικαίου απορρέουσα συνταγματική αρχή της αναλογικότητας» Πρ. Δ. Εφ. ΑΘ 39/ Η ανωτέρω παρατεθείσα απόφαση αναφέρει σχετικά με τη θεμελίωση της αρχής της αναλογικότητας: «η στέρηση της προσωπικής ελευθερίας με το μέτρο της προσωπικής κράτησης για χρέη του προς το δημόσιο, είναι επιτρεπτή εφόσον ανταποκρίνεται στην αρχή της αναλογικότητας, που είναι αυτοτελής συνταγματικού επιπέδου γενική αρχή του δικαίου και απορρέει από την έννοια του κράτους δικαίου.» Η δεύτερη κατηγορία προσπαθειών συνταγματικής κατοχύρωσης της αρχής της αναλογικότητας επικαλείται την ιδέα της δικαιοσύνης, 13 Το Σ1985, σελ.63 επ. 14 Δελτίο Φορολογικής Νομοθεσίας (Δ.Φ.Ν.) 1995 τ.49, σελ.1709 επ. 10

11 του «ορθού μέτρου». Μάλιστα στην ίδια κατηγορία απόψεων θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και την προσπάθεια θεμελίωσης της αρχής της αναλογικότητας στην αρχή της ισότητας. Τέλος υπάρχει και μια Τρίτη ομάδα γνωμών κατά την οποία η αρχή της αναλογικότητας βρίσκει το νομοθετικό της έρεισμα είτε στο δικαίωμα για ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας (Σ 5παρ.1) είτε στο σύνολο των ατομικών ελευθεριών. Βασικό επιχείρημα της γνώμης αυτής είναι ότι οι περιορισμοί που θέτει το αρ.5 παρ.1 του Συντάγματος υπονοούν πως για την άρση της δημιουργούμενης κάθε φορά σύγκρουσης απαιτείται ένας σταθμιστικός-εξισορροπητικός παράγοντας, δηλαδή η αρχή της αναλογικότητας. Όπου έχει πεδίο εφαρμογής η αρχή της αναλογικότητας είναι απαραίτητες και ορισμένες προϋποθέσεις: ένα ατομικό δικαίωμα, ένα μέτρο που περιορίζει το ατομικό δικαίωμα στην πραγματική του κατάσταση καθώς και η ύπαρξη ενός δημοσίου ή και ενός συνταγματικώς προστατευόμενου ιδιωτικού συμφέροντος που να δικαιολογεί τον περιορισμό. Αν δε συντρέχει η τελευταία αυτή προϋπόθεση, δηλαδή να μην είναι συνταγματικά καλυμμένος σκοπός του περιορισμού τότε το μέτρο κρίνεται σε κάθε περίπτωση αντισυνταγματικό ανεξάρτητα από την έκταση του περιορισμού του ατομικού δικαιώματος. Η κρίση περί του αν ο σκοπός του περιοριστικού μέτρου του νομοθέτη είναι συνταγματικός δεν είναι καθόλου εύκολη. Επιδιωκόμενος σκοπός του νομοθέτη και χρησιμοποιούμενο μέσο αποτελούν τους δύο άξονες της σχέσης, την οποία προτείνει η αρχή της αναλογικότητας για την εξέταση της 11

12 νομιμότητας του περιορισμού των συνταγματικών δικαιωμάτων 15. Όμως τα ελληνικά διοικητικά δικαστήρια δεν αμφισβητούν την «ειλικρίνεια» του νομοθέτη αλλά περιορίζονται να ελέγξουν το σκοπό του νόμου μόνο έτσι όπως αυτός έχει επίσημα δηλωθεί (π.χ. μέσα από την αιτιολογική έκθεση ή τα πρακτικά της Βουλής). Δηλαδή ελέγχουν τον «δηλωμένο σκοπό του νόμου» 16. Δεν ελέγχεται με λίγα λόγια η κατάχρηση της νομοθετικής εξουσίας 17. Προσβολή της αρχής της αναλογικότητας υφίσταται όταν δεν υπάρχει «εύλογη» σχέση μεταξύ του επιδιωκόμενου σκοπού αφενός και του περιοριστικού μέτρου αφετέρου. Τελειώνοντας τις παρατηρήσεις μας πρέπει να σημειώσουμε ότι, αν η υπαγωγή των νομοθετικών και διοικητικών περιορισμών των ατομικών δικαιωμάτων στην αρχή της αναλογικότητας συνιστά αναμφίβολα θετικό βήμα η εφαρμογή της αρχής επιρρίπτει στο δικαστή μεγάλες ευθύνες Δημητρόπουλος Α. Συνταγματικά Δικαιώματα, Γενικό Μέρος, σελ Δημητρόπουλος Α. Συνταγματικά Δικαιώματα, Γενικό Μέρος, σελ.247, υποσημείωση Χρυσογόνος Κ. Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, 1998, σελ Σκουρής Β., Η Συνταγματική Αρχή της Αναλογικότητας και οι νομοθετικοί περιορισμοί της επαγγελματικής ελευθερίας [ΕλλΔνη 1987, σελ.778] 12

13 ΤΑ ΚΑΤ ΙΔΙΑΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ Ο όρος αρχή της αναλογικότητας στην ευρύτερη σύλληψή του περιλαμβάνει τα εξής επιμέρους στοιχεία: την αρχή της προσφορότητας, την αρχή της αναγκαιότητας και τέλος την αρχή της αναλογικότητας υπό στενή έννοια (η ορολογία αυτή ακολουθείται κατά κύριο λόγο από το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο). Δεδομένου ότι η κρατική επέμβαση στα ατομικά δικαιώματα γίνεται στα πλαίσια των λεγόμενων συνταγματικών επιφυλάξεων οι οποίες αποσκοπούν σε εξισορρόπηση του ατομικού και του δημόσιου συμφέροντος μέσω του περιορισμού της ισχύος των ατομικών ελευθεριών, είναι φανερό ότι οι τρεις εξεταζόμενες αρχές αναπτύσσουν την ενέργειά τους στο χώρο σύγκρουσης του ατομικού με το δημόσιο συμφέρον 19. Οι παραπάνω αρχές έχουν ποικίλους όρους ως συνώνυμους. Ειδικότερα για μεν την προσφορότητα ανταποκρίνονται και οι όροι αποτελεσματικότητα και καταλληλότητα για δε την αναγκαιότητα οι όροι ηπιότερο μέτρο, λιγότερο επαχθές μέτρο ή μικρότερη δυνατή επέμβαση και τέλος, για την αναλογικότητα με στενή έννοια, οι όροι ορθολογικότητα και θετική ή αυστηρή αναλογικότητα καθώς και οι όροι αναλογία (Propotionalitat) και συμμετρικότητα (Angemessenheit) 20. Η λειτουργία όλων αυτών των συνωνύμων είναι μάλλον ουδέτερη με σκοπό είτε την αποφυγή συγχύσεως είτε την πληρέστερη απόδοση του περιεχομένου. Για να εμβαθύνουμε περισσότερο όσον αφορά την αρχή της αναλογικότητας 19 Τριανταφύλλου Γ.: Η αρχή της αναλογικότητας στην ποινική δίκη, ΕλλΔνη 1990, σελ

14 είναι σκόπιμο να εξετάσουμε κάθε ένα από τα κατ ιδίαν στοιχεία της αρχής ξεχωριστά: α) Η προσφορότητα, καταλληλότητα (Geeignetheit) Κατά την κρατούσα άποψη, κατάλληλο είναι το μέτρο, όταν μπορεί να επιφέρει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα ή όταν αυτό θεωρείται ως ικανό προς διευκόλυνση ή προώθηση ενός συγκεκριμένου σκοπού. Αντίθετα ένας περιορισμός ατομικού δικαιώματος είναι απρόσφορος όταν δυσχεραίνει ή ματαιώνει την πραγματοποίηση του δεδομένου σκοπού. Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε πως η προσφορότητα (καταλληλότητα) του μέτρου κρίνεται όχι μόνο από την πραγμάτωση του επιδιωκόμενου σκοπού αλλά ακόμα και από την εν μέρει συμβολή στην επίτευξη του σκοπού. Βέβαια η συμβολή δεν πρέπει να είναι και εντελώς ασήμαντη. Διαπιστώνουμε επομένως ταλαντεύσεις αναφορικά με το βαθμό προσφορότητας ενός μέτρου, κατά το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο το μέτρο είναι κατάλληλο αν με τη βοήθειά του προάγεται η επιτυχία του επιδιωκόμενου σκοπού 21. Το αν ένα μέτρο είναι κατάλληλο μπορεί να κριθεί με βεβαιότητα, αφού πρώτα δοκιμασθεί. Αν δε γίνει δοκιμή τότε είναι αναγκαία η πρόβλεψη του αποτελέσματος. Η εξέταση της καταλληλότητας γίνεται ex ante 22. Το γεγονός ότι αποδεικνύεται η αποτελεσματικότητα μιας ρύθμισης που όταν είχε εκδοθεί είχε κριθεί πρόσφορη δεν καθιστά τη ρύθμιση εξυπαρχής αντίθετη με την αρχή της προσφορότητας και άρα αντισυνταγματική. Κατά την κρατούσα άποψη όμως θα πρέπει το μέτρο αυτό να καταργηθεί μόνο για 20 Δαλακούρας Θ., Αρχή της Αναλογικότητας και μέτρα Δικονομικού Καταναγκασμού, 1993, σελ Μπέης Ευ., Η αρχή της αναλογικότητας, Δ 1999 σελ BVerFGE 210/230[Μπέης Ευ.,Η αρχή της αναλογικότητας, Δ1999,σελ

15 ,Αναγνωρίζεται εν κατακλείδι το εύστοχο αποκαλούμενο «δικαίωμα πλάνης» 23 στο νομοθέτη και τη διοίκηση. Αναφορικά με τη λειτουργία της αρχής της προσφορότητας όπου συνίσταται κυρίως στην προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων από τις προσβολές της κρατικής εξουσίας πρέπει να τονίσουμε ότι εντοπίζεται στον έλεγχο από άποψη καταλληλότητας κάθε θεσπιζόμενου περιορισμού σε σχέση με κάποιο συγκεκριμένο σκοπό. Η αρχή της καταλληλότηταςπροσφορότητας βρίσκει πεδίο εφαρμογής σε όλους τους τομείς του κρατικού παρεμβατισμού και γι αυτό μπορεί να θεωρηθεί βασική εγγύηση για την μη παραβίαση των ορίων που θέτει ο συντακτικός νομοθέτης σχετικά με τα θεμελιώδη δικαιώματα. Ωστόσο η έννοια της προσφορότηταςκαταλληλότητας έχει διευρυνθεί έτσι ώστε για την κατάφασή της είναι αρκετή και η μερική ικανοποίηση του σκοπού του νομοθέτη. Εν ολίγοις καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η διεύρυνση της έννοιας προσφορότητας-καταλληλότητας σε συνδυασμό με την αναγνώριση του προαναφερθέντος δικαιώματος πλάνης του νομοθέτη και της διοίκησης, μετατρέπουν τον έλεγχο της προσφορότητας-καταλληλότητας ενός μέτρου σε «διάτρητο φίλτρο» προστασίας του ατομικού συμφέροντος το οποίο ενεργοποιείται αποτελεσματικά μόνο σε εντελώς ακραίες και εξαιρετικές περιπτώσεις μιας εξυπαρχής εσφαλμένης προγνώσεως 24. Δηλαδή για να κριθεί ένα μέτρο κατάλληλο,αυτό θα πρέπει να είναι πολύ εμφανές. Ωστόσο παρά το γεγονός ότι πλέον περιορίζονται οι περιπτώσεις όπου ένα μέτρο θα κριθεί ως ακατάλληλο-απρόσφορο, η σημασία του ελέγχου της προσφορότητας-καταλληλότητας δεν παραβλέπεται ούτε παραγκωνίζεται 23 Γέροντας, Το Σ9(1938)24 24 Δαλακούρας Θ., Αρχή της αναλογικότητας και μέτρα δικονομικού καταναγκασμού.1993,σελ

16 τελείως. Συγκεκριμένα, αποτρέπεται η λήψη προφανώς ακατάλληλων μέτρων και κυρίως προσδιορίζει τον επιδιωκόμενο σκοπό του νομοθέτη. Ο έλεγχος της καταλληλότητας-προσφορότητας έχει εμπειρικό χαρακτήρα, δηλαδή η αιτιακή σχέση του μέτρου με το σκοπό πραγματοποιείται σύμφωνα με τα δεδομένα της εμπειρίας ή της επιστήμης. Βέβαια, η καταλληλότητα αυτή καθεαυτή, είναι αξιολογική και όχι εμπειρική έννοια. Για να κατανοήσουμε καλύτερα την αρχή της καταλληλότητας θα αναφέρουμε ένα παράδειγμα από τη νομολογία: ΣτΕ 1149/ ΑΕ με την επωνυμία Ιατρικό Κέντρο Διάταξη νόμου που απαγορεύει τη χρήση ορισμένων όρων στην επωνυμία ιδιωτικών κλινικών 26, χάριν της προστασίας της δημόσιας υγείας 27, δεν παραβιάζει την οικονομική ελευθερία αρ5/σ ούτε τη συνταγματική αρχή της αναλογικότητας, η οποία νοείται μόνο αν είναι κατάδηλο ότι το μέτρο είναι από τη φύση του ακατάλληλο για το σκοπό που ο νόμος επιδιώκει ή υπερακοντίζει επίσης καταδήλως, το σκοπό αυτό. Στην απόφαση αναφέρεται:«το μέτρο δεν παραβιάζει, εξάλλου και τη συνταγματική αρχή της αναλογικότητας[ ] και τούτο γιατί ο δικαστής καταλήγει στην αντισυνταγματικότητα του νομοθετικού μέτρου βάσει της αρχής αυτής, μόνο αν είναι κατάδηλο ότι το μέτρο είναι από τη φύση του ακατάλληλο για το σκοπό που ο νόμος επιδιώκει ή ότι υπερακοντίζει επίσης 25 Το Σ1989,σελ 465 επ. 26 νόμος 1579/1975 αρ.12 παρ1:<<η χρήση των όρων κέντρο υγείας και Ιατρικό Κέντρο, σε συνδυασμό ή όχι με οποιονδήποτε άλλον τίτλο ή επωνυμία γίνεται αποκλειστικά από υπηρεσίες υγείας που παρέρχονται από την Πολιτεία με ευθύνη του Υπουργείου Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Η χρήση των όρων σε τίτλο ή επωνυμία από κάθε τρίτο φυσικό ή νομικό πρόσωπο απαγορεύεται>> 27 Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη απόφαση «η διάταξη που έχει πιο πάνω παρατεθεί (αρ12 παρ1 του ν1579/1985) καθώς και οι νομαρχιακές αποφάσεις που εκδίδονται βάσει αυτής, αποβλέπουν στο δημόσιο συμφέρον που απαιτεί να ληφθούν μέτρα για να καταστεί αδύνατη η σύγχυση που αλλιώς μπορούσε να 16

17 καταδήλως το σκοπό αυτό, όχι δε και όταν μπορεί να αμφισβητηθεί η σκοπιμότητα απλώς του μέτρου, η οποία διαφεύγει τη δικαιοδοσία του δικαστή, αφού ανάγεται στην αξιολόγηση του νόμου από την άποψη μόνο αν είναι καλός ή κακός νόμος» β) Η αναγκαιότητα(erfoderlichkeit, Notwendigkeit) Αναγκαίος είναι ο περιορισμός, όταν αποκλείεται η επιλογή άλλου, εξίσου μεν αποτελεσματικού, λιγότερο όμως περιοριστικού μέτρου 28. Δηλαδή αν είναι δυνατή η επίτευξη του ίδιου αποτελέσματος με λιγότερο όμως περιοριστικό μέτρο τότε ο επιβαλλόμενος περιορισμός του ατομικού δικαιώματος δεν είναι αναγκαίος και επομένως δεν ισχύει και η αρχή της αναλογικότητας. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της αρχής της αναγκαιότητας σε αποτελεσματικότητα περιοριστικών μέτρων, αναζητείται το πιο ήπιο, το λιγότερο επαχθές. Δηλαδή κατά τη συσχέτιση εξίσου εναλλακτικών πρόσφορων λύσεων, αναδεικνύεται η μόνη αναγκαία λύση. Κατά τη νομολογία του ΣτΕ μια πράξη χαρακτηρίζεται ως αναγκαία εφόσον είναι ικανή να επιτύχει τον επιδιωκόμενο σκοπό και θεωρείται συνάμα ως ήττον επαχθής για το θιγόμενο ιδιώτη και για το κοινό 29. Ομοίως κατά τη νομολογία του Ομοσπονδιακού Γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου, ένα μέτρο είναι αναγκαίο όταν «δεν είναι δυνατή η επιλογή ενός άλλου εξίσου δραστικού μέτρου το οποίο να περιόριζε σε λιγότερο βαθμό ή και καθόλου την ατομική ελευθερία 30. προκληθεί στο κοινό από τη χρησιμοποίηση των όρων Ιατρικό Κέντρο και Κέντρο Υγείας και από ιδιωτικές επιχειρήσεις» 28 Δημητρόπουλος Α., Συνταγματικά δικαιώματα, Γενικό Μέρος, σελ ΣτΕ 300/ ΒVrFGE 30,292(316)33,171(187)34,71(78)38,281(302)57,250(270) 17

18 Μέσα στην αρχή της αναγκαιότητας και ειδικότερα στην ίδια τη διαδικασία διακριβώσεως του αναγκαίου μέτρου ενυπάρχει ένα αίτημα δικαιοσύνης που της προσδίδει κι ένα ορθολογικό περιεχόμενο. Ωστόσο είναι πολύ σημαντικό να διαχωρίσουμε την αρχή της αναγκαιότητας από την έννοια του αναγκαίου ή της αναγκαιότητας της κρατικής επέμβασης. Η τελευταία συνιστώντας ευρύτερη έννοια αφορά αποκλειστικά το λόγο(σκοπό) της κρατικής δράσης, την ανάγκη θεραπείας του δημόσιου συμφέροντος, αναφέρεται δηλαδή α)στη συνδρομή των ουσιαστικών προϋποθέσεων περιορισμού της ατομικής ελευθερίας και β)στη διάρκεια της κρατικής επέμβασης 31.Ο έλεγχος της αναγκαιότητας του σκοπού όπως εύστοχα έχει επισημανθεί, λειτουργεί ως προϋπόθεση της πολιτειακής δράσης 32 δηλαδή εξετάζεται αν ο σκοπός που επιδιώκεται είναι και νόμιμος. Όμως ο έλεγχος της αναγκαιότητας του σκοπού πρέπει να εξετάζεται στο πλαίσιο της αρχής της αναλογικότητας υπό στενή έννοια και όχι εδώ. Επίσης στο πλαίσιο της επιμέρους αρχής της αναγκαιότητας δεν κρίνεται αν το μέτρο ήταν όντως αναγκαίο, αλλά αν θα μπορούσε να εφαρμοστεί άλλο λιγότερο επαχθές. Στη νομολογία του ΣτΕ φαίνεται να παγιοποιείται η θέση ότι η έκταση του περιορισμού συνταγματικού δικαιώματος ελέγχεται δικαστικά και κυρίως αν ο περιορισμός υπερβαίνει το αναγκαίο μέτρο 33. Έτσι λοιπόν μεταξύ περισσότερων περιορισμών που προβλέπει ο νόμος, η διοίκηση οφείλει να εφαρμόζει τους πιο ήπιους. 31 Τάχος, Ελληνικό Διοικητικό Δίκαιο, Δ έκδοση 1993, σελ. 139 επ. 32 Κοντόγιωργα-Θεοχαροπούλου, Η αρχή της αναλογικότητας στο εσωτερικό δημόσιο δίκαιο,1989,σελ ΣτΕ 2195/1993, Αρμ11994σελ.738(Δημητρόπουλος Α., Συνταγματικά Δικαιώματα, Γενικό Μέρος, σελ 247) 18

19 Η επιλογή του αναγκαίου μέτρου μεταξύ των υπό συσχέτιση πρόσφορων μέτρων γίνεται αναφορικά προς ένα συγκεκριμένο σκοπό. Δηλαδή κατά τον έλεγχο της αναγκαιότητας ενός μέτρου έχουμε ένα μεταβλητό μέγεθος, την επιλογή μεταξύ περισσότερων μέτρων, το οποίο ανάγεται σε ένα σταθερό μέγεθος, το σκοπό που είναι δεδομένος 34. Ο δικαστικός έλεγχος της αναγκαιότητας των εξίσου πρόσφορων μέτρων διενεργείται με ex ante θεώρηση, δηλαδή κρίσιμος είναι ο χρόνος της έκδοσης ή της επιβολής του μέτρου. Έτσι αν κατά τη διαδρομή του χρόνου αποδειχθεί η μη αναγκαιότητα να συντρέχει λόγος καταργήσεως του μέτρου μόνο για το μέλλον 35. Αυτό το στοιχείο της προγνώσεως του αναγκαίου μέτρου κατά το χρόνο της επιλογής υποδηλώνει και τον εμπειρικό χαρακτήρα της αρχής της αναγκαιότητας. Τέλος για να κατανοήσουμε καλύτερα την αρχή της αναγκαιότητας θα παραθέσουμε μια απόφαση της νομολογίας: Πρ.Δ.Εφ.Αθ 95/ Η συγκεκριμένη απόφαση έχει να κάνει με το ζήτημα της προσωπικής κράτησης, ζήτημα του οποίου η επίλυση βασίζεται στην αρχή της αναλογικότητας. Από την εν λόγω απόφαση προκύπτει ότι ο δικαστής μη δεσμευόμενος από τη σχετική αίτηση του δημοσίου, εφόσον πάντως κρίνει ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση, η προσωποκράτηση είναι το μόνο εφικτό και αναλογικώς ανεκτό και όχι μάταιο αναγκαστικό μέτρο, καθορίζει την κατά την κρίση του χρονική διάρκεια του εν λόγω μέτρου, με γνώμονα ότι 34 Μπέης Ευ., Η αρχή της αναλογικότητας, Δ 1999,σελ Δαλακούρας Θ., Η αρχή της αναλογικότητας και μέτρα δικονομικού καταναγκασμού, 1993, σελ Δελτίο Φορολογικής Νομοθεσίας(ΔΦΝ)1996,σελ

20 εξάντληση του επιτρεπτού, ανώτατου ορίου του ενός έτους 37, συγχωρείται μόνο όταν από συγκεκριμένα στοιχεία προκύπτει ή συνάγεται σαφώς ότι η μικρότερης χρονικής διάρκειας προσωποκράτηση, δε θα είναι αποτελεσματική. Στην απόφαση αναφέρεται «το δικαστήριο διατάσσει το ασφαλιστικό μέτρο που κατά την κρίση του αρμόζει σε κάθε περίπτωση, πρέπει δε να περιορίζεται στο αναγκαίο, προτιμώντας εκείνο που είναι λιγότερο πιεστικό». γ) Η αναλογικότητα stricto sensu ή η αναλογικότητα υπό στενή έννοια (Verhaltnismabigkeit in engeren Sinne, Angemessenheit, Zumutbarkeit, Proportionalitat). Η ειδικότερη αυτή αρχή επιβάλλει τη στάθμιση του επιδιωκομένου στόχου με την εν λόγω επέμβαση και συγκεκριμένα η βλάβη που προκαλείται εις βάρος του ή των δικαιωμάτων του θιγόμενου πολίτη αντιπαρατίθεται με την ωφέλεια που προκύπτει για το δημόσιο συμφέρον 38. Στην ουσία δηλαδή, αντιπαρατίθεται το δημόσιο και το ιδιωτικό συμφέρον. Αν κριθεί ότι το ατομικό συμφέρον του πολίτη θίγεται με το περιοριστικό μέτρο που επιβάλλεται, κατά δυσανάλογο τρόπο σε σχέση με τη δημόσια ωφέλεια που προκύπτει, τότε το μέτρο αυτό προσβάλλει την αρχή της αναλογικότητας υπο στενή έννοια. Η αρχή της αναλογικότητας υπό στενή έννοια διακρίνεται στις εξής επιμέρους αρχές : α) την αρχή της ελάχιστης δυνατής προσβολής ή του ηπιότερου μέσου, β) την αρχή της αποφυγής ασύμμετρων δυσανάλογων συνεπειών και γ) την απαγόρευση 37 Η απόφαση αναφέρεται στις διατάξεις του άρθρου 33 παρ3 του ν.2214/1994 και αρ.46 παρ1 του ν.2065/ Γ. Τριανταφύλλου : Η αρχή της αναλογικότητας στην ποινική δίκη, Ελλ.Δνη 1990, σελ

21 της χρονικής ασυνέπειας υπερβολής 39. Αρχικά μάλλον εθεωρείτο αυτοτελής μέθοδος 40. Στο πλαίσιο της νομολογίας του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου ως προς το θέμα της σύγκρουσης δικαιωμάτων στο πεδίο των μεταξύ των ιδιωτών σχέσεων αναπτύχθηκε η θεωρία της «στάθμισης συμφερόντων» και έχει άμεση σχέση με τη γερμανική αντίληψη για το «αξιολογικό σύστημα» και για την «αξιολογική φύση» της γερμανικής έννομης τάξης. Η στάθμιση των συμφερόντων όμως γίνεται περιπτωσιολογικά δηλαδή η υπεροχή του ενός συνταγματικού κανόνα έναντι του άλλου γίνεται με κρίση δεδομένων της συγκεκριμένης κάθε φορά περίπτωσης. Η κρίση περί της υπεροχής κρίνεται δηλαδή in concreto. Επειδή λοιπόν δεν πρέπει το δικαστήριο κατά τον έλεγχο της αρχής της αναλογικότητας να συνδέσει τους συνταγματικούς κανόνες με την ιεραρχική σειρά αντιπροσωπευτικότερο αυτής της αρχής είναι το σχήμα περιοριζόμενο ατομική δικαίωμα συνταγματικώς προστατευόμενο συμφέρον. Δηλαδή η υπό στενή έννοια αναλογικότητα δεν πρέπει να κρίνεται με βάση το σχήμα σκοπός μέσο. Αφού λοιπόν όμως η σύγκρουση των συμφερόντων δεν επιλύεται με βάση κάποια προδιαγεγραμμένη σειρά ιεράρχησης, η κατάσταση της τυπικής ισοδυναμίας (των συνταγματικών διατάξεων) που δημιουργείται αίρεται με την εξέταση των ιδιαιτεροτήτων της κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης που οδηγούν σε μια σειρά περίσταση και υπό όρους εξαρτώμενη σχέση υπεροχής, η οποία όμως δεν συνεπάγεται μια γενικότερη υπεροχή του ενός αγαθού επί του άλλου και έτσι σε μια νέα υπό εξέταση περίπτωση το «ηττηθέν» αγαθό μπορεί αυτό να επικρατήσει επί του 39 Ζωή Παπαϊωάννου : Η αρχή της αναλογικότητας κατά την άσκηση της αστυνομικής εξουσίας, 2003, εκδόσεις Σάκκουλα, σελ Ανδ. Δημητρόπουλος, Συνταγματικά Δικαιώματα F-M σελ

22 «νικήσαντος» 41. Ωστόσο η μεθοδολογία της στάθμισης συμφερόντων είναι πολύ ασαφής και δεν στηρίζεται σε απολύτως αντικειμενικά κριτήρια κατά την προτίμηση του ενός ή του άλλου μέρους της διαφοράς. Το ΣτΕ δεν ελέγχει την αρχή της αναλογικότητας υπό στενή έννοια, αλλά περιορίζεται μόνο στον έλεγχο της καταλληλότητας (προσφορότητας) 42. Εκφράζεται όμως και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία, η έκφραση της ΣτΕ 2112/1984 απόφασης «οι περιορισμοί ( ) να συνάπτονται προς τον υπό του νόμου επιδιωκόμενον σκοπόν» γίνεται αντιληπτή ως εκδήλωση της αρχής της αναλογικότητας υπό στενή έννοια 43. Τέλος, αν συγκρίνουμε την αρχή της αναλογικότητας υπό στενή έννοια και τις άλλες δύο αρχές δηλαδή την αναγκαιότητα και την προσφορότητα θα διαπιστώσουμε και ομοιότητες και διαφορές. Έτσι λοιπόν ως κοινό σημείο των αρχών της προσφορότητας, αναγκαιότητας και αναλογικότητας υπο στενή έννοια αποτελεί η κοινή προστατευτική λειτουργία τους που τις αναγορεύει ιδίως στο πλαίσιο των σύγχρονων παρεμβατικών κράτων δικαίου σε παράγοντες νομιμοποιήσεως των εκάστοτε κρατικών ενεργειών 44. Αναφορικά με τις διαφορές μεταξύ των αρχών θα πρέπει να τονίσουμε πως συγκεκριμένα οι αρχές της καταλληλότητας και της αναγκαιότητας, διαφοροποιούνται έναντι της αρχής της αναλογικότητας υπό στενή έννοια. Καταρχήν ενώ οι έλεγχοι της (καταλληλότητας) προσφορότητας και αναγκαιότητας απαιτούν και προϋποθέτουν τη σύγκριση ενός ή πλείονων τυπικά νόμιμων μέτρων προς ένα σταθερό σκοπό, λαμβάνοντας κατ αυτόν 41 Μπέης Ευ., Η αρχή της αναλογικότητας, Δ. 1999, σελ Μπέης Ευ., Η αρχή της αναλογικότητας, Δ 1999, σελ Βλ. Κοντογιωργά Θεοχαρόπουλου Δ., Η αρχή της αναλογικότητας στο Εσωτερικό Δημόσιο Δϊκαιο, Θεσσαλονίκη 1989, εκδόσεις Σάκκουλα, σελ. 47 επ. 44 Δαλακούρας Θ., Η αρχή της αναλογικότητας και μέτρα δικονομικού καταναγκασμού, 1993, σελ

23 τον τρόπο τη μορφή της συσχετίσεως μιας μεταβλητής με μια σταθερά, ο έλεγχος αναλογικότητας, επιδιώκοντας την εύλογη σχέση μεταξύ των εκάστοτε αντίρροπων εννόμων συμφερόντων, απαιτεί τη συσχέτιση δύο μεταβλητών μεταξύ τους 45. Επίσης μια άλλη διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι η αναλογικότητα υπο στενή έννοια έχει αξιολογικό και όχι εμπειρικό χαρακτήρα όπως η καταλληλότητα και η αναγκαιότητα και αυτό τις διευκολύνει (σε αντίθεση με την αρχή της αναλογικότητας υπο στενή έννοια), να παρέχουν οι ίδιες τα κριτήρια προσδιορισμού του κατάλληλου και ηπιότερου μέτρου αντίστοιχα. Και βέβαια δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε να αναφέρουμε πως αφενός η ακαταλληλότητα και η αναγκαιότητα ανήκουν στις κανονικές αρχές η αναλογικότητα υπο στενή έννοια συγκαταλέγεται στις ανοιχτές αρχές. Κανονιστικές αρχές είναι εκείνες οι δικαϊκές αρχές που έχουν τόσο πυκνό ρυθμιστικό περιεχόμενο, ώστε αυτό να δύναται να εφαρμοστεί άμεσα και δεν χρειάζονται κάποιο κανόνα δικαίου για να βρουν έκφραση στην έννομη τάξη, αλλά είναι οι ίδιες κανόνες δικαίου 46. Αντίθετα, οι γενικές αρχές δεν έχουν κανονιστική μορφή και βρίσκονται στην περιφέρεια του θετικού δικαίου. Για την εφαρμογή της χρειάζονται είτε τη διαμεσολάβηση του κανόνος δικαίου που να τις συγκεκριμενοποιεί είτε την επίκληση τους εκ μέρους του εφαρμοστή του δικαίου για την κάλυψη των κενών των κανόνων δικαίου Δαλακούρας Θ., Η αρχή της αναλογικότητας και μέτρα δικονομικού καταναγκασμού, 1993, σελ Μπέης Ευ., Η αρχή της αναλογικότητας, Δ. 1999, σελ

24 ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ Η αρχή της αναλογικότητας υπό ευρεία έννοια, ως ρητά πλέον καθιερωμένη συνταγματική αρχή, δεσμεύει το σύνολο της κρατικής δραστηριότητας. Η αρχή της αναλογικότητας είναι κριτήριο συνταγματικότητας και των νόμων 48, τόσο αυτών που ρυθμίζουν θέματα δημοσίου και διοικητικού δικαίου όσο και των νόμων που ρυθμίζουν θέματα των άλλων κλάδων του δικαίου. Μάλιστα η αρχή της αναλογικότητας μαζί με την αρχή της προστατευομένης εμπιστοσύνης στο πεδίο του διοικητικού δικαίου μπορεί επίσης να αποτελέσουν κριτήρια για τον καθορισμό των ορίων της νομοθετικής εξουσιοδότησης και συνεπώς της νομιμότητας των κανονιστικών πράξεων 49. Α) Η ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΣΕ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Ετσι λοιπόν τόσο ο νομοθέτης, όσο και η διοίκηση, όσο και ο δικαστής είναι υποχρεωμένοι να δρουν με γνώμονα τη μη παραβίαση της αρχής 50. Κατά συνέπεια δεν αρκεί να είναι εναρμονισμένος με τις επιμέρους αρχές μόνο ο κοινός νόμος που εξουσιοδοτεί σε διοικητική ή δικαστική 47 Μπέης Ευ., Η αρχή της αναλογικότητας, Δ. 1999, σελ ΑΘΑΝΑΣΑΣ Αθανάσιος, Προσωπική κράτηση εμπόρων μετά το άρθρο 11 Ν. 2462/1997 Αρχή της αναλογικότητας 1998, ΑρχΝ.τ,ΜΘ, τεύχος 1, σελ Σπηλιωτόπουλος Ε. : Εγχειρίδιο Διοικητικού Δικαίου τ. ΙΙ, 11 η έκδοση Αθήνα Κομοτηνή, 2001, σελ , υποσημείωση Μπέης Ευ., Η αρχή της αναλογικότητας, Δ 1999, σελ

25 επέμβαση σε κάποιο ατομικό δικαίωμα, αλλά και αυτή η επέμβαση οφείλει να μην υπερβαίνει τα όρια που θέτει η απαγόρευση 51. α) Η δέσμευση της νομοθετικής εξουσίας Η σημασία της αρχής της αναλογικότητας για το νομοθέτη είναι διπλή: αφενός σημαίνει ότι πρέπει να αποφεύγει την επιβολή δυσανάλογων περιορισμών στα ατομικά δικαιώματα και αφ ετέρου ότι πρέπει να ισορροπεί τα μεταξύ τους συγκρουόμενα ιδιωτικά συμφέροντα τα οποία προστατεύονται συνταγματικά. Αυτό βέβαια δε δεσμεύει το νομοθέτη στο να επιλέξει μια και μόνη λύση. Μεταξύ Συντάγματος και κοινού νομοθέτη, δεν υφίσταται κάποιος «υπαγωγικός» αυτοματισμός αλλά υφίσταται χώρος για περισσότερες σύμφωνες με το Σύνταγμα εναλλακτικές λύσεις 52. Δεν χρειάζεται βέβαια να τονίσουμε τη βαρύνουσα σημασία που έχει η επιλογή εκ μέρους του νομοθέτη μιας λύσης με σεβασμό στην αρχή της αναλογικότητας και με στάθμιση των συγκρουόμενων συμφερόντων. Διότι η λήψη υπόψη των αντιτιθεμένων έννομων συμφερόντων κατά την εκ μέρους του νομοθέτη επιταγή της προκριτέας λύσης, ενόσω αυτή γίνεται με γνώμονα την αρχή της αναλογικότητας, δε διασφαλίζει μονο τη συνταγματικότητα του τυπικού νόμου, αλλά προωθεί συνάμα και την ασφάλεια δικαίου στο μέτρο που η στάθμιση του νομοθέτη λειτουργεί ως πρόκριμα για τον in concreto έλεγχο κατά την εφαρμογή του νόμου 53 (από το δικαστή και από τη διοίκηση). 51 Τριανταφύλλου Γ., Η αρχή της αναλογικοτητας στην ποινική δίκη, Ελλ Δνη 1990, σελ Μπέης Ευ., Η αρχή της αναλογικότητας, Δ. 1999, σελ Δαλακούρας Θ., Η αρχή της αναλογικότητας και μέτρα δικονομικού καταναγκασμού, 1993, σελ

26 β) Η δέσμευση της εκτελεστικής εξουσίας (της διοίκησης) Η αρχή της αναλογικότητας δεσμεύει και τη δράση της διοίκησης με παρατηρούμενες ωστόσο διαφοροποιήσεις ως προς την έκταση της εν λόγω δέσμευσης. Ειδικότερα, είναι σαφές ότι η σημασία της αρχής αναδεικνύεται ιδίως στις περιπτώσεις στις οποίες τα εκτελεστικά όργανα δικαιούνται σύμφωνα με νομοθετικές διατάξεις να ενεργούν κατά διακριτική ευχέρεια 54. Συγκεκριμένα εδώ γίνεται ένας δεύτερος έλεγχος, συμπληρωματικός του αρχικού ελέγχου αναλογικότητας, ο οποίος γίνεται στο πλαίσιο της ειδικής και συγκεκριμένης εφαρμογής του κανόνα δικαίου. Η αρχή της αναλογικότητας δρα δηλαδή είτε ως ακραίο όριο της διακριτικής ευχέρειας είτε μειώνει τη δυνατότητα άσκησης διακριτικής ευχέρειας στο μηδέν 55. Αντίθετα η σημασία της αρχής της αναλογικότητας δεν είναι τόσο αποφασιστική στις περιπτώσεις, όπου η διοίκηση είναι αποκλειστικά «εφαρμοστής του νόμου» (Gesetzesvollzieher), στις περιπτώσεις δηλαδή που ο νόμος προβάλλει μια συγκεκριμένη επιταγή ενέργειας (α δράσης) προς τα διοικητικά όργανα. Η άσκηση του διπλού ελέγχου αναλογικότητας στο στάδιο ελέγχου του κοινού νόμου και στο στάδιο ελέγχου της συγκεκριμένης δράσης περιττεύει προφανώς εν προκειμένω, καθώς ο αρχικός έλεγχος του κοινού νόμου καλύπτει πλήρως και προδιαγράφει επακριβώς το αποτέλεσμα του ελέγχου της συγκεκριμένης ενέργειας της διοικήσεως Δαλακούρας Θ., Η αρχή της αναλογικότητας και μέτρα δικονομικού καταναγκασμού 1993, σελ Μπέης Ευ., Η αρχή της αναλογικότητας, Δ 1999, σελ Δαλακούρας Θ., Η αρχή της αναλογικότητας και μέτρα δικονομικού καταναγκασμού 1993, σελ

27 Τέλος η αρχή της αναλογικότητας έχει δεσμευτικό χαρακτήρα και κατά τις περιπτώσεις όπου τα διοικητικά όργανα ασκούν την προβλεπομένη συνταγματικά κανονιστική αρμοδιότητά τους. γ) Η δέσμευση της δικαστικής εξουσίας Καταρχήν ο ίδιος ο κοινός νομοθέτης με τις διατάξεις του θεσπίζει μπορεί να αναθέσει την ισορρόπηση των συγκρουόμενων συμφερόντων στο δικαστή. Συγκεκριμένα στο αστικό δίκαιο πχ τα άρθρα ΑΚ 283 (αυτοδικία), ΑΚ 286 (κατάσταση ανάγκης) ΑΚ 388 (απρόοπτη μεταβολή συνθηκών), ΑΚ 1389 (κοινή συμβολή στις οικογενειακές ανάγκες), κλπ στο ποινικό δίκαιο πχ στα άρθρα ΠΚ 22 και 23 (άμυνα και υπέρβαση αμύνης), ΠΚ 25 και 32 (κατάσταση ανάγκης) και κυρίως ΠΚ 79 (δικαστική επιμέτρηση ποινής) και στη πολιτική δικονομία πχ στο άρθρο Κ.Πολ.Δ. 622 (όρια του διατακτικού της απόφασης ασφαλιστικών μέτρων) ο κοινός νομοθέτης δηλαδή αποφάσισε για το «αν» θα πρέπει να γίνει στάθμιση των συγκρουομένων συμφερόντων, το «πως» θα γίνει η στάθμιση αυτή το ανέθεσε στο δικαστή ο οποίος και αυτός με τη σειρά του δεσμεύεται από την αρχή της αναλογικότητας στη συνταγματική της διάσταση 57. Πρέπει να επισημάνουμε ωστόσο πως η δέσμευση της δικαστικής εξουσίας από την αρχή της αναλογικότητας περιλαμβάνει εκτός από τον έλεγχο νομιμότητας της δράσης της νομοθετικής και της εκτελεστικής εξουσίας και (με σεβασμό στην αρχή της αναλογικότητας), και τον έλεγχο της άσκησης της νόμιμης διακριτικής ευχέρειας των δικαστικών προσώπων. 57 Μπέης Ευ., Η αρχή της αναλογικότητας Δ 1999, σελ

28 Μάλιστα πολύ έντονο πεδίο εφαρμογής της αρχής της αναλογικότητας όσον αφορά την ίδια τη δικαιοδοτική δραστηριότητα είναι ο χώρος του ποινικού δικαίου και η ποινική δικονομία. Ιδίως όταν εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια του δικαστή η έκδοση διατάξεων και αποφάσεων που επιβάλλουν περιοριστικά της ελευθερίας μέτρα και γενικότερα μέτρα δικονομικού καταναγκασμού η αρχή της αναλογικότητας έχει άμεση εφαρμογή. Με την κατάφαση του συνταγματικού κύρους της αρχής καταφάσκεται ταυτόχρονα και η ιεραρχική υπεροχή της απέναντι στην κοινή νομοθεσία και συνεπώς απέναντι και στις ρυθμίσεις των νομοθετημάτων των σχετικών με την ποινική δικονομία 58. «Μόνο η αναγκαία ποινή είναι δίκαιη» έλεγε ο v. Liszt 59. Τα ποινικά δικαστήρια υποχρεούνται να μην εφαρμόζουν ποινές δυσανάλογες των παραπτωμάτων των δραστών. Η επιβολή του κακού της ποινής σε ένδειξη ιδιαίτερης αποδοκιμασίας τότε μόνο είναι δίκαιη όταν αυτή (η ποινή) συνιστά ανταπόδοση ενός ανάλογου κακού σε βάρος τρίτου ή της κοινωνικής ολότητας, το οποίο έπραξε ο δράστης 60. Η ποινή είναι ιδιαίτερα στιγματιστική εμπειρία για το δράστη με οδυνηρές ψυχολογικές επιπτώσεις. Γι αυτό το λόγο πρέπει και το έγκλημα να συνιστά ένα ανάλογο δεινό. Η επιβολή μιας τυπικά νόμιμης (ενόψει του προβλεπομένου στο νόμο πλαισίου) πλην όμως δυσανάλογης στη συγκεκριμένη περίπτωση ποινής, στο βαθμό που παραβιάζει τη συνταγματική επιταγή της αναλογικότητας, δεν μπορεί να θεωρηθεί από ουσιαστικής απόψεως ως νόμιμη Τριανταφύλλου Γ., Η αρχή της αναλογικότητας στην ποινική δίκη, Ελλ. Δνη 1990, σελ V. Liszt, Der Zweckgebanke im Strafrecht, Strafrechtliche Aufsatze und Vortrage I., 1905, σελ. 161 (Νικόλαος Κ. Ανδρουλάκης Ποινικό δίκαιο Γενικό Μέρος, εκδόσεις Σάκκουλα 2000, σελ. 51 υποσημ.1). 60 Ανδρουλάκης Ν. : Ποινικό Δίκαιο- Γενικό Μέρος, 2000 σελ Δαλακούρας Θ., Η αρχή της αναλογικότητας και μέτρα δικονομικού καταναγκασμού, 1993, σελ

29 Η προστατευτική λειτουργία της αρχής της αναλογικότητας αναφορικά με τα ατομικά δικαιώματα εφαρμόζεται και στο πεδίο των μέτρων δικονομικού καταναγκασμού. Με τον όρο αυτό νοούνται εκείνες οι διαδικαστικές πράξεις που προκειμένου να εξυπηρετήσουν τη λειτουργία και κίνηση της ποινικής δίκης προϋποθέτουν επέμβαση στην ατομική σφαίρα και θίγουν ένα ή περισσότερα ατομικά δικαιώματα (πχ η βίαιη προσαγωγή, η προσωρινή κράτηση, οι έρευνες, η σύλληψη, η κατάσχεση, η ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη κλπ) 62. Τα μέτρα δικονομικού καταναγκασμού ενδιαφέρουν το συνταγματικό δίκαιο γιατί προσβάλλουν συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαίωμα του ατόμου άρα έχουν σημασία και για την αρχή της αναλογικότητας που συνδέεται με την προστασία της). Η τόσο βασική σημασία που αποδίδεται στην αρχή εξηγείται από το γεγονός ότι συχνά παρατηρείται η διενέργεια ανακριτικών πράξεων που θίγουν την ατομική σφαίρα και σε βαθμό που δεν δικαιολογείται από τους σκοπούς της ποινικής δίκης 63. Η σύγκρουση μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού συμφέροντος που ανακύπτει επιλύεται με στάθμιση και αξιολόγηση των εν λόγω συμφερόντων in concreto. 62 Τριανταφύλλου Γ., Η αρχή της αναλογικότητας στην ποινική δίκη, Ελλ Δνη 1990, σελ Τριανταφύλλου Γ., Η αρχή της αναλογικότητας στην ποινική δίκη, Ελλ Δνη 1990, σελ

30 Β)Η ΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΕΠΙΠΕΔΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ α) Ο έλεγχος του κοινού νόμου Οι δικαιϊκές ρυθμίσεις έχουν χαρακτήρα γενικό και απρόσωπο γι αυτό και ο εκάστοτε τυπικός νόμος καταρχήν υπόκειται σ έναν αφηρημένο έλεγχο προκειμένου να ερευνηθεί αν προσβάλλεται η αρχή της αναλογικότητας. Κριτήριο ελέγχου σε αυτό το γενικό και αφηρημένο επίπεδο διαπιστώσεως της αρχής της αναλογικότητας ενός νόμου δεν μπορεί παρά να είναι η αναλογική ή μη συνάρτηση των έννομων συμφερόντων κατά την πρόβλεψη της τυπικά και γενικά ρυθμιζόμενης έννομης σχέσης 64. Σύμφωνα με τη γερμανική νομολογία υποστηρίζεται ότι σ αυτό το πρώτο στάδιο αφηρημένου ελέγχου του νόμου θα πρέπει ο νόμος να θεωρείται σύμφωνος με την αρχή της αναλογικότητας και άρα και συνταγματικός, ακόμα και στις ακραίες περιπτώσεις που η εφαρμογή του θα μπορούσε να οδηγήσει σε δυσανάλογα αποτελέσματα. Αυτό δικαιολογείται με τη σκέψη ότι αυτές οι περιπτώσεις θα αντιμετωπιστούν κατά τον in concreto έλεγχο της αρχής της αναλογικότητας και ενόψει της γενικής και αφηρημένης μορφής του νόμου δεν αμφισβητούν τη συνταγματικότητά του. Επίσης πρέπει να αναφερθεί πως κατά τη διενέργεια αυτού του αρχικού επιπέδου ελέγχου του νόμου μπορεί να συμβάλλει ιδίως η σύμφωνη ή η εναρμονισμένη με το Σύνταγμα ερμηνεία του. Έτσι δεν τίθεται θέμα αντισυνταγματικότητας του νόμου αν μέσα στα όρια του γράμματος και του σκοπού του είναι δυνατή η ερμηνεία του κατά τρόπο που να συμφωνεί με 30

31 την αρχή της αναλογικότητας 65. Βέβαια η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία επιτρέπεται μόνο εφόσον παραμένει μέσα στα πλαίσια της νόμιμης ερμηνείας. Οι ίδιοι κανόνες ισχύουν και για τον έλεγχο των κανονιστικών πράξεων. β) In concreto έλεγχος εφαρμογής του νόμου Μετά τον έλεγχο της γενικής και αφηρημένης ρύθμισης του κανόνα δικαίου ως προς τη συμμόρφωση του με την αρχή της αναλογικότητας υπό ευρεία έννοια, ακολουθεί και δεύτερος έλεγχος στο πλαίσιο της ειδικής και συγκεκριμένης εφαρμογής του 66. Σ αυτό το επίπεδο ελέγχου γίνεται μια ειδικότερη στάθμιση των συγκρουόμενων συμφερόντων υπο το πρίσμα των εκάστοτε πραγματικών δεδομένων. Η αναγκαιότητα του in concreto ελέγχου είναι πολύ σημαντική στο επίπεδο εφαρμογής του νόμου. Η άσκηση του in concreto ελέγχου αναλογικότητας επιβάλλεται ανεξαίρετα σε όλες τις περιπτώσεις δικαϊκών ρυθμίσεων που είτε ενσωματώνουν την αρχή ως προϋπόθεση εφαρμογής τους, είτε προβλέπουν μια στάθμιση και αξιολόγηση αντικρουομένων συμφερόντων Δαλακούρας Θ., Η αρχή της αναλογικότητας και μέτρα δικονομικού καταναγκασμού, 1993, σελ Δαλακούρας Θ., Η αρχή της αναλογικότητας και μέτρα δικονομικού καταναγκασμού, 1993, σελ Μπέης Ευ., Η αρχή της αναλογικότητας, Δ 1999, σελ Δαλακούρας Θ., Η αρχή της αναλογικότητας και μέτρα δικονομικού καταναγκασμού, 1993, σελ

32 Γ) ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟ ΠΑΡΕΜΦΕΡΕΙΣ ΑΡΧΕΣ 1) Η αρχή της απαγορεύσεως του υπέρμετρου Αυτή η αρχή θεωρείται ότι επιτάσσει την τήρηση του «κανονικού» του «μέτρου», ή άλλως την αποφυγή της υπερβολής κατά την ενάσκηση της περιοριστικής των ατομικών δικαιωμάτων κρατικής δράσεως 68. Αρχικά ταυτίζεται με την αρχή της αναγκαιότητας στη συνέχεια όμως απέκτησε ευρύτερο περιεχόμενο από το Lerche που όρισε ως υπέρμετρη κάθε προσβολή πέρα του «αναγκαίου» και του «ανάλογου». Κατά το Lerche η αρχή της απαγόρευσης του υπέρμετρου εμφανίζεται ως γενικότερος ουδέτερος όρος που χαρακτηρίζεται από τις δύο παραπάνω αρχές 69. Από τότε δεν έγινε καμία προσπάθεια προκειμένου η αρχή της απαγορεύσεως του υπέρμετρου να αποκτήσει εννοιολογική και λειτουργική αυτοτέλεια και να μη συγχέεται με την αρχή της αναλογικότητας στην ευρύτερη σύλληψή της. Αφού λοιπόν δεν είναι δυνατόν να διακριθεί και να οριοθετηθεί η αρχή της απαγορεύσεως του υπέρμετρου δεν μπορεί να γίνει και επίκλησή της κατά τον έλεγχο της ουσιαστικής νομιμότητας ενός μέτρου και γενικά της κρατικής δράσης. Τούτων ούτως εχόντων, συμπεραίνεται ότι η επίκληση της αρχής της απαγορεύσεως του υπέρμετρου μπορεί δίχως άλλο να παραλειφθεί αφού η αναφορά και η εφαρμογή της είτε ως ευρύτερη αρχή είτε ως συνώνυμο όρο 68 Δαλακούρας Θ., Η αρχή της αναλογικότητας σελ Δαλακούρας Θ., Η αρχή της αναλογικότητας σελ

33 την καθιστά περιττή στο βαθμό δε που αποκλείει τον κίνδυνο συγχύσεως και αποφευκτέα Η αρχή της πρακτικής αρμονίας και εναρμόνισης και η διάκριση της αρχής της αναλογικότητας σε τριμερή και διμερή μορφή. Η αρχή της αναλογικότητας ανταποκρίνεται στις αναγκαίες οριοθετήσεις των, περιορισμών των ατομικών δικαιωμάτων για χάρη του δημόσιου συμφέροντος 71. Το δημόσιο συμφέρον δεν είναι έννοια με καθορισμένο και σταθερό περιεχόμενο και δεδομένου ότι συγκαταλέγεται στις αξιολογικές επιλογές του Συντάγματος εξειδικεύεται από τον κοινό νομοθέτη. Το δημόσιο συμφέρον προάγεται και κατά την εφαρμογή των ατομικών δικαιωμάτων αφού αυτά ανήκουν στον «σκληρό πυρήνα» των αξιολογικών επιλογών του Συντάγματος 72. Όταν το δημόσιο συμφέρον δεν επικαλύπτεται από ιδιωτικά συμφέροντα τότε στην περίπτωση που συγκρούεται με ένα ατομικό δικαίωμα δεν έχει ανάγκη προστασίας. Τι θα συμβεί όμως στην περίπτωση που η άσκηση δημόσιας εξουσίας επικαλύπτεται από ιδιωτικά συμφέροντα ; Στην προκειμένη περίπτωση στην ουσία υπάρχει σύγκρουση μεταξύ ιδιωτικών συμφερόντων άρα η αρχή της αναλογικότητας δεν μπορεί να εφαρμοστεί στην κλασική της μορφή αφού αυτή είναι προσανατολισμένη στην προστασία ενός μόνο περιοριζομένου ατομικού δικαιώματος. Για να λυθεί η σύγκρουση εφαρμόζεται η διαδικασία της πρακτικής εναρμόνισης έτσι ώστε κάθε ένα από τα συγκρουόμενα δικαιώματα να 70 Δαλακούρας Θ., Η αρχή της αναλογικότητας και μέτρα δικονομικού καταναγκασμού, σελ Μπέης Ευ., Η αρχή της αναλογικότητας, Δ. 1999, σελ Μπέης Ευ., Η αρχή της αναλογικότητας, Δ 1999, σελ

34 αναπτύξει κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο το πεδίο εφαρμογής του. μεταξύ των δύο ατομικών δικαιωμάτων θα επιβληθεί μια αναλογική οριοθέτηση 73. Η αρχή της πρακτικής εναρμόνισης απορρέουσα από την αρχή της Ενότητας του Συντάγματος, επιβάλλει την αναζήτηση της κατά το δυνατόν αποτελεσματικότερης προστασίας των in concreto συγκρουόμενων συνταγματικών δικαιωμάτων, ώστε να μη θυσιάζεται κανένα από αυτά για χάρη του άλλου 74. Ωστόσο δεν συμβαίνει σε όλες τις περιπτώσεις να συνυπάρχουν στο τέλος και τα δύο δικαιώματα, και το ένα να υποχωρεί τελείως. Ο δικαστής όμως δεν πρέπει να προβαίνει βιαστικά στην επιλογή του ενός απ τα δύο αλλά να επιδιώκει την πρακτική αρμονία και να θέτει αμοιβαίους περιορισμούς. Η αρχή της αναλογικότητας και η αρχή της πρακτικής εναρμόνισης έχουν κοινή διαδικαστική όψη. Υπάρχει όμως ένα βασικό σημείο διαφοροποιήσεως. Η αξιολόγηση στο πλαίσιο της αναλογικότητας (σε αντίθεση με την πρακτική εναρμόνιση) δεν επιζητεί τη μεγαλύτερη δυνατή ικανοποίηση των συγκρουόμενων συμφερόντων, τη βέλτιστη σχέση και λύση αλλά απλώς μια εύλογη σχέση, μια αναλογική σχέση και όχι την πλέον αναλογική 75. Η πρακτική εναρμόνιση επομένως ανταποκρίνεται στη μετεξέλιξη της «κλασικής» αρχής της αναλογικότητας και το σχήμα ιδιώτης δημόσια εξουσία δεν την αντιπροσωπεύει. Η μετεξελιγμένη αναλογικότητα απαιτεί τουλάχιστον τρία πρόσωπα και συγκεκριμένα δύο ιδιώτες, των οποίων ατομικά δικαιώματα συγκρούονται και ένα φορέα δημόσιας εξουσίας. Έτσι λοιπόν η αρχή της αναλογικότητας όταν εφαρμόζεται σε μια τέτοια σχέση 73 Μπέης Ευ., Η αρχή της αναλογικότητας, Δ 1999, σελ Δαλακούρας Θ., Η αρχή της αναλογικότητας σελ Δαλακούρας Θ., Η αρχή της αναλογικότητας και μέτρα δικονομικού καταναγκασμού, 1993, σελ

35 αποκαλείται τριμερή αναλογικότητα. Η τριμερή αναλογικότητα περιλαμβάνει έλεγχο της πρακτικής εναρμόνισης των συγκρουόμενων ατομικών δικαιωμάτων και επί τη βάσει της οριοθέτησης τους έλεγχο καταλληλότητας και αναγκαιότητας του περιοριστικού μέτρου 76. Είναι απαραίτητο επομένως η αρχή της αναλογικότητας να διακρίνεται σε διμερή (ιδιώτης δημόσια εξουσία) και τριμερή (ιδιώτης δημόσια εξουσία <-> ιδιώτης), γιατί ενώ πρόκειται για μια ενιαία αρχή έχει δύο διαφορετικές (αναφορικά με τη μεθοδολογία και τα αποτελέσματα) εκφάνσεις της. 3. Η τελολογική μέθοδος ερμηνείας Το σχήμα σκοπός μέσο διέπει την αρχή της αναλογικότητας υπό ευρεία έννοια και γι αυτό το λόγο υποστηρίζεται από πολλούς ότι η αρχή της αναλογικότητας αποτελεί εκδήλωση της τελολογικής μεθόδου ερμηνείας. Ως εκ τούτου η χρήση του όρου «αρχή της αναλογικότητας» θα πρέπει να εγκαταλειφθεί από το ΣτΕ, διότι αυτή καλύπτεται στο πλαίσιο της εξειδίκευσης μέσων και σκοπών από την τελολογική μέθοδο ερμηνείας, την οποία και χρησιμοποιεί ο Αρειος Πάγος 77. Ωστόσο θα πρέπει να παρατηρήσουμε πως αν και οι επιμέρους αρχές της προσφορότητας και της αναγκαιότητας διατρέχονται όντως από το σχήμα μέσο σκοπός η αναλογικότητα stricto sensu αναζητά τη στάθμιση συγκρουόμενων συμφερόντων και όχι τη σχέση μέσου σκοπού. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι η αρχή της αναλογικότητας έχει μεγαλύτερη αξία και ξεπερνά σαν μεθοδολογικό εργαλείο την τελολογική ερμηνεία. 76 Μπέης Ευ., Η αρχή της αναλογικότητας Δ 1999, σελ Μπέης Ευ., Η αρχή της αναλογικότητας, Δ 1999, σελ. 487, υποσ

Αρχή της αναλογικότητας. Λίνα Παπαδοπούλου Aν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου

Αρχή της αναλογικότητας. Λίνα Παπαδοπούλου Aν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 6 η : Αρχή της αναλογικότητας Λίνα Παπαδοπούλου Aν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 2: Κράτος Δικαίου 2

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 2: Κράτος Δικαίου 2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 2: Κράτος Δικαίου 2 Λίνα Παπαδοπούλου, Αν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Σχολής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

669/2013 ΜΠΡ ΑΘ ( 597917) (Α ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ)

669/2013 ΜΠΡ ΑΘ ( 597917) (Α ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ) 669/2013 ΜΠΡ ΑΘ ( 597917) (Α ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ) Δικαίωμα για παροχή έννομης προστασίας κατά το Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ. Εννοια και περιεχόμενο. Θέσπιση από τον κοινό νομοθέτη περιορισμών και προϋποθέσεων

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ AΘΗΝΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΤΟΥΣ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ AΘΗΝΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΤΟΥΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ AΘΗΝΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΤΟΥΣ 2003-2004 Υπεύθυνος Καθηγητής: Ανδρέας ηµητρόπουλος Μάθηµα: Συνταγµατικό ίκαιο ΘΕΜΑ: Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ 1 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟΥ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ 1 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟΥ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Χουρδάκης Ευστράτιος Σελίδα 1

Περιεχόμενα. Χουρδάκης Ευστράτιος Σελίδα 1 Περιεχόμενα Τεκμήριο νομιμότητας... 2 Διοικητικός καταναγκασμός... 2 Παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας... 2 Σύνθετη διοικητική ενέργεια:... 3 Αρχή της νομιμότητας της διοίκησης.... 3 Αρχή της υπεροχής

Διαβάστε περισσότερα

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΘΕΜΕΛΙΟΥ

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΘΕΜΕΛΙΟΥ Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Πρόλογος: Μεθοδολογικές και εννοιολογικές αποσαφηνίσεις Ι. Αντικείμενο της μελέτης, σκοπός και μεθοδολογία ΙΙ. «Δικαιώματα» και «υποχρεώσεις» πολιτειακών οργάνων ΙΙΙ. Η αρμοδιότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ «ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Ν. 3126/2003 ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΩΝ»

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ «ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Ν. 3126/2003 ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΩΝ» ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ «ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Ν. 3126/2003 ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΩΝ» Όπως αναφέρεται στην από 19 Οκτωβρίου 2010, προς την Βουλή των Ελλήνων, Έκθεση της Ειδικής Μόνιμης

Διαβάστε περισσότερα

# εργασία αρ.3# ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣτΕ ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ Σ Χ Ε Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α 5]ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ

# εργασία αρ.3# ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣτΕ ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ Σ Χ Ε Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α 5]ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 1 # εργασία αρ.3# ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣτΕ ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ 1]ΙΣΤΟΡΙΚΟ Σ Χ Ε Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α 2]ΝΟΜΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ 3]ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 4]ΚΡΙΣΙΜΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΙΚΑΙΟΥ 5]ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 1: Κράτος Δικαίου 1

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 1: Κράτος Δικαίου 1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 1: Κράτος Δικαίου 1 Λίνα Παπαδοπούλου, Αν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Σχολής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΜΟΛΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

ΓΝΩΜΟΛΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΝΩΜΟΛΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΡΩΤΗΜΑ Ερωτάται αν αν είναι στα πλαίσια ή όχι του Συντάγματος η εφαρμογή της παραγράφου 2 του άρθρου 139 του Κώδικα Δικαστικών Επιμελητών με την έκδοση της προβλεπόμενης Υπουργικής

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους 19 ος Διαγωνισμός ΕΣΔΔ 2 ος Διαγωνισμός ΕΣΤΑ Σάββατο 09 Δεκεμβρίου 2006

Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους 19 ος Διαγωνισμός ΕΣΔΔ 2 ος Διαγωνισμός ΕΣΤΑ Σάββατο 09 Δεκεμβρίου 2006 Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους 19 ος Διαγωνισμός ΕΣΔΔ 2 ος Διαγωνισμός ΕΣΤΑ Σάββατο 09 Δεκεμβρίου 2006 Θέμα 2 ον : Η δικαστική λειτουργία αποτελεί μία από τις τρεις θεμελιώδεις λειτουργίες του κράτους.

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΗΓΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΥ «Επιτομή Γενικού Διοικητικού Δικαίου» του Απ. Γέροντα, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2014

ΟΔΗΓΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΥ «Επιτομή Γενικού Διοικητικού Δικαίου» του Απ. Γέροντα, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2014 ΟΔΗΓΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΥ «Επιτομή Γενικού Διοικητικού Δικαίου» του Απ. Γέροντα, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2014 Κεφάλαιο πρώτο: ΙΙ. Η διοίκηση, ΙΙΙ. Το διοικητικό δίκαιο (σελ. 16 25) Σκοπός των ως

Διαβάστε περισσότερα

Θέµα εργασίας. Η ερµηνεία του άρθρου 8 παρ. 1 του Συντάγµατος

Θέµα εργασίας. Η ερµηνεία του άρθρου 8 παρ. 1 του Συντάγµατος Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα : Συνταγµατικό ίκαιο Καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/ Οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος

Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/ Οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Κανελλοπούλου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/2008 Διάγραμμα του

Διαβάστε περισσότερα

Η γενική αρχή του σεβασµού και της προστασίας της ανθρώπινης αξίας

Η γενική αρχή του σεβασµού και της προστασίας της ανθρώπινης αξίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα : Συνταγµατικό ίκαιο Καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Γεώργιος Κ. Πατρίκιος, Δικηγόρος, Μ.Δ.Ε., Υπ. Δ.Ν ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΔΟΚΙΜΩΝ ΣΗΜΑΙΟΦΟΡΩΝ ΛΙΜΕΝΙΚΟΥ 2011 ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α) Πηγες Διοικητικου Δικαιου Ως πηγή διοικητικού

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ(α.25παρ.3Σ) Με τον όρο γενικές συνταγµατικές αρχες εννοούµε ένα σύνολο

Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ(α.25παρ.3Σ) Με τον όρο γενικές συνταγµατικές αρχες εννοούµε ένα σύνολο εργασία 1η σχεδιαγραµµα 1)εισαγωγή:έννοια γενικών συνταγµατικών αρχών 2)ειδικότερα, η απαγόρευση κατάχρησης δικαιώµατος α)έννοια β)καθιέρωση της αρχής γ)εκταση εφαρµογής και σχέση α.25παρ3σ και 281 ΑΚ

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητικό Οικονομικό Δίκαιο

Διοικητικό Οικονομικό Δίκαιο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διοικητικό Οικονομικό Δίκαιο Ιδιοκτησία Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Σχολής Α.Π.Θ. Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ : Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΛΟΥΚΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΑΘΗΝΑ ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2003

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ : Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΛΟΥΚΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΑΘΗΝΑ ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2003 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου --------------------------------------------------------------------------------------------------

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ :

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ : Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου --------------------------------------------------------------------------------------------------

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 1 ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΠΡΟΣΘΕΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ ΤΗΣ ΕΣΔΑ. ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

Η ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 1 ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΠΡΟΣΘΕΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ ΤΗΣ ΕΣΔΑ. ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Η ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 1 ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΠΡΟΣΘΕΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ ΤΗΣ ΕΣΔΑ. ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΠΥΡΟΥ Γ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου

Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 7 η : Οικονομικήελευθερία Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Ξενοφών Κοντιάδης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου

Ξενοφών Κοντιάδης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου Ξενοφών Κοντιάδης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου Ο συνταγματικός θεσμός της συλλογικής αυτονομίας (Εισήγηση στην ημερίδα "Κλαδικές Συλλογικές

Διαβάστε περισσότερα

Σελίδα 1 από 5. Τ

Σελίδα 1 από 5. Τ Σελίδα 1 από 5 ΔΕΟ 10 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ- ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΤΟΜΟΙ Α & Α1 & Β ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ 1. Τι είναι κράτος; Κράτος: είναι η διαρκής σε νομικό πρόσωπο οργάνωση λαού

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Μάθημα: Συνταγματικό Δίκαιο Διδάσκοντες: Δημητρόπουλος Ανδρ., Καθηγητής

Διαβάστε περισσότερα

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 4: Πηγές του Δικαίου

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 4: Πηγές του Δικαίου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 4: Πηγές του Δικαίου Λίνα Παπαδοπούλου, Αν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Σχολής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ. Θέµα: Η αρχή της ανθρώπινης αξίας ΒΑΣΙΛΙΚΗ. ΓΡΙΒΑ. ιδάσκων Καθηγητής: Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ. Θέµα: Η αρχή της ανθρώπινης αξίας ΒΑΣΙΛΙΚΗ. ΓΡΙΒΑ. ιδάσκων Καθηγητής: Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ Θέµα:

Διαβάστε περισσότερα

Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα.

Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Ο κατάλογος των δικαιωμάτων αυτών αποτελεί τη βασική κατοχύρωση

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ:ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ,2003-2004

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενο: Αρχή διάκρισης των λειτουργιών

Περιεχόμενο: Αρχή διάκρισης των λειτουργιών Περιεχόμενο: Αρχή διάκρισης των λειτουργιών ΜΑΘΗΜΑ: ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Γεώργιος Κ. Παυλόπουλος, Δικηγόρος, Υπ. Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου Παν/μίου Αθηνών Η αρχή της Διάκρισης των Λειτουργιών

Διαβάστε περισσότερα

«ΥΠΑΓΩΓΗ ΘΕΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑ ΩΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ»

«ΥΠΑΓΩΓΗ ΘΕΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑ ΩΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ» ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ: ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΜΗ της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Νομικών της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας

ΓΝΩΜΗ της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Νομικών της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας ΓΝΩΜΗ της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Νομικών της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας Πρόταση Οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ ΚΥΠΡΟΣ. Σύνταγμα Διεθνείς Συμβάσεις Πρωτογενής νομοθεσία Δευτερογενής νομοθεσία. Δικαστήρια

ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ ΚΥΠΡΟΣ. Σύνταγμα Διεθνείς Συμβάσεις Πρωτογενής νομοθεσία Δευτερογενής νομοθεσία. Δικαστήρια ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ ΚΥΠΡΟΣ Σύνταγμα Διεθνείς Συμβάσεις Πρωτογενής νομοθεσία Δευτερογενής νομοθεσία Δικαστήρια Η Κυπριακή Δημοκρατία είναι μια συνταγματική δημοκρατία βασισμένη στις αρχές της νομιμότητας, της ύπαρξης

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ ΩΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΙΚΑΙΟΥ

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ ΩΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΙΚΑΙΟΥ Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ ΩΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΙΚΑΙΟΥ Καθορίζοντας το γενικό περιεχόµενο ενός δικαιώµατος, µε διατάξεις δικαίου στο πλαίσιο γενικής σχέσης, προσδιορίζονται τα ανώτατα όρια άσκησης

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητικό Δίκαιο Ι. Μαθητική σχέση έννομη σχέση δημόσιου διοικητικού δικαίου. Αντικείμενο Διοικητικού Δικαίου Διοίκηση

Διοικητικό Δίκαιο Ι. Μαθητική σχέση έννομη σχέση δημόσιου διοικητικού δικαίου. Αντικείμενο Διοικητικού Δικαίου Διοίκηση Διοικητικό Δίκαιο Ι Διοικητικό Δίκαιο: Κομμάτι δικαίου που μας συνοδεύει από τη γέννηση μέχρι το θάνατο μας. Είναι αδύνατον να μην βρεθούμε μέσα σε έννομες σχέσεις διοικητικού δικαίου. Μαθητική σχέση έννομη

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ ΑΡ. 1 /2005

ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ ΑΡ. 1 /2005 Αθήνα, 3 Φεβρουαρίου 2005 Αριθ.Πρωτ.: 893 ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ ΑΡ. 1 /2005 Η Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών, συνήλθε μετά από πρόσκληση του Προέδρου της σε τακτική συνεδρίαση την 2α Φεβρουαρίου

Διαβάστε περισσότερα

Δικαίωμα στην εκπαίδευση. Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου

Δικαίωμα στην εκπαίδευση. Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 12 η : Δικαίωμα στην εκπαίδευση Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητικό Δίκαιο. Αστική ευθύνη του δημοσίου 1 ο μέρος. Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ.

Διοικητικό Δίκαιο. Αστική ευθύνη του δημοσίου 1 ο μέρος. Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ. Αστική ευθύνη του δημοσίου 1 ο μέρος Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ. Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό,

Διαβάστε περισσότερα

Έγγραφο συνόδου ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΟ. στην έκθεση

Έγγραφο συνόδου ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΟ. στην έκθεση Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2014-2019 Έγγραφο συνόδου 12.1.2018 A8-0395/2017/err01 ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΟ στην έκθεση σχετικά με την πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τον έλεγχο αναλογικότητας

Διαβάστε περισσότερα

Αρχή της ισότητας: ειδικές μορφές

Αρχή της ισότητας: ειδικές μορφές ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 9 η : Αρχή της ισότητας: ειδικές μορφές Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Αναφορών 27.05.2014 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ Θέμα: Αναφορά 0436/2012 του Mark Walker, βρετανικής ιθαγένειας, σχετικά με την παροχή διασυνοριακού νομικού παραστάτη

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα: «Η ιστορική μέθοδος ερμηνείας» Υπεύθυνος καθηγητής: κ. Ανδρέας Δημητρόπουλος

Θέμα: «Η ιστορική μέθοδος ερμηνείας» Υπεύθυνος καθηγητής: κ. Ανδρέας Δημητρόπουλος Θέμα: «Η ιστορική μέθοδος ερμηνείας» Υπεύθυνος καθηγητής: κ. Ανδρέας Δημητρόπουλος Η Ιστορία, όπως τονίζει ο Μεγαλοπολίτης ιστορικός Πολύβιος σε μια ρήση του, μας διδάσκει ότι τίποτα δεν γίνεται στην τύχη

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητικό Οικονομικό Δίκαιο

Διοικητικό Οικονομικό Δίκαιο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διοικητικό Οικονομικό Δίκαιο Ειδικές μορφές στέρησης της ιδιοκτησίας και λοιποί θεμιτοί περιορισμοί της/ρήτρες συλλογικής διαπραγμάτευσης

Διαβάστε περισσότερα

Αρχή της ισότητας. Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου. Ενότητα 8 η : ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Αρχή της ισότητας. Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου. Ενότητα 8 η : ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 8 η : Αρχή της ισότητας Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητικό Δίκαιο. Εισαγωγή στο Διοικητικό Δίκαιο 1 ο Μέρος. Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ.

Διοικητικό Δίκαιο. Εισαγωγή στο Διοικητικό Δίκαιο 1 ο Μέρος. Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ. Εισαγωγή στο 1 ο Μέρος Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ. Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες,

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΤ. : Το με αριθ / έγγραφο του Γραφείου Νομικού Συμβούλου Ι.Κ.Α. Ε.Τ.Α.Μ.

ΣΧΕΤ. : Το με αριθ / έγγραφο του Γραφείου Νομικού Συμβούλου Ι.Κ.Α. Ε.Τ.Α.Μ. «Άσκηση ενδίκων μέσων» ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΕΣΟΔΩΝ Γενικό Έγγραφο: Ε40/338/27-10-06 ΣΧΕΤ. : Το με αριθ. 15176/19-10-06 έγγραφο του Γραφείου Νομικού Συμβούλου Ι.Κ.Α. Ε.Τ.Α.Μ. Σας διαβιβάζουμε το ανωτέρω

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΠΕΡΓΙΑΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΠΕΡΓΙΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Προλογικό σημείωμα... Αντί προλόγου... ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 1. Έννοια του δικαιώματος της απεργίας... 1 Εννοιολογικά γνωρίσματα... 2 α. Αποχή από την εργασία... 2 β. Συλλογική αποχή... 2 γ. Αγωνιστικός

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΤΟΣ:

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΤΟΣ: ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΤΟΣ: 2009-2010 ΘΕΜΑ: «Ο ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ» ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΦΥΤΡΟΥ ΛΥΔΙΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Πρόλογος 2. Ο Κανονισμός της βουλής 3. Η αρχή της αυτονομίας 4. Περιεχόμενο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. Δεύτερη Γραπτή Εργασία. Διοικητικό Δίκαιο. Θέμα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. Δεύτερη Γραπτή Εργασία. Διοικητικό Δίκαιο. Θέμα ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Πρόγραμμα Σπουδών: ΔΕΟ Θεματική Ενότητα: ΔΕΟ 10 - Βασικές Αρχές Δικαίου και Διοίκησης Ακαδημαϊκό Έτος: 2015/16 Γενικές οδηγίες για την εργασία Δεύτερη Γραπτή Εργασία Διοικητικό

Διαβάστε περισσότερα

Γ Ν Ω Μ Ο Δ Ο Τ Η Σ Η

Γ Ν Ω Μ Ο Δ Ο Τ Η Σ Η ΠΑΝΟ ΕΤΓΟΤΡΖ-ΓΗΚΖΓΟΡΟ ΑΘΖΝΩΝ ΝΟΜΗΚΟ ΤΜΒΟΤΛΟ ΚΔΝΣΡΗΚΖ ΔΝΩΖ ΓΖΜΩΝ ΚΑΗ ΚΟΗΝΟΣΖΣΩΝ ΔΛΛΑΓΟ ΜΠΟΤΜΠΟΤΛΗΝΑ 9-11 (2 ος όροφος) ΑΘΖΝΑ ΣΖΛ:210-8259140-1-FAX: 210-8259235 ΚΗΝ:6977506705 E-mail: pzygouris@gmail.com

Διαβάστε περισσότερα

Η αρχή της αναλογικότητας

Η αρχή της αναλογικότητας Η αρχή της αναλογικότητας ιάγραµµα 1. Έννοια αναλογικότητας... 2 Προέλευση και ιστορική εξέλιξη της αρχής της αναλογικότητα...2 2. Περιεχόµενο της αρχής της αναλογικότητας... 3 Η αρχή της καταλληλότητας...3

Διαβάστε περισσότερα

Θέµα εργασίας : Άρθρο 2 παρ. 1 Συντάγµατος( Το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας) Σχολιασµός Αποφ. 40/1998 Α.Π

Θέµα εργασίας : Άρθρο 2 παρ. 1 Συντάγµατος( Το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας) Σχολιασµός Αποφ. 40/1998 Α.Π Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου. Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα «Συνταγµατικό ίκαιο», 2003

Διαβάστε περισσότερα

7/3/2014. ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό ; νόμος είναι το δίκαιο του εργοδότη ; ή νομικός κανόνας

7/3/2014. ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό ; νόμος είναι το δίκαιο του εργοδότη ; ή νομικός κανόνας Τ.Ε.Ι. Πειραιά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών στην Λογιστική και Χρηματοοικονομική Ειδικά θέματα Δικαίου Δρ. Μυλωνόπουλος Δ. Αν. Καθηγητής δίκαιο άδικο ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό ; νόμος είναι το

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ...VII ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ... XV 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 Ι. Αντικείμενο της έρευνας... 1 ΙΙ. Η διάρθρωση της ύλης... 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΤΑ ΔΟΓΜΑΤΙΚΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητικό Οικονομικό Δίκαιο

Διοικητικό Οικονομικό Δίκαιο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διοικητικό Οικονομικό Δίκαιο Eπαγγελματική ελευθερία: Περιορισμοί (στην πρόσβαση στο επάγγελμα και την άσκησή του) Ευγ. Β. Πρεβεδούρου

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ. ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η :

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ. ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η : ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η : ΟΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΒΟΥΛΗΣΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΣΤΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΙ (σελ. 1-14)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΣΤΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΙ (σελ. 1-14) ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΣΤΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΙ (σελ. 1-14) 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΑΙΟ (ΩΣ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΝΝΟΙΑ) 2.ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΝΟΝΑΣ ΔΙΚΑΙΟΥ 3.ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ 4.ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΜΕΝΗ ΓΝΩΜΗ ΕΝΟΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΤΗΤΑ

ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΜΕΝΗ ΓΝΩΜΗ ΕΝΟΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΤΗΤΑ Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2014-2019 Επιτροπή Νομικών Θεμάτων 25.8.2016 ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΜΕΝΗ ΓΝΩΜΗ ΕΝΟΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΤΗΤΑ Θέμα: Αιτιολογημένη γνώμη του Ομοσπονδιακού Συμβουλίου της

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ- ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ- ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ- ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: Η Αρχή της φορολογικής ισότητας

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΟ 24 Δημόσια διοίκηση και πολιτική. Τόμος 2 ος : Η διάρθρωση του Ελληνικού κράτους. Η Ελληνική Δημόσια Διοίκηση

ΔΕΟ 24 Δημόσια διοίκηση και πολιτική. Τόμος 2 ος : Η διάρθρωση του Ελληνικού κράτους. Η Ελληνική Δημόσια Διοίκηση Τόμος 2 ος : Η διάρθρωση του Ελληνικού κράτους Η Ελληνική Δημόσια Διοίκηση Kυβέρνηση και Διακυβέρνηση Στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία, υπάρχει σαφής διάκριση ανάμεσα στην κρατική κυβερνητική και την κρατική

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Μ ΑΡΙΑ ΚΟΤΣΙΝΟΝΟΥ 1 Η ΕΡΓΑΣΙΑ

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Μ ΑΡΙΑ ΚΟΤΣΙΝΟΝΟΥ 1 Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ» ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ 1 Η ΕΡΓΑΣΙΑ Μ ΑΡΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Συνήγορος του Καταναλωτή Νομολογία ΠολΠρωτΑθ 528/2002

Συνήγορος του Καταναλωτή Νομολογία ΠολΠρωτΑθ 528/2002 ΠολΠρωτΑθ 528/2002 Προστασία καταναλωτή. Προστασία προσωπικών δεδομένων. Τράπεζες. Συλλογική αγωγή. Ενώσεις καταναλωτών. Νομιμοποίηση. (..) Ι. Από τις συνδυασμένες διατάξεις των αρ. 4 παρ. 2, 6, 12 παρ.

Διαβάστε περισσότερα

Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό. ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα

Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό. ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα Θέμα: Θρησκευτική Ελευθερία Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα αναφορικά με το περιεχόμενο του δικαιώματος της θρησκευτικής ελευθερίας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ. στην ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ. Ένα νέο πλαίσιο της ΕΕ για την ενίσχυση του κράτους δικαίου

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ. στην ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ. Ένα νέο πλαίσιο της ΕΕ για την ενίσχυση του κράτους δικαίου ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Στρασβούργο, 11.3.2014 COM(2014) 158 final ANNEXES 1 to 2 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ στην ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Ένα νέο πλαίσιο της ΕΕ για την ενίσχυση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ. Προλογικό σημείωμα... Εισαγωγικές παρατηρήσεις... 1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ. Προλογικό σημείωμα... Εισαγωγικές παρατηρήσεις... 1 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Προλογικό σημείωμα...... VII Εισαγωγικές παρατηρήσεις............ 1 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Οι υποχρεώσεις εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού κατά τη διάρκεια της σύμβασης εργασίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νοµικών Θεµάτων 26.4.2012 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ (0046/2012) Αφορά: Αιτιολογηµένη γνώµη του γερµανικού Οµοσπονδιακού Συµβουλίου (Bundesrat) σχετικά µε την πρόταση

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ (The principle of Proportionality)

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ (The principle of Proportionality) 1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ και ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Θέµα Εργασίας: Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ (The principle of Proportionality) Μάθηµα: ΑΤΟΜΙΚΑ και

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΗΓΙΑ 93/13/ΕΟΚ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 5ης Απριλίου 1993 σχετικά με τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων που συνάπτονται με καταναλωτές

ΟΔΗΓΙΑ 93/13/ΕΟΚ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 5ης Απριλίου 1993 σχετικά με τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων που συνάπτονται με καταναλωτές 21.4.93 Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Αριθ. L 95/29 ΟΔΗΓΙΑ 93/13/ΕΟΚ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 5ης Απριλίου 1993 σχετικά με τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων που συνάπτονται με καταναλωτές

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα: «Εφαρμογές Δημοσίου Δικαίου» ΘΕΜΑ: ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

Μάθημα: «Εφαρμογές Δημοσίου Δικαίου» ΘΕΜΑ: ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΕΚΠΑ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Μάθημα: «Εφαρμογές Δημοσίου Δικαίου» ΘΕΜΑ: ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Ανδρέας Δημητρόπουλος ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΦΟΙΤΗΤΗΣ : Νικήτας Ιωαν. Καλογιαννάκης Α.Μ. : 1340200200841 ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νοµικών Θεµάτων 26.4.2012 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ (0047/2012) Θέµα: Αιτιολογηµένη γνώµη του Γερµανικού Οµοσπονδιακού Συµβουλίου (Bundesrat) σχετικά µε την πρόταση

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Στο Σχέδιο Νόμου

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Στο Σχέδιο Νόμου ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Στο Σχέδιο Νόμου «Προσαρμογή της εθνικής νομοθεσίας στις διατάξεις της Οδηγίας 2011/24/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 9 ης Μαρτίου 2011 περί εφαρμογής των δικαιωμάτων

Διαβάστε περισσότερα

Αριθμός 2176/2004 ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ. Διοικητική πράξη - Ανάκληση - Αρχή του κράτους δικαίου - Αρχή της

Αριθμός 2176/2004 ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ. Διοικητική πράξη - Ανάκληση - Αρχή του κράτους δικαίου - Αρχή της Αριθμός 2176/2004 ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ Περίληψη Διοικητική πράξη - Ανάκληση - Αρχή του κράτους δικαίου - Αρχή της νομιμότητας - Αρχή της χρηστής διοίκησης - Αρχή της ασφάλειας του δικαίου

Διαβάστε περισσότερα

Δικαίωμα δικαστικής προστασίας. Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου

Δικαίωμα δικαστικής προστασίας. Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 13 η : Δικαίωμα δικαστικής προστασίας Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Θέµα εργασίας. Η Θεσµική Προσαρµογή των Συνταγµατικών ικαιωµάτων I (Μον.Πρωτ.Θεσ/νίκης 1080/1995)

Θέµα εργασίας. Η Θεσµική Προσαρµογή των Συνταγµατικών ικαιωµάτων I (Μον.Πρωτ.Θεσ/νίκης 1080/1995) Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα : Συνταγµατικό ίκαιο Καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητικό Οικονομικό Δίκαιο

Διοικητικό Οικονομικό Δίκαιο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διοικητικό Οικονομικό Δίκαιο Η οικονομική ελευθερία υπό το πρίσμα της επιχειρηματικής ελευθερίας Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Σχολής Α.Π.Θ. Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 9 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 9 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 9 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΡΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 1. ΟΙ ΙΣΧΥΟΥΣΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΣΕ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΥΠΕΡΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ (ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ)

Η ΑΡΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 1. ΟΙ ΙΣΧΥΟΥΣΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΣΕ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΥΠΕΡΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ (ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ) Η ΑΡΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 1. ΟΙ ΙΣΧΥΟΥΣΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΣΕ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΥΠΕΡΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ (ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ) Σύμφωνα με το άρθρο 19 του ελληνικού Συντάγματος: "1. Το απόρρητο των

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος...V Πίνακας περιεχομένων...ix Συντομογραφίες... XV ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 1. Προσδιορισμός προστασίας άρθρου 6 Ε.Σ.Δ.Α. στις ποινικές υποθέσεις... 4 1.1. Προϋποθέσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΡΙΣΜΑ. ΘΕΜΑ: ιακοπή κρατήσεων της Εισφοράς Αλληλεγγύης Συνταξιούχων (ΕΑΣ) στους συνταξιούχους του ηµοσίου

ΠΟΡΙΣΜΑ. ΘΕΜΑ: ιακοπή κρατήσεων της Εισφοράς Αλληλεγγύης Συνταξιούχων (ΕΑΣ) στους συνταξιούχους του ηµοσίου ΠΟΡΙΣΜΑ (Ν. 3094/2003 Συνήγορος του Πολίτη και άλλες διατάξεις, Άρθρο 3 5) ΘΕΜΑ: ιακοπή κρατήσεων της Εισφοράς Αλληλεγγύης Συνταξιούχων (ΕΑΣ) στους συνταξιούχους του ηµοσίου Συνήγορος του Πολίτη: Ανδρέας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πηγές Συντακτική ομάδα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πηγές Συντακτική ομάδα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, ΔΟΚΙΜΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΔΙΑΔΟΧΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ... 2 1. Συμβάσεις εξαρτημένης εργασίας ορισμένου και αορίστου χρόνου... 2 1.1 Σύμβαση εργασίας αορίστου χρόνου... 3

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΠΙΧΕΙΡΟΥΜΕΝΟ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΥ «ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΑΠΟ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ»

ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΠΙΧΕΙΡΟΥΜΕΝΟ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΥ «ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΑΠΟ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ» ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΠΡΟΕΔΡΩΝ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΠΙΧΕΙΡΟΥΜΕΝΟ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΥ «ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΑΠΟ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ» Αθήνα, 8-10-2012 Με άρθρο στο

Διαβάστε περισσότερα

Αθήνα 3 Ιανουαρίου 2007 Α.Π. : 605

Αθήνα 3 Ιανουαρίου 2007 Α.Π. : 605 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΟΤΑ ΤΜΗΜΑ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ Πληροφορίες: Α. Κωστοπούλου Ταχ. /νση: Σταδίου

Διαβάστε περισσότερα

Διακρίσεις ελέγχου της συνταγματικότητα των νόμων

Διακρίσεις ελέγχου της συνταγματικότητα των νόμων Διακρίσεις ελέγχου της συνταγματικότητα των νόμων Λίνα Παπαδοπούλου Επ Καθ Συνταγματικού Δικαίου, Νομική Σχολή, ΑΠΘ [Σύνδεση με τα προηγούμενα] Η τυπική υπεροχή του Σ ως θεμέλιο του ελέγχου της συνταγματικότητας

Διαβάστε περισσότερα

Νομιμοποίηση και ενστάσεις

Νομιμοποίηση και ενστάσεις ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 2 η : Νομιμοποίηση και ενστάσεις Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Γ.Σ.Ε.Ε. ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΥΠ. ΑΡΙΘ.: 5 Αθήνα, 24 Μαΐου 2013 ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΚ/ ΠΡΟΣ Τα Εργατικά Κέντρα και τις Ομοσπονδίες δύναμης ΓΣΕΕ

Γ.Σ.Ε.Ε. ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΥΠ. ΑΡΙΘ.: 5 Αθήνα, 24 Μαΐου 2013 ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΚ/ ΠΡΟΣ Τα Εργατικά Κέντρα και τις Ομοσπονδίες δύναμης ΓΣΕΕ Γ.Σ.Ε.Ε. ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΥΠ. ΑΡΙΘ.: 5 Αθήνα, 24 Μαΐου 2013 ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΚ/22-5-2013 ΠΡΟΣ Τα Εργατικά Κέντρα και τις Ομοσπονδίες δύναμης ΓΣΕΕ Θέμα: «Καθολικότητα ισχύος των όρων της ισχύουσας από 14-5-2013

Διαβάστε περισσότερα

Φορολογικό Δίκαιο. Συνταγματικά ατομικά δικαιώματα. Α. Τσουρουφλής

Φορολογικό Δίκαιο. Συνταγματικά ατομικά δικαιώματα. Α. Τσουρουφλής Φορολογικό Δίκαιο Συνταγματικά ατομικά δικαιώματα Α. Τσουρουφλής 16/4/2018 Η οικονομική ελευθερία Δεν επιτρέπεται η φορολογία να περιορίζει υπέρμετρα την άσκηση επαγγέλματος Τα τεκμήρια δεν προσκρούουν

Διαβάστε περισσότερα

Αθήνα, 18 Ιουλίου 2006 Αρ. Πρωτ.: Υ190

Αθήνα, 18 Ιουλίου 2006 Αρ. Πρωτ.: Υ190 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ο ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ Αθήνα, 18 Ιουλίου 2006 Αρ. Πρωτ.: Υ190 ΠΡΟΣ: 1. Όλους τους Υπουργούς και Υφυπουργούς 2. Τον Γενικό Γραμματέα της Κυβέρνησης 3. Όλους τους Γενικούς Γραμματείς Υπουργείων

Διαβάστε περισσότερα

Δίκαιο των Ανηλίκων. Ενότητα 4: Βασικές Αρχές της απονομής δικαιοσύνης σε ανηλίκους

Δίκαιο των Ανηλίκων. Ενότητα 4: Βασικές Αρχές της απονομής δικαιοσύνης σε ανηλίκους ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 4: Βασικές Αρχές της απονομής δικαιοσύνης σε ανηλίκους Αγγελική Γ. Πιτσελά, Αν. Καθηγήτρια Εγκληματολογίας-Σωφρονιστικής Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητικό Δίκαιο. Πηγές διοικητικού δικαίου 1 ο Μέρος. Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ.

Διοικητικό Δίκαιο. Πηγές διοικητικού δικαίου 1 ο Μέρος. Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ. Πηγές διοικητικού δικαίου 1 ο Μέρος Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ. Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΕΝΙΚΗ ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ. Έγγραφο καθοδήγησης 1

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΕΝΙΚΗ ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ. Έγγραφο καθοδήγησης 1 EL EL EL ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΕΝΙΚΗ ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ Έγγραφο καθοδήγησης 1 Βρυξέλλες 1.2.2010 Εφαρµογή του κανονισµού αµοιβαίας αναγνώρισης στις διαδικασίες προηγούµενης έγκρισης 1.

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ (The principle of proportionality)

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ (The principle of proportionality) ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Η ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Α. Δημητρόπουλος ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ (The principle of proportionality)

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 11 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 11 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 11 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Λίνα Παπαδοπούλου Aν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου

Λίνα Παπαδοπούλου Aν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 7 η : Η διαπλοκή του δικαστικού ελέγχου της αντισυνταγματικότητας των νόμων μετονέλεγχοτηςμηαντίθεσήςτουπροςτηνεσδα Λίνα Παπαδοπούλου

Διαβάστε περισσότερα

Με το παρόν σας υποβάλουµε τις παρατηρήσεις της ΑΠ ΠΧ επί του σχεδίου κανονισµού της Α ΑΕ σχετικά µε τη διασφάλιση του απορρήτου των επικοινωνιών.

Με το παρόν σας υποβάλουµε τις παρατηρήσεις της ΑΠ ΠΧ επί του σχεδίου κανονισµού της Α ΑΕ σχετικά µε τη διασφάλιση του απορρήτου των επικοινωνιών. ιεύθυνση Γραµµατείας Αθήνα, 17.05.2011 Αριθ. Πρωτ.: Γ/ΕΞ/3409 Προς Αρχή ιασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών (Α ΑΕ) Ιερού Λόχου 3, Μαρούσι 151 24, Αθήνα Email: kanonismos@adae.gr. ΘΕΜΑ: Παρατηρήσεις της

Διαβάστε περισσότερα

Άποψη περί εφαρμογής ν 4030/2011.

Άποψη περί εφαρμογής ν 4030/2011. Άποψη περί εφαρμογής ν 4030/2011. Α. Την 25/10/2012 περιήλθε στην Περιφερειακή Συμπαραστάτη του Πολίτη και της Επιχείρησης της Περιφέρειας Αττικής και έλαβε αριθμ. πρωτ. 157658/387 το ανωτέρω σχετικό,

Διαβάστε περισσότερα

9664/19 ΘΚ/μκρ 1 JAI.2

9664/19 ΘΚ/μκρ 1 JAI.2 Βρυξέλλες, 27 Μαΐου 2019 (OR. en) 9664/19 ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Αποδέκτης: Προεδρία Συμβούλιο αριθ. προηγ. εγγρ.: 9296/19 Αριθ. εγγρ. Επιτρ.: 6110/19 ADD1 Θέμα: JAI 575 COPEN 233 CYBER 180 DROIPEN 88 JAIEX

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ Εισαγωγή. 1. Προβληματισμός Μεθοδολογία... 5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ Εισαγωγή. 1. Προβληματισμός Μεθοδολογία... 5 ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ Εισαγωγή 1. Προβληματισμός... 1 2. Μεθοδολογία... 5 3. Ιστορική και συγκριτική προσέγγιση... 11 α. Ιστορική προσέγγιση... 11 β. Συγκριτική προσέγγιση... 16 i. Γαλλία... 16 ii. Γερμανία... 20

Διαβάστε περισσότερα