«Η ΕΣΔΑ και η εφαρμογή της στην ελληνική νομολογία, μέσα από τo παράδειγμα του ΣτΕ ».

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία «Η και η εφαρμογή της στην ελληνική νομολογία, μέσα από τo παράδειγμα του ΣτΕ ». Επιβλέπων Καθηγητής: Καϊδατζής Α. Εισηγήτρια: Ρουμελιώτη Θεοδώρα Θεσσαλονίκη, 2015 i

2 Συντομογραφίες ΑΕΔ: Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο ΑΔΑΕ: Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών ΔτΑ: Δικαιώματα του Ανθρώπου ΕΔΔΑ: Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΕΔΔΔ: Επιθεώρηση Δημοσίου και Διοικητικού Δικαίου ΕΕΕυρΔ: Ελληνική Επιθεώρηση Ευρωπαϊκού Δικαίου ΕΕπιτρΔΑ: Ευρωπαϊκή Επιτροπή Δικιαωμάτων του Ανθρώπου : Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΚΑΑ: Κώδικας Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων ΚΔΔ: Κώδικας Διοικητικής Διαδικασίας ΚΔΔικ: Κώδικας Διοικητικής Δικονομίας ΟΗΕ: Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ΝοΒ: Νομικό Βήμα ν.π.δ.δ: Νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου ΠΠΠ: Πρώτο Πρόσθετο Πρωτόκολλο ΤοΣ: Το Σύνταγμα ΣτΕ: Συμβούλιο της Επικρατείας ii

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή. Υπόθεση εργασίας... 1 Μέρος Α Η στην ελληνική έννομη τάξη. Ιστορικό και θεωρητικό πλαίσιο Κεφάλαιο 1: Προϊστορία και ιστορία της... 5 Κεφάλαιο 2: Η «φυσιογνωμία» της I. Τα προστατευόμενα δικαιώματα και οι ελευθερίες II. Βασικές αρχές που διέπουν τη λειτουργία της ΙΙ.Ι Η αυτοδύναμη και άμεση εφαρμογή των διατάξεών της ΙΙ.ΙΙ Ο επικουρικός της χαρακτήρας ΙΙ.ΙΙΙ Η αρχή της μη αμοιβαιότητας και ο αντικειμενικός χαρακτήρας των κατοχυρωμένων διατάξεων ΙΙ.ΙV Η εξελικτική-δυναμική και αυτόνομη ερμηνεία των διατάξεών της.. 22 Κεφάλαιο 3: Η θέση της στην ελληνική έννομη τάξη με βάση την τυπική ιεραρχία των κανόνων δικαίου Μέρος Β Η θέση της στην ελληνική έννομη τάξη και η αξιοποίησή της μέσα από τη νομολογιακή πρακτική του ΣτΕ. Ο ρόλος του ΕΔΔΑ Κεφάλαιο 1: Η σχέση και. Η επίκληση της υπεροχής του Κεφάλαιο 2: Η νομολογιακή εφαρμογή και αξιοποίηση της από το ΣτΕ.. 36 I. Η επικουρική εφαρμογή της. Ο παρακολουθηματικός χαρακτήρας του ελέγχου συμβατικότητας των νόμων Ι.Ι Η επικουρική εφαρμογή του άρθρου Ι.ΙΙ Η επικουρική εφαρμογή του άρθρου 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου Ι.ΙΙΙ Η επικουρική εφαρμογή των ουσιαστικών διατάξεων II. Η άμεση και αυτοτελής εφαρμογή της ΙΙ.Ι Η άμεση εφαρμογή του άρθρου ΙΙ.ΙΙ Η άμεση εφαρμογή του άρθρου 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου ΙΙ.ΙΙΙ Η άμεση εφαρμογή του άρθρου 6 παρ.2 και του άρθρου 4 του έβδομου Πρωτοκόλλου στις υποθέσεις λαθρεμπορίας ΙΙ.ΙV Η άμεση εφαρμογή του άρθρου Κεφάλαιο 3: Το ζήτημα της ερμηνείας των διατάξεων της στη νομολογία του ΣτΕ Ι. Η απλή παράθεση των διατάξεων της και η απουσία ερμηνείας iii

4 ΙΙ. Η σύμφωνη με την ερμηνεία των νόμων Κεφάλαιο 4: Η ενσωμάτωση και αξιοποίηση της νομολογίας του ΕΔΔΑ από το ΣτΕ Μέρος Γ Η αποτίμηση της νομολογιακής επεξεργασίας της από το ΣτΕ Κεφάλαιο 1: Από την αδιαφορία στην αποδοχή. Η αύξηση του αριθμού των αποφάσεων που αφορούν στην Κεφάλαιο 2: Η άμεση εφαρμογή της και η συνακόλουθη αξιοποίηση της νομολογίας του ΕΔΔΑ, ως μοχλ0οί ανανέωσης της νομολογίας του ΣτΕ Κεφάλαιο 3: Το παράδειγμα «υπερερμηνείας» διατάξεων της και η τελική επικράτηση της ερμηνευτικής αρχής της υπεροχής του Καταληκτικές παρατηρήσεις Παράρτημα Βιβλιογραφία iv

5 Εισαγωγή. Υπόθεση εργασίας Τα ζητήματα των δικαιωμάτων του ανθρώπου σε κάθε δημοκρατική κοινωνία παραμένουν θεμελιώδους σημασίας για κάθε έθνος-κράτος. Συνεπώς είναι πάντα επίκαιρα και τοποθετούνται στο κέντρο των συζητήσεων μιας και η παραβίαση του περιεχομένου τους από τα θεσμικά όργανα είναι διαρκής. Έχουν δε μια διάσταση ιστορική καθώς εξελίσσονται εκφράζοντας έτσι τον μεταβαλλόμενο συσχετισμό δυνάμεων μέσα στην κοινωνία 1. Όπως είναι γνωστό, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το ζήτημα της εξασφάλισης ενός αποτελεσματικού πεδίου προστασίας των ατόμων, τοποθετήθηκαν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος αμέσως μετά τη λήξη του Β Παγκόσμιου πολέμου, που συντάραξε την παγκόσμια κοινότητα για το μέγεθος των καταστροφών που προκάλεσε και την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων 2. Έτσι λοιπόν τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, λειτουργώντας σε περιφερειακό επίπεδο, υπέγραψαν το 1950 και κύρωσαν την, ενσωμάτωντας το περιεχόμενο των διατάξεων της στο εσωτερικό τους δίκαιο, αντιλαμβανόμενα έτσι την ανάγκη για μια πολυεπίπεδη και ταυτόχρονα εναρμονισμένη προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που ξεπερνά τα στενά όρια του κράτους. Όπως ορίζεται στο άρθρο 1 της : «Τα υψηλά Συμβαλλόμενη μέρη αναγνωρίζουν, εις όλα τα εξαρτώμενα εκ της δικαιοδοσίας των πρόσωπα, τα καθοριζόμενα εις το πρώτον μέρος της παρούσης Συμβάσεως δικαιώματα και ελευθερίας». Σύμφωνα με άποψη της θεωρίας, από το άρθρο αυτό απορρέει αυτόματα μια διπλή υποχρέωση για τα κράτη που επικυρώνουν την Σύμβαση. Πρώτον, πρέπει τα κράτη να βεβαιωθούν ότι το εσωτερικό τους δίκαιο είναι συμβατό με την Σύμβαση και δεύτερον πρέπει να εξασφαλίζουν ένα ένδικο μέσο απέναντι σε κάθε παραβίαση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων που προστατεύονται από την Σύμβαση 3. 1 Τσάτσος Δ., Συνταγματικό Δίκαιο Θεμελιώδη Δικαιώματα, τόμος Γ, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1987, σελ Για τα ζητήματα αυτά βλ. αναλυτικά μέρος Α της παρούσας μελέτης. 3 Gommien D., Harris D., Zwaak L., Η ευρωπαϊκή σύμβαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και ο ευρωπαϊκός κοινωνικός χάρτης: δίκαιο και πρακτική, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2001, σελ.47. 1

6 Η αποτελώντας μέρος του ελληνικού εσωτερικού δικαίου, ερμηνεύεται κυρίως και εφαρμόζεται από τα αρμόδια όργανα του κράτους, τα οποία και δεσμεύονται από αυτήν 4. Έτσι η διεθνής προστασία καταλήγει να είναι κατά κύριο λόγο εθνική, με την έννοια ότι ο διεθνής κανόνας στον οποίο βασίζεται αποκτά σε κάθε χώρα εφαρμογής ξεχωριστή λειτουργικότητα, αυτή που του αποδίδουν τα εθνικά κρατικά όργανα 5. Ακολούθως, το βάρος εφαρμογής της ανήκει κατά κύριο λόγο στα εθνικά όργανα (νομοθέτης, διοίκηση, δικαστήρια) και φυσικός δικαστής της εφαρμογής ή μη της κατά πρώτον είναι ο εθνικός δικαστής 6. Το ερώτημα που προκύπτει στο σημείο αυτό είναι το αν και σε ποιο βαθμό έχει κατορθώσει ο έλληνας δικαστής να ενσωματώσει στην εσωτερική του νομολογία τις διατάξεις της, στον τομέα της προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου και παράλληλα να εναρμονίσει την εσωτερική του νομολογία με τη νομολογία του ΕΔΔΑ, του οποίου οι αποφάσεις αποτελούν κλειδί για την κατανόηση της Σύμβασης 7. Στη θεωρία ο τρόπος με τον οποίο έχει «υποδεχθεί» ο Έλληνας δικαστής την συνήθως χωρίζεται σε περιόδους 8. Η πρώτη περίοδος καταλαμβάνει το διάστημα από το 1953, έτος κατά το οποίο η Ελλάδα, κύρωσε για πρώτη φορά την Σύμβαση έως το Το διάστημα αυτό χαρακτηρίζεται από την εξαιρετικά 4 Ρούκουνας Ε., Διεθνής προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Βιβλιοπωλείον της «ΕΣΤΙΑΣ», Αθήνα 1995, σελ Σατλάνης Χρ., Εισαγωγή στο δίκαιο της διεθνούς προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (απάνθισμα κανόνων δικαίου της διεθνούς έννομης τάξης για τα θεμελιώδη ή ανθρώπινα δικαιώματα συγκριτική θεώρηση της ελληνικής έννομης τάξης), εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2003, σελ Παραράς Π., Το Ευρωπαϊκό δίκαιο των δικαιωμάτων του ανθρώπου, (ΔτΑ), Νo 86/2012, σελ Gommien D., Harris D., Zwaak L., Η ευρωπαϊκή σύμβαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και ο ευρωπαικός κοινωνικός χάρτης: δίκαιο και πρακτική, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2001, σελ Βλ. όμως και Παπαδημητρίου Γ., Ο Έλληνας δικαστής και η, (ΤοΣ) 5/2002 σελ , σύμφωνα με τον οποίο η σχέση της ελληνικής έννομης τάξης και αυτής της διακρίνεται σε τρεις περιόδους: α) την περίοδο από τη θέση σε ισχύ του το 1975 έως το 1985, χρονιά κατά την οποία η Ελλάδα αναγνώρισε το δικαίωμα ατομικής προσφυγής ενώπιον των δικαιοδοτικών οργάνων της, β) το 1985 έως το 1998, χρονιά κατά την οποία ενοποιήθηκε η λειτουργία των δικαιοδοτικών μηχανισμών της, με μοναδικό δικαιοδοτικό όργανο το ΕΔΔΑ, και γ) από το 1998 και έπειτα. 2

7 περιορισμένη αξιοποίηση και λειτουργία της, συνεπεία κυρίως της μη αναγνώρισης ατομικής προσφυγής και της εγκαθίδρυσης του δικτατορικού καθεστώτος 9. Τα δεδομένα αλλάζουν από το 1985, οπότε και προβλέπεται το δικαίωμα ατομικής προσφυγής ενώπιον των ελεγκτικών μηχανισμών της Σύμβασης, γεγονός που οδηγεί σε αναγκαίο «διάλογο» του εθνικού δικαστή με τον δικαστή του Στρασβούργου 10. Η περίοδος που ακολούθησε χαρακτηρίστηκε, από μια διστακτική στάση του έλληνα δικαστή με σημαντικά ωστόσο, σύμφωνα με τη θεωρία, βήματα προόδου του εσωτερικού δικαστή στο να εφαρμόσει αφενός και να αξιοποιήσει αφετέρου τις διατάξεις της 11. Αντικείμενο της παρούσας μελέτης αποτελεί η και ειδικότερα η εφαρμογή και αξιοποίησή της από το ΣτΕ, κατά τα έτη 2001 έως Η επιλογή αυτού του χρονικού διαστήματος κρίθηκε επαρκής και ενδεικτική της στάσης του έλληνα δικαστή του Στε απέναντι στην Σύμβαση. Στόχος της παρούσας μελέτης είναι αφενός να καταγράψει τις περιπτώσεις επίκλησης, εφαρμογής και αξιοποίησης της από το ΣτΕ και αφετέρου να αποτιμήσει και τη νομολογιακή της επεξεργασία, προκειμένου να απαντήσει στο ερώτημα του κατά πόσον ο δικαστής του ΣτΕ, ως φυσικός δικαστής, όπως προναφέρθηκε, της Σύμβασης έχει ανταποκριθεί στο ρόλο του ως ο κατεξοχήν εφαρμοστής της Σύμβασης. Το πρώτο μέρος της παρούσας μελέτης περιλαμβάνει μια σύντομη ιστορική αναφορά στο θεσμικό πλαίσιο της προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου 9 Σαρμάς Ι., Η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και της Επιτροπής, αναλυτική μελέτη των μεγάλων θεμάτων, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1998, Περράκης Στ., Διαστάσεις της Διεθνούς Προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2009, σελ. 210 επ., Βεγλερής Φ., Η Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το Σύνταγμα, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα 1977 και Κτιστάκη Σ., Η εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των δικαιωμάτων του Ανθρώπου από το Συμβούλιο Επικρατείας, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Για τον αναγκαίο «διάλογο δικαστών», βλ. Παραράς Π., Το Ευρωπαϊκό δίκαιο των δικαιωμάτων του ανθρώπου, (ΔτΑ), Νo 86/2012, σελ Κτιστάκη Σ., Η εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου από το Συμβούλιο Επικρατείας, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα

8 καθώς και το θεωρητικό πλαίσιο που αφορά στην. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η θέση και η εφαρμογή της, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί και διαπλασθεί μέσα από τη νομολογία του ΣτΕ, ενώ το τρίτο μέρος αφορά στην εξαγωγή ορισμένων βασικών συμπερασμάτων, όπως αυτά προκύπτουν από τη νομολογιακή επεξεργασία, τα οποία και προηγούνται των καταληκτικών παρατηρήσεων. Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημανθεί ότι η καταγραφή και συλλογή της νομολογίας βασίστηκε κατά κύριο λόγο σε βάσεις δεδομένων, στα Δελτία νομολογίας του ΣτΕ και σε δημοσιευμένες αποφάσεις σε διάφορα νομικά περιοδικά. 4

9 Μέρος Α : Η στην ελληνική έννομη τάξη. Ιστορικό και θεωρητικό πλαίσιο Κεφάλαιο 1: Προϊστορία και ιστορία της Τα ανθρώπινα δικαιώματα 12 δεν ήταν πάντα νομικά αναγνωρισμένα. Διατάξεις προστατευτικές των δικαιωμάτων περιελήφθησαν για πρώτη φορά στην αγγλική Magna Karta του 1215, ενώ ακολούθησαν αργότερα μερικά βασικά κείμενα όπως το Habea Corpus το 1679 και το Bill of Rights το Ακολούθως το Αμερικάνικο Σύνταγμα του 1787 περιέλαβε στο κείμενό του διατάξεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα ενώ η Διακήρυξη του Ανθρώπου και του Πολίτη το 1789 που ενσωμάτωσε και αυτή κατάλογο ανθρώπινων δικαιωμάτων, επηρέασε τα συντάγματα και των υπόλοιπων χωρών της Ευρώπης 13. Από την στιγμή εκείνη η κατοχύρωση του ανθρώπου, του πολίτη και των κοινωνικών ομάδων γίνεται σταθερό στοιχείο των ευρωπαϊκών συνταγμάτων Για ζητήματα ορολογίας βλ. ομοίως, σελ. 25. Ο όρος ανθρώπινα δικαιώματα χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο σε διεθνή κείμενα για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ο όρος παρουσιάζει κατά την άποψη του γράφοντος δύο μειονεκτήματα. Πρώτον, έχει μια ιδεολογική φόρτιση από την πλευρά του φυσικού δικαίου που θέλει τα θεμελιώδη δικαιώματα σύμφυτα με τον άνθρωπο και δεύτερον ο όρος δεν επιτρέπει την απαραίτητη διάκριση των δικαιωμάτων του ανθρώπου από τα δικαιώματα του πολίτη ή των κοινωνικών ομάδων, δεδομένου μάλιστα ότι στη σύγχρονη συνταγματική πρακτική δεν θεσπίζονται γενικά για τον άνθρωπο αλλά και εγγυήσεις για μερικότερες κατηγορίες ανθρώπων, όπως π.χ. οι πολίτες. Περαιτέρω, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, επηρεασμένη μάλλον από τον Θεμελιώδη Νόμο της Γερμανίας χρησιμοποιείται ο όρος θεμελιώδη δικαιώματα. Το ελληνικό Σύνταγμα στις διατάξεις του χρησιμοποιεί τους όρους ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα (δεύτερο μέρος του ), δικαιώματα του ανθρώπου (άρθρο 25, άρθρο 28 παρ.3), θεμελιώδη και απαράγραπτα δικαιώματα του ανθρώπου (άρθρο 25 παρ.2), βλ. Περράκης Στ., Διαστάσεις της διεθνούς προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2009, σελ Βλ. Μανωλοπούλου Βαρβιτσιώτη Κ., Η Διεθνής Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, εκδόσεις Ειρήνη 1990, σελ Τσάτσος, Συνταγματικό Δίκαιο Θεμελιώδη Δικαιώματα, τόμος Γ, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1987, σελ

10 Ωστόσο το διεθνές δίκαιο 15 των δικαιωμάτων του ανθρώπου 16 είναι καινούριο 17. Έχει αρχίσει να αναπτύσσεται από το 1945 και ιδίως μετά τη λήξη του Β Παγκοσμίου Πολέμου 18, όπου εξαιτίας των εγκλημάτων των φασιστικών καθεστώτων αναζωπυρώθηκε το ενδιαφέρον για διεθνοποίηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων 19. Πράγματι την περίοδο που ακολούθησε τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο διαμορφώθηκε και αναπτύχθηκε ένα εντυπωσιακό σε αριθμό corpus κανόνων και αρχών 20 αναφορικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα 21, σε τέτοιο βαθμό ώστε αυτά να 15 Αρχικά το δημόσιο διεθνές δίκαιο ήταν ένα δίκαιο που ρύθμιζε αποκλειστικά τις σχέσεις των κυρίαρχων κρατών. Υποκείμενα λοιπόν του διεθνούς δικαίου μπορούσαν να είναι μόνο τα κράτη και όχι τα άτομα. Συνακόλουθα, η ρύθμιση και η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανήκε στο πεδίο της αποκλειστικής αρμοδιότητας κάθε κράτους, το οποίο αποφάσιζε ως κυρίαρχο αν και σε ποια έκταση θα τα παραχωρούσε στα πρόσωπα που υπάγονταν στη δικαιοδοσία του. Βλ. Σατλάνης Χρ., Εισαγωγή στο δίκαιο της διεθνούς προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (απάνθισμα κανόνων δικαίου της διεθνούς έννομης τάξης για τα θεμελιώδη ή ανθρώπινα δικαιώματα συγκριτική θεώρηση της ελληνικής έννομης τάξης), εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2003, σελ Ως διεθνές δίκαιο δικαιωμάτων του ανθρώπου ορίζεται «το δίκαιο που ασχολείται με την προστασία των ατόμων και των ομάδων κατά των παραβιάσεων των διεθνώς κατοχυρωμένων δικαιωμάτων τους καθώς και με την προαγωγή των δικαιωμάτων αυτών». Th. Buergenthal, D. Shelton, D. Stewart, International Human Rights, 3 rd edition, 2002, σελ Μανωλοπούλου Βαρβιτσιώτη Κ., Η Διεθνής Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, εκδόσεις Ειρήνη 1990 σελ Και μετά τη λήξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου παρατηρείται μια προσπάθεια προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου σε διεθνές επίπεδο. Ωστόσο η προσπάθεια αυτή παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό περιορισμένη δεδομένου ότι αφορούσε συγκεκριμένες κατηγορίες προσώπων (π.χ. προστασία των μειονοτήτων στα πλαίσια της Διεθνούς Οργανώσεως). Βλ. Τσάτσος, Συνταγματικό Δίκαιο Θεμελιώδη Δικαιώματα, τόμος Γ, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1987, σελ Σύμφωνα με την άποψη του κ. Χρυσόγονου «Η διεθνοποίηση της προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι μόνο μια από τις πολλές όψεις του φαινομένου της βαθμιαίας σχετικοποίησης της κρατικής κυριαρχίας». Χρυσόγονος Κ., Η ενσωμάτωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην εθνική έννομη τάξη Οι ελληνικές δυσχέρειες προσαρμογής στην ευρωπαϊκή δημόσια τάξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2001, σελ Την περίοδο εκείνη τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη ένιωσαν την ανάγκη να ανανεώσουν τα Συντάγματά τους ορίζοντας εκ νέου τις βασικές αρχές του πολιτεύματός τους. Έτσι η Γαλλία θέσπισε το νέο της συνταγματικό κείμενο το 1946, ακολούθησε η Ιταλία το 1947, η Δυτική Γερμανία το 1947 κλπ. Κοινό στοιχείο αναφοράς όλων αυτών των συνταγματικών κειμένων ήταν ο άνθρωπος και η θέσπιση των δικαιωμάτων του. Βλ. Τσάτσος Συνταγματικό Δίκαιο Θεμελιώδη Δικαιώματα, τόμος Γ, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1987, σελ.88 επ. 6

11 αποτελούν βασικό στοιχείο της μεταπολεμικής διεθνούς έννομης τάξης ως αναφορά δικαίου, πολιτικής και δράσης 22. Από την στιγμή εκείνη λοιπόν η κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παύει να αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο της εθνικής συνταγματικής πολιτικής και καθίσταται αναπόσπαστο κομμάτι του διεθνούς δικαίου 23. Οι ιδρυτές των Ηνωμένων Εθνών είχαν διαπιστώσει πως ήταν απαραίτητη μια στοιχειώδης συμφωνία μεταξύ των μεγαλύτερων δυνάμεων επί των σημαντικών διεθνών ζητημάτων, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονταν και τα ανθρώπινα δικαιώματα 24. Η αρχή έγινε με την υπογραφή του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ στις 26 Ιουνίου 1925 στον Άγιο Φραγκίσκο στο τέλος της Διασκέψεως των Ηνωμένων Εθνών για τη Διεθνή Οργάνωση και τη θέση του σε ισχύ την 24 η Οκτωβρίου Σύμφωνα με τη θεωρία, ο Χάρτης του ΟΗΕ χαράσσει μια νέα εποχή, αφού για πρώτη φορά υπάρχει τυπική αναγνώριση κα ρητή είσοδος των δικαιωμάτων του ανθρώπου στο διεθνές δίκαιο 25 αποτελώντας παράλληλα μέσω των διατάξεών του και το ιδεολογικό αποκρυστάλλωμα των αρχών που διέπουν τις διεθνείς σχέσεις την περίοδο εκείνη 26. Στο προοίμιο του μάλιστα αναφέρει πως οι λαοί των Ηνωμένων Εθνών έχουν ως στόχο «να διακηρύξουν και πάλι την πίστη τους στα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, στην αξιοπρέπεια και στην αξία του ανθρώπου, 21 Περράκης Στ., Διαστάσεις της διεθνούς προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2009, σελ Ομοίως, σελ Βλ. Sharipo M., The Globalisation of Law, Indiana Journal of Global Legal Studies, 1997, σελ. 37 και Παπακωνσταντίνου Απ., Τα θεμελιώδη δικαιώματα του μετανάστη και η συνταγματική αρχή του «κοσμοπολιτισμού» των θεμελιωδών δικαιωμάτων, ΕΔΔΔ 1/2007, σελ Ishay M., Η ιστορία των δικαιωμάτων του ανθρώπου: από την αρχαιότητα έως την εποχή της παγκοσμιοποίησης, εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα 2008, σελ Κοτσαλής Λ., Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου & ποινικό δίκαιο: ερμηνεία και εφαρμογή των άρθρων 1-10, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2014, σελ Περράκης Στ., Διαστάσεις της διεθνούς προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2009, σελ. 48. Σύμφωνα με τον γράφοντα, ο Χάρτης ενσωματώνει μια σειρά διατάξεων σχετικές με τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι οποίες εκφράζουν την επιθυμία των Ηνωμένων Εθνών να ευνοήσουν τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την φροντίδα τους για την αναγνώριση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας σε όλες τις χώρες. 7

12 στα ίσα δικαιώματα ανδρών και γυναικών και μεγάλων και μικρών εθνών» 27. Την υπογραφή του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών ακολούθησε το 1948 η υπογραφή και υιοθέτηση από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Η Διακήρυξη περιλαμβάνει έναν εκτενή κατάλογο δικαιωμάτων 28, όμως θεωρείται πώς είναι ένα κείμενο με περισσότερο ιδεολογική και ηθική αξία παρά νομική, καθώς είναι μεν κείμενο κανονιστικό αλλά δεν προβλέπει κυρώσεις σε περίπτωση παραβίασης των προστατευόμενων δικαιωμάτων (lex imperfecta) 29. Παράλληλα, την περίοδο εκείνη δημιουργήθηκαν ολοκληρωμένα συστήματα προστασίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων και σε περιφερειακά πλαίσια 30, αναγνωρίζοντας με αυτό τον τρόπο πως η περιφερειακή λύση για την αποτελεσματική εφαρμογή των κανόνων που θεσπίζουν οι διεθνείς συμβάσεις είναι η καλύτερη 31. Στον ευρωπαϊκό χώρο το σημαντικότερο κείμενο είναι η 32, η οποία υπογράφηκε στη Ρώμη το 1950 μεταξύ των κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης 33, συντάχθηκε από τη Νομική Επιτροπή της Συμβουλευτικής Συνελεύσεως 27 Βλ. και άρθρο 1 παρ. 3 του Καταστατικού του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, όπου αναφέρεται ότι ανάμεσα στους σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών είναι «να επιτυγχάνουν διεθνή συνεργασία επιλύοντας τα διεθνή προβλήματα οικονομικής, κοινωνικής, εκπολιτιστικής κα ανθρωπιστικής φύσεως, παράγοντας και ενθαρρύνοντας τον σεβασμό προς τα δικαιώματα του ανθρώπου και τις θεμελιώδεις ελευθερίες για όλους, χωρίς διάκριση φυλής, φύλου, γλώσσας ή θρησκείας». 28 Αναλυτικά για την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, δες Περράκης Στ., Διαστάσεις της Διεθνούς Προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2009, και Ρούκουνας Ε., Διεθνής προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Βιβλιοπωλείον της «ΕΣΤΙΑΣ», Αθήνα Σταθόπουλος Μ., Εναρκτήρια Ομιλία, σε τιμητικό τόμο, Χαριστήριο εις Λουκά Θεοχαρόπουλο και Δήμητρα Κοντογιώργα Θεοχαροπούλου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2009, σελ Σήμερα υπάρχουν πέντε περιφερειακά συστήματα προστασίας ανθρώπινων δικαιωμάτων. 31 Βλ. άποψη κ. Περράκη για διαφορά προστασίας σε περιφερειακό επίπεδο συγκριτικά με το οικουμενικό, Περράκης Στ., Διαστάσεις της διεθνούς προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2009, σελ. 99 επ. 32 Σπουδαίο επίτευγμα του Συμβουλίου της Ευρώπης αποτελεί και ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ το Για τις διεργασίες που προηγήθηκαν την υπογραφή της, στο Συνέδριο του Φεντεραλιστικού Κινήματος στη Χάγη το 1948, βλ. Τσαπραζής Γ.Δ., Διάλογος μεταξύ ελληνικών δικαστηρίων και του 8

13 μετά την έναρξη των εργασιών του Συμβουλίου της Ευρώπης 34 και τέθηκε σε ισχύ τον Σεπτέμβριο του Σε ευρωπαϊκό επίπεδο λοιπόν, η 36 αποτέλεσε την πρώτη διεθνή συμβατική κωδικοποίηση διεθνούς προστασίας ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων του ανθρώπου 37 και σε αυτό έγκειται και η ιστορική της σημασία 38. Η ΕΕπιτρΔΑ -ελεγκτικός μηχανισμός της -, σε απόφασή της 39, ήδη από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της, είχε διαπιστώσει πως στόχος των συμβαλλομένων κρατών του Συμβουλίου της Ευρώπης με τη σύναψη της ήταν «να εγκαθιδρύσουν μια κοινοτική δημόσια τάξη ελεύθερων δημοκρατιών στην Ευρώπη για να προασπίσουν την κοινή κληρονομιά των πολιτικών παραδόσεων, των ιδεωδών της ελευθερίας και της υπεροχής του δικαίου» 40. Πρωταρχικός στόχος των συντακτών ήταν να γίνουν τα πρώτα βήματα για την ενίσχυση ορισμένων δικαιωμάτων, όπως αυτά είχαν διατυπωθεί στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Σχόλια με αφορμή την 9/2009 απόφαση του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου και την από απόφαση του ΕΔΔΑ Ζουμπουλίδης κ. Ελλάδος και την υποδοχή τους από τα Τακτικά Διοικητικά Δικαστήρια, (ΔτΑ) Νο 50/2011, σελ Εκτός από την το Συμβούλιο της Ευρώπης ξεχώρισε ιδιαίτερα για τον πρωτοποριακό του ρόλο στο πεδίο των δικαιωμάτων του ανθρώπου με την ύπαρξη πάνω από 250 συμβατικών πράξεων στο δυναμικό του. Βλ. Περράκης Σ., Δίκαιο, πολιτικές και ιδεολογία των δικαιωμάτων του ανθρώπου στη διεθνή δικαιοταξία σήμερα-η δοκιμασία των ορίων μιας αμφίσημης πραγματικότητας, (ΔτΑ) Νο 56/2012, σελ Σύμφωνα με την άποψη του κ. Περράκη η απορρέει από τις θεμελιώδεις αρχές του Καταστατικού του Συμβουλίου της Ευρώπης, όπου στο προοίμιο του αναφέρει «την προσήλωση των κρατώ ν μελών στις ηθικές και πνευματικές αξίες που αποτελούν την κοινή κληρονομιά των λαών τους, από τις οποίες προέρχονται οι αρχές της ατομικής ελευθερίας και της υπεροχής του δικαίου, επί των οποίων θεμελιώνεται κάθε αληθινή δημοκρατία». Βλ. Περράκης Στ., Διαστάσεις της διεθνούς προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2009, σελ Αναλυτικά για την, βλ. παρακάτω. 37 Περράκης Στ., Η «ελληνική υπόθεση» ενώπιον των διεθνών οργανισμών ( ) Δίκαιο και πολιτική της διεθνούς προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1997, σελ Νάσκου Περράκη Π., Μηχανισμοί προστασίας δικαιωμάτων του ανθρώπου. Διεθνείς πράξεις, θεωρία και πρακτική, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2008, σελ Η υπ αριθμό 788/60 απόφαση που αφορούσε διακρατική προσφυγή της Αυστρίας κατά της Ιταλίας. 40 Περράκης Στ., Η «ελληνική υπόθεση» ενώπιον των διεθνών οργανισμών ( ) Δίκαιο και πολιτική της διεθνούς προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1997, σελ

14 Ανθρώπου στο Παρίσι το Στο πέρασμα όμως των χρόνων το περιεχόμενο της εμπλουτίσθηκε και σε αυτό συνέβαλε τόσο η υιοθέτηση πρωτοκόλλων όσο και η ερμηνεία των διατάξεών της από τα όργανα της Σύμβασης 42. Σύμφωνα με τη θεωρία, η υιοθέτηση της αποτελεί κομβικό σημείο στην προσπάθεια ενοποιητικής διαδικασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σηματοδοτώντας την αρχή μιας νέας εποχής για τον άνθρωπο με τις επιπτώσεις της να είναι καταλυτικές τόσο σε κάθε έννομη τάξη όσο και στη διεθνή κοινότητα 43. Ιδιαίτερα εύστοχος είναι ο χαρακτηρισμός της, από εκπρόσωπο της θεωρίας, ως το δημοκρατικό μανιφέστο του Δυτικού κόσμου και ως το πιο κατάλληλο «όπλο» για τη διεξαγωγή του ψυχρού πολέμου με ιδεολογικά μέσα 44. Σημαντική ιδιαιτερότητα και καινοτομία της, έναντι των υπόλοιπων διεθνών κειμένων των σχετικών με την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων, θεωρήθηκε η θέσπιση θεσμικών εγγυήσεων που προέβλεπε για την τήρησή της, αφού για πρώτη φορά σε διεθνές επίπεδο προβλεπόταν η ύπαρξη ενός δικαστικού μηχανισμού προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου 45, επιφορτισμένο να ελέγχει μετά από άσκηση διακρατικής ή ατομικής προσφυγής- την τήρηση της Σύμβασης από τα συμβαλλόμενα κράτη και να επιβάλλει τις σχετικές κυρώσεις σε περίπτωση 41 Μαγγανάς Αντ., Καρατζά Λ., επιλογή αποφάσεων Κτιστάκης Γ., Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου: αποφάσεις και πρακτική του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2011, σελ Σισιλιανός Λ.Α., Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Ερμηνεία κατ άρθρο, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2013, σελ Κοτσαλής Λ., Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου & ποινικό δίκαιο: ερμηνεία και εφαρμογή των άρθρων 1-10, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2014, σελ Αργυρόπουλος Χ., : Ιστορικότητα και προσαρμογή. Ο ρόλος του ΕυρΔΔΑ, ΝοΒ 57/2009, σελ Στο κείμενο της προβλέπονταν αρχικά τρία όργανα ελέγχου για τυχόν παραβιάσεις των διατάξεών της, η ΕΕπιτρΔΑ, το ΕΔΔΑ και η Επιτροπή των Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Με τη θέση σε ισχύ του 11 ου Πρωτοκόλλου της Σύμβασης (1 Νοεμβρίου 1998), καθιερώθηκε ένα μοναδικό δικαιοδοτικό όργανο το ΕΔΔΑ. Αναλυτικά για τον τρόπο λειτουργίας των τριών οργάνων από τη συνομολόγηση της Σύμβασης βλ. Χρυσόγονος Κ., Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Μισό αιώνα μετά, σε τιμητικό τόμο, Χαριστήριο εις Λουκά Θεοχαρόπουλο και Δήμητρα Κοντογιώργα Θεοχαροπούλου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2009, σελ

15 διαπίστωσης παραβίασης των διατάξεών της 46. Πρόκειται λοιπόν, όπως υποστηρίζεται, για ένα σύστημα που αυτοπροσδιορίζεται, το σύστημα που καθιέρωσε η, στο βαθμό που τα όργανα του Στρασβούργου λειτουργούν ανεξάρτητα από τις δικαστικές αρχές των συμβαλλομένων κρατών 47. Αρχικά η Σύμβαση υπογράφηκε από δώδεκα κράτη 48, ενώ σήμερα τα κράτη μέλη που έχουν προσχωρήσει σε αυτή ανέρχονται σε σαράντα επτά. Παλαιότερα, η ιδιότητα του μέλους του Συμβουλίου δεν σήμαινε απαραίτητα ότι αυτό ήταν και συμβαλλόμενο μέρος της. Σήμερα ωστόσο η είσοδος στο Συμβούλιο της Ευρώπης προϋποθέτει ως όρο την αποδοχή και επικύρωση της 49. Η κυρώθηκε αρχικά από την Ελλάδα μαζί με το Πρώτο Πρόσθετο Πρωτόκολλό της με το ν. 2329/ , στη συνέχεια το καθεστώς 51 της δικτατορίας Βλ. Τσάτσος, Συνταγματικό Δίκαιο Θεμελιώδη Δικαιώματα, τόμος Γ, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1987, σελ. 10, Μαγγανάς Αντ., Καρατζά Λ., επιλογή αποφάσεων Κτιστάκης Γ., Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου: αποφάσεις και πρακτική του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2011, σελ. 19, Σισιλιανός Λ.Α., Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Ερμηνεία κατ άρθρο, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2013, σελ. 28 και Ταγαράς Χ., Μηχανισμοί διεθνούς προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου: Με ερμηνεία των άρθρων 6 και 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα Κομοτηνή 1992, σελ Gommien D., Harris D., Zwaak L., Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης: δίκαιο και πρακτική, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2001, σελ Αναλυτικά τα κράτη που υπέγραψαν αρχικά την Σύμβαση είναι τα εξής: Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Ισλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Νορβηγία, Ολλανδία και Τουρκία. Βλ. αναλυτικά για την διαδικασία υιοθέτησης της, Χρυσόγονος Κ., Η ενσωμάτωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην εθνική έννομη τάξη Οι ελληνικές δυσχέρειες προσαρμογής στην ευρωπαϊκή δημόσια τάξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2001, σελ. 26 επ. 49 Βλ. Ομοίως, σελ Η Ελλάδα υπήρξε το πρώτο συμβαλλόμενο κράτος που ενεργοποίησε τη διακρατική προσφυγή καταθέτοντας δύο προσφυγές, τις υπ αριθμ. 176/1956 και 299/1957, κατά του Ηνωμένου Βασιλείου σχετικά με την κατάσταση στην Κύπρο κατά την περίοδο του κυπριακού αντιαποικιακού. Βλ. Περράκης Στ., Διαστάσεις της Διεθνούς Προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2009, σελ Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ρεπορτάζ εφημερίδας την εποχή εκείνη το δικτατορικό καθεστώς ήταν εκείνο που κατήγγειλε την Σύμβαση και όχι η Ελλάδα. Βλ. Αλιβιζάτος Ν., Οι «ελληνικές» υποθέσεις στο Στρασβούργο, (ΤοΣ) 1/2002, σελ

16 την κατήγγειλε 53 και τέθηκε εκ νέου σε ισχύ με το ν.δ. 53/ Η κύρωση εκ νέου της ήταν μια από τις πρώτες πράξεις της Μεταπολίτευσης, κάτι το οποίο θεωρήθηκε αναμενόμενο αφού η Σύμβαση αποτέλεσε βασικό σημείο ιδεολογικοπολιτικής αναφοράς στον αγώνα κατά του δικτατορικού καθεστώτος 55, σηματοδοτώντας παράλληλα και την επιστροφή της Ελλάδας στον «ευρωπαϊκό νομικό πολιτισμό» 56. Ωστόσο η ουσιαστική εφαρμογή της από την ελληνική έννομη τάξη επήλθε το , οπότε το ελληνικό κράτος με δήλωσή του, που κατατέθηκε στις 20 Νοεμβρίου 1985, παραχώρησε σε όσους υπάγονταν στην δικαιοδοσία του δικαίωμα ατομικής προσφυγής στο ΕΔΔΑ, ενέργεια η οποία είχε ως αποτέλεσμα να καταδικασθεί πολλές φορές το ελληνικό κράτος σε καταβολή 52 Αναλυτικά για την ελληνική υπόθεση και την αντιμετώπιση του δικτατορικού καθεστώτος από το ΕΔΔΑ βλ. Περράκης Στ., Η «ελληνική υπόθεση» ενώπιον των διεθνών οργανισμών ( ) Δίκαιο και πολιτική της διεθνούς προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1997, σελ. 16 επ. Σύμφωνα με την άποψη του γράφοντος η αντιμετώπιση της ελληνικής υπόθεσης της περιόδου από τους Διεθνείς Οργανισμούς οριοθετεί μια νέα εποχή για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου και καταδεικνύει ότι η δυνατότητα ύπαρξης ενός ελεγκτικού μηχανισμού, επιφορτισμένου με την επιβολή κυρώσεων σε περίπτωση παραβίασης των διατάξεων της Σύμβασης, συνιστά ένα ιδιαίτερα σημαντικό μέσο στη διάθεση της διεθνούς κοινότητας. 53 Το δικτατορικό καθεστώς κατήγγειλε την Σύμβαση στις 12 Νοεμβρίου Η Ελλάδα υπήρξε το μοναδικό συμβαλλόμενο κράτος στην ιστορία του Συμβουλίου της Ευρώπης που διέπραξε κάτι τέτοιο. Βλ. Ομοίως. 54 Ν.Δ. 53 της 19/20 Σεπτεμβρίου 1974 περί κυρώσεως της εν Ρώμη την 4 η Νοεμβρίου 1950 υπογραφείσης Συμβάσεως «Δια την προάσπισιν των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών» ως και του Πρόσθετου εις αυτήν Πρωτοκόλλου των Παρισίων της 20 ης Μαρτίου 1952, ΦΕΚ 256 τ.α. 55 Σαρμάς Ι., Η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και της Επιτροπής, αναλυτική μελέτη των μεγάλων θεμάτων, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1998, σελ Χρυσόγονος Κ., Η ενσωμάτωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην εθνική έννομη τάξη Οι ελληνικές δυσχέρειες προσαρμογής στην ευρωπαϊκή δημόσια τάξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2001 σελ. 25. Για την έννοια του «ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού» βλ. Παραράς Π., Συνταγματικός πολιτισμός και δικαιώματα του ανθρώπου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή Είναι χαρακτηριστικό πώς από το 1974 έως το 1985 κανένα από τα ελεγκτικά όργανα της Σύμβασης, ΕΕπιτρΔΑ ΚΑΙ ΕΔΔΑ, δεν ασχολήθηκαν με κάποια ελληνική υπόθεση. Αλιβιζάτος Ν., Οι «ελληνικές» υποθέσεις στο Στρασβούργο, (ΤοΣ) 1/2002, σελ

17 αποζημίωσης με αποφάσεις του προαναφερθέντος Δικαστηρίου 58. Οι διατάξεις της Σύμβασης δέσμευαν βεβαίως εξαρχής την Ελλάδα διεθνώς και ίσχυαν στην εσωτερική έννομη τάξη, ωστόσο η παραβίαση των διατάξεων της δεν ήταν δυνατόν να ελεγχθεί από τα δικαιοδοτικά της όργανα Σατλάνης Χρ., Εισαγωγή στο δίκαιο διεθνούς προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (απάνθισμα κανόνων δικαίου της διεθνούς έννομης τάξης για τα θεμελιώδη ή ανθρώπινα δικαιώματα συγκριτική θεώρηση της ελληνικής έννομης τάξης), εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2003, σελ.309 και βλ. Αλιβιζάτος Ν., Οι «ελληνικές» υποθέσεις στο Στρασβούργο, (ΤοΣ) 1/2002, σελ.1-4, όπου αναφέρεται ότι από τότε είχαν κατατεθεί πάρα πολλές προσφυγές κατά της Ελλάδας, η πλειοψηφία των οποίων αφορούσε τα δικαιώματα του κατηγορουμένου, την προστασία της ιδιοκτησίας, την αντιμετώπιση των θρησκευτικών μειονοτήτων κα την μακρά διάρκεια της δίκης ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων. 59 Σαρμάς Ι., Η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και της Επιτροπής, αναλυτική μελέτη των μεγάλων θεμάτων, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1998 σελ

18 Κεφάλαιο 2: Η «φυσιογνωμία» της Ι. Τα προστατευόμενα δικαιώματα και οι ελευθερίες Κατά την διάρκεια διαμόρφωσης του περιεχομένου της, οι συντάκτες της αρνήθηκαν να συμπεριλάβουν σε αυτή οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα. Η απουσία ωστόσο δικαιωμάτων τέτοιας φύσης, θεωρήθηκε «κενό» της Σύμβασης 60, το οποίο, όσον αφορά τουλάχιστον τα κοινωνικά δικαιώματα, ήρθε να καλύψει η υιοθέτηση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη το 1961 και η θέση του σε ισχύ το Οι λόγοι που οδήγησαν στην μη υιοθέτηση αυτών των δικαιωμάτων δεν είναι ασήμαντοι και φανερώνουν τις προθέσεις των συντακτών της. Όπως αποδεικνύεται από έγγραφο εργασίας της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, η δικαιολογία των συντακτών της ήταν ότι «ήταν σημαντικότερο να σημαδεύσουν την περίοδο που ακολουθούσε τον Β Παγκόσμιο πόλεμο με εγγυήσεις συνδεδεμένες με τον σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου, την αρχή της νομιμότητας και της πολιτικής δημοκρατίας» 62. Επιπλέον θεωρήθηκε πως δεν ήταν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες, την περίοδο εκείνη, σε θέση να θέσουν σε εφαρμογή και να υλοποιήσουν τις δεσμεύσεις που θα απέρρεαν από την υιοθέτηση οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, μη δυνάμενες έτσι να εγγυηθούν τον σεβασμό τους για το σύνολο των ατόμων που υπάγονταν στη δικαιοδοσία τους 63. Η κεντρική ιδέα, επομένως, του κειμένου της 60 Περράκης Στ., Διαστάσεις της διεθνούς προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2009, σελ Βλ. και την άποψη του κ. Χρυσόγονου, σύμφωνα με τον οποίο «Η απουσία συμπερίληψης κοινωνικών δικαιωμάτων καθιστά ελλιπές και συντηρητικό το κείμενο της σε σχέση με την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η οποία υπήρξε και το πρότυπό της»., Βλ. Χρυσόγονος Κ., Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Μισό αιώνα μετά, σε τιμητικό τόμο, Χαριστήριο εις Λουκά Θεοχαρόπουλο και Δήμητρα Κοντογιώργα Θεοχαροπούλου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2009, σελ Βλ. Φύλλο εργασίας της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης με αριθμ. 4213, σε Gommien D., Harris D., Zwaak L., Η ευρωπαϊκή σύμβαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και ο ευρωπαϊκός κοινωνικός χάρτης: δίκαιο και πρακτική, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2001, σελ Ομοίως, σελ.7. 14

19 συμπυκνώνεται στην προστασία και την διασφάλιση της ιδιωτικής αυτονομίας του ατόμου 64. Καινοτομία της, όπως προαναφέρθηκε δεν είναι ο κατάλογος των δικαιωμάτων που κατοχυρώνει 65 αλλά το γεγονός πως για πρώτη φορά προβλέφθηκε από κείμενο του διεθνούς δικαίου η ύπαρξη ενός δικαιοδοτικού μηχανισμού, υπεύθυνου να προασπίσει τα προβλεπόμενα δικαιώματα σε περίπτωση παραβίασής τους 66. Μάλιστα θεωρείται, πώς το ΕΔΔΑ μέσα από την πλούσια νομολογία του κατάφερε να εμπλουτίσει το στοιχειώδες κείμενο προστασίας της, συμβάλλοντας μέσα από την λεπτομερειακή και ενδελεχή περιπτωσιολογία του στην συμπλήρωση των κενών της 67. Σύμφωνα δε με άποψη της θεωρίας μέσα από τη διαρκή εξελισσόμενη νομολογία του έχει οδηγήσει και στην αύξηση της νομικής σημασίας της 68. Το ίδιο μάλιστα το κείμενο της Σύμβασης, αφήνει αρκετό περιθώριο στην ερμηνεία λόγω της γενικότητας με την οποία είναι διατυπωμένες οι ουσιαστικές διατάξεις της 69. Όπως άλλωστε τόνισε το ΕΔΔΑ σε απόφαση του, οι αποφάσεις του δεν εξαντλούνται στην επίλυση συγκεκριμένων διαφορών που άγονται 64 Βλ. Χρυσόγονος Κ., Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Μισό αιώνα μετά, σε τιμητικό τόμο, Χαριστήριο εις Λουκά Θεοχαρόπουλο και Δήμητρα Κοντογιώργα Θεοχαροπούλου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2009, σελ Για σχέση συγκριτικά με άλλα διεθνή συμβατικά κείμενα αναφορικά με τα δικαιώματα που κατοχυρώνει βλ. Σισιλιανός Λ.Α., Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Ερμηνεία κατ άρθρο, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2013, σελ Πιο συγκεκριμένα, αυτή η μινιμαλιστική προσέγγιση της ως προς το εύρος των δικαιωμάτων που υιοθέτησε στο κείμενό της, μπορεί να αποδοθεί στο ότι το ενδιαφέρον δεν επικεντρωνόταν σε κάθε περίπτωση αδικίας αλλά στο αν μια χώρα παύει να είναι δημοκρατική. Με την λοιπόν κατοχυρωνόταν ένα ελάχιστο επίπεδο προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Βλ. Gallagher P., The European Convention on Human Rights and the Margin of Appreciation, διαθέσιμο σε ηλεκτρονική μορφή στον ιστότοπο 67 Ροζάκης Χ., Ο δικαιοδοτικός διάλογος ανάμεσα στο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα και στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το μέλλον της Ευρώπης, σε Τιμητικός τόμος του Συμβουλίου της Επικρατείας: 75 χρόνια, σελ Σατλάνης Χρ., Εισαγωγή στο δίκαιο της διεθνούς προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (απάνθισμα κανόνων δικαίου της διεθνούς έννομης τάξης για τα θεμελιώδη ή ανθρώπινα δικαιώματα συγκριτική θεώρηση της ελληνικής έννομης τάξης), εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2003, σελ Βλ. Βαλτικός Ν., Δώδεκα χρόνια στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου: εντυπώσεις ενός Έλληνα Δικαστού, (ΤοΣ) 1/2002, σελ

20 ενώπιον τους αλλά χρησιμεύουν «γενικότερα για να διευκρινίζουν, να διαφυλάττουν και να αναπτύσσουν το κανονιστικό περιεχόμενο της Σύμβασης, συμβάλλοντας έτσι στον σεβασμό και στην τήρηση εκ μέρους των κρατών των υποχρεώσεων που έχουν αναλάβει 70». Το Δικαστήριο λοιπόν δε δέχεται ότι οι συνέπειες των αποφάσεων του εξαντλούνται στα όρια του υποκειμενικού δεδικασμένου 71. Χαρακτηριστικά στοιχεία επομένως της είναι η εξαγγελία ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων, των λεγόμενων δικαιωμάτων «πρώτης γενιάς» και επιπλέον η αναγνώριση της προστασίας τους με μηχανισμούς διεθνούς ελέγχου και με δυνατότητα ατομικής προσφυγής 72. Σύμφωνα με την άποψη του Τσάτσου τα δικαιώματα που καθιερώνει η, μπορούν να χωριστούν σε τέσσερις διακριτές κατηγορίες 73. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τις προσωπικές ελευθερίες, όπως αυτές κατοχυρώνονται στο άρθρο 2 που προστατεύει το δικαίωμα στη ζωή, στο άρθρο 3 που αφορά στην απαγόρευση των βασανιστηρίων, το άρθρο 4 που απαγορεύει τη δουλεία και τα καταναγκαστικά έργα, το άρθρο 5 που προστατεύει το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια, το άρθρο 8 που προστατεύει το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, το άρθρο 9 που περιλαμβάνει τρεις ελευθερίες, την ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας, το άρθρο 12 που αφορά το δικαίωμα συνάψεως γάμου και το άρθρο 2 του 4 ου Πρωτοκόλλου της Σύμβασης που προστατεύει την ελευθερία κυκλοφορίας. Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσονται οι δικαστικές εγγυήσεις, όπως είναι το άρθρο 6, που κατοχυρώνει το δικαίωμα στη χρηστή απονομή δικαιοσύνης, το άρθρο 7, που κατοχυρώνει την αρχή της μη επιβολής ποινής άνευ νόμου και το άρθρο 13 που προστατεύει το δικαίωμα πραγματικής προσφυγής. Περαιτέρω η τρίτη κατηγορία περιλαμβάνει τα δικαιώματα του ανθρώπου ως μέλους του κοινωνικού συνόλου, όπου ως τέτοια νοούνται η ελευθερία έκφρασης (άρθρο 10) και η ελευθερία του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι (άρθρο 11) και τέλος στην 70 Βλ. απόφαση της Ιρλανδία κατά Ηνωμένου Βασιλείου, Series A και απόφαση της υπόθεση Karner κατά Αυστρίας. 71 Ζολώτας Τ., Η δέσμευση του εθνικού δικαστή από το νομολογιακό προηγούμενο και δεδικασμένο των αποφάσεων του ΕΔΔΑ, δημοσιευμένο στον ιστότοπο www. constitutionalism.gr. 72 Ρούκουνας Ε., Διεθνής προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Βιβλιοπωλείον της «ΕΣΤΙΑΣ», Αθήνα 1995, σελ Βλ. Τσάτσος, Συνταγματικό Δίκαιο Θεμελιώδη Δικαιώματα, τόμος Γ, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1987, σελ

21 τέταρτη κατηγορία εντάσσονται τα περιουσιακά δικαιώματα, όπως αυτά προστατεύονται στο άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Σύμβασης. Τα προβλεπόμενα δικαιώματα συμπληρώνονται από τρεις βασικές αρχές που διέπουν την εφαρμογή τους 74. Αυτές είναι η αρχή της απαγόρευσης των διακρίσεων, όπως αυτή κατοχυρώνεται στο άρθρο 14 της Σύμβασης, η αρχή της απαγόρευσης της κατάχρησης δικαιώματος (άρθρο 17) και τέλος η αρχή της απαγόρευσης κατάχρησης εξουσίας (άρθρο 18). Στα άρθρα λοιπόν 2-18 της, καταγράφονται τα ανθρώπινα δικαιώματα που προβλέπονται από την Σύμβαση, ενώ στα άρθρα 9-15 θεσπίζεται ένας διεθνής μηχανισμός προστασίας των αναγνωριζόμενων δικαιωμάτων 75. Το αρχικό περιεχόμενο της εμπλουτίστηκε με μια σειρά πρωτοκόλλων που υιοθετήθηκαν σταδιακά από τα πρώτα χρόνια ύπαρξης της Σύμβασης. Πιο συγκεκριμένα το 1 ο Πρόσθετο Πρωτόκολλο προσέθεσε, όπως προαναφέρθηκε, προσέθεσε την προστασία της περιουσίας (άρθρο 1), το δικαίωμα στην εκπαίδευση (άρθρο 2) και το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι (άρθρο 3). Το 4 ο Πρωτόκολλο 76 απαγορεύει τη φυλάκιση για ιδιωτικά χρέη (άρθρο 1), αναγνωρίζει την ελευθερία κυκλοφορίας, μετακίνησης και επιλογής κατοικίας (άρθρο 2) και απαγορεύει τις ομαδικές απελάσεις (άρθρο 3). Περαιτέρω το 6 ο77 και το 13 ο78 74 Ομοίως. 75 Σατλάνης Χρ., Εισαγωγή στο δίκαιο της διεθνούς προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (απάνθισμα κανόνων δικαίου της διεθνούς έννομης τάξης για τα θεμελιώδη ή ανθρώπινα δικαιώματα συγκριτική θεώρηση της ελληνικής έννομης τάξης), εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2003, σελ.310. Με το 11 ο Πρωτόκολλο της που τέθηκε σε ισχύ την 1 η Νοεμβρίου 1998, επήλθε τροποποίηση των εν λόγω άρθρων και άλλαξε η μορφή του ΕΔΔΑ, συνεπεία της ενοποίησης του δικαστικού μηχανισμού της. 76 Το εν λόγω Πρωτόκολλο υιοθετήθηκε στις και τέθηκε σε ισχύ στις Δεν έχει επικυρωθεί από την Ελλάδα. 77 Το 6 ο Πρωτόκολλο υιοθετήθηκε την και τέθηκε σε ισχύ την Η Ελλάδα κύρωσε το Πρωτόκολλο με στις με το ν. 2610/1998 «Κύρωση του 6 ου Πρωτόκολλου στην Σύμβαση για την προάσπιση των Δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών σχετικά με την κατάργηση της ποινής του θανάτου» ΦΕΚ 110 (Α ), όπως τροποποιήθηκε με ν. 2400/ Το 13 ο Πρωτόκολλο υιοθετήθηκε στις και τέθηκε σε ισχύ την Το ελληνικό κράτος το κύρωσε με το ν. 3289/2004 «Κύρωση του Πρωτοκόλλου αρ. 13 στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών, σχετικά με την κατάργηση της θανατικής ποινής σε όλες τις περιστάσεις», ΦΕΚ 227 (Α ). 17

22 Πρωτόκολλο που το ακολούθησε προχώρησαν σε κατάργηση της θανατικής ολοκληρωτική κατάργηση της θανατικής ποινής σε όλες τις περιστάσεις, ακόμη και σε περίοδο πολέμου. Η ρύθμιση αυτή θεωρήθηκε ότι αποτέλεσε μια σημαντική κατάκτηση του κινήματος των ανθρώπινων δικαιωμάτων και άνοιξε το δρόμο για αντίστοιχα βήματα σε οικουμενικό επίπεδο 79. Το 7 ο Πρωτόκολλο 80 προσέθεσε ορισμένες διαδικαστικές εγγυήσεις σχετικά με την απέλαση αλλοδαπών (άρθρο 1), το δικαίωμα για διπλό βαθμό δικαιοδοσίας σε θέματα ποινικού δικαίου (άρθρο 2), το δικαίωμα αποζημίωσης σε περίπτωση δικαστικής πλάνης (άρθρο 3), την αρχή ne bis in idem (άρθρο 4) την αρχή της ισότητας των συζύγων σε όλες τις σχέσεις ιδιωτικού δικαίου που αναπτύσσονται (άρθρο 5). Με τη σειρά του, το 11 ο Πρωτόκολλο 81, αναδόμησε το σύστημα ελέγχου προστασίας από παραβιάσεις των δικαιωμάτων που εγκαθιδρύει η 82. Τέλος, το 12 ο Πρωτόκολλο 83, υπογραμμίζει για μια ακόμη φορά την αρχή της γενικής απαγόρευσης των διακρίσεων βάσει της Σύμβασης για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου (άρθρο 1). Όπως τονίζεται, η αρχή αυτή επεκτείνεται δραστικά με το εν λόγω Πρωτόκολλο σε όλο το πεδίο του δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου 84. Σύμφωνα δε με την άποψη του κ. Περράκη θεωρείται πως το άρθρο αυτό «προσφέρει μια πρόσθετη διευρυμένη προστασία που υπερακοντίζει τα όρια της, καλύπτοντας την απόλαυση οποιουδήποτε δικαιώματος αναγνωρίζει στο άτομο η εθνική νομοθεσία ή απορρέει από τις υποχρεώσεις της Δημόσιας Αρχής 79 Βλ. Σισιλιανός Λ.Α., Ευρωπαϊκή Σύμβαση δικαιωμάτων του ανθρώπου, Ερμηνεία κατ άρθρο, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2013, σελ Το Πρωτόκολλο αυτό υιοθετήθηκε στις και τέθηκε σε ισχύ την Η Ελλάδα κύρωσε το Πρωτόκολλο με το ν. 1705/1987 «Κύρωση Πρωτοκόλλου υπ αριθμ. 7 της Σύμβασης για την προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών» ΦΕΚ 89 (Α ), όπως τροποποιήθηκε με ν. 2400/ Το 11 ο Πρωτόκολλο υπογράφηκε στο Στρασβούργο στις και έχει επικυρωθεί από όλα τα κράτη μέλη. Το εν λόγο Πρωτόκολλο αντικατέστησε τα υπ αριθ. 2,3,5,8,9,10 Πρωτόκολλα και τροποποίησε τα υπ αριθ. 12,4,7 Πρωτόκολλα. 82 Για τις αλλαγές που επιφέρει το 14 ο Πρωτόκολλο της Σύμβασης σε όσα έχουν υιοθετηθεί από το 11 ο Πρωτόκολλο βλ. Χάλας Δ., Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου μετά το Πρωτόκολλο υπ αριθμόν 14 της, (ΤοΣ) 4/2011, σελ και Βογιατζής Π., Πέρα από το 14 ο Πρωτόκολλο-Ποιο είναι το παρόν και το μέλλον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου;, (ΔτΑ) Νο 45/2010, σελ Το Πρωτόκολλο αυτό υιοθετήθηκε στις και δεν είναι δεσμευτικό για την Ελλάδα. 84 Σισιλιανός Λ.Α., Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του ανθρώπου, Ερμηνεία κατ άρθρο, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2013, σελ

23 κατά το εθνικό δίκαιο, χωρίς ωστόσο να καταργεί ή να τροποποιεί το άρθρο 14 της Σύμβασης, το οποίο και συνεχίζει να τυγχάνει εφαρμογής» 85. ΙΙ. Βασικές αρχές που διέπουν τη λειτουργία της Οι βασικές αρχές που διέπουν την εφαρμογή της Σύμβασης είναι, η αυτοδύναμη ή αλλιώς η άμεση εφαρμογή της, ο επικουρικός της χαρακτήρας, η αρχή της μη αμοιβαιότητας και η αντικειμενικότητα των κατοχυρούμενων διατάξεων, η εξελικτική και δυναμική ερμηνεία των διατάξεών της και το περιθώριο εκτίμησης που διαθέτουν τα κράτη μέλη σε μια δημοκρατική κοινωνία. Πιο συγκεκριμένα: II.I. Η αυτοδύναμη και άμεση εφαρμογή των διατάξεών της Η αυτοδύναμη και άμεση εφαρμογή των διατάξεων της Σύμβασης 86 έγκειται, στο ότι πρόκειται για διατάξεις που είναι νομικά πλήρεις και δε χρήζουν περαιτέρω εξειδικεύσεων και επεξεργασίας από τα όργανα κάθε εσωτερικής έννομης τάξης που τις εφαρμόζει 87. Στα κράτη μέλη μάλιστα, στα οποία συμπεριλαμβάνεται και η Ελλάδα, που έχουν κυρώσει την Σύμβαση με αυξημένη υπερνομοθετική ισχύ 88 οι διατάξεις της είναι άμεσα εφαρμόσιμες αναγνωρίζοντας στα άτομα τα δικαιώματα που εγγυάται. Πρακτικά η άμεση εφαρμογή των διατάξεων της, σύμφωνα με την άποψη του κ. Περράκη, σημαίνει ότι οι κανόνες που αυτή περιέχει χαρακτηρίζονται από σαφήνεια περιεχομένου και στόχου, και γι αυτό το λόγο δε χρειάζονται ειδικά εσωτερικά μέτρα εκτελέσεως Βλ. Περράκης Στ., Διαστάσεις της διεθνούς προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2009, σελ Βλ. Ρούκουνας Ε., Διεθνές δίκαιο, τεύχος 1, 3 η έκδοση, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή 2004, σελ Βλ. Του ίδιου, Διεθνής προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Βιβλιοπωλείον της «ΕΣΤΙΑΣ», Αθήνα 1995, σελ Η στο κείμενό της βέβαια δεν καθορίζει τον τρόπο και τα μέσα με τα οποία κάθε κράτος μέλος θα την ενσωματώσει στην εσωτερική του έννομη τάξη. 89 Περράκης Στ., Διαστάσεις της διεθνούς προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2009, σελ

24 II.II. Ο επικουρικός της χαρακτήρας Οι κανόνες του διεθνούς δικαίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα προσδιορίζουν το κατώτατο και όχι το ανώτατο όριο προστασίας όσον αφορά τον σεβασμό των δικαιωμάτων από τα κράτη 90, και αυτό αποτελεί γενική αρχή του δημοσίου διεθνούς δικαίου, όπως πηγάζει από πολλές διεθνείς συμβάσεις 91. Όπως άλλωστε ορίζεται στη διάταξη του άρθρου 53 της : «Ουδεμία των διατάξεων της παρούσης Συμβάσεως δύναται να ερμηνευθεί ως περιορίζουσα ή αναιρούσα τα δικαιώματα του ανθρώπου και θεμελιώδεις ελευθερίας, τα οποία τυχόν αναγνωρίζονται συμφώνως προς τους νόμους οιουδήποτε των συμβαλλομένων μερών ή προς πάσα άλλη Σύμβαση την οποία ταύτα έχουν υπογράψει». Ο ρόλος της διεθνούς κοινότητας είναι διορθωτικός και επικουρικός κάθε φορά, δεδομένου ότι κύριος στόχος των διεθνών κειμένων και των διαδικασιών που προβλέπονται σε αυτά είναι η κατάργηση της αυθαιρεσίας της εξουσίας, συμπληρώνοντας ή αποκαθιστώντας όταν χρειάζεται την εσωτερική νομοθεσία 92. Έτσι λοιπόν και η επιβάλλει στα κράτη υποχρεώσεις που πρέπει να σέβονται στην εσωτερική τους έννομη τάξη, υπογραμμίζοντας με αυτό τον τρόπο πως πρωταρχικός παράγοντας προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου αποτελεί η εθνική έννομη τάξη 93. Εξάλλου τόσο η ΕΕπιτρΔΑ όσο και το ΕΔΔΑ δεν παρέλειπαν να τονίσουν σε αποφάσεις τους 94, ότι ο ρόλος τους είναι επικουρικός με την κύρια ευθύνη για την εφαρμογή της Σύμβασης να βαρύνει τα εσωτερικά όργανα των κρατών μελών που εφαρμόζουν τις διατάξεις της και συνεπώς έχουν 90 Gommien D., Harris D., Zwaak L., Η ευρωπαϊκή σύμβαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και ο ευρωπαϊκός κοινωνικός χάρτης: δίκαιο και πρακτική, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2001, σελ.45 και Κατρούγκαλος Γ., Η επίδραση της στην εσωτερική έννομη τάξη, (ΤοΣ) 5/2002, σελ Βλ. Σατλάνης Χρ., Εισαγωγή στο δίκαιο της διεθνούς προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (απάνθισμα κανόνων δικαίου της διεθνούς έννομης τάξης για τα θεμελιώδη ή ανθρώπινα δικαιώματα συγκριτική θεώρηση της ελληνικής έννομης τάξης), εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2003, σελ Βλ. Ρούκουνας Ε., Διεθνής προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Βιβλιοπωλείον της «ΕΣΤΙΑΣ», Αθήνα 1995, σελ Περράκης Στ., Διαστάσεις της διεθνούς προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2009, σελ Βλ. απόφαση ΕΔΔΑ σε Βελγική γλωσσική υπόθεση και υπόθεση Handyside κατά Ηνωμένου Βασιλείου. 20