ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟ «ΕΤΟΣ ΔΑΡΒΙΝΟΥ» Η ζωή μετά τον Δαρβίνο. 150 χρόνια από την «Καταγωγή των ειδών» ¹⁸⁵⁹ ²⁰⁰⁹

Transcript

1 ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟ «ΕΤΟΣ ΔΑΡΒΙΝΟΥ» Η ζωή μετά τον Δαρβίνο 150 χρόνια από την «Καταγωγή των ειδών» ¹⁸⁵⁹ ²⁰⁰⁹ Η ΡΑ Κ Λ Ε Ι Ο Κ Ρ Η Τ Η Σ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2009

2 ΟΡΓΑΝΩΣΗ Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστημίου Kρήτης Tμήμα Ιατρικής Πανεπιστημίου Κρήτης Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Βιοηθικής Πανεπιστημίου Κρήτης Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης Tεχνολογικό Eκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηρακλείου (T.E.I.) Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (Ι.Μ.Μ.Β.) Ίδρυμα Tεχνολογίας και Έρευνας Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας και Γενετικής (Ι.ΘΑ.ΒΙ.Γ.) Ελληνικό Kέντρο Θαλασσίων Eρευνών Ινστιτούτο Προστασίας Φυτών Ηρακλείου (Ι.Π.Φ.Η.) Εθνικό Ίδρυμα Αργοτικής Έρευνας Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (Π.Ε.Κ.) Ίδρυμα Tεχνολογίας και Έρευνας Ένωση Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης Ηρακλείου (Ε.Λ.Μ.Ε.) Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων (Π.Ε.Β.)

3 Ο Ρ Γ Α Ν Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Τ Ρ Ο Π Η Δ Ι Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΖΟΥ Ρ ΟΣ Ε Λ ΕΥΘΕΡΙΟΣ Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης, Aντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών ΜΕΛΗ Α ΓΑ Π Α Κ Η Σ Δ Η Μ ΗΤ ΡΗ Σ Καθηγητής Μέσης Εκπαίδευσης, Πρόεδρος ΕΛΜΕ Ν. Ηρακλείου ΓΚΙΟΥΡΕΜΟΥ ΚΑΛΛΙΑ Καθηγήτρια Μέσης Εκπαίδευσης ΚΟΛ Λ Α Ρ ΟΣ Δ Η Μ ΗΤ ΡΗ Σ Αναπληρωτής Καθηγητής Οικολογίας, ΤΕΙ Ηρακλείου Κρήτης ΛΟΥΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ Καθηγητής, Πρόεδρος Τμήματος Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (ΙΤΕ) ΜΑΓΟΥΛΑΣ ΑΝΤΩΝΗΣ Διευθυντής Iνστιτούτου Θαλάσσιας Βιολογίας & Γενετικής (ΕΛΚΕΘΕ) ΜΥΛΩΝΑΣ ΜΩΥΣΗΣ Καθηγητής, Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης Διευθυντής Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ Καθηγητής, Διευθυντής Τομέα Βασικών Επιστημών, Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης ΤΡΑΧΑΝΑΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ Διευθυντής Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης (ITE) Τ Σ Α Γ Κ Α ΡΑ ΚΟΥ ΝΑΤΑ ΣΣ Α Ερευνήτρια, Eθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας ΤΣΙΝΟΡΕΜΑ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ Αν. Καθηγήτρια, Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Επιστημών, Διευθύντρια Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Βιοηθικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΑΣΚΑΛΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΑ Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (ITE) ΜΥΡΩΝΑΚΗ ΕΥΤΥΧΙΑ Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας & Γενετικής (ΕΛΚΕΘΕ)

4 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Παρασκευή 20/11/2009 Αμφιθέατρο ΙΤΕ, Βασιλικά Βουτών Ch a i r: Stavroula Tsinorema, University of Crete 5:00 μ.μ. Argyris Efstratiadis, Scientific Director, Biomedical Research Foundation, Academy of Athens A brief Introduction to the Unfinished Evolutionary Synthesis 6:00 μ.μ. Costas Krimbas, University of Athens, Academy of Athens Τhe Synthesis: an almost complete and fertile theory 6:50 μ.μ. Helena Cronin, London School of Economics Why sex differences matter: Αn evolutionary perspective

5 Σάββατο 21/11/2009 Ξενοδοχείο «Ατλαντίς», Ηράκλειο Πρ ο ε δ ρ ε υ ω ν: Μωυσής Μυλωνάς, Πανεπιστήμιο Κρήτης 3:00 μ.μ. Παναγιώτης Στασινάκης, Εκπαιδευτικός Βιολόγος, MSc, Υποψήφιος Διδάκτορας Πανεπιστημίου Αθηνών Ο βίος του Κάρολου Δαρβίνου 3:15 μ.μ. Αλέξης Καλοκαιρινός, Πανεπιστήμιο Κρήτης Δαρβινική προβληματική για τη γλώσσα, το νόημα και την επικοινωνία 3:50 μ.μ. Ηλίας Κούβελας, Πανεπιστήμιο Πατρών Αναζητώντας το νου μέσα από την εξέλιξη 4:25 μ.μ. Σταύρος Ιωαννίδης, Πάντειο Πανεπιστήμιο Οικονομική Επιστήμη και Θεωρίες της Εξέλιξης: Ένας αιώνας έρωτα και μίσους 5:00 μ.μ. Διάλειμμα Πρ ο ε δ ρ ε υ ω ν: Χρήστος Λούης, Πανεπιστήμιο Κρήτης 6:00 μ.μ. Ιωάννης Ζηζιούλας, Μητροπολίτης Περγάμου, Ακαδημαϊκός Η θεωρία της εξέλιξης και η οικολογική κρίση: Μια θεολογική προσέγγιση 6:45 μ.μ. Γιώργος Χριστοφίδης & Φώτης Καφάτος (Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας - ομιλητής), Ιmperial College - London Aπό τους σπίνους του Δαρβίνου στην εξέλιξη μοριακών συστημάτων στους οργανισμούς 7:30 μ.μ. Στρογγυλη Τραπεζα Συ ν τ ο ν ι σ τ η ς: Λευτέρης Ζούρος, Πανεπιστήμιο Κρήτης

6 A Brief Introduction to the Unfinished Evolutionary Synthesis or From Empedocles to Darwin and Beyond Argiris Efstratiadis What did Darwin really say? This short talk, which was specifically designed for a general audience, aims to present some basic introductory information by making a clear distinction between Evolution and Evolutionary Theories. Evolution is a fact; a blind process without design or direction, characterized by chance, opportunism and compromise. Evolutionary Theories, which began to appear in antiquity, simply attempt to explain the mechanism(s) of Evolution. Neo-darwinism, a marriage between Darwin s seminal idea of Natural Selection and genetics, with contributions from paleontology, ecology and other fields, is today a generally accepted theory that is consistent with a variety of observations as we know and interpret them. Nevertheless, this synthetic theory is still incomplete. There is no satisfactory mechanistic answer yet to the question how did a primitive dinosaur become a bird? Μια Σύντομη Εισαγωγή στη Συνθετική Εξελικτική Θεωρία που δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί ή Από τον Εμπεδοκλή μέχρι τον Δαρβίνο και Μετά Αργύρης Ευστρατιάδης «Τι είπε στ αλήθεια ο Δαρβίνος;» Αυτή η σύντομη ομιλία, που σχεδιάστηκε ειδικά για ένα γενικό ακροατήριο, στοχεύει στο να παρουσιάσει κάποιες βασικές εισαγωγικές πληροφορίες, κάνοντας μια ξεκάθαρη διάκριση ανάμεσα στην Εξέλιξη και στις Εξελικτικές Θεωρίες. Η Εξέλιξη είναι ένα γεγονός: μια τυφλή διαδικασία χωρίς σχέδιο ή κατεύθυνση, που χαρακτηρίζεται από τυχαία συμβάντα, καιροσκοπία και συμβιβαστικές λύσεις. Οι Εξελικτικές Θεωρίες, που άρχισαν να εμφανίζονται στην αρχαιότητα, απλά προσπαθούν να εξηγήσουν το μηχανισμό της εξέλιξης. Ο νεο-δαρβινισμός, μια συνένωση ανάμεσα στη δημιουργική ιδέα του Δαρβίνου για τη Φυσική Επιλογή και στη γενετική, με συνεισφορές από την παλαιοντολογία, την οικολογία και άλλους τομείς, είναι σήμερα μια γενικά αποδεκτή θεωρία που συμφωνεί με διάφορες παρατηρήσεις όπως τις ξέρουμε και τις ερμηνεύουμε. Ωστόσο, αυτή η συνθετική θεωρία είναι ακόμα ελλιπής. Δεν υπάρχει ακόμα καμία ικανοποιητική μηχανιστική απάντηση στην ερώτηση «πώς ένας πρωτόγονος δεινόσαυρος έγινε πουλί;»

7 The Synthesis, an Almost Complete and Fertile Theory Costas B. Krimbas The formulation of the Synthetic Theory of Evolution is summarily narrated and its subsequent strengthening from molecular biology and population genetics is mentioned. Two proposals that might be viewed as challenging the Synthesis, the punctuated equilibria and the neutral theory of molecular evolution, are critically presented. The paper concludes that the Synthesis remains a valid and fertile theory, the best we have today. Η Σύνθεση, μια σχεδόν ολοκληρωμένη και γόνιμη θεωρία Kώστας Β. Κριμπάς Παρουσιάζεται συνοπτικά η οικοδόμηση της Συνθετικής Θεωρίας της Εξελίξεως και η περαιτέρω ενίσχυσή της από τις περιοχές της μοριακής βιολογίας και της γενετικής των πληθυσμών. Ακολούθως, εξετάζονται οι δυο κύριες πηγές αμφισβητήσεώς της, η θεωρία της διαλείπουσας ισορροπίας και η θεωρία της ουδετερότητας, οι οποίες αναπτύσσονται κριτικά. Η παρουσίαση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η Σύνθεση αποτελεί μια αξιόπιστη και παραγωγική θεωρία, η καλύτερη που έχουμε μέχρι σήμερα.

8 Why sex differences matter: An evolutionary perspective Outline Helena Cronin By and large, in science, men are the physicists, women the psychologists; and, in medicine, men the surgeons, women the paediatricians. Similarly, right across the workplace, there are typically «men s» and «women s» fields. And, whatever the field whether work or leisur men are overwhelmingly at the top. What s more, such sex differences are universal cross-culturally and historically. Why? The standard answer is bias and barriers, such as sexist prejudice (too much) and child-care (too little). Well, perhaps such forces play some role. But they can by no means be the full story. Why not? Because, in addition, men and women on average have different psychologies different Talents, Tastes and Temperaments. Talents: men are more mathematical, technical; women more verbal. Tastes: men more interested in things; women in people. Temperaments: men more competitive, risk-taking, status-conscious; women more temperate, balanced. So these three Ts will be distributed differently across the two groups, giving rise to average differences between the sexes. And these differences are reinforced by a fourth T: tails. Women are all rather alike; they cluster round the average. Men are more varied; there s far more difference between the worst and the best. Thus the tail-ends of the male distribution curves will always be much further apart than the tails of the female curves. So whether for height, intelligence or whatever there are almost bound to be more males than females both at the bottom, at the worst end, and at the top, the best. All of these sex differences are the product of evolution. So Darwinian theory holds the key to understanding the innate differences between males and females in our species and what they look like in the modern world. Such an understanding is vital in helping us to tackle the social problems of today. Science does not dictate goals. But it can help us to achieve our goals. And, when it comes to policy, the Darwinian understanding of human nature male and female is indispensable.

9 Γιατί οι διαφορές των φύλων είναι σημαντικές: μια εξελικτική προσέγγιση Helena Cronin Μια ματιά στη συμμετοχή των δύο φύλων στις επιστήμες δείχνει ότι μεταξύ των Φυσικών πλειοψηφούν οι άντρες και μεταξύ των Ψυχολόγων οι γυναίκες, οι άντρες μεταξύ των Χειρουργών και οι γυναίκες μεταξύ των Παιδιάτρων. Κατά κανόνα το ίδιο συμβαίνει με κάθε επάγγελμα: οι άντρες βρίσκονται στην κορυφή της ιεραρχίας. Ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι ότι αυτό παρατηρείται διαχρονικά σε όλες σχεδόν τις κοινωνίες. Τι εξήγηση μπορούμε να δώσουμε; Οι συνηθισμένες απαντήσεις, όπως κοινωνικές προκαταλήψεις και ανισότητες που προκύπτουν από το βιολογικό ρόλο της μητρότητας, αποτελούν μόνο μέρος του προβλήματος. Θα πρέπει να προχωρήσουμε πιο βαθιά και να αναγνωρίσουμε ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών στις ικανότητες, τα ενδιαφέροντα και τα συναισθήματα. Σε γενικές γραμμές, οι άντρες έχουν εντονότερη κλίση στα μαθηματικά και την τεχνολογία, οι γυναίκες στις κοινωνικές σχέσεις οι άντρες ενδιαφέρονται περισσότερο για τη φυσική κατάσταση των πραγμάτων και οι γυναίκες για την κοινωνική οι άντρες είναι πιο ανταγωνιστικοί και ριψοκίνδυνοι, ενώ οι γυναίκες είναι συναισθηματικά πιο ισορροπημένες. Ακόμα, και ίσως αυτή να είναι η σημαντικότερη διαπίστωση, οι γυναίκες είναι πιο όμοιες μεταξύ τους (οι διαφορές από τον μέσο όρο είναι μικρότερες) ενώ οι άντρες είναι πιο διαφορετικοί ο ένας από τον άλλον (οι διαφορές από τον μέσο όρο είναι πολύ μεγαλύτερες). Το αποτέλεσμα είναι ότι υπάρχουν και θα υπάρχουν πάντοτε περισσότεροι άντρες των άκρων, του χειρότερου και του καλύτερου άκρου. Όλες αυτές οι διαφορές είναι αποτέλεσμα της εξελικτικής ιστορίας του είδους μας για να τις κατανοήσουμε πρέπει να τις δούμε μέσα από τη Νεοδαρβινική θεωρία της εξέλιξης. Αυτή η κατανόηση αποτελεί προϋπόθεση για την αντιμετώπιση των κοινωνικών μας προβλημάτων. Η επιστήμη δεν θέτει σκοπούς, όμως οι σκοποί δύσκολα επιτυγχάνονται χωρίς την επιστήμη.

10 Ο βίος του Κάρολου Δαρβίνου Παναγιώτης Στασινάκης Πριν από 200 χρόνια, στις 12 Φεβρουαρίου 1809 γεννιέται στο Σρούσμπερυ της Βρετανίας ο Κάρολος Δαρβίνος. Είναι το πέμπτο παιδί από τα έξι και ο δεύτερος γιος ενός επιστήμονα γιατρού, του Ροβέρτου Γουάρινγκ Δαρβίνου και της Σουζάνα Γουέτζγουντ. Πριν από 150 χρόνια, στις 24 Νοεμβρίου του 1859, ο εκδοτικός οίκος του Τζον Μάρεϊ θα δημοσιεύσει στο Λονδίνο το βιβλίο του Κάρολου Δαρβίνου με τίτλο: «Περί της Καταγωγής των Ειδών μέσω της Φυσικής Επιλογής ή η Διατήρηση των Ευνοημένων Φυλών στην Πάλη της Επιβίωσης». Σε ηλικία 16 χρονών ο πατέρας του τον στέλνει στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου για να σπουδάσει γιατρός. Σύντομα τα παρατάει και, σε ηλικία 18 ετών, πηγαίνει στο Κολλέγιο του Χριστού στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ προκειμένου να μπορέσει να γίνει εφημέριος. Μα και πάλι οι νέες του ασχολίες δεν τον ενθουσιάζουν, αν και τα χρόνια αυτά στο Κέμπριτζ βρίσκει άλλα ενδιαφέροντα: ταξίδια, βόλτες στην ύπαιθρο και εμπλουτισμός της συλλογής του από σκαθάρια, ιππασία και αέναες συζητήσεις με τον Βοτανολόγο Στήβενς Χένσλοου και τον Γεωλόγο Άνταμ Σέντγουηκ. Το Δεκέμβριο του 1831 ο νεαρός Κάρολος Δαρβίνος επιβιβάζεται για ένα μακρινό ταξίδι στο πλοίο Μπιγκλ, ως απεσταλμένος του Βρετανικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας για τη συλλογή εκθεμάτων. Μετά από πέντε χρόνια, στις 2 Οκτωβρίου του 1836, επιστρέφει πίσω στη Βρετανία έχοντας κατορθώσει να γυρίσει πολλές περιοχές στον κόσμο. Μεταξύ 1836 και 1858 ο Δαρβίνος θα παντρευτεί την ξαδέλφη του Έμμα, θα κάνει μαζί της οικογένεια και θα μελετήσει αναλυτικότερα τα ευρήματά του. Τον Ιούνιο του 1858 λαμβάνει ένα επιστημονικό άρθρο από τον Άλφρεντ Γουάλας ο οποίος του περιγράφει πώς έχει καταλήξει στο μηχανισμό της Φυσικής Επιλογής. Αποφασίζει να ανατρέψει το αρχικό του σχέδιο και να περιοριστεί σε μια περίληψη των παρατηρήσεών του και των θεωριών του. Έτσι εκδίδει στις 24 Νοεμβρίου του 1859 το βιβλίο «Περί της Καταγωγής των Ειδών μέσω της Φυσικής Επιλογής ή η Διατήρηση των Ευνοημένων Φυλών στην Πάλη της Επιβίωσης». Θα ακολουθήσουν περαιτέρω εκδόσεις της «Καταγωγής», ενώ ο Δαρβίνος θα συνεχίσει το συγγραφικό του έργο προσφέροντας σημαντικό αριθμό βιβλίων. Στις 19 Απριλίου του 1882 θα κηδευτεί στο Αβαείο του Γουέστμινστερ, δίπλα σε σημαντικές προσωπικότητες, έχοντας προσφέρει στην ανθρωπότητα το σημαντικό του έργο.

11 Δαρβινική προβληματική για τη γλώσσα, το νόημα και την επικοινωνία Αλέξης Καλοκαιρινός Η γλώσσα είναι ένας βασικός προσδιορισμός της ανθρώπινης ιδιότητας. Φαίνεται αφενός να μετέχει στην ανθρώπινη φύση και αφετέρου να συγκροτείται στον ανθρώπινο πολιτισμό. Είναι η γλώσσα φύσει ή θέσει; Μια σύντομη επισκόπηση των γενικών χαρακτηριστικών της γλώσσας θα μας βοηθήσει να μετακινηθούμε από το διπολικό αυτό ερώτημα, σε μια φυσιοκρατική προοπτική: Ο πυρήνας της γλώσσας εμφανίζεται ως ένα βιολογικό όργανο, που διαμεσολαβεί ανάμεσα σε δυο τελείως διαφορετικές οντότητες, τον ήχο και το νόημα. Η μεσολάβηση γίνεται μέσα στην ανθρώπινη κοινότητα, ως επικοινωνία. Μια κοινωνική δραστηριότητα, χρησιμοποιώντας το γλωσσικό όργανο, εγκαθιστά την ίδια ή παρόμοια πληροφορία σε περισσότερα μυαλά και δημιουργεί ένα πολυεπίπεδο σύμπαν γνώσης και δράσης, και εντέλει ένα θεσμικό πλέγμα, που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη κατάσταση. Έτσι, επανερχόμαστε στο παλιό ζήτημα της σχέσης της «φύσης» με τον «πολιτισμό», που είναι κατ αρχήν δυνατό να το θεωρήσουμε από μια νεοδαρβινική προοπτική. Η γλώσσα, στη βάση μιας βιολογικής υποδομής, και η γλωσσική δραστηριότητα, που αποτελεί μια μορφή συνεργασίας, συνιστούν εκ πρώτης όψεως ένα προνομιακό πεδίο για την ενιαία (ή, τουλάχιστον, από κοινού) εφαρμογή της γονιδιακής και της μιμιδιακής προσέγγισης (genes & memes). Αλλά, όπως θα δούμε, η μονιστική νατουραλιστική προοπτική βρίσκει κάποια από τα όριά της όταν επανεισάγονται σκληρά ερωτήματα τα οποία σχετίζονται με τη σύσταση του νοήματος, που δεν είναι εξ ολοκλήρου γλωσσική, και την αγκύρωσή του στις έννοιες της πρόθεσης (intention) και της δέσμευσης (commitment) που προϋποθέτουν την έννοια της ελεύθερης βούλησης. Τα προσκόμματα αυτά επαναφέρουν τη συζήτηση στην περιοχή της φιλοσοφίας, σε απορίες που ίσως δεν έχει νόημα να προσπαθούμε να εξαλείψουμε με μόνο τον επιστημονικό οπλισμό της βιολογίας, παρά τη γόνιμη προσαρμογή του στο θεωρησιακό πεδίο των ανθρωπιστικών σπουδών.

12 Aναζητώντας το νου μέσα από την εξέλιξη Ηλίας Δ. Κούβελας Αναγνωρίζουμε ως πρόγονό μας τον Homo habilis και όχι στον συγκάτοικό του τον Αυστραλοπίθηκο διότι είχε την ικανότητα να κατασκευάζει πέτρινα εργαλεία. Η ικανότητα αυτή υποδεικνύει ότι αυτός ο μακρινός μας πρόγονος που έζησε πριν από 2,5 εκατομμύρια χρόνια διέθετε σημαντικές νοητικές ικανότητες, μεταξύ των οποίων και τη συνείδηση ανώτερης τάξης. Ως συνείδηση ανώτερης τάξης ορίζεται η ικανότητα αναγνώρισης του εαυτού ως ένα συνεχές από το παρελθόν στο παρόν και το μέλλον. Πρόκειται για την ιδιότητα που χαρακτηρίζει το ανθρώπινο είδος και αναδύεται στη φύση με την εμφάνιση του Homo habilis. H ανάδυση της συνείδησης ανώτερης τάξης συμπίπτει με την εμφάνιση στο εγκέφαλο τού Homo habilis μιας περιοχής που αντιστοιχεί στην «περιοχή Broca» του Homo sapiens. Στον Homo sapiens η «περιοχή Βroca» συμμετέχει στην εκφορά του λόγου. Ο Homo habilis όμως δεν «μιλούσε». Επομένως, το σενάριο ενδεχομένως είναι ότι η ανάδυση της πρόδρομης «περιοχής Broca» δίδει την ικανότητα στον Ηοmo habilis να κατασκευάζει πέτρινα εργαλεία και τη συνείδηση ανώτερης τάξης, ενώ η «απόγονός» της στον Homo sapiens συμμετέχει, σε συνεργασία με άλλες εγκεφαλικές περιοχές, που αναπτύχθηκαν στο μεταξύ, στις διαδικασίες της γλώσσας. Οικονομική Επιστήμη και Θεωρίες της Εξέλιξης: Ένας αιώνας έρωτα και μίσους Σταύρος Ιωαννίδης Η σύγχρονη οικονομική επιστήμη διαμορφώνεται κατά το τελευταίο τρίτο του 19ου αι., μια εποχή που στην ιστορία της οικονομικής σκέψης περιγράφεται ως η «οριακή επανάσταση» (marginalist revolution). Την περίοδο αυτή εισάγονται μια σειρά καινοτόμων αντιλήψεων για τη λειτουργία της οικονομίας, οι οποίες επιτρέπουν τη μαθηματική διατύπωση θεωρημάτων, καθώς οι οικονομολόγοι της εποχής προσπαθούν ρητά να μιμηθούν την ακρίβεια της Νευτώνειας Φυσικής. Ωστόσο, ήδη από εκείνη την εποχή διατυπώνονται σοβαρές διαφωνίες ενάντια στην «στατικότητα» του κυρίαρχου παραδείγματος και υπέρ μιας «εξελικτικής» προσέγγισης των οικονομικών φαινομένων. Τον επόμενο αιώνα το κυρίαρχο παράδειγμα αποκτά πλέον τον χαρακτήρα της ορθοδοξίας, χωρίς όμως αυτό να μειώνει την ένταση των φωνών υπέρ της εξελικτικής προσέγγισης, οι οποίες μάλιστα ενισχύονται τις τελευταίες δεκαετίες. Το ενδιαφέρον φαινόμενο που θα παρουσιαστεί στην εισήγηση είναι ότι κάποιες φορές οι ίδιοι θεωρητικοί υπερασπίζονται με φανατισμό το ορθόδοξο παράδειγμα σε κάποιες επιστημονικές περιοχές, ενώ απαιτούν την εισαγωγή εξελικτικών ιδεών σε κάποιες άλλες. Σκοπός της εισήγησης είναι να παρουσιάσει την ιστορική διαδρομή αυτών των συζητήσεων και να αναδείξει εκείνες τις εξελικτικές ιδέες οι οποίες, στη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα, προσέλκυσαν το ενδιαφέρον των θεωρητικών οικονομολόγων και επιχειρήθηκε να εφαρμοστούν στην οικονομική θεωρία.

13 Η αντίσταση στον Δαρβίνο Νίκος Δήμου Από ό,τι λένε οι ειδικοί, η εξελικτική θεωρία είναι μία από τις πιο τεκμηριωμένες και επιβεβαιωμένες επιστημονικές θέσεις. Δεν έχει συναντηθεί ακόμα με το κριτήριο διαψευσιμότητας του Πόπερ αντίθετα, 150 χρόνια μετά την πρώτη της διατύπωση εξακολουθεί να ερμηνεύει και να φωτίζει τα φαινόμενα ιδιαίτερα μετά τη διεύρυνσή της με πιο σύγχρονους επιστημονικούς κλάδους. Ωστόσο, ενώ παραμένει επιστημονικά έγκυρη και ισχυρή, εξακολουθεί όχι μόνο να αμφισβητείται αλλά και να απορρίπτεται εξ ολοκλήρου από ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας. Άλλες θεωρίες πολύ πιο καινοτόμες, λιγότερο επιβεβαιωμένες, έχουν γίνει αποδεκτές και διδάσκονται στα σχολεία. Μετά τη δίκη του Γαλιλαίου κανείς δεν έσυρε στα δικαστήρια τον Νεύτωνα, τον Φρόυντ, τον Αϊνστάιν όμως οι εξελικτικοί αντιμετωπίζουν ακόμα δίκες, διώξεις και απαγορεύσεις. Κανείς δεν κατηγόρησε τον Γκαίντελ που με το θεώρημα της μη πληρότητας γκρέμισε τις μαθηματικές βεβαιότητες. Αλλά ο Δαρβίνος παραμένει αντικείμενο σκανδαλισμού ακόμα και σήμερα. Η πρώτη προφανής απάντηση θα καταδείξει τους λόγους ως θρησκευτικούς. Πραγματικά η εξελικτική θεωρία συγκρούεται τόσο με τη Χριστιανική όσο και με όλες τις μονοθεϊστικές ή πολυθεϊστικές αφηγήσεις για την καταγωγή του ανθρώπου. Όμως και άλλες επιστημονικές θεωρίες ήρθαν σε αντίθεση με κρατούσες θρησκευτικές δοξασίες αλλά τελικά έγιναν αποδεκτές ή έστω ανεκτές. Η εκκλησία αντέδρασε στον Κοπέρνικο αλλά και στον Φρόυντ, όχι όμως με το ίδιο πείσμα και την ίδια πίεση. Και καμία θεωρία δεν οδήγησε στη γένεση μιας ολόκληρης ψευδοεπιστήμης του δημιουργισμού, ή ευφυούς σχεδιασμού (creationism / intelligent design) με χιλιάδες οπαδούς, και εκτενέστατη βιβλιογραφία από αξιόλογους επιστήμονες. Αυτό ιδιαίτερα το γεγονός, η δημιουργία μιας παράλληλης παραεπιστήμης, με την συνεργασία ενός σημαντικού μέρους της επιστημονικής κοινότητας, είναι μοναδικό γεγονός στην ιστορία των επιστημών. Κάτι βαθύτερο συμβαίνει εδώ. Τί όμως; Στην εισήγησή μου θα προσπαθήσω να διερευνήσω τα απώτερα αίτια της απόρριψης.

14 Aπό τους σπίνους του Δαρβίνου στην εξέλιξη μοριακών συστημάτων στους οργανισμούς Γιώργος Χριστοφίδης Φώτης Καφάτος Η ομιλία αυτή διαμορφώθηκε από τους Γιώργο Χριστοφίδη και Φώτη Καφάτο. Στηρίζεται σε μελέτες του κοινού μας εργαστηρίου και των συνεργατών μας, στο Imperial College του Λονδίνου. Συνδέει τους δυο πυλώνες των Βιοεπιστημών, τη Μοριακή και Εξελικτική Βιολογία, και παρουσιάζει την εξέλιξη της ενδογενούς ανοσοαντίδρασης στα έντομα, ιδίως στα κουνούπια-φορείς ασθενειών. Δύο γένη κουνουπιών, Anopheles (Ανωφελής) και Aedes (Αήδης), διαδίδουν αντίστοιχα το κύριο παράσιτο της ελονοσίας (Plasmodium falciparum) και 4 ιούς του Δάγκειου και άλλων τροπικών πυρετών, καθώς και εγκεφαλίτιδων. Ο Δάγκειος υπήρξε μάστιγα και στη χώρα μας παλαιότερα, και ακόμα μαστίζει πολυπληθείς, αναπτυσσόμενες κυρίως νότιες περιοχές της γης: την κεντρική Αμερική, τις Ινδίες, τη νότια Ασία και το νότιο μισό της Αφρικής, αλλά και τα νησιά του Ειρηνικού και τα βόρεια της Αυστραλίας. Υπολογίζεται ότι 1-3 εκατομμύρια θάνατοι ετησίως προκαλούνται από τα παράσιτα και τους ιούς που διαδίδουν αυτά τα 2 γένη κουνουπιών. Πρόσφατα αναγνωρίστηκαν και νέες επιδημίες που επίσης μεταδίδονται από τα ίδια γένη, όπως η εγκεφαλίτιδα του Δυτικού Νείλου και η ταχύτατα διαδιδόμενη Chikungunia. Είναι ενδιαφέρον ότι και τα κουνούπια έχουν ενδογενές ανοσοποιητικό σύστημα, το οποίο μελέτες από το δικό μας και άλλα εργαστήρια δείχνουν ότι μειώνει τον πολλαπλασιασμό των ιών και των παρασίτων. Γι αυτό και οι μελέτες του συστήματος αυτού, της εξέλιξης και της λειτουργίας του, έχουν ιδιαίτερη σημασία. Διαπιστώνουμε, έτσι, ότι τόσο τα κουνούπια όσο και τα παράσιτα και οι ιοί τους εξελίσσονται, και ακόμα ότι η εξέλιξη δεν είναι πάντα ανέλιξη.

15 Το 2009 συμπληρώνονται 200 χρόνια από τη γέννηση του Κάρολου Δαρβίνου (12 Φεβρουαρίου 1809) και 150 χρόνια από τη δημοσίευση του βιβλίου του Για την Καταγωγή των Ειδών (24 Νοεμβρίου 1859). Οι εορτασμοί τής επετείου ανά τον κόσμο ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο. Η Ελλάδα δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Χαιρετίζοντας τη μεγάλη τομή του Δαρβίνου στην προσπάθεια του ανθρώπου να ερμηνεύσει τη ζωή και τον άνθρωπο, τα Εκπαιδευτικά και τα Ερευνητικά Ιδρύματα του Ηρακλείου προσκάλεσαν διακεκριμένους ομιλητές από την Ελλάδα και το Εξωτερικό να καταθέσουν την άποψή τους για την επίδραση που είχε ο μεγάλος στοχαστής του 19ου αιώνα πάνω σ ένα ευρύτατο φάσμα της επιστήμης και της διανόησης. Η Οργανωτική Επιτροπή ευχαριστεί θερμά τους ομιλητές και τις Αρχές του Πανεπιστημίου Κρήτης, του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (ΤΕΙ) Ηρακλείου, του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ), των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης (ΠΕΚ-ΙΤΕ), την Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων (ΠΕΒ) και την Ένωση Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΕΛΜΕ) Ηρακλείου. Επιπλέον, ευχαριστεί την ΑΕGEAN Airlines, την LAB SUPPLIES Scientific, το ATLANTIS Hotel και το LATO Boutique Hotel για τη γενναιόδωρη υποστήριξή τους. Εκ μέρους της Οργανωτικής Επιτροπής Λευτέρης Ζούρος Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης

16 Χ Ο Ρ Η Γ Ο Ι