1 ν Λχθεην Καηζαξηαλήο ΚΔΗΜΔΝΑ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΗΜΟΤ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ. Βάιηα Μπνπγάδε ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ ΟΗΚΟΛΟΓΗΑ

Transcript

1 ΟΗΚΟΛΟΓΗΑ «ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο πύθλσζαλ ηα ζεκάδηα όηη ε Γε «αξγνπεζαίλεη». Είλαη κηα έθθξαζε πνπ δειώλεη απιώο ηελ εγσθεληξηθή καο λννηξνπία. Δηόηη ζε θίλδπλν βξίζθεηαη κόλνλ ην αλζξώπηλν είδνο -ν πιαλήηεο καο δελ ζα ραζεί. Θα εμαθνινπζήζεη λα πεξηθέξεηαη, ηξαπκαηηζκέλνο αιιά πάληνηε όκνξθνο, πεξί ηνλ Ήιην. Μαδί ηνπ ζα επηβηώζνπλ όζα είδε θπηώλ θαη νξγαληζκώλ δείρλνπλ αληνρή ζηε ξύπαλζε, ζηηο θιηκαηηθέο αιιαγέο, ζηα δεηλά πνπ επηζσξεύεη ζηνλ πιαλήηε ε αλζξώπηλε αθξνζύλε. Είλαη άιισζηε θαλεξό όηη ηελ αλζξσπόηεηα δελ ζα ηε ζώζνπλ νη πνζνηηθνί πεξηνξηζκνί ησλ ξύπσλ -πνπ θαη απηνί αξγνύλ! Απαηηείηαη κηα ξηδηθή αιιαγή ζηηο πξνηεξαηόηεηεο, αιιά θαη ζηηο αμίεο ηεο δσήο».(γ. ΓΡΑΜΜΑΣΙΚΑΚΗ, Η δεθαεηία ηεο νδύλεο, Ειεπζεξνηππία, 30 Δεθεκβξίνπ 2009) Οη ζπλέπεηεο από ηελ θαηαζηξνθή ηνπ θπζηθνύ πεξηβάιινληνο Όζν πεξηζζφηεξν δηεπξχλεηαη ν θχθινο θαη εληείλνληαη νη νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ζπγρξφλνπ αλζξψπνπ, φζν κεγαιχηεξε ηζρχ απνθηνχλ ηα λέα ηερληθά κέζα πνπ ρξεζηκνπνηεί, φζν πην αιφγηζηε θαη αδίζηαθηε γίλεηαη ε επέκβαζή ηνπ ζηε θχζε, ηφζν πην εθηεηακέλεο, πην βαζηέο, πην νιέζξηεο γίλνληαη νη ζπλέπεηεο. Βέβαηα, αιιαγέο, αιινηψζεηο θαη θαηαζηξνθέο ζπλέβαηλαλ πάληα ζηε θχζε. Ζ δηαθνξά ζήκεξα είλαη φηη απηέο δελ πξνθαινχληαη πηα ηφζν απφ θπζηθά θαηλφκελα φζν απφ ηνλ άλζξσπν, δελ είλαη κφλν ηνπηθνχ ραξαθηήξα, αιιά έρνπλ εμαπισζεί ζ' φιε ηε Γε, δελ αθνξνχλ κφλν έλα κέξνο ηεο Γεκηνπξγίαο, αιιά απεηινχλ ην ίδην ην νηθνινγηθφ ζχζηεκα, ηελ ηζνξξνπία ηνπ θαη, ζε ηειηθή αλάιπζε, ηελ ίδηα ηε δσή. Καη νη κηθξέο θαη αλεπαίζζεηεο θαηαζηξνθέο, πνιχ δε πεξηζζφηεξν νη κεγαιχηεξεο θαη άκεζα νξαηέο, ιφγσ ηεο ελφηεηαο θαη ηεο αιιεινπρίαο ηεο δσήο ζηε θχζε, ζσξεχνληαη, κεηαδίδνληαη, πνιιαπιαζηάδνληαη, κε απνηέιεζκα ην κέγεζνο ηεο θαηαζηξνθήο λα γίλεηαη αλππνιφγηζην. Νέεο, νδπλεξέο πηπρέο ηνπ πξνβιήκαηνο απνθαιχπηνληαη κέξα κε ηε κέξα. Ζ ζεξκνθξαζία ηεο Γεο απμάλεηαη εμαηηίαο ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ ζεξκνθεπίνπ. Απηφ έρεη σο ζπλέπεηεο ηε κείσζε ησλ βξνρνπηψζεσλ θαη ηεο πγξαζίαο, ηε ιεηςπδξία, ηελ αλχςσζε ηεο ζηάζκεο ησλ ζαιαζζψλ, επεηδή ιηψλνπλ νη πάγνη θαη δηαζηέιιεηαη ε πδάηηλε κάδα. Αξγά, αιιά ζηαζεξά, αιιάδνπλ νη θιηκαηηθέο ζπλζήθεο. Καη, επεηδή ην θιίκα θαζνξίδεη ηελ χπαξμή καο, νη κεηαβνιέο ηνπ έρνπλ επηθίλδπλεο επηπηψζεηο ζηελ αλζξψπηλε δσή. Σα ηειεπηαία ρξφληα έρεη πξαγκαηνπνηεζεί κείσζε ηνπ φδνληνο ζχκθσλα κε ηνπο εηδηθνχο ην ζηξψκα ηνπ φδνληνο, πνπ βξίζθεηαη ζηα αλψηεξα ζηξψκαηα ηεο αηκφζθαηξαο, είλαη ε πξνζηαηεπηηθή αζπίδα απέλαληη ζηελ ππέξπζξε θαη ππεξηψδε ειηαθή αθηηλνβνιία. Γηα νξηζκέλνπο κάιηζηα, απνηειεί ηελ θχξηα αηηία πνπ εμαζθάιηζε ζπλζήθεο γηα ηελ χπαξμε δσήο ζηνλ πιαλήηε καο. Τπνινγίδεηαη πσο κηα ειάρηζηε κείσ ζε ηνπ φδνληνο, ηεο ηάμεο ηνπ 1%, ζα πξνθαιέζεη αχμεζε ησλ πεξηζηαηηθψλ θαξθίλνπ ηνπ δέξκαηνο, ζα πνιιαπιαζηάζεη ηηο νθζαικηθέο παζήζεηο, ζα επηθέξεη εμαζζέληζε ηνπ αλνζνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη εμάπισζε ησλ κνιπζκαηηθψλ αζζελεηψλ, ρσξίο λα είλαη κηθξφηεξεο ζεκαζίαο νη επηπηψζεηο ζηελ παλίδα θαη ηε ρισξίδα. Δπηπιένλ, έρεη πξαγκαηνπνηεζεί εμαθάληζε βηνινγηθψλ εηδψλ, ιφγσ θαηαζηξνθήο ηεο πεξηβαιινληηθήο «θαηνηθίαο» ηνπο. ηελ επηθάλεηα ηεο Γεο δνπλ 40 εθαηνκκχξηα είδε. Απφ απηά κφλν 1,7 εθαηνκκχξηα έρνπλ ηαμηλνκεζεί θαη κειεηεζεί. Σα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ εμαθαληζηεί πεξηζζφηεξα είδε απ' φζα εμαθαλίζηεθαλ απφ ηελ αξρή ηεο δεκηνπξγίαο ηνπ πιαλήηε καο. Σα απνξξίκκαηα, ηα ρεκηθά απφβιεηα, ηα ιχκαηα θαη ηα θαπζαέξηα ξππαίλνπλ ην πεξηβάιινλ θαη κνιχλνπλ ηελ αηκφζθαηξα. Έρνπκε κεηαηξέςεη ην έδαθνο, ην ππέδαθνο θαη ηηο ζάιαζζεο ζε ηεξάζηηνπο ζθνππηδφηνπνπο. Οη σθεαλνί θαιχπηνληαη απφ έλα ιεπηφ ζηξψκα πεηξειαηνεηδψλ. Σν λέθνο δειεηεξηάδεη ηελ αηκφζθαηξα ζηηο κεγαινππφιεηο θαη πξνθαιεί ζλεζηκφηεηα θαη λνζεξφηεηα, θαξδηαγγεηαθά λνζήκαηα, πλεπκνλνπάζεηεο θ.ά. Σα δάζε θαηαζηξέθνληαη κε ηαρχηαηνπο ξπζκνχο. Με ηε ζπλερή πινηφκεζε, ηελ εθηεηακέλε εθρέξζσζε θαη ηνπο εκπξεζκνχο ην έδαθνο απνςηιψλεηαη. Έηζη ε πνηθηινκνξθία θαη ε πνιππινθφηεηα ησλ νηθνζπζηεκάησλ θησραίλεη, αιιά θαη ε δηάβξσζε ηνπ εδάθνπο επηηαρχλεηαη. Κάζε ρξφλν ράλνληαη 26 δηζεθαηνκκχξηα ηφλνη γφληκνπ εδάθνπο. Σα νξπθηά θαχζηκα ειαηηψλνληαη απφ ηε ζπλερή θαη ζε κεγάιεο πνζφηεηεο άληιεζή ηνπο. Ζ αληηθαηάζηαζή ηνπο απφ ηελ ππξεληθή ελέξγεηα ίζσο απνβεί κνηξαία γηα ηνλ άλζξσπν. Ζ ερνξξχπαλζε καζηίδεη ην λεπξηθφ ζχζηεκα ηνπ αλζξψπνπ θαη ζπληειεί ζηε βαζηά αιινίσζε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ. Ζ αιινίσζε απηή δελ έρεη κφλν ζνβαξέο επηπηψζεηο ζηελ ςπρηθή πγεία ηνπ αλζξψπνπ, αιιά θαη ζηηο θνηλσληθέο ηνπ ζρέζεηο, επεηδή γίλεηαη επεξέζηζηνο θαη επηζεηηθφο. Σν λεξό Σν λεξφ πξνθαιεί έλα απφ ηα κεγαιχηεξα παξάδνμα ηεο επνρήο καο: ηα πνηάκηα, νη ιίκλεο, νη πεγέο, ηα γηγαληηαία θξάγκαηα δεκηνπξγνχλ ηελ εληχπσζε ηεο αθζνλίαο, ελψ ηαπηφρξνλα πνηέ δελ ήηαλ πην απεηιεηηθφο ν 1

2 ιφγνο πεξί ιεηςπδξίαο. Σν λεξφ σο κλεκείν ηνπ πνιηηηζκνχ ζε ζπλδπαζκφ κε ηα παλάξραηα πδξαπιηθά έξγα ησλ Αηγππηίσλ θαη ησλ Μηλσηηψλ θαζψο θαη ε ηζηνξία ησλ πδξνινγηθψλ κεηξήζεσλ απνηεινχλ ηε κηα πιεπξά ηνπ ζέκαηνο, ηε γνεηεπηηθή θαη ηε κπζηεξηψδε. Τπάξρεη φκσο θαη ε άιιε πιεπξά, απηή πνπ έρεη ηηο δηαζηάζεηο ηνπ κεγάινπ πξνβιήκαηνο ησλ ζεκεξηλψλ θνηλσληψλ. χκθσλα κε εθηηκήζεηο, ην 2025, νπφηε ν πιεζπζκφο ηεο Γεο ζα πιεζηάδεη ή θαη ζα έρεη ππεξβεί ηα 10 δηζεθαηνκκχξηα, έλαο ζηνπο ηξείο θαηνίθνπο ηνπ πιαλήηε -δειαδή, πεξίπνπ 3,5 δηζεθαηνκκχξηα άλζξσπνη ζε 53 ρψξεο ηεο Γεο- είηε ζα δεη ζε θαζεζηψο ιεηςπδξίαο είηε ζα θηλδπλεχεη άκεζα απφ απηήλ. Γελ είλαη φκσο κφλν ην ζέκα ηεο ιεηςπδξίαο. Φαίλεηαη φηη ην λεξφ ζα απνηειέζεη αηηία δηακάρεο θαη ζπγθξνχζεσλ, αθφκε θαη πνιέκσλ, κεηαμχ γεηηνληθψλ ρσξψλ, δεδνκέλνπ φηη πεξίπνπ ην 40% ησλ θαηνίθσλ ηεο Γεο δεη ζε πεξηζζφηεξεο απφ 200 δηαθξαηηθέο πδξνινγηθέο ιεθάλεο, κνηξάδεηαη δειαδή ηα λεξά ησλ ίδησλ πνηακψλ θαη ιηκλψλ. ε έλα ηέηνην πιαίζην ην λεξφ γίλεηαη ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηεο γεσπνιηηηθήο θαη ε πεξηβαιινληηθή δηπισκαηία ή πδξνδηπισκαηία θαιείηαη λα δψζεη ιχζεηο κε εηξεληθφ ηξφπν ζηηο δηαθξαηηθέο δηελέμεηο. Μία ζεκαληηθή δηάζηαζε ηνπ πξνβιήκαηνο «λεξφ» είλαη βεβαίσο νη πγξφηνπνη. Αλ θάπνηε ιίκλεο θαη άιιεο πγξνηνπηθέο εθηάζεηο εζεσξνχλην κεηαμχ άιισλ θαη εζηίεο κνιχλζεσο θαη απνμεξαίλνληαλ -είλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη απφ ην 1920 σο ζήκεξα απνμεξάλζεθαλ ζηελ Διιάδα ηα δχν ηξίηα ησλ πγξνηνπηθψλ εθηάζεψλ ηεο -, ζήκεξα ζεσξνχληαη οικοζςζηήμαηα μεγάληρ αξίαρ, αθνχ απφ ηελ θαηαζηξνθή ηνπο κπνξεί λα δηαηαξαρζεί ε ηζνξξνπία ηεο παλίδαο, ηεο ρισξίδαο, αθφκε θαη ηνπ θιίκαηνο κηαο νιφθιεξεο πεξηνρήο. Αγαζφ ελ αλεπαξθεία ην «άξηζηνλ ύδσξ», θαηά ηνλ Πίλδαξν, είλαη απφ ηα κείδνλα ζέκαηα ηνπ 21νπ αηψλα.(από ηνλ ηύπν) Δξεκνπνίεζε Γελ πξφθεηηαη γηα ππεξβνιή νχηε γηα ζελάξην επηζηεκνληθήο θαληαζίαο. Σν «έξγν» έρεη ήδε αξρίζεη λα γπξίδεηαη θαη ε πινθή ηνπ κάιινλ παξαπέκπεη ζε... ζξίιεξ: ε άιινηε γφληκε Μεζνγεηαθή Δπξψπε θηλδπλεχεη λα κεηαηξαπεί ζε άγνλε, γπκλή, έξεκε γε... Ζ εξεκνπνίεζε απεηιεί ηηο κεζνγεηαθέο ρψξεο θαη, θπζηθά, ηελ Διιάδα. Με βάζε ηελ πεξηγξαθή ηνπ φξνπ πνπ έρεη γίλεη απφ ηα Ζλσκέλα Έζλε, εξεκνπνίεζε είλαη ε ππνβάζκηζε ηεο γεο ζηηο μεξέο, εκίμεξεο θαη χθπγξεο πεξηνρέο πνπ πξνθαιείηαη απφ δηάθνξνπο παξάγνληεο, ζηνπο νπνίνπο ζπκπεξηιακβάλνληαη νη θιηκαηηθέο κεηαβνιέο θαη νη δξαζηεξηφηεηεο ηνπ αλζξψπνπ. Καη δπζηπρψο ε ζεσξία απηή θαίλεηαη λα έρεη ήδε αξρίζεη λα γίλεηαη πξάμε κε ην ρεηξφηεξν ηξφπν. ε φ,ηη αθνξά ην θιίκα βιέπνπκε ήδε φηη βαίλνπκε πξνο μεξφηεξεο πεξηφδνπο - πεξηφδνπο κεγαιχηεξεο μεξαζίαο θαη πεξηφδνπο κεγάισλ βξνρνπηψζεσλ. πγρξφλσο παξαηεξείηαη φιν θαη κεγαιχηεξε εληαηηθνπνίεζε ηεο γεσξγίαο, ππεξεθκεηάιιεπζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Ζ δηάδνζε ησλ γεσξγηθψλ κεραλεκάησλ, ε επέθηαζε ηεο άξδεπζεο, νη ππξθαγηέο ζ ηηο δαζηθέο πεξηνρέο, ε αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ, ηδηαίηεξα ζηε Μεζφγεην, ζπληεινχλ ζην θαηλφκελν ηεο εξεκνπνίεζεο. Οη έληνλεο βξνρνπηψζεηο ζπληεινχλ ζηελ επηδείλσζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο εξεκνπνίεζεο, θαζψο πξνθαινχλ κεγάιε δηάβξσζε ηνπ εδάθνπο, κεηαθίλεζή ηνπ πξνο ηα θαηψηεξα ζηξψκαηα, απνγχκλσζε πεξηνρψλ, πιεκκχξεο. Πνιινί πηζηεχνπλ ιαλζαζκέλα φηη νη έληνλεο βξνρνπηψζεηο ιχλνπλ ην πξφβιεκα ηεο ιεηςπδξίαο. Όρη κφλν δε ζπκβαίλεη απηφ, αιιά αληίζεηα εμαηηίαο ηνπο επηηείλεηαη ην θαηλφκελν ηεο εξεκνπνίεζεο. Οη επηζηήκνλεο ππνινγίδνπλ φηη ην 35% ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ αληηκεησπίδεη πςειφ θίλδπλν εξεκνπνίεζεο! ηηο πεξηνρέο «πςεινχ θηλδχλνπ» αλήθνπλ ηα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ, έλα κέξνο ηεο Θεζζαιίαο, ε Αλαηνιηθή ηεξεά Διιάδα, ε Αλαηνιηθή Πεινπφλλεζνο, ε Κξήηε -ηδηαίηεξα ην λφηην θαη αλαηνιηθφ ηκήκα ηεο- θαζψο θαη άιιεο πεξηνρέο ηεο επεηξσηηθήο Διιάδαο. Δθηηκάηαη φηη ην 35% ησλ ειιεληθψλ εδαθψλ αληηκεησπίδεη πςειφ θίλδπλν εξεκνπνίεζεο, ελψ πνζνζηφ ηεο ίδηαο ηάμεο αληηκεησπίδεη κέηξην θίλδπλν εξεκνπνίεζεο. Αλ ζηηο πεξηνρέο κέη ξηνπ θηλδχλνπ δε δείμνπκε ηελ αλάινγε πξνζνρή, αλ δειαδή ζπλερηζηεί ε θαηαζηξνθή ηεο θπζηθήο βιάζηεζεο, κε ηηο ππξθαγηέο θαη ηελ ππεξβφζθεζε, ππάξρεη άκεζνο θίλδπλνο εξεκνπνίεζεο. Ζ Αηηηθή αληηκεησπίδεη ηεξάζηην πξφβιεκα εξεκνπνίεζεο. Ζ κφλε «αρηίδα» πνπ έρεη απνκείλεη είλαη ε Πάξλεζα, ε νπνία επίζεο θηλδπλεχεη Αλ δελ πξνζηαηεπηεί απφ ηηο ππξθαγηέο, ζα θαηαζηξαθεί θαη απηή. ε κεγάιν κέξνο ηνπ βφξεηνπ ηκήκαηφο ηεο, φπνπ είραλ εθδεισζεί ππξθαγηέο, δελ επαλέξρεηαη ε δαζηθή βιάζηεζε. πγρξφλσο ε επέθηαζε πνπ γίλεηαη ζηελ πεξηνρή κε ηηο λέεο θαηνηθίεο είλαη θαηαζηξεπηηθή: ζθξαγίδεηαη ε γε, ε βιάζηεζε θαηαζηξέθεηαη. Ζ επέθηαζε ησλ αζηηθψλ πεξηνρψλ απνηειεί έλαλ άιιν κεγάιν θίλδπλν εξεκνπνίεζεο. Οη επηπηψζεηο ηνπ θαηλνκέλνπ ζα είλαη δξακαηηθέο γηα φινπο θαη έρνπλ ήδε θάλεη ηελ εκθάληζή ηνπο. Ηδνχ έλα άθξσο πξαγκαηηθφ επηθείκελν ζελάξην: Σν έδαθνο ράλεηαη θαη καδί ηνπ ε βιάζηεζε. Ζ απψιεηα ηεο βιάζηεζεο έρεη απνηέιεζκα ηελ πεξαηηέξσ δηάβξσζε ηνπ εδάθνπο θαη ηε κείσζε ηεο απνζεθεπηηθήο ηνπ ηθαλφηεηαο ζε λεξφ. Σν λεξφ δελ κπνξεί πιένλ λα ζπγθξαηεζεί, κε απνηέιεζκα λα απνξξέεη θαη λα δεκηνπξγεί πιεκκχξεο ζηηο θαηψηεξεο δψλεο. Ζ απψιεηα ηεο βιάζηεζεο επηπιένλ επεξεάδεη θαη ην θιίκα, θαζψο ε έιιεηςε βιάζηεζεο ζπλδέεηαη κε αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο, κε έληνλεο βξνρνπηψζεηο, θαζψο θαη κε καθξέο πεξηφδνπο μεξαζίαο. Καη βέβαηα κέζα ζε 2

3 απηφ ην «έξεκν» ηνπίν νη θνηλσληθέο ζπλέπεηεο είλαη κεγάιεο. Οη άλζξσπνη πνπ δνπλ απφ ηε γε θζάλνπλ ζε αδηέμνδν θαη έηζη κεγάιν κέξνο ηνπ πιεζπζκνχ πξνρσξεί ζε κεηαλάζηεπζε -ηφζν εζσηεξηθή φζν θαη εμσηεξηθήπξνθεηκέλνπ λα θαηαθέξεη λα επηβηψζεη. Μήπσο πνιιά απφ απηά ζαο ζπκίδνπλ εηθφλεο πνπ έρεηε πξφζθαηα δεη; θελέο ηνπ «ζξίιεξ» έρνπλ ήδε γπξηζηεί...(απόςεηο γηα ηελ εξεκνπνίεζε ησλ Κ. Κνζκά θαη Ν. Γηάζνγινπ, θαζεγεηώλ ηνπ Γεσπνληθνύ Παλεπηζηεκίνπ Αζελώλ, από ηνλ ηύπν) Δίλαη αλαπόηξεπηε ε νηθνινγηθή θαηαζηξνθή; Ζ νηθνινγηθή θαηαζηξνθή είλαη, βέβαηα, κεγάιε, αιιά δελ είλαη αλαπφηξεπηε. Ζ ίδηα ε θχζε κε θπζηθέο δηεξγαζίεο, κε νκνηφζηαζε, αλαπιεξψλεη ειιείςεηο, απνθαζηζηά δεκηέο θαη επαλαθέξεη απηφκαηα ηελ ηζνξξνπία πνπ έρεη δηαηαξαρζεί. Απηέο νη θπζηθέο δηεξγαζίεο κπνξνχλ λα εληζρπζνχλ θαη λα επηηαρπλζνχλ κε αλζξψπηλε παξέκβαζε. Ο ζχγρξνλνο άλζξσπνο έρεη ηε δπλαηφηεηα λα παξέκβεη απνηειεζκαηηθά, γηαηί δηαζέηεη θαη ηηο γλψζεηο θαη ηα ηερληθά κέζα πνπ απαηηνχληαη. Έρεη, φκσο, θαη ηε βνύιεζε; Σν θξίζηκν εξψηεκα είλαη απηφ. Αο κε βηαζηνχκε λα απαληήζνπκε αξλεηηθά θαη απαηζηφδνμα. ήκεξα φιν θαη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη απνθηνχλ νηθνινγηθή επαηζζεζία θαη δείρλνπλ έκπξαθηα ην ελδηαθέξνλ ηνπο θαη ηελ αγσλία ηνπο γηα ηε ζσηεξία ηεο θχζεο. Καη φζν νη πνιίηεο ζα ζηξαηεχνληαη, γηα λα απνηξέςνπλ ηελ νηθνινγηθή θαηαζηξνθή, ηφζν πην επνίσλεο ζα γίλνληαη νη πξννπηηθέο θαη γηα ηελ αιιαγή ησλ νηθνλνκηθψλ θαη πνιηηηθψλ πξνηεξαηνηήησλ, θαζψο ζα γίλεηαη θνηλή ζπλείδεζε πσο ηίπνηε δελ αμίδεη πεξηζζφηεξν απφ ηελ αλζξψπηλε πγεία θαη δσή. Ενχκε, άιισζηε, ζε δεκνθξαηηθέο θνηλσλίεο, φπνπ ην θνηλφ θαιφ πξνέρεη θαη ε πιεηνςεθία ησλ πνιηηψλ απνθαζίδεη γη' απηφ. Πξνηάζεηο γηα ηε ζωηεξία ηνπ θπζηθνύ πεξηβάιινληνο Πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζεκαίλεη πξνζηαζία ηεο δωήο. Όηαλ πεζάλεη ε θχζε, ζα εμαθαληζηεί θαη ν άλζξσπνο. Απηή ε απηνλφεηε δηαπίζησζε πξέπεη λα καο νδεγήζεη ζηελ αλαζεψξεζε πνιιψλ απφ ηηο αληηιήςεηο πνπ έρνπκε γηα ηε ζρέζε καο κε ην θπζη θφ πεξηβάιινλ. Ζ απνδέζκεπζε ηνπ αλζξψπνπ απφ ηελ θπξηαξρία ηεο θχζεο ππήξμε απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ πνιηηηζκνχ. ήκεξα, φκσο, νη ζρέζεηο έρνπλ αληηζηξαθεί ζε ηέηνην βαζκφ, πνπ λα απεηιείηαη πιένλ ν πνιηηηζκφο, επεηδή ν άλζξσπνο θαηαδπλαζηεχεη ακείιηθηα ηε θχζε. Αλ δελ απνθαηαζηαζεί, ινηπφλ, ην κέηξν ζηε ζρέζε αλζξψπνπ-θχζεο, δελ κπνξεί λα ζπλερηζηεί νκαιά θαη γηα πνιχ ε δσή θαη ν πνιηηηζκφο. Καη απφ ηελ άπνςε απηή, είλαη αίηεκα αλζξσπηζηηθφ. Απαηηείηαη, επνκέλσο, ε ιήςε θαη ε εθαξκνγή κέηξσλ πνπ ζηαδηαθά ζα πεξηνξίζνπλ ηελ θαηαζηξνθή θαη ζα επαλαθέξνπλ ηε θπζηθή ηάμε θαη αξκνλία. Γελ είλαη, βέβαηα, δπλαηφ λα αγλνήζνπκε ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηεο ζχγρξνλεο επνρήο, κε ηα πιενλεθηήκαηα θαη ηα κεηνλεθηήκαηά ηεο. Ζ «επηζηξνθή ζηε θχζε» είλαη αίηεκα επίθαηξν. Αιιά απηή αθξηβψο ε επηθαηξφηεηα καο επηβάιιεη λα ην δνχκε φρη κε ηε ξνκαληηθή δηάζεζε ηεο επηζηξνθήο ζε πεξαζκέλεο επνρέο, αιιά θάησ απφ ην πξίζκα ησλ δεδνκέλσλ θαη ησλ αλαγθψλ ηνπ θαηξνχ καο. Γη' απηφ ρξεηάδνληαη πξνηάζεηο θαη ζέζεηο ξεαιηζηηθέο θαη απνηειεζκαηηθέο. Καη πξψηα απ' φια δελ κπνξεί λα γίλεη ηίπνηε, αλ δε ζπλεηδεηνπνηήζνπκε ην κέγεζνο ηνπ θηλδύλνπ πνπ απεηιεί ηελ αλζξωπόηεηα. Ζ θαηαζηξνθή ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο έρεη πάξεη δηαζηάζεηο νηθνπκεληθέο. Σα γεσγξαθηθά ζχλνξα δελ απνηεινχλ πηα νχηε ην φξην ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ελφο θξάηνπο νχηε, πνιχ πεξηζζφηεξν, κπνξνχλ λα θξάμνπλ ηελ εμάπισζε ηεο νηθνινγηθήο θαηαζηξνθήο θαη ησλ ζπλεπεηψλ ηεο. Δθηαιηηθέο εκπεηξίεο, γηα λα μππλήζνπλ ηηο ζπλεηδήζεηο πνπ αθφκε θνηκνχληαη, ππάξρνπλ. Καη ε γλψζε θαη ηα κέζα ππάξρνπλ. Οη επηζηήκνλεο, ηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο, νη πλεπκαηηθνί άλζξσπνη, νη δηεζλείο νξγαληζκνί πξέπεη λα δηαθσηίζνπλ ηελ θνηλή γλψκε, ψζηε λα δηακνξθσζεί θαη λα εμαπισζεί έλα νηθνινγηθφ θίλεκα πνπ ζα αγθαιηάζεη φινπο ηνπο αλζξψπνπο θαη φινπο ηνπο ηνκείο ηεο δξαζηεξηφηεηάο ηνπο γηα ηε ζσηεξία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο. Ηδηαίηεξε ζπκβνιή ζηελ επφδσζε ηνπ ζθνπνχ απηνχ κπνξεί θαη πξέπεη λα έρεη θαη ε παηδεία, κε ζπζηεκαηηθή θαη νπζηαζηηθή πεξηβαιινληηθή αγσγή. πζηεκαηηθή κε ην λφεκα ηεο πξνγξακκαηηζκέλεο, ζθφπηκεο θαη κεζνδηθήο δηδαζθαιίαο γηα ηε θπζηθή λνκνηέιεηα, ηηο πνηθηιφκνξθεο ζρέζεηο πνπ ππάξρνπλ αλάκεζα ζ' απηή θαη ηε δσή καο θαη γηα ηα αίηηα πνπ πξνθαινχλ ηελ νηθνινγηθή θαηαζηξνθή. Οπζηα ζηηθή ζα είλαη, εάλ εκπλεχζεη ζηνπο λένπο ην ζεβαζκφ θαη ηελ αγάπε γηα ηε θχζε εάλ ηνπο κεηαδψζεη λέεο εζηθέο, αηζζεηηθέο θαη νηθνλνκηθέο αμίεο, ψζηε λα αλαζεσξήζνπλ ηελ θαζαξά σθειηκηζηηθή λννηξνπία πνπ επηθξαηεί ζηηο ζρέζεηο καο κε ηε θχζε εάλ ηνπο βνεζήζεη λα γλσξίζνπλ ην θπζηθφ θφ ζκν θαη ηε δσηηθή ηνπ ζεκαζία φρη κφλν κε κηα επηπφιαηε ζεσξεηηθή θαιιηέξγεηα, αιιά κε ην λα έξζνπλ ζε επαθή καδί ηνπ, λα ηνλ εξεπλήζνπλ, λα ηνλ ζαπκάζνπλ θαη λα ηνλ ραξνχλ λα γίλεη βίσκά ηνπο. Έηζη, ζα ληψζνπλ ηελ άξξεθηε ζρέζε ηεο αλζξψπηλεο δσήο κε ηε θχζε ηεο, ζα ηελ αγαπήζνπλ θαη ζα ηελ πξνζηαηεχζνπλ. 3

4 Μπνξεί πνιινί λα θαηαινγίδνπλ ζηελ επηζηήκε θαη ζηελ ηερλνινγία ηηο επζχλεο γηα ην αλνζηνχξγεκα ζε βάξνο ηεο θχζεο. Γε ζα πξέπεη, φκσο, λα καο δηαθεχγεη φηη ε αλάπηπμή ηνπο ππήξμε αλαγθαηφηεηα γηα ηελ εμέιημε ηνπ πνιηηηζκνχ. Τπήξμε θαη παξακέλεη. Όπσο, επίζεο, δε ζα πξέπεη λα καο δηαθεχγεη φηη ε επηζηεκνληθή γλψζε θαη ε εθαξκνγή ηεο ζπλνδεχεηαη απφ ηξνκαθηηθή δχλακε θαη απνηειεζκαηηθφηε ηα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ. Ζ αμηνπνίεζε, ινηπφλ, ηεο δχλακεο απηήο, γηα λα επνπισζνχλ νη πιεγέο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, απνηειεί ίζσο ηελ πην αηζηφδνμε πξννπηηθή. «Ο ηξώζαο θαη ηάζεηαη» (απηφο πνπ πιήγσζε ζα γηαηξέςεη θηφιαο). Αξθεί, βέβαηα, λα επαλαπξνζδηνξίζνπκε ηνπο ζθνπνχο πνπ ζέινπκε λα ππεξεηεί ε επηζηήκε θαη ε ηερληθή. Με ηελ παξαγσγή λέαο, αληηξξππαληηθήο ηερλνινγίαο ζα πεξηνξηζηεί ην νιέζξην έξγν ησλ ξππνγφλσλ εζηηψλ. Με νηθνλνκηθέο, σο πξνο ηελ θαηαλάισζε ελέξγεηαο, κεραλέο θαη ζπζθεπέο, κε ηελ αλαθχθισζε ησλ ζθνππηδηψλ, ην βηνινγηθφ θαζαξηζκφ ησλ ιπκάησλ, ηε ρξεζηκνπνίεζε αλαλεψζηκσλ κνξθψλ ελέξγεηαο, φπσο είλαη ε ειηαθή, ε αηνιηθή θαη γεσζεξκηθή, κε ηηο βηνεπηζηεκνληθέο γεσξγηθέο κεζφδνπο ζα εμνηθνλνκήζνπκε ηεξάζηηα απνζέκαηα ελεξγεηαθψλ θαη θπζηθψλ πφξσλ θαη ζα πεξηνξίζνπκε ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηε ξχπαλζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Δάλ θαηνξζψζνπκε λα δεκηνπξγήζνπκε ηερλνινγία θηιηθή κε ην πεξηβάιινλ, απηφ ζα είλαη επαλάζηαζε γηα ηελ αλζξσπφηεηα, επεηδή ζα αλαλεψζεη ηνπο δεζκνχο ηεο κε ηε θχζε, ζα ζπλδπάζεη ηα επηηεχγκαηα ηνπ πνιηηηζκνχ κε ην θπζηθφ ηξφπν δσήο. Αθήζακε ηειεπηαία ηε ζπκβνιή ηεο πνιηηηθήο: Ίζσο, γηαηί ηα πεξηζζφηεξα απφ ηα ζχγρξνλα πξνβιήκαηα αξρίδνπλ απ' απηή θαη ηειεηψλνπλ ζ' απηήλ. Καη, αζθαιψο, ε θαηαζηξνθή ηνπ πεξηβάιινληνο δελ απνηειεί εμαίξεζε. Ζ εθάζηνηε πνιηηηθή εγεζία, ζε θάζε θξάηνο θαη δηεζλψο, έρεη ηηο δηθέο ηεο, αλακθηζβήηεηεο, κεγάιεο επζχλεο. Σφζεο, ψζηε ην πξφβιεκα λα ζεσξείηαη πνιηηηθφ. Καη είλαη, βέβαηα, αλ αλαινγηζηνχκε πσο απηφ ην είδνο ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο πνπ βαζίδεηαη ζηε ιεζηξηθή εθκεηάιιεπζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ, ζηελ εγθαηάζηαζε βηνκεραληθψλ κνλάδσλ ζε ππθλνθαηνηθεκέλεο πεξηνρέο, ζηελ ππεξθαηαλάισζε θαη ζηελ αζπιιφγηζηε θαη αλεχζπλε έθζεζε θάζε πεξηηηήο θαη βιαβεξήο νπζίαο ζην πεξηβάιινλ ππήξμε θαη παξακέλεη θπξίαξρε πνιηηηθή επηινγή. ην βαζκφ, ινηπφλ, πνπ ε πνιηηηθή ελφο θξάηνπο παξακέλεη αθφκε έθθξαζε ηεο βνχιεζεο θαη ησλ ζπκθεξφλησλ ησλ πνιηηψλ, πξέπεη λα απαηηήζνπκε απ' απηφ ηε ιήςε πξνιε πηηθψλ θαη -γηαηί φρηθαηαζηαιηηθψλ κέηξσλ, ηελ εθπφλεζε θαη εθαξκνγή ησλ αλαγθαίσλ πξνγξακκάησλ θαη ηε δηάζεζε ησλ απαξαίηεησλ θνλδπιίσλ γηα ηελ απνθαηάζηαζε ηεο νηθνινγηθήο ηζνξξνπίαο. [. Κνύηξα, Πεηζηηθόο Λόγνο] ηόρνη ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε γελλήζεθε απφ ηελ αλαγθαηφηεηα λα αληηκεησπηζηεί ε νηθνινγηθή θξίζε. Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε είλαη ε δηαδηθαζία ε νπνία «ζα βνεζήζεη ηνπο πνιίηεο λα απνθηήζνπλ γλψζε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη, πάλσ απφ φια, λα γίλνπλ ηθαλνί θαη απνθαζηζκέλνη, λα έρνπλ δη άζεζε λα εξγαζηνχλ, αηνκηθά θαη ζπιινγηθά, γηα ηελ επίηεπμε θαη ηε δηαηήξεζε κηαο δπλακηθήο ηζνξξνπίαο κεηαμχ ηεο πνηφηεηαο ηεο δσήο θαη ηεο πνηφηεηαο ηνπ πεξηβάιινληνο». [...] Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε είλαη κηα πνιπδχλακε θαη πνιπδηάζηαηε δηαδηθαζία θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ έλα ζχλνιν επηκέξνπο ζηφρσλ, νη νπνίνη θηλνχληαη ζε δηαθνξεηηθά αιιά δ πλακηθά αιιεινζπζρεηηδφκελα επίπεδα, γηα ηελ θαηάθηεζε ηνπ θεληξηθνχ ηεο ζθνπνχ. ηνρεχεη λα νδεγήζεη ηα άηνκα θαη ηηο θνηλσληθέο νκάδεο ζηε δηακφξθσζε κηαο ζθαιπικήρ ανηίληψηρ ηος πεπιβάλλονηορ, δειαδή ζηε ζχιιεςε ηνπ πεξηβάιινληνο σο δπλακηθνχ πιέγκαηνο θπζηθψλ θαη θνηλσληθνπνιηηηζκηθψλ ζπζηεκάησλ ζηελ θαηαλφεζε φηη ε δξάζε θπζηθψλ, βηνινγηθψλ θαη πνιηηηζκη θψλ παξαγφλησλ θαη ε αιιειεμάξηεζή ηνπο κέζα ζην ρψξν θαη ζην ρξφλν δηακνξθψλνπλ ην νιηθφ πεξηβάιινλ ηνπ αλζξψπνπ. Μηα ηέηνηνπ είδνπο αληίιεςε ηνπ πεξηβάιινληνο κπνξεί, θαηά ζπλέπεηα, λα νδεγήζεη ζηελ θαηαλφεζε ηνπ είδνπο ησλ ζρέζεσλ πνπ ζπλδένπλ ηνλ άλζξσπν κε ην πεξηβάιινλ θαη ησλ ηξφπσλ κε ηνπο νπνίνπο ν άλζξσπνο δηαρεηξίδεηαη ην πεξηβάιινλ. Ζ θαηαλφεζε απηή είλαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ νξζή θαη ζπλεηή δηαρείξηζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ, πξνθεηκέλνπ λα ηθαλνπνηεζνχλ νη πιηθέο θαη πνιηηηζκηθέο αλάγθεο ησλ ζχγρξνλσλ αιιά θαη ησλ επφκελσλ γελεψλ. Σαπηφρξνλα, έρεη σο ζηφρν λα νδεγήζεη ηα άηνκα θαη ηηο θνηλσληθέο νκάδεο ζηελ θαηαλφεζε ησλ νηθνινγηθψλ, νηθνλνκηθψλ θαη πνιηηηθψλ αιιειεμαξηήζεσλ ζε πλανηηικό επίπεδο, φπνπ νη απνθάζεηο πνπ παίξλνληαη ζε θάπνηα πεξηνρή ηεο Γεο έρνπλ ζπρλά επηπηψζεηο πιαλεηηθήο εκβέι εηαο. Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε νθείιεη λα παίμεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε ηζρπξνχ αηζζήκαηνο επζχλεο θαη αιιειεγγχεο κεηαμχ ησλ αηφκσλ θαη ησλ ιαψλ φινπ ηνπ θφζκνπ, ζηελ πξννπηηθή ηεο εγθαζίδξπζεο κηαο λέαο δηεζλνχο ηάμεο πξαγκάησλ, ε νπνία ζα δηαζθαιίδεη ηελ πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηελ πνηφηεηα ηεο δσήο. Δπίζεο, ζηνρεχεη λα νδεγήζεη ζηε γνώζη ηων πεπιβαλλονηικών πποβλημάηων θαη ηελ θαηαλφεζε ηεο 4

5 πνιχπινθεο θαη πνιπδηάζηαηεο θχζεο ηνπο. Σα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα είλαη ην απνηέιεζκα αιπζηδσηψλ δηαηαξαρψλ πνπ πξνθαινχληαη ζηηο νηθνινγηθέο ιεηηνπξγίεο. Όκσο, ε αλαγλψ ξηζε θαη δηαζαθήληζε ησλ πξνβιεκάησλ κφλν ζε επηζηεκνληθφ επίπεδν δελ αξθνχλ. Όπσο δελ αξθνχλ γηα ηε ιχζε ηνπο νη δηνξζσηηθνχ ηχπνπ παξεκβάζεηο κέζσ ηεο ππάξρνπζαο ηερλνινγίαο. Δίλαη απαξαίηεηε ε θαηαλφεζε ησλ βαθύηεπων αιηίων πνπ ηα πξνθαινχλ, ηα νπνία είλαη κοινωνικά, οικονομικά, πολιηικά και πολιηιζμικά. Απαηηείηαη ε αλαδήηεζε φισλ απηψλ ησλ αηηίσλ, άκεζσλ θαη έκκεζσλ, ψζηε λα ζπγθξνηεζεί θαη λα αλαιπζεί θξηηηθά ε αηηηα ηή αιπζίδα πνπ νδεγεί ζηελ εκθάληζε ηέηνησλ πξνβιεκάησλ. Μέζα απφ κηα ηέηνηα δηαδηθαζία κπνξεί θαλείο λα απνθαιχςεη φια ηα δίθηπα αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ πνιιψλ θαη δηαθνξεηηθψλ αηηίσλ θαη κεηαμχ ησλ αηηίσλ θαη ησλ πξνβιεκάησλ. Απαηηείηαη ε δηεξεχλεζε ηνπ ξφινπ πνπ δηαδξακαηίδνπλ θάπνηεο αμίεο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο, θάπνηεο νηθνλνκηθέο θαη ηερλνινγηθέο επηινγέο, νη ηξφπνη δσήο θαη θαηαλάισζεο ζηελ ππνβάζκηζε ή ηε βειηίσζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Ζ πξνζέγγηζε απηή ησλ δεηεκάησλ είλαη ζεκειηψδεο γηα ηε ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ θαη γηα ηε δηεξεχλεζε ηξφπσλ επίιπζήο ηνπο. Καη ε πιήξεο ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ σο πξνβιεκάησλ πνπ απνξξένπλ απφ ηελ αιιειεπίδξαζε νηθνινγηθψλ ιεηηνπξγηψλ θαη θνηλσληθψλ θαη νηθνλνκηθψλ επηινγψλ πξνζδίδεη ζηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ηηο ζσζηέο ηεο δηαζηάζεηο. Πέξαλ φκσο ηεο γλψζεο θαη ηεο ζπλεηδεηνπνίεζεο πεξηβαιινληηθψλ πξν βιεκάησλ, ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζηνρεχεη ηδηαίηεξα ζηε δηαθνξνπνίεζε ησλ ζηάζεσλ θαη ησλ ζπκπεξηθνξψλ ησλ αηφκσλ θαη ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ απέλαληη ζην πεξηβάιινλ. Ζ δηαθνξνπνίεζε φκσο ζ' απηφ ην επίπεδν πξνυπνζέηεη αλαγθαζηηθά ηελ θαιιηέξγεηα λέσλ εζηθψλ, νηθνλνκηθψλ θαη αηζζεηηθψλ αμηψλ, νη νπνίεο ζα επλνήζνπλ ηελ πηνζέηεζε ζπκπεξηθνξψλ ζχκθσλσλ κε ένα νέο πεπιβαλλονηικό ήθορ. Ωο εθ ηνχηνπ, βαζηθφο άμνλαο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο είλαη η ζςνειδηηοποίηζη ζηο επίπεδο ηων αξιών. Ζ δηαζαθήληζε ησλ αμηψλ πνπ ζηεξίδνπλ ηηο ππάξρνπζεο ζπκπεξηθνξέο θαη επηινγέο είλαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ πιήξε θαηαλφεζε ηνπ πεξηβαιινληηθνχ δεηήκαηνο θαη ηελ ακθηζβήηεζε ησλ επηινγψλ πνπ εκθαλψο νδεγνχλ ζε πεξηβαιινληηθά αδηέμνδα. Σέινο, ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε νθείιεη λα νδεγήζεη ζηελ ανάπηςξη ηων απαπαίηηηων ικανοηήηων πνπ πξέπεη λα έρνπλ ηα άηνκα θαη νη θνηλσληθέο νκάδεο ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα ζπκβάιινπλ ζηελ επίιπζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ. Οη ηθαλφηεηεο μεπεξλνχλ ηελ απιή γλψζε ησλ θαηλνκέλσλ θαη δελ αθνξνχλ ζην ρεηξηζκφ ηερληθψλ ζεκάησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε ιχζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ. Δίλαη νη ηθαλφηεηεο γηα δηεξεχλεζε, δηάγλσζε ησλ πξνβιεκάησλ, γηα ζεψξεζε θαη ζχλζεζε ησλ δηαθνξεηηθψλ παξαγφλησλ πνπ παξεκβαίλνπλ ζηελ εκθάληζε ελφο πξνβιήκαηνο, γηα ζπζηεκαηηθή πξνζέγγηζε ησλ θαηλνκέλσλ, γηα αληίιεςε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο σο ελη αίνπ ζπζηήκαηνο, ηθαλφηεηεο θξηηηθήο αλάιπζεο ησλ θαηαζηάζεσλ, δηαζαθήληζεο αμηψλ πνπ ζηεξίδνπλ θαη επλννχλ ηηο απνθάζεηο θαη ηηο επηινγέο ζην θνηλσληθφ, ην πνιηηηθφ θαη ην νηθνλνκηθφ πεδίν, γηα εθηίκεζε θαη αμηνιφγεζε ησλ ιχζεσλ πνπ πξνηείλνληαη. (Ε. Φινγαΐηε, Πεξηβαιινληηθή Εθπαίδεπζε, εθδ. Ειιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα, 1998) Σνλ ηόπν καο, εκείο νη Έιιελεο, δελ ηνλ αγαπνύκε Από ηνλ ΓΙΩΡΓΟ ΓΡΑΜΜΑΣΙΚΑΚΗ, 30/03/2009, από ην δηαδίθηπν Απφ ηελ αδηαθνξία θαη ηε ζησπή, φζνλ αθνξά ην πεξηβάιινλ, ε ρψξα καο έρεη πεξ άζεη ζε έλα επίπεδν γεληθεπκέλεο θιπαξίαο. Ζ ζεκαζία ηνπ ππνγξακκίδεηαη παληνχ: ζε ιφγνπο πνιηηηθψλ θαη ζε εθδειψζεηο θνηλσληθέο, ζηηο ηειενπηηθέο εθπνκπέο θαη ζε δεκνζηεχκαηα ησλ εθεκεξίδσλ. Μεγάιεο εηαηξίεο, ηξάπεδεο θαη νξγαληζκνί αλαθεξχζζνληαη ππέξκαρνη ηνπ πεξηβάιινληνο, ελψ ηα δεηλά πνπ καο επηθπιάζζεη ην κέιινλ πεξηγξάθνληαη απφ φινπο κε κειαλά ρξψκαηα. Γελ ακθηζβεηείηαη φηη ην θαηλνθαλέο απηφ ελδηαθέξνλ δεκηνπξγεί θάπνηεο λέεο πξννπηηθέο. Όπσο φκσο παξαηήξεζε απφ παιηά ν Θνπθπδίδεο, νη Έιιελεο είκαζηε «θεαηέρ ηων λόγων και ακποαηέρ ηων έπγων». Ζ πηθξή απηή δηαπίζησζε δελ εμαηξεί ηα πξνβιήκαηα ηνπ πεξηβάιινληνο θαη θάλεη ηνλ δξφκν δχζβαην θαη καθξχ. ε απηφλ αθξηβψο ηνλ δξφκν αλαθέξνληαη νη ππαηληγκνί πνπ αθνινπζνχλ. Ο πξνζεθηηθφο αλαγλψζηεο θαιείηαη λα ηνπο ζπκπιεξψζεη -ή λα πξνζζέζεη άιινπο. Τπαηληγκόο πξώηνο: Ζ ειιεληθή ηδηαηηεξόηεηα. Σελ Διιάδα ραξαθηεξίδεη ε πνηθηιία ηνπ ηνπίνπ θαη κηα απέξαληε θπζηθή νκνξθηά, πνπ ζπλππάξρνπλ κε ηα δηάζπαξηα κλεκεία ζπνπδαίσλ πνιηηηζκψλ. Έλα ήπην θιίκα θαη ε δηαχγεηα ηνπ θσηφο ζπλνδεχνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά απηά, θαη θαζηζηνχλ ηε ρψξα καο κνλαδηθή. Ζ ειιεληθή ηδηαηηεξφηεηα πξνθαιεί ζπλήζσο αλέμνδνπο χκλνπο ή θαη εζληθηζηηθέο εμάξζεηο. Θα έπξεπε φκσο πξψηηζηα λα νδεγεί ζηελ απηνθξηηηθή: Γηφηη θακηά θαη πάιη ρψξα δελ δείρλεη ηφζν ιίγν ζεβαζκφ, ηέηνηα ζηάζε αλεχζπλε απέλαληη ζε φζα ηεο ράξηζε ε θχζε θαη ε Σέρλε ησλ αλζξψπσλ. Φαίλεηαη φηη ηνλ ηφπν καο, εκείο νη Έιιελεο, δελ ηνλ αγαπνχκε. Γελ ράλνπκε βέβαηα επθαηξία λα πκλνχκε ηηο νκνξθηέο ηνπ, λα ηνλίδνπκε ηηο 5

6 πνιιέο ηνπ ράξεο. Λίγνη φκσο κφλνλ, άμηνη θαη εθιεθηνί, έθαλαλ ηνπο χκλνπο απηνχο ζηάζε δσήο, θαη δελ αιιάδνπλ ηελ εηθφλα: φηη ηνλ ηφπν καο, εκείο νη Έιιελεο δελ ηνλ αγαπνχκε. Αξθνχκαζηε ζηα «ςεχηηθα ηα ιφγηα, ηα κεγάια» ελψ ε αιήζεηα είλαη άιιε θαη πιεγψλεη. Σνλ ηφ πν καο, εκείο νη Έιιελεο, ηνλ ζεσξνχκε ζηξέκκαηα πξνο εθκεηάιιεπζε, δάζε πξνο νηθνπεδνπνίεζε, αθξνγηαιηέο πξνο ίδηνλ φθεινο. Ζ ειιεληθή ηδηαηηεξφηεηα απνθηά έηζη θαη ηελ αληίζηξνθε, νδπλεξή ηεο φςε. Τπαηληγκόο δεύηεξνο: Σα εζληθά καο ραξαθηεξηζηηθά. Τπάξρνπλ νξηζκέλα εζληθά ραξαθηεξηζηηθά, πνπ απνηππψλνληαη ζε φιν ην θάζκα ησλ ειιεληθψλ πξνβιεκάησλ. Γελ βξίζθνληαη, βέβαηα, φπσο θαη νη αξεηέο καο, ζε θάπνην DNA ηεο θπιήο. Οθείινληαη αληίζεηα ζηηο ηζηνξηθέο καο αζπλέρεηεο θαη ζηελ έιιεηςε νπζηαζηηθήο παηδείαο. Πξψην θαη θχξην αλάκεζα ηνπο είλαη φηη σο ππεχζπλνπο δείρλνπκε πάληνηε φινπο ηνπο άιινπο. Έηζη, γηα ηα ζθνππίδηα ή ηε ξχπαλζε ησλ αθηψλ, πνηέ δελ θηαίεη ε δηθή καο αγσγή, κήηε ε θαηαλαισηηθή καο βνπιηκία. Πάληνηε θάπνηνη άιινη. Μαο ραξαθηεξίδεη επίζεο -ε δεχηεξε επηζήκαλζε- ην ζξάζνο ηεο άγλνηαο. Λίγν κεηξά ζηε ρψξα καο ε γλψκε ηνπ επηζηήκνλα, ηνπ ζνβαξνχ κειεηεηή. Σνλ ηφλν δίδνπλ νη θξαπγέο ζηα ηειενπηηθά παξάζπξα, νη πνιηηηθάληεδεο ηνπ ζπξκνχ, νη εθπξφζσπνη αγλψζησλ νξγαλψζεσλ. Σξίην, ηέινο, εζληθφ ραξαθηεξηζηηθφ είλαη ε ηεξφηεηα ηεο δηθήο καο επηθξάηεηαο, πνηέ εθείλεο ησλ γεηηφλσλ. Ζ εγθαηάζηαζε ελφο βηνινγηθνχ θαζαξηζκνχ, γηα παξάδεηγκα, πξνζθξνχεη ζπλήζσο ζε αηέξκνλεο αληηδξάζεηο. Έλαο ηδηφηππνο ηνπηθφο εζληθηζκφο -ζπρλά ζην φλνκα ηνπ πεξηβάιινληνο- ππεξηζρχεη ηεο ινγηθήο θαη ησλ πηεζηηθψλ καο αλαγθψλ. Τπαηληγκόο ηξίηνο: Ο νηθνδνκηθόο αλαξρηζκόο. Σν θαηλφκελν έρεη πνιιαπιέο αηηίεο, νξαηά φκσο θαη θαηαζηξνθηθά απνηειέζκαηα. Ζ Διιάδα θηίδεηαη εηθή θαη σο έηπρε, άλαξρα, ρσξίο ππνδνκέο, ρσξίο κέηξν. Ζ απζαίξεηε δφκεζε, πνπ απνηειεί κηα παγθφζκηα πξσηνηππία θαη πξαθηηθή, αλζεί πάληνηε θαη ηνλίδεη ηελ πνιενδνκηθή αζρήκηα ηεο ρψξαο. Οη κεγάιεο πφιεηο έκεηλαλ έηζη ρσξίο αλάζα θαη αηζζεηηθή. Σν Καθφ φκσο κεηαλάζηεπζε παληνχ, αθφκα θαη ζηα πεξηνχζηα λεζηά καο. Δθεί, κηα έμνρε ιατθή αξρηηεθηνληθή δίδαμε ην κέηξν θαη έπιαζε αξηζηνπξγήκαηα. ήκεξα σζηφζν, ε δφκεζε επεθηείλεηαη ζε παξαιίεο θαη πιαγηέο, ηζνπεδψλεη ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ ηνπίνπ, απζαδηάδεη απέλαληη ζην πεξηβάιινλ θαη ηηο ίδηεο ηηο αλάγθεο ηνπ αλζξψπνπ. Σ α ειιεληθά λεζηά, πνπ χκλεζαλ νη πνηεηέο θαη νη ζαιαζζνπφξνη, νδεγνχληαη έηζη -ππφ ηελ πίεζε θαη ελφο καδηθνχ ηνπξηζκνχ- ζηελ ξηδηθή αιινίσζε ηεο πθήο θαη ηεο αηζζεηηθήο ηνπο. Σνλ ηφπν ή ηα λεζηά καο, θαίλεηαη φηη εκείο νη Έιιελεο δελ ηα αγαπήζακε πνηέ. Ίζσο γη' απηφ πέξα απφ ηνπο χκλνπο -γηα ηα λεζηά καο ή ηνλ ηφπν- ηα ζεκάδηα ελφο αδηέμνδνπ κέιινληνο είλαη ήδε νξαηά. Τπαηληγκόο ηέηαξηνο: Σνπξηζκόο, κηα εθθπιηζηηθή απεηιή. Τπάξρεη κηα αλάιγεηε αιινίσζε ηνπ ειιεληθνχ πεξηβάιινληνο, πνπ ζπληειείηαη ζησπειά, χπνπια, ρσξίο πνκπψδεηο θαηαγγειίεο. Δίλαη ν ηνπξηζηηθφο καο εθρπδατζκφο. Ωο επηδεκία απαμηψλεη ηε κηα, κεηά ηελ άιιε, γσληά ηεο παηξίδαο, εμνπζελψλεη ηνπία θαη αλζξψπνπο. Βαζηθή αηηία ηνπ θαηλνκέλνπ ππήξμε ε αιφγηζηε επηδίσμε ηνπ αξηζκνχ, ζε βάξνο ηεο πνηφηεηαο. Έηζη, ππφ ηνλ καλδχα ηεο ηνπξηζηηθήο «αλαπηχμεσο», ηνπία κνλαδηθά εληαθηάδνληαη ζην κπεηφλ θαη ηελ αζρήκηα, παξαιίεο νιφθιεξεο παξαδίδνληαη ζηελ επηέιεηα θαη ην θέξδνο. Όζν γηα ηνπο «ηνπξίζηεο», ιίγνη ελδηαθέξνληαη γηα ηελ ειιεληθή ηδηαηηεξφηεηα. Δίλαη κάδεο κεηαθηλνχκελεο, πνπ ςάρλνπλ ηνλ πιαζηηθφ ήιην θαη ηε θηήληα, ελψ πξνζζέηνπλ ην δηθφ ηνπο άρξσκν βιέκκα ζηηο ήδε άρξσκεο ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο. Καινχληαη σζηφζν, φπσο ιέεη ε δηαθήκηζε, λα δήζνπλ ηνλ «κχζν ηεο Διιάδαο». Ζ Διιάδα δεη θαη απηή ηνλ κχ ζν ηεο. Μφλνλ πνπ ν κχζνο έρεη μεζσξηάζεη θαη ε επινγία κεηαηξέπεηαη ζε εθηάιηε: Σν ηνπξηζηηθφ «εηζφδεκα» δελ αθνινπζεί ηελ ίδηα απμεηηθή πνξεία, ε θζελή καδηθφηεηα νδεγεί δηαξθψο θαη θαηλνχξγηεο πεξηνρέο ζηελ απαμίσζε, ηα βξαρηφιηα ηεο ληξνπήο πνιιαπιαζηάδνληαη. Σνπο θαινθαηξηλνχο κήλεο επηθξαηεί ε αζπδνζία, ε ερεηηθή βνπή θαη ν ππεξπιεζπζκφο. Σν ρεηκψλα, αληίζεηα, ηα ίδηα ηνπία κνηάδνπλ βνκβαξδηζκέλα, έξεκα απφ δσή θαη πξαγκαηηθέο πξννπηηθέο. Σν είδνο ηεο ηνπξηζηηθήο καο «αλάπηπμεο» δείρλεη, πεξηζζφηεξν ί ζσο απφ νηηδήπνηε άιιν, φηη ηνλ ηφπν καο δελ ηνλ αγαπνχκε. Ζ θξηθηή απηή ππνςία -φηη εκείο νη Έιιελεο, ηνλ ηφπν καο δελ ηνλ αγαπνχκε- παγψλεη ηνλ λνπ θαη ηελ ςπρή, θαη αλαδεηεί ηηο εξκελείεο θαη ηελ αηηία ηεο. Τπαηληγκόο πέκπηνο: Σα δεηλά θαη ε εθδίθεζε ηεο ζάιαζζαο. Παξά ηα κέηξα, πνπ εμαγγέιινληαη ή ζρεδηάδνληαη θαηά θαηξνχο, νιφθιεξε ε Μεζφγεηνο ζάιαζζα θαίλεηαη λα απεηιείηαη. Σα ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ηα αζηηθά ιχκαηα θαη ηνπο ξχπνπο, ηα πεηξειαηνεηδή ή ην φξγσκα ησλ βπζψλ, δελ αθήλνπλ ακθηβνιίεο θαη πξννησλίδνληαη γηα ηε Μεζφγεην ηε κνίξα, κνίξα νδπλεξή γηα ην ιακπξφ ηεο παξειζφλ, κηαο Νεθξήο Θάιαζζαο. Σνχην ζα έρεη δηαζηάζεηο πνπ μεπεξλνχλ ηα φξηα ηνπ ζαιάζζηνπ νηθνζπζηήκαηνο. «Ση είλαη ε Μεζόγεηνο;», ξσηά ν F. Braudel. «Είλαη ρίιηα πξάγκαηα καδί. Δελ είλαη έλα κόλν ηνπίν, αιιά ακέηξεηα ηνπία. Δελ είλαη κηα ζάιαζζα, αιιά δηαδνρή ζαιαζζώλ. Δελ είλαη έλαο πνιηηηζκόο, αιιά πνιηηηζκνί πνπ ζπζζσξεύνληαη ν έλαο πάλσ ζηνλ άιιν». Σν πξναηψλην απηφ κεζνγεηαθφ «χθνο», ην ζαπκαζηφ φζν θαη δσνγφλν, βξίζθεη ηελ απνζέσζή ηνπ ζηηο ειιεληθέο ζάιαζζεο θαη αθηέο, κε ηηο ειηέο θαη ηνπο ακπειψλεο λα θαηεθνξίδνπλ. Δλψ φκσο έπξεπε λα ζπλεγείξεη φινπο καο ζηελ πξνζηαζία ηνπ, ε αλζξωπνγελήο 6

7 βαξβαξόηεηα, πνπ θζάλεη απφ ηε ζηεξηά ή ηα θαξάβηα, παξνπζηάδεη ζηελ Διιάδα ηδηαίηεξεο επηδ φζεηο. Σν ζαχκα ηνπ Αηγαίνπ ή ην Ηφλην πέιαγνο, νη απέξαληεο ειιεληθέο αθηέο θαη ηα ζπκπιέγκαηα ησλ λεζηψλ, βξίζθνληαη ζε πνιιαπιή νκεξία. Δθηεηακέλεο πεγέο ξχπαλζεο, δπλακίηηδα θαη παξάλνκεο ηξάηεο, πεηξέιαηα θαη ξχπνη θάζε ινγήο απφ ηα πινία, ζθνππίδηα ζηηο αθηέο θαη ζηηο ςπρέο καο. ηνλ βπζφ ησλ ζαιαζζψλ απεηθνλίδεηαη ε αλεπζπλφηεηα θαη ε βνπιηκία καο: ινγήο κπνπθάιηα θαη πιαζηηθά, πνπ ρξεηάδνληαη δεθαεηίεο γηα λα απνδνκεζνχλ, ελψ κηα ζνιή πθή δεζπφδεη ζπρλά εθεί πνπ θάπνηε έιακπε ην δηάθαλν λεξφ θαη ηα καγηθά ηνπ ρξψκαηα. Με έλαλ ζπκβνιηθφ ηξφπν, ν βπζφο ησλ ειιεληθψλ ζαιαζζψλ αλαπαξηζηά ηελ ίδηα ηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα. Τπαηληγκόο έθηνο: Ζ αλζξώπηλε δηάζηαζε ηεο νηθνινγίαο. Ζ πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο εθθξάδεηαη ζπλήζσο κε κεηξήζηκα κεγέζε: ηε ξχπαλζε ηνπ εδάθνπο ή ησλ ζαιαζζψλ, ην πνζνζηφ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθνο ζηελ αηκφζθαηξα, ηα ζηξέκκαηα ηνπ δάζνπο πνπ θαίγνληαη. Ζ πεξηβαιινληηθή φκσο θξίζε είλαη, ζε πξσηνγελέο επίπεδν, θξίζε ηνπ ζχγρξνλνπ πνιηηηζκνχ θαη ησλ αμηψλ ηνπ. Απηφ πνπ ρξεηάδεηαη ζπλεπψο, είλαη λα ακθηζβεηεζεί ε ίδηα ε έλλνηα ηεο πξνφδνπ θαη ε κνλνκέξεηα ηεο πξαθηηθήο ηεο. Γηφηη ε πξφνδνο, κέρξη ηψξα, ζρεδφλ ηαπηίδεηαη κε ηα θαηαλαισηηθά αγαζά θαη ηε βειηίσζε ησλ νηθνλνκηθψλ παξακέηξσλ. Διάρηζηα αλαθέξεηαη ζε πνηνηηθέο παξακέηξνπο, ζηελ αξκνληθή ηζνξξνπία ηνπ αλζξψπνπ κε ην πεξηβάιινλ ηνπ, ζηελ αλάγθε ηνπ λα ππάξμεη κε ηε θχζε θαη ηνπο άιινπο. Ζ αλζξψπηλε δηάζηαζε ηεο νηθνινγίαο ηελ αλπςψλεη, ινηπφλ, πέξα απφ ηε ινγηθή ησλ αξηζκψλ θαη ηεο πξνζδίδεη έλαλ ραξαθηήξα βαζχηεξν. Ζ κέηξεζε ησλ παξακέηξσλ, πνπ δείρλνπλ ηελ αιινίσζε ζηε θχζε θαη ζηηο ζάιαζζέο καο, δελ απεηθνλίδεη κφλνλ κηα πξαγκαηηθφηεηα. Αληηθαηνπηξίδεη επίζεο ηελ αιινίσζε ηεο ςπρήο θαη ηηο επίπιαζηεο αλάγθεο καο. Τπαηληγκόο έβδνκνο: Ζ ππξακίδα ηωλ επζπλώλ θαη ε αλαηξνπή ηεο. Οη επζχλεο γηα ηελ πεξηβαιινληηθή ππνβάζκηζε ηεο ρψξαο απεηθνλίδνληαη κε ελάξγεηα ζην ζρήκα κηαο ππξακίδαο. Ζ ππξακίδα απηή κπνξεί, αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε, λα αιιάδεη ιίγν ηηο γσλίεο ή λα πξνεθηείλεη ηε βάζε ηεο, παξακέλεη φκσο πάληνηε κηα ππξακίδα. ηελ θνξπθή ηεο βξίζθεηαη ε πνιηηηθή εμνπζία. Γηφηη ε θπβέξλεζε θαη ν εθάζηνηε πξσζππνπξγφο δίδνπλ ηνλ ηφλν, απηνί λνκνζεηνχλ ή αλέρνληαη ηνλ θαηήθνξν. Δίλαη κάιηζηα αμηνζεκείσην, φηη ελψ ε ρψξα καο έρεη αιινχ αλακθηζβήηεηα επηηεχγκαηα, πνπ αλαθινχλ θαη ζηελ πνιη ηηθή εγεζία ηεο, δελ έρεη θαηαγξαθεί έλαο πξφεδξνο ηεο θπβεξλήζεσο, έλαο έζησ ηζρπξφο ππνπξγφο, πνπ λα άθεζε ην ζηίγκα ηνπ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Γελ είλαη ινηπφλ πεξίεξγν φηη, ζην ακέζσο επφκελν επίπεδν ησλ επζπλψλ, ζπλσζηίδνληαη νη θήξπθεο κηαο ςεπδεπίγξαθεο αλάπηπμεο: ζπκθέξνληα κεγάια θαη κηθξφηεξα, επηρεηξεκαηίεο θαη δήζελ επελδπηέο, πνιηηηθά πξφζσπα πνπ αλήθνπλ ζηελ εθάζηνηε θνκκαηηθή «απιή». Σελ ππξακίδα ζπκπιεξψλνπλ νη κεραληζκνί ειέγρνπ: αξκφδηνη ηεο πνιενδνκίαο θαη αζηπλνκία, δηθαζηηθέο αξρέο ή πνηθηιψλπκα ζπκβνχιηα. ηε βάζε ηέινο ηεο ππξακίδαο είκαζηε όινη εκείο, παζεηηθνί απνδέθηεο ελφο λένπ ηξαχκαηνο ζηνλ ηφπν καο, αδηάθνξνη θαη αηνκηζηέο, ωθεινύκελνη ίζωο, ζπκκέηνρνη θάπνηε. ηε βάζε φκσο ηεο ππξακίδαο ππάξρνπλ θαη νη άιινη, νη ζαπκάζηνη άιινη. Δίλαη φζνη κε επηκνλή θαη αγάπε -πνπ ιείπεη απφ ηε δηθή καο νπηηθή- ππεξαζπίδνληαη ην πεξηβάιινλ ην ειιεληθφ, δίδνπλ ζπρλά άληζεο κάρεο θαη θαηαθηνχλ κηα ζπηζακή κλήκεο, έλα κέηξν αμηνπξέπεηαο ηνπ ηφπνπ καο. Όπσο θαη νη άγγεινη, εκθαλίδνληαη παληνχ θαη δχζθνια πξνθέξεηο ηα νλφκαηά ηνπο: πεξηβαιινληηθέο νξγαλώζεηο θαη ζωκαηεία πνιηηηζηηθά, πνιίηεο κνλαρηθνί θαη εθπξόζωπνη πεξηνρώλ πνπ αιώλνληαη, δηαλννύκελνη αιιά θαη δεκόζηνη ιεηηνπξγνί, απινί άλζξωπνη αιιά θαη νλόκαηα κε θύξνο. Όπνηα θαη αλ είλαη φκσο ε ηαπηφηεηά ηνπο, ην γεγνλφο είλαη φηη νη άγγεινη απηνί πιεζχλνληαη. Τπάξρεη ινηπφλ κηα κηθξή ειπίδα φηη ίζσο θπξηαξρήζνπλ θάπνηε ζηε βάζε ηεο ππξακίδαο. Σφηε -ππάξρεη πάιη κηα κηθξή ειπίδα- ζα επηδηψμνπλ ηελ αλαηξνπή ηεο θαη ζα επηβάιινπλ ζηελ θνξπθή κεγαιχηεξν ζεβαζκφ θαη θξφλεζε. Γηαβάζηε κε πνιιή πξνζνρή ην παξαπάλω θείκελν. Αλαδεηήζηε ζην ιεμηθό ζαο ηηο ιέμεηο γηα ηωλ νπνίωλ ηε ζεκαζία δελ είζηε βέβαηνη. Βξείηε ηα ζεκεία όπνπ ν γξάθωλ επηθαιείηαη ηελ απζεληία. ΔΞΔΣΑΔΗ: ΟΗΚΟΛΟΓΗΑ: ΔΠΔΡ. ΔΠΑΝ ΠΟΗΟΣΖΣΑ ΕΩΖ ΗΜΕΡ 2003 ΠΡΟΣΑΗΑ ΣΟΤ ΣΟ ΖΜΔΡ ΔΠΑΝ