ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

Transcript

1 ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Σε αγορές που «διψάνε» για καθετί καινούργιο, η καινοτοµία δεν αποτελεί πια µόνο προστιθέµενη αξία, αλλά συνιστά το ζητούµενο για κάθε σύγχρονη επιχείρηση. Πρωτοπορία και δηµιουργικότητα βρίσκονται στις προτεραιότητες κάθε επιχειρηµατικής αναζήτησης και στον πυρήνα του σύγχρονου management. Σε µια εποχή που οι αγορές εµφανίζουν µεγάλη προσφορά έτσι ώστε να υπερκαλύπτουν την ζήτηση, οι προϋποθέσεις για την επικράτηση του καλύτερου µοιάζουν να επαναπροσδιορίζονται συνεχώς. Η ανάγκη για εξέλιξη, αλλαγή, πρωτοπορία µοιάζει σήµερα περισσότερο ουσιαστική από ποτέ. Η καινοτοµία αποτελεί πια µόνιµη αναζήτηση µέσα στην επιχείρηση και προς αυτή την κατεύθυνση εναποτίθενται όλες οι ελπίδες για διάκριση. Οι νέες ιδέες αποτελούν τη βάση κάθε στρατηγικού σχεδιασµού και την πεµπτουσία του καλού manager. Η επιχείρηση που θα ξεχωρίσει πρέπει να δίνει συνέχεια κάτι καινούργιο, να προλαβαίνει τις ανάγκες της αγοράς, να καταφέρνει να εκπλήσσει ευχάριστα τους απαιτητικούς και συνειδητοποιηµένους πια καταναλωτές. Σε καιρούς αφθονίας το διαφορετικό δεν παρέχει µόνο προστιθέµενη αξία. Είναι το ζητούµενο. Πρόσφατη έρευνα της PricewaterhouseCoopers (2005) στις ΗΠΑ, µε θέµα την ανάπτυξη της καινοτοµίας στις επιχειρήσεις των ΗΠΑ, έδειξε ότι η καινοτοµία αποτελεί το πλέον ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα των πιο ραγδαία αναπτυσσόµενων επιχειρήσεων της χώρας. Αυτή αποτελεί θέµα υψίστης προτεραιότητας για το 68% των ταχύτερα αναπτυσσόµενων αµερικανικών επιχειρήσεων, σύµφωνα µε σχετικές δηλώσεις των CEO αυτών των εταιριών. Το εύρος των καινοτοµιών τους είναι µεγάλο και αφορά: α) την επιχειρηµατική στρατηγική, β) την ανάπτυξη νέων προϊόντων, γ) την εταιρική αξία, δ) την εκπαίδευση, ε) τα συστήµατα ανθρώπινου δυναµικού, στ) τις δηµόσιες σχέσεις, τη διαφήµιση και την επικοινωνία, ζ) τα προγράµµατα επιβράβευσης, η) το ηλεκτρονικό εµπόριο και τη χρήση νέων τεχνολογιών, και θ) τις επιχειρηµατικές διαδικασίες και την οργάνωση. Σύµφωνα µε τα συµπεράσµατα της έρευνας της PricewaterhouseCoopers φαίνεται ότι οι επιχειρήσεις που έχουν αποκτήσει κουλτούρα καινοτοµίας παρουσιάζουν: Σηµαντική βελτίωση στα οικονοµικά τους αποτελέσµατα, Καλύτερη προώθηση των προϊόντων τους, και Αποδοτικότερη λειτουργία των τοµέων τους. Στη συνέχεια θα ξεκινήσουµε την ανάλυση της καινοτοµίας από την διερεύνηση των ορισµών και των εννοιών. Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 1

2 1. Βασική και Εφαρµοσµένη Έρευνα, Εφεύρεση, Καινοτοµία 1 Η επιστηµονική έρευνα διακρίνεται σε δυο γενικές κατηγορίες : την βασική και την εφαρµοσµένη. Σύµφωνα µε το Εθνικό Ίδρυµα Επιστηµών των ΗΠΑ (NSF National Science Foundation), η βασική έρευνα ορίζεται ως : «η πρωτότυπη διερεύνηση µε σκοπό την πρόοδο της επιστηµονικής γνώσης η οποία δεν έχει άµεσους εµπορικούς στόχους». Αν και η επιστηµονική γνώση δεν έχει άµεσα εµπορικούς στόχους, εντούτοις η ανάγκη χρηµατοδότησης της βασικής έρευνας προϋποθέτει την ύπαρξη ιδιωτικού ή κοινωνικού οφέλους, το οποίο προσδιορίζεται από τον βαθµό στον οποίο η επιστηµονική γνώση µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως λύση σε πρακτικά προβλήµατα. Στο πλαίσιο αυτό, η βασική έρευνα έχει άµεση διασύνδεση µε την εφεύρεση, η οποία µπορεί να οριστεί ως η σύλληψη πρωτότυπων και ολοκληρωµένων νέων ιδεών που προκύπτουν ως αποτέλεσµα της επιστηµονικής γνώσης µέσω της βασικής έρευνας. Πολλές φορές όµως µια σηµαντική επιστηµονική εφεύρεση ή ανακάλυψη ενώ δεν µπορεί να εφαρµοστεί άµεσα και ευθέως ως λύση ενός πρακτικού προβλήµατος, εµπεριέχει εντούτοις ευκαιρίες για την µετατροπή της σε χρήσιµο προϊόν µέσω της ανάπτυξης της επιχειρηµατικής δραστηριότητας. Με άλλα λόγια, οι εφευρέσεις εµπεριέχουν την δυνατότητα µετατροπής τους σε προϊόντα µε πρακτική και κατά συνέπεια εµπορική αξία. Η διαδικασία αυτής της µετατροπής λαµβάνει χώρα διαµέσου της εφαρµοσµένης έρευνας. Συγκεκριµένα αυτό που συνήθως συµβαίνει είναι ότι η νέα γνώση που περιέχεται στην ανακάλυψη ή εφεύρεση χρησιµοποιείται ως εισροή κλειδί σε εφαρµοσµένα ερευνητικά projects, των οποίων η εκροή ή τα αποτελέσµατα µπορεί να είναι η παραγωγή καινοτοµικών, δηλαδή νέων ή βελτιωµένων, προϊόντων ή παραγωγικών διαδικασιών. Συνεπώς, υπάρχει σαφής διαφορά µεταξύ των εννοιών της εφεύρεσης και της καινοτοµίας. Ο Schumpeter ήταν ο πρώτος που παρατήρησε και όρισε την διαφορά αυτή: η «εφεύρεση» είναι εκροή της βασικής έρευνας, και η «καινοτοµία» είναι εκροή της εφαρµοσµένης έρευνας. Η επιστηµονική ανακάλυψη αξιολογείται πάντα µε το κατά πόσο έχει συντελέσει στο να κατανοήσουµε τα φυσικά φαινόµενα. Το κριτήριο όµως για την αξιολόγηση της καινοτοµίας είναι η επίδραση της στον τρόπο που ζουν οι άνθρωποι. Σχηµατικά θα µπορούσαµε να αποδώσουµε την σχέση ως εξής: Βασική έρευνα Εφεύρεση Εφαρµοσµένη Έρευνα Καινοτοµία 1 Γεωργαντά, Ζ. Επιχειρηµατικότητα και Καινοτοµίες, Εκδόσεις ΑΝΙΚΟΥΛΑ, Θεσ/νίκη 2003 Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 2

3 2. Εφευρέτες και καινοτόµοι Ένας από τους πιο επιτυχηµένους καινοτόµους ήταν ο Αµερικανός Thomas Alva Edison, ο οποίος κατά την διάρκεια της ζωής του κατοχύρωσε πάνω από 1000 πατέντες. Τρεις από αυτές είναι η ηλεκτρική λάµπα, η κινηµατογραφική ταινία των 35mm και η ηλεκτρική καρέκλα. Η ικανότητά του να καινοτοµεί, και όχι απλά να εφευρίσκει, δηλαδή η ικανότητά του όχι µόνο να έχει νέες ιδέες, αλλά να τις µετατρέπει σε προϊόντα που πωλούνται µε επιτυχία στην αγορά, συντέλεσε ώστε να δηµιουργήσει µια υπερεπιχείρηση, η οποία το 1920 είχε αξία περίπου 21,6 δις. $. Με άλλα λόγια, ο Edison κατανόησε σωστά τον αµφίδροµο χαρακτήρα της καινοτοµίας που απαιτεί κινητοποίηση και συντονισµό δυο δυνάµεων, της τεχνολογίας (technology push) και της ζήτησης της αγοράς (demand pull). Ο Edison συνειδητοποίησε ότι η καινοτοµία είναι κάτι περισσότερο από το να έχει κανείς νέες ιδέες. Είναι δηλαδή η διαδικασία του να αποκτούν οι νέες ιδέες πρακτική εφαρµογή. Μπορεί οι διάφοροι ορισµοί της καινοτοµίας να µην συµφωνούν µεταξύ τους στις εκφράσεις, αλλά όλοι συµφωνούν ότι καινοτοµία είναι η ανάπτυξη και εκµετάλλευση των καινούργιων ιδεών και όχι απλά η επινόηση και εφεύρεση τους. Όσον αφορά την εφεύρεση σε αντιδιαστολή µε την καινοτοµία, µερικές από τις πολύ σηµαντικές εφευρέσεις του 19 ου αιώνα εφευρέθηκαν από άτοµα που το όνοµά τους ξεχάστηκε. Τα ονόµατα που θυµόµαστε είναι αυτά των επιχειρηµατιών που µετέτρεψαν τις εφευρέσεις σε εµπορικές αξίες. Για παράδειγµα, η ηλεκτρική σκούπα εφευρέθηκε από τον J. Murrey Spengler. Ήταν όµως ο W. H. Hoover, κατασκευαστής δερµάτινων ειδών, ο οποίος την προώθησε στην αγορά. Επίσης η ραπτοµηχανή εφευρέθηκε από τον Elias Howe στην Βοστόνη το 1846, ο οποίος δεν µπόρεσε να την προωθήσει εµπορικά αν και ταξίδεψε στην Αγγλία για τον σκοπό αυτό. Επανερχόµενος στις ΗΠΑ βρήκε τον Isaac Singer να έχει κλέψει την πατέντα του και να έχει στήσει µια επιτυχηµένη επιχείρηση ραπτοµηχανών. Παροµοίως και ο Graham Bell, ο οποίος βασίστηκε στην επιστηµονική δουλειά του Herman von Helmholtz για την αναπαραγωγή του ήχου. Αντίθετα ο Morse δεν εφεύρε µόνο των κώδικα, αλλά είχε την ικανότητα να προωθήσει εµπορικά την τηλεγραφία στο σύνολό της. Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 3

4 3. Τι είναι καινοτοµία Στα αρχαία ελληνικά το ρήµα «καινοτοµώ» έχει την έννοια του «διανοίγω νέους δρόµους». Ο αγγλικός όρος innovation έχει προέλευση από το λατινικό ρήµα innovo που σηµαίνει «κάνω κάτι νέο». Στην οικονοµική ορολογία εισήχθη από τον Schumpeter στα τέλη της δεκαετίας του Σήµερα στο πεδίο έρευνας της οργανωσιακής καινοτοµίας υπάρχει ποικιλία προσεγγίσεων. Η έννοια της καινοτοµίας αποδίδεται µε διαφορετικούς ορισµούς, µε έµφαση σε στοιχεία που θεωρούνται κατά περίπτωση σχετικά 3. Ο όρος «καινοτοµία» είναι κάπως ασαφής και διφορούµενος: στην τρέχουσα γλώσσα σηµαίνει τόσο µια διαδικασία όσο και το αποτέλεσµά της 4. ιαδικασία καινοτοµίας σηµαίνει οι µέθοδοι ή οι πρακτικές που καθιστούν δυνατή την καινοτοµία. Το αποτέλεσµα της διαδικασίας είναι τα νέα προϊόντα / υπηρεσίες, νέες µέθοδοι παραγωγής κλπ. Η διαφορά έχει πολύ µεγάλη σηµασία. Σύµφωνα µε την πρώτη έννοια του όρου, καινοτοµική διαδικασία, το βάρος πέφτει στον τρόπο µε τον οποίο επινοείται και παράγεται η καινοτοµία, στα διάφορα στάδια που οδηγούν σε αυτήν ( δηµιουργικότητα, marketing, έρευνα και ανάπτυξη, σχεδιασµός, παραγωγή και διανοµή ) και στην αλληλεξάρτησή τους. εν πρόκειται για γραµµική διαδικασία, για σαφώς οροθετηµένες φάσεις και για αυτόµατη αλληλουχία, αλλά µάλλον για ένα σύστηµα αλληλεπιδράσεων και «παλινδροµικών κινήσεων» µεταξύ των διαφόρων λειτουργιών και διαφόρων παραγόντων, των οποίων η πείρα, οι γνώσεις και η τεχνογνωσία ενισχύονται και εµπλουτίζονται αµοιβαία. Έτσι εξηγείται η διαρκώς µεγαλύτερη σηµασία που αποδίδεται στην πράξη στους µηχανισµούς αλληλεπιδράσεων µέσα στην επιχείρηση (συνεργασία µεταξύ των διαφόρων µονάδων, συµµετοχή των εργαζοµένων στην οργανωτική καινοτοµία), αλλά και στα δίκτυα τα οποία συνδέουν την επιχείρηση µε το περιβάλλον της (άλλες επιχειρήσεις, υπηρεσίες υποστήριξης, κέντρα τεχνογνωσίας, ερευνητικά εργαστήρια κτλ.). Η σχέση µε τους χρήστες, η συνεκτίµηση της εκφραζόµενης ζήτησης, η έγκαιρη πρόβλεψη των αναγκών της αγοράς και της κοινωνίας έχουν επίσης εξίσου µεγάλη αν όχι µεγαλύτερη σηµασία µε την άριστη γνώση των τεχνολογιών. Σύµφωνα µε την δεύτερη έννοια του όρου, η καινοτοµία ως αποτέλεσµα, το βάρος πέφτει στο νέο προϊόν, τη νέα µέθοδο ή τη νέα υπηρεσία. 2 Hansen, S.O. and Wakonen, J. «Innovation, a winning solution?», International Journal of Technology Management, no 4 (1997). 3 Damanpour, F. and Evan, W.M. «Organizational Innovation and Performance: The Problem of Organizational Lag.», Administrative Science Quarterly, (1984). Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 4

5 ιακρίνουµε, έτσι την ριζική καινοτοµία (radical innovation) (όπως είναι, παραδείγµατος χάριν, η κυκλοφορία ενός νέου εµβολίου ή του δίσκου compact) και την βελτιωτική καινοτοµία (incremental innovation), η οποία µεταβάλλει, µε προοδευτικές βελτιώσεις, τα προϊόντα, τις µεθόδους ή τις υπηρεσίες. Τα παραπάνω αντανακλούν την ευρύτητα της έννοιας ερµηνεύοντας διαφορετικές πτυχές του έργου των λειτουργιών µιας επιχείρησης. Σε µια πιο γενικευµένη αντιµετώπιση θα µπορούσαµε να ορίσουµε την καινοτοµία ως: Την (σκόπιµη) εφαρµογή γνώσεων ή τεχνικών µε διαφορετικό τρόπο ή µε νέους στόχους Με τον παραπάνω ορισµό συµπεριλαµβάνουµε όλων των ειδών τις καινοτοµίες που µπορεί να υιοθετήσει µια επιχείρηση. Συγκεκριµένα, οι επιχειρήσεις έχουν να επιλέξουν µεταξύ των προϊοντικών καινοτοµιών και των διαδικαστικών καινοτοµιών. Οι καινοτοµίες προϊόντος (product innovation) αναφέρονται σε νέα προϊόντα ή νέες υπηρεσίες για την ικανοποίηση µιας ανάγκης της αγοράς, ενώ οι καινοτοµικές διαδικασίες (process innovation) αναφέρονται σε νέα στοιχεία στις διαδικασίες (π.χ. προδιαγραφές έργου, πατέντες στην γραµµή παραγωγής, µηχανισµός ροής πληροφοριών) που εισάγονται για την παραγωγή ενός προϊόντος ή την παροχή µιας υπηρεσίας. 5 Οι επιχειρήσεις δίνουν διαφορετική έµφαση σε αυτά τα δύο είδη καινοτοµίας, προκειµένου να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα. Επιπρόσθετα, οι ρυθµοί υιοθέτησης των καινοτοµιών προϊόντος και διαδικασίας είναι διαφορετικοί στα διαφορετικά στάδια ανάπτυξης µιας επιχείρησης. 6 Αρκετές έρευνες υποστηρίζουν ότι οι εταιρίες υιοθετούν περισσότερες καινοτοµίες προϊόντος παρά διαδικασίας. Αυτό συµβαίνει συνήθως γιατί α) οι καινοτοµίες 4 Στην Πράσινη Βίβλο, ως καινοτοµία χαρακτηρίζεται η µετατροπή επιστηµονικών και τεχνολογικών γνώσεων σε προϊόντα και υπηρεσίες, αλλά και το νέο το ίδιο το προϊόν. 5 Damanpour, F. Organizational Complexity and Innovation: Developing and Testing Multiple Contingency Models. Management Science 42, no 5 (1996) 6 Utterback, J.M. and Abernathy, W.J. A Dynamic Model of Process and Product Innovation. Omega 3. no6 (1975) Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 5

6 διαδικασίας είναι λιγότερο παρατηρούµενες και αναφέρονται στην επίτευξη των αποτελεσµάτων χωρίς να είναι αυτές το αποτέλεσµα, και β) είναι δυσκολότερο να εφαρµοστούν, εφόσον η επιτυχία της εφαρµογής τους εξαρτάται από εκτεταµένες αλλαγές στην οργανωτική δοµή και στα συστήµατα διοίκησης. 7 Αναλύοντας σε βάθος τη σχέση µεταξύ καινοτοµιών προϊόντος και διαδικασίας, τονίστηκε ότι µια καινοτοµία προϊόντος δεν µπορεί να λάβει χώρα χωρίς παράλληλη καινοτοµία διαδικασίας. 8 Αρκετοί ερευνητές υποστηρίζουν επίσης ότι τα όρια µεταξύ των δυο ειδών καινοτοµίας βρίσκονται πολύ κοντά. Συχνά, οι καινοτοµίες προϊόντος µιας επιχείρησης µπορεί να θεωρηθούν καινοτοµίες διαδικασίας για κάποια άλλη. Κρίνεται σκόπιµο να αναφερθεί ότι ένας από τους λόγους επιτυχίας των Ιαπωνικών επιχειρήσεων είναι η έµφαση που δίνουν στις καινοτοµίες διαδικασίας, σε αντίθεση µε τις Αµερικάνικες επιχειρήσεις που αποδίδουν την πρόοδό τους στις καινοτοµίες προϊόντος. Αρκετές προσπάθειες στο πεδίο της έρευνας εξετάζουν µοντέλα καινοτοµίας και επικεντρώνονται στη διάκριση των καινοτοµιών προϊόντος από τις καινοτοµίες διαδικασίας, λαµβάνοντας υπόψη την οπτική γωνία είτε της επιχείρησης (προσφορά) είτε του πελάτη (ζήτηση). Οι καινοτοµίες προϊόντος δεν συµβαίνουν µεµονωµένα. Συνήθως είναι αποτέλεσµα ενός προσεκτικού ταιριάσµατος µιας τεχνολογικής ευκαιρίας µε µια ανάγκη της αγοράς (θα συζητηθεί και εκτενέστερα σε επόµενο κεφάλαιο). Όπως συχνά υποστηρίζεται, οι καινοτοµίες προϊόντος είναι το αποτέλεσµα µιας διαδικασίας που βασίζεται στην αρχή «Νεωτερισµός από συνδυασµό» Παρερµηνεύσεις της καινοτοµίας Η αποτυχία πλήρους κατανόησης της καινοτοµικής δραστηριότητας ενδέχεται να οδηγήσει σε µονοδιάστατη αντίληψη και άσκηση µάνατζµεντ µε αποτέλεσµα στην εστίαση µόνο στα σηµεία που έχουν γίνει αντιληπτά ως σηµαντικά. Οι πιο συχνές παρερµηνεύσεις της καινοτοµίας είναι: Καινοτοµία = εφεύρεση 10 Αν και είναι δυο έννοιες που πολλές φορές χρησιµοποιούνται µε το ίδιο νόηµα θα πρέπει να δούµε την διαφορά. Με την εφεύρεση βρίσκουµε ανακαλύπτουµε ένα 7 Myers, S. and Marquis, D.G. Successful Industrial Innovation. Washington DC: National Foundation, (1969) 8 Utterback, J.M. Mastering the Dynamics of Innovation. Harvard Business School Press, (1994) 9 Σαλάβου, Ε. «ρόµοι εξέλιξης στο επιχειρείν. Προβληµατισµοί καινοτοµίας-αλλαγής-επιχειρηµατικότητας- µετασχηµατισµών.» Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα D. Goss, Small Business and Society, Routledge 1991 Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 6

7 προϊόν ή υπηρεσία. Με την καινοτοµία το προϊόν ή την υπηρεσία θα πρέπει να την προωθήσουµε στην αγορά. Η καινοτοµία ενθαρρύνει την ανάπτυξη νέων ιδεών, όµως, επίσης, χρησιµοποιεί αυτές τις νέες ιδέες για την παραγωγή προϊόντων / υπηρεσιών που χρειάζεται ο καταναλωτής. Παραπάνω δόθηκε και σχηµατικά η διαφορά µεταξύ εφεύρεσης και καινοτοµίας. Καινοτοµία = µόνο νέα προϊόντα ή υπηρεσίες Πολλές επιχειρήσεις έχουν πετύχει επειδή στηρίχθηκαν σε ένα καινοτοµικό προϊόν το οποίο έγινε αµέσως αποδεκτό από τους καταναλωτές. Έτσι θεωρούµε την ανάπτυξη νέων προϊόντων ως συνώνυµο της καινοτοµίας. Όµως καινοτοµία µπορεί να υπάρχει και σε άλλες επιλογές µας : Νέες αγορές Νέες µέθοδοι marketing Νέες λειτουργικές διαδικασίες Η καινοτοµία δεν είναι επίσης κατ ανάγκη συνώνυµη µε την (υψηλή) τεχνολογία, παρά το γεγονός ότι κάνει την εµφάνιση της όλο και πιο συχνά στους βιοµηχανικούς εξοπλισµούς, τα υλικά, τα λογισµικά (ενσωµατωµένη τεχνολογία) και τις µεθόδους. Σηµαντικό ποσοστό των καινοτοµιών προκύπτει - από νέους συνδυασµούς γνωστών στοιχείων - από νέες χρήσεις - ή ακόµη, από τη δηµιουργικότητα στο σχεδιασµό των προϊόντων. Ωστόσο, η τεχνολογική συνιστώσα είναι παρούσα πολύ συχνά µάλιστα έχει αποφασιστική σηµασία στο σχεδιασµό, την παραγωγή και τη διανοµή προϊόντων και υπηρεσιών. Η κατοχή των απαιτούµενων επιστηµονικών και τεχνικών ικανοτήτων είναι ουσιώδους σηµασίας από διπλή άποψη: 1. για την πραγµατοποίηση των τεχνολογικών ανακαλύψεων, 2. αλλά επίσης και µάλιστα σε εξίσου σηµαντικό βαθµό για την κατανόηση και τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Καινοτοµία = µοναδικότητα Όλες οι νέες ιδέες προέρχονται από παλιές, έχουν ξεκινήσει µε ότι ήδη υπήρχε και έγιναν µοναδικές από τον διαφορετικό τρόπο µε τον οποίο αυτές συνδυάσθηκαν ή συνδέθηκαν µε υπάρχουσες ιδέες και γνώσεις. Το µυστικό του επιχειρηµατία είναι η επιτυχηµένη χρησιµοποίηση του «εργαλείου» O.P.B. (Other Peoples Brain ). Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 7

8 5. Τα χαρακτηριστικά της καινοτοµίας Η καινοτοµία µπορεί να είναι σταδιακή (βήµα βήµα), δραστική ή/και τεχνολογικά επαναστατική Η επιχείρηση πρέπει να σπάσει τα δεσµά του παρελθόντος για να χαράξει νέα επιτυχηµένη πορεία (ασυνέχεια) Πρέπει να υπάρχει δέσµευση, αφοσίωση, θέληση για την µακρόχρονη επιτυχία της επιχείρησης (συνέχεια) Τεχνική αποτελεσµατικότητα (απόκτηση άµεσου ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος) Οικονοµική αποδοτικότητα Εννέα στις δέκα καινοτοµίες δεν ολοκληρώνονται ποτέ. Το 99% των καινοτοµιών δεν αλλάζει σχεδόν τίποτα Όµως, η µια στις 100 (1%) καινοτοµίες που επιτυγχάνει, κάνει όλες τις αποτυχηµένες προσπάθειες πολύτιµες Η καινοτοµία είναι το συγκεκριµένο εργαλείο των νεωτεριστών επιχειρηµατιών, το µέσο µε το οποίο εκµεταλλεύονται την αλλαγή ως ευκαιρία για µια διαφορετική επιχείρηση ή µια διαφορετική υπηρεσία Οι επιχειρηµατίες πρέπει να αναζητούν σκόπιµα τις πηγές της καινοτοµίας, τις αλλαγές και τα συµπτώµατά τους, που υποδηλώνουν ευκαιρίες για επιτυχηµένη καινοτοµία. Και οφείλουν να γνωρίζουν και να εφαρµόζουν τις αρχές της επιτυχηµένης καινοτοµίας Το management είναι η νέα τεχνολογία (και όχι κάποια νέα επιστήµη ή εφεύρεση) που θα βοηθήσει να µετατρέψουµε την υπάρχουσα επιχείρηση σε επιχειρηµατική επιχείρηση, την οικονοµία σε επιχειρηµατική οικονοµία. Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 8

9 6. Κινητήριες δυνάµεις καινοτοµίας: συγκρουόµενες απόψεις 11 Μια ενδιαφέρουσα διερεύνηση στο πεδίο της καινοτοµίας αφορά το κατά πόσο αυτή προκαλείται σε µια επιχείρηση από τη ζήτηση της αγοράς ή από τις τεχνολογικές πιέσεις. Και ενώ υπάρχουν υποστηρικτές τόσο της πρώτης, όσο και της δεύτερης θεώρησης, υποστηρίζεται κυρίως από τη δεκαετία του 80 και µεταγενέστερα ότι ο συνδυασµός τους παίζει σηµαντικό ρόλο στον προσδιορισµό της καινοτοµικής διαδικασίας στις επιχειρήσεις. Οι υποστηρικτές της πρώτης θεώρησης (market pull) ισχυρίζονται ότι ο βασικότερος παράγοντας επιτυχηµένων καινοτοµιών είναι η ζήτηση της αγοράς ή η πληροφόρηση από την αγορά. Το βασικό επιχείρηµά τους είναι ότι οι επιχειρήσεις αντιλαµβάνονται τις ευκαιρίες που προσφέρει η αγορά για κέρδος και καινοτοµούν, προκειµένου να το µεγιστοποιήσουν. Εποµένως, η αγορά και όχι η επιστήµη υποκινεί την καινοτοµία. Οι υποστηρικτές της εν λόγω θεώρησης διατείνονται ότι οι καινοτοµίες που δηµιουργούνται από τις ανάγκες της αγοράς έχουν εν γένει υψηλότερες πιθανότητες εµπορικής επιτυχίας. Παρόλο που η καινοτοµία ενδέχεται να προκύψει από το χάσµα επιθυµητής και πραγµατικής απόδοσης ή από την αναγνώριση µίας υποσχόµενης νέας τεχνολογίας, η επιτυχηµένη καινοτοµία θεωρείται ότι συµβαίνει συχνότερα όταν υπάρχει ταυτόχρονα η ανάγκη και τα µέσα για να ικανοποιηθεί. Οι υποστηρικτές της δεύτερης άποψης (technology push) ισχυρίζονται ότι η καινοτοµία προκαλείται από την επιστήµη που µε την σειρά της ενεργοποιεί την τεχνολογία και τις εφαρµογές της. Το βασικό επιχείρηµα εδώ είναι ότι το ερευνητικό προσωπικό είναι εκείνο που εισάγει την καινοτοµία στην επιχείρηση εστιάζοντας την προσοχή του στην πρόοδο της επιστήµης. Η επιχείρηση αλλάζει µόνο µερικώς την καινοτοµία, όταν αντιληφθεί ότι το απαιτεί η αγορά ως ανταπόκριση στις ανάγκες της. Βασικές έρευνες των υποστηρικτών της άποψης αυτής έδειξαν ότι στις επιχειρήσεις ενδέχεται οι παράγοντες της αγοράς να προκαλούν οριακές καινοτοµίες, αλλά σε εθνικό επίπεδο η βασική έρευνα σε πανεπιστήµια, ερευνητικά κέντρα και επιχειρήσεις είναι αυτή που συνεισφέρει στη συνολική οικονοµική εξέλιξη µέσα από την διαδικασία της καινοτοµίας. Στο σηµείο αυτό, άλλωστε, βρίσκεται µια βασική διαφορά µεταξύ των δυο θεωρήσεων. Η πλειονότητα των ερευνών της πρώτης άποψης φαίνεται να έχει 11 Σαλάβου, Ε. «ρόµοι εξέλιξης στο επιχειρείν. Προβληµατισµοί καινοτοµίας-αλλαγής-επιχειρηµατικότητας- µετασχηµατισµών.» Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2006 Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 9

10 εκπονηθεί σε µικροεπίπεδο (επιχείρηση), ενώ οι έρευνες της δεύτερης σε µακροεπίπεδο. 12 Το δίληµµα µεταξύ τεχνολογίας και αγοράς αφορά ένα ευρύτερο στρατηγικό θέµα, αυτό της εταιρικής στρατηγικής. Οι ανταγωνιστικές δυνάµεις της αγοράς, που αποτελούν, κατά τον Porter (1985), βασικούς προσδιοριστικούς παράγοντες της κερδοφορίας, υποδηλώνουν τη σηµασία των ευκαιριών του εξωτερικού περιβάλλοντος. Εδώ υποστηρίζεται ότι η ανταγωνιστική στρατηγική πρέπει να ξεκινήσει από µια σε βάθος κατανόηση των κανόνων του ανταγωνισµού που καθορίζουν την ελκυστικότητα του κλάδου. Από την άλλη πλευρά, το µοντέλο των «Πόρων και Ικανοτήτων» θεωρεί ότι οι εσωτερικοί πόροι και ικανότητες πρέπει να αποτελούν το σηµείο εκκίνησης στο στρατηγικό µάνατζµεντ. Με άλλα λόγια, οι εσωτερικοί πόροι και ικανότητες δίνουν τη βασική κατεύθυνση για τη στρατηγική αποτελώντας πρωταρχικές πηγές κερδοφορίας. Σύµφωνα µε τον Simon (1996), 13 πρέπει να αποφεύγεται η υιοθέτηση µίας εκ των δυο αυτών προσεγγίσεων. Οι εσωτερικοί πόροι είναι αναγκαίοι αλλά όχι και ικανοί για τη δηµιουργία εξωτερικού ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος. Αυτό ισχύει διότι ένας ισχυρός εσωτερικός πόρος που δεν αποδεικνύει την αξία του στην αγορά δεν µπορεί να µετατραπεί σε εξωτερικό πλεονέκτηµα. Το ίδιο ισχύει για τις εξωτερικές ευκαιρίες. Ενδέχεται, δηλαδή, η αγορά να προσφέρει µια σηµαντική ευκαιρία, αλλά όταν η επιχείρηση αδυνατεί να την αναπτύξει σε ανώτερη εσωτερική ικανότητα, είναι καταδικασµένη να αποτύχει. Συµπερασµατικά ο Simon υποστήριξε ότι η επιτυχία διασφαλίζεται καλύτερα µόνο στην περίπτωση που συνδυάζονται οι εσωτερικές ικανότητες µε τις εξωτερικές ευκαιρίες. Σχετικά πρόσφατα, εποµένως, άρχισε να υποστηρίζεται ότι η βάση των µοντέλων καινοτοµίας διαµορφώνεται κατά κύριο λόγο από την αλληλεπίδραση της επιστηµονικής βάσης, της τεχνολογικής εξέλιξης και των αναγκών της αγοράς, 14 όπως απεικονίζεται στο σχήµα: 12 Casey, J.P. High Fructose Corn Syrup A Case History of Innovation. Research Management, (September 1976) 13 Simon, H. Hidden Champions: Lessons from 500 of the World s Best Unknown Companies Harvard Business School Press, Trott, P. Innovation Management & New Product Development Pearson Education Limited, 2002 Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 10

11 ηµιουργία νέας γνώσης Εξέλιξη τεχνολογίας Έκφραση αναγκών και από πανεπιστήµια και από επιχειρήσεις επιθυµιών από πελάτες µέσω φορείς έρευνας απόδοσης προϊόντων Επιστήµη και Βάση Τεχνολογίας Τεχνολογικές εξελίξεις Ανάγκες αγοράς Οι Tidd, Bessant και Pavitt 15 παρουσίασαν µια µήτρα στην οποία συνδυάζουν την ωριµότητα της αγοράς µε την ωριµότητα της τεχνολογίας. Από κάθε τεταρτηµόριο προκύπτουν διαφορετικά προϊόντα που χρειάζονται διαφορετικές τεχνικές ανάπτυξης και προώθησης στην αγορά. Υψηλή ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ: νέες λύσεις σε υπάρχον πελάτες ΠΟΛΥΠΛΟΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ: ανάπτυξη τεχνολογίας και αγοράς ΝΕΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ: ανταγωνισµός σε επίπεδο χαρακτηριστικών και ποιότητας ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ: νέοι συνδυασµοί υπαρχουσών τεχνολογιών Χαµηλή ΝΕΑ ΑΓΟΡΑ Υψηλή 15 Tidd, J. Bessant, J. and Pavitt, K. Managing Innovation: Integrating Technological, Market and Organizational Change John Wiley & Sons Ltd, 1997 Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 11

12 ιαφοροποιηµένα προϊόντα: καθώς η τεχνολογία και η αγορά βρίσκονται σε ωριµότητα, οι περισσότερες καινοτοµίες συνιστούν βελτιωµένη χρήση υπαρχουσών τεχνολογιών, για να ικανοποιήσουν γνωστές ανάγκες των καταναλωτών. Τα προϊόντα διαφοροποιούνται σε θέµατα συσκευασίας, τιµολόγησης και υποστήριξης. (νέα είδη οδοντόκρεµας) Αρχιτεκτονικά προϊόντα: οι υπάρχουσες τεχνολογίες εφαρµόζονται ή συνδυάζονται, για να δηµιουργήσουν νέα προϊόντα ή νέες εφαρµογές. Ο ανταγωνισµός επικεντρώνεται στην εξυπηρέτηση συγκεκριµένων µικρών αγορών (niche market) και στις στενές σχέσεις µε τους πελάτες. Η καινοτοµία προέρχεται από δυνητικούς πελάτες ή σε συνεργασία µε αυτούς. (ανάπτυξη εφαρµογών e business) Τεχνολογικά προϊόντα: νέες τεχνολογίες δηµιουργούνται για να καλύψουν γνωστές ανάγκες του πελάτη. Αυτά τα προϊόντα ανταγωνίζονται σε απόδοση και όχι σε τιµή ή ποιότητα. Η καινοτοµία ωθείται από αυτούς που την αναπτύσσουν. (κινητή τηλεφωνία) Πολύπλοκα προϊόντα: η τεχνολογία και η αγορά είναι νέες και αναπτύσσονται ταυτόχρονα. εν υπάρχει σαφώς καθορισµένη χρήση της νέας τεχνολογίας, αλλά αυτοί που αναπτύσσουν την καινοτοµία συνεργάζονται µε τους χρήστες για να δηµιουργήσουν νέες εφαρµογές. (πολυµέσα) Ο προσδιορισµός της ωριµότητας µιας αγοράς είναι σχετικά δύσκολος κυρίως λόγω του γεγονότος ότι δεν µπορούν να προσδιορισθούν και τα όρια της αγοράς. Το ποσοστό ανάπτυξης µιας αγοράς προσφέρει µια εκτίµηση κυρίως για το στάδιο στον κύκλο ζωής του προϊόντος και συµπερασµατικά και για την ωριµότητα της αγοράς. Σε γενικές γραµµές υψηλά ποσοστά ανάπτυξης της αγοράς είναι συνδεδεµένα µε υψηλά κόστη έρευνας και ανάπτυξης (R&D), υψηλά κόστη µάρκετινγκ, αύξηση των επενδύσεων σε πάγια και υψηλό µικτό κέρδος. Γενικά, η κερδοφορία µειώνεται όσο ωριµάζει η αγορά, µειώνεται η διαφοροποίηση των προσφερόµενων προϊόντων και ο ανταγωνισµός µεταφέρεται στις τιµές. Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 12

13 7. Η δράση του καινοτόµου επιχειρηµατία Ο συγγραφέας που αναγνωρίζεται καθολικά ως ο κύριος ερµηνευτής του καινοτόµου επιχειρηµατία είναι ο J. A. Schumpeter. Η εξέλιξη µιας οικονοµίας λαµβάνει χώρα όταν εµφανίζεται και εξασκείται η δράση του επιχειρηµατία καινοτόµου. Αυτή η δράση του έχει ως αποτέλεσµα τη µετατόπιση της ισορροπίας της κυκλικής ροής της οικονοµίας σε µια άλλη ανώτερη θέση ισορροπίας και τη δηµιουργία µιας δυναµικής εξέλιξης, που χαρακτηρίζεται από την παρουσία του κέρδους ως πλεονάσµατος. Η καινοτοµική δράση του επιχειρηµατία οδηγεί σε ωφέλιµη ανισορροπία το σύστηµα, µε έναν «καταλυτικό τρόπο». Οι καινοτοµίες 16 ως δυναµικό στοιχείο του οικονοµικού συστήµατος (οι δυνάµεις δηµιουργικής καταστροφής του Schumpeter) εµφανίζονται µε τις εξής µορφές : µε την είσοδο στην αγορά ενός νέου ή καλύτερου ποιοτικά αγαθού, µε τη χρησιµοποίηση µιας νέας παραγωγικής διαδικασίας, µε την εύρεση µιας νέας «πηγής» προσφοράς πρώτων ή ηµικατεργασµένων υλών, µε την διάνοιξη µιας νέας αγοράς και µε την πραγµατοποίηση µιας νέας µορφής και οργάνωσης της επιχείρησης. Η θεµελιώδης κινητήρια δύναµη που βάζει σε ενέργεια, διατηρεί και αυξάνει την ισχύ του καπιταλισµού προέρχεται από τον επιχειρηµατία, τον δηµιουργό του κέρδους, όπως τον αποκαλεί ο Schumpeter. Το κέρδος αυτό αποτελεί το πλεόνασµα πέραν του κόστους και δηµιουργείται από τον επιχειρηµατία, ο οποίος µε την εξάσκηση των καινοτοµιών αποδίδει προϊόν που έχει µεγαλύτερη αξία από το κόστος του. Όταν κάτω από το κίνητρο του κέρδους άλλοι επιχειρηµατίες, οι ακολουθούντες τον καινοτόµο, στραφούν και υιοθετήσουν την καινοτοµία, τότε θα αυξηθεί η παραγωγή, θα εµφανισθεί ο ανταγωνισµός τιµών ποσοτήτων, και τελικά η οικονοµία θα επανέλθει σε νέα θέση ισορροπίας, ανώτερη από την προηγούµενη, στην οποία θα λειτουργεί ο νόµος του κόστους. ηλαδή, θα έχουµε ισότητα µεταξύ των τιµών των αγαθών και των αµοιβών των παραγωγικών συντελεστών µε συνέπεια να εξαφανισθεί το καθαρό κέρδος. Ο καινοτόµος επιχειρηµατίας αντιµετωπίζει ορισµένα εµπόδια 17 : 16 Schumpeter, J. A.(1911) The Theory of Economic Development, Oxford University Press, Barreto, H. The Entrepreneur in Macroeconomic Theory: Disappearance and Explanation, Routledge, Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 13

14 1. Με την καινοτοµική του δράση ο επιχειρηµατίας είναι αναγκασµένος να δραστηριοποιηθεί σε πεδία που δεν έχει εµπειρίες. Η επιτυχία του, συνεπώς, εξαρτάται από την ικανότητά του να µπορεί να αντιληφθεί µια µελλοντική κατάσταση. 2. Υπάρχει στην ανθρώπινη φύση µια ενστικτώδη αντίσταση προς κάθε αλλαγή. Με άλλα λόγια, ο άνθρωπος έχει µια αρκετά σηµαντική διάθεση αδράνειας. Συνεπώς, ο επιχειρηµατίας πρέπει να έχει την επιθυµία να πρωτοτυπήσει και να ξεπεράσει την προσωπική του αδράνεια. 3. Η αδράνεια και η αντίσταση σε κάθε αλλαγή είναι και χαρακτηριστικό της κοινωνίας. Γι αυτό και πρέπει ο επιχειρηµατίας καινοτόµος να υπερπηδήσει την κοινωνική αδράνεια και να προσπαθήσει να προωθήσει την πράξη του, ώστε να γίνει αποδεκτή από τα µέλη της κοινωνίας. Ο επιχειρηµατίας, όπως υποστηρίζει ο Schumpeter, µε την καινοτοµική του δράση προκαλεί συνεχώς τη «δηµιουργική καταστροφή» του συστήµατος και µε την µιµητική του δράση αποκαθιστά συνεχώς εκ νέου την ισορροπία. Μέχρι ποιου σηµείου όµως µπορεί να συνεχισθεί αυτή η πορεία ανάπτυξης της οικονοµίας ; Σε αυτό το ερώτηµα ο Schumpeter απαντά µε την θεωρία του για τον µετασχηµατισµό του καπιταλισµού σε σοσιαλισµό. Η συνεχιζόµενη οικονοµική ανάπτυξη θα οδηγήσει τελικά στη συγκέντρωση της οικονοµικής δύναµης στα χέρια λίγων επιχειρήσεων. Επίσης, θα προκληθούν ανάλογες διαµορφώσεις στη συµπεριφορά των επιχειρήσεων, οι οποίες αναγνωρίζοντας την εξουσιαστική τους δύναµη στην αγορά δηµιουργούν τραστ, καρτέλ κλπ. Θα ακολουθήσει η εξασθένηση της επιχειρηµατικότητας καθώς θα αντικατασταθεί ο επιχειρηµατίας από τον µισθωτό διευθυντή και θα µειωθεί µε αυτόν τον τρόπο ο ρυθµός των καινοτοµιών. Ως αποτέλεσµα αυτών των µεταβολών θα επέλθει η κατάρρευση του καπιταλισµού. Ο Schumpeter µε αυτή του την θέση δεν παραγνωρίζει το γεγονός ότι η οργανωµένη έρευνα που γίνεται από τις µεγάλες επιχειρήσεις είναι αποτελεσµατικότερη, λόγω καλύτερου εξοπλισµού και περισσότερων κεφαλαίων που διαθέτουν. Επίσης, παραδέχεται ότι η καινοτοµική δράση µπορεί να λάβει χώρα και σε µια µεγάλη οργανωµένη µετοχική επιχείρηση από τα διευθυντικά της στελέχη. Συνεπώς, όπως γίνεται αντιληπτό, αυτό που έχει σηµασία δεν είναι µε ποιο τρόπο ή από ποια άτοµα θα αναλαµβάνεται η επιχειρηµατική πρωτοβουλία, αλλά αυτή η ίδια η συνέχιση της ανάληψής της, που αποτελεί την κινητήρια δύναµη της οικονοµίας. Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 14

15 8. Καινοτοµία : παράγοντας ανταγωνιστικότητας για την επιχείρηση Η καινοτοµία όσον αφορά τις µεθόδους και τις διαδικασίες επιτρέπει την αύξηση της παραγωγικότητας των συντελεστών, αυξάνοντας την παραγωγή και/ή µειώνοντας το κόστος. Επιτρέπει την κατάλληλη προσαρµογή των τιµών και την αύξηση της ποιότητας και της αξιοπιστίας των προϊόντων. Ο ανταγωνισµός καθιστά συνεχή ανάγκη αυτή την επιδίωξη της παραγωγικότητας: οι διαδοχικές βελτιώσεις, αποτελούν την εγγύηση ότι η επιχείρηση θα παραµείνει αξιόµαχη. Η αντικατάσταση του εξοπλισµού των επιχειρήσεων συνοδεύεται ολοένα και περισσότερο από ανανέωση και βελτιώσεις των µεθόδων και της οργάνωσης. Η καινοτοµία στα προϊόντα ( ή τις υπηρεσίες ) επιτρέπει την διαφοροποίηση τους από τα ανταγωνιστικά προϊόντα, ενισχύοντας έτσι τη θέση τους έναντι του ανταγωνισµού που επιχειρείται µέσω του κόστους ή των τιµών. Βελτιωµένη ποιότητα ή απόδοση, καλύτερη υπηρεσία, µειωµένο κόστος εξυπηρέτησης, καλύτερη λειτουργικότητα και εργονοµία, ασφάλεια, αξιοπιστία κλπ. Από την πλευρά της, η ριζική καινοτοµία όσον αφορά τα προϊόντα ανοίγει νέες αγορές. Εφόσον προστατευθεί καλά και αξιοποιηθεί γρήγορα, µπορεί να εξασφαλίσει για κάποιο χρονικό διάστηµα ένα αποφασιστικό πλεονέκτηµα για τον «καινοτόµο». Η καινοτοµία όσον αφορά την οργάνωση της εργασίας και την αξιοποίηση των ανθρώπινων πόρων, όπως και η ικανότητα έγκαιρης πρόβλεψης της τεχνολογίας, της διαφοροποίησης των αναγκών και της εξέλιξης της αγοράς, είναι συχνά απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιτυχή προώθηση των άλλων µορφών καινοτοµίας. εδοµένου ότι ο κύκλος ζωής των προϊόντων µειώνεται προοδευτικά και η εµφάνιση νέων τεχνολογιών γίνεται µε συνεχώς ταχύτερους ρυθµούς, οι επιχειρήσεις αντιµετωπίζουν συχνά την πίεση, να αναγκάζονται να καινοτοµούν όλο και πιο συχνά. Ο χρόνος πρόσβασης στην αγορά, καθώς και η επιλογή της στιγµής κατά την οποία προωθείται σε αυτήν ένα νέο προϊόν, αποκτούν ολοένα και µεγαλύτερη σηµασία ως παράγοντες του ανταγωνισµού. Τέλος, είναι η διάδοση των νέων τεχνικών, προϊόντων και υπηρεσιών στο σύνολο του οικονοµικού ιστού, που επιτρέπει την πλήρη εκµετάλλευση της καινοτοµίας σε σχέση µε την ανταγωνιστικότητα. Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 15

16 9. Η καινοτοµία σε µεγάλες και µικρές επιχειρήσεις Έχει υποστηριχθεί ότι στις µεγάλες µετοχικές επιχειρήσεις διεξάγονται ενέργειες και λαµβάνονται αποφάσεις που είναι ίδιες µε αυτές του επιχειρηµατία σε µια µικρή επιχείρηση. Μια µορφή δράσης αυτής της «εσωτερικής επιχειρηµατικότητας» (intrapreneurship), όπως ονοµάζεται, είναι αυτή που εκτελείται µε την έρευνα και ανάπτυξη (R&D) στις µεγάλες επιχειρήσεις που σκοπό έχουν την εισαγωγή καινοτοµιών. Στις µεγάλες επιχειρήσεις οργανώνεται το τµήµα έρευνας και ανάπτυξης έτσι, ώστε να βρεθούν καινοτοµίες που θα ισχυροποιήσουν την ανταγωνιστική τους θέση. Η πορεία της οργάνωσης και προώθησης των καινοτοµιών στη µεγάλη επιχείρηση έχει µερικά θετικά και αρνητικά στοιχεία. Ως θετικά στοιχεία θεωρούνται τα εξής: 1. οι µεγάλες επιχειρήσεις έχουν µεγαλύτερη επάρκεια πόρων για την ανάπτυξη των καινοτοµιών. 2. οι µεγάλες επιχειρήσεις µπορούν να απασχολήσουν πολλούς και διάφορους ειδικούς, που θα απασχοληθούν µε µια συγκεκριµένη καινοτοµία. 3. η εξασφάλιση µικρότερου κόστους κεφαλαίων από τη µεγάλη επιχείρηση την καθιστά ικανή να χρηµατοδοτεί εύκολα την ανάληψη καινοτοµιών. 4. οι µεγάλες επιχειρήσεις έχουν ένα φυσικό πλεονέκτηµα στην προώθηση του νέου προϊόντος, αφού ήδη έχουν αναπτύξει την κατάλληλη οργάνωση και συνεπώς έχουν µεγαλύτερες πιθανότητες να γίνει αποδεκτό το προϊόν τους από την αγορά. 5. οι µεγάλες επιχειρήσεις έχουν λιγότερες δαπάνες κατά τη διάρκεια της εισαγωγής µιας καινοτοµίας. Από το άλλο µέρος, οι µεγάλες επιχειρήσεις έχουν τα εξής µειονεκτήµατα κατά την ανάπτυξη των καινοτοµικών τους δραστηριοτήτων: 1. η επιχειρηµατική προσπάθεια που αναλαµβάνεται στις µεγάλες επιχειρήσεις µε την εισαγωγή των καινοτοµιών συναντά µεγαλύτερα «γραφειοκρατικά» προβλήµατα. 2. υπάρχει έλλειψη επαρκών κινήτρων για οργάνωση και προώθηση της καινοτοµίας από µέρους των στελεχών των επιχειρήσεων. 3. συχνά υπάρχουν συγκρούσεις µεταξύ των ερευνητών και των διευθυντών, που οφείλονται στους διαφορετικούς τους στόχους, αξίες και εξουσίες. Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 16

17 4. πολλές φορές η δηµιουργική προσπάθεια των ατόµων που απαιτείται για την προώθηση των καινοτοµιών στη µεγάλη επιχείρηση καταπιέζεται από το µέγεθος της οργάνωσης. 10. Εθνική καινοτοµική δυνατότητα Η εθνική καινοτοµική δυνατότητα ορίζεται ως η ικανότητα µιας χώρας, ως πολιτικό-οικονοµικής οντότητας, να παράγει και να προωθεί στην αγορά µια συνεχή ροή καινοτοµικής τεχνολογίας για µεγάλο χρονικό διάστηµα. Η καινοτοµική δυνατότητα δεν είναι το επίπεδο του πραγµατοποιηθέντος καινοτοµικού προϊόντος σε ένα χρονικό σηµείο ή διάστηµα, αλλά αντικατοπτρίζει τον βαθµό στον οποίο υπάρχουν σε µια χώρα οι βασικοί προσδιοριστικοί παράγοντες της καινοτοµικής διαδικασίας. Όπως φαίνεται και στο σχήµα 18, η εθνική καινοτοµική δυνατότητα εξαρτάται από τρεις παράγοντες : την υποδοµή, την δικτυακή οργάνωση και την µεταξύ τους διασύνδεση. Υποδοµή Η καινοτοµική υποδοµή καλύπτει την συνολική οικονοµία και περιλαµβάνει : 1. τους ανθρώπινους και οικονοµικούς πόρους που µια χώρα αποφασίζει να αφιερώσει στην επιστηµονική και τεχνολογική πρόοδο. 2. τις κυβερνητικές πολιτικές ενθάρρυνσης της καινοτοµικής δραστηριότητας. 3. την ήδη υπάρχουσα τεχνολογική ανάπτυξη που έχει συσσωρευτεί διαχρονικά. Σηµαντικές κυβερνητικές πολιτικές είναι η προστασία της διανοητικής περιουσίας, τα φορολογικά κίνητρα, ο βαθµός στον οποίο η αντιµονοπωλιακή πολιτική ενθαρρύνει αφενός τον ανταγωνισµό στο καινοτοµικό επίπεδο και αφετέρου το ελεύθερο εµπόριο και τις επενδύσεις. Φυσικά, η καινοτοµική υποδοµή δεν δηµιουργείται από την µια µέρα στην άλλη, αλλά απαιτεί δεκαετίες συνεπών πολιτικών επιλογών και επενδύσεων. Βιοµηχανικά ίκτυα Clusters Η εµπειρία έχει δείξει ότι η εµφάνιση και ανάπτυξη της καινοτοµικής δραστηριότητας επιτυγχάνεται ευκολότερα όταν οι επιχειρήσεις είναι οργανωµένες στα πλαίσια βιοµηχανικών δικτύων ή clusters. Η έννοια των clusters έχει παραδοσιακά 18 Stern S., Porter E.M., Furman L.J., The Determinants of National Innovative Capacity, NBER Working Paper 7876, Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 17

18 θεµελιωθεί επάνω στον «αδάµαντα» του Porter ο οποίος θεωρεί ότι το ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα προσδιορίζεται από τους εξής παράγοντες : τις εισροές ή συντελεστές παραγωγής, την στρατηγική της επιχείρησης, τις συνθήκες ζήτησης, και τους σχετιζόµενους και υποστηρικτικούς κλάδους. O «αδάµαντας» του Porter λειτουργεί ως σύστηµα, δηλαδή το κάθε ένα από τα τέσσερα τµήµατά του εξαρτάται και ταυτόχρονα επηρεάζει όλα τα άλλα. Τα τέσσερα τµήµατά του αδάµαντα λειτουργούν στενά συνδεδεµένα µεταξύ τους και µέσα από την δράση των δυνάµεων που το καθένα ασκεί στο άλλο, προωθείται το ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα και η καινοτοµία. Εποµένως, το ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα δεν αναπτύσσεται µέσα σε ένα «άνετο» εθνικό περιβάλλον, αλλά µόνο µέσα από συνεχείς πιέσεις και προκλήσεις. Οι δυνάµεις που λειτουργούν µέσα από την συστηµική φύση του αδάµαντα οδηγούν στον σχηµατισµό των δικτύων επιχειρήσεων ή κλάδων (clusters), που είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό των ανεπτυγµένων ανταγωνιστικών οικονοµιών. Το cluster ορίζεται ως µια οµάδα κλάδων/επιχειρήσεων συνδεδεµένων διαµέσου : 1. κάθετων σχέσεων, δηλαδή σχέσεων των κλάδων/επιχειρήσεων, µε τους πελάτες και µε τους προµηθευτές τους, και 2. οριζόντιων σχέσεων, δηλαδή σχέσεων των κλάδων/επιχειρήσεων µεταξύ τους λόγω κοινών πελατών, κοινών τεχνολογιών, κοινών καναλιών διανοµής προϊόντων ή υπηρεσιών, και άλλων κοινών δραστηριοτήτων και ενεργειών. Το βασικό στοιχείο της λειτουργίας του εθνικού αδάµαντα και του φαινοµένου της δικτυακής οργάνωσης (clustering) είναι η ανταλλαγή και ροή πληροφορίας µεταξύ πελατών, προµηθευτών και σχετιζόµενων κλάδων όσον αφορά τις ανάγκες, τις τεχνικές και την χρησιµοποιούµενη τεχνολογία. Η ροή πληροφορίας δηµιουργεί πιο αποδοτικές συνθήκες για την διατήρηση και προώθηση του ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος. Έτσι το cluster γίνεται ο φορέας του ξεπεράσµατος της αποµόνωσης και της ακινησίας και αποτελεί πολύ σηµαντικό παράγοντα για την εµφάνιση και ανάπτυξη καινοτοµικών δραστηριοτήτων. Έτσι λόγω των συνεργασιών που αναπτύσσουν µεταξύ τους οι επιχειρήσεις στα πλαίσια του δικτύου, η διορατικότητα των managers αυξάνεται ώστε 19 Porter E.M., Competitive Advantage, The Free Press, Porter E.M., On Competition, Harvard Business School Press, 1998 Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 18

19 να διακρίνουν πιο εύκολα τις ανάγκες των επιχειρήσεων, αλλά και τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται για καινοτοµικές επενδύσεις. ιασυνδέσεις Οι διασυνδέσεις µεταξύ της υποδοµής και της δικτυακής οργάνωσης µπορεί να περιλαµβάνει: τυπικούς ή άτυπους οργανισµούς, καθώς και δίκτυα που έχουν ως αντικείµενο την σύνδεση της υποδοµής και της δικτυακής οργάνωσης. Σηµειώνεται ότι η ποιότητα και η στρατηγική των πανεπιστηµιακών ιδρυµάτων είναι πολύ σηµαντικοί παράγοντες για την ύπαρξη εθνικής καινοτοµικής δυνατότητας. Τα πανεπιστηµιακά ιδρύµατα έχουν διττό ρόλο, αφενός την βασική θεωρητική έρευνα και προβληµατισµό, και αφετέρου αποτελούν γέφυρα µεταξύ της επιστηµονικής τεχνολογικής έρευνας και των επιχειρήσεων. Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 19

20 ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΗ ΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΥΠΟ ΟΜΗ ΙΑΣΥΝ ΕΣΕΙΣ ΙΚΤΥΑΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ (CLUSTERS) ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΥΠΑΡΧΟΝ ΑΠΟΘΕΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ Ι ΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΑΝΤΙΜΟΝΟΠΩΛΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Σ. Βλάχος Επιχειρηµατικότητα 20