Ο ΒΑΗΛΔΤ ΣΖ ΔΛΛΑΓΟ ΟΘΩΝ ΚΑΗ Ζ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΣΖ ΜΝΖΜΖ ΣΟΤ ΑΠΟ ΣΖΝ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΗΣΟΡΗΟΓΡΑΦΗΑ

Transcript

1 [0] ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΗΣΟΡΗΑ ΚΑΗ ΑΡΥΑΗΟΛΟΓΗΑ ΣΟΜΔΑ ΝΔΟΣΔΡΖ ΚΑΗ ΤΓΥΡΟΝΖ ΗΣΟΡΗΑ ΚΑΗ ΛΑΟΓΡΑΦΗΑ ΕΖΖ Γ. ΑΝΣΩΝΗΟΤ Ο ΒΑΗΛΔΤ ΣΖ ΔΛΛΑΓΟ ΟΘΩΝ ΚΑΗ Ζ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΣΖ ΜΝΖΜΖ ΣΟΤ ΑΠΟ ΣΖΝ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΗΣΟΡΗΟΓΡΑΦΗΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ 2009

2 [1] Δπηβιέπωλ Καζεγεηήο: Βαζίιεηνο Κ. Γνύλαξεο Ζκεξνκελία έγθξηζεο: 10 Απξηιίνπ 2009 Ζ έγθξηζε ηεο Μεηαπηπρηαθήο Δξγαζίαο απφ ην Σκήκα Ηζηνξίαο θαη Αξραηνινγίαο ηνπ ΑΠΘ δελ ππνδειψλεη αλαγθαζηηθά φηη απνδέρεηαη ην Σκήκα ηεο γλψκεο ηνπ ζπγγξαθέα.

3 [2] ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ πληνκνγξαθίεο 3 Πξφινγνο 4 Α. ζσλ Βαζηιεχο ηεο Διιάδνο: Μηα ζχληνκε επηζθφπεζε 7 Β. Ζ λνκηκνπνίεζε κηαο Δπαλάζηαζεο ( ) 16 Γ. Ο «αηπρήο» αιιά «αείκλεζηνο» εγεκφλαο ( ) 22 Γ. Έλαο «θηιφδνμνο» αιιά «δχζλνπο» παηξηψηεο ( ) 34 Δ. Ο «λεθξφο βαζηιέαο ηεο Μεγάιεο Ηδέαο» ( ) 49 Σ. Ο αληηζπληαγκαηηθφο ζσλ θαη ην πνιηηεηαθφ δήηεκα ( ) 73 Ε. Ο ζσλ θαη ε Αξηζηεξά ( ) 87 Ζ. Ο ζσλ ζηε ζχγρξνλε ηζηνξηνγξαθία ( ) 116 Θ. Ο ζσλ ζηα εθπαηδεπηηθά εγρεηξίδηα 131 πκπεξάζκαηα 142 Παξάξηεκα 148 Βηβιηνγξαθία 153

4 [3] πληνκνγξαθίεο Η.Δ.Δ. Μ.Δ.Δ. Ηζημνία ημο εθθδκζημφ έεκμοξ (Δηδμηζηήξ Αεδκχκ) Μεβάθδ Δθθδκζηή Δβηοηθμπαίδεζα

5 [4] Πξόινγνο Ζ πεξίνδνο ησλ ηξηάληα πξψησλ ρξφλσλ χπαξμεο ηνπ λεφηεξνπ ειιεληθνχ θξάηνπο απνηειεί κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο ηεο ειιεληθήο ηζηνξίαο. Πνιηηηθά γεγνλφηα θαη πνιηηηθέο δηεξγαζίεο πνπ έιαβαλ ρψξα ηελ επνρή απηή επέδξαζαλ θαηαιπηηθά ζηε δηακφξθσζε ησλ κειινληηθψλ εμειίμεσλ. ε απηή ηελ θαζνξηζηηθή θάζε ηεο ειιεληθήο θξαηηθήο απζππαξμίαο ζεκαίλνληα, ίζσο ην ζεκαληηθφηεξν, ξφιν έπαημε ν πξψηνο βαζηιηάο ηεο Διιάδνο. πλεπψο, βαζηθφ κέιεκα ησλ ηζηνξηθψλ θαη γεληθά ηεο ειιεληθήο δηαλφεζεο, πνπ θαηαπηάζηεθαλ λα αλαπιάζνπλ ηελ πεξίνδν εθείλε, ππήξμε θαη ε αληηκεηψπηζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ησλ πνιηηηθψλ επηινγψλ ηνπ πξψηνπ βαζηιηά ηεο ρψξαο, σο απφιπηνπ θαη σο ζπληαγκαηηθνχ κνλάξρε. Οη πεξηπέηεηεο ηεο βαζηιείαο ζηελ Διιάδα θαη νη νμχηαηεο πνιηηηθέο αληηπαξαζέζεηο πνπ αλαπηχρζεθαλ γχξσ απφ ην ζεζκφ απηφ, φπσο ήηαλ αλακελφκελν, ρξσκάηηζαλ ην ηζηνξηθφ ελδηαθέξνλ θαη γηα ηνλ ζσλα, πξψην εθπξφζσπν ηνπ ζεζκνχ ζηελ Διιάδα. Αληηθείκελν ηεο παξνχζεο κεηαπηπρηαθήο εξγαζίαο ππήξμε ε πξνζπάζεηα λα απνηππσζεί ε δηαρξνληθή αληηκεηψπηζε ηεο κλήκεο ηνπ βαζηιηά ζσλα απφ ηελ ειιεληθή ηζηνξηνγξαθία. Χο ρξνληθή αθεηεξία ηεο έξεπλαο νξίζηεθε ε επαλάζηαζε ηνπ Οθησβξίνπ ηνπ 1862, πνπ θαηέζηεζε εμφξηζην ηνλ πξψην κνλάξρε, θαη σο ηέινο ε ζχγρξνλε κε εκάο επνρή. Χο απαξαίηεηα κεζνδνινγηθά εξεπλεηηθά εξγαιεία ζεσξήζεθαλ, θαηαξράο, νη ζεκαληηθφηεξεο ειιεληθέο ηζηνξίεο, πνπ πεξηέγξαςαλ ζπλ ηνηο άιινηο θαη ηελ νζσληθή πεξίνδν. Δπίζεο, ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη κνλνγξαθίεο, πνπ είραλ γηα βαζηθφ ηνπο πξσηαγσληζηή ηνλ ζσλα, βηνγξαθίεο ή ηζηνξηθέο κειέηεο πνπ πξαγκαηεχηεθαλ απνθιεηζηηθά ηελ ηζηνξία ηεο βαζηιείαο ηνπ. Ζ έξεπλα δελ απέθιεηζε ηα αλάινγα ζεαηξηθά θαη ινγνηερληθά έξγα. Μειεηήζεθαλ θαη νη βαζηθέο κνλνγξαθίεο, πνπ έθεξαλ σο πξσηαγσλίζηξηα ηελ πξψηε βαζίιηζζα Ακαιία. Ήηαλ θπζηθφ, αθνχ ε θξηηηθή ησλ έξγσλ απηψλ δελ πεξηνξηδφηαλ απνθιεηζηηθά ζηελ Ακαιία αιιά θαηαπηαλφηαλ θαη κε ηνλ βαζηιηά θαη βαζηθφ πξσηαγσληζηή ηεο πεξηφδνπ. θνπίκσο ε έξεπλα επεθηάζεθε θαη ζε μελφγισζζεο (αγγιηθέο, γεξκαληθέο, γαιιηθέο) ηζηνξίεο θαη κνλνγξαθίεο, ηα πνξίζκαηά ησλ νπνίσλ απνηέιεζαλ ζεκεία αλαθνξάο γηα ηνπο έιιελεο ηζηνξηθνχο, ηφζν γηα ηελ αλαζχλζεζε ηεο νζσληθήο πεξηφδνπ, φζν θαη γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο εηθφλαο ηνπ βαζηιηά ζσλα. Ζ έξεπλα ζην κεηαγελέζηεξν ειιεληθφ Σχπν θξίζεθε θη απηή απαξαίηεηε, αθνχ ν Σχπνο απνηειεί ηελ ακεζφηεξε έθθξαζε ηνπ πεξηξξένληνο πνιηηηθνχ θιίκαηνο θαη ηνλ μεθάζαξν δείθηε κηαο γεληθήο θνηλσληθήο ηάζεο ή αληίιεςεο, ηεο ιεγφκελεο «θνηλήο γλψκεο». Ζ έξεπλα άξζξσλ «νζσληθνχ» ελδηαθέξνληνο, θπξίσο ζηηο εθεκεξίδεο ησλ Αζελψλ, αθνξνχζε ηελ αλαδήηεζε, αλά δεθαεηία κέρξη θαη ζήκεξα, δεκνζηνγξαθηθψλ ηηκεηηθψλ αλαθνξψλ ζε ζεκαληηθά γεγνλφηα ηεο πεξηφδνπ, φπσο ηελ άθημε ηνπ βαζηιηά ζην Ναχπιην (1833), ηε ζπληαγκαηηθή επαλάζηαζε (1843), ηελ έμσζε (1862) θαη ηνλ ζάλαην ηνπ εμφξηζηνπ κνλάξρε (1867). Πξνθαλψο ε έξεπλα απηή δελ ήηαλ, νχηε ζα κπνξνχζε λα είλαη, πιήξεο. Δθιατθεπκέλε επηζηεκνληθή γλψζε πξνζθέξνπλ θαη ηα εγθπθινπαηδηθά άξζξα. Μάιηζηα ε επηξξνή ηνπο έρεη κνληκφηεξν ραξαθηήξα ζε ζχγθξηζε κε ηνλ Σχπν. Μειεηήζεθαλ, ινηπφλ, ηα άξζξα ησλ ζεκαληηθφηεξσλ εγθπθινπαηδεηψλ, ηα αθηεξσκέλα ζηε δσή ηνπ ζσλα. Διιηπήο ζα ήηαλ ε εξγαζία ρσξίο ηελ παξάιιειε έξεπλα ηεο ζρνιηθήο ηζηνξηνγξαθίαο. Δθεί αλαδεηθλχεηαη ε θξαηηθή πξνζπάζεηα αλαζχλζεζεο ηεο ηζηνξίαο γηα ηελ εμππεξέηεζε εζληθψλ αιιά θαη πνιηηηθψλ ζθνπψλ. Ζ έξεπλα απηή εμαληιήζεθε ζηε κειέηε ησλ εδαθίσλ ηεο βαζηιείαο ηνπ ζσλα, απφ ηε ζηηγκή πνπ θαηαρσξήζεθε ζηα εγρεηξίδηα ε πεξίνδνο ηεο βαζηιείαο απηήο (1875) κέρξη θαη ζήκεξα.

6 Δξεπλεηηθφ έλαπζκα ππήξμε ε γεληθή δηαπίζησζε ησλ δηαθνξεηηθψλ θαη ελίνηε αληηθξνπφκελσλ πξνζσπηθψλ ραξαθηεξηζκψλ, πνπ ε ειιεληθή ηζηνξηνγξαθία δηαρξνληθά απέδσζε ζηνλ ζσλα. Οπζηαζηηθφ αληηθείκελν νξίζηεθε, ζε πξψην επίπεδν, ν ζπζρεηηζκφο ησλ πξνζσπηθψλ απηψλ ραξαθηεξηζκψλ κε ηνπο παξάγνληεο ή ηηο αηηίεο, ηνπο νπνίνπο θάζε ζπγγξαθέαο ρσξηζηά ρξεζηκνπνίεζε γηα λα δηθαηνινγήζεη ην γεγνλφο ηεο βαζηιηθήο έμσζεο. Οη παξάγνληεο-αηηίεο, κε ηνπο νπνίνπο ε ειιεληθή ηζηνξηνγξαθία πξνζπάζεζε λα εμεγήζεη ην γεγνλφο ηεο επαλαζηαηηθήο ιχζεο, ήηαλ, γεληθά, ε απηαξρηθή θαη αληηζπληαγκαηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ εγεκφλα, ε αληθαλφηεηα ηνπ λα πξαγκαηνπνηήζεη ηηο εζληθέο θηινδνμίεο, νη αληηδξάζεηο ηνπ μέλνπ παξάγνληα ζηα επεθηαηηθά ζρέδηα ηνπ ειιεληθνχ ζξφλνπ, ην άιπην δήηεκα ηεο δηαδνρήο εμ αηηίαο ηεο αηεθλίαο ηνπ βαζηιηθνχ δεχγνπο θαη άιινη, πξνβαιιφκελνη σο ιηγφηεξν ζεκαληηθνί, ιφγνη. ε δεχηεξν επίπεδν, επηρεηξήζεθε ε απνηχπσζε ησλ πξνβιεκαηηζκψλ απηψλ ζηε δηαρξνληθή ηνπο εμέιημε. Αλαδεηήζεθαλ νκνηφηεηεο θαη θνηλνί ηφπνη. Καηαγξάθεθαλ αθφκε θαη νη αληηγξαθέο. Αληίζεηα, ε θαηαγξαθή ηεο αιιαγήο ζηελ εμειηθηηθή-δηαρξνληθή αληηκεηψπηζε ηεο βαζηιηθήο εηθφλαο ή θαιχηεξα ε αλεχξεζε ησλ ηζηνξηθψλ ηνκψλ πνπ νξίδνπλ ηε δηαθαηλφκελε αιιαγή, νδήγεζαλ ζηνλ θαηαξηηζκφ, ζε ηξίην επίπεδν, ησλ δηαθνξεηηθψλ ελνηήησλ ηεο εξγαζίαο. Σα έξγα θάζε κηαο απφ ηηο δεκηνπξγεζείζεο ελφηεηεο θαίλεηαη φηη ηα ραξαθηεξίδνπλ, σο έλα ζεκείν, θνηλνί ηδενινγηθνί ηφπνη. Απηνί είλαη ζπλπθαζκέλνη θαη, ελ πνιινίο, παξάγσγα ησλ πεξηξξενπζψλ ηζηνξηθψλ ζπλζεθψλ. Ζ δηαδηθαζία αλεχξεζεο θνηλψλ ηδενινγηθψλ ηφπσλ θαη ε αληίζηνηρε θαηάξηηζε ησλ δηαθνξεηηθψλ ηζηνξηθφ-ηδενινγηθψλ ελνηήησλ ήηαλ ην δπζθνιφηεξν θνκκάηη ηεο εξγαζίαο. Οη θαηαξηηδφκελεο ελφηεηεο επηρεηξήζεθε λα ηαπηηζηνχλ κε ζεκαληηθέο ηζηνξηθέο πεξηφδνπο, φπσο ηηο έρεη θαηαγξάςεη θαη δηαρσξίζεη ε ζχγρξνλε ηζηνξηθή επηζηήκε. Ο κεζνδνινγηθφο απηφο παξαιιειηζκφο κπνξεί λα εμππεξεηεί ηε ζπγγξαθή, πνιιέο θνξέο, σζηφζν, είλαη επηζθαιήο. Οη ζπγγξαθηθέο αλαθνξέο ζην παξειζφλ ζπλήζσο αληηθαηνπηξίδνπλ ζχγρξνλέο ηδενινγηθέο ηνπνζεηήζεηο ησλ ζπγγξαθέσλ, αιιά φρη πάληα. Απφ ηελ άιιε, επεηδή ε ηζηνξία έπεηαη ηεο πνιηηηθήο, νη ηζηνξηθνί πνιιέο θνξέο αδπλαηνχλ λα πξνζαξκνζηνχλ ζηα λέα δεδνκέλα, πνπ νξίδνπλ νη αλαπφηξεπηεο εμειίμεηο θαη παξακέλνπλ πξνζθνιιεκέλνη ζηελ παιαηφηεξε θξαηνχζα ηδενινγία. Παξ φια απηά, κε ηελ παξνχζα βηβιηνγξαθηθή ππνζηήξημε, θαηαξηίζηεθε ε δνκή ηεο εξγαζίαο κε βάζεη ελφηεηεο, πνπ παξνπζηάδνπλ αξθεηά θνηλά ζηνηρεία. Χο πξψηε ηέηνηα ελφηεηα νξίζηεθε ε πεξίνδνο απφ ηελ έμσζε κέρξη πξηλ ην ζάλαην ηνπ εμφξηζηνπ εγεκφλα. Ζ αιιαγή πνπ εληνπίδεηαη ζηηο νζσληθέο αλαθνξέο, κε αθνξκή ην ζάλαην ηνπ ζσλα, καο εηζάγεη ζηε δεχηεξε ελφηεηα πνπ ζα δηαξθέζεη πεξίπνπ κέρξη θαη ηελ κεγάιε Αλαηνιηθή Κξίζε ησλ εηψλ Ζ επφκελε ελφηεηα ζεσξείηαη κεηαβαηηθή. Σαπηίζηεθε, ελ πνιινίο, κε ηελ «ηξηθνππηθή» πεξίνδν ( ). ηελ ηξίηε απηή ελφηεηα, νη ζπγγξαθηθέο αλαθνξέο ζηνλ ζσλα, εμ αηηίαο ηνπ πινπξαιηζκνχ ησλ ηζηνξηθψλ ζέζεσλ, δελ θαίλεηαη λα απνθξπζηαιιψλνπλ έλα μεθάζαξν ηδενινγηθφ πιαίζην. Με κηα φκσο πξνζεθηηθφηεξε θαη ζε βάζνο αλάιπζε θαηαγξάθνπλ κηα γεληθή ηάζε. Ζ ηέηαξηε ελφηεηα αξρίδεη, ζπκβαηηθά πάιη, κε ηνλ πφιεκν ηνπ 1897 θαη ηειεηψλεη ιίγα ρξφληα κεηά ηε κηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή. Δδψ είλαη μεθάζαξε πιένλ ε ηαχηηζε ηεο πεξηξξένπζαο «παηξησηηθήο» αηκφζθαηξαο κε ηε ζχγρξνλε ηδενινγηθή αληηκεηψπηζε ηεο κλήκεο ηνπ ζσλα. Οη ζπγγξαθέο πεξί ζσλα ηελ πεξίνδν ηνπ κεζνπνιέκνπ θαη πξηλ ην Β Παγθφζκην Πφιεκν (ελφηεηα πέκπηε) θαίλεηαη φηη αληηθαηνπηξίδνπλ ηε ζχγρξνλε πνιηηηθή θαη ζηξαηησηηθή έληαζε γηα ηελ ηειηθή πνιηηεηαθή θξαηηθή ζπγθξφηεζε. Αληίζηνηρα, ζηελ έθηε ελφηεηα, απφ ηνλ Παγθφζκην Πφιεκν κέρξη θαη ηελ κεηαπνιίηεπζε (1974), ερεξή [5]

7 ππήξμε ε παξνπζία ηεο αξηζηεξήο δηαλφεζεο. Ζ εγθαζίδξπζε ηεο Γεκνθξαηίαο εηζάγεη ηελ ειιεληθή ηζηνξία ζε κηα λέα πεξίνδν θαη ηελ εξγαζία ζηελ έβδνκε ελφηεηα. Δδψ θαηεγξάθεζαλ νη ζέζεηο ηεο ζχγρξνλεο επαγγεικαηηθήο ηζηνξηνγξαθίαο. Σα άξζξα ηνπ Σχπνπ θαη ηα εγθπθινπαηδηθά άξζξα ελζσκαηψζεθαλ ζηηο παξαπάλσ ελφηεηεο. Μφλν ε απνηχπσζε ησλ ζπκπεξαζκάησλ ηεο ζρνιηθήο ηζηνξίαο επηιέρζεθε λα απνηειέζεη μερσξηζηή ζπγγξαθηθή ελφηεηα (φγδνε), αθελφο ιφγσ ηεο ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο, αθεηέξνπ ιφγσ ηεο εκπινθήο ηνπ θξαηηθνχ θνξέα ζηελ παξαγσγή ησλ εγρεηξηδίσλ, είηε σο θξηηή είηε σο εθδφηε. Ζ έλαηε θαη ηειεπηαία ελφηεηα θαηαγξάθεη ηελ εμέιημε ηεο δηαρξνληθήο αληηκεηψπηζεο ηεο κλήκεο ηνπ πξψηνπ βαζηιηά ηεο Διιάδνο ζσλα. Ζ ρξεζηκνπνίεζε πιάγηαο γξακκαηνζεηξάο εληφο ησλ απνζπαζκάησλ πνπ ελζσκαηψζεθαλ ζην θείκελν απνηειεί απζαίξεηε πξσηνβνπιία ηνπ γξάθνληνο, πξνθεηκέλνπ λα ηνληζηεί αθφκε πεξηζζφηεξν ην πεξηερφκελν ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ιέμεσλ ή θξάζεσλ θαη λα ηνληζηνχλ ηα ζπγγξαθηθά θίλεηξα. Οη ιέμεηο κεξηθέο θνξέο έιεγαλ πεξηζζφηεξα απφ φ,ηη νη πξνηάζεηο ή ηα θεθάιαηα ησλ έξγσλ. Θα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή ηεο παξνχζεο κεηαπηπρηαθήο εξγαζίαο θαη δάζθαιφ κνπ Βαζίιε Κ. Γνχλαξε. Υσξίο ηελ εκπηζηνζχλε, ηελ ππνκνλή, ηε ζηήξημε θαη ηελ θαζνδήγεζή ηνπ ε ζπγγξαθή ηεο εξγαζίαο ζα ήηαλ αδχλαηε. Δπραξηζηίεο νθείισ ζε φινπο ηνπο θαζεγεηέο κνπ ηνπ ηνκέα Νεφηεξεο θαη χγρξνλεο Ηζηνξίαο γηα ηηο ρξήζηκεο ζπκβνπιέο θαη ηελ ππνζηήξημή ηνπο. Γηα ηελ επγελή θαη άκεζε εμππεξέηεζε ησλ βηβιηνγξαθηθψλ απαηηήζεσλ επραξηζηψ ην πξνζσπηθφ ηνπ πνπδαζηεξίνπ ηνπ Σνκέα, ηεο θεληξηθήο Βηβιηνζήθεο ηνπ ΑΠΘ, ηεο Δζληθήο Βηβιηνζήθεο θαη ηεο Βηβιηνζήθεο ηεο Βνπιήο ησλ Διιήλσλ. Δίκαη ππφρξενο ζηνπο θίινπο κνπ, πνπ κε ηελ ππνκνλή θαη ηελ ππνζηήξημή ηνπο ζεβάζηεθαλ ηνπο ζηφρνπο κνπ. Χο ειάρηζηε έλδεημε επγλσκνζχλεο γηα ηελ ππνζηήξημε θαη ηνπο πνιπεηείο θφπνπο ηνπο ζα ήζεια λα αθηεξψζσ ηελ παξνχζα εξγαζία ζηνπο γνλείο κνπ θαη ηελ Δπηπρία-Μαξία. [6]

8 [7] ΚΔΦΑΛΑΗΟ Α Όζωλ βαζηιεύο ηεο Διιάδνο. Μηα ζύληνκε επηζθόπεζε Ο ζσλ (Φξεηδεξίθνο-Λνπδνβίθνο), δεπηεξφηνθνο πηφο ηνπ βαζηιηά ηεο Βαπαξίαο Λνπδνβίθνπ ηνπ Α ηεο Γπλαζηείαο ησλ Wittelsbach, γελλήζεθε ηελ 20ε Μαΐνπ/1ε Ηνπλίνπ ηνπ 1815 ζην Salzburg. Χο δεπηεξφηνθνο, πξννξηδφηαλ λα αθνινπζήζεη ην ηεξαηηθφ ζηάδην, θαηαιακβάλνληαο θάπνηα επηζθνπηθή έδξα. Ζ εθπαίδεπζή ηνπ, επνκέλσο, είρε θπξίσο ζξεζθεπηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ. Παξάιιεια, δηδάρζεθε ιαηηληθά, γαιιηθά θαη πηάλν. Απφ ηε λεαληθή ηνπ ειηθία ηνλ ζπγθηλνχζε ε ηππαζία θαη ε θνιχκβεζε. 1 Σα πξσηφθνιια ηεο 22αο Ηαλνπαξίνπ/ 3εο Φεβξνπαξίνπ ηνπ 1830 θαηνρχξσζαλ ηελ αλεμαξηεζία ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο θαη φξηζαλ σο εγεκφλα ηνπ, ηνλ Λενπφιδν ηνπ Saxe-Coburg. 2 Μεηά ηελ παξαίηεζε ηνπ Λενπφιδνπ (9/20 Μαΐνπ 1830), νη κεγάιεο Γπλάκεηο βξέζεθαλ ζηελ αλάγθε λα ξπζκίζνπλ εθ λένπ ην δήηεκα ηνπ κειινληηθνχ εγεκφλα ηεο ρψξαο. Ζ επηινγή ελφο γεξκαλνχ πξίγθηπα γηα ηνλ ειιεληθφ ζξφλν ππάθνπε ζηε ξεηή απφθαζε ησλ ηξηψλ Γπλάκεσλ, φηη ν επίδνμνο εγεκφλαο ηεο Διιάδαο δελ ζα πξνεξρφηαλ απφ ηηο απιέο ησλ ζπλππνγξαςάλησλ ηα πξσηφθνιια ηνπ 1829 θαη Ζ επηινγή ηνπ βαπαξνχ ζσλα δηεπθνιχλζεθε απφ ην θηιειιεληθφ παξειζφλ ηνπ παηέξα ηνπ Λνπδνβίθνπ θαη ηε δπλαηφηεηά ηνπ ηειεπηαίνπ λα ππνζηεξίμεη πιηθά ην λεφδκεην ζξφλν. 3 Σελ 25ε Απξηιίνπ/ 7ε Μαΐνπ 1832 νη κεγάιεο Γπλάκεηο Βξεηαλία, Γαιιία, Ρσζία θαη ε Βαπαξία ππέγξαςαλ ζην Λνλδίλν ζπλζήθε πνπ πξνέβιεπε ηελ εθινγή ηνπ ζσλα σο βαζηιέα ηεο Διιάδνο. Ζ ζπλζήθε φξηδε, επίζεο, ηελ θιεξνλνκηθή δηαδνρή ηεο κνλαξρίαο θαη ηε ζχζηαζε ηξηκεινχο αληηβαζηιείαο, επηθνξηηζκέλεο λα δηνηθεί ζην φλνκα ηνπ βαζηιέσο κέρξη ηελ ελειηθίσζε ηνπ. Οη ηξεηο Γπλάκεηο εγγπήζεθαλ ηελ παξνρή δαλείνπ 60 εθαηνκκπξίσλ θξάγθσλ ζην λέν βαζίιεην θαη θαζφξηζαλ ηνπο πξνβιεπφκελνπο ηξφπνπο εμφθιεζήο ηνπ. Σέινο, ζπλεγφξεζαλ ζηελ έιεπζε βαπαξηθνχ ζηξαηνχ, σο κέζνπ ζηαζεξνπνίεζεο ηεο λέαο βαζηιείαο. Παξείραλ, ζπλεπψο, εθηφο απφ ηε δηεζλή λνκηκνπνίεζε, ηα νηθνλνκηθά θαη ζηξαηησηηθά κέζα δηαηήξεζεο ηνπ λεφδκεηνπ θξαηηθνχ κνξθψκαηνο. 4 Ζ άθημε ηνπ δεθανθηάρξνλνπ βαζηιηά πξαγκαηνπνηήζεθε ηελ απγή ηνπ 1833, κεηά απφ έλαλ νθηαεηή θαηαζηξνθηθφ πφιεκν θαη χζηεξα απφ ηηο εκθχιηεο ζπγθξνχζεηο ηνπ πξνεγνχκελνπ έηνπο. Ζ βαζηιηθή απνβίβαζε ζηελ ηφηε πξσηεχνπζα ηνπ βαζηιείνπ, ην Ναχπιην, έγηλε κε παλεγπξηθέο εθδειψζεηο θαη αηζζήκαηα ακέηξεηεο ραξάο θαη επγλσκνζχλεο ζηηο 25 Ηαλνπαξίνπ/ 6 Φεβξνπαξίνπ. 5 1 Leonard Bower-Gordon Bolitho, Otho I. King of Greece. A Biography (London, 1939), ζ. 29 θαη Wolf Seidl, Βαοανμί ζηδκ Δθθάδα, Ζ βέκεζδ ημο κεμεθθδκζημφ ηνάημοξ ηαζ ημ ηαεεζηχξ ημο Όεςκα, κεηάθξαζε Γεκ. Ζιηφπνπινο (Αζήλα, 1984), ζζ Αιέμαλδξνο Γεζπνηφπνπινο, «Σα πξσηφθνιια ηεο 3εο Φεβξνπαξίνπ 1830», Η.Δ.Δ., ηφκ. 12, ζ Αιέμαλδξνο Γεζπνηφπνπινο, «Δθινγή ηνπ ζσλνο σο βαζηιέσο ηεο Διιάδνο. Ζ Διιάο Βαζίιεηνλ», Η.Δ.Δ., ηφκ. 12, ζζ , Γεψξγηνο Λάτνο, «Ζ εθινγή ηνπ ζσλνο σο Βαζηιέσο ηεο Διιάδνο θαη ε επηθχξσζηο απηήο ππφ ελ ηεο Πξνλνία εζλνζπλειεχζεσο», Γεθηίμ ηδξ Ηζημνζηήξ ηαζ Δεκμθμβζηήξ Δηαζνίαξ, 19 (1971), ζζ θαη Seild, υ.π., ζ Ησάλλεο Πεηξφπνπινο θαη Αηθαηεξίλε Κνπκαξηαλνχ, «Γηεπζεηήζεηο-πξννπηηθέο γηα ηελ εγθαζίδξπζε ηεο κνλαξρίαο», Η.Δ.Δ., ηφκ. 13, ζζ θαη Douglas Dakin, Ζ εκμπμίδζδ ηδξ Δθθάδαξ, , κεηάθξαζε Α. Ξαλζφπνπινο (Αζήλα, ε έθδ.), ζ Σν θείκελν ηεο πλζήθεο ηνπ Απξηιίνπ ηνπ 1832 βξίζθεη θαλείο ζην έξγν ησλ Δπακεηλψλδα Κπξηαθίδνπ, Ηζημνία ημο φβπνμκμο Δθθδκζζιμφ. Απυ ηδξ ζδνφζεςξ ημο ααζζθείμο ηδξ Δθθάδμξ ιέπνζ ηςκ διενχκ ιαξ , ηφκ. 1 (Αζήλα, 1972, 1ε εθδ. 1892), ζζ θαη ηνπ Σξχθσλα Δπαγγειίδε, Ηζημνία ημο Όεςκμξ (Αζήλα, 2003, 1ε έθδ. 1893), ζζ ηέθαλνο Π. Παπαγεσξγίνπ, Απυ ημ Γέκμξ ζημ Έεκμξ. Ζ εειεθίςζδ ημο εθθδκζημφ ηνάημοξ

9 [8] Σελ ηξηκειή αληηβαζηιεία απνηέιεζαλ άλδξεο, πνπ είραλ πξνεγνπκέλσο δηαπξέςεη ζηε βαπαξηθή δηνίθεζε. Πξφεδξνο κεηαμχ ίζσλ νξίζηεθε ν πξψελ ππνπξγφο νηθνλνκηθψλ ηεο Βαπαξίαο θφκεο Joseph von Armansperg. Ο λνκνκαζήο θαζεγεηήο Georg Ludwig von Maurer αλέιαβε ηα ραξηνθπιάθηα ηεο δηθαηνζχλεο, ηεο εθπαίδεπζεο θαη ησλ εθθιεζηαζηηθψλ, ελψ ν ππνζηξάηεγνο Karl Wilhelm von Heideck εθείλα ησλ ζηξαηησηηθψλ θαη λαπηηθψλ. 6 Πξψην βαζηθφ κέιεκα ηεο αληηβαζηιείαο ππήξμε ε δηνξγάλσζε ηαθηηθνχ ζηξαηνχ θαη ε ηαπηφρξνλε απνζηξάηεπζε ησλ αηάθησλ αγσληζηψλ ηεο επαλάζηαζεο. Δπίζεο, ε αληηβαζηιεία έδσζε βαξχηεηα ζηε λέα δηνηθεηηθή νξγάλσζε ηεο ρψξαο, επηβάιινληαο έλα ζπγθεληξσηηθφ ζχζηεκα δηαθπβέξλεζεο, φπνπ φιεο νη εμνπζίεο εθπνξεχνληαλ εθ ηνπ θέληξνπ. Ζ ίδξπζε απηνθέθαιεο ειιαδηθήο εθθιεζίαο (Μάξηηνο 1833), δηνηθεηηθά αλεμάξηεηεο ηνπ Παηξηαξρείνπ, απνζθνπνχζε, επίζεο, ζηε δεκηνπξγία ελφο ζπγθεληξσηηθνχ θξαηηθνχ κεραληζκνχ, ηνπ νπνίνπ μερσξηζηφο, αιιά εμαξηεκέλνο ηνκέαο ζα ήηαλ θαη ν εθθιεζηαζηηθφο. Παξάιιεια, ε αληηθαλνληθή (ζχκθσλα κε ηνπο εθθιεζηαζηηθνχο λφκνπο-θαλφλεο) εθείλε ελέξγεηα ζπληέιεζε ζηελ αλεμαξηεηνπνίεζε ηεο εθθιεζίαο απφ πηζαλέο εμσηεξηθέο παξεκβάζεηο. 7 Ζ δηαθπβέξλεζε ηεο αληηβαζηιείαο θαη ε πνιηηηθή δσή, γεληθά, ζθξαγίζηεθαλ απφ ηε ζχιιεςε θαη ηε δίθε ηνπ Κνινθνηξψλε (επηέκβξηνο Μάξηηνο 1834), ηηο εμεγέξζεηο ζηε Μάλε θαη ηε Μεζζελία (Αχγνπζηνο 1834) θαη ηε κεηαθνξά ηεο πξσηεχνπζαο απφ ην Ναχπιην ζηελ Αζήλα (Γεθέκβξηνο 1834). Ο λεαξφο κνλάξρεο βξηζθφηαλ απνκνλσκέλνο απφ ηηο πεξίπινθεο θαη νδπλεξέο θαηαζηάζεηο, ζηηο νπνίεο είραλ νιηζζήζεη νη αληηβαζηιείο. Αθηέξσλε ην ρξφλν ηνπ ζηελ πξνζπάζεηα λα γλσξίζεη, εθ ηνπ ζχλεγγπο, ηνπο ππεθφνπο ηνπ, είηε κε ηελ εθκάζεζε ηεο ειιεληθήο είηε κε πεξηνδείεο ζηελ ειιεληθή επαξρία. Αμηνζεκείσην, ζηα πξψηα εθείλα ρξφληα, ζεσξήζεθε ην γεγνλφο ηεο αλεπίζεκεο επίζθεςήο ηνπ ζηελ πφιε ηεο κχξλεο, ην Μάην/Ηνχλην ηνπ Λίγν πξηλ ηελ ελειηθίσζε ηνπ ζσλα θαη ηελ πξνβιεπφκελε, απφ ηε πλζήθε ηνπ 1832, αλάιεςε ησλ θπβεξλεηηθψλ ηνπ θαζεθφλησλ, ζπληάρζεθαλ απφ ην ζηελφ βαπαξηθφ θχθιν ηεο ειιεληθήο απιήο νη πεξίθεκεο ηαηξηθέο εθζέζεηο, νη νπνίεο, κε ηελ παξφηξπλζε ηνπ αξρηγξακκαηέα Armansperg, πιεξνθνξνχζαλ ηνλ βαζηιηά Λνπδνβίθν πεξί ηεο ζσκαηηθήο θαη πλεπκαηηθήο «αληθαλφηεηαο» ηνπ πηνχ ηνπ λα αλαιάβεη ηα δηνηθεηηθά ηνπ θαζήθνληα. Σν πεξηερφκελν ησλ ππνκλεκάησλ ρξεζηκνπνηήζεθε θαηά θαηξνχο απφ ηε βξεηαληθή δηπισκαηία, πξνθεηκέλνπ λα πιήμεη ην βαζηιηθφ θχξνο. Γηα ην ιφγν απηφ, απεηέιεζε (Αζήλα, 2005, έθδ. 2ε), ζζ θαη Λάτνο, υ.π., ζζ , Seidl, υ.π., ζ. 118 θαη Παπαγεσξγίνπ, υ.π., ζζ Ησάλλεο Πεηξφπνπινο θαη Αηθαηεξίλε Κνπκαξηαλνχ, «Ζ πξψηε Αληηβαζηιεία (Φεβξνπάξηνο Ηνχιηνο 1834)», Η.Δ.Δ., ηφκ. 13, ζζ θαη Gunnar Hering, Σα πμθζηζηά ηυιιαηα ζηδκ Δθθάδα, , κεηάθξαζε Θφδσξνο Παξαζθεπφπνπινο (Αζήλα, 2004), ηφκ. 1, ζζ , Παπαγεσξγίνπ, υ.π., ζζ. 319, 329, Λεπηνκεξή πεξηγξαθή ησλ βαζηιηθψλ πεξηνδεηψλ ζηελ ειιεληθή θχζε παξέδσζε ν Παχινο Καξνιίδεο ζην έξγν ηνπ φβπνμκμξ Ηζημνία ηςκ Δθθήκςκ ηαζ ηςκ θμζπχκ θαχκ ηδξ Ακαημθήξ. Απυ 1821 ιέπνζ 1921, ηφκ. 2 (Αζήλα, 1922), ζ Ζ βαζηιηθή επίζθεςε ζηε κχξλε ζρνιηάζηεθε απφ νξηζκέλνπο έιιελεο ηζηνξηθνχο ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα αλαδείμνπλ ηα εζληθά ηδεψδε, πνπ ελέπλεαλ ηε βαζηιηθή πξνζσπηθφηεηα: Δπαγγειίδεο, υ.π., ζζ ν Καξνιίδεο έγξαθε, ραξαθηεξηζηηθά: «Αιι ελ ηε αγλή θαη δηα ηνχην αθειεί, ηε πιήξεη ζθξίγνπο εζηθνχ θαη πλεπκαηηθνχ, ηε ππφ θαληαζίαο κάιινλ θαη αηζζήκαηνο ή ππφ πνιηηηθψλ ζθέςεσλ θαη ινγηζκψλ θηλνπκέλε θαη δξψζε, ηε πξνο ην ζδεχδεξ ηδξ ζδζυηδημξ ηαζ ημο πνμμνζζιμφ απηνχ κεηά πςηπέηηδνο νξκήο ορμοιέκδ ηαζ ελαζνμιέκδ ροπή θαη πλεχκαηη απηνχ πνιηηηθνί ινγηζκνί δελ ερψξνπλ θαη επηθπιάμεηο θαη δηζηαγκνί»: Καξνιίδεο, υ.π., ηφκ. 2, ζ. 132.

10 [9] ζεκαληηθφ αληηδπλαζηηθφ θξαζηηθφ φπιν, ηδίσο θαηά ηελ ηειεπηαία πεξίνδν ηεο νζσληθήο βαζηιείαο. 9 Σελ 20ε Μαΐνπ/ 1ε Ηνπλίνπ ηνπ 1835 πξαγκαηνπνηήζεθε ε επίζεκε αλάξξεζε ηνπ ζσλα ζηνλ ειιεληθφ ζξφλν, ηα «αλαθιεηήξηα, ήηνη ε ενξηή ηεο ππφ ηνπ ζσλνο αλαιήςεσο ηεο αξρήο θαη θπβεξλήζεσο ηνπ θξάηνπο». Σν γεγνλφο εθείλν ζπλδπάζηεθε κε ηε βαζηιηθή έγθξηζε νξηζκέλσλ επεξγεηηθψλ δηαηαγκάησλ: ηνπ λφκνπ παξαρψξεζεο εζληθψλ γαηψλ, ηεο ζπγθξφηεζεο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, σο αλψηαηνπ δηθαζηηθνχ θαη ζπκβνπιεπηηθνχ ζψκαηνο θαη ηεο ίδξπζεο ηεο Βαζηιηθήο Φάιαγγαο, σο ηηκεηηθνχ ζπληαμηνδνηηθνχ ζηξαηησηηθνχ ζψκαηνο. Μεηά ηε βαζηιηθή ελειηθίσζε, ε πνιηηηθή θπξηαξρία ηνπ Armansperg επηβεβαηψζεθε κε ηε δεκηνπξγία ηνπ ζεζκνχ ηνπ αξρηγξακκαηέα, πνπ ελεξγνχζε σο πξφεδξνο ηνπ ππνπξγηθνχ ζπκβνπιίνπ. 10 Σνλ Απξίιην ηνπ 1836 ν λεαξφο βαζηιηάο αλαρψξεζε γηα ην Μφλαρν, πξνθεηκέλνπ λα λπκθεπζεί. Ο γάκνο ηνπ ζσλα κε ηελ θφξε ηνπ κεγάινπ δνχθα ηνπ Oldenburg, πξηγθίπηζζα Μαξία-Φξεηδεξίθε-Ακαιία (Marie, Friederike, Amalie) ηειέζηεθε ην Ννέκβξην ηνπ Σν βαζηιηθφ δεπγάξη επέζηξεςε ζηελ Διιάδα ην Φεβξνπάξην ηνπ επφκελνπ έηνπο. Ζ επηζηξνθή ηνπ βαζηιηά ζπλδπάζηεθε κε ηελ αληηθαηάζηαζε ηνπ αξρηγξακκαηέα Armansperg απφ ηνλ βαπαξφ, επίζεο, ιφγην θαη λνκνκαζή Ignaz von Rudhart. Ο Rudhart αλέιαβε, κε ηεηξαεηέο ζπκβφιαην, ηα θαζήθνληα ηνπ πξνέδξνπ ηνπ ππνπξγηθνχ ζπκβνπιίνπ. Σν ζεκαληηθφηεξν επίηεπγκα ηεο δηαθπβέξλεζήο ηνπ ππήξμε ε ίδξπζε ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ (Απξίιηνο 1837), ην νπνίν νλνκάζηεθε Οζψλεην πξνο ηηκήλ ηνπ κνλάξρε. Ζ παξνπζία ηνπ Rudhart ζηε ρψξα δηήξθεζε κφιηο 10 κήλεο. Μεηά απφ δηαθσλία κε ηνλ ζσλα, αλαθνξηθά κε ην εχξνο ησλ αξκνδηνηήησλ ηνπ, αλαρψξεζε γηα ηε Βαπαξία (Γεθέκβξηνο 1837). 11 Σν 1838 εγθαηληάζηεθε ε πεξίνδνο ηεο πξνζσπηθήο κνλαξρίαο ηνπ ζσλα, έλα «θαζεζηψο παηεξλαιηζηηθήο απνιπηαξρίαο» ζχκθσλα κε ηνλ Douglas Dakin, ην νπνίν ζα δηαξθέζεη κέρξη ην Σν ππνπξγηθφ ζπκβνχιην απιά απνηεινχζε ην εθηειεζηηθφ φξγαλν ηεο βαζηιηθήο βνχιεζεο. Σελ ίδηα ρξνληά (1838) ζεκάδεςε ε εμέγεξζε ζηελ Όδξα (Απξίιηνο), σο αληίδξαζε ζηνλ πξνβιεπφκελν λφκν πεξί απνγξαθήο θαη ζηξαηνινγίαο. Σν 1839 δεκνζηεχηεθε ζηνλ αγγιηθφ Σχπν άξζξν, πνπ θαλέξσλε ζηελ παγθφζκηα θνηλή γλψκε ην πεξηερφκελν ησλ ηαηξηθψλ γλσκαηεχζεσλ ηνπ 1835 γηα ηελ πλεπκαηηθή θαη ζσκαηηθή αληθαλφηεηα ηνπ ζσλα λα θπβεξλήζεη. 12 Σνλ ίδην ρξφλν, ν ππνπξγφο ησλ Δμσηεξηθψλ Κσλζηαληίλνο Εσγξάθνο επηζθέθηεθε ηελ Κσλζηαληηλνχπνιε, κε ζθνπφ ηε ζχλαςε εκπνξηθήο θαη πνιηηηθήο ζπκθσλίαο κε ηελ θπβέξλεζε ηνπ λένπ ζνπιηάλνπ Abdul Medjid (Mecid). Ζ ζπκθσλία 9 Ο επίινγνο κηαο εθ ησλ πεξηψλπκσλ εθείλσλ επηζηνιψλ είλαη ραξαθηεξηζηηθφο: «[ ] ηνλ δηέθξηλε (ηνλ ζσλα) κηα ζεβαζηή έιιεηςε ζεηηθήο γλψζεο, κηα αθαηαλίθεηε έιιεηςε ζπγθέληξσζεο, κηα ιαλζάλνπζα επηζπκία γηα αλεμαξηεζία, έλα πάζνο γηα ιεπηνκέξεηεο ην νπνίν αχμαλε ηε λεπξηθή αλεπάξθεηα, κηα έιιεηςε απηνπεπνίζεζεο αλαθνξηθά κε ηελ ηθαλφηεηα άιισλ θαη κηα πεπνίζεζε φηη έρεη αξθεηέο γλψζεηο γηα λα θπβεξλήζεη κφλνο»: Bower- Bolitho, υ.π., ζ Ησάλλεο Πεηξφπνπινο θαη Αηθαηεξίλε Κνπκαξηαλνχ, «Αξρηγξακκαηεία ηνπ Άξκαλζκπεξγθ: Ηνχληνο 1835-Φεβξνπάξηνο 1837», Η.Δ.Δ., ηφκ. 13, ζζ Παπαγεσξγίνπ, υ.π., ζ. 379 θαη Ησάλλεο Πεηξφπνπινο θαη Αηθαηεξίλε Κνπκαξηαλνχ, «Ο Ρνχληραξη πξφεδξνο ηνπ ππνπξγηθνχ ζπκβνπιίνπ (Φεβξνπάξηνο-Γεθέκβξηνο 1837)», Η.Δ.Δ., ηφκ. 13, ζζ Γηα ηνπο ιφγνπο πνπ νδήγεζαλ ηνλ Rudhart ζε αληηπαξάζεζε κε ηνλ βαζηιηά βι. ηε κειέηε Hering, υ.π., ζ Σν άξζξν κε εκεξνκελία 6 Μαξηίνπ 1839 δεκνζηεχηεθε ζηελ εθεκεξίδα Morning Chronicle θαη επεζήκαηλε: «Μηιψληαο γηα ηνλ βαζηιηά ζσλα, νη ζπζπάζεηο ηνπ πξνζψπνπ ηνπ, ην ηξαχιηζκά ηνπ, ε θνπθακάξα ηνπ, νη αλφεηεο παξαηεξήζεηο ηνπ, ε αηζρξή επηκνλή, νη πξνηίκεζή πνπ δείρλεη ζηα θαηψηεξα (ρπδαία) ηζηξάθηα, ε αλεμέιεγθηε έπαξζε, θαη ε αδηαθνξία ζηελ φκνξθε γπλαίθα ηνπ, αλακθίβνια απνδεηθλχνπλ ηελ αληθαλφηεηα θαη ηελ ειηζηφηεηά ηνπ»: Bower-Bolitho, υ.π., ζ. 109 θαη Seidl, υ.π., ζ. 199.

11 [10] ππνγξάθεθε απφ ηα ζπκβαιιφκελα κέξε ζηηο 3/15 Μαξηίνπ ηνπ Γηεπζεηνχζε ηηο εκπνξηθέο θαη νηθνλνκηθέο ζρέζεηο, κε ηδηαίηεξα επλντθνχο γηα ηελ Διιάδα φξνπο, θαζψο ηα εκπνξηθά ζπκθέξνληα ηνπ λεφδκεηνπ θαη αλίζρπξνπ βαζηιείνπ εμαξηηφληαλ άκεζα απφ ηελ ηζρπξή θαη εχξσζηε νηθνλνκηθή παξνπζία ησλ νκνγελψλ ηεο απηνθξαηνξίαο. 13 Χζηφζν, πξνθάιεζε βίαηε εζσηεξηθή αληίδξαζε κε απνηέιεζκα ηελ κε επηθχξσζή ηεο απφ ηε βαζηιηθή θπβέξλεζε. 14 Παξάιιεια, ηα έηε εθδειψζεθε λέα θξίζε ηνπ Αλαηνιηθνχ Εεηήκαηνο. Γηα δεχηεξε θνξά, κεηά ην 1833, ν παζάο ηεο Αηγχπηνπ απεηινχζε ηελ αθεξαηφηεηα ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο. Οη Έιιελεο ζεψξεζαλ θαηάιιειε ηε ζηηγκή λα πινπνηήζνπλ ηα πνιεκηθά απειεπζεξσηηθά ηνπο ζρέδηα. Ο εζσηεξηθφο πνιεκηθφο αλαβξαζκφο απνθιηκαθψζεθε κφλν κε ηελ θαηαθαλή απφθαζε ησλ επξσπατθψλ Γπλάκεσλ λα ππνζηεξίμνπλ έκπξαθηα ην ζνπιηάλν. Ζ ηειεπηαία θάζε ηεο Αλαηνιηθήο Κξίζεο, ε Κξεηηθή επαλάζηαζε έιεμε ηνλ Αχγνπζην ηνπ Ζ επηινγή ηνπ Αιέμαλδξνπ Μαπξνθνξδάηνπ ζηε ζέζε ηνπ πξνεδξεχνληνο ηνπ ππνπξγηθνχ ζπκβνπιίνπ (Ηνχληνο 1841) έγηλε πξνηξνπή ηεο Γαιιίαο, πξνθεηκέλνπ λα εμεπκεληζηεί ε αληηπάζεηα ηεο αγγιηθήο δηπισκαηίαο γηα ηηο βαζηιηθέο εζσηεξηθέο θαη εμσηεξηθέο επηινγέο. Ο Μαπξνθνξδάηνο πξφηεηλε έλα κεηξηνπαζέο θηιειεχζεξν ζχζηεκα δηαθπβέξλεζεο, φπνπ ε επζχλε άζθεζεο ηεο εμνπζίαο ζα κεηαθεξφηαλ ζην ππνπξγηθφ ζπκβνχιην. ηε λέα δηνίθεζε δελ ζα είραλ ζέζε νη Βαπαξνί. 16 Ζ απξνζπκία ηνπ ζσλα λα απεκπνιήζεη κέξνο ησλ βαζηιηθψλ ηνπ εμνπζηψλ νδήγεζε ζηελ παξαίηεζε ηνπ θαλαξηψηε πνιηηηθνχ, ελψ πξνεηνίκαζε ηνπο ηζχλνληεο πνιηηηθνχο ζηελ επηινγή, δπν ρξφληα κεηά, ξηδνζπαζηηθφηεξσλ ιχζεσλ. 17 Αξρέο ηνπ 1843, νη Μεγάιεο Γπλάκεηο απαίηεζαλ ηελ θαηαβνιή ησλ νθεηιφκελσλ ηνθνρξενιπζίσλ γηα ηελ απνπιεξσκή ηνπ δαλείνπ ηεο αλεμαξηεζίαο. Ζ θπβεξλεηηθή αδπλακία λα ζπγθεληξψζεη 3,5 εθαηνκκχξηα θξάγθα νδήγεζε ζε πεξηζηνιέο θξαηηθψλ δαπαλψλ, κεηψζεηο κηζζψλ θαη απνιχζεηο. Ζ επαθφινπζε δπζθνξία ζπλδπάζηεθε κε ηνλ αγψλα ησλ θνκκάησλ λα πεξηνξίζνπλ ηηο βαζηιηθέο εμνπζίεο. 18 Ζ ζπλδξνκή ηνπ ζηξαηνχ ζην επαλαζηαηηθφ θίλεκα ζπληέιεζε απνθαζηζηηθά ζηελ αίζηα έθβαζή ηνπ. Σα μεκεξψκαηα ηεο 3εο /15εο επηεκβξίνπ ηνπ 1843, ν βαζηιηάο ζσλ ππνρξεψζεθε λα ππνγξάςεη ηξία δηαηάγκαηα, ηα νπνία πξνέβιεπαλ ηε ζχγθιεζε, κέζα ζε ηξηάληα κέξεο, εζλνζπλέιεπζεο γηα ηε ςήθηζε αλψηαηνπ δεζκεπηηθνχ θαηαζηαηηθνχ ράξηε, ηε ζχλζεζε λένπ ππνπξγείνπ, επηθνξηηζκέλνπ γηα ηε ζχγθιεζε ηεο ζπληαθηηθήο ζπλέιεπζεο θαη ηελ απνκάθξπλζε ησλ βαπαξψλ αμησκαηνχρσλ απφ ηελ ειιεληθή δηνίθεζε. 19 ηηο 18/30 Μαξηίνπ 1844 ν ζσλ νξθίζηεθε επί ηεο «Γ επηεκβξίνπ ελ Αζήλαηο Δζληθήο ησλ Διιήλσλ πλειεχζεσο», ζε παλεγπξηθή ζπλεδξία, ηα εμήο: «Οκλχσ εηο ην φλνκα ηεο νκννπζίνπ θαη αδηαηξέηνπ Σξηάδνο λα πξνζηαηεχσ ηελ 13 John Α. Petropulos, Πμθζηζηή ηαζ οβηνυηδζδ Κνάημοξ ζημ Δθθδκζηυ Βαζίθεζμ ( ), κεηάθξαζε Ν. Γηακαληνχξνο, (Αζήλα, 1986), ηφκ. 2, ζζ θαη Hering, υ.π., ζ Πιήξεο ην θείκελν ηεο ζπλζήθεο Δπαγγειίδεο, υ.π., ζζ επίζεο, Ησάλλεο Κνιηφπνπινο, Ηζημνία ηδξ Δθθάδμξ απυ ημ Ζ δζαιυνθςζδ ηαζ δ άζηδζδ ηδξ εεκζηήξ πμθζηζηήξ (Θεζζαινλίθε, 2002), ζ Κνιηφπνπινο, υ.π., ζζ θαη Παπαγεσξγίνπ, υ.π., ζζ Hering, υ.π., ζ Γηα ηνπο ιφγνπο ηεο παξαίηεζεο Μαπξνθνξδάηνπ βι. Νηθφιανο Γξαγνχκεο, Ηζημνζηαί Ακαικήζεζξ, (Αζήλα, 1973, 1ε έθδ. 1879), ηφκ. 2, ζζ θαη Hering, υ.π., ζ ρεηηθά γηα ην πψο επέδξαζε ε αδπλακία ηθαλνπνίεζεο ησλ εγγπεηξηψλ ηνπ δαλείνπ Γπλάκεσλ ζηελ επίζπεπζε ηεο επαλάζηαζεο: Dakin, υ.π., ζ. 123, Seidl, υ.π., ζ. 200 θαη Γεψξγηνο Γεξηηιήο, Ηζημνία ημο Δθθδκζημφ Κνάημοξ , (Αζήλα, 2006), ηφκ. 1, ζζ Ησάλλεο Πεηξφπνπινο θαη Αηθαηεξίλε Κνπκαξηαλνχ, «Ζ επαλάζηαζε ηεο 3εο επηεκβξίνπ 1843», Η.Δ.Δ., ηφκ. 13, ζζ , Παπαγεσξγίνπ, υ.π., ζ. 395 θαη Γξαγνχκεο, υ.π., ζ. 70.

12 [11] επηθξαηνχζαλ ζξεζθείαλ ησλ Διιήλσλ, λα θπιάηησ ην χληαγκα θαη ηνπο Νφκνπο ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο θαη λα δηαηεξψ θαη ππεξαζπίδσ ηελ εζληθήλ απηνλνκίαλ θαη ηελ αθεξαηφηεηα ηνπ Διιεληθνχ Κξάηνπο». 20 Σν ζχληαγκα ηνπ 1844 φξηδε πσο ε λνκνζεηηθή δηθαηνδνζία αλήθεη δηαδνρηθά ζηνλ βαζηιηά, ηε Βνπιή θαη ηε Γεξνπζία (άξζξα 15,16). Αληίζεηα, ε εθηειεζηηθή εμνπζία αλήθε ζηνλ βαζηιηά, ν νπνίνο απηνβνχισο δηφξηδε ή έπαπε ην ππνπξγηθφ ζπκβνχιην (άξζξα 20, 24). Δπίζεο, είρε ην δηθαίσκα λα δηαιχεη ηε Βνπιή (άξζξν 30), θαζψο θαη ην δηθαίσκα λα δηνξίδεη ηα κέιε ηεο Γεξνπζίαο (άξζξν 71). Με ην ηεζζαξαθνζηφ άξζξν, ηέινο, νξηδφηαλ φηη ν επίδνμνο δηάδνρνο ηνπ ειιεληθνχ ζξφλνπ φθεηιε λα πξεζβεχεη ην αλαηνιηθφ νξζφδνμν δφγκα. Οη απμεκέλεο πξνβιεπφκελεο εμνπζίεο, πνπ ην ζχληαγκα ηνπ 1844, παξαρσξνχζε ζην ζηέκκα θαηαδείθλπαλ ην ζπληεξεηηθφ ηνπ ραξαθηήξα. Ζ έιιεηςε νπνηαζδήπνηε αλαθνξάο ζηε δεκνθξαηηθή αξρή φηη «άπαζαη αη εμνπζίαη πεγάδνπλ εθ ηνπ έζλνπο» θαη ε κε γξαπηή πηνζέηεζε ηεο αξρήο φηη νη αξκφδηνη ππνπξγνί, νη δηνξηδφκελνη απφ ηνλ βαζηιηά, φθεηιαλ λα έρνπλ ηε δεδεισκέλε εκπηζηνζχλε ηεο πιεηνςεθίαο ηνπ ζψκαηνο ηεο Βνπιήο, άθελαλ ειεχζεξν ην πεδίν ζηνλ ζσλα λα πξαγκαηψλεη κε ηδηαίηεξε «επειημία» ηηο, έηζη θαη αιιηψο, δηεπξπκέλεο, ζπληαγκαηηθέο ηνπ εμνπζίεο. 21 ηηο 4/16 Απγνχζηνπ ηνπ 1844, κε ηελ παξαίηεζε ηεο πξψηεο ζπληαγκαηηθήο θπβέξλεζεο ηνπ Αιέμαλδξνπ Μαπξνθνξδάηνπ, αλέιαβε πξσζππνπξγφο ν Ησάλλεο Κσιέηηεο. Οη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο ηεο ηξίρξνλεο δηαθπβέξλεζεο ηνπ βιάρνπ πνιηηηθνχ ππήξμαλ νη εμήο: «θπβεξλεηηθή ζηαζεξφηεηα, ειεγρφκελε αλσκαιία θαη θνηλσληθή αθηλεηνπνίεζε». Ζ θνηλνβνπιεπηηθή πιεηνςεθία, πνπ θαηφξζσλε ν πξσζππνπξγφο λα δηαηεξεί, απνδφζεθε ζηελ ηθαλφηεηά ηνπ λα απνκνλψλεη ζε πξνζσπηθφ επίπεδν ηηο πνιηηηθέο εληάζεηο θαη ζηελ ππνζηήξημε, πνπ δηέζεηε απφ ηε Γαιιία θαη ηνλ ίδην ηνλ βαζηιηά. 22 Σνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1847 απαζρφιεζε ηε ρψξα ην επεηζφδην πνπ δηεμήρζε κεηαμχ ηνπ ζσλα θαη ηνπ πξέζβε ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο Κσλζηαληίλνπ Μνπζνχξνπ. Ζ πξνζβιεηηθή βαζηιηθή ζηάζε ελαληίνλ ηνπ επίζεκνπ απεζηαικέλνπ ηνπ ζνπιηάλνπ θαη ε άθακπηε ζέζε ηνπ πξσζππνπξγνχ νδήγεζαλ ηηο δπν ρψξεο ζηε δηαθνπή δηπισκαηηθψλ ζρέζεσλ θαη ηελ επηβνιή αληηπνίλσλ ζηνπο έιιελεο ππεθφνπο ηεο απηνθξαηνξίαο. Ζ θξίζε απνθιηκαθψζεθε χζηεξα απφ ην ζάλαην ηνπ Κσιέηηε (Αχγνπζηνο 1847) θαη έιεμε κφιηο ην Φεβξνπάξην ηνπ 1848, ράξε ζηε κεηέπεηηα δηαιιαθηηθή ζηάζε ηνπ ζσλα. 23 Σελ θπβέξλεζε Κσιέηηε δηαδέρζεθε εθείλε ηνπ Κίηζνπ Σδαβέιια (επηέκβξηνο 1847-Μάξηηνο 1848). Ο επφκελνο πξσζππνπξγφο, ν Γεψξγηνο Κνπληνπξηψηεο αληηκεηψπηζε ηηο εμεγέξζεηο ηνπ Δθείλεο είραλ θπξίσο ιεζηξηθφ ραξαθηήξα. Πξαγκαηνπνηήζεθαλ απφ πξψελ θαπεηάληνπο, αξρεγνχο ιεζηαληαξηηθψλ νκάδσλ (Βειέληδαο, Σδακάιαο, Μπαιαηζφο). Ζ ζχλδεζε, πνπ επηρεηξήζεθε κε ηα ζχγρξνλα επξσπατθά θηλήκαηα, βαζίζηεθε ζην πεξηερφκελν ησλ επαλαζηαηηθψλ πξνθεξχμεσλ, πνπ πξφβαιιαλ θηιειεχζεξνπο ζηφρνπο. 24 Αξρέο ηνπ 1850, ε βξεηαληθή θπβέξλεζε 20 Κπξηαθίδεο, υ.π., ηφκ. 1, ζ Σν θείκελν ηνπ ζπληάγκαηνο ηνπ 1844, ην εληνπίδεη θαλείο ζηηο ηζηνξίεο ησλ Κπξηαθίδε, υ.π., ηφκ. 1, ζζ θαη Καξνιίδε, υ.π., ηφκ. 3, ζζ Βι. επίζεο Παπαγεσξγίνπ, υ.π., ζ Νηθεθφξνο Γηακαληνχξνο, «Παξάγνληεο ζηεξίμεσο ηεο θπβεξλήζεσο Κσιέηηε», Η.Δ.Δ., ηφκ. 13, ζ Ησάλλεο Πνχινο, «Σν επεηζφδηνλ Μνπζνχξνπ. Ζ ειιελνηνπξθηθή δηέλεμηο ηνπ 1847», Γεθηίμ ηδξ Ηζημνζηήξ ηαζ Δεκμθμβζηήξ Δηαζνίαξ, 13 (1959), Παπαγεσξγίνπ, υ.π., ζ. 437, Hering, υ.π., ζ. 295 θαη Κνιηφπνπινο, υ.π., ζζ Σάζνο Βνπξλάο, Ηζημνία ηδξ Νεχηενδξ Δθθάδαξ. Απυ ηδκ επακάζηαζδ ημο 1821 ςξ ημ ηίκδια ημο Γμοδί (1909) (Αζήλα, 1974), ζ. 327, Παπαγεσξγίνπ, υ.π., ζ Γηα ηελ πξαγκαηηθή ζεκαζία θαη ην πεξηερφκελν ησλ εμεγέξζεσλ εθείλσλ: Κνιηφπνπινο, υ.π., ζζ θαη Γηάλλεο Κνιηφπνπινο, Λδζηέξ. Ζ ηεκηνζηή Δθθάδα ζηα ιέζα ημο 19μο αζχκα (Αζήλα, 1979), ζ. 46.

13 [12] επέιεμε έλαλ πεξηζζφηεξν «δπλακηθφ» ηξφπν, πξνθεηκέλνπ λα επηβεβαηψζεη ηε ζέζε ηζρχνο ηεο ζηε ρψξα («Παξθεξηθά»). Μνίξα ηνπ αγγιηθνχ ζηφινπ ππφ ην λαχαξρν Parker απέθιεηζε ηα ειιεληθά ιηκάληα, ελψ θαηάζρεζε ηα πνιεκηθά θαη εκπνξηθά πινία. Ζ βξεηαληθή επέκβαζε ζηεξίρζεθε ζηελ απαίηεζε ηθαλνπνίεζεο νξηζκέλσλ βξεηαλψλ ππεθφσλ (Finlay, Pacifico) θαη ζηελ αμίσζε ηεο θπξηφηεηαο δπν λεζίδσλ (Διαθφλεζνο, απηέληδα), πνπ αλήθαλ ζην ειιεληθφ βαζίιεην. Ζ αμηνπξεπήο ζηάζε ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο ζηηο ππεξβνιηθέο εμσηεξηθέο απαηηήζεηο είρε σο απνηέιεζκα λα ζπζπεηξσζεί ε θνηλή γλψκε ζην εζληθφ ζχκβνιν πνπ πξνζβαιιφηαλ, ζηνλ βαζηιηά ζσλα. 25 Σελ ίδηα ρξνληά ην Οηθνπκεληθφ Παηξηαξρείν αλαγλψξηζε ηελ απηνθέθαιε ειιαδηθή εθθιεζία, κε ηελ έθδνζε ζρεηηθνχ πλνδηθνχ Σφκνπ. 26 Σν Ννέκβξην ηνπ 1852, ε πλδηάζθεςε ηνπ Λνλδίλνπ απνθάζηζε λα επηθπξψζεη ην ζπληαγκαηηθφ άξζξν (40) ηνπ 1844, πνπ φξηδε φηη ν δηάδνρνο ηνπ ζξφλνπ φθεηιε λα αζπαζζεί ηελ νξζφδνμε αλαηνιηθή πίζηε. ε πεξίπησζε αηεθλίαο ηνπ βαζηιηθνχ δεχγνπο, ν θαηά δηαδνρηθή ζεηξά λεφηεξνο αδεξθφο ηνπ ζσλα φθεηιε λα ζπκκνξθσζεί ζην ζπγθεθξηκέλν άξζξν, παξά ηηο αληηδξάζεηο ηεο θαζνιηθήο βαπαξηθήο απιήο ηνπ Μνλάρνπ. 27 Σν ειιεληθφ βαζίιεην επηρείξεζε λα πξαγκαηνπνηήζεη ηα αιπηξσηηθά ηνπ νξάκαηα ζηε λέα κεγάιε θξίζε ηνπ Κξηκατθνχ Πνιέκνπ ( ). Ζ αδπλακία ή απξνζπκία ησλ ππεχζπλσλ θπβεξλήζεσλ θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ ζσλα λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ην απαξάζθεπν θαη απξνεηνίκαζην ησλ ελφπισλ δπλάκεσλ θαη ηελ ερζξηθά δηαθείκελε ζηάζε εθείλσλ ησλ Γπλάκεσλ, κε ηελ επίλεπζε κφλν ησλ νπνίσλ ήηαλ δπλαηφο έλαο πηζαλφο εδαθηθφο δηαθαλνληζκφο ζηελ εγγχο Αλαηνιή, νδήγεζε ηε ρψξα ζηε δηεζλή απνκφλσζε θαη ηειηθά ζηελ αθαίξεζε ηκήκαηνο ηεο εζληθήο απηνλνκίαο. 28 Σν ζηέκκα, εμ αξρήο, θαζνδήγεζε θαη ππνζηήξημε ηηο εμεγέξζεηο ζηηο φκνξεο επαξρίεο. 29 Μάιηζηα, νη βαζηιείο ήηαλ δηαηεζεηκέλνη, ζχκθσλα κε καξηπξίεο ηεο επνρήο, λα εγεζνχλ ηνπ επαλαζηαηηθνχ αγψλα, πνπ ζα ηνπο ζηνίρηδε αθφκε θαη ην ζξφλν ηνπο. 30 Οη δπηηθέο Γπλάκεηο, Βξεηαλία-Γαιιία, δελ επέηξεςαλ λα δεκηνπξγήζεη ε κηθξή Διιάο ξσζηθφ αληηπεξηζπαζκφ ζηα λψηα ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο. Γηα ην ιφγν απηφ, ζηηο 12/24 Μαΐνπ ηνπ 1854 θαηέιαβαλ ην ιηκάλη ηνπ Πεηξαηά θαη επέβαιαλ ηξηεηή λαπηηθφ απνθιεηζκφ ηνπ βαζηιείνπ. Ο ζσλ ππνρξεψζεθε λα παχζεη ηελ θηινπφιεκε θπβέξλεζε ηνπ Αληψληνπ Κξηεδή θαη λα δηνξίζεη θπβέξλεζε κε πξφεδξν ηνλ Αιέμαλδξν Μαπξνθνξδάην. 31 Άκεζε ζπλέπεηα ηεο ζπκκαρηθήο επηβνιήο ππήξμε ε εκθάληζε ρνιέξαο, πνπ απνδεθάηηζε ηνλ πιεζπζκφ ηεο πξσηεχνπζαο. Ζ γεληθή δπζθνξία, πνπ εληζρχζεθε θαη απφ ηελ πξνθιεηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ ζπκκάρσλ, ζπζπείξσζε αθφκε 25 Βαζίιεηνο θπξφεξαο, «Κπβέξλεζε Κσλζηαληίλνπ Καλάξε (15 Οθησβξίνπ Γεθεκβξίνπ 1849). Κπβέξλεζε Αλησλίνπ Κξηεδή», Η.Δ.Δ., ηφκ. 13, ζζ Ο Hering ζεψξεζε ην βξεηαληθφ επεηζφδην ηνπ 1850 σο αηηία «εμάληιεζεο» ησλ μεληθψλ θνκκάησλ: Hering, υ.π., ζζ. 312, Hering, υ.π., ζ ημ ίδζμ, ζ. 290 θαη Dakin, υ.π., ζ Γφκλα Γνληά, Ζ Δθθάξ ηαζ αζ Γοκάιεζξ ηαηά ημκ Κνζιασηυκ Πυθειμκ (Θεζζαινλίθε, 1973), ζ. 57 θαη Κνιηφπνπινο, Ηζημνία ηδξ Δθθάδμξ, ζζ Γεψξγηνο Α. Υξηζηνδνχινπ, «Ο ζσλ θαη ε Μεγάιε Ηδέα», Γεθηίμ ηδξ Ηζημνζηήξ ηαζ Δεκμθμβζηήξ Δηαζνίαξ, 19 (1971), ζζ θαη Απφζηνινο Βαθαιφπνπινο, Νέα Δθθδκζηή Ηζημνία (Θεζζαινλίθε, 2000, έθδ. 17ε), ζζ Νηθφιανο Ληδσξίθεο, εθίδεξ ηζκέξ ηδξ ζζημνίαξ ημο ααζζθέςξ Όεςκμξ (Αζήλα, 1898), ζζ ππξίδσλ Πήιηθαο, Απμικδιμκεφιαηα ηδξ οπμονβίαξ πονίδςκμξ Πήθζηα, ηαεδβδημφ ημο Πμζκζημφ Γζηαίμο εκ ης Οεχκεζς Πακεπζζηήιζς (Αζήλα, 1893), ζζ ηέθαλνο Παπαδφπνπινο, «Ο πφιεκνο Ρσζίαο θαη Σνπξθίαο. Ζ εμέγεξζε ησλ ππφδνπισλ Διιήλσλ ζηελ Ήπεηξν, Θεζζαιία θαη Μαθεδνλία θαη ε ζηάζε ηεο Διιάδνο. Ζ επέκβαζε ησλ Αγγινγάιισλ θαη ε θπβέξλεζε Αιεμάλδξνπ Μαπξνθνξδάηνπ», Η.Δ.Δ., ηφκ. 13, ζζ θαη Παπαγεσξγίνπ, υ.π., ζζ

14 [13] κηα θνξά ηνλ πιεζπζκφ γχξσ απφ ην ζηέκκα. 32 Ζ ζπκκαρηθή θαηνρηθή παξνπζία έιεμε ηνλ Φεβξνπάξην ηνπ 1857, έλα ρξφλν πεξίπνπ κεηά απφ ηελ ππνγξαθή ηεο πλζήθεο Δηξήλεο ηνπ Παξηζηνχ (18/30 Μαξηίνπ 1856). Ζ απνρψξεζε ησλ μέλσλ ζηξαηεπκάησλ ζπλδπάζηεθε κε ηελ επηβνιή δηεζλνχο νηθνλνκηθνχ ειέγρνπ, πνπ ζα ξχζκηδε ηηο δαλεηαθέο πξνο ηηο εγγπήηξηεο Γπλάκεηο ππνρξεψζεηο ηνπ βαζηιείνπ. Οη βαζηιηθέο επηινγέο ζηε δηάξθεηα ηνπ πνιεκηθνχ αλαβξαζκνχ θαη ε βαζηιηθή ζηάζε θαηά ηελ εμάπισζε ηεο επηδεκίαο αχμεζαλ ηηο ζπκπάζεηεο ζην πξφζσπν ηνπ ζσλα. Δθδειψζεθαλ ζηνλ παλεγπξηθφ ενξηαζκφ ηεο παξέιεπζεο εηθνζηπέληε εηψλ απφ ηελ έιεπζε ηνπ ζηε ρψξα (25 Ηαλνπαξίνπ/ 6 Φεβξνπαξίνπ 1858). 33 Σν 1859 ζεκεηψζεθαλ νη πξψηεο αληηδπλαζηηθέο θηλήζεηο. Οη ζπγθξνχζεηο καζεηψλ γπκλαζίνπ θαη θνηηεηψλ κε ηελ αζηπλνκία, ην Μάην ηνπ 1859 («θηαδηθά»), ζεσξήζεθαλ σο ε πξψηε αληηδπλαζηηθνχ ραξαθηήξα δηακαξηπξία. Παξάιιεια, ε θήξπμε ηνπ ζαξδελν-απζηξηαθνχ πνιέκνπ (1859) φμπλε ηα θηινπφιεκα πλεχκαηα. Ζ αληηπνιίηεπζε βξήθε ηελ επθαηξία λα θαηεγνξήζεη ηνλ ζσλα γηα πξνδνηηθή αδξάλεηα, εμ αηηίαο ηεο επκελνχο ζηάζεο ηνπ πξνο ηελ Απηνθξαηνξία ησλ Αςβνχξγσλ. 34 Γεχηεξν ζεκαληηθφ γεγνλφο, πνπ νδήγεζε ζηε ζπζπείξσζε ηεο αληηπνιίηεπζεο, ππήξμε ε δηάιπζε ηεο Βνπιήο απφ ηνλ ζσλα ζηηο 16/28 Ννεκβξίνπ 1860, κε ηε δηαηήξεζε ηνπ ππάξρνληνο ππνπξγείνπ. Αηηία ηεο βαζηιηθήο επέκβαζεο ππήξμε ε αδπλακία εθινγήο ηνπ θπβεξλεηηθνχ ππνςεθίνπ ζηε ζέζε ηνπ πξνέδξνπ ηεο Βνπιήο θαη ε αληίζηνηρε εθινγή ηνπ εθπξνζψπνπ ηεο αληηπνιίηεπζεο Θξαζχβνπινπ Εαΐκε. 35 Ζ αληηπνιίηεπζε, πνπ εληάζεθε κεηά ην 1861, εμέθεξε σο βαζηθά αληηδπλαζηηθά επηρεηξήκαηα ηελ αληηζπληαγκαηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ κνλάξρε, ηελ απξνζπκία ηνπ λα ζρεκαηίζεη εζλνθπιαθή θαη λα ιχζεη ηε δηαδνρή ηνπ ζηνλ ειιεληθφ ζξφλν, δεδνκέλεο ηεο αηεθλίαο ηνπ βαζηιηθνχ δεχγνπο. 36 Ζ πξψηε δπλακηθή θίλεζε ηεο αληηδπλαζηηθήο κεξίδαο ππήξμε ε απφπεηξα δνινθνλίαο ηεο βαζίιηζζαο Ακαιίαο, ζηηο 6/18 επηεκβξίνπ ηνπ Σελ απνλελνεκέλε πξάμε αλέιαβε έλαο λεαξφο θνηηεηήο. Δίλαη γεγνλφο φηη ζεκαίλνληα κέιε ηνπ αληηθαζεζησηηθνχ αγψλα ππήξμαλ λεαξνί ζπνπδαζηέο θαη λεαξνί αμησκαηηθνί, γφλνη ζπλήζσο αγσληζηψλ ηεο επαλάζηαζεο, πνπ απνθιήζεθαλ έθηνηε «ρξπζή λενιαία». 37 Ζ πξψηε επαλαζηαηηθή πξάμε μέζπαζε ζην Ναχπιην ζηηο 1/13 Φεβξνπαξίνπ ηνπ Ζγέηεο ηεο ππήξμαλ ζεκαληηθνί έιιελεο αμησκαηηθνί (Πάλνο Κνξσλαίνο, Αξηέκεο Μίρνπ) θαη ηνπηθνί άξρνληεο ηεο πφιεο ηνπ Ναππιίνπ. Ζ Ναππιηαθή επαλάζηαζε, φπσο απνθιήζεθε, έιεμε ηνλ Απξίιην, κε ηελ θπβεξλεηηθή επηβνιή. Αληίζεηα, ε ζηάζε ζην λνκφ Κπθιάδσλ (χξνο, Κχζλνο), ηνλ Μάξηην ηνπ ίδηνπ ρξφλνπ, θαίλεηαη φηη ζηνίρηζε πεξηζζφηεξν ζην ζξφλν ηνπ ζσλα, παξά ηελ επθνιφηεξε θαηαζηνιή ηεο, ζε ζρέζε κε εθείλε ηνπ Ναππιίνπ. ηελ Κχζλν ζθνηψζεθαλ απφ ην κέξνο ησλ επαλαζηαηψλ ν καληάηεο ζηξαηησηηθφο Λεσηζάθνο, 32 Ο Νηθφιανο Γξαγνχκεο πεξηέγξαςε ιεπηνκεξψο ηελ επηδεκία ηνπ ινηκνχ θαη εμήξε ηε γελλαία ζηάζε ηνπ βαζηιηθνχ δεχγνπο ζηε δεηλή εθείλε θαηάζηαζε: Γξαγνχκεο, υ.π., ζζ θαη Παπαγεσξγίνπ, υ.π., ζ Δπαγγειίδεο, υ.π., ζζ θαη Παπαγεσξγίνπ, υ.π., ζ Dakin, υ.π., ζ. 138 θαη Hering, υ.π., ζ Οδπζζεχο Γεκεηξαθφπνπινο, «Ο αληηδπλαζηηθφο αγψλαο θαη ε έμσζε ηνπ ζσλνο», Η.Δ.Δ., ηφκ. 13, ζ. 186 θαη Γεκήηξηνπ Πεηξαθάθνπ, Κμζκμαμοθεοηζηή Ηζημνία ηδξ Δθθάδμξ. Οεχκεζμξ πενίμδμξ ( ). Δπί ηδ αάζεζ απμηθεζζηζηχξ ηςκ ανπείςκ Μμκάπμο, Βζέκκδξ, Λμκδίκμο. Σμ απυννδημκ ανπείμκ ηςκ πνχηςκ ααζζθέςκ (Αζήλα, 1946), ζ Κσλζηαληίλνο Παπαξξεγφπνπινο, Ηζημνία ημο Δθθδκζημφ Έεκμοξ. Απυ ηςκ ανπαζμηάηςκ πνυκςκ ιέπνζ ηδξ ααζζθείαξ ημο Γεςνβίμο ημο Α. Έηδμζζξ 5δ εζημκμβναθδιέκδ. Μεηά πνμζεδηχκ, ζδιεζχζεςκ ηαζ αεθηζχζεςκ επί ηδ αάζδ ηςκ κεμηάηςκ πμνζζιάηςκ ηδξ ζζημνζηήξ ενεφκδξ. Τπυ Παφθμο Κανμθίδμο, ηφκ. 6 (Αζήλα, 1925), ζ. 300 θαη Βαθαιφπνπινο, υ.π., ζζ Ο Hering παξαζέηεη ιεπηνκεξή πίλαθα ησλ ζηξαηησηηθψλ θαη πνιηηηθψλ λέσλ, γφλσλ ζεκαληηθψλ νηθνγελεηψλ ηνπ Αγψλα, πνπ αλέιαβαλ αληηδπλαζηηθφ πνιηηηθφ ξφιν: Hering, υ.π., ζζ

15 [14] εζληθφ ίλδαικα απφ ηελ επαλάζηαζε ηεο Θεζζαιίαο (1854), ν αμησκαηηθφο Μσξατηίλεο θαη ν θνηηεηήο θαξβέιεο. Ζ απψιεηα ησλ ηξηψλ «αγγειφκνξθσλ εξψσλ», φπσο γξάθεη έλαο κάξηπξαο ηεο επνρήο, πξνθάιεζε ράζκα κεηαμχ ηεο θνηλήο γλψκεο θαη ηνπ ζηέκκαηνο, ην νπνίν έραζε ηελ δεκνηηθφηεηά ηνπ. 38 Ο ζσλ, πξνζπαζψληαο λα κεηαηξέςεη ην αξλεηηθφ εηο βάξνο ηνπ θιίκα, απέιπζε ην «ππνπξγείνλ ηνπ αίκαηνο», φπσο νλνκάζηεθε ε θπβέξλεζε ηνπ Αζαλαζίνπ Μηανχιε, ππεχζπλε γηα ηελ θαηαζηνιή ησλ επαλαζηαηηθψλ θηλεκάησλ θαη δηφξηζε λέα κε πξφεδξν ην γην ηνπ Κνινθνηξψλε Γελλαίν. Ήηαλ ε ηειεπηαία θπβέξλεζε επί ηεο βαζηιείαο ηνπ ζσλα. Μεηά ηε Ναππιηαθή επαλάζηαζε, ν βξεηαλφο απεζηαικέλνο Sir Henry Elliot κεηέθεξε επίζεκε πξφηαζε παξαρψξεζεο ησλ Δπηαλήζσλ ζην ειιεληθφ βαζίιεην. Σελ πξφηαζε απέξξηςε ν βαζηιηάο ζσλ, θαζψο πεξηείρε ηνλ φξν φηη ην ειιεληθφ βαζίιεην φθεηιε λα απφζρεη ζην κέιινλ απφ νπνηαδήπνηε επεθηαηηθή θίλεζε εηο βάξνο ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο. 39 Σν βαζηιηθφ δεχγνο, ζε κηα χζηαηε πξνζπάζεηα λα θαηεπλάζεη ηα πλεχκαηα, απνθάζηζε πεξηνδεία ζηελ ειιεληθή επαξρία κε βαζηθνχο ζηαζκνχο ηελ αλαηνιηθή θαη λφηηα Πεινπφλλεζν θαη ηε Γπηηθή ηεξεά. Ζ πεξηνδεία μεθίλεζε ηελ 2/14 Οθησβξίνπ θαη δηεμαγφηαλ κε ην πνιεκηθφ ζσξεθηφ, αηκνδξφκσλα «Ακαιία». ηε δηάξθεηα ηεο βαζηιηθήο πεξηνδείαο, μέζπαζε ε επαλάζηαζε ζηελ πξσηεχνπζα ηε 10ε/ 22α Οθησβξίνπ ηνπ Δλεξγφ κέξνο ζ απηήλ έιαβαλ, εμ αξρήο, ηκήκαηα ηεο θξνπξάο ηεο πξσηεχνπζαο, κε επηθεθαιήο ηνλ δηνηθεηή ηνπ ππξνβνιηθνχ Γεκήηξην Παπαδηακαληφπνπιν θαη εμέρνληεο πνιηηηθνί άλδξεο, φπσο νη Γεκήηξηνο Βνχιγαξεο, Μπεληδέινο Ρνχθνο, Κσλζηαληίλνο Καλάξεο, Θξαζχβνπινο Εαΐκεο, Αιέμαλδξνο Κνπκνπλδνχξνο, Δπακεηλψλδαο Γειεγηψξγεο. Ζ βαζηιηθή ζπλνδεία επέζηξεςε ζην ιηκάλη ηνπ Πεηξαηά. Δπάλσ ζηνλ αηκνδξφκσλα, ν βαζηιηάο ζσλ δηάβαζε ην θείκελν ηεο επαλαζηαηηθήο πξνθήξπμεο, πνπ ηνλ θαζηζηνχζε έθπησην. 40 Μεηά απφ ηξηάληα έηε βαζηιείαο, ν ζσλ απνθάζηζε λα απνρσξήζεη απφ ηελ Διιάδα ζηηο 12/24 Οθησβξίνπ, απνθεχγνληαο κηα πηζαλή αηκαηεξή εκθχιηα ζχγθξνπζε κε ηελ Πξνζσξηλή Κπβέξλεζε. Σνλ κεηέθεξε ζηε Βελεηία ην βξεηαληθφ πνιεκηθφ «θχιια». Καηφπηλ, κεηέβε ζηε γελέηεηξά ηνπ, ην Μφλαρν, φπνπ έδεζε γηα έλα ρξφλν, ψζπνπ ε βαπαξηθή θπβέξλεζε ηνπ παξαρψξεζε ην βαζηιηθφ αλάθηνξν ηεο πφιεο Bamberg. Δθεί έδεζε γηα πέληε ρξφληα κε ηε κηθξή ηνπ ζπλνδεία, πξψελ κέιε ηεο ειιεληθήο Απιήο, πνπ ηνλ αθνινχζεζαλ ζηελ εμνξία. Πέζαλε απφ εξπζίπειαο (ή ζθαξιαηίλα) ζηηο 14/26 Ηνπιίνπ ηνπ 1867, ζε ειηθία 52 εηψλ. χκθσλα κε επηζπκία ηνπ, ζάθηεθε κε ηελ ειιεληθή θνπζηαλέια, ελψ ιίγν πξηλ ην κνηξαίν γεγνλφο δψξηζε ηε βαζηιηθή επηρνξήγεζε, πνπ ηνπ εμαζθάιηδε ν αδεξθφο ηνπ βαζηιηάο ηεο Βαπαξίαο Μαμηκηιηαλφο ν Β, ζηνπο επαλαζηαηεκέλνπο Κξήηεο. Σν ζθήλσκά ηνπ θπιάζζεηαη ζην Μφλαρν, ζην παξεθθιήζη Theatinerkirche. Οθηψ ρξφληα αξγφηεξα, ζηηο 8/20 Μαΐνπ 1875, δίπια ηνπ ζάθηεθε ε βαζίιηζζα Ακαιία. Σν βαζηιηθφ δεχγνο βξηζθφηαλ πιένλ ζηα ρέξηα ηνπ Θενχ αιιά θαη ηεο Ηζηνξίαο Αλαζηάζηνο Γνχδαο, Βίμζ Πανάθθδθμζ, ηφκ. 7 (Αζήλα, 1875), ζ. 78 θαη Οδπζζεχο Γεκεηξαθφπνπινο, «Ζ έμαξζε ηνπ αληηδπλαζηηθνχ αγψλα» θαη «Ζ Ναππιηαθή επαλάζηαζε», Η.Δ.Δ., ηφκ. 13, ζζ Γξαγνχκεο, υ.π., ζ. 187 θαη Παπαγεσξγίνπ, υ.π., ζ Δπίζεο, Διεπζέξηνο Πξεβειάθεο, British Policy towards the Change o Dynasty in Greece, (Αζήλα, 1953), ζζ θαη Κνιηφπνπινο, Ηζημνία ηδξ Δθθάδμξ, ζ Λεπηνκεξή πεξηγξαθή ηεο βαζηιηθήο πεξηνδείαο θαη ησλ ηειεπηαίσλ επί ειιεληθνχ εδάθνπο ζηηγκψλ ηνπ βαζηιηθνχ δεχγνπο παξέδσζε ν θπβεξλήηεο ηεο Ακαιίαο Λεσλίδαο Παιάζθαο ζην πφλεκα Σα ζοιαάκηα ημο Οηηςανίμο Δπί ημο ααζζθζημφ αηιμδνυιςκμξ Αιαθίαξ (Αζήλα, 1882). 41 Αλαιπηηθή παξνπζίαζε ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ ηεο δσήο ηνπ ζσλα ζηελ εμνξία, βξίζθεη θαλείο ζηηο ηαμηδησηηθέο αλακλήζεηο ηνπ Κσλζηαληίλνπ Παπακηραιφπνπινπ, Πανά ημκ ηάθμκ ημο ααζζθέςξ

16 [15] Έλαλ αηψλα πεξίπνπ κεηά ηελ βίαηε απνκάθξπλζε ηνπ βαζηιηά ζσλα απφ ηελ Διιάδα, ην 1959, ηειέζηεθε ζηελ Αζήλα, ζε επίζεκε ηειεηή, ε «παιηλλφζηεζηο ησλ εκβιεκάησλ» ηνπ ζσλα. Δπξφθεηην γηα ηελ παξάδνζε απφ ηνλ πξίγθηπα Μαμηκηιηαλφ, ηνπ νίθνπ ησλ Wittelsbach, ζηνλ βαζηιηά Παχιν ηνπ μίθνπο θαη ηνπ ζηέκκαηνο ηνπ πξψηνπ βαζηιηά ζσλα. ηελ ηειεηή ζπκκεηείρε ζχζζσκε ε ειιεληθή εγεζία. ηελ αληαπάληεζε ηνπ ζηνλ βαπαξφ πξίγθηπα, ν βαζηιηάο Παχινο εμέθξαζε ηηο επραξηζηίεο ηνπ ζηε βαπαξηθή απιή, απφ ηελ νπνία πξνεξρφηαλ θαη ν πξψηνο ηεο Διιάδνο βαζηιηάο, κε ηελ «σξαία ειιεληθή ςπρή ηνπ». 42 Όεςκμξ. Δκ δάηνο εοβκςιμζφκδξ (Λεηςία, 1883), ζζ. 50-2, Hering, υ.π., ζ. 359 θαη ζην έξγν ηνπ Α. Μ. Αλδξεάδε, Ο Όεςκ ηαζ δ Αιαθία εζξ ημ Βάιαενβ (Αζήλα, 1933). 42 Μαηεδμκία, 22 Γεθεκβξίνπ 1959.

17 [16] ΚΔΦΑΛΑΗΟ Β Ζ λνκηκνπνίεζε κηαο Δπαλάζηαζεο ( ) Οη βαζηθνί πξσηαγσληζηέο ηεο επαλάζηαζεο ηνπ Οθησβξίνπ ηνπ 1862 θαη ηεο έμσζεο ηνπ βαζηιηθνχ δεχγνπο απφ ηελ Διιάδα, εθείλνη δειαδή πνπ ζπγθξφηεζαλ ηελ επαλαζηαηηθή θπβέξλεζε, βξέζεθαλ ακέζσο ζηελ αλάγθε λα λνκηκνπνηήζνπλ ηελ αλαγθαηφηεηα κηαο πξάμεο, πνπ εγεηξφηαλ ελαληίνλ ηεο θεθαιήο ηνπ θξαηηθνχ νηθνδνκήκαηνο, ηεο αλψηαηεο εθηειεζηηθήο εμνπζίαο, ηνπ βαζηιηά ηεο Διιάδνο. 43 Ζ εμέγεξζε εθείλε αλέηξεπε ηελ εζσηεξηθή θξαηηθή ηάμε θαη θπξηαξρία. Οη ζπληειεζηέο ηεο, αλψηεξνη αμησκαηηθνί ηνπ ειιεληθνχ ζηξαηνχ θαη πνιηηηθνί άλδξεο, κέιε ηεο ειιεληθήο Γεξνπζίαο, ηππηθά, ήηαλ επίνξθνη σο πξνο ηηο ζπληαγκαηηθέο ηνπο δεζκεχζεηο θαη ηνπο λφκνπο ηνπ θξάηνπο. Ζ λνκηκνπνίεζε κηαο πξάμεο, ε νπνία ζα κπνξνχζε, ζεσξεηηθά, λα επηθέξεη ηελ θαηεγνξία ηεο εζράηεο πξνδνζίαο, απνζθνπνχζε, ηνπο πξψηνπο κήλεο κεηά ηελ έμσζε, ζηελ εδξαίσζε ηεο επαλάζηαζεο ζην εζσηεξηθφ ηεο ρψξαο θαη ηελ απνθπγή κηαο βαζηιηθήο αληεπαλάζηαζεο. Δμάιινπ, κε ηε ζηάζε αλαηξέπνληαλ νη δηεζλείο δεζκεχζεηο ηεο Διιάδνο έλαληη ησλ επξσπατθψλ Γπλάκεσλ, πνπ είραλ δεκηνπξγήζεη ην ειιεληθφ θξάηνο θαη είραλ εγγπεζεί ηελ αλεμαξηεζία ηνπ. Οπζηαζηηθά, αθπξσλφηαλ ε πλζήθε ηεο 25εο Απξηιίνπ ηνπ 1832, ε νπνία φξηδε φηη ην έξγν ηεο ίδξπζεο θαη ηεο ζπγθξφηεζεο ηνπ λένπ ειιεληθνχ θξάηνπο αλαιάκβαλε ε βαπαξηθή βαζηιηθή δπλαζηεία ησλ Wittelsbach, ππφ ηελ εγγχεζε ησλ Γπλάκεσλ ηεο Βξεηαλίαο, Γαιιίαο θαη Ρσζίαο. 44 Φπζηθά, ε επαλάζηαζε ηνπ Οθησβξίνπ ηνπ 1862 δελ ζα κπνξνχζε λα επνδσζεί θαη λα επηθξαηήζεη ρσξίο ηε ζησπειή ζπγθαηάζεζε ησλ Γπλάκεσλ, ε κηαο εμ απηψλ. Βέβαηα, νη ζεκαληηθφηεξνη έιιελεο ηζηνξηθνί, πνπ εμήξαλ ην ξφιν ηεο Βξεηαλίαο ζηα γεγνλφηα πνπ νδήγεζαλ ζηελ έμσζε ηνπ βαζηιηά ζσλα, δελ θαηάθεξαλ λα ζηνηρεηνζεηήζνπλ ηελ άπνςή ηνπο κε αδηάζεηζηα ηεθκήξηα. 45 ηεξηδφκελνη ζηηο θαηνπηλέο εμειίμεηο θαη θξίλνληαο απφ ηνλ θαζνξηζηηθφ ξφιν, πνπ δηαδξακάηηζε ε Βξεηαλία ζηελ αλεχξεζε λένπ εγεκφλα, ζπκπέξαλαλ φηη είρε εληζρχζεη, έζησ θαη ζησπειά, ηελ επαλαζηαηηθή δηάζεζε, πνπ δηαθαηείρε ηνπο Έιιελεο. Δμάιινπ ην Λνλδίλν είρε απνδερζεί, ρσξίο θακηά δηακαξηπξία, σο ηεηειεζκέλν ην γεγνλφο. Αλ φκσο ε ζπκπαξάζηαζε ηεο Βξεηαλίαο ζηνπο έιιελεο επαλαζηάηεο ήηαλ δεδνκέλε, πσο ζα δηθαηνινγνχζακε ηελ παξνπζία, θαηά ηνπο δχν πξψηνπο ρξφλνπο κεηά ηελ έμσζε, μελφγισζζσλ νιηγνζέιηδσλ πνιηηηθψλ πνλεκάησλ, πνπ γξάθηεθαλ απφ Έιιελεο; Σα πνιηηηθά εθείλα εγρεηξίδηα πηζηεχνπκε φηη απεπζχλνληαλ ζηελ επξσπατθή θαη ηελ ειιεληθή θνηλή γλψκε ηεο επνρήο. Οη ζπγγξαθείο ηνπο πξνζπάζεζαλ λα απνηππψζνπλ ηηο αηηίεο, πνπ είραλ θαηαζηήζεη αλαπφηξεπηε ηελ επαλάζηαζε. Σα πεξηζζφηεξα θπιιάδηα θαηαδίθαδαλ ηελ πνιηηηθή πνξεία ηνπ 43 Βι. ζρεηηθά ηα πξψηα ςεθίζκαηα ηεο επαλαζηαηηθήο θπβέξλεζεο: Γεκήηξηνο Πεηξαθάθνο, υ.π., ζζ Κπξηαθίδεο, υ.π., ηφκ. 1, ζζ Δπαγγειίδεο, υ.π., ζζ ρεηηθά κε ηα δηεζλή πξσηφθνιια ηνπ 1863, πνπ ππνγξάθηεθαλ κεηαμχ ησλ εγγπεηξηψλ Γπλάκεσλ θαη αληηθαηέζηεζαλ ηε λνκηθή ηζρχ ηεο ζπλζήθεο ηνπ 1832, βιέπε: «Ζ εθινγή ηνπ Γεσξγίνπ σο βαζηιέσο ησλ Διιήλσλ», Η.Δ.Δ., ηφκ. 13, ζ Κπξηαθίδεο, υ.π., ηφκ. 1, ζζ. 513, 584 θαη ηφκ. 2, ζ. 79 βι. επίζεο Γ. Ν. Φηιάξεηνο, Ξεκμηναηία ηαζ Βαζζθεία εκ Δθθάδζ (Αζήλα, 1977, 1ε έθδ. 1897), ζ. 114, Υξηζηφδνπινο, υ.π., ζ. 63. Ο Πεηξαθάθνο έγξαθε ραξαθηεξηζηηθά: «Αιι εάλ δχν ηξείο ησλ θνξπθαίσλ ηεο επαλαζηάζεσο πεξηήιζνλ εηο ζπλλελφεζηλ πξνο ηελ αγγιηθήλ πξεζβείαλ θαη έιαβνλ εθείζελ ππνζρέζεηο, ε αιεζήο δψζα δχλακηο, ε αλαηξέςαζα ηνλ Θξφλνλ, ε λενιαία, ππήθνπζελ εηο ηδίαο νξκάο θαη ζπλέδεζε πξνο ηελ κεηαβνιήλ αλεθπιήξσηα φλεηξα. Ζ επηξξνή ηεο αγγιηθήο πνιηηηθήο εζθήζε θπξίσο ηελ πζηεξαίαλ»: Πεηξαθάθνο, υ.π., ζζ

18 [17] ζσλα, ελψ δελ θείδνληαλ θαηεγνξηψλ, πνπ ακαχξσλαλ ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ έθπησηνπ κνλάξρε. Ζ ζηξαηησηηθή θαη πνιηηηθή επηθξάηεζε ησλ επαλαζηαηψλ ππνζηεξηδφηαλ πιένλ απφ πλεπκαηηθά έξγα, ε επαλαζηαηηθή θαηάιεμε δηθαηνινγνχληαλ απφ ηελ πνιηηηθή πέλα, ελψ ε εμέγεξζε σξαηνπνηνχληαλ απφ ηελ ηδενινγία. 46 Σν Ννέκβξην ηνπ 1862, πξηλ παξέιζεη έλαο κήλαο απφ ηελ έμσζε ηνπ ζσλα, δεκνζηεχηεθε έλα νιηγνζέιηδν πνιηηηθφ ζχγγξακκα κε ηίηιν Σμ Θαφια ήημζ δ πηχζζξ ημο Α. Βαζζθέςξ ηδξ Δθθάδμξ Όεςκμξ ηαζ αζ ζοκέπεζαζ. 47 πληάθηεο ηνπ ήηαλ ν Δπάγγεινο Αξλησηάθεο θαη ην βηβιίν ηνπ, ίζσο, λα απνηέιεζε ηελ πξψηε γξαπηή πξνζπάζεηα λνκηκνπνίεζεο ηεο επαλάζηαζεο. 48 Οη αηηίεο πνπ έθαλαλ ηελ επαλάζηαζε ηνπ Οθησβξίνπ αλαπφηξεπηε ήηαλ, γηα ην ζπγγξαθέα, ε απηαξρηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ κνλάξρε θαη ε αδπλακία ηνπ λα πξνσζήζεη ηα εζληθά δεηήκαηα: Δθπβεξλήζε, εβαζηιεχζε (ε Διιάο) ππφ ηνπ ζσλνο θαη σο Μνλάξρνπ θαη σο ζπληαγκαηηθνχ Βαζηιέσο φζηηο ππφ ηελ ηνηαχηελ ηδηφηεηά ηνπ, ππφ ην πξφζρεκα γλεζίνπ Ζγεκψλνο θαη αιεζνχο παηξφο, εηονάκκδζεκ απηήλ ηξηάθνληα νιφθιεξα έηε, ηελ εδέζιεοζε, ηελ δζέζηνερε ελψπηνλ ησλ Δζλψλ δηά ηνπ θηβδχιινπ πέπινπ ηεο Απζηξηαθήο πνιηηηθήο ηνπ, ηελ ηαηέζηδζε ιζζδηήκ απέλαληη ηεο Δπξψπεο, εκπφδηζε ηελ πξφνδφ ηεο.. 49 Παξαηεξεί θαλείο φηη ε παξαπάλσ ζθιεξή θξηηηθή ηαπηηδφηαλ, νπζηαζηηθά, κε ηηο θαηεγνξίεο ηεο αληηδπλαζηηθήο πνιηηηθήο κεξίδαο. Ο ζπγγξαθέαο έγξαςε φηη ε επαλάζηαζε είρε θαζνιηθφ ραξαθηήξα, αιιά θαη ηελ αλαγλψξηζε ησλ μέλσλ Γπλάκεσλ. Παξάιιεια, χκλεζε ηηο αξεηέο ηνπ Έιιελα, πνπ θαηάθεξε λα δηαξξήμεη «ηνλ θαηάκαπξνλ πέπινλ κεζ φλ ηνλ είρε θαιχςεη ε ναδζμονβία, ε δζααμθή, ε δμθζυηδξ, ε πνμδμζία θαη ε αθαηία ηνπ ηξηαθνληαεηνχο ζπζηήκαηνο ηεο δπλαζηείαο ηνπ ζσλνο». 50 Έλα ρξφλν κεηά, δεκνζηεχηεθε ζην Λνλδίλν ν νιηγνζέιηδνο θαπζηηθφο ιίβειινο Greece. Her Past Condition under King Otto, her Present Requirements and Tendencies, and her Future Prospects, πνπ ζηηγκάηηδε ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ πξψελ βαζηιηά γξακκέλνο ζηα αγγιηθά απφ ηνλ A. Koulouriotes, πξνθαλψο ηνπ γλσζηνχ θαη γξαθηθνχ αιβαλνιφγνπ εθδφηε, ν νπνίνο απηνηηηινθνξνχληαλ γεγελήο Αζελαίνο. Ζ επηινγή ηνπ Γεσξγίνπ Α γηα ηνλ ειιεληθφ ζξφλν δελ είρε αθφκε επηθξαηήζεη. Ο ζπγγξαθέαο θαηεγφξεζε ηνλ ζσλα φηη είρε επηβιεζεί ζηνλ Σχπν ηεο επνρήο, ψζηε λα σξαηνπνηεί ηελ πνιηηηθή θαηάζηαζε ηεο ρψξαο θαη φηη σο εμσκφηεο είρε παξαβηάζεη ηηο αξρέο ηνπ ζπληάγκαηνο, πνπ φθεηιε λα ηεξεί θαη λα πξνζηαηεχεη: 46 Βι. A. J. Koulouriotes, Greece. Her Past Condition under King Otto, her Present Requirements and Tendencies and her Future Prospects (London, 1863) θαη σθξάηεο Η. Σζηβαλφπνπινο, Καηάζηαζζξ ηδξ Δθθάδμξ επί Όεςκμξ, ηαζ πνμζδμηίαζ αοηήξ οπυ ηδκ Αοημφ Μεβαθεζυηδηα Γεχνβζμκ Α, Βαζζθέα ηςκ Δθθήκςκ (Αζήλα, 1864). 47 Δπάγγεινο Π. Αξλησηάθεο, Σμ Θαφια ήημζ δ πηχζζξ ημο Α. Βαζζθέςξ ηδξ Δθθάδμξ Όεςκμξ ηαζ αζ ζοκέπεζαζ (Αζήλα, 1862). 48 Έρεη πξνεγεζεί, σζηφζν, ε έθδνζε ηνπ βηβιίνπ ηνπ Νηθφιανπ Βνχιγαξε, Σμ Βαζίθεζμκ ηδξ Δθθάδμξ ηαζ δ εθθδκζηή Οθμιέθεζα. Πενίμδμξ πνχηδ (Κέξθπξα, 1862). Σν βηβιίν απηφ γξάθηεθε κε αθνξκή ηελ Δπαλάζηαζε ηνπ επηεκβξίνπ ηνλ επίινγν, φκσο, δηαβάδνπκε ην εμήο ελδηαθέξνλ ζεκείσκα ηνπ εθδφηε: «Σν αλά ρείξαο πφλεκα εγξάθε θαη εδφζε εηο ηνλ ηχπνλ πξίλ ηεο ελδφμνπ επαλαζηάζεσο, ήηηο απήιιαμε ην έζλνο ηεο λεκυθνμκμξ Βαπαξηθήο Βαζηιείαο. Αλ θαη βξαδέσο φκσο δεκνζηεπφκελνλ, ειπίδνκελ λα κε απνβή φισο αλσθειέο εηο ηνπο ζέινληαο δηα ηεο πείξαο ηνπ παξειζφληνο λα βαδίζσζηλ αζθαιψο ηελ νδφλ ηνπ κέιινληνο». 49 Αξλησηάθεο, υ.π., ζ ημ ίδζμ, ζ. 4.

19 [18] Τπήξμε ν ελεοβεκζζιέκμξ ηφνακκμξ, μ Ηδζμοίηδξ οπμηνζηήξ πνπ ζα ζε εμαπαηνχζε κε έλα γιπθφ ρακφγειν ζηα ρείιε θαη κηα επράξηζηε επγέλεηα ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ-ηφζν επηιήςηκν θαη απαηειφ. 51 Δλψ, ζην επηρείξεκα φηη ν βαζηιεχο ζσλ είρε, παξ φια απηά, θαιέο πξνζέζεηο, ν ζπγγξαθέαο παξνπζίαζε ηελ εμήο ελδηαθέξνπζα εηθφλα: Θα έπξεπε λα είλαη ίδηεο κε απηέο ελφο βένμο πμθαζηζημφ πνπ αγαπνχζε κηα λέα γπλαίθα θαη δελ είρε ηελ ηφικε λα μεθνπξλίζεη ηελ πξφηαζε ζαλ άλδξαο θαη λα ηεο δείμεη ηελ αγάπε ηνπ παληξεχνληαο ηελ θαη θάλνληαο ηηο θαιέο πξνζέζεηο ηνπ πξάμε [ ] ψζπνπ ε γπλαίθα θνπξαζκέλε απφ ηηο πξνζέζεηο ρσξίο απνηέιεζκα, άδεηαζε έλα θνπβά θξχν λεξφ πάλσ ηνπ θαη ηνλ έζηεηιε απφ θεη πνπ ήξζε. 52 Ο Koulouriotes ραξαθηήξηζε ηνπο μέλνπο ζπκβνχινπο, πνπ αζθνχζαλ θαθή επηξξνή ζηηο απνθάζεηο ηνπ ζσλα, σο «πεηλαζκέλεο άξπηεο-ηπξάλλνπο, ηνπο νπνίνπο ην Ανπζ-ααιπίν, πνπ ξνπθνχζε ην ίδην ην δσληαλφ αίκα ελφο νιφθιεξνπ έζλνπο, είρε θαιέζεη γχξσ ηνπ, είραλ κηα ηφζν δπλαηή επίδξαζε πάλσ ζην δφζπζζημ κπαιφ ηνπ, ψζηε ηνλ είραλ πείζεη λα ζέζεη φιε ηελ εκπηζηνζχλε ηνπ πάλσ ηνπο». 53 Γηθαηνινγψληαο, ηέινο, ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο επαλάζηαζεο, ππνζηήξημε φηη ε έμσζε ππήξμε κία γεληθή ιατθή επηζπκία κε ζηφρν ηελ θαηάξγεζε κίαο ζαζξήο θπβέξλεζεο. 54 Σν 1863, επίζεο, εθδφζεθε ε κειέηε ηνπ Κσλζηαληίλνπ Λεβίδε, Quelques Mots sur la Grèce et l Ex-Roi Othon. Addressés a l Opinion Publique du Monde Civilizé. 55 Ο Λεβίδεο γελλήζεθε ην 1790 ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε θαη πέζαλε ζηελ Αζήλα ην Μεηά ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηε Βηέλλε, ζπκκεηείρε ζηελ επαλάζηαζε ηνπ 1821 σο ηεξνινρίηεο. Σν 1836 ίδξπζε ηελ εθεκεξίδα Δθπίξ, κέζσ ηεο νπνίαο ζπλέβαιε ζεκαληηθά ζηελ εθδήισζε ηεο ζπληαγκαηηθήο επαλάζηαζεο ηνπ Ζ παξαπάλσ κειέηε ζπληάρζεθε ακέζσο κεηά ηελ έμσζε, ζηα ηέιε ηνπ Σν έξγν απνηέιεζε ηε ζπγγξαθηθή απάληεζε ζηηο επηθξίζεηο ηνπ γαιιηθνχ Σχπνπ γηα ηελ αξρηθή εθινγή, κε δεκνςήθηζκα, ζηνλ ειιεληθφ ζξφλν ηνπ βαζηιφπαηδνο Αιθξέδνπ. Ζ εθινγή εθείλε απνξξίθζεθε ηφζν απφ ηε βαζηιηθή νηθνγέλεηα ηεο Βξεηαλίαο, φζν θαη απφ ηηο ηξείο εγγπήηξηεο Γπλάκεηο, θαζψο αληηζηξαηεπφηαλ ην πξσηφθνιιν ηνπ Δθείλν φξηδε φηη κνλάξρεο ηνπ λενζχζηαηνπ θξάηνπο δελ έπξεπε λα είλαη γφλνο, πξνεξρφκελνο εθ ησλ βαζηιηθψλ νηθνγελεηψλ ησλ ηξηψλ Γπλάκεσλ. Παξάιιεια, ν ζπγγξαθέαο επεζήκαλε ην ξφιν, πνπ φθεηιε λα δηαδξακαηίζεη ε Γαιιία ζηελ επηινγή ηνπ λένπ εγεκφλα, θαζψο έηζη ε κεγάιε εθείλε Γχλακε ζα επηβεβαίσλε ηε ζεκαληηθή ζέζε ηεο ζηα «δξψκελα ηεο Αλαηνιήο». 58 Ο Κ.Λ. ππήξμε ν πξψηνο ζπγγξαθέαο, πνπ ζηνηρεηνζέηεζε έλα πινχζην θαηεγνξεηήξην γηα ηηο εζσηεξηθέο θαη ηηο εμσηεξηθέο επηινγέο ηνπ πξψελ κνλάξρε. 51 Koulouriotes, υ.π., ζζ ημ ίδζμ, ζζ ημ ίδζμ, ζ ημ ίδζμ, ζ Κσλζηαληίλνο Λεβίδεο, Quelques Mots sur la Grèce et l Ex-Roi Othon. Addressés a l Opinion Publique du Monde Civilizé (Bruxelles, 1963). 56 Βι. ιήκκα «Λεβίδεο, Κσλζηαληίλνο», Μ.Δ.Δ., ηφκ. 15, ζ ε άξζξν δεκνζηεπκέλν πελήληα ρξφληα αξγφηεξα, ην νπνίν παξνπζίαδε ηελ ειιεληθή κεηάθξαζε ηεο γαιιηθήο κειέηεο, ν αλαγλψζηεο πιεξνθνξνχληαλ πσο ηελ επνρή ζπγγξαθήο ηνπ έξγνπ ν Λεβίδεο βξηζθφηαλ εμφξηζηνο ζηηο Βξπμέιεο θαηεγνξνχκελνο σο «δήζελ Οζσληζηήο»: ηνίπ, 7 Ηνπλίνπ Λεβίδεο, υ.π., ζ

20 [19] Καηαξρήλ, ε εζσηεξηθή «μζηηνή πνιηηηθή» ηνπ ζσλα αθνξνχζε ηελ παξαβίαζε ησλ «ζπληαγκαηηθψλ ειεπζεξηψλ»: Σοθθςιέκμξ απφ ηα δηθαηψκαηα πνπ ην ζχληαγκα ηνπ είρε απνλείκεη, ν βαζηιηάο ζσλ δελ απέβιεπε παξά κφλν λα θαηαζηήζεη κεηνυ βνάιια ηηο ειεπζεξίεο πνπ ην ίδην είρε παξαρσξήζεη ζην ιαφ. Ήζειε λα είλαη ν απυθοημξ θχξηνο, φπσο ιέγακε άιινηε, φηαλ ν θπξίαξρνο άξρνληαο κπνξνχζε αηηκψξεηα λα πεη ην θξάηνο είκαη εγψ. 59 Ζ παξαβίαζε ησλ ζπληαγκαηηθψλ ειεπζεξηψλ πξαγκαησλφηαλ κε ηελ «αθαίξεζε» ηνπ «δηθαηψκαηνο αλεμαξηεζίαο» ησλ πνιηηηθψλ, ζηξαηησηηθψλ, δηθαζηηθψλ θαη θνηλνηηθψλ αξρψλ θαη κε ηε «λνζεία» ζηηο θνηλνηηθέο θαη θνηλνβνπιεπηηθέο εθινγέο. Με ηελ ηειεπηαία ηαθηηθή, ν ζσλ απνζθνπνχζε φρη κφλν «λα έρεη κηα εππεηζή Βνπιή ππφ ηελ θπξηαξρία ηνπ ήζειε λα θαηαιάβεη ν ιαφο φηη δελ πξέπεη λα δίλεη ηελ εκπηζηνζχλε ηνπ ζε θάπνηνλ, πνπ δελ απνιάκβαλε ηεο εκπηζηνζχλεο ηνπ άξρνληα». 60 Ο «δοζηοπζζιέκμξ πξίγθηπαο» επηθξίζεθε θπξίσο γηα ηελ ηθαλφηεηά ηνπ ζηελ άζθεζε απνηειεζκαηηθήο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο. Ζ θηινδνμία ηνπ λα «θέξεη κηα κέξα ην ζηέκκα ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο» θξίζεθε «ππέξκεηξε». Ο ζσλ δελ πξνεηνίκαζε ζηξαηησηηθά ην βαζίιεην, θαζψο «δελ έδηλε ζνβαξή πξνζνρή ζηελ νξγάλσζε ηνπ ζηξαηνχ, ζηνλ εμνπιηζκφ ηνπ, νχηε ζηα κέζα επίζεζεο, νχηε ζηα κέζα άκπλαο. Απιά εηζήγαγε αιιαγέο ζηελ ελδπκαζία ηεο κάδαο ηνπ ζηξαηνχ, ζηε ζηνιή ησλ αμησκαηηθψλ, ζε άπνδζηα έμνδα». 61 Ο Κ.Λ. νινθιήξσλε ηελ θξηηηθή ηνπ ιίγν παξαθάησ: Απηφο ν ηαηυιμζνμξ ν πξίγθηπαο ήηαλ ηφζν πξνθαηεηιεκκέλνο απφ ην βαζηιηθφ ηνπ θχξνο, πνπ πίζηεπε φηη κηα ζηηγκή αξθνχζε ψζηε λα πέζνπλ φια ηα εκπφδηα κπξνζηά ζηε βαζηιηθή οπένηαηή ηνπ δχλακε. 62 Δλδηαθέξνπζα ήηαλ θαη ε απνηχπσζε ησλ πξνζσπηθψλ ειαηησκάησλ, πνπ δηέθξηλαλ ηνλ πξψην κνλάξρε. Ζ απνπζία ελφο «επζαθδηζημφ πξνζψπνπ κε μλεία θξίζε» θαζηζηνχζε αδχλαηε ηε δηαρείξηζε ησλ δχζθνισλ θαηαζηάζεσλ. πγθεθξηκέλα, ν βαζηιηάο ζσλ αδπλαηνχζε «γηα εβδνκάδεο, κήλεο, νιφθιεξα ρξφληα λα ιάβεη κηα απφθαζε πάλσ ζηα πην απιά ππνπξγηθά δεηήκαηα. Ο αδφκαιμξ ηνπ ραξαθηήξαο, ε ζηεκυιοαθδ ημο ελοπκάδα ηνλ έθαλαλ λα πηζηεχεη φηη νη δζζηαβιμί, νη ακδζοπίεξ ηδξ ζοκείδδζδξ θαη νη αθθεπάθθδθεξ ακααμθέξ είλαη ην πην αζθαιέο κέζν γηα λα απνθχγεη έλα ιάζνο βήκα». 63 Ο Λεβίδεο ππήξμε, νπζηαζηηθά, ν πξψηνο ζπγγξαθέαο, πνχ έζησ θαη έκκεζα, αλαθεξφηαλ ζην πφξηζκά ησλ ηαηξηθψλ ππνκλεκάησλ ηνπ 1835, παξαδερφκελνο ηα πλεπκαηηθά κεηνλεθηήκαηα ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ πξψηνπ βαζηιηά. Σειηθά, αληηκεηψπηζε ηελ επαλάζηαζε ηνπ Οθησβξίνπ ηνπ 1862, σο εμειηθηηθφ ζηάδην πξνο επίιπζε ππέξ ηεο Διιάδνο ηνπ Αλαηνιηθνχ Εεηήκαηνο. 64 Ηζρλέο θαίλεηαη πσο ήηαλ νη θσλέο πεξί επηζηξνθήο ηνπ ζσλα ζηελ Διιάδα θαη απνθαηάζηαζεο ηεο βαπαξηθήο δπλαζηείαο ζηνλ ειιεληθφ ζξφλν. Μηα ηέηνηα αληηπξνζψπεπε ην έξγν ηνπ γεξκαλνχ Heinrich Thiersch, Griechenlands Schicksale. Vom Anfang des Befreiungs-Krieges bis auf die gegenwärtige Krisis. (Σν πεπξσκέλν 59 Λεβίδεο, υ.π., ζ ημ ίδζμ, ζζ ημ ίδζμ, ζζ. 5 θαη ημ ίδζμ, ζ ημ ίδζμ, ζ ηε κεηάθξαζε ηνπ 1912 δηαβάδνπκε: «[ ] ην βέβαηνλ είλαη φηη ε ζπληειεζζείζα ελ Διιάδη επαλάζηαζηο νπδέλ άιιν εζηηλ, ε αλαγγειία πξνο ηελ Δπξψπελ πεξί ηνπ αδπλάηνπ πιένλ ηεο αλαβνιήο επί καθξφλ ηεο ιχζεσο ηνπ Αλαηνιηθνχ δεηήκαηνο»: ηνίπ, 5 Ηνπιίνπ 1912.