Παναγιώτης Βρυώνης Πάτρα Ιούνιος, 2013

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Παναγιώτης Βρυώνης Πάτρα Ιούνιος, 2013"

Transcript

1 ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΠΜΣ «ΓΕΩΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ» Διατριβή Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης «Μελέτη των πεδίων ανάμειξης γλυκού και αλμυρού νερού με βάση εποχιακές μεταβολές φυσικοχημικών παραμέτρων» Παναγιώτης Βρυώνης Πάτρα Ιούνιος, 2013 Επιβλέπων Καθηγητής: Βαρνάβας Σ.Π. (Καθηγητής Τμήματος Γεωλογίας, Πανεπιστημίου Πατρών)

2 Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή: Βαρνάβας Σ.Π. (Καθηγητής Τμήματος Γεωλογίας, Πανεπιστημίου Πατρών) Λεοτσινίδης Μ. (Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήματος Ιατρικής, Πανεπιστημίου Πατρών) Καλαβρουζιώτης Ι. (Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήματος Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, Πανεπιστημίου Δ. Ελλάδος) 2

3 Αφιερωμένο στην οικογένεια μου. 3

4 Πρόλογος Στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών «Γεωεπιστήμες και Περιβάλλον» με κατεύθυνση την «Περιβαλλοντική και Θαλάσσια Γεωχημεία» του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών πραγματοποιήθηκε η εργασία αυτή. Η ολοκλήρωση της εργασίας αυτής δεν θα ήταν δυνατή χωρίς την συνεργασία, συνδρομή και βοήθεια συγκεκριμένων ανθρώπων, που οφείλω να ευχαριστήσω και πρώτα απ όλα τον καθηγητή του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Σωτήρη Βαρνάβα για την πολύ καλή συνεργασία και καθοδήγηση, τις υποδείξεις και γενικότερα για την συνολική προσφορά του καθ όλη την διάρκεια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Μιχάλη Λεοτσινίδη για την συνεργασία που είχαμε, τα σχόλια και τις παρατηρήσεις του στην τελική διαμόρφωση του κειμένου και βέβαια τον Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων του Πανεπιστημίου Δ. Ελλάδος κ. Ιωάννη Καλαβρουζιώτη για την συνεργασία, τις εύστοχες παρατηρήσεις του και τη συμβολή του στην τελική διαμόρφωση του κειμένου. Οφείλω να ευχαριστήσω επίσης τον Δρ. Στεφανόπουλο Πάνο, τον ηλεκτρονικό Σπύρο Κουτσαβέλη, τον συνάδελφο και φίλο Κωνσταντίνο Χριστόπουλο για την βοήθεια του στις μετρήσεις αλλά και σαν πλήρωμα, τους συνεργάτες του γραφείου μου για την βοήθεια τους, τον πλοιοκτήτη του σκάφους για την ευγενική παραχώρηση του σκάφους με το οποίο έγιναν όλες οι μετρήσεις και όσους κατά καιρούς συμμετείχαν ως πλήρωμα του σκάφους κατά τη διάρκεια των μετρήσεων. Παναγιώτης Βρυώνης Πάτρα, Ιούνιος

5 Περιεχόμενα 1 Εισαγωγή Σκοπός και στόχοι της διπλωματικής Θάλασσες Χημική σύσταση θαλάσσιου νερού Παράμετροι εκτίμησης ποιότητας νερού Ευτροφισμός Χλωροφύλλη-α Συσκευές Μετρήσεων Πλωτά μέσα μετρήσεων Το παράκτιο περιβάλλον στην Ευρώπη Το παράκτιο περιβάλλον στην Ελλάδα Οδηγία 2000/60/ΕΕ «Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά» - Ν. 3199/ 2003 (ΦΕΚ 280/Α/ ) Νέα δεδομένα στην διαχείριση υδάτων Ενσωμάτωση της Οδηγίας 2000/60 στο Εθνικό δίκτυο Πατραϊκός Κόλπος Κλιματικές συνθήκες του Πατραϊκού Κόλπου Ωκεανογραφικά στοιχεία Ρύπανση Πατραϊκού κόλπου Συγκριτικά στοιχεία ευτροφισμού ελληνικών θαλάσσιων συστημάτων Περιοχή Έρευνας Το υδατικό σύστημα Γλαύκου από το φράγμα έως τις εκβολές Μεθοδολογία και Μετρήσεις Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile1 23/6/ Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile2 23/6/ Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile4 13/10/ Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile1 14/10/ Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile2 14/10/ Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile1 14/11/ Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile2 14/11/ Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου 01/12/2012 Profile2a Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου 01/12/2012 Profile2b Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile3a 01/12/ Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile3b 01/12/ Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile4a 01/12/2012 σε σημείο αναφοράς Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile4b 01/12/ Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile1 01/2/ Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile2a 01/2/ Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile2b 01/2/ Συνδυασμός Μετρήσεων στα Ροΐτικα Profile3 28/3/ Συνδυασμός Μετρήσεων στα Ροΐτικα Profile4 28/3/ Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile5 28/3/ Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile6 28/3/ Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile7 28/3/ Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile8 28/3/ Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile1 19/4/ Συνδυασμός Μετρήσεων στις Εκβολές Γλαύκου Profile2 19/4/ Συνδυασμός Μετρήσεων σε Σημείο Αναφοράς Profile 3 19/4/ Συνδυασμός μετρήσεων στις εκβολές του Γλαύκου Profile1 27/5/ Συνδυασμός μετρήσεων στις εκβολές του Γλαύκου Profile2 27/5/ Συνδυασμός μετρήσεων στις εκβολές του Γλαύκου Profile3 27/5/

6 3.31 Συνδυασμός μετρήσεων στις εκβολές του Γλαύκου Profile4 27/5/ Γεωγραφικές Μεταβολές Παραμέτρων Συσχετισμός Χλωροφύλλης, Αγωγιμότητας ΡΗ & Θερμοκρασίας (Spearman rank) Συσχετισμός Παραμέτρων με μετεωρολογικά δεδομένα (Spearman rank) Πίνακας μεταβολών μέγιστης και μέσης συγκέντρωσης χλωροφύλλης -α Συζήτηση Συμπεράσματα Βιβλιογραφία Παράρτημα

7 1. Εισαγωγή Τα ποτάμια είναι κυρίαρχες πηγές ρύπων. Στον Πατραϊκό εκβάλλουν αγωγοί αστικών λυμάτων, αγωγοί βιολογικών σταθμών της Δ.Ε.Υ.Α.Π. και της ΒΙ.ΠΕ., οι ποταμοί Γλαύκος, Πείρος και Εύηνος. Η εργασία αυτή έχει σκοπό την μελέτη των φυσικοχημικών παραμέτρων στο πεδίο ανάμειξης του γλυκού νερού που μεταφέρεται από τον Γλαύκο στη θάλασσα να εκτιμήσει τις περιβαλλοντικές συνθήκες και να διερευνηθεί η συμβολή του ποταμού αυτού στην ποιότητα των νερών του Πατραϊκού. 1.1 Σκοπός και Στόχοι της Διπλωματικής Ειδικότερα οι στόχοι της εργασίας αυτής είναι: 1. Καθορισμός των επιπέδων χλωροφύλλης στο πεδίο ανάμειξης του γλυκού με το θαλασσινό νερό. Την επίδραση του γλυκού νερού και την συμπεριφορά της χλωροφύλλης στο θαλασσινό νερό. 2. Εκτίμηση των περιβαλλοντικών συνθηκών με την καταγραφή των μεταβολών της συγκέντρωσης χλωροφύλλης στο θαλασσινό νερό, την μεταβολή του ph, της αγωγιμότητας και της θερμοκρασίας σε σχέση με το βάθος. Υπάρχουν δύο μέθοδοι του προσδιορισμού της χλωροφύλλης στα υδατικά συστήματα. Ο ένας περιλαμβάνει συλλογή δειγμάτων και ανάλυσης στο εργαστήριο με χημικά αντιδραστήρια. Ο άλλος περιλαμβάνει την απ ευθείας μέτρηση της χλωροφύλλης. Στην προκειμένη περίπτωση έγινε χρήση αισθητήρων στα πεδία ανάμειξης με άμεση ανάγνωση και καταγραφή των αποτελεσμάτων για να μην χρειάζονται οι μετρήσεις στο εργαστήριο. 1.2 Θάλασσες Οι ωκεανοί συνιστούν το μεγαλύτερο μέρος της υδρόσφαιρας, καλύπτουν έκταση 361*10 6 Km 2, δηλ. 70,8% της επιφάνειας της γης. Ο όγκος των νερών υπολογίζεται σε 1372*10 6 Km 3. Η μέση πυκνότητα του νερού των ωκεανών σύμφωνα με τον Clarke είναι 1,03 και η ολική μάζα 1.413*10 23 g. Οι ποταμοί, η ατμόσφαιρα, οι υποθαλάσσιες υδροθερμικές πηγές που βρίσκονται στις μεσοωκεάνιες 7

8 οροσειρές είναι οι κύριες πηγές των μετάλλων στους ωκεανούς. Από το θαλάσσιο νερό τα μέταλλα δεσμεύονται στους ιστούς των οργανισμών ή προσροφώνται σε εναιώρησει υλικό και στη συνέχεια μεταφέρονται στα ιζήματα του πυθμένα. (Βαρνάβας 2011) 1.3 Χημική σύσταση του θαλάσσιου νερού Δύο παράμετροι που χρησιμοποιούνται συχνά στην περιγραφή της σύστασης του θαλάσσιου νερού είναι: α) Χλωριότητα και β) αλατότητα. α) Χλωριότητα: Είναι το ποσό σε γραμμάρια των χλωριούχων, βρωμιούχων και ιωδιούχων ενώσεων που περιέχονται σε 1Kg νερού. β) Αλατότητα: Εκφράζει το ολικό βάρος των διαλυμένων στερεών ουσιών που υπάρχουν σε 1 Kg νερού, μετριέται σε g/kg, ή σε 0 / 00. Η μέση αλατότητα στον ωκεανό είναι 35 0 / 00 ενώ στον Περσικό Κόλπο ή Ερυθρά Θάλασσα 40 0 / 00. Η χημική σύσταση του θαλάσσιου νερού κατά Dittmar (1884) συμφωνεί με τα αποτελέσματα σύγχρονων ερευνητών. Ο πίνακας (Mason, 1996) δίνει τη μέση περιεκτικότητα του θαλάσσιου νερού στα πιο σπουδαία διαλυμένα συστατικά του. Ιόν Cl=19% % Cl -1 18,980 55,05 Br -1 0,065 0,19-2 SO 4-1 HCO 3 2,649 7,68 0,140 0,41 F 0,001 0,00 H 3 BO 3 0,026 0,07 Mg +2 1,272 3,69 Ca +2 0,400 1,16 Sr +2 0,008 0,03 K +1 0,380 1,10 Na +1 10,556 30,61 Ολικό Ποσό 34,477 99,99 Πίνακας 1 Τα σπουδαιότερα συστατικά του θαλάσσιου νερού. (Mason, 1996) 8

9 Το Θαλάσσιο νερό περιέχει επιπλέον διάφορα αέρια. Επειδή οι ωκεανοί και η ατμόσφαιρα βρίσκονται σε άμεση επαφή θα πρέπει να υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ της συγκέντρωσης των αερίων στο θαλάσσιο νερό και της πίεσης τους στην ατμόσφαιρα. Τα επιφανειακά νερά βρίσκονται σε ισορροπία με το οξυγόνο και το άζωτο του αέρα. Το διαλυμένο άζωτο στο νερό δεν συμμετέχει σε χημικές αντιδράσεις, η συγκέντρωση του δεν έχεις μεγάλες διακυμάνσεις. Αντίθετα το οξυγόνο συμμετέχει ενεργά στο μεταβολισμό και στη διάσπαση της οργανικής ύλης και η συγκέντρωση του μεταβάλλεται σημαντικά από περιοχή σε περιοχή. Η συγκέντρωση του CO 2 στα επιφανειακά νερά ρυθμίζεται ακόμα από την ατμόσφαιρα. Η συγκέντρωση του CO 2 εξαρτάται από τη φύση και το μέγεθος της βιολογικής δραστηριότητας και αποτελεί τον πιο σημαντικό παράγοντα ο οποίος ρυθμίζει την διαλυτότητα του CaCO 3. Άλλα αέρια που βρίσκονται στο νερό είναι: Αμμωνία, αργόν, ήλιον και νέον. Αναφέρεται ακόμα και H 2 S αλλά οι συγκεντρώσεις είναι τοπικής μόνο σημασίας. Ο χρόνος παραμονής των στοιχείων στο θαλάσσιο νερό είναι ο λόγος της συγκέντρωσης τους σε αυτό προς το ποσό που εισάγετε από τους ποταμούς. Πιστεύεται ότι στους ωκεανούς το ποσό ενός στοιχείου που εισάγεται από την ξηρά στην μονάδα του χρόνου εξισορροπείται από ένα ίσο ποσό που εισάγεται που αποτίθεται στα ιζήματα. Οι βιολογικές δραστηριότητες έχουν μεγάλη σημασία στη ρύθμιση της συγκέντρωσης πολλών κύριων στοιχείων και ιχνοστοιχείων στη θάλασσα (Ca, C, Cu, V, P). Για παράδειγμα οι συγκεντρώσεις Fe και Cu στο θαλάσσιο νερό είναι πολύ μικρές ενώ αυτά αποτελούν κύρια συστατικά του αίματος πολλών θαλάσσιων ζώων, έτσι μερικοί οργανισμοί απομακρύνουν από τη θάλασσα στοιχεία τα οποία με κανένα άλλο τρόπο δεν θα μπορούσαν να απομακρυνθούν Θαλάσσια περιβάλλοντα διακρίνονται σε: 1. Λεπτό επιφανειακό στρώμα, έχει πάχος μέχρι 3mm και οι συγκεντρώσεις μέταλλων σε αυτό είναι πολύ μεγάλες, γιατί δέχεται μέταλλα τόσο από την ατμόσφαιρα όσο και από τα βαθύτερα στρώματα υπό μορφή φυσαλίδων, στις φυσαλίδες αυτές προσκολλώνται επίσης οργανικό και εν αιωρήσει υλικό, τα οποία μεταφέρονται από τα βαθύτερα στρώματα στην επιφάνεια. 2. Ανάμεικτο, το στρώμα αυτό δέχεται μέταλλα από τα ποτάμια, την ατμόσφαιρα και τα βαθύτερα στρώματα νερού, η ταχύτητα του νερού προς τα πάνω γίνεται με 4m το χρόνο. 3. Στρώμα βάθους, από το στρώμα αυτό περνούν συνεχώς σωματίδια που καταβυθίζονται στον πυθμένα, επομένως από απομακρύνονται μέταλλα με την προσρόφηση τους στα σωματίδια αυτά. Παράλληλα όμως απελευθερώνονται μέταλλα στο στρώμα αυτό από την αποσύνθεση βιογενών εναιωρήσει σωματιδίων. 9

10 4. Νερό του πυθμένα, παρατηρείται εμπλουτισμός σε μέταλλα που προέρχονται από την αποσύνθεση οργανισμών ή οργανικών μορίων, επίσης σημαντική πηγή μετάλλων είναι η διάχυση από τα υποεπιφανειακά ιζήματα. Η παρουσία εν αιωρήσει σωματιδίων που φτάνουν στον πυθμένα αποτελούν υπόστρωμα για την προσρόφηση μετάλλων. 5. Ιζήματα, είναι ο τελικός αποδέκτης των μετάλλων στον υδρολογικό κύκλο. Οι μετατροπές των ορυκτών φάσεων που πραγματοποιούνται στα ιζήματα επηρεάζουν τον τρόπο ενσωμάτωσης των μετάλλων σε αυτά ΠΟΤΑΜΟΙ Τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα και κυρίως η βροχή είναι υπεύθυνα για τη ροή του νερού στην επιφάνεια της γης. Η ροή του νερού είναι κύριος μορφογενετικός παράγοντας, οδηγεί σε εκβαθύνσεις της γήινης επιφάνειας, το μήκος βάθος και εύρος των οποίων εξαρτάται από τη μορφολογία του εδάφους, την ανθεκτικότητα των πετρωμάτων καθώς και από προηγούμενες γεωλογικές διεργασίες που επαυξάνουν την διαβρωτική ικανότητα του νερού. (Βαρνάβας 2011) Στόμιο ποταμού Είναι το ξεχωριστό παράκτιο περιβάλλον στο οποίο συγκεντρώνεται υλικό τόσο από ποταμούς όσο και από την θάλασσα με την έντονη δράση παλιρροιών, χρονολογείται δε από την εποχή της ανύψωσης της στάθμης της θάλασσας μετά την τελευταία παγετώδη περίοδο. Παρατηρούνται τρεις γεωμορφολογικές και λιθολογικές ενότητες: α. Το ανώτερο τμήμα (προς τη στεριά), στο οποίο επικρατεί το γλυκό νερό και εκτείνεται μέχρι το ανώτερο όριο που φτάνει το παλιρροϊκό κύμα β. Το ενδιάμεσο τμήμα, όπου επικρατεί το υφάλμυρο νερό και γ. Το κατώτερο τμήμα στο οποίο επικρατεί το θαλάσσιο νερό. Στο περιβάλλον του στομίου επικρατούν πολύπλοκες υδροδυναμικές διεργασίες και επειδή σ αυτό συγκεντρώνεται άφθονο εναιωρήσει υλικό ενώ παράλληλα η χημική σύσταση του νερού μεταβάλλεται από θέση σε θέση. Σύμφωνα με τον Goldberg (1978) το εναιωρήσει υλικό έχει τις ακόλουθες πηγές: α. Θαλάσσια προέλευση: το υλικό χαρακτηρίζεται από έντονη παρουσία σκελετικών υπολοίπων όπως διατόμων, κοκκόλιθων, τρηματοφόρων και χαρακτηριστικών που προέρχονται από την διάβρωση ακτών με τη δράση των κυμάτων. β. Ποταμιαία προέλευση: το υλικό αυτό αποτελείται από υδροξείδια και αργιλικά ορυκτά που προέρχονται από αντιδράσεις αποσάθρωσης, οργανικά υπόλοιπα αγγειόσπερμων φυτών και 10

11 χουμικά οξέα. γ. Ατμοσφαιρική προέλευση: πρόκειται για σωματίδια με αρχική ανθρωπογενή προέλευση (βιομηχανική και άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα στη γύρω περιοχή). δ. Οργανικά και ανόργανα συσσωματώματα καθώς και αυθιγενή ορυκτά όπως σιδήρου - φωσφόρου και υδροξειδίου του μαγγανίου είναι ενδεικτικά των πηγών των μετάλλων. (Βαρνάβας 2011) 1.4 Παράμετροι εκτίμησης της ποιότητας του νερού Οι ακόλουθες παράμετροι είναι σημαντικοί για τη ζωή μέσα σε υδατικά συστήματα. Μεταβολές των παραμέτρων αυτών προκαλούν επιπτώσεις στη χλωρίδα και την πανίδα στο συγκεκριμένο υδατικό περιβάλλον Χλωροφύλλη Η γνώση της συγκέντρωσης της χλωροφύλλης-α σε ένα οικοσύστημα είναι σημαντική και η οικολογική της αξία μεγάλη. Πιο συγκεκριμένα η χλωροφύλλη-α δίνει χρήσιμες πληροφορίες για την εκτίμηση της βιομάζας του φυτοπλαγκτού σε μια θαλάσσια περιοχή. Το σημαντικότερο όμως είναι, ότι διαδραματίζει καίριο ρόλο στη φωτοσύνθεση, αφού δεσμεύει την ηλιακή ενέργεια και εξαρτάται από το φως, την θερμοκρασία, την αλατότητα και τα θρεπτικά (HCMR, 2005). Επιπλέον η συγκέντρωση της χλωροφύλλης-α αποτελεί δείκτη ρύπανσης ενός θαλάσσιου οικοσυστήματος από ευτροφισμό (Jorgensen & Richardson, 1996) Η Θερμοκρασία Η θερμοκρασία είναι η παράμετρος που υπεισέρχεται σε όλες τις φυσικοχημικές και τις βιοχημικές αντιδράσεις, γιατί είναι το μέτρο της μέσης τιμής κινητικής ενέργειας των μορίων του νερού, έτσι οι βιοχημικές αντιδράσεις εκτελούνται με ταχύτερο ρυθμό σε υψηλές θερμοκρασίες. Η μέτρηση γίνεται σε γραμμική κλίμακα βαθμών Κελσίου ή βαθμούς Φαρενάιτ. Είναι μία από τις σημαντικότερες παραμέτρους ποιότητας του νερού. H θερμοκρασία, επηρεάζει τη χημεία του νερού και τις λειτουργίες των υδρόβιων οργανισμών. Συγκεκριμένα επηρεάζει την: διαλυτότητα του οξυγόνου στο νερό, το οξυγόνο είναι λιγότερο διαλυτό στο θερμό απ ότι στο ψυχρό νερό. Το θερμό νερό σαν ειδικά ελαφρύτερο παραμένει στην επιφάνεια (φαινόμενο 11

12 αναστροφής), δημιουργώντας ένα θερμότερο στρώμα με μικρότερη ικανότητα διάλυσης του ατμοσφαιρικού οξυγόνου. την Αγωγιμότητα τον ρυθμό της φωτοσύνθεσης από τα φύκια και τα άλλα υδρόβια φυτά, τον μεταβολισμό των οργανισμών, την ευαισθησία των οργανισμών σε τοξικά απόβλητα, σε παράσιτα και ασθένειες, καθώς και το χρονοδιάγραμμα της αναπαραγωγής, της μετανάστευσης, και διάπαυσης των υδρόβιων οργανισμών. Οι υψηλές θερμοκρασίες συντελούν και στην αύξηση του πολλαπλασιασμού των μικροοργανισμών Αγωγιμότητα Τα στερεά μπορούν να βρεθούν στη φύση σε διαλυμένη μορφή. Τα άλατα διαλύονται στο νερό και διίστανται σε θετικά και αρνητικά ιόντα. Η Αγωγιμότητα, είναι η ικανότητα του νερού να άγει ηλεκτρικό ρεύμα και είναι αντιστρόφως ανάλογη της ηλεκτρικής αντίστασης. Η ικανότητα αυτή εξαρτάται: από την παρουσία ιόντων (κατ επέκταση των αλάτων) την συγκέντρωση των ιόντων την ευκινησία των ιόντων το σθένος των ιόντων και την θερμοκρασία του διαλύματος. Η αγωγιμότητα διευκολύνει την εκτίμηση της επίδρασης των διαφόρων ιόντων στις χημικές ισορροπίες, στο ρυθμό διάβρωσης στα μέταλλα, στην ανάπτυξη των φυτών και ζώων κ.λ.π. Οι τιμές της αγωγιμότητας είναι ενδεικτικές για την ποιότητα των φυσικών νερών. Απόβλητα και ρύποι που εισέρχονται στους υδάτινους αποδέκτες τροποποιούν την αγωγιμότητα, ειδικότερα αν οι ρύποι περιλαμβάνουν ιόντα όπως ανθρακικά, θειικά, χλωρίου, μαγνησίου, νατρίου, καλίου και φωσφόρου. Απότομη αύξηση της αγωγιμότητας του νερού ενός φυσικού αποδέκτη αποτελεί ένδειξη ρύπανσης, η αγωγιμότητα μπορεί να δείξει παρουσία υπογείων υδάτων ή διαρροή λυμάτων. (Ευθ. Νταρακάς 2010). Τα κύρια θετικά φορτισμένα ιόντα είναι νάτριο, (Na + ), ασβέστιο (Ca +2 ), κάλιο (Κ + ) και μαγνησίου (Mg +2 ). Τα κύρια αρνητικά φορτισμένα ιόντα είναι χλώριο (Cl - ), θειική (SO -2 4 ), ανθρακικό (CO -2 3 ), και όξινο ανθρακικό (HCO - 3 ). Τα νιτρικά (ΝΟ -2 3 ) και φωσφορικά (PO -3 4 ) είναι μικρότερης σημασίας παράγοντες όσον αφορά την αγωγιμότητα, παρά το γεγονός ότι είναι πολύ σημαντικό βιολογικά. 12

13 Μονάδα μέτρησης Αγωγιμότητας Η μονάδα μέτρησης της αγωγιμότητας είναι το mho/cm, δηλαδή το αντίστροφο της αντίστασης (ohm) ή το Siemens/cm (S/cm), με υποδιαιρέσεις: το microsiemens/cm (μs/cm) ίσο με 10-6 S/cm και το millisiemens/cm (ms/cm) ίσο με 10-3 S/cm. Συνήθως στα φυσικά γλυκά νερά η αγωγιμότητα κυμαίνεται από μs/cm. Το νερό του δικτύου ύδρευσης της Θεσσαλονίκης έχει αγωγιμότητα περίπου 650 μs/cm. Σε μερικά βιομηχανικά απόβλητα η τιμή της αγωγιμότητας υπερβαίνει τα μs/cm. Σχέση Αγωγιμότητας και Αλατότητας Με την αγωγιμότητα συνδέεται και η αλατότητα, η οποία εκφράζεται σαν ποσοστό επί τοις χιλίοις (S ). Η αλατότητα είναι η περιεκτικότητα του νερού σε αλάτι (NaCl) και ορίζεται ως η «συνολική ποσότητα των στερεών ουσιών σε γραμμάρια που περιέχονται σε 1 Kg θαλασσινό νερό, όταν όλα τα ανθρακικά (CO -2 3 ) έχουν μετατραπεί σε οξείδια, τα βρωμιούχα (Br - ) και ιωδιούχα (I - ) έχουν αντικατασταθεί από χλωριούχα (Cl - ) ιόντα και έχει οξειδωθεί όλη η οργανική ύλη». Η αλατότητα των θαλασσών κυμαίνεται μεταξύ 32,0 37,5 με χαμηλές τιμές στους πόλους της γης και πολύ υψηλές στις τροπικές ζώνες. Αυτό οφείλεται μεταξύ άλλων στις βροχοπτώσεις και στα ποσοστά εξάτμισης του νερού. Η αλατότητα είναι ένα μέτρο της ποσότητας των αλάτων στο νερό. Επειδή τα διαλυμένα ιόντα αυξάνουν την αλατότητας, καθώς και την αγωγιμότητα, τα δύο μεγέθη σχετίζονται άμεσα. Τα άλατα στο θαλασσινό νερό είναι κατά κύριο λόγο χλωριούχο νάτριο (NaCl). Ωστόσο, άλλα αλμυρά νερά, όπως στην Mono Lake, οφείλουν την υψηλή τους αλατότητα τους σε ένα συνδυασμό των διαλυμένων ιόντων όπως νατρίου, χλωρίου, άνθρακα και θείου. Άλατα και άλλες ουσίες επηρεάζουν την ποιότητα του νερού που χρησιμοποιείται για άρδευση ή πόσιμο νερό. Έχουν επίσης κρίσιμη επίδραση σε υδρόβιους οργανισμούς, καθώς κάθε είδος του οργανισμού έχει ένα τυπικό εύρος αλατότητας που μπορεί να ανεχθεί. Επιπλέον, η ιοντική σύνθεση του νερού μπορεί να είναι κρίσιμη. Για παράδειγμα, Κλαδοκεραιωτά (νερόψυλλοι) είναι πολύ πιο ευαίσθητοι σε χλωριούχο κάλιο από ότι χλωριούχο νάτριο στην ίδια συγκέντρωση διαλύματος ph Η οξύτητα ή αλκαλικότητα των υδατικών συστημάτων εκφράζεται με μονάδες αποκαλούμενες ph, δηλαδή μία εκθετική κλίμακα από το 1 έως το 14. Το ph ορίζεται ως ο αρνητικός λογάριθμος της συγκέντρωσης του ιόντος υδρογόνου, με την οξύτητα να κυμαίνεται από το 0 έως το 7 και την 13

14 αλκαλικότητα να κυμαίνεται από το 7 έως το 14. Δηλαδή, ph = - log[h + ] (Goldman & Horne, 1994, Dodson, 2005). Η ενεργός οξύτητα (ph) επηρεάζει πολλές βιολογικές και χημικές αντιδράσεις και πολλές φορές χρησιμεύει σαν δείκτης ρύπανσης. Το σύνολο των βιοχημικών αντιδράσεων πραγματοποιείται σε ουδέτερο ph. Όξινα ή αλκαλικά περιβάλλοντα δυσχεραίνουν την πορεία των αντιδράσεων ή αναστέλλουν την πραγματοποίησή τους (Νταρακάς, 2010). Τα φυσικά νερά έχουν τιμές ph που κυμαίνονται μεταξύ 4,0 και 9,0, ενώ τιμές 6,5-8,5 είναι στις περισσότερες περιπτώσεις οι καταλληλότερες για τους υδρόβιους οργανισμούς, παρόλο που σε αυτό το εύρος είναι δυνατό να ενεργοποιηθεί η δηλητηριώδης δράση των τοξικών ουσιών. Πολύ χαμηλές τιμές βρίσκονται σε μερικές ηφαιστειακές λίμνες (περίπου 2 μονάδες) (Dodson, 2005), ενώ πολύ υψηλές (περίπου 12 μονάδες) σε μερικές αλκαλικές νατριούχες λίμνες (Κουσουρής, 1998). Οι βαλτώδεις λίμνες που χαρακτηρίζονται από υψηλές συγκεντρώσεις οργανικών οξέων, εμφανίζουν τιμές ph από 2-6 μονάδες, ενώ η πλειοψηφία των λιμνών των εύκρατων και τροπικών ζωνών έχουν τιμές από 7 9 μονάδες (Dodson, 2005). Οι τιμές ph των εκροών των επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων πρέπει να κυμαίνονται από 6,5 8,5 ώστε να μην μεταβάλλονται οι αντίστοιχες τιμές των φυσικών νερών. Όταν τα ύδατα έχουν τιμές ph μικρότερες του 5, τότε κυριαρχεί στο νερό το διοξείδιο του άνθρακα (CO 2 ), για τιμές μεταξύ 7 9, υπερέχουν τα όξινα ανθρακικά ιόντα (HCO - 3 ), ενώ σε τιμές μεγαλύτερες του 9.5 στο νερό υπάρχουν σημαντικές συγκεντρώσεις δισανθρακικών ιόντων. Δηλαδή, στο νερό το ph εξαρτάται: - από τη θερμοκρασία - την αλατότητα - από τις συγκεντρώσεις του διοξειδίου του άνθρακα, των όξινων ανθρακικών ιόντων, των δισανθρακικών ιόντων, των ιόντων υδρογόνου και υδροξυλίου, συχνά των θεϊκών ιόντων, των μεταλλικών κατιόντων και άλλων ανιόντων όπως του χλωρίου, του θείου και άλλων ενώσεων και ουσιών, καθώς και από - τη μεταβολική δραστηριότητα των υδρόβιων οργανισμών και των διεργασιών αποσύνθεσης των συστατικών τους. Εκεί όπου υπάρχουν όξινα νερά, η μακροφυτική βλάστηση είναι γενικά περιορισμένη, ενώ υπάρχει μεγάλη συσχέτιση ανάμεσα στο τύπο της βλάστησης και στο ph, όπως και στο ph και στη φωτοσύνθεση των υδρόβιων φυτών. Έχει αναφερθεί ότι χαμηλές και υψηλές τιμές ph ίσως επιδρούν στη παραγωγικότητα του φυτοπλαγκτού, όπως και στη διαβίωση των ζωικών οργανισμών. 14

15 Κατά τiς περιόδους της στρωμάτωσης των νερών σε μία λίμνη, παρατηρούνται προοδευτικές μεταβολές στο ph. Η κατανομή αυτή του ph είναι κλινοβαθμική και οφείλεται συνήθως στη κατανάλωση του διοξειδίου του άνθρακα στο επιλίμνιο κατά τη φωτοσυνθετική δραστηριότητα των φυτών και στην απελευθέρωση του στο υπολίμνιο, κυρίως κατά την αποσύνθεση των νεκρών πλαγκτικών οργανισμών και των οργανικών υλικών του πυθμένα. Ειδικότερα, είναι γνωστό ότι στο υπολίμνιο των εύτροφων λιμνών οι οποίες παρουσιάζουν κλινοβαθμική καμπύλη κατανομής του οξυγόνου, οι τιμές του ph μειώνονται. Αυτό αποδίδεται στο ότι η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα και των δισανθρακικών ιόντων αυξάνονται εξαιτίας του μεταβολισμού των μικροοργανισμών και της μειωμένης κατανάλωσης των ιόντων αυτών από τους φυτικούς οργανισμούς. Συνήθως, η αύξηση των τιμών του ph σχετίζεται με τη φωτοσυνθετική δραστηριότητα η οποία χρησιμοποιεί διοξείδιο του άνθρακα, ελαττώνει τα δισανθρακικά ιόντα, ιζηματοποιεί τα ανθρακικά και σχηματίζει υδροξυλικά ιόντα. Επίσης, η αύξηση των τιμών του ph σχετίζεται με την αύξηση του ανθρακικού περιεχομένου του νερού, ενώ η ελάττωση των τιμών του, ίσως οφείλεται στην αποσύνθεση των υπολειμμάτων του πλαγκτού και στη διάσπαση των οργανικών υλικών. Εξάλλου, και άλλοι παράγοντες όπως είναι για παράδειγμα η αναπνοή των υδρόβιων οργανισμών και οι μεταβολές της θερμοκρασίας, είναι υπεύθυνα για τη διακύμανση των τιμών του ph. Τα περισσότερα φυσικά ύδατα παρουσιάζουν μεγάλη ρυθμιστική ικανότητα, δηλαδή αντιστέκονται στις απότομες μεταβολές του ph. Όταν μία ισχυρή βάση προστεθεί στο νερό, αντιδρά με το ανθρακικό οξύ και σχηματίζει δισανθρακικό άλας και έπειτα ανθρακική ρίζα, η οποία χρησιμοποιείται από τη βάση. Αντίθετα, όταν οξύ προστεθεί στο νερό, χρησιμοποιείται στη μετατροπή των ανθρακικών σε δισανθρακικά και των δισανθρακικών σε ανθρακικό οξύ. Αυτές οι σχέσεις εξηγούν, γιατί η προσθήκη του διοξειδίου του άνθρακα της φωτοσύνθεσης ή η χρησιμοποίηση του από τη φωτοσύνθεση, επιδρούν στις μεταβολές του ph σε φυσικά νερά χαμηλής συνολικής αλκαλικότητας, παρά σε καλά ρυθμιστικά νερά υψηλής συνολικής αλκαλικότητας (Κουσουρής, 1998). Το ph των νερών γενικά μειώνεται όσο η υδάτινη μάζα ενηλικιώνεται. Μια νέα υδάτινη μάζα είναι συνήθως αλκαλική (ph>7) και σιγά-σιγά με τον χρόνο γίνεται όξινη (ph<7). Αυτό οφείλεται κυρίως στη συγκέντρωση οργανικού υλικού, που εκλύει CO2 όταν αποσυντίθεται α Μεταβολή της τιμής του ph Πολλές χημικές αντιδράσεις μέσα σε υδρόβιους οργανισμούς (κυτταρικό μεταβολισμό) που είναι απαραίτητες για την επιβίωση και ανάπτυξη των οργανισμών απαιτούν ένα στενό εύρος pη. Στα άκρα της κλίμακας του ph, (2 ή 13) προκαλείται 15

16 βλάβη στα βράγχια και στα πτερύγια του εξωσκελετού. Σχήμα 1 Μεταβολές στο ρη μπορεί να μεταβάλλει τις συγκεντρώσεις άλλων ουσιών σε νερό σε μια πιο τοξική μορφή. Η κατανομή της αμμωνίας και των αμμωνιακών ιόντων εξαρτάται συνήθως από το ph. Σε απόβλητα με χαμηλό ph κυριαρχεί το άζωτο με τη μορφή των αμμωνιακών ιόντων NH + 4, ενώ αύξηση του ρη (πάνω από 8,5) ph ενισχύει τη μετατροπή της μη τοξικής αμμωνίας (ιόν αμμωνίου NH + 4 σε μια τοξική μορφή της αμμωνίας την μη ιονισμένη αμμωνία ΝΗ 3. Επίσης μία μείωση στο ρη (κάτω του 6), μπορεί να αυξήσει την ποσότητα του υδραργύρου διαλυτού στο νερό β Τι είναι η αύξηση της οξύτητας των ωκεανών και τι την προκαλεί Ο ωκεανός απορροφά περίπου το 1/3 του CO 2 που εκπέμπεται στην ατμόσφαιρα από την καύση των ορυκτών καυσίμων, ειδικά στην Ελλάδα από την καύση των λιγνιτών. Η πολύτιμη αυτή διεργασία έχει οικολογικό κόστος και αυτό είναι η αύξηση της οξύτητας των ωκεανών. Καθώς το CO 2 διαλύεται στο θαλασσινό νερό, το pη των υδάτων ελαττώνεται, το φαινόμενο αυτό ονομάζεται "οξίνιση". Από την αρχή της βιομηχανικής επανάστασης, το ph των ωκεανών έχει μειωθεί παγκοσμίως κατά περίπου 0,1 μονάδες ph. Σχήμα 2 Η μεταβολή του θαλάσσιου ph στο παρελθόν, το παρόν, καθώς και οι μελλοντικές προβλέψεις για τα επόμενα χρόνια εμφανίζονται στο διάγραμμα, (από Pearson και Palmer, προσαρμοσμένο από τους Turley et al (3) και από Eur-Oceans Fact Sheet No. 7, "Ocean Acidification - the other half of the CO2 problem", May 2007 (4). Ενώ αυτά τα επίπεδα ph δεν είναι ανησυχητικά από μόνα τους, ο ρυθμός της αλλαγής είναι η αιτία για ανησυχία. Ο ωκεανός δεν έχει ποτέ βιώσει μια τέτοια ραγδαία οξίνιση. Μέχρι το τέλος αυτού 16

17 του αιώνα, εάν οι συγκεντρώσεις του CO 2 συνεχίζουν να αυξάνονται εκθετικά, μπορούμε να περιμένουμε να δούμε τις αλλαγές του ph να είναι τρεις φορές μεγαλύτερη και 100 φορές πιο γρήγορα από τις αλλαγές που έγιναν κατά τη διάρκεια των μεταβάσεων από την περίοδο των παγετώνων στην περίοδο των μεσοπαγετωνικών. Τέτοιου είδους μεταβολές στο ph στους ωκεανούς έχουν κατά πάσα πιθανότητα συμβεί πριν από 21 εκατομμύρια χρόνια. Η μέτρηση του ph είναι μια από τις σημαντικότερες μετρήσεις κατά την αξιολόγηση της ποιότητας του νερού. Παλαιότερα οι μετρήσεις γίνονταν χρωματομετρικά, δηλαδή με την βοήθεια των δεικτών, (ουσίες που αλλάζουν χρώμα σε διαφορετικές τιμές του ph), σήμερα όμως με την εμφάνιση και ανάπτυξη των ηλεκτροδίων υάλου και διαφόρων ρητινών, το ph μετράται πολύ εύκολα με σύγχρονα αναλογικά ή ψηφιακά πεχάμετρα. Στην εργασία αυτή οι μετρήσεις έγιναν με την συσκευή YSI 600XLM V γ Οξίνιση των ωκεανών Όταν το CO 2 διαλύεται στο θαλασσινό νερό, σχηματίζει ανθρακικό οξύ, το οποίο απελευθερώνει ιόντα υδρογόνου στο διάλυμα. Η οξύτητα είναι ένα μέτρο της συγκέντρωσης ιόντων υδρογόνου στο νερό, όπου μια αύξηση σε υδρογόνο οδηγεί σε αύξηση της οξύτητας ( μείωση στην κλίμακα pη). Αυτά τα ιόντα υδρογόνου, στη συνέχεια ενώνονται με τα ανθρακικά ιόντα στο νερό για να σχηματίσουν διττανθρακικό οξύ HCO - 3. Τα ανθρακικά ιόντα είναι οι βασικές δομικές μονάδες για τα κελύφη των πολλών θαλάσσιων οργανισμών. Έτσι ο σχηματισμός διττανθρακικού οξέος μέσω αυτής χημική αντίδραση απομακρύνει τα ανθρακικά ιόντα από το νερό, καθιστώντας τα λιγότερο διαθέσιμα για χρήση από οργανισμούς. Ο συνδυασμός της αυξημένης οξύτητας και της μειωμένης συγκέντρωσης άνθρακα έχει συνέπειες για πολλές λειτουργίες των θαλάσσιων οργανισμών, πολλές εκ των οποίων δεν έχουν ακόμα κατανοηθεί πλήρως. Οι χημικές αντιδράσεις που λαμβάνουν χώρα είναι οι παρακάτω: Όταν το CO 2 διαλύεται στο νερό παράγεται ανθρακικό οξύ: CO 2 + Η 2 Ο H 2 CO 3 Το ανθρακικό οξύ εντός του νερού διίσταται απελευθερώνει ανθρακικού οξέος: ιόντα υδρογόνου και όξινου H 2 CO 3 H + + HCO 3 - Η αύξηση στη συγκέντρωση ιόντων υδρογόνου προκαλεί μια αύξηση της οξύτητας, αφού 17

18 οξύτητας ορίζεται από την κλίμακα του pη, όπου το pη =-log [Η +] (έτσι όσο αυξάνεται το υδρογόνου, το pη μειώνεται). Η λογαριθμική κλίμακα σημαίνει πως για κάθε μείωση μονάδας στην κλίμακα pη, η συγκέντρωση ιόντων υδρογόνου αυξήθηκε 10 φορές. Αποτέλεσμα της απελευθέρωσης των ιόντων υδρογόνου είναι το ότι αντιδρούν με τα ανθρακικά ιόντα μέσα στο νερό και σχηματίζουν όξινο ανθρακικό οξύ: H + + CO 3 -- HCO 3 - Αυτό αφαιρεί ανθρακικά ιόντα από το νερό, καθιστώντας ακόμα πιο δύσκολο για τους οργανισμούς τον σχηματισμό CaCO 3 που χρειάζονται για τα κελύφη τους Διαλυμένο Οξυγόνο -Dissolved Oxygen DO Οι περισσότεροι υδατικοί οργανισμοί χρειάζονται οξυγόνο για να επιβιώσουν και να αναπτυχθούν Ορισμένα είδη απαιτούν υψηλό D.O. όπως η πέστροφα και πλεκόπτερα (έντομα). Άλλα είδη, όπως τα σκουλήκια γατόψαρο, και λιβελλούλες (νύμφες εντόμων), δεν απαιτούν υψηλό D.O. Εάν δεν υπάρχει αρκετό οξυγόνο στο νερό, μπορούν να συμβούν τα ακόλουθα: Ο θάνατος των ενηλίκων και ανηλίκων. Μείωση της ανάπτυξης Η αποτυχία των αυγών / προνύμφες για να επιβιώσουν Αλλαγή των ειδών στο υδάτινο περιβάλλον Θολερότητα Η Θολερότητα είναι ένα μέγεθος μέτρησης της ποσότητας των αιωρούμενων σωματιδίων στο νερό. Φύκη, αιωρούμενα ιζήματα, και σωματίδια οργανικά ύλης μπορεί να θολώσουν το νερό. Αιωρούμενα σωματίδια διαχέουν την ηλιακή ακτινοβολία και απορροφούν θερμότητα. Αυτό μπορεί να αυξήσει τη θερμοκρασία και μειώνουν το διαθέσιμο φως για την φωτοσύνθεση των φυκιών. Εάν η θολερότητα προκαλείται από αιωρούμενα ιζήματα, αυτό μπορεί να είναι ένας δείκτης φυσικής ή τεχνητής διάβρωσης. Αιωρούμενα ιζήματα μπορούν να φράξει τα βράγχια των ψαριών. Μόλις το ίζημα κατακάθεται, μπορεί να εγκλωβίσει αυγά ψαριών και βενθικά έντομα. Το ίζημα μπορεί να μεταφέρει παθογόνους ρύπους και θρεπτικά συστατικά. 18

19 1.4.7 Θρεπτικά συστατικά Άζωτο (Ν) Ο εμπλουτισμός των φυσικών νερών με αζωτούχες ενώσεις προέρχεται από τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα, τη δέσμευση του ατμοσφαιρικού αζώτου, τους μηχανισμούς διάβρωσης και απόπλυσης των εδαφών της λεκάνης απορροής, με τα υπόγεια και τα επιφανειακά νερά, τα υγρά απόβλητα που εισρέουν στο οικοσύστημα. Οι συγκεντρώσεις των ενώσεων του αζώτου στα φυσικά νερά ποικίλουν ανάλογα με τις συνθήκες. Οι μέγιστες συγκεντρώσεις κυμαίνονται από 10 ως 1000 μg/l. Οι ρυθμοί παραγωγικότητας και οι παράγοντες που ελέγχουν μέχρι ένα βαθμό τις βακτηριακές δραστηριότητες, επηρεάζουν τη συγκέντρωση των ενώσεων του αζώτου. Κατά τη θερινή στρωμάτωση μιας λίμνης τα νιτρικά μπορεί ακόμα και να εξαφανιστούν στο επιφανειακό στρώμα του νερού, ως αποτέλεσμα της χρησιμοποίησής τους, όπως επίσης και στα βαθύτερα στρώματα, εξαιτίας της χαμηλής συγκέντρωσης οξυγόνου στα στρώματα αυτά. Αρκετές είναι οι ενώσεις του αζώτου που συμπεριλαμβάνονται στα θρεπτικά στοιχεία του φυτοπλαγκτού (νιτρικά, τα πιο εύληπτα από τα φυτά άλατα, νιτρώδη, αμμωνιακά ιόντα). Τα άλατα του αζώτου προέρχονται συνήθως από το ίζημα και απελευθερώνονται ως αμμωνία σε ανοξικές συνθήκες και ως νιτρικά στις περιόδους κυκλοφορίας του νερού, όπου το διαλυμένο οξυγόνο βρίσκεται σε αφθονία. Στον πίνακα 2 παρέχονται χρήσιμες πληροφορίες για όλους τους συμβολισμούς και τις μορφές του αζώτου. Μορφή του αζώτου Συμβολισμός Περιλαμβάνει τον προσδιορισμό Αμμωνία (αέρια μορφή) ΝΗ 3 ΝΗ 3 Αμμωνιακά ιόντα ΝΗ 4 + ΝΗ 4 + Ολικό αμμωνιακό άζωτο ΤΑΝ + ΝΗ 3 + ΝΗ 4 Νιτρώδη ιόντα ΝΟ ΝΟ 2 Νιτρικά ιόντα ΝΟ ΝΟ 3 Ολικό ανόργανο άζωτο ΤΙΝ ΝΗ3 + ΝΗ ΝΟ 2 -+ ΝΟ 3 Ολικό άζωτο Kjeldahl ΤΚΝ + Οργανικό Ν + ΝΗ 3 + ΝΗ 4 Οργανικό άζωτο Οργανικό Ν ΤΚΝ (ΝΗ 3 + ΝΗ + 4 ) Ολικό άζωτο ΤΝ Οργανικό Ν + ΝΗ 3 + ΝΗ ΝΟ ΝΟ 3 Πίνακας 2. Μορφές και συμβολισμοί των διαφόρων μορφών του αζώτου Το οργανικό κλάσμα, το οποίο βρίσκεται στα απόβλητα σε διαλυτή ή σωματιδιακή μορφή, αποτελείται από αμινοξέα, αμινοσακχαρίτες και πρωτεΐνες. Η κατανομή της αμμωνίας και των 19

20 αμμωνιακών ιόντων εξαρτάται συνήθως από το ph. Σε απόβλητα με χαμηλό ph κυριαρχεί το άζωτο με τη μορφή των αμμωνιακών (ΝΗ + 4 ), ενώ σε υψηλότερες τιμές ph κυριαρχεί η αμμωνία (ΝΗ 3 ). Τα νιτρώδη (ΝΟ - 2 ) ιόντα αποτελούν ένα δείγμα προϋπάρχουσας ρύπανσης, ενώ σπάνια συναντάται υψηλή συγκέντρωση αυτών των ιόντων στα υγρά απόβλητα. Τα νιτρώδη θεωρούνται σημαντικά για τα υγρά απόβλητα γιατί είναι ιδιαίτερα τοξικά. Συνήθως όμως οξειδώνονται πολύ γρήγορα σε νιτρικά (ΝΟ - 3 ) ιόντα. Τα νιτρώδη που βρίσκονται στις εκροές των υγρών αποβλήτων οξειδώνονται από το χλώριο κατά την απολύμανση και αυτό οδηγεί στην αύξηση της δόσης του χλωρίου και επομένως και στο κόστος της απολύμανσης. Η υπερίσχυση των νιτρικών (ΝΟ - 3 ) ιόντων, τα οποία αποτελούν τη πιο οξειδωμένη μορφή του αζώτου στα υγρά απόβλητα, υποδηλώνει ότι τα απόβλητα σταθεροποιήθηκαν αναφορικά με τις απαιτήσεις σε οξυγόνο Φώσφορος (P) Ο φώσφορος αποτελεί συνήθως περιοριστικό παράγοντα της πρωτογενούς παραγωγής και ως εκ τούτου έχει καθοριστική σημασία για την αποκατάσταση της οικολογικής ισορροπίας σε έναν υδάτινο αποδέκτη. Αν και είναι ένα από τα έξι κύρια κυτταρικά στοιχεία (C, H, O, N, P, S) η παρουσία του στο φλοιό της γης είναι σπανιότερη από αυτή των άλλων πέντε στοιχείων. Ο φώσφορος, με τη μορφή φωσφορικών κυρίως ιόντων (ΡΟ -3 4 και ΗΡΟ -2 4 ) αποτελεί ένα από τα βασικά θρεπτικά συστατικά τόσο των ζωικών όσο και των φυτικών οργανισμών. Οι ενώσεις του φωσφόρου στο νερό διακρίνονται σε οργανικές ή ανόργανες, διαλυμένες ή σωματιδιακές. Φυσικές, χημικές και βιολογικές διεργασίες που συμβαίνουν στο υδάτινο περιβάλλον μεταβάλλουν διαρκώς την αναλογία των παραπάνω μορφών. Η τυπική διαδικασία ανακύκλωσής του στα φυσικά νερά έχει ως εξής: Ο φώσφορος απελευθερώνεται κατά την αποσύνθεση των οργανικών ουσιών και προσλαμβάνεται από το φυτοπλαγκτόν και την υπόλοιπη υδρόβια βλάστηση. Ο θάνατος και η αποικοδόμηση των οργανισμών εμπλουτίζει το νερό με φωσφορικές ενώσεις που καθιζάνουν στον πυθμένα, ενώ παράλληλα συμβαίνει διάχυση του φωσφόρου από το ίζημα στο νερό (εσωτερική τροφοδοσία του νερού σε φώσφορο). Ο φώσφορος, όπως και το άζωτο, είναι βασικά στοιχεία για την ανάπτυξη των φυκιών και η περιεκτικότητά του στα νερά αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στον ευτροφισμό των επιφανειακών νερών. Στα περισσότερα φυσικά νερά οι συγκεντρώσεις του ολικού φωσφόρου, δηλαδή το σύνολο του ανόργανου και του οργανικού, του διαλυμένου και του σωματιδιακού φωσφόρου, κυμαίνονται συνήθως μεταξύ 10 και 50 μg/l. Ωστόσο σε μη παραγωγικά, ολιγότροφα νερά η συγκέντρωση του ολικού φωσφόρου μπορεί να είναι μικρότερη από 5 μg/l, ενώ σε πολύ εύτροφες συνθήκες μπορεί να υπερβαίνει τα 100 μg/l. Η μεγαλύτερη ποσότητα ανόργανου φωσφόρου οφείλεται στα αστικά λύματα και προέρχεται από τη διάσπαση των πρωτεϊνών κατά τον μεταβολισμό. Επίσης, υπάρχει σε πολλά απορρυπαντικά και στα φωσφορικά λιπάσματα. Μικρά ποσά φωσφορικών εισέρχονται στα δίκτυα από 20

21 την επεξεργασία του νερού, όπου χρησιμοποιούνται για να εμποδιστεί η διάβρωση στις σωληνώσεις και οι επικαθήσεις στους λέβητες. Δεν έχουν αναφερθεί επιπτώσεις στην υγεία. Ανάμεσα στους παράγοντες που επηρεάζουν τη συγκέντρωση του φωσφόρου στο νερό είναι η θερμοκρασία, το ph και η συγκέντρωση των νιτρωδών και των νιτρικών ιόντων. Υψηλές θερμοκρασίες αυξάνουν τους ρυθμούς αποικοδόμησης των οργανικών ουσιών και συνεπώς την απελευθέρωση φωσφόρου. Ταυτόχρονα όμως οι υψηλές θερμοκρασίες εντείνουν την πρόσληψη φωσφόρου από τους φωτοσυνθετικούς οργανισμούς. Συνήθως ο ρυθμός της πρώτης διαδικασίας (απελευθέρωση φωσφόρου) είναι μεγαλύτερος από αυτόν της δεύτερης (δέσμευση φωσφόρου), με αποτέλεσμα οι υψηλές θερμοκρασίες να επιφέρουν αύξηση της συγκέντρωσης του φωσφόρου στο νερό. Το ph σχετίζεται με την εσωτερική τροφοδοσία του νερού σε φώσφορο, την επαναιώρηση δηλαδή του φωσφόρου του πυθμένα. Σε υψηλές τιμές ph συμβαίνει ανταλλαγή των ιόντων υδροξυλίου (ΟΗ - ) του νερού με φώσφορο από ενώσεις σιδήρου (Fe) και αργιλίου (Al) του πυθμένα. Συνεπώς, αύξηση του ph επιφέρει αύξηση της συγκέντρωσης του φωσφόρου στο νερό. Ανοξικές συνθήκες ευνοούν τη διάχυση του φωσφόρου από τον πυθμένα στο νερό. Αύξηση της συγκέντρωσης των νιτρωδών και των νιτρικών ιόντων μειώνει το ρυθμό απελευθέρωσης του φωσφόρου από τον πυθμένα και συνεπώς τη συγκέντρωση του φωσφόρου στο νερό εξαιτίας της οξειδωτικής τους δράσης. Παράλληλα, η παρουσία υδρόβιας μακροφυτικής βλάστησης σε μια υδάτινη συλλογή αυξάνει τη συγκέντρωση του φωσφόρου στο νερό. Οι φυτικοί οργανισμοί προσλαμβάνουν φώσφορο κυρίως από το υπόστρωμα, ενώ κατά την ανάπτυξή τους απελευθερώνουν μεγάλα ποσά φωσφόρου στο νερό, διαδικασία που συνεχίζεται και κατά την ξήρανσή τους. Η παραμονή ξηρών φυτικών τμημάτων στο νερό διευκολύνει την αποσύνθεσή τους, εμπλουτίζοντας το νερό με φωσφορικές ενώσεις. (Νταρακάς, 2010) ευκολύνει την αποσύνθεσή τους, εμπλουτίζοντας το νερό με φωσφορικές ενώσεις α Ολικά κολοβακτηρίδια Τα ολικά κολοβακτηρίδια, κολοβακτηρίδια κοπράνων, και Ε. coli θεωρούνται δείκτες μολυσμένου νερού με κόπρανα. Το μολυσμένο νερό μπορεί να περιέχει άλλα παθογόνα (μικροοργανισμών που προκαλούν ασθένεια) που είναι πιο δύσκολο να ελεγχθούν. Συνεπώς, αυτά τα βακτήρια είναι ένας χρήσιμος δείκτης του μέτρου των επιπέδων μόλυνσης β E-Coli E-Coli είναι ένα είδος βακτηρίου είδη που βρέθηκε σε περιττώματα θερμόαιμων ζώων (ανθρώπους, σε άλλα θηλαστικά, και πτηνά). Τα ολικά κολοβακτηρίδια είναι μια ολόκληρη ομάδα ειδών βακτηρίων που είναι γενικά παρόμοια και περιλαμβάνουν τα είδη E-Coli. Υπάρχουν ορισμένες μορφές κολοβακτηρίδια που δεν ζουν σε ύλη περιττωμάτων αλλά ζουν στο έδαφος. Κολοβακτηρίδια 21

22 κοπράνων είναι κολοβακτηρίδια που ζουν σε περιττωματικό υλικό, συμπεριλαμβανομένων, τα E-Coli. Τα περισσότερα κολοβακτηρίδια που βρέθηκαν σε κύτταρα κοπράνων είναι E-Coli. Επομένως, όλα τα E-Coli ανήκουν στην ομάδα κολοβακτηριδίων κοπράνων, και όλα τα κολοβακτηρίδια κοπράνων ανήκουν στην συνολική ομάδα κολοβακτηριδίων. 1.5 Ευτροφισμός Κατά καιρούς έχουν δοθεί ορισμοί για την περιγραφή του ευτροφισμού. Ο Naumann (1929) ήταν από τους πρώτους που εισήγαγε τις γενικές έννοιες ολιγότροφος και ευτροφία και τις διαχώρισε με βάση τους φυτοπλαγκτονικούς πληθυσμούς. Οι ολιγοτροφικές λίμνες περιλάμβαναν λίγα πλαγκτονικά φύκη, οι ευτροφικές λίμνες περιλάμβαναν περισσότερο φυτοπλαγκτόν και ήταν κοινές σε περιοχές πιο γόνιμες όπου η ανθρώπινη δραστηριότητα τις εφοδίαζε με αυξανόμενα αποθέματα θρεπτικών (Wetzel, 2001). Το 1974 ο ορισμός που δόθηκε από τον Steele (1974) είναι πως ευτροφισμός είναι η αύξηση της του ρυθμού παραγωγής των αλγών, ακολουθώντας μία ταχύτερη αύξηση των θρεπτικών στο θαλάσσιο περιβάλλον καθώς και των επιπτώσεων αυτών Το 1992 ένας γενικότερος ορισμός δόθηκε από τον Vollenweider που ισχύει τόσο τα γλυκά όσο και τα θαλάσσια νερά είναι πως ευτροφισμός είναι η διαδικασία εμπλουτισμού των υδάτων με θρεπτικές ουσίες φυτών, κυρίως αζώτου και φωσφόρου που διεγείρει την υδάτινη πρωτογενή και εκδηλώνεται με ορατά νέφη φυκών, αφρούς φυκών, αύξηση των βεθνικών αλγών. "(EUTROPHICATION ASSESSMENT OF COASTAL WATERS 375) Ένας συντομότερος ορισμός δόθηκε από τον Gray (1992): Ο ευτροφισμός παρατηρείται τα θρεπτικά συστατικά προστίθενται στο υδάτινο περιβάλλον, με την προϋπόθεση πως δεν είναι τοξικά και υπάρχει αρκετό φως για την αύξηση τόσο της αυτοτροφικής όσο και τη ετεροτροφικής ανάπτυξης. Ορισμός που προτάθηκε από τον OSPAR (2003) συνδυάζει τον εμπλουτισμό και την ανάπτυξη φυκών με την διατάραξης του οικοσυστήματος: «ευτροφισμός σημαίνει τον εμπλουτισμό των υδάτων με θρεπτικά συστατικά που προκαλεί την ταχύτερη ανάπτυξη φυκών και ανώτερων μορφών φυτικής ζωής, με αποτέλεσμα την δημιουργία ανεπιθύμητης διατάραξη της ισορροπίας των οργανισμών που ζουν στο νερό και της ποιότητας των το εν λόγω νερού. Ο ορισμός που προτείνεται από το UNEP δίνει έμφαση στη συμβολή της οργανικής ύλης: "Ο ευτροφισμός ορίζεται ως μια διαταραχή του περιβάλλοντος που προκαλείται από την υπερβολική παροχή οργανικής ύλης UNEP (DEC) MEDWG.231/14 ". Σύμφωνα με τον ορισμό που δίδεται από Nixon (1995): «ευτροφισμός είναι μια αύξηση στο ρυθμό παροχής οργανικής ύλης σε ένα οικοσύστημα "το πλεονέκτημα αυτού του ορισμού όπως ισχυρίζεται ο συγγραφέας είναι: (α) είναι σύντομος και απλός (β) δεν εμπλέκει αιτίες και συνέπειες (γ) περιορίζεται στην κύρια διαδικασία που είναι η παραγωγή βιομάζας. 22

23 Ο ευτροφισμός είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει όλες εκείνες τις διεργασίες με τις οποίες από φυσικά αίτια ή ανθρωπογενείς δραστηριότητες οι προστιθέμενες θρεπτικές ουσίες στα νερά αυξάνουν το περιεχόμενο τους σε θρεπτικά άλατα, με επακόλουθο τη προοδευτική επιδείνωση της ποιότητας του νερού (Κουσουρής, 1998). Παρά το γεγονός ότι όλοι οι παραπάνω ορισμοί "συμφωνούν" ότι ο ευτροφισμός είναι η αύξηση των φυκών, διαφέρουν ως προς την έμφαση που δίνεται στις επιπτώσεις, συμφωνούν όλοι σε ένα σημείο, πως ο ευτροφισμός αποτελεί μία διαταραχή του οικοσυστήματος και όχι ρύπανση. (Karydis 2005). Αναλυτικότερα, οι ολιγοτροφικές λίμνες χαρακτηρίζονται από χαμηλή αρχική βιοδραστηριότητα και από μικρή συγκέντρωση θρεπτικών αλάτων. Η περιεκτικότητα σε διαλελλυμένο οξυγόνο είναι υψηλή (κορεσμός), γεγονός που δημιουργεί στο επιλίμνιο ισχυρά οξειδωτικές συνθήκες. Το πάχος του υπολιμνίου τέτοιων λιμνών είναι μεγαλύτερο από αυτό του επιλίμνιου, ενώ το μέσο βάθος τους δεν ξεπερνά τα 18 μέτρα. Το νερό των λιμνών αυτών έχει σκούρο μπλε προς ανοιχτό πράσινο χρώμα και είναι φτωχό σε νιτρικά και φωσφορικά άλατα. Το αιρούμενο υλικό τους, είναι κυρίως λεπτόκοκκο αργιλικό και τα ιζήματά τους χαρακτηρίζονται από την απουσία των σαπροπηλών. Από την άλλη μεριά οι ευτροφικές λίμνες χαρακτηρίζονται από υψηλή βιοδραστηριότητα και υψηλές συγκεντρώσεις θρεπτικών αλάτων και οργανικού υλικού. Η ποσότητα του διαλελλυμένου οξυγόνου στα νερά αυτών των λιμνών είναι σχετικά μικρή, γεγονός που δημιουργεί ένα ασθενώς ανοξικό περιβάλλον. Το νερό τους έχει κίτρινο έως κιτρινοπράσινο χρώμα και είναι πλούσιο σε φωσφορικά, νιτρικά καθώς και ανθρακικά άλατα. Το αιωρούμενο υλικό τους, είναι κυρίως πλαγκτόν σε αφθονία και τα ιζήματά τους είναι κατά κύριο λόγο πορώδη πλούσια σε οργανικό υλικό. Τέλος οι δυστροφικές λίμνες, χαρακτηρίζονται από πολύ υψηλή συγκέντρωση θρεπτικών αλάτων στο νερό τους, και με χαμηλή περιεκτικότητα διαλελλυμένου οξυγόνου, το οποίο συχνά μπορεί και να απουσιάζει. Το γεγονός αυτό δημιουργεί στις λίμνες αυτής της κατηγορίας έντονες αναγωγικές συνθήκες. Το νερό τους έχει καφέ χρώμα, περιέχει πλούσιο αιώρημα αποτελούμενο από χουμικά κολλοειδή συστατικά και τα ιζήματά τους αποτελούνται από αργιλούχους ιλυολίθους, διτομούχα ορυκτά και λιμναίες σιδηρούχες αποθέσεις. Ο ευτροφισμός είναι ένα από τα προβλήματα που σχετίζονται με τη ρύπανση των επιφανειακών υδάτων. Είναι όμως αδύνατο να γίνει καθαρή διάκριση μεταξύ του προβλήματος του ευτροφισμού και των άλλων προβλημάτων της ρύπανσης των υδάτων, επειδή μερικώς τουλάχιστον όλα είναι αλληλοσχετιζόμενα. Ρύπανση όμως και ευτροφισμός δεν είναι πάντοτε το ίδιο πράγμα. Μία λίμνη μπορεί να είναι ρυπασμένη χωρίς να έχει γίνει ευτροφική. Για παράδειγμα, ρύπανση μπορεί να προξενηθεί από 23

24 βιομηχανικά απόβλητα τα οποία περιέχουν δηλητηριώδεις ουσίες, οξέα κ.α., που αναστέλλουν τις διεργασίες της πρωτογενούς παραγωγικότητας. Οπωσδήποτε όμως ο ευτροφισμός μπορεί να οδηγήσει σε ρύπανση προξενώντας έλλειψη οξυγόνου στο νερό, μαζική ανάπτυξη φυκών, υπέρμετρη ανάπτυξη της υδρόβιας μακροφυτικής βλάστησης κ.α. Ο ευτροφισμός μπορούμε να πούμε ότι είναι μία μορφή ρύπανσης που προξενείται από φυσικές διεργασίες (γήρανση των οικοσυστημάτων) ή και από ανθρωπογενείς δραστηριότητες (αστικές απορρίψεις, απορροές από γεωργοκτηνοτροφικές καλλιέργειες κ.α.). Το εμφανέστερο πάντως φαινόμενο που προκαλείται από τα προστιθέμενα θρεπτικά συστατικά σε κάποιο επιφανειακό νερό είναι η αύξηση της βιολογικής γενικά παραγωγής, συχνά σε ανεπιθύμητα επίπεδα. Όταν προκαλούνται δηλαδή, ανεπιθύμητες αλλοιώσεις, τότε ο ευτροφισμός θεωρείται ρύπανση. Εικόνα 1 Πηγές ρύπανσης που προκαλούν ευτροφισμό σε αντιπαράθεση με ένα υγιές οικοσύστημα. Διαθέσιμο στο: Υπάρχει διεθνώς τεκμηριωμένη μαρτυρία ότι τα άλατα του φωσφόρου και του αζώτου είναι υπεύθυνα για την αυξανόμενη ανάπτυξη των υδρόβιων φυτών. Μάλιστα είναι πλέον παραδεκτό ότι τις περισσότερες φορές ο περιοριστικός παράγοντας για την ανάπτυξη της υδρόβιας χλωρίδας στα εσωτερικά ύδατα είναι ο φώσφορος παρά το άζωτο. Δηλαδή ο εμπλουτισμός στις υδατοσυλλογές των εσωτερικών υδάτων παίρνει υπέρμετρες διαστάσεις με τις απορροές αζωτούχων αλάτων, ενώ τα φωσφορικά υπολείπονται και επομένως με τον έλεγχο τους είναι δυνατός ο περιορισμός του ευτροφισμού (Κουσουρής, 1998) Παραγωγικότητα υδάτινων οικοσυστημάτων 24

25 Η παραγωγικότητα, η οποία εκφράζει το ρυθμό παραγωγής οργανικού υλικού, αποτελεί έναν από τους πιο βασικούς παράγοντες που καθορίζουν τη βιωσιμότητα και λειτουργία ενός υδάτινου οικοσυστήματος. Σε επίπεδο αυτότροφων φυτικών οργανισμών η παραγωγικότητα (πρωτογενής) εκφράζει το ρυθμό παραγωγής νέας οργανικής ύλης που εξασφαλίζει την αύξηση του μεγέθους τους, ενώ σε επίπεδο ετερότροφων ζωικών οργανισμών η παραγωγικότητα (δευτερογενής) εκφράζει το ρυθμό με τον οποίο οι ζωικοί οργανισμοί καταναλώνουν οργανική ύλη και αποθηκεύουν ενέργεια. Οι φυτοπλαγκτονικοί οργανισμοί είναι οι κυριότεροι πρωτογενείς παραγωγοί στα υδάτινα οικοσυστήματα, όπου με τη βοήθεια του φαινομένου της φωτοσύνθεσης μετατρέπουν ανόργανα συστατικά (CO 2, νιτρικά, φωσφορικά ιόντα κ.ά.) σε οργανικές ενώσεις (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες κ.ά.). Η καθαρή πρωτογενής παραγωγικότητα εκφράζει το ρυθμό αποθήκευσης της οργανικής ύλης στους οργανισμούς ως φυτική βιομάζα. Η γνώση του μεγέθους της καθαρής πρωτογενούς παραγωγικότητας, η οποία αποτελεί την αύξηση της φυτοπλαγκτονικής βιομάζας, δηλαδή την παραγωγή τροφής στα υδάτινα οικοσυστήματα, είναι πολύ σημαντική. Για τον υπολογισμό της χρησιμοποιείται εκτεταμένα η συγκέντρωση των φωτοσυνθετικών χρωστικών οι οποίες αποτελούν θεμελιώδες γνώρισμα των φυκών. Συνήθως υπολογίζεται η συγκέντρωση της χλωροφύλλης-α που υπάρχει σε ένα συγκεκριμένο όγκο νερού, καθώς είναι η κύρια χρωστική όλων των φωτοσυνθετικών οργανισμών και είναι παρούσα σε όλα τα φύκη, τα κυανοβακτήρια καθώς και σε άλλες κατηγορίες φυκών. Η συγκέντρωσή της στα υδάτινα οικοσυστήματα παρουσιάζει εποχικές ή ακόμα και ημερήσιες διακυμάνσεις, ενώ παράλληλα μπορεί να μεταβάλλεται σε σχέση με το βάθος. Παράγοντες που μπορούν να καθορίσουν την παραγωγικότητα σε μια υδάτινη μάζα είναι το κλίμα και τα μορφομετρικά χαρακτηριστικά της υδρολογικής λεκάνης. Ιδιαίτερη σημασία έχει επίσης η συσσώρευση θρεπτικών φορτίων, ιδιαίτερα σε φώσφορο, καθώς συνήθως είναι ο πρωταρχικός περιοριστικός παράγοντας για την ανάπτυξη των φυκών, αποτελώντας τις περισσότερες φορές τη βασική αιτία του φαινομένου του ευτροφισμού (Wetzel, 2001). 1.6 Η Χλωροφύλλη-α Οι φυτοπλαγτονικοί οργανισμοί είναι οι βασικοί πρωτογενείς παραγωγοί στα υδατικά περιβάλλοντα. Μετατρέπουν ανόργανα συστατικά σε οργανικές ενώσεις μέσω μιας σειράς βιοχημικών αντιδράσεων, που πραγματοποιούνται από όλους τους φυτικούς οργανισμούς τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα. Η διαδικασία της μετατροπής των ανόργανων ενώσεων σε οργανικές ονομάζεται φωτοσύνθεση. Η φωτοσύνθεση πραγματοποιείται μόνο με παρουσία φωτός (δηλαδή κατά τη διάρκεια της ημέρας). Η ηλιακή ενέργεια δεσμεύεται από τις φωτοσυνθετικές χρωστικές, που βρίσκονται στους 25

26 χλωροπλάστες των φυτικών κυττάρων. Υπάρχουν αρκετές χρωστικές στα κύτταρα των φυτικών οργανισμών, όπως η χλωροφύλλες b, c και d, τα καροτενοειδή, οι ξανθοφύλλες και οι φυκομπιλίνες. Η κυρίαρχη όμως φωτοσυνθετική χρωστική των φυτών είναι η χλωροφύλλη-α. Η χλωροφύλλη-α απορροφά σε μήκη κύματος που αντιστοιχούν στο κόκκινο χρώμα του φάσματος (κοντά στα nm) και λιγότερο στο μπλε-μοβ χρώμα (κοντά στα 450 nm) και για αυτό το λόγο είναι η κυρίαρχη χρωστική των φυτοπλαγκτονικών οργανισμών που ζουν στα ανώτερα στρώματα της εύφωτης ζώνης, αλλά και συναντάται σε φυτοπλαγκτονικούς οργανισμούς, που ζουν στα κατώτερα μέρη της εύφωτης ζώνης. Η περιεκτικότητα της φυτοπλαγκτονικής βιομάζας σε χλωροφύλλη-α επηρεάζεται από τη σύνθεση των ειδών του φυτοπλαγκτού, όπως και από τις διάφορες φυσικές και χημικές ιδιότητες του νερού (Τρύφων, 1997). Όπως προαναφέρθηκε, το φυτοπλαγκτόν είναι ο κύριος φωτοσυνθετικός οργανισμός. Παρόλα αυτά χλωροφύλλη-α συναντούμε και σε μερικά φωτοσυνθετικά βακτήρια. Τα βακτήρια αυτά είναι γνωστά ως κυανοπράσινα φύκη ή κυανοβακτήρια. Αυτά θεωρούνται βακτήρια, επειδή έχουν προκαρυωτική κυτταρική οργάνωση, Η φωτοσύνθεση λαμβάνει χώρα σε πτυχωμένες μεμβράνες μέσα στο κύτταρο αντί στους χλωροπλάστες, όπως συμβαίνει στα ευκαρυωτικά κύτταρα. Ωστόσο υπάρχουν ομοιότητες ανάμεσα στα κυανοπράσινα φύκη και στους πιο πολύπλοκους πρωτογενείς οργανισμούς, όπως τα φύκη και το φυτοπλαγκτόν. Μια από αυτές τις ομοιότητες είναι και η ύπαρξη της χλωροφύλλης -α στα κύτταρά τους (Castro & Huber,1999). Η γνώση της συγκέντρωσης της χλωροφύλλης-α σε ένα οικοσύστημα είναι σημαντική και η οικολογική της αξία μεγάλη. Πιο συγκεκριμένα η χλωροφύλλη-α δίνει χρήσιμες πληροφορίες για την εκτίμηση της βιομάζας του φυτοπλαγκτού σε μια θαλάσσια περιοχή. Το σημαντικότερο όμως είναι, ότι διαδραματίζει καίριο ρόλο στη φωτοσύνθεση, αφού δεσμεύει την ηλιακή ενέργεια. Επιπλέον η συγκέντρωση της χλωροφύλλης-α αποτελεί δείκτης ρύπανσης ενός θαλάσσιου οικοσυστήματος από ευτροφισμό (Jorgensen & Richardson, 1996). Αναφέρθηκε προηγούμενα, πως ο ευτροφισμός είναι η διαδικασία με την οποία τα νερά εμπλουτίζονται με θρεπτικά κυρίως νιτρικά και φώσφορο, όπου η περίσσεια των απαραίτητων για τη θρέψη υλικών προκαλεί υπέρμετρη ανάπτυξη των φυτικών ιδιαιτέρως οργανισμών με διατάραξη της υπάρχουσας ισορροπίας Το νερό γίνεται ανοξικό εξαιτίας της αυξημένης συγκέντρωσης αποσυντιθέμενου οργανικού υλικού (Pinet, 2000). Η φωτοσύνθεση είναι μια διαδικασία που απαιτεί διαλυμένο οξυγόνο το οποίο λαμβάνει από τη στήλη του νερού και από το νερό των πόρων του ιζήματος. Το βιολογικά απαιτούμενο οξυγόνο το οποίο προκύπτει από το πλεόνασμα των θρεπτικών μπορεί να δημιουργήσει ευτροφισμό, όπου η στήλη του νερού γίνεται υπό-οξική έχοντας χαμηλές ποσότητες διαλυμένου οξυγόνου ή τελείως οξική όπου υπάρχει απουσία οξυγόνου. Τα ασπόνδυλα και τα ψάρια, που βοσκούν τα φυτά, δεν μπορούν να επιβιώσουν σε τέτοια αφιλόξενα περιβάλλοντα, με αποτέλεσμα να παρατηρείται μείωση της βόσκησης και κατ επέκταση 26

6 CO 2 + 6H 2 O C 6 Η 12 O 6 + 6 O2

6 CO 2 + 6H 2 O C 6 Η 12 O 6 + 6 O2 78 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΦΥΤΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ (μακροφύκη φυτοπλαγκτόν) ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΠAΡΑΓΩΓΟΙ ( μετατρέπουν ανόργανα συστατικά σε οργανικές ενώσεις ) φωτοσύνθεση 6 CO 2 + 6H 2 O C 6 Η 12

Διαβάστε περισσότερα

ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ. Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος

ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ. Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί Η ζωή στον πλανήτη μας στηρίζεται στην ενέργεια του ήλιου. Η ενέργεια αυτή εκπέμπεται με τη μορφή ακτινοβολίας. Ένα πολύ μικρό μέρος αυτής της ακτινοβολίας

Διαβάστε περισσότερα

1. Δομή του μορίου : (δεσμοί υδρογόνου)

1. Δομή του μορίου : (δεσμοί υδρογόνου) 8 Η ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ 1. Δομή του μορίου : (δεσμοί υδρογόνου) 2. Καταστάσεις του νερού : το νερό είναι η μοναδική ουσία στη γη που βρίσκεται στη φύση και με τις τρεις μορφές τις (υγρή στερεά

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Η ΡΟΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Η ροή του νερού μεταξύ των άλλων καθορίζει τη ζωή και τις λειτουργίες των έμβιων οργανισμών στο ποτάμι. Διαμορφώνει το σχήμα του σώματός τους, τους

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ 2013-14

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ 2013-14 ΘΕΜΑΤΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Μπορεί να λειτουργήσει ένα οικοσύστημα α) με παραγωγούς και καταναλωτές; β) με παραγωγούς και αποικοδομητές; γ)με καταναλωτές και αποικοδομητές; Η διατήρηση των οικοσυστημάτων προϋποθέτει

Διαβάστε περισσότερα

Υδατικοί Πόροι -Ρύπανση

Υδατικοί Πόροι -Ρύπανση Υδατικοί Πόροι -Ρύπανση Γήινη επιφάνεια Κατανομή υδάτων Υδάτινο στοιχείο 71% Ωκεανοί αλμυρό νερό 97% Γλυκό νερό 3% Εκμεταλλεύσιμο νερό 0,01% Γλυκό νερό 3% Παγόβουνα Υπόγεια ύδατα 2,99% Εκμεταλλεύσιμο νερό

Διαβάστε περισσότερα

Ρύπανση Νερού. Η ρύπανση μπορεί να είναι : χημική με την εισαγωγή επικίνδυνων τοξικών ουσιών ενεργειακή, βιολογική κτλ.

Ρύπανση Νερού. Η ρύπανση μπορεί να είναι : χημική με την εισαγωγή επικίνδυνων τοξικών ουσιών ενεργειακή, βιολογική κτλ. Ρύπανση Νερού Ρύπανση του νερού είναι οποιαδήποτε ανεπιθύμητη αλλαγή στα φυσικά, χημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του νερού, η οποία είναι ή μπορεί να γίνει,ζημιογόνος για τον άνθρωπο και τους υπόλοιπους

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος Το περιβάλλον Περιβάλλον και οικολογική ισορροπία Η ροή της ενέργειας στο περιβάλλον... 20

Πρόλογος Το περιβάλλον Περιβάλλον και οικολογική ισορροπία Η ροή της ενέργειας στο περιβάλλον... 20 Πίνακας περιεχομένων Πρόλογος... 7 1. Το περιβάλλον... 19 1.1 Περιβάλλον και οικολογική ισορροπία... 19 1.2 Η ροή της ενέργειας στο περιβάλλον... 20 2. Οι μικροοργανισμοί... 22 2.1 Γενικά... 22 2.2 Ταξινόμηση

Διαβάστε περισσότερα

Ποιοτικά Χαρακτηριστικά Λυµάτων

Ποιοτικά Χαρακτηριστικά Λυµάτων Ποιοτικά Χαρακτηριστικά Λυµάτων µπορούν να καταταχθούν σε τρεις κατηγορίες: Φυσικά Χηµικά Βιολογικά. Πολλές από τις παραµέτρους που ανήκουν στις κατηγορίες αυτές αλληλεξαρτώνται π.χ. η θερµοκρασία που

Διαβάστε περισσότερα

Φοιτητες: Σαμακός Φώτιος Παναγιώτης 7442 Ζάπρης Αδαμάντης 7458

Φοιτητες: Σαμακός Φώτιος Παναγιώτης 7442 Ζάπρης Αδαμάντης 7458 Φοιτητες: Σαμακός Φώτιος Παναγιώτης 7442 Ζάπρης Αδαμάντης 7458 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2.ΣΤΟΙΧΕΙΑΡΥΠΑΝΣΗΣ 2.1 ΠΑΘΟΦΟΝΟΙ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 2.1.1 ΒΑΚΤΗΡΙΑ 2.1.2 ΙΟΙ 2.1.3 ΠΡΩΤΟΖΩΑ 2.2 ΑΝΟΡΓΑΝΕΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΔΙΑΛΥΤΕΣ ΣΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

Προσδιορισμός φυσικοχημικών παραμέτρων υγρών αποβλήτων και υδάτων

Προσδιορισμός φυσικοχημικών παραμέτρων υγρών αποβλήτων και υδάτων Προσδιορισμός φυσικοχημικών παραμέτρων υγρών αποβλήτων και υδάτων (DO - BOD - COD - TOC) Χ. Βασιλάτος Οργανική ύλη Αποξυγόνωση επιφανειακών και υπογείων υδάτων Οι οργανικές ύλες αποτελούν πολύ σοβαρό ρύπο,

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ενός στοιχείου είναι, η επαναλαμβανόμενη κυκλική πορεία του στοιχείου στο οικοσύστημα. Οι βιογεωχημικοί κύκλοι, πραγματοποιούνται με την βοήθεια, βιολογικών, γεωλογικών

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΕΔΑΦΩΝ

ΧΗΜΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΕΔΑΦΩΝ Εδαφικά κολλοειδή Ανόργανα ορυκτά (άργιλος) ή οργανική ουσία (χούμος) με διάμετρο μικρότερη από 0,001 mm ή 1μ ανήκουν στα κολλοειδή. Ηάργιλος(

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος Δ Ι Δ Α Σ Κ Ο Υ Σ Α Κ Ρ Ε Σ Τ Ο Υ Α Θ Η Ν Α Δ Ρ. Χ Η Μ Ι Κ Ο Σ Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ο Σ

Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος Δ Ι Δ Α Σ Κ Ο Υ Σ Α Κ Ρ Ε Σ Τ Ο Υ Α Θ Η Ν Α Δ Ρ. Χ Η Μ Ι Κ Ο Σ Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ο Σ Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος Δ Ι Δ Α Σ Κ Ο Υ Σ Α Κ Ρ Ε Σ Τ Ο Υ Α Θ Η Ν Α Δ Ρ. Χ Η Μ Ι Κ Ο Σ Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ο Σ Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος 1 ΜΑΘΗΜΑ 2 Ο & 3 O

Διαβάστε περισσότερα

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 6 η ΑΒΙΟΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΑΡΙΝΟ

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 6 η ΑΒΙΟΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΑΡΙΝΟ ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 6 η ΑΒΙΟΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΑΡΙΝΟ 2010 2011 ΟΙ ΟΜΑΔΕΣ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΤΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΙΟΙ ΒΑΚΤΗΡΙΑ ΜΥΚΗΤΕΣ ΦΥΚΗ ΦΥΤΑ ΑΣΠΟΝΔΥΛΑ ΣΠΟΝΔΥΛΩΤΑ 1 Ορισμένοι είναι παθογόνοι

Διαβάστε περισσότερα

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Οι οργανισμοί αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους σε πολλά επίπεδα στα πλαίσια ενός οικοσυστήματος Οι φυσικές

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ Κ Kάνιγγος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΟΛΛΙΝΤΖΑ 10, (5ος όροφ. Τηλ: 210-3300296-7. www.kollintzas.gr OΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Όσο το ποσό της ενέργειας: α) μειώνεται προς τα ανώτερα

Διαβάστε περισσότερα

Πιο ενεργά συστατικά κολλοειδή κλασματα Διάμετρο μικρότερη από 0,001 mm ή 1μ ανήκουν στα κολλοειδή.

Πιο ενεργά συστατικά κολλοειδή κλασματα Διάμετρο μικρότερη από 0,001 mm ή 1μ ανήκουν στα κολλοειδή. Δρ. Γεώργιος Ζαΐμης Πιο ενεργά συστατικά κολλοειδή κλασματα Διάμετρο μικρότερη από 0,001 mm ή 1μ ανήκουν στα κολλοειδή. Ανόργανα ορυκτά (άργιλος) οργανική ουσία (χούμος) Η άργιλος (< 2μ) των εδαφών, διαμέτρου

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία στο μάθημα: ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥΣ. Θέμα: ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ

Εργασία στο μάθημα: ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥΣ. Θέμα: ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Εργασία στο μάθημα: ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥΣ Θέμα: ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ 1 Ονομ/μο φοιτήτριας: Κουκουλιάντα Στυλιανή Αριθμός μητρώου: 7533 Υπεύθυνος καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΙ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ. Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα είναι περιορισμένη. Ενώσεις και στοιχεία όπως:

ΚΥΚΛΟΙ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ. Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα είναι περιορισμένη. Ενώσεις και στοιχεία όπως: ΚΥΚΛΟΙ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα είναι περιορισμένη. Ενώσεις και στοιχεία όπως: Το νερό (Η 2 Ο) Το οξυγόνο (Ο 2 ) Ο άνθρακας (C) Το άζωτο (N 2 ) Το θείο (S) Οφώσφορος(P) κυκλοφορούν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ 4 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2012

ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ 4 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2012 ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ 4 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2012 ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΤΜΗΜΑ: 1. Οι εδαφικές ιδιότητες μεταβάλλονται: Α. Κατά μήκος των τριών αξόνων (x, y, z) Β. Με το πέρασμα του

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Οι οργανισμοί εξασφαλίζουν ενέργεια, για τις διάφορες λειτουργίες τους, διασπώντας θρεπτικές ουσίες που περιέχονται στην τροφή τους. Όμως οι φωτοσυνθετικοί

Διαβάστε περισσότερα

Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών

Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών 30-12-2014 EVA PAPASTERGIADOU Ανακύκλωση των Θρεπτικών είναι η χρησιμοποίηση, ο μετασχηματισμός, η διακίνηση & η επαναχρησιμοποίηση των θρεπτικών στοιχείων στα οικοσυστήματα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΘΡΑΚΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ. Συνολική ποσότητα άνθρακα στην ατμόσφαιρα: 700 x 10 9 tn

ΑΝΘΡΑΚΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ. Συνολική ποσότητα άνθρακα στην ατμόσφαιρα: 700 x 10 9 tn ΑΝΘΡΑΚΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ CO 2, CO, CH 4, NMHC Συνολική ποσότητα άνθρακα στην ατμόσφαιρα: 700 x 10 9 tn Διοξείδιο του άνθρακα CO 2 : Άχρωμο και άοσμο αέριο Πηγές: Καύσεις Παραγωγή τσιμέντου Βιολογικές διαδικασίες

Διαβάστε περισσότερα

ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ- ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΙΖΗΜΑΤΩΝ. Αριάδνη Αργυράκη

ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ- ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΙΖΗΜΑΤΩΝ. Αριάδνη Αργυράκη 1 ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ- ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΙΖΗΜΑΤΩΝ Αριάδνη Αργυράκη Περιεχόμενα 2 1. Σύσταση του θαλάσσιου νερού και παράγοντες ελέγχου συγκέντρωσης στοιχείων 2. Συντηρητικά, ανακυκλώσιμα (θρεπτικά), προσροφημένα

Διαβάστε περισσότερα

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύποι. Αντίδραση βιολογικών συστημάτων σε παράγοντες αύξησης

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύποι. Αντίδραση βιολογικών συστημάτων σε παράγοντες αύξησης ΡΥΠΑΝΣΗ 91 είναι η άμεση ή έμμεση διοχέτευση από τον άνθρωπο στο υδάτινο περιβάλλον ύλης ή ενέργειας με επιβλαβή αποτελέσματα για τους οργανισμούς ( ο ορισμός της ρύπανσης από τον ΟΗΕ ) Ρύποι Φυσικοί (εκρήξεις

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας. Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου

Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας. Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου Στο 3 ο κεφάλαιο του βιβλίου η συγγραφική ομάδα πραγματεύεται την ενέργεια και την σχέση που έχει αυτή με τους οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΡΟΣΦΑΙΡΑ Σύσταση του θαλασσινού νερού, αλμυρότητα, θερμοκρασία.

ΥΔΡΟΣΦΑΙΡΑ Σύσταση του θαλασσινού νερού, αλμυρότητα, θερμοκρασία. ΥΔΡΟΣΦΑΙΡΑ Σύσταση του θαλασσινού νερού, αλμυρότητα, θερμοκρασία. Η σύσταση του θαλασσινού νερού έχει επικρατήσει να καθορίζεται με βάση τη συγκέντρωση χλωριδίων και την αλμυρότητα. Η συγκέντρωση χλωριδίων

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 2 ο : Άνθρωπος και Περιβάλλον

Βιολογία Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 2 ο : Άνθρωπος και Περιβάλλον Βιολογία Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 2 ο : Άνθρωπος και Περιβάλλον Οικολογία: η επιστήμη που μελετά τις σχέσεις των οργανισμών, και φυσικά του ανθρώπου, με τους βιοτικούς (ζωντανούς οργανισμούς του ίδιου

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ. Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ. Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων Επιβίωση οργανισμών Ύλη o Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος Διάλεξης: Ο ρόλος του ανταγωνισμού των θρεπτικών στοιχείωνστηνανάπτυξηκαιτην. Χ. Λύκας

Τίτλος Διάλεξης: Ο ρόλος του ανταγωνισμού των θρεπτικών στοιχείωνστηνανάπτυξηκαιτην. Χ. Λύκας ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ» Μάθημα: «Επίδραση του αβιοτικού και βιοτικού περιβάλλοντος στην παραγωγή των φυτών» Τίτλος

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΗΜΕΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΟΝ ΜΑΛΙΑΚΟ ΚΟΛΠΟ. Αν. Καθηγητης Μ.Δασενακης. Δρ Θ.Καστριτης Ε.Ρουσελάκη

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΗΜΕΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΟΝ ΜΑΛΙΑΚΟ ΚΟΛΠΟ. Αν. Καθηγητης Μ.Δασενακης. Δρ Θ.Καστριτης Ε.Ρουσελάκη ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΗΜΕΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΤΟΥ ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΜΑΛΙΑΚΟ ΚΟΛΠΟ Αν. Καθηγητης Μ.Δασενακης Δρ Θ.Καστριτης Ε.Ρουσελάκη Φ.Σάλτα Κύκλος αζώτου Κύκλος φωσφόρου Kύκλος πυριτίου

Διαβάστε περισσότερα

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 6 η ΑΒΙΟΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ 03/12/10

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 6 η ΑΒΙΟΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ 03/12/10 ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 6 η ΑΒΙΟΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Χειμερινό 2010 2011 03/12/10 ΟΙ ΟΜΑΔΕΣ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΤΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ Ο ΙΟΙ ΒΑΚΤΗΡΙΑ ΜΥΚΗΤΕΣ ΦΥΚΗ ΦΥΤΑ ΑΣΠΟΝΔΥΛΑ ΣΠΟΝΔΥΛΩΤΑ Ορισμένοι

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι άμεση ρύπανση?

Τι είναι άμεση ρύπανση? ΡΥΠΑΝΣΗ ΝΕΡΟΥ Τι είναι ρύπανση; Ρύπανση μπορεί να θεωρηθεί η δυσμενής μεταβολή των φυσικοχημικών ή βιολογικών συνθηκών ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος ή/και η βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη βλάβη στην

Διαβάστε περισσότερα

Εδαφοκλιματικό Σύστημα και Άμπελος

Εδαφοκλιματικό Σύστημα και Άμπελος Εδαφοκλιματικό Σύστημα και Άμπελος Δολαπτσόγλου Χριστίνα ΤΕΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΟΤΩΝ ΔΡΑΜΑ 2019 Chr. Dolaptsoglou Οργανική ουσία είναι όλα τα οργανικά υπολείμματα

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 8: Οικοσυστήματα (II)

Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 8: Οικοσυστήματα (II) Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 8: Οικοσυστήματα (II) Χαραλαμπίδης Γεώργιος Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος και Μηχανικών Αντιρρύπανσης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Βιοενεργητική είναι ο κλάδος της Βιολογίας που μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι οργανισμοί χρησιμοποιούν ενέργεια για να επιβιώσουν και να υλοποιήσουν τις

Διαβάστε περισσότερα

Διαταραχές των βιογεωχημικών κύκλων των στοιχείων από την απελευθέρωση χημικών ουσιών στο περιβάλλον

Διαταραχές των βιογεωχημικών κύκλων των στοιχείων από την απελευθέρωση χημικών ουσιών στο περιβάλλον Διαταραχές των βιογεωχημικών κύκλων των στοιχείων από την απελευθέρωση χημικών ουσιών στο περιβάλλον Διεύθυνση Ενεργειακών, Βιομηχανικών και Χημικών Προϊόντων ΓΧΚ Δρ. Χ. Νακοπούλου Βιογεωχημικοί κύκλοι

Διαβάστε περισσότερα

Σύνοψη και Ερωτήσεις 5ου Μαθήματος

Σύνοψη και Ερωτήσεις 5ου Μαθήματος Σύνοψη και Ερωτήσεις 5ου Μαθήματος - ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΝΕΡΟΥ Ιδιότητα Θερμοχωρητικότητα Θερμική Αγωγιμότητα Λανθάνουσα Θερμότητα εξάτμισης Λανθάνουσα Θερμότητα Τήξης Διαλυτική Ικανότητα Επιφανειακή Τάση Φυσική

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΕΙΑ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. + SO 4 Βάσεις είναι οι ενώσεις που όταν διαλύονται σε νερό δίνουν ανιόντα υδροξειδίου (ΟΗ - ). NaOH Na

ΧΗΜΕΙΑ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. + SO 4 Βάσεις είναι οι ενώσεις που όταν διαλύονται σε νερό δίνουν ανιόντα υδροξειδίου (ΟΗ - ). NaOH Na ΧΗΜΕΙΑ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΟΞΕΩΝ Αλλάζουν το χρώμα των δεικτών. Αντιδρούν με μέταλλα και παράγουν αέριο υδρογόνο (δες απλή αντικατάσταση) Αντιδρούν με ανθρακικά άλατα και παράγουν αέριο CO2. Έχουν όξινη

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνική Περιβάλλοντος

Τεχνική Περιβάλλοντος ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 9: Απομάκρυνση αζώτου Ευθύμιος Νταρακάς Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 05/02/1017 ΘΕΜΑ 1 ο Επιλέξτε τη σωστή απάντηση: 1. Σε ένα οικοσύστημα θα τοποθετήσουμε τις ύαινες και τα λιοντάρια στο ίδιο τροφικό επίπεδο

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ

Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ 3.1 Ενέργεια και οργανισμοί Όλοι οι οργανισμοί, εκτός από αυτούς από αυτούς που έχουν την ικανότητα να φωτοσυνθέτουν, εξασφαλίζουν ενέργεια διασπώντας τις θρεπτικές ουσιές που περιέχονται

Διαβάστε περισσότερα

Μείγμα διαφόρων σωματιδίων σε αιώρηση

Μείγμα διαφόρων σωματιδίων σε αιώρηση ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΑ ΣΩΜΑΤΙΔΙΑ Μείγμα διαφόρων σωματιδίων σε αιώρηση Τα σωματίδια στην ατμόσφαιρα διαφέρουν από τα αέρια. 1. Ένα αέριο αποτελείται από ξεχωριστά άτομα ή μόρια τα οποία είναι διαχωρισμένα ενώ ένα

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις:

ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Μία αλεπού και ένα τσακάλι που ζουν σε ένα οικοσύστημα ανήκουν: Α. Στον ίδιο πληθυσμό Β. Στην

Διαβάστε περισσότερα

3.2 ΕΝΖΥΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ

3.2 ΕΝΖΥΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΟ 3 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ Γ. Β1 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Όλοι οι οργανισμοί προκειμένου να επιβιώσουν και να επιτελέσουν τις λειτουργίες τους χρειάζονται ενέργεια. Οι φυτικοί

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ !Unexpected End of Formula l ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Παραδεισανός Αδάμ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή εκπονήθηκε το ακαδημαϊκό έτος 2003 2004 στο μάθημα «Το πείραμα στη

Διαβάστε περισσότερα

ιαχείριση υγρών α οβλήτων

ιαχείριση υγρών α οβλήτων ιαχείριση υγρών α οβλήτων Χαρακτηριστικά αποβλήτων και λυµάτων Α όβλητα & Λύµατα Υγρά α όβλητα: τα υγρά και οι λάσπες που ρέουν εύκολα και αποβάλλονται από κατοικίες, βιοµηχανικές εγκαταστάσεις, µεταφορικά

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΕΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ: 1.2

ΧΗΜΕΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ: 1.2 ΕΝΟΤΗΤΑ: 1.2 Η ύλη συναντάται σε τρεις φυσικές καταστάσεις: Στερεή: έχει καθορισμένη μάζα, σχήμα και όγκο. Υγρή: έχει καθορισμένη μάζα και όγκο, ενώ σχήμα κάθε φορά παίρνει το σχήμα του δοχείου που το

Διαβάστε περισσότερα

1. ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΟΚΚΩΝ ΑΝΘΡΑΚΙΚΟΥ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ 2. ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΝΕΡΟΥ 3. ΚΥΡΙΑ ΑΝΘΡΑΚΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ 4. ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΚΑΘΙΖΗΣΗ 5.

1. ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΟΚΚΩΝ ΑΝΘΡΑΚΙΚΟΥ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ 2. ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΝΕΡΟΥ 3. ΚΥΡΙΑ ΑΝΘΡΑΚΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ 4. ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΚΑΘΙΖΗΣΗ 5. 1. ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΟΚΚΩΝ ΑΝΘΡΑΚΙΚΟΥ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ 2. ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΝΕΡΟΥ 3. ΚΥΡΙΑ ΑΝΘΡΑΚΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ 4. ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΚΑΘΙΖΗΣΗ 5. ΒΙΟΓΕΝΗΣ ΚΑΘΙΖΗΣΗ 1 Σχηματισμός μέσα σε λεκάνες απόθεσης κυρίως στη θάλασσα Θαλάσσια

Διαβάστε περισσότερα

Ε ΑΦΟΣ. Έδαφος: ανόργανα οργανικά συστατικά

Ε ΑΦΟΣ. Έδαφος: ανόργανα οργανικά συστατικά Ε ΑΦΟΣ Έδαφος: ανόργανα οργανικά συστατικά ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 Έδαφος Το έδαφος σχηµατίζεται από τα προϊόντα της αποσάθρωσης των πετρωµάτων του υποβάθρου (µητρικό πέτρωµα) ή των πετρωµάτων τω γειτονικών

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ-ΟΡΙΣΜΟΣ

ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ-ΟΡΙΣΜΟΣ Τι είναι ρύπανση: Ρύπανση μπορεί να θεωρηθεί η δυσμενής μεταβολή των φυσικοχημικών ή βιολογικών συνθηκών ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος ή/και η βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη βλάβη στην ευζωία, την ποιότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ ΡΥΠΑΝΣΗ Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ χημικές ουσίες μορφές ενέργειας ακτινοβολίες ήχοι θερμότητα ΕΠΙΚΥΝΔΥΝΟΤΗΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

που χάνεται κατά την καλλιέργεια και του Ν στην ατμόσφαιρα συνεισφέρει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου,, στην τρύπα του όζοντος και στην όξινη βροχή.

που χάνεται κατά την καλλιέργεια και του Ν στην ατμόσφαιρα συνεισφέρει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου,, στην τρύπα του όζοντος και στην όξινη βροχή. Επίδραση του ανθρώπου Γεωργία και επίδραση στον κύκλο του Ν Το Ν είναι το κύριο θρεπτικό που χάνεται κατά την καλλιέργεια και απελευθερώνεται ως οξείδια του Ν στην ατμόσφαιρα συνεισφέρει στο φαινόμενο

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Κύκλοι Βαρέων Μετάλλων. Βαρέα Μέταλλα στα Παράκτια Συστήματα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Κύκλοι Βαρέων Μετάλλων. Βαρέα Μέταλλα στα Παράκτια Συστήματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Κύκλοι Βαρέων Μετάλλων Βαρέα Μέταλλα στα Παράκτια Συστήματα Ο όρος βαρέα μέταλλα (heavy metals, trace metals, toxic metals, trace elements) χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει τη παρουσία

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 12/01/2014

ΘΕΜΑ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 12/01/2014 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 12/01/2014 ΘΕΜΑ 1 Ο Να επιλέξετε την φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Διαπνοή είναι η: Α.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ.

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ. 1 ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ. το βενζοπυρένιο 2. Τα οξείδια του αζώτου: α. αντιδρούν με το οξυγόνο

Διαβάστε περισσότερα

Τα οφέλη χρήσης του Νιτρικού Καλίου έναντι του Χλωριούχου Καλίου και του Θειικού Καλίου

Τα οφέλη χρήσης του Νιτρικού Καλίου έναντι του Χλωριούχου Καλίου και του Θειικού Καλίου Τα οφέλη χρήσης του Νιτρικού Καλίου έναντι του Χλωριούχου Καλίου και του Θειικού Καλίου Τα οφέλη του καλίου, γενικά Προάγει την φωτοσύνθεση Επιταχύνει την μεταφορά των προϊόντων μεταβολισμού Ενισχύει την

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΥΛΗ ΧΗΜΕΙΑΣ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 2015-16

ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΥΛΗ ΧΗΜΕΙΑΣ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 2015-16 ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΥΛΗ ΧΗΜΕΙΑΣ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 205-6 ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ Οι μαθητές και οι μαθήτριες θα πρέπει να είναι σε θέση: ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ Διδ. περ. Σύνολο διδ.περ.. Η συμβολή της Χημείας στην εξέλιξη του πολιτισμού

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Σύστημα υπόγειου νερού. Αντιδράσεις υδρόλυσης πυριτικών ορυκτών. Ρύθμιση ph

Περιεχόμενα. Σύστημα υπόγειου νερού. Αντιδράσεις υδρόλυσης πυριτικών ορυκτών. Ρύθμιση ph Αριάδνη Αργυράκη 1 Περιεχόμενα Σύστημα υπόγειου νερού Αντιδράσεις υδρόλυσης πυριτικών ορυκτών Ρύθμιση ph 2 Σύστημα υπόγειου νερού εξέλιξη σύστασης 1. Είσοδος - χημική σύσταση κατακρημνισμάτων 2. Ζώνη αερισμού

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΙΚΗ ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗ Σ' όλα τα επίπεδα και σ' όλα τα περιβάλλοντα, η χηµική αποσάθρωση εξαρτάται οπό την παρουσία νερού καθώς και των στερεών και αερίων

ΧΗΜΙΚΗ ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗ Σ' όλα τα επίπεδα και σ' όλα τα περιβάλλοντα, η χηµική αποσάθρωση εξαρτάται οπό την παρουσία νερού καθώς και των στερεών και αερίων ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗ Η αποσάθρωση ορίζεται σαν η διάσπαση και η εξαλλοίωση των υλικών κοντά στην επιφάνεια της Γης, µε τοσχηµατισµό προιόντων που είναι σχεδόν σε ισορροπία µε τηνατµόσφαιρα, την υδρόσφαιρα και τη

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 3

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 3 ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 3 Το θέμα που απασχολεί το κεφάλαιο σε όλη του την έκταση είναι ο μεταβολισμός και χωρίζεται σε τέσσερις υποκατηγορίες: 3.1)Ενέργεια και οργανισμοί,

Διαβάστε περισσότερα

3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Όλοι οι οργανισμοί προκειμένου να επιβιώσουν και να επιτελέσουν τις λειτουργίες τους χρειάζονται ενέργεια. Οι φυτικοί οργανισμοί μετατρέπουν την ηλιακή ενέργεια με τη διαδικασία

Διαβάστε περισσότερα

Κροκίδωση Συσσωμάτωση Χημική κατακρήμνιση Πηγή: Μαρία Λοϊζίδου, ΕΜΠ, Αθήνα 2006

Κροκίδωση Συσσωμάτωση Χημική κατακρήμνιση Πηγή: Μαρία Λοϊζίδου, ΕΜΠ, Αθήνα 2006 Κροκίδωση Συσσωμάτωση Χημική κατακρήμνιση Πηγή: Μαρία Λοϊζίδου, ΕΜΠ, Αθήνα 2006 Η χημική κατακρήμνιση βασίζεται στη λειτουργία της συσσωμάτωσης και κροκίδωσης των κολλοειδών σωματιδίων που υπάρχουν αρχικά

Διαβάστε περισσότερα

1η Διάλεξη ΚΟΛΛΟΕΙΔΕΣ ΣΥΜΠΛΟΚΟ ΕΔΑΦΟΥΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΚΑΤΙΟΝΤΩΝ ΤΕΙ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

1η Διάλεξη ΚΟΛΛΟΕΙΔΕΣ ΣΥΜΠΛΟΚΟ ΕΔΑΦΟΥΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΚΑΤΙΟΝΤΩΝ ΤΕΙ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 1η Διάλεξη ΚΟΛΛΟΕΙΔΕΣ ΣΥΜΠΛΟΚΟ ΕΔΑΦΟΥΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΚΑΤΙΟΝΤΩΝ Τροφοδότηση του εδαφικού διαλύματος Απορρόφηση Ρίζας Οργανική ουσία Ανταλλαγή κατιόντων Εδαφικό διάλυμα Μικροοργανισμοί εδάφους Προσρόφηση

Διαβάστε περισσότερα

Ποιοτική ανάλυση ιόντων 1 ο Πείραμα

Ποιοτική ανάλυση ιόντων 1 ο Πείραμα Εισαγωγή Ποιοτική ανάλυση ιόντων 1 ο Πείραμα Η ρύπανση του υδροφόρου ορίζοντα και των εδαφών από βιομηχανικά απόβλητα είναι ένα από τα καίρια περιβαλλοντικά προβλήματα της εποχής μας. Ειδικά η απόρριψη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β) ΔΕΥΤΕΡΑ 20 ΜΑΪΟΥ 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β) ΔΕΥΤΕΡΑ 20 ΜΑΪΟΥ 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑ Α Α1. γ Α2. β Α3. α Α4. δ Α5. β 1 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β) ΔΕΥΤΕΡΑ 20 ΜΑΪΟΥ 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Β

Διαβάστε περισσότερα

Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ. Σοφοκλής Λογιάδης

Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ. Σοφοκλής Λογιάδης Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Σοφοκλής Λογιάδης Τι ειναι ρυπανση του νερου -ορισμος Το νερό είναι η πηγή ζωής στον πλανήτη μας. Περίπου το 70% της επιφάνειας του σκεπάζεται με νερό. Από το συνολικό διαθέσιμο νερό

Διαβάστε περισσότερα

Η σημασία του θείου για τους υδρόβιους οργανισμούς?

Η σημασία του θείου για τους υδρόβιους οργανισμούς? ΘΕΙΟ (S) 26 Η σημασία του θείου για τους υδρόβιους οργανισμούς? σημαντικό στοιχείο στη δομή των πρωτεϊνών (*) συνήθως δεν δρα ως περιοριστικός παράγοντας στην ανάπτυξη και την κατανομή των οργανισμών στα

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση Αποβλήτων

Διαχείριση Αποβλήτων ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Διαχείριση Αποβλήτων Ενότητα 11 : Βιομηχανικά Στερεά και Υγρά Απόβλητα Δρ. Σταυρούλα Τσιτσιφλή Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Άδειες Χρήσης Το

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ

ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΕΔΑΦΩΝ Οργανική ουσία Αποτελείται από πολύπλοκες ενώσεις οι οποίες παράγονται από τα υπολείμματα των φυτικών και ζωικών οργανισμών, με την επίδραση βιολογικών, χημικών

Διαβάστε περισσότερα

3.1 Ενέργεια και οργανισμοί..σελίδα 2 3.2 Ένζυμα βιολογικοί καταλύτες...σελίδα 4 3.3 Φωτοσύνθεση..σελίδα 5 3.4 Κυτταρική αναπνοή.

3.1 Ενέργεια και οργανισμοί..σελίδα 2 3.2 Ένζυμα βιολογικοί καταλύτες...σελίδα 4 3.3 Φωτοσύνθεση..σελίδα 5 3.4 Κυτταρική αναπνοή. 5ο ΓΕΛ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ Μ. ΚΡΥΣΤΑΛΛΙΑ 2/4/2014 Β 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 Ενέργεια και οργανισμοί..σελίδα 2 3.2 Ένζυμα βιολογικοί καταλύτες...σελίδα 4 3.3 Φωτοσύνθεση..σελίδα 5 3.4 Κυτταρική

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Τι είναι οι καλλιέργειες μικροοργανισμών; Τι είναι το θρεπτικό υλικό; Ποια είναι τα είδη του θρεπτικού υλικού και τι είναι το καθένα;

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Τι είναι οι καλλιέργειες μικροοργανισμών; Τι είναι το θρεπτικό υλικό; Ποια είναι τα είδη του θρεπτικού υλικού και τι είναι το καθένα; ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Τι είναι οι καλλιέργειες μικροοργανισμών; Καλλιέργεια είναι η διαδικασία ανάπτυξης μικροοργανισμών με διάφορους τεχνητούς τρόπους στο εργαστήριο ή σε βιομηχανικό επίπεδο. Με τη δημιουργία καλλιεργειών

Διαβάστε περισσότερα

Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος Ο ρόλος της ενέργειας. Κεφάλαιο 2.2

Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος Ο ρόλος της ενέργειας. Κεφάλαιο 2.2 Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος Ο ρόλος της ενέργειας Κεφάλαιο 2.2 Ο ρόλος της ενέργειας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.2 Τροφικές σχέσεις και ροή ενέργειας Τροφικές Σχέσεις και Ροή Ενέργειας Κάθε οργανωμένο σύστημα,

Διαβάστε περισσότερα

Για να σχηματιστεί το έδαφος Επιδρούν μακροχρόνιες διεργασίες εδαφογένεσης Διαδικασία μετατροπής μητρικού πετρώματος σε έδαφος

Για να σχηματιστεί το έδαφος Επιδρούν μακροχρόνιες διεργασίες εδαφογένεσης Διαδικασία μετατροπής μητρικού πετρώματος σε έδαφος Δρ. Γεώργιος Ζαΐμης Για να σχηματιστεί το έδαφος Επιδρούν μακροχρόνιες διεργασίες εδαφογένεσης Διαδικασία μετατροπής μητρικού πετρώματος σε έδαφος Κύριες διαδικασίες: 1) Αποσάθρωση 1) Μετακίνηση Έκπλυση

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Α: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Εισηγήτρια: Δρ. Γιάννη Αρετή ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 2: ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΑΙ

Διαβάστε περισσότερα

Έδαφος. Οι ιδιότητες και η σημασία του

Έδαφος. Οι ιδιότητες και η σημασία του Έδαφος Οι ιδιότητες και η σημασία του ΕΔΑΦΟΣ : Είναι το χαλαρό επιφανειακό στρώμα του στερεού φλοιού της γης. ΕΔΑΦΟΓΕΝΕΣΗ: Το έδαφος σχηματίζεται από την αποσάθρωση των μητρικών πετρωμάτων με την επίδραση

Διαβάστε περισσότερα

Δ. Μείωση του αριθμού των μικροοργανισμών 4. Να αντιστοιχίσετε τα συστατικά της στήλης Ι με το ρόλο τους στη στήλη ΙΙ

Δ. Μείωση του αριθμού των μικροοργανισμών 4. Να αντιστοιχίσετε τα συστατικά της στήλης Ι με το ρόλο τους στη στήλη ΙΙ Κεφάλαιο 7: Εφαρμογές της Βιοτεχνολογίας 1. Η βιοτεχνολογία άρχισε να εφαρμόζεται α. μετά τη βιομηχανική επανάσταση (18ος αιώνας) β. μετά την ανακάλυψη της δομής του μορίου του DNA από τους Watson και

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ Ο κύκλος του νερού. Οι κυριότερες φυσικές δεξαμενές υδάτων στον πλανήτη μας είναι:

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ Ο κύκλος του νερού. Οι κυριότερες φυσικές δεξαμενές υδάτων στον πλανήτη μας είναι: ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ Ο κύκλος του νερού Οι κυριότερες φυσικές δεξαμενές υδάτων στον πλανήτη μας είναι: Οι ωκεανοί που περιέχουν 1,32 10 9 km 3 νερού. Οι παγετοί που περιέχουν 29,2 10 6 km 3 νερού.

Διαβάστε περισσότερα

Ορισμός το. φλψ Στάδια επεξεργασίας λυμάτων ΘΕΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΩ ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ?

Ορισμός το. φλψ Στάδια επεξεργασίας λυμάτων ΘΕΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΩ ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ? ΘΕΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΩ ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ? Ο βιολογικος καθαρισμος αφορα την επεξεργασια λυματων, δηλαδη τη διαδικασια μεσω της οποιας διαχωριζονται οι μολυσματικες ουσιες από

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγία Πλαίσιο για τα νερά 2000/60/ΕΕ και ευτροφισμός

Οδηγία Πλαίσιο για τα νερά 2000/60/ΕΕ και ευτροφισμός Οδηγία Πλαίσιο για τα νερά 2000/60/ΕΕ και ευτροφισμός Η Οδηγία Πλαίσιο αντιμετωπίζει το φαινόμενο του ευτροφισμού ως μία επιμέρους ένδειξη της οικολογικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων, αναγνωρίζει

Διαβάστε περισσότερα

Δασική Εδαφολογία. Εδαφογένεση

Δασική Εδαφολογία. Εδαφογένεση Δασική Εδαφολογία Εδαφογένεση Σχηματισμός της στερεάς φάσης του εδάφους Η στερεά φάση του εδάφους σχηματίζεται από τα προϊόντα της αποσύνθεσης των φυτικών και ζωικών υπολειμμάτων μαζί με τα προϊόντα της

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΟΙ ΙΑΜΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ

ΦΥΣΙΚΟΙ ΙΑΜΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΦΥΣΙΚΟΙ ΙΑΜΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΚΕΡΑΤΕΑΣ ΣΧ.ΕΤΟΣ 2013-2014 ΤΑΞΗ Β ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΙΑΜΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Ιαματικοί φυσικοί πόροι: είναι όλα εκείνα τα γήινα φυσικά υλικά, που στην αυθεντική τους

Διαβάστε περισσότερα

1. Να οξειδωθούν και να παράγουν ενέργεια. (ΚΑΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ)

1. Να οξειδωθούν και να παράγουν ενέργεια. (ΚΑΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ) Θάνος Α. Β1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Όλοι οι οργανισμοί προκειμένου να επιβιώσουν και να επιτελέσουν τις λειτουργίες τους χρειάζονται ενέργεια. Οι φυτικοί οργανισμοί μετατρέπουν

Διαβάστε περισσότερα

Στοιχειμετρικοί υπολογισμοί σε διαλύματα

Στοιχειμετρικοί υπολογισμοί σε διαλύματα Στοιχειμετρικοί υπολογισμοί σε διαλύματα 23-1. Τι εκφράζουν οι συντελεστές μιας χημικής αντίδρασης; Οι συντελεστές σε μία χημική εξίσωση καθορίζουν την αναλογία mol των αντιδρώντων και προϊόντων στην αντίδραση.

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΑ ΛΥΜΕΝΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΕΦ. 2ο

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΑ ΛΥΜΕΝΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΕΦ. 2ο ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΑ ΛΥΜΕΝΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΕΦ. 2ο ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΡΟΦΙΚΑ ΠΛΕΓΜΑΤΑ-ΑΛΥΣΙΔΕΣ-ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ 1. Αντλώντας στοιχεία από το διπλανό τροφικό πλέγμα να βρεθούν τα εξής: α. Πόσες και ποιες τροφικές αλυσίδες δημιουργούνται;

Διαβάστε περισσότερα

Έκτη Διάλεξη Ονοματολογία

Έκτη Διάλεξη Ονοματολογία Έκτη Διάλεξη Ονοματολογία Α) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΛΛΑ Στοιχείο Σύμβολο Σθένος Νάτριο Να 1 Κάλιο Κ 1 Μαγνήσιο Mg 2 Ασβέστιο Ca 2 Σίδηρος Fe 2 ή 3 Χαλκός Cu 2 Ψευδάργυρος Zn 2 Λίθιο Li 1 Άργυρος

Διαβάστε περισσότερα

Γενικές Αρχές Οικολογίας

Γενικές Αρχές Οικολογίας Γενικές Αρχές Οικολογίας Γιώργος Αμπατζίδης Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ακαδημαϊκό έτος 2016-17 Στο προηγούμενο μάθημα Κύκλος του άνθρακα Φαινόμενο του θερμοκηπίου Υπερθέρμανση

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ. Ενότητα 2: Εισαγωγή στην Υδρο-γεωχημεία Υδατική Χημεία Ζαγγανά Ελένη Σχολή : Θετικών Επιστημών Τμήμα : Γεωλογίας

ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ. Ενότητα 2: Εισαγωγή στην Υδρο-γεωχημεία Υδατική Χημεία Ζαγγανά Ελένη Σχολή : Θετικών Επιστημών Τμήμα : Γεωλογίας ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Ενότητα 2: Εισαγωγή στην Υδρο-γεωχημεία Υδατική Χημεία Ζαγγανά Ελένη Σχολή : Θετικών Επιστημών Τμήμα : Γεωλογίας Σκοποί ενότητας Εισαγωγή στην Υδροχημεία, Κατανόηση της έννοιας Υδρο-γεωχημεία.

Διαβάστε περισσότερα

Δασική Εδαφολογία. Χημικές ιδιότητες του εδάφους

Δασική Εδαφολογία. Χημικές ιδιότητες του εδάφους Δασική Εδαφολογία Χημικές ιδιότητες του εδάφους Χημικές ιδιότητες εδάφους Εδαφικά κολλοειδή Ηλεκτρικά φορτία των ανόργανων κολλοειδών Εναλλακτική ικανότητα του εδάφους Βαθμός κορεσμού με βάσεις Ανταλλαγή

Διαβάστε περισσότερα

Ανόργανη Χημεία. Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων. Ενότητα 12 η : Υδατική ισορροπία Οξέα & βάσεις. Δρ. Δημήτρης Π. Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής

Ανόργανη Χημεία. Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων. Ενότητα 12 η : Υδατική ισορροπία Οξέα & βάσεις. Δρ. Δημήτρης Π. Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων Ανόργανη Χημεία Ενότητα 12 η : Υδατική ισορροπία Οξέα & βάσεις Οκτώβριος 2018 Δρ. Δημήτρης Π. Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής Οι Έννοιες Οξύ Βάση: Η Θεωρία Brønsted - Lowry 2 Σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΦΥΛΑΞΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΦΥΛΑΞΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΦΥΛΑΞΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2013-14 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ ΤΑΞΗ :Γ ΜΑΘΗΜΑ : ΧΗΜΕΙΑ ΒΑΘΜΟΣ:.. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 04/06/14 ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ΩΡΕΣ (Βιολογία Χημεία) Αριθμός σελίδων γραπτού:7

Διαβάστε περισσότερα

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος. ΜΑΘΗΜΑ: Γενική Οικολογία

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος. ΜΑΘΗΜΑ: Γενική Οικολογία Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος ΜΑΘΗΜΑ: Γενική Οικολογία 3 η Ενότητα Βιογεωχημικοί κύκλοι άνθρακα και αζώτου

Διαβάστε περισσότερα

7. Βιοτεχνολογία. α) η διαθεσιμότητα θρεπτικών συστατικών στο θρεπτικό υλικό, β) το ph, γ) το Ο 2 και δ) η θερμοκρασία.

7. Βιοτεχνολογία. α) η διαθεσιμότητα θρεπτικών συστατικών στο θρεπτικό υλικό, β) το ph, γ) το Ο 2 και δ) η θερμοκρασία. 7. Βιοτεχνολογία Εισαγωγή Τι είναι η Βιοτεχνολογία; Η Βιοτεχνολογία αποτελεί συνδυασμό επιστήμης και τεχνολογίας. Ειδικότερα εφαρμόζει τις γνώσεις που έχουν αποκτηθεί για τις βιολογικές λειτουργίες των

Διαβάστε περισσότερα

Επίκουρος Καθηγητής Π. Μελίδης

Επίκουρος Καθηγητής Π. Μελίδης Χαρακτηριστικά υγρών αποβλήτων Επίκουρος Καθηγητής Π. Μελίδης Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος Εργαστήριο Διαχείρισης και Τεχνολογίας Υγρών Αποβλήτων Τα υγρά απόβλητα μπορεί να προέλθουν από : Ανθρώπινα απόβλητα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ. Η έννοια του οικοσυστήματος αποτελεί θεμελιώδη έννοια για την Οικολογία

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ. Η έννοια του οικοσυστήματος αποτελεί θεμελιώδη έννοια για την Οικολογία Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Η έννοια του οικοσυστήματος αποτελεί θεμελιώδη έννοια για την Οικολογία Οικολογία Οικολογία είναι η επιστήμη που μελετά τις σχέσεις των οργανισμών (συνεπώς και του ανθρώπου)

Διαβάστε περισσότερα

Η έννοια του οικοσυστήματος Ροή ενέργειας

Η έννοια του οικοσυστήματος Ροή ενέργειας ΘΕΜΑ 1 ο Η έννοια του οικοσυστήματος Ροή ενέργειας Α. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Στις παρακάτω ερωτήσεις, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα του το γράμμα που αντιστοιχεί στη

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 7: Οικοσυστήματα (I)

Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 7: Οικοσυστήματα (I) Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 7: Οικοσυστήματα (I) Χαραλαμπίδης Γεώργιος Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος και Μηχανικών Αντιρρύπανσης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

2.4 Ρύπανση του νερού

2.4 Ρύπανση του νερού 1 Η θεωρία του μαθήματος με ερωτήσεις 2.4 Ρύπανση του νερού 4-1. Ποια ονομάζονται λύματα; Έτσι ονομάζονται τα υγρά απόβλητα από τις κατοικίες, τις βιομηχανίες, τις βιοτεχνίες και τους αγρούς. 4-2. Ποιοι

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση Τροφίμων. Ενότητα 9: Υδατική ισορροπία Οξέα και βάσεις Τ.Ε.Ι. ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ. Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων. Ακαδημαϊκό Έτος

Ανάλυση Τροφίμων. Ενότητα 9: Υδατική ισορροπία Οξέα και βάσεις Τ.Ε.Ι. ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ. Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων. Ακαδημαϊκό Έτος Ανάλυση Τροφίμων Ενότητα 9: Υδατική ισορροπία Οξέα και βάσεις Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων Τ.Ε.Ι. ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Ακαδημαϊκό Έτος 2018-2019 Δημήτρης Π. Μακρής PhD DIC Αναπληρωτής Καθηγητής Οι Έννοιες Οξύ Βάση:

Διαβάστε περισσότερα