Διπλωματική Εργασία. Δημιουργία και Αξιολόγηση Συστήματος Δεικτών Βιώσιμης Ανάπτυξης: Η περίπτωση του Δήμου Πατρέων

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Διπλωματική Εργασία Δημιουργία και Αξιολόγηση Συστήματος Δεικτών Βιώσιμης Ανάπτυξης: Η περίπτωση του Δήμου Πατρέων Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Βαγιωνά Δήμητρα Μωραΐτη Αικατερίνη ΑΕΜ: 368 Υπεύθυνη καθηγήτρια: Βαγιωνά Δήμητρα Θεσσαλονίκη, 2015

2 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω κάθε φυσικό πρόσωπο που µε βοήθησε στην εκπόνηση της παρούσας διπλωματικής εργασίας. Ευχαριστώ την κυρία Δήµητρα Βαγιωνά, επιβλέπουσα της εργασίας, για την καθοδήγηση και τη βοήθεια που µου προσέφερε. Επίσης, ένα ακόμα ευχαριστώ στις αρμόδιες υπηρεσίες που με βοήθησαν για τη συλλογή στοιχείων και δεδομένων για τις τιμές των δεικτών και πιο ειδικά στη Δ/νση Περιβάλλοντος και Χωροταξικού Σχεδιασμού, Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας ΠΔΕ και την κα Ελένη Σπυράκη όπως επίσης στη Δ/νση Καθαριότητας, Ανακύκλωσης και Μηχανολογικού Εξοπλισμού του Δήμου Πατρέων, στη Δημοτική Υπηρεσία Ύδρευσης- Αποχέτευσης Πάτρα κ.ά. Τέλος, ευχαριστώ τη νησίδα του τµήµατος Χωροταξίας και Ανάπτυξης, καθώς χωρίς αυτή, η βιβλιογραφική µου αναζήτηση θα ήταν αδύνατη. [2]

3 Περιεχόμενα Περίληψη... 6 Abstract... 7 Εισαγωγή... 8 Κεφάλαιο 1: Έννοιες και ορισμοί Γενικά Η έννοια της Βιώσιμης Ανάπτυξης Ιστορική εξέλιξη της Βιώσιμης Ανάπτυξης Οι Αρχές της Βιώσιμης Ανάπτυξης Οι Πυλώνες της Βιώσιμης Ανάπτυξης Η προσέγγιση της ΕΕ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη Η Στρατηγική Ευρώπη Η Βιωσιμότητα στον Αστικό Σχεδιασμό Βιώσιμη Πόλη Κεφάλαιο 2: Μέθοδοι μέτρησης της βιώσιμης ανάπτυξης Στοιχεία ενός συστήματος μέτρησης της βιωσιμότητας Δείκτες Βιώσιμης Ανάπτυξης Προσπάθειες για μέτρηση της βιωσιμότητας σε επίπεδο πόλης Εργασίες σε Τοπικό επίπεδο Δείκτες Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης της Habitat Agenda Κεφάλαιο 3: Βιώσιμη Ανάπτυξη στην Ελλάδα Παρουσίαση στοιχείων για τον ελλαδικό χώρο Το παράδειγμα της πόλης της Θεσσαλονίκης με χρήση δεικτών αειφορίας Κεφάλαιο 4: Ανάλυση του Δήμου Πατρέων Η Θέση και ο ρόλος του Δήμου στην Περιφερειακή Ενότητα και στην Περιφέρεια Διαχρονική Εξέλιξη Πραγματικού Πληθυσμού Δήμου Πατρέων Κεφάλαιο 5: Ανάλυση Υφιστάμενης Κατάστασης Δήμου Πατρέων Φυσικό Περιβάλλον Κλιματολογικά στοιχεία Γεωμορφολογικά στοιχεία Υδρογεωλογικά στοιχεία Χλωρίδα- Πανίδα- Βιοποικιλότητα- Ορυκτός Πλούτος Σεισμικότητα [3]

4 Προστατευόμενες περιοχές (Περιοχές Ειδικής Προστασίας- ΠΕΠ) Κυριότερες πηγές ρύπανσης Οικονομικά στοιχεία περιοχής Δήμου Πατρέων Απασχόληση- Ανεργία Χωροταξική Διάρθρωση και Χρήσεις Γης του Δήμου Πατρέων Τεχνική Υποδομή Δίκτυα Συγκοινωνιών και Μεταφορών Ε) Χώρος στάθμευσης οχημάτων εντός των εγκαταστάσεων του πρώην εργοστασίου «Λαδόπουλου» Υποδομές Ενέργειας και Τηλεπικοινωνιών Υποδομές Διαχείρισης Απορριμμάτων Ύδρευση Αποχέτευση Λυμάτων- Αποχέτευση Όμβριων- Βιολογικός Καθαρμός Πολιτισμός Πολιτιστική κληρονομιά Πολιτιστική υποδομή και δραστηριότητες Κοινωνική Πολιτική, Παιδεία, Αθλητισμός Κεφάλαιο 6: Συνοπτική αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης του δήμου Πατρέων- Αναγνώριση προβλημάτων- αναγκών και περιορισμών Κεφάλαιο 7: Προτεινόμενο σύστημα δεικτών για την παρακολούθηση της βιώσιμης ανάπτυξης του δήμου Πατρέων Αναλυτικά Στοιχεία Δεικτών Κοινωνία : Διάρθρωση μόνιμου πληθυσμού κατά φύλο : Διάρθρωση μόνιμου πληθυσμού κατά ηλικιακή ομάδα : Ποσοστό δεσμευμένων κοινόχρηστων χώρων Εγκεκριμένου Ρυμοτομικού Σχεδίου Πατρών : Μέση επιφάνεια κοινοχρήστων χώρων ανά κάτοικο στη Δημοτική Ενότητα Πατρών : Συνολικός αριθμός νοικοκυριών : Ενήλικες που έχουν συμπληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση : Άτομα που δεν έχουν συμπληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση (Δημοτικό- Γυμνάσιο) : Άτομα που δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση Οικονομία [4]

5 : Αριθμός Ανέργων : Αριθμός Ανέργων κατά φύλο : Δελτία Ανεργίας : Επιδοτήσεις τακτικής ανεργίας : Αριθμός Απασχολούμενων κατά φύλο : Αριθμός οικονομικά ενεργών κατά φύλο : Αριθμός απασχολούμενων ανά τομέα δραστηριότητα : Διαγραφές επιχειρήσεων : Ιδρύσεις επιχειρήσεων Περιβάλλον : Υπέρβαση των συγκεντρώσεων ατμοσφαιρικών ρύπων (CO, SO2, NO2, O3, PM- 10) πάνω από τα επιτρεπτά όρια :Αριθμός ατόμων που δεν έχουν πρόσβαση σε εγκαταστάσεις αποχέτευσης ή οι εγκαταστάσεις δεν καταλήγουν σε βιολογικό καθαρισμό στις ΕΕΛ Πάτρας :Επάρκεια δικτύου ύδρευσης για την κάλυψη των αναγκών των κατοίκων : Ποιότητα υδάτων κολύμβησης των ακτών Αγυιά, Δάφνη, Μποζαΐτικα του Δήμου Πατρέων για τη κολυμβητική περίοδο του : Ποιότητα ποτάμιων υδατικών συστημάτων που περιλαμβάνονται στο Δήμο Πατρέων και ανήκουν στη ΛΑΠ Ρεμάτων Παραλίας Βόρειας Πελοποννήσου (GR27) : Παραγωγή στερεών αποβλήτων : Παραγωγή ανακυκλώσιμων υλικών : Παραγωγή και χρήση ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) Βιβλιογραφία Ελληνική Βιβλιογραφία [5]

6 Περίληψη Οι επιπτώσεις της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και της εξάντλησης των φυσικών πόρων, καθώς και η αυξανόμενη πολυπλοκότητα των ζητημάτων που συνδέονται µε το περιβάλλον και την ανάπτυξη, έχουν οδηγήσει σε ένα αυξημένο ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Μια από τις κοινές πρακτικές εφαρμογές που σχετίζεται με το ζήτημα της βιώσιμης ανάπτυξης είναι η δημιουργία δεικτών αξιολόγησης και συνεχούς παρακολούθησης της βιωσιμότητας σε ένα χωρικό σύστημα. Οι δείκτες έχουν προκύψει τα τελευταία χρόνια ως ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο στην προσπάθεια για εφαρμογή της αειφόρου ανάπτυξης, αξιολόγησης των πρακτικών προς αυτή την κατεύθυνση αλλά και αποσαφηνισμού των εννοιών και των παραµέτρων που εμπλέκονται. Η χρήση δεικτών συνεισφέρει τόσο στην αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης όσο και στις μελλοντικές προβλέψεις. Αρχικά, πραγματοποιήθηκε μια διερεύνηση και αποσαφήνιση των εννοιών και παραμέτρων της βιώσιμης ανάπτυξης και αειφορίας καθώς και στη μελέτη δεικτών παραθέτοντας διάφορα παραδείγματα εφαρμογής στο επίπεδο των πόλεων. Όσον αφορά την περιοχή μελέτης, πραγματοποιήθηκε ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης και ανάδειξη των αδυναμιών ώστε με την κατάλληλη μεθοδολογία να δημιουργηθεί ο τελικός πίνακας με τους καταλληλότερους δείκτες για την περιοχή. [6]

7 Abstract The impact of environmental degradation, the depletion of natural resources and the increasing complexity of the issues related to the environment and the development have increased the interest of international community for sustainable development. One of the most common practical applications related to sustainable development is the creation of indicators for the evaluation and continuous monitoring of sustainability in a spatial system. Indicators have emerged in recent years as a very useful tool in effort to apply sustainable development, to evaluate practices in this direction and also clarify definitions and parameters involved. The use of indicators contributes both to survey the current situation as well as to forecast the coming years. An investigation and clarification of definitions and parameters of sustainable development and sustainability was initially performed and several case studies had been investigated. As far as the study area is concerned the analysis of the current situation has contributed to highlighting the weaknesses. Using the appropriate methodology the final indicator set is established, including the most appropriate indicators for the municipality of Patras. Λέξεις κλειδιά Key words 1. Βιώσιμη Ανάπτυξη 1.Sustainable development 2. Βιωσιμότητα Πόλεων 2.Cities sustainability 3. Σύστημα Δεικτών Δήμου Πατρέων 3. Municipality of Patras Indicators system [7]

8 Εισαγωγή Η σύγχρονη πόλη, με τη μέγιστη ανθρώπινη παρέμβαση βασισμένη στη τεχνολογία και στα πρότυπα της καταναλωτικής κοινωνίας, διογκώνεται σε έκταση, ενώ συμπυκνώνει κατοίκους, εγκαταστάσεις και δραστηριότητες σε τέτοιο βαθμό, που στην πλειονότητα των περιπτώσεων έχει ξεπεραστεί η φέρουσα ικανότητα των περιοχών που κατέλαβε. Σαν αποτέλεσμα δεν εξασφαλίζεται η σωστή και πλήρης λειτουργία του οικοσυστήματος και κατά συνέπεια υποβαθμίζεται ραγδαία η ποιότητα ζωής των κατοίκων. Συνεπώς, η πρόκληση για τις πόλεις να συμμετάσχουν σε βέλτιστες πρακτικές για τον αειφόρο σχεδιασμό έχει αυξηθεί. Η βιωσιμότητα και ο αειφόρος πολεοδομικός σχεδιασμός είναι μεν μια νέα έννοια όχι όμως άγνωστη και αποτελεί μια πραγματικότητα που πρέπει να αντιμετωπιστεί από πόλεις σε όλο τον κόσμο. Έναυσμα για την επιλογή του θέματος υπήρξε η ανάγκη για διερεύνηση της σημασίας και χρήσης δεικτών βιωσιμότητας που χρησιμοποιούνται στις σύγχρονες μελέτες και εφαρμόζονται από σύγχρονες πόλεις. Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας πραγματοποιείται μια εκτενής αναφορά στον ορισμό και στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης καθώς και τη θέση της ΕΕ στο συγκεκριμένο ζήτημα. Επίσης, αναφέρεται η σύνδεση της βιωσιμότητας και του αστικού σχεδιασμού καθώς όλο και περισσότερες πόλεις έχουν αποφασίσει να ακολουθήσουν μια πιο ολιστική προσέγγιση και να υιοθετήσουν ένα βιώσιμο σχέδιο για τις πόλεις τους. Συνεχίζοντας, στο δεύτερο κεφάλαιο αναφέρονται οι προσπάθειες μέτρησης της βιωσιμότητας σε τοπικό επίπεδο καθώς και οι κατηγορίες του συστήματος δεικτών που αφορούν κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς δείκτες. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι προσπάθειες για βιώσιμη ανάπτυξη που αφορούν τον ελλαδικό χώρο καθώς και το παράδειγμα της πόλης της Θεσσαλονίκης με τον αντίστοιχο πίνακα δεικτών που αποτελεί την πιο ολοκληρωμένη απόπειρα για μέτρηση βιωσιμότητας αν και παρουσιάζει και αυτή ορισμένα κενά. Στο τέταρτο και πέμπτο κεφάλαιο αναλύεται η υφιστάμενη κατάσταση της περιοχής μελέτης, του δήμου Πατρέων δηλαδή, με όλα τα χρήσιμα στοιχεία που αφορούν περιβαλλοντικά, κλιματολογικά, πολιτιστικά, οικονομικά κ.ά. στοιχεία. Το έκτο κεφάλαιο περιλαμβάνει τη συνολική αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης του δήμου όπου αναδύονται τα κρίσιμα ζητήματα και προβλήματα της περιοχής. Στη συνέχεια παρουσιάζεται και αναλύεται η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε η οποία οδηγεί στη δημιουργία του τελικού συστήματος δεικτών βιωσιμότητας για το δήμο Πατρέων. Το έβδομο κεφάλαιο περιλαμβάνει τον πίνακα των δεικτών με τις αντίστοιχες τιμές τους καθώς και την ανάλυση του κάθε δείκτη ξεχωριστά ώστε να γίνουν κατανοητοί για να είναι εφικτή η κριτική όσον αφορά τη βιωσιμότητα του δήμου. Στο όγδοο και τελευταίο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα από την έρευνα και την αξιολόγηση της περιοχής βάσει των τιμών των δεικτών όπως επίσης και μια πρόταση στρατηγικής για το δήμο Πατρέων. [8]

9 Κεφάλαιο 1: Έννοιες και ορισμοί 1.1. Γενικά Η σημερινή εποχή χαρακτηρίζεται από σημαντικές ανακατατάξεις, αμφισβητήσεις και μεγάλα κοινωνικά προβλήματα. Όλες οι τοπικές κοινωνίες οραματίζονται ένα καλύτερο αύριο, μια ποιότητα ζωής που θα ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις αλλά και στις προσδοκίες των πολιτών για ένα βιώσιμο περιβάλλον, με υγεία, άνεση και χρηστικότητα (Τριανταφύλλου, 2010). Όσον αφορά στην Ευρώπη, η οποία χαρακτηρίζεται πρωτίστως αστική, περιλαμβάνει κάποιες από τις λαμπρότερες πόλεις που δημιούργησε η ανθρωπότητα. Ο Braudel ονομάζει αυτές τις πόλεις «θερμοκήπια του πολιτισμού» και ο Levi Strauss «αντικείμενα της φύσης και θέματα πολιτισμού». Στη δεκαετία του 1990, οι πόλεις αναδεικνύονται ως τα πιο πολύπλοκα και δυναμικά ανθρώπινα οικοσυστήματα και όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης είναι «Built Politics». Στα μέσα του 20 ου αιώνα, η παραδοσιακή πόλη μετατρέπεται σε ένα κέντρο-περιφέρεια, ένα δίκτυο αποτελούμενο από δίκτυα μέσα σε ένα καθολικό δίκτυο ( Mega and Pedersen, 1998). Στην αυγή του 21 ου αιώνα, οι πόλεις εμφανίζονται ισχυρότερες στην ευρωπαϊκή σκηνή και παραμένουν τα κύρια κέντρα της οικονομικής δραστηριότητας, της καινοτομίας και του πολιτισμού. Η παγκοσμιοποίηση πυροδοτεί διαδικασίες αλλαγής οι οποίες δεν επηρεάζονται από τις τοπικές κοινότητες αλλά μπορούν να τις αναμορφώσουν παρά τη θέλησή τους ( Mega and Pedersen, 1998). Ο D. Harvey (1991) σε ένα έγγραφο με τίτλο «From Place to Space and Back Again» προτείνει την ενίσχυση της κοινωνικής θέσης ως τον καλύτερο τρόπο αντιμετώπισης των νέων προκλήσεων που προκύπτουν με την παγκοσμιοποίηση. Μια βιώσιμη πόλη είναι εκείνη που θα καταφέρει να εξισορροπεί τις οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικό-πολιτιστικές προόδους μέσα από τις διαδικασίες της ενεργού συμμετοχής των πολιτών ( Mega and Pedersen, 1998). Συνεπώς, η βιώσιμη ανάπτυξη αναδεικνύεται ως ένα από τα πρωτεύοντα θέματα καθώς η οικονομική μεγέθυνση πραγματοποιήθηκε εις βάρος του φυσικού περιβάλλοντος και η κοινωνική διάσταση της ανάπτυξης έμεινε στο περιθώριο. Επομένως, είναι απαραίτητος ο άμεσος επαναπροσανατολισμός της μεγέθυνσης μέσα από περιβαλλοντικά φιλικά μονοπάτια και με ταυτόχρονη ανάπτυξη της κοινωνικής διάστασης έτσι ώστε να μην τεθούν σε κίνδυνο οι μελλοντικές δυνατότητες ανάπτυξης (Πατσιάς, 2012) Η έννοια της Βιώσιμης Ανάπτυξης Η εισαγωγή της έννοιας Sustainable Development, που στην ελληνική γλώσσα έχει αποδοθεί με διάφορους όρους, όπως Αειφορική/ Αειφόρος Ανάπτυξη ή Αυτοτροφοδοτούμενη Ανάπτυξη ή Βιώσιμη Ανάπτυξη, σηματοδότησε και την εισαγωγή μιας νέας φιλοσοφίας για τα θέματα της προστασίας του περιβάλλοντος και της διαχείρισης των φυσικών πόρων (Μπακαβέλου, 2007)τ. Η επίσημη διατύπωση του όρου Βιώσιμη Ανάπτυξη έγινε από τον Gro Harlem Brundtland, πρώην πρωθυπουργό της Νορβηγίας το 1987, σε μια εποχή που επανεξεταζόταν οι ανθρώπινες αξίες, όπως το περιβάλλον και η ποιότητα ζωής. Ο όρος αυτός προϋπήρχε του Brundtland και είχε ήδη χρησιμοποιηθεί από τους εισηγητές της αγρο-οικολογίας την δεκαετία του 70 (διαχείριση δασών). Όμως η αίγλη και η διάδοση του οφείλεται στην Έκθεση Brundtland, η οποία υποβλήθηκε το 1987 στην Παγκόσμια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (WCED 1987, 2-1). Η έννοια της αειφορίας έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος του έργου της ανάπτυξης από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και έχει εξελιχθεί τα τελευταία 25 χρόνια από την Επιτροπή [9]

10 Brundtland. Ο καθορισμός της βιωσιμότητας δεν είναι απλή υπόθεση, δεδομένου ότι είναι μια ευρεία και βαθιά έννοια που εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Προκειμένου να δημιουργηθεί μια βάση για την κατανόηση και της βιωσιμότητας καθώς και τη δημιουργία δεικτών, είναι σημαντικό να γίνει κατανοητός ο πλέον αποδεκτός ορισμός της Βιώσιμης Ανάπτυξης, ο οποίος προέκυψε από τις εργασίες της Επιτροπής Brundtland και έχει υιοθετηθεί ευρέως από τα Ηνωμένα Έθνη, τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) και την Παγκόσμια Τράπεζα (CIDA, 2012). Σύμφωνα με την Επιτροπή Brundtland, στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 1987, η Βιώσιμη Ανάπτυξη ορίζεται ως «η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες της παρούσας γενιάς χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες» (ΣΕΒ, 2014). Ορισμένοι ενδεικτικοί ορισμοί της Βιώσιμης Ανάπτυξης παρουσιάζονται παρακάτω: Βιώσιμη ανάπτυξη είναι η βελτίωση της ποιότητας της ζωής μέσα στα πλαίσια της φέρουσας ικανότητας των υποστηρικτικών οικοσυστημάτων που στηρίζουν την επιβίωση του ανθρώπου στον πλανήτη (Γεωργόπουλος, 1998). Βιώσιμη ανάπτυξη σημαίνει να βασίζονται οι αναπτυξιακές και περιβαλλοντικές πολιτικές σε μία ανάλυση κόστους- οφέλους και σε μία προσεκτική οικονομική ανάλυση που θα ενδυναμώνει την περιβαλλοντική προστασία και θα οδηγεί σε αυξανόμενα και διατηρήσιμα επίπεδα ευημερίας (World Bank, 1991). Βιώσιμη είναι η κοινωνία που μπορεί να υπάρχει για γενεές και γενεές, που μπορεί να βλέπει αρκετά μακριά, που είναι αρκετά ευέλικτη και σοφή, ώστε να μην υποθάλπει ούτε τα φυσικά, ούτε τα κοινωνικά της υποστηρικτικά συστήματα (Meadows C. et al., 1972). Βιώσιμη ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη που σέβεται το περιβάλλον, είναι τεχνολογικά κατάλληλη, οικονομικά εφικτή, κοινωνικά αποδεκτή και ικανοποιεί τις ανάγκες της παρούσας γενιάς χωρίς να βάζει σε κίνδυνο την ικανοποίηση των αναγκών των μελλοντικών γενεών (UNEP, 2011). Βιώσιμη Ανάπτυξη θεωρείται η ανάπτυξη όταν δεν πραγματοποιείτε σε βάρος ανανεώσιμων και μη πόρων, απαραίτητων για τη διατήρηση της ζωής και του πολιτισμού στην Υδρόγειο (Βασενχόβεν, 1996). Η ταύτιση της ανάπτυξης με την οικονομική μεγέθυνση οδήγησε σε οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες που ευθύνονταν για εντάσεις σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο καθώς και για ανισορροπίες που προκαλούν ιδιαίτερα διεθνή προβλήματα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη συνεχή επιδείνωση των παγκόσμιων περιβαλλοντικών προβλημάτων όπως η κλιματική αλλαγή, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η αποψίλωση της χλωρίδας του πλανήτη κ.α. Για να πραγματοποιηθεί η βιώσιμη ανάπτυξη, απαιτείται σύμπραξη της κοινωνικής προόδου, που θα αναγνωρίζει και θα λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες όλων των πολιτών, της αποτελεσματικής περιβαλλοντικής διαχείρισης και της διατήρησης υψηλών ρυθμών οικονομικής μεγέθυνσης και απασχόλησης. Το 1987, η διεθνής κοινότητα αναγνώρισε την αναγκαιότητα για στροφή στη βιώσιμη ανάπτυξη, και η Παγκόσμια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη του Ο.Η.Ε. δημοσιεύει τα πορίσματα της στην Έκθεση Brundtland με τίτλο «Το Κοινό μας Μέλλον», αποτυπώνοντας τις μέχρι τότε διάχυτες περιβαλλοντικές ανησυχίες και αναδεικνύοντας την αναποτελεσματικότητα των λίγων και αποσπασματικών προσεγγίσεων αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Επίσης, εισάγει τον όρο «Βιώσιμη ή Αειφόρος Ανάπτυξη» ως μέτρο αξιολόγησης και στόχο πολιτικής για τις σημερινές κοινωνίες, προβάλλοντας τις [10]

11 συνέπειες που θα έχουν οι κυρίαρχες σήμερα πρακτικές παραγωγής και κατανάλωσης στους μελλοντικούς κατοίκους του πλανήτη (CIDA, 2012). Άμεσο αποτέλεσμα της Έκθεσης Brundtland αποτέλεσε η σύγκληση από τη Γ.Σ. του Ο.Η.Ε. της Παγκόσμιας Διάσκεψης για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, που πραγματοποιήθηκε στο Ρίο το 1992 και οριοθέτησε ένα νέο επίπεδο προβληματισμού και δράσης για την παγκόσμια κοινότητα. Από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της Διάσκεψης ήταν η υιοθέτηση της Agenda 21, η Διακήρυξη του Ρίο, ενός παγκόσμιου προγράμματος δράσης για την ενεργοποίηση των τοπικών κοινοτήτων στην κατεύθυνση της Βιώσιμης Ανάπτυξης. Η Agenda 21 έχει 40 κεφάλαια και χωρίζεται σε τέσσερις βασικές ενότητες και συμπύκνωσε σε ένα σύνολο οικουμενικών αρχών τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των χωρών, καθώς και τη δρομολόγηση μιας σειράς διεθνών συμφωνιών και δεσμευτικών συμβάσεων για την αντιστροφή της πορείας κατάρρευσης του φυσικού περιβάλλοντος (The Earth Summit's Agenda for Change, 2014). Οι τέσσερις ενότητες είναι οι εξής: 1. Κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις: Επικεντρώνεται στην καταπολέμηση της φτώχειας, ιδίως για τις αναπτυσσόμενες χώρες, στην αλλαγή των προτύπων κατανάλωσης, στην προαγωγή της υγείας, στην αλλαγή του πληθυσμού και στη βιώσιμη διευθέτηση κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. 2. Διατήρηση και διαχείριση των πόρων για την ανάπτυξη: Περιλαμβάνει την προστασία της ατμόσφαιρας, την καταπολέμηση της αποψίλωσης των δασών, την προστασία των ευαίσθητων οικοσυστημάτων, τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, τον έλεγχο της ρύπανσης και τη διαχείριση της βιοτεχνολογίας και των ραδιενεργών αποβλήτων. 3. Ενίσχυση του ρόλου των ομάδων, όπως τα παιδιά και οι νέοι, οι γυναίκες, οι ΜΚΟ, οι τοπικές αρχές, οι επιχειρήσεων και οι εργαζόμενοι, καθώς και των αυτόχθονων πληθυσμών, την κοινότητά τους και τους αγρότες. 4. Μέσα εφαρμογής, συμπεριλαμβανομένης της επιστήμης, της μεταφοράς τεχνολογίας, της εκπαίδευσης, των διεθνών οργανισμών και των χρηματοδοτικών μηχανισμών (CIDA, 2012) Από τότε και μέχρι σήμερα η έννοια της Βιώσιμης ή Αειφόρου Ανάπτυξης έχει καθιερωθεί, ενώ επιπλέον κατακτά μια περίοπτη θέση στη διαδικασία διαμόρφωσης και άσκησης πολιτικών σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο Ιστορική εξέλιξη της Βιώσιμης Ανάπτυξης Το πρώτο σημαντικό βήμα στην ανάπτυξη της έννοιας της βιώσιμης ανάπτυξης πραγματοποιήθηκε στη Σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών για το Ανθρώπινο περιβάλλον στη Στοκχόλμη το 1972, όπου το ενδιαφέρον εστιάστηκε στην εξέταση των προβλημάτων του ανθρώπινου περιβάλλοντος και αναδείχτηκε η ανάγκη για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση η οποία σε πρώτο στάδιο επιχειρήθηκε με την εξέταση των αλληλεξαρτήσεων περιβάλλοντος και ανάπτυξης. Η Σύνοδος αυτή, εκτός από την υιοθέτηση της πολιτικής Διακήρυξης και του Σχεδίου Δράσης, οδήγησε στην ίδρυση του προγράμματος του ΟΗΕ για το Περιβάλλον (ΕΚΠΑΑ, 2001). Το 1992, είκοσι χρόνια μετά την Σύνοδο της Στοκχόλμης, ο ΟΗΕ πραγματοποίησε την Παγκόσμια Διάσκεψη με θέμα «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» στο Ρίο ντε Τζανέιρο στη Βραζιλίας. Στη Διάσκεψη Κορυφής του Ρίο πάνω από 170 χώρες δεσμεύτηκαν ώστε η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης να αποτελεί τη βασική ιδέα για τη μελλοντική τους ανάπτυξη, υπογράφοντας την Agenda 21 η οποία περιλαμβάνει θέματα που σχετίζονται με το τρίπτυχο Οικονομία- Κοινωνία-Περιβάλλον, από την καταπολέμηση της φτώχειας έως τα [11]

12 θέματα αναπτυξιακής συνεργασίας και την ανάγκη για δημιουργία κατάλληλων θεσμών (Poore, D. & Sayer, J., 1991). Το 1997 με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ η Βιώσιμη Ανάπτυξη αναδείχθηκε ως κεντρικό στοιχείο της Ευρωπαϊκής πολιτικής, ενώ οι επόμενες Συναντήσεις Κορυφής προχώρησαν στη σταδιακή ανάπτυξη και εξειδίκευση των διαστάσεων που συνθέτουν την έννοια της βιωσιμότητας στο χώρο της Ευρώπης: Κάρντιφ, 1998: ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στις τομεακές πολιτικές Λισσαβόνα, 1999: στόχος ανάδειξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως δυναμικής, ανταγωνιστικής και βιώσιμης οικονομίας Νίκαια, 2000: Κοινωνική Πολιτική, Ατζέντα για την απασχόληση και τον περιορισμό φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού Γκέτεμποργκ, 2001: ολοκλήρωση κατευθύνσεων Λισσαβόνας και διατύπωση Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη με σαφή προσθήκη και εξειδίκευση της περιβαλλοντικής διάστασης Λάακεν, 2001: διαδικασία εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής και ολοκλήρωσης των Εθνικών Στρατηγικών πριν από την Παγκόσμια Συνδιάσκεψη Κορυφής του Γιοχάνεσμπουργκ Βαρκελώνη, 2001: επισκόπηση των επιδόσεων των χωρών-μελών σε σχέση με τις διαστάσεις της Βιώσιμης Ανάπτυξης και καθιέρωση διαδικασίας ελέγχου της προόδου εφαρμογής της Στρατηγικής σε κάθε εαρινή Σύνοδο Κορυφής. Δέκα χρόνια μετά τη Διάσκεψη κορυφής του Ρίο, το 2002 στο Γιοχάνεσμπουργκ γίνεται η παγκόσμια διάσκεψη για τη βιώσιμη ανάπτυξη, όπου επιβεβαιώθηκε και καθιερώθηκε νομικά η αναγκαιότητα της βιωσιμότητας και ενσωματώθηκε στο Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Macmillan, 2002) Οι Αρχές της Βιώσιμης Ανάπτυξης Η βιώσιμη ανάπτυξη είναι μια δυναμική διαδικασία η οποία ισορροπεί τα τοπικά, κοινωνικά, οικονομικά και οικολογικά συστήματα των κοινοτήτων που επιδιώκουν να προστατεύσουν τις φυσικές διαδικασίες και πόρους για τις μελλοντικές γενιές. Η αλλαγή νοοτροπίας, ηθικών αξιών, νομοθετικού πλαισίου και επιστημονικής προσέγγισης δεν είναι εύκολη. Η βιωσιμότητα απαιτεί αλλαγή βαθιά ριζωμένων αντιλήψεων που μετατρέπονται σε πλήθος καθημερινών επιλογών σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο (Δεκλερής, 2003; Πατσιάς, 2012). Επομένως το γενικό πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης διαμορφώνεται με βάση δώδεκα θεμελιώδεις αρχές: 1. Αρχή της Δημόσιας Οικολογικής Τάξης: Η βιώσιμη ανάπτυξη αποτελεί ευθύνη του κράτους και δεν αφήνεται στη λειτουργία της αγοράς. 2. Αρχή της Βιωσιμότητας: Διατήρηση του φυσικού κεφαλαίου και απαγόρευση κάθε μείωσης ή υποβάθμισης. 3. Αρχή της Φέρουσας Ικανότητας: Διατήρηση της σταθερής κατάστασης των οικοσυστημάτων με ανάπτυξη που βρίσκεται κάτω από τα όρια αντοχής τους. 4. Αρχή της Υποχρεωτικής Αποκατάστασης διαταραχθέντων οικοσυστημάτων: Αποκατάσταση του απολεσθέντος φυσικού κεφαλαίου. 5. Αρχή της Βιοποικιλότητας: Διατήρηση της βιοποικιλότητας που θεωρείται κριτήριο και παράγοντας ευρωστίας των οικοσυστημάτων 6. Αρχή της κοινής φυσικής κληρονομιάς: Τα κοινά φυσικά αγαθά δεν επιτρέπεται να ιδιοποιηθούν και η κοινή χρήση τους να περιορισθεί ή να καταργηθεί. [12]

13 7. Αρχή της Ήπιας Ανάπτυξης των Ευπαθών Οικοσυστημάτων: Στα ευπαθή οικοσυστήματα (δάση, ακτές, βουνά, μικρά νησιά, τοποθεσίες φυσικού κάλους) επιτρέπεται «ήπια» ανάπτυξη που ορίζεται κατά περίπτωση, ώστε να μην επιβαρύνει το περιβάλλον υπέρμετρα. 8. Αρχή της Χωρονομίας: Επιβάλλεται ο συνολικός σχεδιασμός και χωροταξικός σχεδιασμός των δραστηριοτήτων, ώστε να εξασφαλίζεται η διατήρηση της φέρουσας ικανότητας των οικοσυστημάτων. 9. Αρχή της Πολιτιστικής Κληρονομιάς: Διατήρηση των σπουδαιότερων πολιτιστικών στοιχείων (μνημεία, αρχιτεκτονικά σύνολα, τόποι). 10. Αρχή του Βιώσιμου Αστικού Περιβάλλοντος: Διατήρηση της ποιότητας ζωή στις πόλεις και αναχαίτιση της ανάπτυξης μεγαλουπόλεων. 11. Αρχή προστασίας του Φυσικού Κάλλους: Διατήρηση και προστασία του τοπίου με παρεμβάσεις που δεν το αλλοιώνουν. 12. Αρχή της Οικολογικής Συνείδησης: Καθιέρωση της οικολογικής συνείδησης των πολιτών που είναι και οι προστάτες του περιβάλλοντος Οι Πυλώνες της Βιώσιμης Ανάπτυξης Η Βιώσιμη Ανάπτυξη είναι μία συνεχής πορεία αλλαγής και προσαρμογής, και όχι μία στατική κατάσταση, με στόχο την ικανοποίηση των αναγκών του παρόντος, χωρίς όμως να μειώνεται η δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν και τις δικές τους ανάγκες, μέσα από την ισόρροπη και ισότιμη επιδίωξη και των τριών πυλώνων της Βιώσιμης Ανάπτυξης: Οικονομία Περιβάλλον Κοινωνία. Μέσα από τη συμπόρευση, δηλαδή, της οικονομικής ανάπτυξης, της περιβαλλοντικής προστασίας και της κοινωνικής συνοχής, όπως παραστατικά απεικονίζεται με το γνωστό ισόπλευρο τρίγωνο της Βιώσιμης Ανάπτυξης. Σχήμα 1.1: Ισόπλευρο τρίγωνο των πυλώνων της βιώσιμης ανάπτυξης Πηγή: ΣΕΒ, 2014 Η συμπόρευση όμως αυτή και των τριών πυλώνων της Βιώσιμης Ανάπτυξης δεν είναι ούτε απλό ούτε εύκολο να επιτευχθεί. Απαιτούνται: Συνδυασμένες σταθμίσεις πολλών παραγόντων σε διαφορετικά επίπεδα, συχνά μεταξύ αντιτιθέμενων ενδιαφερόντων και συμφερόντων, σε συνάρτηση και με τον παράγοντα χρόνο. Ειλικρινής, τεκμηριωμένος και εποικοδομητικός διάλογος και διαβούλευση μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών, που προϋποθέτει τη δημιουργία [13]

14 πλαισίων και τη θέσπιση κανόνων μέσα στα οποία να μπορούν τα ενδιαφερόμενα μέρη να συνομιλούν και να συνδιαλέγονται. Συντονισμένες ενέργειες με τη συμμετοχή και την ενεργοποίηση όλων όσοι εμπλέκονται: Πολιτεία, επιχειρήσεις, μη-κυβερνητικές οργανώσεις και φορείς που εκπροσωπούν γενικότερα την κοινωνία των πολιτών (ΣΕΒ, 2014) Η προσέγγιση της ΕΕ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά την θέση που κράτησε στην διάσκεψη του Γιοχάνεσμπουργκ η οποία ήταν ανεπιτυχής καθώς η βιώσιμη ανάπτυξη έχανε έδαφος έναντι της οικονομικής μεγέθυνσης, έχοντας αναλάβει ένα ρόλο πρωτοπόρου σε παγκόσμιο επίπεδο και έχοντας ασκήσει μεγάλη πίεση για την υιοθέτηση συγκεκριμένων και φιλόδοξων στόχων, καλείται πλέον αφενός να υλοποιήσει άμεσα τους στόχους που έχουν τεθεί και συγχρόνως να κινηθεί πέραν αυτών (π.χ. σε θέματα όπως η κλιματική αλλαγή), αποδεικνύοντας εμπράκτως ότι αποτελεί µία δυναμική κοινότητα ευαισθητοποιημένη σε θέματα περιβάλλοντος. Για να το επιτύχει αυτό η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να προσέξει ιδιαίτερα δύο παραμέτρους (Παπαϊωάννου- Μαυροειδής, 2005): i. τις δράσεις που πραγματοποιούνται στο εσωτερικό της ΕΕ, καθώς χρειάζονται αρκετές δράσεις για την υλοποίηση των στόχων και δεσμεύσεων µε έμφαση στην ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών παραμέτρων στις τομεακές προτεραιότητες ii. να µην αποξενωθεί και απομονωθεί από την υπόλοιπη διεθνή κοινότητα, κρατώντας έναν ρόλο καθαρά "ελιτίστικο" και αποξενωμένο από τα ιδιαίτερα καθημερινά προβλήματα της παγκόσμιας κοινότητας έξω από αυτήν όπως ο υποσιτισμός, η εξάπλωση των ασθενειών, οι πολύ χαμηλού ρυθμοί ανάπτυξης Η ΕΕ έχει συγκεκριμένα μέσα τα οποία είναι οι στρατηγικές που θα καθορίσουν την πορεία της βιώσιμης ανάπτυξης στην ευρωπαϊκή κοινότητα όπως είναι οι παρακάτω: Στρατηγική για την αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων: Καθορίζονται οι κατευθύνσεις της δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για την επόμενη 25ετία για αποδοτικότερη και αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων καθ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Στόχος της στρατηγικής είναι ο περιορισμός των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που έχει η χρήση των φυσικών πόρων (εξάντληση και ρύπανση) ενώ παράλληλα τηρούνται οι στόχοι που όρισε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας για την οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση. Στη συγκεκριμένη στρατηγική εμπλέκονται όλοι οι τομείς οι οποίοι καταναλώνουν πόρους ώστε να βελτιωθεί η αποδοτικότητα των πόρων, να περιοριστούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις και να υποκατασταθούν οι εξαιρετικά ρυπογόνοι πόροι με εναλλακτικές λύσεις (Καλοδημίδης, 2011; europa, 2014). Στρατηγική για την πρόληψη και την ανακύκλωση αποβλήτων: Η συγκεκριμένη στρατηγική χαράσσει τις κατευθύνσεις της δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και περιγράφει τα μέτρα για βελτιωμένη διαχείριση των αποβλήτων. Στόχος είναι να μειωθούν οι αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις των αποβλήτων καθ όλο τον κύκλο ζωής τους, από την παραγωγή μέχρι την τελική διάθεση τους, μέσω της ανακύκλωσης. Τα απόβλητα αντιμετωπίζονται όχι μόνο ως πηγή ρύπανσης αλλά και ως ενδεχόμενος πόρος προσφερόμενος για εκμετάλλευση (Καλοδημίδης, 2011; europa, 2014). Σχέδιο δράσης για τις περιβαλλοντικές τεχνολογίες: [14]

15 Αναφέρεται σε τεχνολογίες που στοχεύουν στον περιορισμό της ρύπανσης, σε λιγότερα ρυπογόνα προϊόντα και υπηρεσίες και σε αποδοτικά μέσα διαχείρισης των πόρων. Αυτές οι οικολογικές τεχνολογίες μπορούν να εφαρμοστούν σε όλους τους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας, καθώς περιορίζουν το κόστος μειώνοντας την κατανάλωση πόρων και ενέργειας και συνεπώς αυξάνουν την ανταγωνιστικότητα δημιουργώντας παράλληλα λιγότερα απόβλητα και εκπομπές (Καλοδημίδης, 2011; europa, 2014). Πρόγραμμα- πλαίσιο για την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα ( ) Το εν λόγω πλαίσιο για την καινοτομία και ανταγωνιστικότητα (CIP) στοχεύει στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και του δυναμικού καινοτομίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και οι δράσεις του αποβλέπουν στη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, σε περισσότερες θέσεις εργασίας και στην ανάπτυξη της κοινωνίας της γνώσης (Καλοδημίδης, 2011; europa, 2014). Πρόγραμμα για τις καθαρές και ανταγωνιστικές μικρού και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις: Οι μικρού και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις αντιπροσωπεύουν περίπου το 99% όλων των επιχειρήσεων και το 57% της οικονομικής προστιθέμενης αξίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Όμως όσον αφορά τη νομοθεσία σε θέματα περιβάλλοντος, δεν εφαρμόζεται από τις επιχειρήσεις είτε γιατί δεν φθάνουν το όριο ώστε να ενεργοποιηθεί η εφαρμογή της νομοθεσίας είτε γιατί δεν γνωρίζουν τις επιπτώσεις στο περιβάλλον που αφορούν τη δραστηριότητά τους. Για να μπορέσουν αυτές οι επιχειρήσεις να υιοθετήσουν βιώσιμους τρόπους παραγωγής και εμπορικές πρακτικές, η Επιτροπή καταρτίζει πρόγραμμα συνδρομής τ οποίο αποσκοπεί στην τήρηση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας από τις μικρομεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις μειώνοντας το κόστος συμμόρφωσης, στην αύξηση της οικο- απόδοσης των επιχειρήσεων καθώς και στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους και της οικο- καινοτομίας. Το εν λόγω πρόγραμμα δράσης περιλαμβάνει τη βελτίωση της νομοθεσίας, την προσαρμογή των εργαλείων περιβαλλοντικής διαχείρισης, τη χρηματοδοτική στήριξη στις επιχειρήσεις, την ανάπτυξη των τοπικών ικανοτήτων καθώς και την επικοινωνία για την ενημέρωση (Καλοδημίδης, 2011; europa, 2014) Η Στρατηγική Ευρώπη 2020 Η "Ευρώπη 2020" είναι η αναπτυξιακή στρατηγική της ΕΕ για την ερχόμενη δεκαετία. Η δεκαετής αναπτυξιακή στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης "Ευρώπη 2020" δεν είναι απλά ένα εργαλείο για την καταπολέμηση της κρίσης που εξακολουθεί να πλήττει πολλές από τις ευρωπαϊκές οικονομίες. Στοχεύει στην αντιμετώπιση των ελλείψεων του αναπτυξιακού μοντέλου και στη δημιουργία των αναγκαίων συνθηκών για μια ανάπτυξη πιο έξυπνη. Για να γίνει αυτό πραγματικότητα, η ΕΕ έχει θέσει πέντε βασικούς στόχους που πρέπει να επιτύχει έως το τέλος της δεκαετίας. Οι στόχοι αυτοί αφορούν την απασχόληση, την εκπαίδευση, την έρευνα και την καινοτομία, την κοινωνική ένταξη και τη μείωση της φτώχειας, καθώς και το κλίμα/την ενέργεια και παρουσιάζονται παρακάτω (europa.eu, 2014): 1. Απασχόληση απασχόληση του 75% της ηλικιακής κατηγορίας ετών 2. Έρευνα και Ανάπτυξη το 3% του ΑΕΠ της ΕΕ πρέπει να επενδύεται στην Έρευνα και την Ανάπτυξη 3. Κλιματική αλλαγή και ενεργειακή βιωσιμότητα [15]

16 μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 20% (ή και 30% εφόσον οι συνθήκες το επιτρέπουν) σε σχέση με το 1990 εξασφάλιση του 20% της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές αύξηση κατά 20% της ενεργειακής απόδοσης 4. Εκπαίδευση μείωση των ποσοστών πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου κάτω από 10% ολοκλήρωση τριτοβάθμιων σπουδών τουλάχιστον για το 40% της ηλικιακής κατηγορίας ετών 5. Καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού μείωση τουλάχιστον κατά 20 εκατομμύρια των ατόμων που βρίσκονται ή κινδυνεύουν να βρεθούν σε κατάσταση φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού Κάθε κράτος μέλος έχει υιοθετήσει τους δικούς του εθνικούς στόχους σε κάθε έναν από αυτούς τους τομείς. Συγκεκριμένα για την Ελλάδα οι στόχοι παρουσιάζονται στον πίνακα Πίνακας 1.1: Στόχοι της Στρατηγικής "Ευρώπη 2020" για την Ελλάδα Πίνακας: Στόχοι της Στρατηγικής "Ευρώπη 2020" για την Ελλάδα Επίπεδο Απασχόλησης (%) 70% Ε&Α (ως ποσοστό % του ΑΕΠ) Στόχοι μείωσης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Πρόωρη εγκατάλειψη της σχολικής εκπαίδευσης (%) Τριτοβάθμια εκπαίδευση (%) Μείωση του πληθυσμού με κίνδυνο φτώχειας πρόκειται να αναθεωρηθεί -4% 18% 9,70% 32% Πηγή: europa, 2014 Τέλος αξίζει να σημειωθεί πως οι παραπάνω στόχοι είναι αλληλένδετοι μεταξύ τους δεδομένου ότι: οι βελτιώσεις στην εκπαίδευση συμβάλλουν στην αύξηση της απασχόλησης και τη μείωση της φτώχειας η προώθηση της Ε&Α / Καινοτομίας στην οικονομία, συνδυαζόμενη με αποτελεσματικότερο δυναμικό, αυξάνει την ανταγωνιστικότητα και δημιουργεί θέσεις εργασίας η επένδυση σε καθαρότερες τεχνολογίες καταπολεμά την κλιματική αλλαγή και ταυτόχρονα δημιουργεί νέες ευκαιρίες επιχειρηματικότητας και απασχόλησης 1.8. Η Βιωσιμότητα στον Αστικό Σχεδιασμό Οι πόλεις ή αλλιώς οι αστικές ανεπτυγμένες περιοχές με μεγάλο πληθυσμό είναι σημαντικές καθώς η ανθρώπινη κοινωνική και οικονομική δραστηριότητα συγκεντρώνεται εκεί (Mori and Christodoulou, 2012). Τα κτίρια και το δομημένο περιβάλλον είναι τα εξ [16]

17 ορισμού στοιχεία του αστικού περιβάλλοντος. Προσδίδουν σε μια πόλη χαρακτήρα, αποτελούν σημεία αναφοράς, τα οποία δίνουν ταυτότητα στο χώρο της και καθιστούν τα μέρη της πόλο έλξης για να ζει και να εργάζεται ο άνθρωπος. Συγκεκριμένα, στην Ευρώπη, ο κόσμος περνά σχεδόν το 90% του χρόνου του μέσα σε κτίρια (Τριανταφύλλου, 2010). Οι πόλεις διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο στην κοινωνική και οικονομική δραστηριότητα αλλά έχουν κακές επιδόσεις όσον αφορά το περιβαλλοντικό ζήτημα λόγω των εξωτερικών παραγόντων (Mori and Christodoulou, 2012). Η ταχεία αστικοποίηση είναι συχνά εις βάρος της απώλειας των πολύτιμων οικοσυστημάτων και εδαφών για την ικανοποίηση των αστικών απαιτήσεων. Επιπλέον, αν οι τρέχουσες και οι μελλοντικές αστικές περιοχές συνεχίζουν την ίδια κατανάλωση πόρων, χωρίς να προβλέπουν τις μελλοντικές ανάγκες, τα σοβαρά περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα θα κάνουν την εμφάνιση τους. Ως εκ τούτου, οι διεθνείς οργανισμοί έχουν διαπράξει μεγάλες προσπάθειες για την προώθηση των βιώσιμων πρακτικών αστικοποίησης και σήμερα η αποστολή απευθύνεται σε ευρύ κοινό μεταξύ των διαφόρων επιστημονικών κλάδων (Shen et al, 2011). Στο σχήμα 1.1 παρουσιάζονται οι αστικές βιώσιμες διαστάσεις ώστε να γίνει κατανοητή η αλληλεπίδραση του αστικού χώρου με το περιβάλλον. Στην έκθεση Brundtland (WCED, 1987) αναφέρεται ότι πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα έχουν ένα τόπο προέλευσης, ενώ η παγκόσμια περιβαλλοντική υποβάθμιση εκδηλώνεται συχνά και σε τοπικό επίπεδο (Finco and Nijkamp, 2001). Είναι σημαντική η αξιολόγηση της βιωσιμότητας στις πόλεις προκειμένου να γίνει κατάλληλη διαχείριση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα σε αυτές. Η τοπική και αστική διάσταση της αειφορίας γίνονται όλο και πιο επικρατής στη διεθνή βιβλιογραφία και ο ορισμός των τοπικών ειδικών δεικτών στο αστικό περιβάλλον συγκεντρώνει μεγάλο ενδιαφέρον (Scipioni et al, 2009). Στην Παγκόσμια Συνδιάσκεψη του 1992 αναγνωρίσθηκε ότι οι κατά τόπους δήμοι έχουν ιδιαίτερο ρόλο να διαδραματίσουν στην επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης και καταρτίσθηκε η Τοπική Agenda 21 (LA 21). Η Ατζέντα καλεί τους δήμους να καταστρώσουν στρατηγικές για την αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής τους, οι οποίες θα προέλθουν από το διάλογο με τους δημότες τους, τις επιχειρήσεις και άλλους παράγοντες. Η Ευρώπη είναι παγκοσμίως πρωτοπόρος στην Agenda LA 21 με περισσότερους από δήμους που έχουν δεσμευθεί να συμμετέχουν στη διαδικασία αυτή. Η πληροφόρηση που έρχεται από το ερευνητικό έργο της Τοπικής Agenda 21 για την Αυτοαξιολόγηση των Τοπικών Αρχών, στην οποία συμμετέχουν περισσότερες από 250 τοπικές αρχές από όλη την Ευρώπη, είναι ότι η διαδικασία LA 21 αποδείχθηκε εξαιρετικά αποτελεσματική στην αλλαγή συμπεριφοράς, την κατανόηση και την πρακτική σε τοπικό επίπεδο, καθώς και στην καλύτερη εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας (Λέκα, 2012). Συνεπώς, η οικοδόμηση των πόλεων και των σύγχρονων κτιρίων οφείλει να ανταποκριθεί στις περιβαλλοντικές προκλήσεις με σκοπό να μπορέσει να απορροφήσει την αστική ανάπτυξη προστατεύοντας το φυσικό κεφάλαιο και να προσφέρει και πάλι ευκαιρίες, χωρίς ωστόσο να θέτει σε κίνδυνο την ευημερία των μελλοντικών γενεών (Λέκα, 2012). Η μορφολογία, ο προσανατολισμός, το κλίμα είναι μερικές από τις παραμέτρους που λαμβάνονται υπόψη από την αρχή ώστε το κτίριο να επιτύχει μέγιστες συνθήκες άνεσης με όσο το δυνατόν λιγότερη κατανάλωση ενέργειας καθώς σήμερα οι καταστροφικές συνέπειες της ρύπανσης- μόλυνσης του περιβάλλοντος και η συνεχής αύξηση του κόστους πρώτων υλών έχει κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου σε παγκόσμιο επίπεδο. Η αλλαγή στον τρόπο μελέτης, κατασκευής, ανακαίνισης και κατεδάφισης των κτιρίων και του δομημένου περιβάλλοντος μπορεί να επιφέρει σημαντικές βελτιώσεις στις περιβαλλοντικές και οικονομικές επιδόσεις των πόλεων και στην ποιότητα ζωής των [17]

18 κατοίκων τους. Για το λόγο αυτό η αειφόρος δόμηση των νέων κτιρίων και υποδομών και η αειφόρος ανακαίνιση των υπαρχόντων οφείλει να αποτελέσει εθνική προτεραιότητα για ένα βιώσιμο αστικό περιβάλλον (Τριανταφύλλου, 2010). Σχήμα 1.1: Αστικές Βιώσιμες Διαστάσεις Πηγή: Alberti, 1996 και ιδία επεξεργασία 1.9. Βιώσιμη Πόλη Βιώσιμη πόλη σημαίνει ότι επιδιώκεται μια αρχιτεκτονική και μια στρατηγική για το βιώσιμο σπίτι, για τη βιώσιμη γειτονιά και εν γένει για την πόλη ως ένα μέρος ενός ευρύτερου βιώσιμου χωροταξικού σχεδιασμού. Η βιώσιμη πόλη περνά μέσα από το βιώσιμο νοικοκυριό, τη βιώσιμη οργάνωση των χώρων εργασίας, των χώρων άθλησης, ψυχαγωγίας, κλπ. Η ενεργειακή διαχείριση της σύγχρονης πόλης, η διαχείριση των απορριμμάτων και των αποβλήτων και η διαχείριση για τον καθαρό αέρα της πόλης, το πράσινο, την ύδρευση και τους διάφορους άλλους τομείς πολιτικής για τις πόλεις, αποτελεί ένα από τους βασικούς στόχους πάνω στον οποίον συναντιούνται πολλές πολιτικές διακυβέρνησης στον σύγχρονο κόσμο (Καλοδημίδης, 2011; Solon, 2012). Όμως πρέπει να τονιστεί ότι το σύστημα αξιολόγησης μιας βιώσιμης πόλης δεν έχει εδραιωθεί πλήρως καθώς οι απαιτούμενες προϋποθέσεις για την αξιολόγηση της βιωσιμότητας της πόλης είναι ακόμα ασαφής (Mori and Christodoulou, 2012). Η βιώσιμη πόλη όμως δεν είναι βιώσιμη χάρη στις υλικές υποδομές. Γίνεται βιώσιμη μέσα από υπηρεσίες, υπηρεσίες που συντηρούν τον κοινωνικό ιστό, που μεριμνούν για την αντιμετώπιση των ανθρώπινων προβλημάτων (πχ πρόγραμμα «βοήθεια στο σπίτι») και οι οποίες βοηθούν την ανθρώπινη προσωπικότητα να ανταπεξέλθει στην πίεση της κοινωνικής πραγματικότητας και των προσωπικών προβλημάτων και αναγκών. Η πόλη γίνεται ακόμη πιο βιώσιμη μέσα από τη δυνατότητα των ανθρώπων να δραπετεύσουν από αυτήν, να αποκτήσουν εμπειρίες φύσης, εμπειρίες οικοτουριστικών προορισμών. Μέρος της βιωσιμότητας της πόλης κρίνεται από την ικανότητα της πόλης και της κοινωνίας της να μη λειτουργεί ως γκέτο ενάντια στη φύση και τη βιοποικιλότητα (Καλοδημίδης, 2011; Solon, 2012). [18]

19 Στην αντιμετώπιση των προβλημάτων, που απορρέουν από το μοντέλο ανάπτυξης και λειτουργία των σύγχρονων πόλεων, καθώς και των επιπτώσεων τόσο στις συνθήκες και στην ποιότητα ζωής μέσα στην ίδια την πόλη όσο και την ισορροπία του ευρύτερου φυσικού περιβάλλοντος, καλείται να συμβάλλει ο περιβαλλοντικός αστικός σχεδιασμός. Ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός των πόλεων είναι ουσιαστικά μια νέα προσέγγιση του διεπιστημονικού χαρακτήρα του πολεοδομικού σχεδιασμού, που αφορά σε νέα πρότυπα σχεδιασμού των κυκλοφοριακών, ενεργειακών και των άλλων επιμέρους αστικών δικτύων, καθορίζοντας μια νέα μορφή, την «αειφόρο» πόλη (Λουκόπουλος, Στρουσοπούλου, 2002, σ. 171). Η υλοποίηση των αρχών της αειφορίας και η μετατροπή τους σε πρότυπα ανάπτυξης και διαβίωσης στο αστικό περιβάλλον δεν είναι εύκολη υπόθεση, καθώς προσκρούουν σε ισχυρά διαμορφωμένα πρότυπα οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης. Η ενσωμάτωσή τους όμως σε μια σειρά διεθνών διακηρύξεων και συμφωνιών, η υλοποίησή τους σε μεγάλο αριθμό προγραμμάτων εφαρμογής και το εντεινόμενο ενδιαφέρον της κοινής γνώμης και της επιστημονικής κοινότητας διαμορφώνουν ήδη ένα νέο πλαίσιο ανάπτυξης, μεταφράζοντας της γενικές αρχές σε ένα πλήθος πρακτικών, που αφορούν τη χρήση των πόρων και τη λειτουργία επιμέρους συστημάτων των πόλεων, όπως (Λουκόπουλος, Στρουσοπούλου, 2002, σ ): Ενέργεια: Εξοικονόμηση με προσαρμογή προτύπων διαβίωσης και ορθολογική διαχείριση. Υποκατάσταση με ανανεώσιμων με ΑΠΕ και βιοκλιματικό σχεδιασμό. Νερό: Εξοικονόμηση με επανάχρηση «γκρίζων νερών» και ανακύκλωση υγρών αστικών αποβλήτων. Συλλογή βρόχινου νερού και εμπλουτισμός υδροφόρου ορίζοντα. Αστικά Απόβλητα: Ανάκτηση πρώτων υλών και ενέργειας μέσω ανακύκλωσης. Αστική γη: Περιορισμός της «κατανάλωσης» γης, ως φυσικού πόρου, με έλεγχο των πυκνοτήτων και ανάμειξη χρήσεων γης. Αστικοί υπαίθριοι χώροι: Ενίσχυση των φυσικών μηχανισμών ελέγχου του μικροκλίματος και έρευνα των δυνατοτήτων ανάπτυξης μορφών αστικής γεωργίας. Κτιριακό απόθεμα: Βιοκλιματικός σχεδιασμός και εξοικονόμηση πρώτων υλών με ανακύκλωση των κελυφών μέσω προγραμμάτων ανάπλασης. Διατήρηση και επανάχρηση κτισμάτων με ιστορική ή άλλη αξία Οικοδομικά υλικά: Χρήση φυσικών υλικών με μικρή εμπεριεχόμενη ενέργεια. Επανάχρηση υλικών κατεδάφισης σε νέα κτίρια. Μετακινήσεις: Περιορισμός περιττών μετακινήσεων με κατάλληλο σχεδιασμό χρήσεψν γης. Υποκατάσταση μετακινήσεων με ενίσχυση της ηλεκτρονικής επικοινωνίας. Εξοικονόμηση ενέργειας με ενθάρρυνση της πεζής μετακίνησης και της χρήσης μέσων μαζικής μεταφοράς. Ο αστικός περιβαλλοντικός σχεδιασμός δίνει βασικούς άξονες και κατευθύνσεις προς την επίτευξη της αειφόρου πόλης. Κύριο χαρακτηριστικό της αειφόρου πόλης είναι η οικοσυστημική ή κυκλική λειτουργία της, σε αντίθεση με τη γραμμική λειτουργία της σημερινής πόλης. Έτσι η πόλη οργανώνεται σε ένα τεχνητό σύστημα, που στηρίζεται στους ίδιους αειφορικούς μηχανισμούς ροής της ενέργειας και κυκλοφορίας της ύλης που διέπουν και τα φυσικά οικοσυστήματα, δηλαδή σε επίπεδο λειτουργίας που συνεπάγεται περιορισμό κατανάλωσης φυσικών πόρων, χρήση της ηλιακής ενέργειας, επανάχρηση και ανακύκλωση φυσικών και ανθρωπογενών πόρων, περιορισμό των εκροών στα όρια αντοχής του ευρύτερου φυσικού περιβάλλοντος. Η επίτευξη όλων των παραπάνω προϋποθέτει κοινωνική οργάνωση για την ενθάρρυνση της συμμετοχής των πολιτών (Λουκόπουλος, Στρουσοπούλου, 2002, σ. 169). [19]

20 Παράλληλα η αειφόρος πόλη, σε αντίθεση με την αραιά δομημένη πόλη που προωθούσαν οι πολεοδόμοι των αρχών του 20ου αιώνα - η οποία πιστεύεται ότι ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τα προβλήματα ρύπανσης -, είναι η «συνεκτική πόλη», που σημαίνει (Βλαστός Θ., Πολύζος. Ι., 1999, σ.106): Προώθηση της μείξης των μη οχλουσών χρήσεων με ενίσχυση του ρόλου της κατοικίας σε τοπικό επίπεδο έτσι ώστε να εξυπηρετούνται οι βασικές λειτουργίες των κατοίκων σε ακτίνα πεζή μετακίνησης (εμπόριο, υπηρεσίες, εκπαίδευση, πρόνοια, αναψυχή, άθληση). Η εργασία κοντά στην κατοικία σημαίνει μείωση των αποστάσεων των καθημερινών μετακινήσεων. Δραστικό περιορισμό των επεκτάσεων στις πόλεις και συνοδευτικές πολιτικές ανάπλασης πυκνοδομημένων ή αραιοδομημένων περιοχών και αναβάθμισης άλλων, όπως εγκαταλειμμένων βιομηχανικών περιοχών ή στρατιωτικών εγκαταστάσεων. Επιλεκτικές αυξήσεις πυκνοτήτων στο πλαίσιο υλοποίησης ολοκληρωμένων προγραμμάτων ανάπλασης και περιβαλλοντικής αναβάθμισης. Συγκέντρωση χρήσεων σε συνάρτηση με τη γεωγραφία των δικτύων δημόσιας συγκοινωνίας και ποδηλατοδρόμων, ώστε να αξιοποιούνται οι υπάρχουσες γραμμές και οι κοινόχρηστες λειτουργίες. Η συνεκτική πόλη βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση επειδή διαθέτει όρια, καταναλώνει λιγότερο χώρο και μπορεί να παρέχει πυκνά συγκοινωνιακά δίκτυα. Η δημόσια συγκοινωνία γίνεται πλέον ανταγωνιστική ως προς το ιδιωτικό αυτοκίνητο, ενώ ένα μέρος των μετακινήσεων μπορεί να γίνεται με ποδήλατο ή πεζή. Προϋπόθεση όμως για την επιτυχία της είναι η απαλλαγή του κατοίκου από όλα εκείνα τα προβλήματα που τον εξωθούν να αναζητά καλύτερες συνθήκες ζωής και να εγκαθίσταται στα προάστια, όπως η ρύπανση του αέρα και ο θόρυβος, η έλλειψη πρασίνου και ανοιχτών χώρων κλπ. Η συνεκτική πόλη για να υπάρξει πρέπει να είναι περιβαλλοντικά βιώσιμη. Συγκεκριμένες πολεοδομικές και χωροταξικές πολιτικές προς την κατεύθυνση μιας συνεκτικής πόλης αφορούν σε (Βλαστός, Πολύζος, 1999, σ. 107): Αύξηση της χρήσης της δημόσιας συγκοινωνίας, που επιτυγχάνεται με πύκνωση των διαφόρων χρήσεων κατά μήκος των διαδρομών της και γύρω από τους σταθμούς, π.χ. γραμμική ή δορυφορική πόλη. Χωροθέτηση των χρήσεων σε μικρές αποστάσεις μεταξύ τους, που επιτυγχάνεται με εντατικότερη αξιοποίηση των αστικών «κενών» που βρίσκονται στο εσωτερικό του ιστού, με επαναχρήσεις, νέες λειτουργίες, αύξηση των πυκνοτήτων, αποτροπή εγκαταστάσεων μεγάλων εμπορικών κέντρων στην περιφέρεια της πόλης Η μείωση του αριθμού των μετακινήσεων, που μπορεί να επιτευχθεί είτε πολεοδομικά όχι μόνο με τον σχεδιασμό του χώρου, αλλά και με τη διαχείριση και την οργάνωση των μετακινήσεων (mobility management), είτε με πρακτικές μεθόδους όπως τα συστήματα car sharing ή car pooling. Κεφάλαιο 2: Μέθοδοι μέτρησης της βιώσιμης ανάπτυξης 2.1. Στοιχεία ενός συστήματος μέτρησης της βιωσιμότητας Ένα σύστημα μέτρησης της βιωσιμότητας για να είναι αποδεκτό πρέπει να διαθέτει ορισμένα χαρακτηριστικά στοιχεία όπως: οι θεμελιώδεις αρχές πάνω στις οποίες βασίζεται να είναι κοινά αποδεκτές, να μπορεί να καταγράφει αλληλεπιδράσεις μεταξύ της ανθρώπινης δραστηριότητας και των μεταβολών του περιβάλλοντος και να δίνει κατανοητά [20]

21 συμπεράσματα για την αποτελεσματική χάραξη της πολιτικής με γνώμονα την βιωσιμότητα. Συνεπώς, σε ένα τέτοιο σύστημα η χρήση δεικτών είναι απαραίτητη (Πατσιάς, 2012). Οι άνθρωποι στην καθημερινή τους ζωή χρησιμοποιούν συχνά δείκτες ώστε να εντοπίσουν κάποια αλλαγή σε µία «φυσιολογική» ή επιθυμητή κατάσταση όπως για παράδειγμα, ο πυρετός είναι µία ένδειξη απειλής της καλής υγείας, το κόκκινο φωτάκι στο αυτοκίνητο είναι ένδειξη ότι τελειώνουν τα καύσιμα κλπ. Οι πληροφορίες που παράγονται από τους δείκτες είναι σημαντικές τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στην επιστήμη και τη χάραξη της ορθής πολιτικής (Φαρσάρη & Πρατσάκος, 2013). Η πιο μεγάλη πρόκληση ενός συστήματος βιωσιμότητας είναι το πώς θα καταφέρει να συναθροίσει εντελώς διαφορετικά είδη πληροφοριών, με διαφορετικά συστήματα μέτρησης, σε ένα κατανοητό μήνυμα (Πατσιάς, 2012) Δείκτες Βιώσιμης Ανάπτυξης Η εκτίμηση της αειφορίας βασίζεται σε δείκτες για την αποτίμηση της ανθρώπινης ανάπτυξης και της κατάστασης του περιβάλλοντος. Ο κάθε δείκτης παρέχει πληροφορία σχετικά με την κατάσταση ή την τάση κάποιων τμημάτων των ανθρωπογενών ή οικολογικών συστημάτων. Οι δείκτες είναι απαραίτητοι για τη λήψη αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα καθώς παρέχουν πληροφορίες που στοχεύουν στη βιώσιμη ανάπτυξη και μετρούν την πρόοδο προς αυτή. Η αξία των δεικτών ως εργαλεία πολιτικής ενισχύεται όταν χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με τους στόχους που έχουν τεθεί ως τμήμα των διαφόρων εθνικών πολιτικών σχετικών με τη βιώσιμη ανάπτυξη (Κουλουμπής, 2007; Pearce & Atkinson, 1998). Ο οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (OECD) δίνει τον ακόλουθο ορισμό για τον δείκτη: «Είναι μια παράμετρος ή μια τιμή που προκύπτει από παραμέτρους, που δίνει πληροφορίες για την κατάσταση ενός φαινομένου του περιβάλλοντος ή μιας περιοχής και ο οποίος έχει σημασία που προεκτείνεται πέρα από την άμεση τιμή της παραμέτρου την οποία αντιπροσωπεύει». Διαφορετικά ένας δείκτης μπορεί να οριστεί ως μία πληροφορία, η οποία αποτελεί μέρος μίας διαδικασίας διαχείρισης και έχει σημασία πέραν από την τιμή που αντιπροσωπεύει. Η Επιστημονική Επιτροπή Περιβαλλοντικών Προβλημάτων (SCOPE) υποστηρίζει ότι τα δύο βασικά χαρακτηριστικά των δεικτών είναι ότι ποσοτικοποιούν την πληροφορία ώστε η σημασία της να γίνει πιο ξεκάθαρη, και ότι απλοποιούν πληροφορίες για σύνθετα φαινόμενα βελτιώνοντας με αυτό τον τρόπο την επικοινωνία. Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στους δείκτες Βιώσιμης Ανάπτυξης οι Farrel και Hart (1998) δίνουν τον ακόλουθο ορισμό. «Είναι ένα μέτρο το οποίο παρέχει χρήσιμες πληροφορίες για ένα φυσικό, κοινωνικό ή οικονομικό σύστημα, συνήθως σε αριθμητική μορφή, και το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει την κατάσταση του συστήματος, για να εντοπίσει αλλαγές σε αυτό ή να αναδείξει σχέσεις αιτίου αποτελέσματος». Συνεπώς, ένας δείκτης δεν είναι τίποτα άλλο παρά συμπυκνωμένη πληροφορία σε τέτοια μορφή ώστε να μπορεί να κατανοηθεί πιο εύκολα. Οι δείκτες βιώσιμης ανάπτυξης μπορούν να βοηθήσουν στην αξιολόγηση της επίτευξης του στόχου της αειφορίας, στην ανάλυση της σχέσης μεταξύ των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και του περιβάλλοντος, στην ευρεία συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων και τα αποτελέσματά τους μπορούν να ανατροφοδοτούν την πολιτική διαδικασία ώστε να γίνονται οι απαραίτητες ρυθμίσεις και διορθώσεις. Με την υιοθέτηση δεικτών μπορούν ευκολότερα να προσδιοριστούν τα ζητήματα προτεραιότητας, έτσι ώστε να κατευθυνθεί η συλλογή στοιχείων και πληροφοριών (Οικολογική Επιθεώρηση, 2013). Δίνουν, επίσης, τη δυνατότητα σε μια περιοχή να καθορίσει το επίπεδο ανάπτυξης που ήδη βρίσκεται, το επιθυμητό επίπεδο που θα ήθελε να είναι (σύμφωνα με τους στόχους και τα προγράμματά της) και τη διαφορά μεταξύ των δύο καταστάσεων. [21]

22 Η πρώτη επίσημη αναφορά στη σημασία των δεικτών για την αξιολόγηση των επιδόσεων των χωρών στην προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης παγκοσμίως έγινε στη διεθνή διάσκεψη στο Ρίο Ντε Τζανέιρο για το περιβάλλον το Ωστόσο η αναγνώριση της συμβολής των δεικτών στη λήψη αποφάσεων σε θέματα σχετικά με τη βιώσιμη ανάπτυξη διατυπώθηκε επισήμως στο τεσσαρακοστό και τελευταίο κεφάλαιο της Agenda 21. Σύμφωνα με την Agenda 21 οι δείκτες για να είναι αξιόπιστοι θα πρέπει να πληρούν τις ακόλουθες προϋποθέσεις (Meadows, 1998): 1. Να συμβαδίζουν με τη γενική ροπή της κοινωνίας, που είναι μακροχρόνια θεμελιώδης για την περιβαλλοντική και κοινωνικοοικονομική ισορροπία. 2. Να είναι στατικά μετρήσιμοι και να ανταποκρίνονται τα δεδομένα τους για τουλάχιστον 1 με 2 δεκαετίες. 3. Να είναι ελκυστικοί από τις τοπικές αρχές. 4. Να είναι κατανοητοί από τον μέσο άνθρωπο. 5. Να υπάρχει διαθεσιμότητα και αξιοπιστία των πηγών. 6. Να γίνεται χρήση πρόσφατων στατιστικών δεδομένων. 7. Να γίνεται ολιστική προσέγγιση που να περιλαμβάνει ποιοτικούς και ποσοτικούς όρους. Σε πρώτη φάση οι δείκτες βιώσιμης ανάπτυξης εφαρμόστηκαν εθελοντικά από 22 χώρες από όλες τις περιφέρειες του πλανήτη για μια περίοδο 2 έως 3 ετών. Τα αποτελέσματα αυτής της δοκιμαστικής φάσης σηματοδότησαν την αρχή του προγράμματος για τους δείκτες βιώσιμης ανάπτυξης καθώς αναγνωρίστηκε η χρησιμότητα και η εφαρμογή τους στη λήψη αποφάσεων από τις χώρες που τις εφάρμοσαν πιλοτικά. Οι δείκτες βιώσιμης ανάπτυξης σύμφωνα με την επιτροπή βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ διαχωρίζονται σε τέσσερις διαφορετικούς τομείς, τον κοινωνικό, τον περιβαλλοντικό, τον οικονομικό και το θεσμικό και ο καθένας σε επιμέρους θέματα. Όσον αφορά τους περιβαλλοντικούς δείκτες, χρησιμοποιούνται στην παροχή πληροφορίας σχετικά µε τα περιβαλλοντικά ζητήματα, ώστε ο σχεδιασμός της πολιτικής να λάβει υπόψη του τη σπουδαιότητά τους και να τεθούν προτεραιότητες αναγνωρίζοντας παράλληλα τους παραμέτρους- κλειδιά που ασκούν πιέσεις και να ελεγχθούν τα αποτελέσματά τους. Επιπροσθέτως, οι περιβαλλοντικοί δείκτες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ένα ισχυρό εργαλείο για την αύξηση της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης του κοινού (Bosch, 1999). Ωστόσο σύμφωνα με το ΟΟΣΑ υπάρχουν τρεις τύποι δεικτών (OECD, 1993): 1. Οι δείκτες περιβαλλοντικών πιέσεων οι οποίοι περιγράφουν τις πιέσεις που ασκούνται στο περιβάλλον από τις ανθρώπινες δραστηριότητες 2. Οι δείκτες περιβαλλοντικών συνθηκών οι οποίοι περιγράφουν την τρέχουσα κατάσταση την ποιότητα- του περιβάλλοντος 3. Οι δείκτες κοινωνικής ανταπόκρισης οι οποίοι περιγράφουν την αντίδραση της κοινωνίας στις περιβαλλοντικές αλλαγές Υπάρχουν, όμως, και άλλα πλαίσια για την επιλογή δεικτών όπως το πλαίσιο DPSIR το οποίο αφορά (Παρατηρητήριο Αειφορίας και Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης ΠΑΠΘ, 2014; Γιαμπουράς, 2009; Μουσιόπουλος & Νικολάου, 2008): Κινητήριες Δυνάμεις (π.χ. βιομηχανική παραγωγή) Driving forces Πιέσεις στο Περιβάλλον (π.χ. εκπομπές αέριων ρύπων) Pressures on the environment Κατάσταση του Περιβάλλοντος (π.χ. ποιότητα του αέρα) State of the environment [22]

23 Επιπτώσεις (π.χ. προβλήματα υγείας) Impacts on population, economy Αντίδραση-Ανάδραση της κοινωνίας (π.χ. φόρος εκπομπών) Response of the society Σχήμα 2.1: Μεθοδολογικό πλαίσιο DPSIR Κινητήριες Δυναμεις Αντίδραση- Ανάδραση Πιέσεις Επιπτώσεις Κατάσταση Πηγή: Μουσιόπουλος & Νικολάου, 2008 και ιδία επεξεργασία Πίνακας 2.1: Δείκτες Βιώσιμης Ανάπτυξης- Κοινωνικός Τομέας Κοινωνικός Τομέας Επιμέρους Θέμα Θέμα Δείκτης Ισότητα Υγεία Εκπαίδευση Φτώχεια Ισότητα φύλων Διατροφική κατάσταση Θνησιμότητα Υγιεινή Πόσιμο νερό Υπηρεσίες περίθαλψης Επίπεδο εκπαίδευσης Ποσοστό του πληθυσμού που ζει κάτω από το όριο της φτώχειας Δείκτης GINI για την εισοδηματική ανισότητα- ποσοστό ανεργίας Αναλογία του μέσου μισθού των γυναικών προς το μέσο μισθό των ανδρών Διατροφική κατάσταση των παιδιών Βρεφική θνησιμότητα (κάτω των 5 ετών) Προσδόκιμο ζωής Ποσοστό του πληθυσμού με επαρκείς εγκατάστασης αποχέτευσης Πληθυσμός με πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό Ποσοστό του πληθυσμού με πρόσβαση σε εγκαταστάσεις πρωτοβάθμιας περίθαλψης Ανοσοποίηση/ Εμβολιασμός ενάντια στις παιδικές μολυσματικές ασθένειες Ποσοστό χρησιμοποίησης αντισύλληψης Παιδιά που φτάνουν στην 5η τάξη της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης [23]

24 Ενήλικες που έχουν συμπληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση Κατοικία Αλφαβητισμός Συνθήκες διαβίωσης Ποσοστό ενηλίκων που γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση Έκταση κατοικίας ανά άτομο Ασφάλεια Έγκλημα Αριθμός καταγεγραμμένων εγκλημάτων ανά κατοίκους Πληθυσμός Μεταβολές πληθυσμού Ποσοστό αύξησης πληθυσμού Αστικός πληθυσμός σε νόμιμους και αυθαίρετους οικισμούς Πηγή: CIDA, 2012; OECD,1993 Πίνακας 2.2: Δείκτες Βιώσιμης Ανάπτυξης- Περιβαλλοντικός Τομέας Περιβαλλοντικός Τομέας Θέμα Επιμέρους Θέμα Δείκτης Ατμόσφαιρα Κλιματική αλλαγή Μείωση του στρώματος όζοντος Ποιότητα ατμοσφαιρικού αέρα Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου Κατανάλωση ουσιών που μειώνουν το στρώμα του όζοντος Συγκέντρωση ατμοσφαιρικών ρύπων στις αστικές περιοχές Καλλιεργήσιμη έκταση και έκταση μονίμων καλλιεργειών Γεωργία Χρήση λιπασμάτων Γη Ωκεανοί, Θάλασσες και Ακτές Δάση Ερημοποίηση Αστικοποίηση Παράκτια ζώνη Αλιεία Χρήση γεωργικών φυτοφαρμάκων Δασικές εκτάσεις ως ποσοστό της συνολικής έκτασης γης Ένταση υλοτομίας Εκτάσεις που απειλούνται από ερημοποίηση Έκταση νομίμων και αυθαίρετων αστικών οικισμών Ποσοστό του συνολικού πληθυσμού που ζει σε παράκτιες περιοχές Συγκέντρωση άλγης σε παράκτια ύδατα Ετήσια αλιεύματα κατά κατηγορίες βασικών ειδών Γλυκό νερό Βιοποικιλότητα Ποσότητα νερού Ποιότητα νερού Οικοσύστημα Είδη Ετήσια απόληψη των υπόγειων και επιφανειακών υδάτων σε ποσοστό του συνολικού διαθέσιμου ύδατος Βιομηχανικά απαιτούμενο οξυγόνο σε επιφάνειες ύδατος Συγκέντρωση βακτηρίου Faecal Coliform στο γλυκό νερό Έκταση των επιλεγμένων βασικών οικοσυστημάτων Προστατευόμενες εκτάσεις ως ποσοστό των συνολικών εκτάσεων γης Αφθονία των επιλεγμένων κύριων ειδών Πηγή: CIDA, 2012;OECD,1993 [24]

25 Πίνακας 2.3: Δείκτες Βιώσιμης Ανάπτυξης- Οικονομικός Τομέας Οικονομικός τομέας Επιμέρους Θέμα θέμα Δομή οικονομίας Οικονομικές επιδόσεις Εμπόριο Δημοσιονομική κατάσταση Δείκτης Κατά κεφαλήν ΑΕΠ Εμπορικό ισοζύγιο στα αγαθά και τις υπηρεσίες Χρέος ως αναλογία του ΑΕΠ Συνολική επίσημη εξωτερική αναπτυξιακή βοήθεια που δίνεται ή λαμβάνεται ως ποσοστό του ΑΕΠ Πρότυπα κατανάλωσης και παραγωγής Κατανάλωση υλικών Χρήση ενέργειας Παραγωγή και διαχείριση αποβλήτων Μεταφορές Ένταση της χρήσης υλικών Ετήσια κατά κεφαλήν κατανάλωση ενέργειας Μερίδιο κατανάλωσης ανανεώσιμων ενεργειακών πόρων Ένταση της χρήσης ενέργειας Παραγωγή βιομηχανικών και αστικών στερεών αποβλήτων Παραγωγή επικίνδυνων αποβλήτων Διαχείριση ραδιενεργών αποβλήτων Ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση αποβλήτων Απόσταση που διανύεται κατά κεφαλήν και κατά μέσο μεταφοράς Πηγή: CIDA, 2012; OECD,1993 Πίνακας 2.4: Δείκτες Βιώσιμης Ανάπτυξης- Θεσμικός Τομέας Θεσμικός τομέας Θέμα Επιμέρους Θέμα Δείκτης Στρατηγική και εφαρμογή της Εθνική στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης Θεσμικό βιώσιμης ανάπτυξης πλαίσιο Διεθνής συνεργασία Εφαρμογή των επικυρωμένων διεθνών συμφωνιών Θεσμική ικανότητα Πρόσβαση πληροφορία Υποδομές επικοινωνιών Επιστήμη τεχνολογία Ετοιμότητα αντιμετώπιση καταστροφών Πηγή: CIDA, 2012; OECD,1993 στην και και Αριθμός συνδρομητών διαδικτύου ανά κατοίκους Κύριες τηλεφωνικές συνδέσεις ανά κατοίκους Δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη ως ποσοστό του ΑΕΠ Οικονομικές και ανθρώπινες απώλειες λόγω φυσικών καταστροφών 2.3. Προσπάθειες για μέτρηση της βιωσιμότητας σε επίπεδο πόλης Καθώς η παρακολούθηση της Βιώσιμης Ανάπτυξης άρχισε να εξελίσσεται ως ξεχωριστός τομέας διάφορες επιστημονικές ομάδες, καθώς και κρατικοί φορείς, δημιούργησαν τις δικές τους προσεγγίσεις και συστήματα μέτρησης της Βιώσιμης Ανάπτυξης. Οι περισσότερες προσπάθειες που έχουν γίνει μέχρι σήμερα είναι σε επίπεδο χωρών παρά σε [25]

26 περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Στην συγκεκριμένη εργασία θα δοθεί προσοχή στους δείκτες που αναφέρονται σε τοπικό επίπεδο και σε επίπεδο πόλεων Εργασίες σε Τοπικό επίπεδο I. Δείκτες Ποιότητας Ζωής σε Τοπικό Επίπεδο (Local Quality of Life Counts) Στα πλαίσια της εφαρμογής της Ατζέντας 21, η κυβέρνηση της Μεγάλης Βρετανίας προτείνει στις τοπικές κοινότητες της χώρας να υιοθετήσουν μία ομάδα 29 δεικτών παρακολούθησης της βιώσιμης ανάπτυξης. Προτείνει επίσης σε κάθε κοινότητα όπως συμπληρώσει την ομάδα δεικτών με επιπλέον δείκτες ξεχωριστού τοπικού ενδιαφέροντος. Η συγκεκριμένη ομάδα 29 δεικτών όπως αναφέρεται στην σχετική ιστοσελίδα, είναι το απόσταγμα από ένα πολύ μεγαλύτερο σύνολο δεικτών που αρχικά προτάθηκαν. Η τελική επιλογή των δεικτών έγινε μετά από πιλοτικές δοκιμές σε ορισμένες κοινότητες καθώς και μετά από μελέτες εμπειρογνωμόνων (Γιαμπουράς, 2009). II. Εκστρατεία Βιώσιμης Ανάπτυξης πόλεων Η πρώτη Ευρωπαϊκή σύνοδος για την βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων που έγινε στο Άαλμποργκ της Δανίας το 1994 υιοθέτησε μία συνθήκη για την βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων της Ευρώπης. Στη σύνοδο τέθηκαν ορισμένοι βασικοί στόχοι και συμφωνήθηκε η εφαρμογή των διατάξεων της Ατζέντας 21. Επίσης η σύνοδος κατέληξε στην υιοθέτηση μιας βασικής ομάδα δεικτών. Οι αρχικά 80 τοπικές αρχές που δεσμεύτηκαν να εφαρμόσουν τις αποφάσεις της συνόδου φτάνουν σήμερα τις 1650 (Γιαμπουράς, 2009). III. Τοπικοί Δείκτες Βιωσιμότητας (Fraser Basin council-sustainability indicators ) Περιλαμβάνει δείκτες τοπικής βιωσιμότητας οι οποίοι είναι χωρισμένοι σε 15 κατηγορίες οι οποίες είναι (Παρατηρητήριο Αειφορίας και Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης ΠΑΠΘ, 2014; Γιαμπουράς, 2009): 1. Πληθυσμός 2. Μόρφωση 3. Εισόδημα και απασχόληση 4. Ποιότητα νερού 5. Ατμοσφαιρική ρύπανση 6. Κοινοτική συνεργασία 7. Κοινωνική Εργασία 8. Υγεία 9. Κατοικία 10. Πολυμορφία οικονομίας 11. Άγρια ζωή και ψάρια 12. Κατανάλωση ενέργειας 13. Ισονομία 14. Δάση 15. Γεωργία IV. Μελέτη Δεικτών Βιωσιμότητας Ομάδας Κοινοτήτων (Bastrop, Caldwell, Hays, Travis and Williamson Counties ) [26]

27 Περιλαμβάνει δείκτες τοπικής βιώσιμης ανάπτυξης οι οποίοι είναι ομαδοποιημένοι σε τέσσερα επίπεδα (Παρατηρητήριο Αειφορίας και Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης ΠΑΠΘ, 2014; Γιαμπουράς, 2009) : 1. Η Κοινότητα μας / Τα παιδιά μας 2. Η υγεία μας / Το περιβάλλον μας 3. Η εργατική μας δύναμη / Η οικονομία μας 4. Η γη μας / Η υποδομή μας V. CEROI Το πρόγραμμα Παρακολούθησης του Περιβάλλοντος των Πόλεων στο Διαδίκτυο (Cities Environment Reports On the Internet) εντάσσεται στα πλαίσια της τοπικής Ατζέντας 21. Στόχος του προγράμματος είναι η δημιουργία μίας βάσης δεδομένων στο διαδίκτυο η οποία θα καταγράφει συγκεκριμένους δείκτες για την βιώσιμη ανάπτυξη διαφόρων πόλεων ανά τον κόσμο. Η βάση θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τις τοπικές κοινότητες στη διαδικασία λήψης αποφάσεων αλλά και από το ευρύ κοινό για την σύγκριση της απόδοσης της πόλης τους με άλλες πόλεις του κόσμου. Η επιλογή των δεικτών έγινε με βάση το πλαίσιο DPSIR το οποίο είναι (Παρατηρητήριο Αειφορίας και Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης ΠΑΠΘ, 2014; Γιαμπουράς, 2009; Μουσιόπουλος & Νικολάου, 2008): Κινητήριες Δυνάμεις (π.χ. βιομηχανική παραγωγή) Driving forces Πιέσεις στο Περιβάλλον (π.χ. εκπομπές αέριων ρύπων) Pressures on the environment Κατάσταση του Περιβάλλοντος (π.χ. ποιότητα του αέρα) State of the environment Επιπτώσεις (π.χ. προβλήματα υγείας) Impacts on population, economy Αντίδραση-Ανάδραση της κοινωνίας (π.χ. φόρος εκπομπών) Response of the society Σχήμα 2.1: Μεθοδολογικό πλαίσιο DPSIR Κινητήριες Δυναμεις Αντίδραση- Ανάδραση Πιέσεις Επιπτώσεις Κατάσταση Πηγή: Μουσιόπουλος & Νικολάου, 2008 και ιδία επεξεργασία [27]

28 Πίνακας 2.3: Οι δείκτες του προγράμματος παρακολούθησης του περιβάλλοντος των πόλεων στο διαδίκτυο ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ STATE ΚΙΝΗΤΗΡΙΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ DRIVING FORCES ΠΙΕΣΕΙΣ PRESSURE ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ IMPACT ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ RESPONSE Μόρφωση Ενηλίκων Ακαθάριστο προϊόν πόλης Αέριες εκπομπές Θάνατοι ασθένειες από Πρόσβαση καθαρό νερό σε Ποιότητα ατμοσφαιρικού αέρα Μολυσμένες Περιοχές Ικανοποίηση των πολιτών από την τοπική αυτοδιοίκηση Επάρκεια δημοσίων ανοικτών χώρων Ιστορικά Κτίρια Τρόποι διακίνησης πολιτών Τρόπος διακίνησης παιδιών προς το σχολείο Κατανάλωση ενέργειας Κατανάλωση καυσίμων από τα αυτοκίνητα Παράνομη εργοδότηση Απολήψεις νερού από πηγές και επιφανειακά ύδατα Εκπομπές CO2 Εκπομπές και CH4 Εκπομπές SO2 NOx,CO Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου Περιοχές εγκαταλελειμμένες Παιδική θνησιμότητα Εγκληματικότητα ανηλίκων Προσδόκιμο ζωής Ρυθμός θανάτων Ηχορύπανση Πυκνότητα πληθυσμού Εκπομπές CFC S Καρδιοπάθειες Αριθμός ατόμων που χρησιμοποιούν εγκαταστάσεις ψυχαγωγίας Αριθμός γυναικών σε διευθυντικές θέσεις Ποιότητα πόσιμου νερού Κατάσταση άγριας φύσης Αριθμός μαθητών Αριθμός ταξιδιών αστικής Ποιότητα των επιφανειακών υδάτων Αριθμός Αστέγων Πηγή: Πατσιάς, 2012 Αύξηση πληθυσμού Συμμετοχή του Κοινού στη μείωση των απορριμμάτων Τοπική παραγωγή τροφίμων Λόγος εισοδήματος προς ενοίκιο κατοικίας Πηγές πόσιμου νερού Κυκλοφοριακός φόρτος Κυκλοφοριακές αιχμές Ανεργία Αυθαίρετη δόμηση Κατανάλωση νερού Ωφέλιμος κατοικίας Ισοκατανομή εισοδήματος χώρος Αριθμός φτωχών οικογενειών Διάθεση απορριμμάτων Παραγωγή απορριμμάτων Επεξεργασία Λυμάτων Ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος Ασφάλεια κατοίκων Πρόσβαση μόρφωση στη Επενδύσεις για μέσα μαζικής μετακίνησης Επενδύσεις δημιουργία πρασίνου για χώρων Τοπικά μέσα πληροφόρησης Επάρκεια υπηρεσιών τοπικών Ορθολογική διαχείριση των κοινοτικών πόρων Αριθμός προγραμμάτων που προωθούν την βιώσιμη ανάπτυξη Δαπάνες για την εκπαίδευση Πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη Τηλεφωνικές συνδέσεις Επενδύσεις για δίκτυα ύδρευσης Αλλαγές στις χρήσεις γης Τοπικοί περιβαλλοντικοί φόροι Χρήση φιλικών προς το περιβάλλον προϊόντων Συμμετοχή του κοινού στη διαδικασία λήψης αποφάσεων Συμμετοχή στις εκλογές Φιλικοί προς τους πεζούς και ποδηλάτες δρόμοι Προστατευόμενες περιοχές Ανακύκλωση Μείωση στην κατανάλωση νερού [28]

29 2.4. Δείκτες Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης της Habitat Agenda Η σταδιακή υιοθέτηση εξειδικευμένων αστικών πολιτικών από την πλευρά της Ε.Ε. οδήγησε στην ανάγκη για θέσπιση Κοινών Αστικών Δεικτών προσδιορισμού των βασικών χαρακτηριστικών και προβλημάτων των πόλεων και του αστικού περιβάλλοντος, έτσι ώστε να είναι δυνατή η παρακολούθηση της κατάστασης των ευρωπαϊκών πόλεων μέσα από συγκεκριμένα και ποσοτικοποιημένα στοιχεία, γεγονός που αναμένεται να επιτρέψει μια αποτελεσματική εφαρμογή αστικών πολιτικών βιώσιμης ανάπτυξης. Σε συνέχεια της Ευρωπαϊκής Αστικής Ατζέντας του 1997 και του «Πλαισίου Δράσης για μια Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη στην Ε.Ε.» του 1998, και σε συνδυασμό με την αυξανόμενη απαίτηση για μια αξιολόγηση της ποιότητας ζωής στις ευρωπαϊκές πόλεις, τέθηκε ως στόχος προτεραιότητας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η συλλογή μεγαλύτερης πληροφόρησης για τις ευρωπαϊκές πόλεις και τη συνολική τους κατάσταση, μέσα από ένα σύστημα αστικών δεικτών-urban AUDIT. Το πρόγραμμα ξεκίνησε με μια προπαρασκευαστική φάση το Μάιο του 1998 στο πλαίσιο του Άρθρου 10 του Ε.Τ.Π.Α., με βάση δε το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 2005, δίδεται κατεύθυνση να ενισχυθεί και επικαιροποιηθεί κατά την επόμενη προγραμματική περίοδο της Ε.Ε. Σκοπός του προγράμματος ήταν να καταστήσει δυνατή μια αξιολόγηση των πόλεων και να παράσχει συγκρίσιμη πληροφορία, διευκολύνοντας έτσι την επικοινωνία και τις ανταλλαγές ανάμεσα στις πόλεις. Προσκλήθηκαν 58 πόλεις από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για να συμμετάσχουν κατά τη διάρκεια της πιλοτικής φάσης του προγράμματος, μεταξύ των οποίων λόγω της κλίμακάς τους δεν περιλήφθηκαν το Λονδίνο και το Παρίσι, ενώ ανά χώρα συμπεριελήφθη ικανός αριθμός πόλεων. Οι δείκτες του προγράμματος Urban Audit κάλυψαν 5 τομείς: κοινωνικο-οικονομικές παράμετροι, συμμετοχή στην πολιτική ζωή, εκπαίδευση και κατάρτιση, περιβάλλον, καθώς και πολιτισμός αναψυχή, κρίθηκε δε ότι μέσω αυτών θα γίνει κατορθωτή μια σύγκριση που θα επιτρέψει στις πόλεις να κρίνουν την πρόοδό τους και να αναγνωρίσουν ειδικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Πίνακας 7.1: Δείκτες ποιότητας ζωής στις πόλεις Urban Audit ΠΙΝΑΚΑΣ: ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ URBAN AUDIT Ι. Κοινωνικό-οικονομικές παράμετροι 1. Πληθυσμός 2. Εθνικότητα 3. Νοικοκυριά 4. Αγορά εργασίας και ανεργία Συνολικός πληθυσμός με διάκριση φύλου και ηλικίας (13 κατηγορίες ηλικιών) Αλλαγή συνολικού πληθυσμού (κατά φύλο και ηλικιακή ομάδα) Ποσοστό πληθυσμού κάτω των 16 ετών και άνω του εθνικού ορίου συνταξιοδότησης Υπήκοοι εθνικού κράτους ως ποσοστό του συνολικού πληθυσμού Ευρωπαίοι πολίτες ως ποσοστό του συνολικού πληθυσμού Μη ευρωπαίοι ως ποσοστό του συνολικού πληθυσμού Συνολικός αριθμός νοικοκυριών Μέσο μέγεθος νοικοκυριών Ποσοστό νοικοκυριών ενός ατόμου Ποσοστό μονό-γονεϊκών νοικοκυριών Ποσοστό νοικοκυριών μονό-συνταξιούχων Αριθμός ανέργων Ποσοστό ανεργίας κατά φύλο [29]

30 Ποσοστό ανέργων άνω του ενός έτους Ποσοστό ανέργων κάτω των 25 ετών Οικονομικά ενεργοί/ ποσοστά πληθυσμού (άνδρες, γυναίκες, συνολικό) 5. Εισόδημα, ανισότητες και φτώχεια Ποσοστό απασχολούμενων (άνδρες, γυναίκες, συνολικό) Οικογενειακό εισόδημα, μέσο εισόδημα κατά κατηγορία Αποδοχές ανδρών/ γυναικών, πλήρους και μερικής απασχόλησης, μέσος όρος κατά κατηγορία Ποσοστό αποδοχών ανά πενταετία Ποσοστό νοικοκυριών με εισόδημα λιγότερο από τον εθνικό μέσο όρο της χώρας Ποσοστό νοικοκυριών χωρίς αυτοκίνητο Αριθμός νοικοκυριών χωρίς αυτοκίνητο Αριθμός νοικοκυριών σε καθεστώς εθνικής κοινωνικής ασφάλισης- εθνικός ορισμός Αριθμός αστέγων 6. Στέγαση 7.Υγεία 8. Εγκληματικότητα 9. Απασχόληση 10. Οικονομική δραστηριότητα Αριθμός αστέγων ως ποσοστό του συνολικού πληθυσμού με στέγη Μέσες τιμές κατοικιών σε σχέση με το μέσο ποσοστό του ετήσιου εισοδήματος ανά νοικοκυριό Μέσο εβδομαδιαίο ενοίκιο κοινωνικής κατοικίας, ως ποσοστό του μέσου εβδομαδιαίου εισοδήματος νοικοκυριού Ποσοστό κατοικιών με υστέρηση βασικών ανέσεων Ωφέλιμη επιφάνεια ανά άτομο (τ.μ.) Ποσοστό νοικοκυριών με ιδιοκατοίκηση Ποσοστό νοικοκυριών που διαβιώνουν σε κοινωνική κατοικία με ενοίκιο Ποσοστό νοικοκυριών που ενοικιάζουν ιδιωτική κατοικία Αριθμός παραδοσιακών κατοικιών Ποσοστό νοικοκυριών σε μονοκατοικίες Ποσοστό νοικοκυριών σε διαμερίσματα Ποσοστό νοικοκυριών σε "άλλες" κατοικίες Προσδόκιμο ζωής ανδρών- γυναικών Βρεφική θνησιμότητα (0-1 έτος ανά γεννήσεις) Χαμηλό βάρος γέννησης: Αριθμός παιδιών που γεννήθηκαν με βάρος χαμηλότερο από 2,5 κιλά ανά γεννήσεις Ποσοστό θνησιμότητας για άτομα κάτω των 65 ετών από καρδιακές και πνευμονολογικές παθήσεις Συνολικός αριθμός καταγεγραμμένων εγκλημάτων ανά κατοίκους και ανά έτος Καταγεγραμμένα εγκλήματα κατά εμπορικές ιδιοκτησίες και κατοικίες ανά κατοίκους και ανά έτος Καταγεγραμμένα εγκλήματα κατά αυτοκινήτων ανά κατοίκους και ανά έτος (περιλαμβάνοντας κλοπές μοτοσυκλετών) Απασχόληση ανά τομέα/ άνδρες, γυναίκες, πλήρους και μερικής απασχόλησης Ποσοστιαία αλλαγή στην απασχόληση Α.Ε.Π. κατά κεφαλή στο επίπεδο της πόλης (αν είναι διαθέσιμο) ή στο επίπεδο της Περιφέρειας Αριθμός εδρών επιχειρήσεων σε σχέση με τη χώρα Καθαρές ιδρύσεις επιχειρήσεων (νέες ιδρύσεις επιχειρήσεων μείον τις διαγραφές ανά έτος) Αναλογία καθαρής επιφάνειας κενών γραφείων Αριθμός διανυκτερεύσεων τουριστών ανά έτος Αριθμός επιβατών αεροπορικών πτήσεων [30]

31 ΙΙ. Συμμετοχή στην πολιτική ζωή 11. Συμμετοχή στην πολιτική ζωή Ποσοστό εκλογέων στις ευρωπαϊκές, εθνικές και τοπικές εκλογές. Για κάθε μια από τις τρείς τελευταίες ευρωπαϊκές εκλογές και για κάθε μια από τρεις εθνικές και τοπικές εκλογές Ποσοστό πληθυσμού σε εκλογική ηλικία στον τόπο κατοικίας Ποσοστό εκλόγιμου πληθυσμού καταγεγραμμένου στους εκλογικούς καταλόγους Ποσοστό των νέων κάτω των 25 ετών με δικαίωμα ψήφου στις τοπικές εκλογές Ποσοστό ηλικιωμένων (άνω του ορίου συνταξιοδότησης) που έλαβαν μέρος στις τοπικές εκλογές Ποσοστό εκλεγμένων γυναικών στις τοπικές εκλογές Ετήσια δαπάνη της τοπικής αυτοδιοίκησης ανά κάτοικο Ετήσια δαπάνη της τοπικής αυτοδιοίκησης ανά κάτοικο, ως ποσοστό του κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. Αναλογία των εσόδων της τοπικής αυτοδιοίκησης που προέρχονται από: τοπική φορολογία, μεταβιβάσεις από την κεντρική διοίκηση, χρεώσεων για παροχή υπηρεσιών και "άλλα" ΙΙΙ. Επίπεδα κατάρτισης και μόρφωσης 12. Επίπεδα μόρφωσης και κατάρτισης (παρεχόμενη) 13. Επίπεδα μόρφωσης και κατάρτισης (που έχει παρασχεθεί) IV. Περιβάλλον 14. Ποιότητα αέρα και θορύβου 15. Νερό 16. Διαχείριση αποβλήτων Αριθμός εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, δημόσιων και ιδιωτικών ανά κατοίκους Ποσοστό μαθητών που δεν συμπλήρωσαν την υποχρεωτική εκπαίδευση Ποσοστό μαθητών που ολοκλήρωσαν την υποχρεωτική εκπαίδευση και πέτυχαν το εθνικό ελάχιστο πρότυπο Ποσοστό μαθητών που ολοκλήρωσαν την υποχρεωτική εκπαίδευση και δεν πέτυχαν το εθνικό ελάχιστο πρότυπο Ποσοστό συνολικού αριθμού μαθητών του τελευταίου έτους που συνέχισε την εκπαίδευση ή κατάρτιση μετά την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Αριθμός πανεπιστημίων ανά κατοίκους Ποσοστό πληθυσμού/ άνδρες, γυναίκες που ολοκλήρωσαν το Γυμνάσιο (επίπεδο 2) Ποσοστό πληθυσμού/ άνδρες, γυναίκες που ολοκλήρωσαν το Λύκειο (επίπεδο 3) Ποσοστό πληθυσμού/ άνδρες, γυναίκες που ολοκλήρωσαν το πρώτο στάδιο της τρίτης βαθμίδας που δεν οδηγεί στο πρώτο πανεπιστημιακό επίπεδο (επίπεδο 5) Ποσοστό πληθυσμού/ άνδρες, γυναίκες που ολοκλήρωσαν το πρώτο στάδιο της τρίτης βαθμίδας που οδηγεί στο πρώτο πανεπιστημιακό επίπεδο (επίπεδο 6) Ποσοστό πληθυσμού/ άνδρες, γυναίκες που ολοκλήρωσαν το δεύτερο στάδιο της τρίτης βαθμίδας που οδηγεί στο δεύτερο πανεπιστημιακό στάδιο (επίπεδο 7) Νέφος χειμώνα: αριθμός ημερών κατά τις οποίες οι εκπομπές SO2 υπερβαίνουν τα 125μg/m3 (μέσος όρος ανά 24ωρό) Νέφος θέρους: αριθμός ημερών κατά τις οποίες το Ozone O3 υπερβαίνει τα 120μg/m3 (μέσος όρος ανά 8ωρο) Αριθμός ημερών ανά έτος κατά τις οποίες οι συγκεντρώσεις NO2 υπερβαίνουν τα 200mg/m3 (μέσος όρος ανά ώρα) Ποσοστό του πληθυσμού που εκτίθεται σε εξωτερικό θόρυβο με επίπεδα άνω των 65 db (μέσος όρος ανά 24ωρο) Συνολικός αριθμός ετήσιων δοκιμών για όλες τις παραμέτρους ποιότητας του πόσιμου νερού που υπερβαίνουν τις ανώτατες τιμές, σύμφωνα με την Οδηγία 80/778/EEC Κατανάλωση νερού (ετήσια κυβικά μέτρα ανά κάτοικο) Ποσοστό κατοίκων συνδεδεμένων με δίκτυο ύδρευσης Ποσοστό κατοικιών συνδεδεμένων με δίκτυο αποχέτευσης Ποσοστό στερεών αποβλήτων (οικιακών και εμπορικών/ τόνοι κατά κεφαλήν ανά έτος) Ποσοστό στερεών αποβλήτων (οικιακών και εμπορικών) που εναποτίθενται με μεθόδους υγειονομικής ταφής, ανακύκλωσης ή καύσης [31]

32 Δημιουργία και Αξιολόγηση Συστήματος Δεικτών Βιώσιμης Ανάπτυξης: Η περίπτωση του Δήμου Πατρέων Πράσινοι κοινόχρηστοι χώροι σε τ.μ. κατά κεφαλήν Ποσοστό του πληθυσμού σε απόσταση πεζού 15 λεπτών από πράσινους κοινόχρηστους χώρους 17. Χρήσεις γης Ποσοστό αστικής γης και κατά βασική κατηγορία χρήσης γης Ποσοστό αστικής γης με ειδικό φυσικό σχεδιασμό ή και μέτρα διατήρησης Πυκνότητα πληθυσμού- συνολικός πληθυσμός ανά τ. χλμ Μεταφορικό μέσο προς τον τόπο εργασίας: αστικός σιδηρόδρομος, λεωφορείο, τραμ, αυτοκίνητο, μοτοποδήλατο, πεζοί Χαρακτηριστικά όλων των τύπων μεταφοράς (σκοπός, απόσταση και μέσο μεταφοράς) 18. Πρότυπα ταξιδιού Αριθμός αυτοκινήτων ανά κατοίκους Θανατηφόρα οδικά ατυχήματα ή και σοβαροί τραυματισμοί ανά κατοίκους Μέσος δείκτης ιδιοκτησίας Ι.Χ. αυτοκινήτων Συνολική χρήση ενέργειας καυσίμων (κάρβουνο, πετρέλαιο, ηλεκτρισμός, φυσικό αέριο) και ανά κατηγορίας (μεταφορές, βιομηχανία, οικιακή κατανάλωση, εμπόριο, υπηρεσίες) 19. Χρήση ενέργειας Ποσοστό της τελικής ενεργειακής κατανάλωσης σε διάφορους τομείς (μεταφορές, βιομηχανία, οικιακή χρήση, εμπόριο) Κατανάλωση ηλεκτρισμού ανά κάτοικο Κατανάλωση αερίου ανά κάτοικο Εκπομπές CO2 κατά κεφαλήν 20. Κλίμα/ Γεωγραφία Αριθμός ημερών με βροχοπτώσεις ανά μήνα στο διάστημα ενός έτους Αριθμός ωρών ηλιοφάνειας ανά ημέρα στο διάστημα ενός έτους V. Πολιτισμός- Αναψυχή Αριθμός κινηματογράφων και ετήσια επισκεψιμότητα ανά κάτοικο Αριθμός θέσεων κινηματογράφων 21. Αναψυχή Πολιτισμός- Αριθμός συναυλιών και ετήσια επισκεψιμότητα ανά κάτοικο Αριθμός θεάτρων και ετήσια επισκεψιμότητα ανά κάτοικο Αριθμός μουσείων και επισκέπτες ανά έτος σε σχέση με τον αριθμό των κατοίκων Αριθμός αθλητικών εγκαταστάσεων και ετήσια χρήση ανά κάτοικο Αριθμός δημόσιων βιβλιοθηκών και συνολικός αριθμός δανεισμού βιβλίων ανά κάτοικο Πηγή: Δήμος Νέας Ερυθραίας, 2008 Οι δείκτες αυτοί εμπεριέχονται στις προδιαγραφές που υιοθέτησε το ΥΠΕΧΩΔΕ για την Habitat Agenda. Κεφάλαιο 3: Βιώσιμη Ανάπτυξη στην Ελλάδα 3.1. Παρουσίαση στοιχείων για τον ελλαδικό χώρο Όσον αφορά την Ελλάδα, δεν έχει γίνει κάποια ολοκληρωμένη προσπάθεια δημιουργίας προγράμματος Δεικτών Βιώσιμης Ανάπτυξης (OECD 2002). Οι μεμονωμένες προσπάθειες που έχουν γίνει είτε ακόμα δεν έχουν ολοκληρωθεί ή δεν καλύπτουν συνολικά την Βιώσιμη Ανάπτυξη (π.χ. μόνο περιβαλλοντικοί δείκτες). Οι βασικότερες προσπάθειες έχουν γίνει από τους ακόλουθους οργανισμούς: A. Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης Το 2001 το Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΕΚΠΑΑ) προετοίμασε συνάντηση εργασίας με θέμα «Δείκτες Βιώσιμης Ανάπτυξης». Η Συνάντηση αυτή εντασσόταν στο πλαίσιο των ενεργειών του ΕΚΠΑΑ με στόχο τη σύνταξη μίας πρώτης [32]

33 πιλοτικής έκδοσης Δεικτών Βιώσιμης Ανάπτυξης και την εν συνεχεία τακτική παρακολούθηση και εμπλουτισμό τους. Η πρωτοβουλία αυτή αποσκοπούσε κατ αρχήν στην κάλυψη της ανάγκης συγχρονισμού της χώρας με τις προσπάθειες που αναλαμβάνονται διεθνώς για την παρακολούθηση, καταγραφή και δημοσιοποίηση των επιδόσεων των χωρών σε σχέση με τις συνιστώσες της Βιώσιμης Ανάπτυξης. Παράλληλα, επιδίωκε να συμβάλλει στην προετοιμασία της Ελλάδας εν όψει της Παγκόσμιας Συνδιάσκεψης για την βιώσιμη ανάπτυξη, τον Αύγουστο του 2002 στο Γιοχάνεσμπουργκ (Πατσιάς, 2012). B. Ίδρυμα Τεχνολογίας και έρευνας/τμήμα υπολογιστικών Μαθηματικών/Τομέας Περιφερειακής Ανάλυσης (ΙΤΥ) Η ερευνητική δραστηριότητα του Τομέα Περιφερειακής ανάλυσης έχει εστιαστεί στην δημιουργία και εφαρμογή εργαλείων αξιολόγησης της Βιώσιμης Ανάπτυξης. Τα εργαλεία αυτά περιλαμβάνουν δείκτες βιώσιμης ανάπτυξης, κριτήρια και τακτικές για συγκεκριμένες δραστηριότητες και γεωγραφικές οντότητες, και ολοκληρωμένα συστήματα για την υποστήριξη της λήψης αποφάσεων. Οι ερευνητές του Τομέα έχουν αναπτύξει μία μεθοδολογία και μία σειρά δεικτών Βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου συστήματος για αξιολόγηση της Βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης (Forth, 2014). C. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας Η ΕΣΥΕ είναι η αρμόδια αρχή για την συλλογή και επεξεργασία όλων των δεδομένων που αφορούν την ανάπτυξη της χώρας. Συγκεκριμένα στόχος της είναι η συλλογή και επεξεργασία, σε τακτά χρονικά διαστήματα, δημογραφικών, οικονομικών, κοινωνικών, περιβαλλοντικών και άλλων στοιχείων που αφορούν τη χώρα (ΕΣΥΕ, 2014). D. Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων Το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. είναι μία αξιόπιστη πηγή περιβαλλοντικών και άλλων πληροφοριών για την Ελλάδα που μπορούν να αξιοποιηθούν στην έρευνα για την βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2014). Η Ελλάδα εμφανίζει αδυναμία ολοκληρωμένης προσέγγισης του θέματος της αστικής περιβαλλοντικής βιωσιμότητας καθώς οι δήμοι δεν εφαρμόζουν περιβαλλοντικά πλαίσια είτε γιατί δεν υπάρχει ο κατάλληλος σχεδιασμός και προϋπολογισμός είτε γιατί είναι δύσκολα στην εφαρμογή. Οι δήμοι και το κοινό συγχέουν τη βιώσιμη ανάπτυξη με την απλή δημιουργία πάρκων ή χώρων πρασίνου αδιαφορώντας για τη χάραξη συγκεκριμένη στρατηγικής περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Το κυριότερο παράδειγμα εφαρμογής πλαισίου δεικτών στην Ελλάδα είναι αυτό της Θεσσαλονίκης και παρουσιάζεται παρακάτω Το παράδειγμα της πόλης της Θεσσαλονίκης με χρήση δεικτών αειφορίας Σκοπός του Συστήματος Δεικτών Περιβάλλοντος και Αειφορίας για τη Θεσσαλονίκη είναι η υποστήριξη του ΟΡΘ στην κάλυψη των διαρκών αναγκών που υπάρχουν για την αποτίμηση και σύγκριση της πορείας της περιοχής της Θεσσαλονίκης σε σχέση με την πρόοδο που επιτυγχάνεται σε εθνική κλίμακα και την πρόοδο σε σχέση με άλλες πόλεις της Ελλάδας και της Ευρώπης. Για τη δημιουργία του τελικού καταλόγου των δεικτών λήφθηκαν υπόψη τα αποτελέσματα της δημόσιας διαβουλεύσεις και οι Θεματικές Περιοχές ορίσθηκαν βάσει αντίστοιχων συστημάτων δεικτών σε διεθνές και εθνικό επίπεδο σε στενή πάντα συνεργασία με τον ΟΡΘ. Η ερευνητική ομάδα στηρίχθηκε στο μεθοδολογικό πλαίσιο DPSIR (Driving Forces, Pressures, State, Impact, Response), το οποίο και αποτελεί το πλέον [33]

34 διαδεδομένο πλαίσιο ανάλυσης σε Ευρωπαϊκή κλίμακα. Για την πόλη της Θεσσαλονίκης η μεθοδολογία οδήγησε σε 88 δείκτες που περιλαμβάνονται στο πλαίσιο των 13 διακριτών θεματικών περιοχών που επικεντρώνονται σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της περιοχής (Achillas et al, 2010). Πρέπει να σημειωθεί ότι για τη δημιουργία αρκετών δεικτών τα δεδομένα που αντλήθηκαν ήταν σε επίπεδο περιφέρειας και συνεπώς το Σύστημα Δεικτών Περιβάλλοντος και Αειφορίας για τη Θεσσαλονίκη δεν είναι αντιπροσωπευτικό παράδειγμα δεικτών σε επίπεδο πόλης. Η καταγραφή των τάσεων αναφορικά με την κατάσταση περιβάλλοντος έγινε στην Ευρύτερη Περιοχή Θεσσαλονίκης. Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης παρουσιάζονται παρακάτω (Πίνακας 3.11) (Μουσιόπουλος & Νικολάου, 2008): Πίνακας 3.11:Σύστημα Δεικτών Περιβάλλοντος και Αειφορίας για την πόλη της Θεσσαλονίκης Α/Α Τομείς- Θεματική Περιοχή Δείκτες 1. Οικονομία- Πληθυσμός 1.Πληθυσμός- Ηλιακή πυραμίδα 2.Πυκνότητα πληθυσμού 3.ΑΕΠ ανά κάτοικο- Τομεακή κατανομή ΑΕΠ 4.Τομεακή ανάλυση απασχόλησης 5.Μετακινήσεις για εργασία 2. Χωροταξία- Πολεοδομία 1.Χρήση γης 2.Αστικό και περιαστικό πράσινο 3.Πυκνότητα οδικού δικτύου 4.Εγκαταλελειμμένη- Υποβαθμισμένη γη 5.Πρόσβαση σε υποδομές αποχέτευσης 6.Κατασκευή νέων κατοικιών- Πολεοδομική ανάπτυξη 3. Ενέργεια 4. Μεταφορές 1.Κατανάλωση ενέργειας 2.Τομεακή ανάλυση ενεργειακής κατανάλωσης 3.Ενεργειακή ένταση 4.Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας 5.Διείσδυση φυσικού αερίου και βιοκαυσίμων 6.Βαθμός απόδοσης συστημάτων θέρμανσης και ψύξης 7.Οικοαποδοτικότητα του τομέα της ενέργειας 1.Ζήτηση μετακινήσεων και μεταφορών 2.Ποσοστιαία συμμετοχή μεταφορικών μέσων στις μετακινήσεις και τις μεταφορές 3.Αριθμός οχημάτων 4.Ηλικία οχημάτων- Κατανομή οχημάτων ανά τεχνολογία και καύσιμο 5.Ρυθμός διείσδυσης εναλλακτικών τεχνολογιών στην αυτοκίνηση 6.Μέση ταχύτητα κίνησης αστικών συγκοινωνιών 7.Μέση ταχύτητα κίνησης επιβατικών οχημάτων 8.Εξέλιξη τροχαίων ατυχημάτων 9.Οικοαποδοτικότητα του τομέα των μεταφορών 5. Γεωργία- Αλιεία Κτηνοτροφία- 1.Χρήση λιπασμάτων 2.Χρήση φυτοφαρμάκων 3.Διείσδυση βιολογικών καλλιεργειών 4.Παραγωγή ζωικών προϊόντων 5.Βοσκοφόρτωση 6.Καλλιεργούμενη έκταση και ποσότητα ζωοτροφών 7.Διάρθρωση κτηνοτροφικών μονάδων 8.Διείσδυση βιολογικών εκτροφών 9.Οικο- αποδοτικότητα του τομέα γεωργίας 10.Αλιεύματα 11.Συγκέντρωση βαρέων μετάλλων σε ψάρια και οστρακοειδή 6. Βιομηχανία 1.Βιομηχανικές και βιοτεχνικές μονάδες 2.Μονάδες με εγκατεστημένο Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης 3.Εγκαταστάσεις που εμπίπτουν στις Κοινοτικές Οδηγίες SEVESO και IPPC 4.Αριθμός εγκαταστάσεων μέσης και υψηλής όχλησης 5.Παραγωγή υγρών αποβλήτων από βιομηχανικές μονάδες 6.Οικο-αποδοτικότητα του βιομηχανικού τομέα [34]

35 7. Τουρισμός 1.Αφίξεις τουριστών 2.Διανυκτερεύσεις τουριστών 3.Αριθμός και πληρότητα ξενοδοχειακών καταλυμάτων 4.Τομεακή ανάλυση τουριστικής κίνησης 5.Οικο- αποδοτικότητα του τομέα τουρισμού 8. Ατμοσφαιρική Κλιματική αλλαγή ρύπανση- 1.Εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων 2.αποσύνδεση εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων από την οικονομία 3.Μέσες τιμές και υπερβάσεις ορίων ατμοσφαιρικών ρύπων 4.Τομεακή ανάλυση εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων 5.Έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση ανά κατηγορία αποδέκτη 6.Ποιότητα αέρα εσωτερικών χώρων 7.Εκπομπές αερίων θερμοκηπίου 8.Τομεακή ανάλυση αερίων του θερμοκηπίου 9.Μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες 9. Υδατικοί περιβάλλον πόροι-θαλάσσιο 1.Υδατικό ισοζύγιο 2.Ποιότητα πόσιμου νερού 3.Τομεακή ανάλυση της ζήτησης του νερού 4.Ευτροφισμός 5.Επικινδυνότητα εμφάνισης πλημμυρών 6.Ποιότητα θαλάσσιων υδάτων 7.Ευτροφισμός σε παράκτια ύδατα 8.Παραγωγή και επεξεργασία υγρών αποβλήτων 10. Στερεά απόβλητα 1.Παραγωγή στερεών αστικών αποβλήτων 2.Σύσταση αστικών απορριμμάτων 3.Ανακύκλωση στερεών αποβλήτων 4.Παραγωγή και επεξεργασία επικίνδυνων αποβλήτων 11. Χλωρίδα- Ποικιλότητα Πανίδα- 1.Αριθμός δασικών πυρκαγιών- Καμένη έκταση- Αναδασωθείσες εκτάσεις 2.Επικινδυνότητα εμφάνισης πυρκαγιών 3.Κατάσταση διατήρησης και αξιοποίησης χερσαίων οικοσυστημάτων 4.Κατάσταση διατήρησης υγροτόπων 5.Κίνδυνος οξίνισης εδαφών- Διάβρωση εδαφών 6.Απειλούμενα είδη- Ενδημικά είδη 7.Αγραναπαύσεις 12. Υγεία 1.Έκθεση πληθυσμού σε θόρυβο 2.Προσδόκιμος χρόνος ζωής 3.Νοσήματα και αιτίες θανάτου 13. Εκπαίδευση-Έρευνα Τεχνολογία & 1.Ερευντητικό προσωπικό 2.Διείσδυση διαδικτύου 3.Υπηρεσίες μέσω διαδικτύου 4.Ποσοστό τηλε-εργασίας 5.Επίπεδο μόρφωσης πληθυσμού 6.Συμμετοχή μαθητών σε προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης 7.Μαθητές ανά σχολική τάξη- Σχολικά συγκροτήματα διπλής βάρδιας 8.Διπλώματα ευρεσιτεχνίας Πηγή: Μουσιόπουλος & Νικολάου, 2008; Achillas et al, 2010 Η συγκεκριμένη μελέτη καταδεικνύει την σκοπιμότητα της ενσωμάτωσης των δεικτών βιωσιμότητας χρησιμοποιώντας μια συστηματική διαδικασία. Το σύστημα που αναπτύχθηκε αποτελεί ένα δυναμικό και χρήσιμο εργαλείο που καταγράφει ένα ευρύ φάσμα των τάσεων, ενώ παρέχει γνώσεις σχετικά με την αποτελεσματικότητα των σχεδίων πολιτικής που έχουν ληφθεί για τη βελτίωση των τοπικών περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών (Achillas et al, 2010). [35]

36 Κεφάλαιο 4: Ανάλυση του Δήμου Πατρέων 4.1. Η Θέση και ο ρόλος του Δήμου στην Περιφερειακή Ενότητα και στην Περιφέρεια Ο ήµος Πατρέων είναι ο ισχυρότερος δήµος της Περιφερειακής Ενότητας Αχαΐας αλλά και της Περιφέρειας υτικής Ελλάδας και έχει έδρα την Πάτρα. Επιπλέον, η κεντροβαρική του θέση στο οικιστικό δίκτυο της χώρας, ενισχύει τον παραγωγικό, διοικητικό και κοινωνικό του ρόλο. Ο ήµος της Πάτρας αποτελεί το κέντρο της επιχειρηματικότητας, των λειτουργιών, των υπηρεσιών και των εξυπηρετήσεων για ολόκληρη την Ενότητα Αχαΐας, αλλά και την ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Ελλάδας και των νησιών του Ιονίου. Επιπρόσθετα, ο «μητροπολιτικός» ρόλος της Πάτρας, της τρίτης σε μέγεθος αστικής συγκέντρωσης της χώρας, μετά την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, αναπτύσσει ισχυρές σχέσεις και αλληλεξαρτήσεις σε διαπεριφερειακό και διανομαρχιακό επίπεδο στους τομείς των µμεταφορών, του εμπορίου, του τουρισμού, του πολιτισμού, της έρευνας & τεχνολογίας, της υγείας και όλων των υπηρεσιών. Με άλλα λόγια, η ακτίνα «επιρροής» και «έλξης» των Πατρών για όλες τις αστικές λειτουργίες (είτε πρόκειται για εγκατάσταση ανάπτυξη υπηρεσιών και επιχειρήσεων, είτε πρόκειται για οικιστικές χρήσεις, είτε για νέες θέσεις απασχόλησης, κλπ) ολοένα μεγεθύνεται και αυτό, μεταξύ άλλων, μαρτυρά τη συνεχή ενίσχυση της δυναμικής της πόλης. Πίνακας 4.1: Γενικά χαρακτηριστικά του Δήμου Πατρέων ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΥΠΑΓΕΤΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ Ο ΔΗΜΟΣ: ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ: Ευρώ ΑΕΠ κατά κεφαλή σε ευρώ ΑΕΠ (% του μέσου όρου της χώρας) 92 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: % ΑΕΠ % ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ 4 ΑΕΠ % ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ 19 ΑΕΠ % ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ 77 ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΑ ΚΙΝΗΤΡΑ: % ΖΩΝΗ Επιχορήγηση επενδυτικών σχεδίων για μεγάλες επιχειρήσεις Επιχορήγηση επενδυτικών σχεδίων για μεσαίες επιχειρήσεις Επιχορήγηση επενδυτικών σχεδίων για μικρές επιχειρήσεις ΥΠΟΔΟΜΕΣ [36]

37 ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ: ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΑ (Περιγραφή ή Τίτλος) Πλήθος ΝΑΙ Το αεροδρόμιο που εξυπηρετεί την περιφερειακή ενότητα Αχαΐας είναι στρατιωτικό και βρίσκεται στον Άραξο. Έχει την δυνατότητα εξυπηρέτησης εμπορικών πτήσεων και charter. ΛΙΜΑΝΙΑ (Περιγραφή ή Τίτλος) ΝΑΙ Το λιμάνι Πατρέων δεσπόζει στην Περιφερειακή Ενότητα Αχαΐας λόγω της στρατηγικής του θέσης σαν πύλη της Δυτικής Ελλάδας στην Αδριατική και στην Δυτική Ευρώπη. Μπορεί να εξυπηρετήσει φορτηγά πλοία χωρητικότητας μέχρι τόνων και επιβατηγά πλοία μέχρι κόρων και μήκος 220 μέτρων. Άλλα σημαντικά λιμάνια της Περιφερειακή Ενότητας Αχαΐας είναι το λιμάνι Αιγίου και Ρίου. ΟΔΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ (Περιγραφή ή Τίτλος) ΝΑΙ Το οδικό δίκτυο της Περιφερειακής Ενότητας Αχαΐας είναι ιδιαίτερα εκτεταμένο και συνεχώς βελτιώνεται. Η κεντρική οδική αρτηρία που συνδέει την Πάτρα με την Αθήνα αποτελεί τμήμα του βασικού εθνικού άξονα Π.Α.Θ.Ε. (οδικός άξονας Πατρών - Αθηνών- Θεσσαλονίκης - Ευζώνων) και αποτελεί διευρωπαϊκό δίκτυο. Στα παράλια και στα πεδινά είναι ανεπτυγμένο, ενώ είναι σχετικά ανεπαρκές, ποσοτικά και ποιοτικά, στις μειονεκτικές ορεινές περιοχές. Μεταξύ των μεγάλων τεχνικών έργων που ολοκληρώθηκαν στην Περιφέρεια πρωτοστατεί το έργο της σύνδεσης του Ρίου- Αντίρριου μέσω της ομώνυμης κρεμαστής γέφυρας μήκους 2,5 χιλιομέτρων που συνδέει την Πελοπόννησο με την κυρίως ηπειρωτική χώρα. Με το έργο αυτό αναβαθμίστηκε ολόκληρο το σύστημα μεταφορών στην δυτική περιοχή της χώρας. ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ (Περιγραφή ή Τίτλος) ΝΑΙ Το σιδηροδρομικό δίκτυο της Περιφερειακής Ενότητας Αχαΐας διασχίζει την παραλιακή ζώνη των Π.Ε. Αχαΐας με την σύνδεση Αθήνας-Κιάτου. Υπάρχει επίσης οδοντωτός σιδηρόδρομος με την διαδρομή Διακοπτού-Καλαβρύτων και προαστιακός σιδηρόδρομος της πόλης των Πατρών που συνδέει την Πάτρα με το Ρίον και Αγ Βασίλειο. ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ (Περιγραφή ή Τίτλος) ΝΑΙ Υπάρχουν δύο εμπορευματικοί σταθμοί στην ενότητα Αχαΐας στην Πάτρα και στο Αίγιο. Το νέο λιμάνι των Πατρών καθώς και το λιμάνι Αιγίου αποτελούν τους δύο εμπορευματικούς σταθμούς της Αχαΐας. ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ/ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ (Περιγραφή ή Τίτλος): Στην περιφερειακή ενότητα Αχαΐας λειτουργεί το Πανεπιστήμιο Πατρών, το Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πατρών και το Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο με έδρα την Πάτρα. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΑ ΠΑΡΚΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΠΟΛΕΙΣ (Περιγραφή ή Τίτλος): Στον Δήμο Πατρέων υπάρχει το Επιστημονικό Πάρκο Πατρών Α.Ε. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ΕΚΤΟΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ (Περιγραφή ή Τίτλος): [37]

38 Δεν υπάρχουν. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΚΑ: Βιομηχανικές περιοχές (περιγραφή ή τίτλος) Πλήθος ΝΑΙ Βιομηχανική περιοχή στην Αχαΐα και είναι η Β.Ι.Π.Ε. Πατρών. Βιομηχανικά πάρκα (περιγραφή ή τίτλος) ΝΑΙ Το βιοτεχνικό - βιομηχανικό Πάρκο (ΒΙΟΠΑ) βρίσκεται στα Κρύα Ιτεών Πάτρας. ΆΛΛΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΖΩΝΕΣ (ΕΚΤΟΣ ΒΙ.ΠΕ. ΚΑΙ ΒΙΟ.ΠΑ.) ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ: Δημοσιά και ιδιωτικά νοσοκομεία ΟΧΙ Πλήθος ΝΑΙ Τα Δηµόσια Νοσοκομεία που λειτουργούν στην Πάτρα είναι τέσσερα (4) και συγκεκριμένα: 1. Το Γενικό Κρατικό Περιφερειακό Νοσοκομείο «Άγιος Ανδρέας» 2. Το νοσοκομείο νοσημάτων Θώρακος Ν.. Ελλάδας ο «Άγιος Ανδρέας» 3. Το δορυφορικό-πρώην 409 αποτελεί παράρτημα του Γενικού Κρατικού Περιφερειακού Νοσοκομείου «Άγιος Ανδρέας». 4. Το Γενικό Νομαρχιακό Νοσοκομείο Παίδων (Καραµανδάνειο) στην περιοχή του Γηροκομείου. 5. Στο δυναµικό των δηµόσιων νοσοκομείων της Πάτρας εντάσσεται και το Περιφερειακό Πανεπιστημιακό στο Ρίο, διότι τα κριτήρια λειτουργίας του, έχουν απόλυτη συνάφεια µε τη δυναµική της πόλης της Πάτρας. Πολλές και εξειδικευμένες ιατρικές ειδικότητες, σύγχρονα διαγνωστικά και ιατρικά κέντρα και ιδιωτικές κλινικές συνθέτουν το τοπίο της ιδιωτικής υγείας στην περιοχή του Ο.Τ.Α. Συγκεκριμένα, στο ήµο Πατρέων λειτουργούν 444 ιδιωτικά ιατρεία σε 35 διαφορετικές ιατρικές ειδικότητες. Οι ιδιωτικές κλινικές που λειτουργούν στην πόλη φτάνουν τις 17 και περιλαμβάνουν διάφορες ειδικότητες, όπως γενική ιατρική, μαιευτική- εξωσωματική γονιμοποίηση, οφθαλμολογία, παθολογία, κ.λπ. Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, Διαχρονική Εξέλιξη Πραγματικού Πληθυσμού Δήμου Πατρέων Ο ευρύτερος Δήμος Πατρέων μετά την συνένωση του με τους πρώην Δήμους Βραχναιΐκων, Μεσσάτιδας, Ρίου και Παραλίας εκτείνεται σε 334 τετραγωνικά χλμ. με συνολικό πληθυσμό κατοίκους. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 ο συνολικός πληθυσμός παρουσίασε μείωση την δεκαετία , μεταξύ των δύο τελευταίων απογραφών (2001, 2011) της τάξης του 18,7% από το 2001 σε το Σημειώνεται ότι τα στοιχεία για τον πληθυσμό το 2001 βασίζονται σε επεξεργασία της Δ/νσης Προγραμματισμού, δεδομένου ότι η συνένωση των παραπάνω δήμων πραγματοποιήθηκε το 2011 με το Νομοσχέδιο Καλλικράτης για την ΤΑ και κατά συνέπεια το 2001 οι πιο πάνω Δήμοι ήταν ανεξάρτητοι. Για να είναι λοιπόν συγκρίσιμα τα στοιχεία ανάμεσα στις 3 τελευταίες απογραφές (1991,2001, 2011) η Δ/νση Προγραμματισμού του Δήμου προέβη σε επεξεργασία των στοιχείων πραγματικού πληθυσμού της ΕΛΣΤΑΤ. Πληθυσμιακοί Δείκτες Η πυκνότητα του πληθυσμού του Δήμου Πατρέων παρουσιάζει μείωση το 2011 λόγω της [38]

39 σημαντικής μείωσης του πληθυσμού από 573,6 σε 482,9 το Παράλληλα στους αντίστοιχους πίνακες παρουσιάζονται οι δείκτες γήρανσης, εξάρτησης και αντικατάστασης. Ο δείκτης γήρανσης ανέρχεται σε 2,53 και προέρχεται από τον λόγο των 65 ετών και άνω προς πληθυσμό από 0-14 ετών. Ο δείκτης εξάρτησης είναι 0,49, ενώ ο δείκτης αντικατάστασης είναι 1,82. Δημοτικές Ενότητες Η δημοτική Ενότητα Βραχναιΐκων παρουσίασε αύξηση του πραγματικού πληθυσμού της τάξης του 12% στο διάστημα μεταξύ των απογραφών πληθυσμού 1991 και 2001 από 4274 κάτοικοι το 1991 σε 4805 κάτοικοι το Από την τελευταία απογραφή του 2011 ο πληθυσμός της Δ.Ε. Βραχναιΐκων παρουσίασε μείωση του 8% από το 2001 και αύξηση 3% από το Τα στοιχεία έχουν προσαρμοστεί ώστε να είναι συγκρίσιμα ανάμεσα στις τρείς απογραφές. Η πυκνότητα του πληθυσμού αυξήθηκε επίσης κατά 12% μεταξύ των δύο απογραφών. Ο δείκτης Γήρανσης αποτελεί τον δεύτερο μεγαλύτερο ανάμεσα στις δημοτικές ενότητες του Δήμου Πατρέων μετά την δημοτική ενότητα Ρίου και ο δείκτης αντικατάστασης είναι 2,05 ο τρίτος μεγαλύτερος ανάμεσα στις δημοτικές ενότητες. Μέχρι το 2010 αποτελούσε αυτόνομο δήμο που ενσωματώθηκε στον Δήμο Πατρέων με τον νόμο "Καλλικράτης". Πίνακας 4.1: Διαχρονική Εξέλιξη Πραγματικού Πληθυσμού Δημοτικής Ενότητας Βραχναιΐκων Δημοτική Ενότητα Βραχναιΐκων Πραγματικός πληθυσμός 1991 (4274 κάτοικοι) 2001 (4805 κάτοικοι) αύξηση 12% μείωση 8% αύξηση 3% Πυκνότητα πληθυσμού αύξηση 12% Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, 2013 Η δημοτική Ενότητα Ρίου παρουσίασε αύξηση του πραγματικού πληθυσμού της τάξης του 25% στο διάστημα μεταξύ των απογραφών πληθυσμού 1991 και 2001 από κάτοικοι το 1991 σε κάτοικοι το Κατά την απογραφή του 2011 η Δ.Ε. Ρίου παρουσίασε μείωση του πληθυσμού κατά 10% από το 2001 και αύξηση 18% από το Τα στοιχεία έχουν προσαρμοστεί ώστε να είναι συγκρίσιμα ανάμεσα στις τρείς απογραφές. Η πυκνότητα του πληθυσμού αυξήθηκε επίσης κατά 25% μεταξύ των δύο απογραφών ( ) ενώ κατά το 2011 η πυκνότητα πληθυσμού μειώθηκε κατά 10%. Ο δείκτης Γήρανσης αποτελεί τον μεγαλύτερο ανάμεσα στις δημοτικές ενότητες του Δήμου Πατρέων και ο δείκτης αντικατάστασης είναι 1,64 ο μικρότερος ανάμεσα στις δημοτικές ενότητες. Μέχρι το 2010 αποτελούσε αυτόνομο δήμο που ενσωματώθηκε το 2011 στον Δήμο Πατρέων με τον νόμο "Καλλικράτης". Πίνακας 4.2: Διαχρονική Εξέλιξη Πραγματικού Πληθυσμού Δημοτικής Ενότητας Ρίου Δημοτική Ενότητα Ρίου Πραγματικός πληθυσμός 1991 ( κάτοικοι) 2001 ( κάτοικοι) αύξηση 25% μείωση 10% [39]

40 αύξηση 18% Πυκνότητα πληθυσμού αύξηση 25% μείωση10% Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, 2013 Η δημοτική Ενότητα Μεσσάτιδος παρουσίασε αύξηση του πραγματικού πληθυσμού της τάξης του 28% στο διάστημα μεταξύ των απογραφών πληθυσμού 1991 και 2001 από 9583 κάτοικοι το 1991 σε κάτοικοι το Ενώ κατά την απογραφή του πληθυσμού του 2011 υπήρξε μείωση του πληθυσμού από το Τα στοιχεία έχουν προσαρμοστεί ώστε να είναι συγκρίσιμα ανάμεσα στις τρείς απογραφές. Η πυκνότητα του πληθυσμού αυξήθηκε επίσης κατά 28% μεταξύ των δύο απογραφών ( ). Ο δείκτης Γήρανσης αποτελεί τον μικρότερο ανάμεσα στις δημοτικές ενότητες του Δήμου Πατρέων και ο δείκτης αντικατάστασης είναι 2,54 ο μεγαλύτερος ανάμεσα στις δημοτικές ενότητες. Μέχρι το 2010 αποτελούσε αυτόνομο δήμο που ενσωματώθηκε το 2011 στον Δήμο Πατρέων με τον νόμο "Καλλικράτης". Πίνακας 4.3: Διαχρονική Εξέλιξη Πραγματικού Πληθυσμού Δημοτικής Ενότητας Μεσσάτιδος Δημοτική Ενότητα Μεσσάτιδος Πραγματικός πληθυσμός 1991 (9.583 κάτοικοι) 2001 ( κάτοικοι) Πυκνότητα πληθυσμού αύξηση 28% αύξηση 28% Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, 2013 Η δημοτική Ενότητα Παραλίας παρουσίασε αύξηση του πραγματικού πληθυσμού της τάξης του 61% στο διάστημα μεταξύ των απογραφών πληθυσμού 1991 και 2001 από 5677 κάτοικοι το 1991 σε 9153 κάτοικοι το Τα στοιχεία έχουν προσαρμοστεί ώστε να είναι συγκρίσιμα ανάμεσα στις δύο απογραφές. Κατά την απογραφή του 2011 ο πληθυσμός της Δ.Ε. Παραλίας μειώθηκε κατά 27% από την απογραφή 2001Η πυκνότητα του πληθυσμού αυξήθηκε επίσης κατά 61% μεταξύ των δύο απογραφών. Ο δείκτης Γήρανσης αποτελεί τον δεύτερο μικρότερο ανάμεσα στις δημοτικές ενότητες του Δήμου Πατρέων και ο δείκτης αντικατάστασης είναι 2,35 ο δεύτερος μεγαλύτερος ανάμεσα στις δημοτικές ενότητες. Μέχρι το 2010 αποτελούσε αυτόνομο δήμο που ενσωματώθηκε το 2011 στον Δήμο Πατρέων με τον νόμο "Καλλικράτης". Πίνακας 4.4: Διαχρονική Εξέλιξη Πραγματικού Πληθυσμού Δημοτικής Ενότητας Παραλίας Δημοτική Ενότητα Παραλίας Πραγματικός πληθυσμός 1991 (5.677 κάτοικοι) 2001 (9.153 κάτοικοι) αύξηση 61% μείωση 27% Πυκνότητα πληθυσμού αύξηση 61% Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, 2013 Ο πρώην Δήμος Πατρέων παρουσίασε αύξηση του πραγματικού πληθυσμού της τάξης του 10% στο διάστημα μεταξύ των απογραφών πληθυσμού 1991 και 2001 από κάτοικοι [40]

41 Δημιουργία και Αξιολόγηση Συστήματος Δεικτών Βιώσιμης Ανάπτυξης: Η περίπτωση του Δήμου Πατρέων το 1991 σε κάτοικοι το Τα στοιχεία έχουν προσαρμοστεί ώστε να είναι συγκρίσιμα ανάμεσα στις δύο απογραφές. Στην δημοτική Ενότητα Πατρών ο πληθυσμός το 2011 μειώθηκε κατά 16% από το 2001 και 7% από το Η πυκνότητα του πληθυσμού αυξήθηκε επίσης κατά 10% μεταξύ των δύο απογραφών. Ο δείκτης Γήρανσης αποτελεί τον δεύτερο μεγαλύτερο ανάμεσα στις δημοτικές ενότητες του Δήμου Πατρέων και ο δείκτης αντικατάστασης είναι 1,75 ο δεύτερος μικρότερος ανάμεσα στις δημοτικές ενότητες. Μέχρι το 2010 αποτελούσε αυτόνομο δήμο που προστέθηκαν σε αυτόν οι πρώην δήμοι Μεσσάτιδος, Ρίου, Βραχναιΐκων και Παραλίας με τον νόμο "Καλλικράτης". Πίνακας 4.5: Διαχρονική Εξέλιξη Πραγματικού Πληθυσμού Πρώην Δήμου Πατρέων Πρώην Δήμος Πατρέων Πραγματικός πληθυσμός 1991 ( κάτοικοι) 2001 ( κάτοικοι) αύξηση 10% μείωση 16% μείωση 7% Πυκνότητα πληθυσμού αύξηση 10% Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, 2013 Κεφάλαιο 5: Ανάλυση Υφιστάμενης Κατάστασης Δήμου Πατρέων Το μεγαλύτερο μέρος της ανάλυσης της υφιστάμενης κατάστασης του δήμου Πατρέων βασίστηκε στο Σχέδιο Επιχειρησιακού Προγράμματος του Δήμου το οποίο δημοσιεύτηκε τον Μάιο του Αποτελεί ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα τοπικής ανάπτυξης και βελτίωσης της διοικητικής ικανότητας του ΟΤΑ και εκπονήθηκε τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων όπως τα αιρετά όργανα (Δημ. Συμβούλιο, Επιτροπές, Αντιδήμαρχοι, ΔΣ Νομικών Προσώπων, Συμβούλια Τοπικών και Δημοτικών Κοινοτήτων), τα υπηρεσιακά στελέχη (Προϊστάμενοι υπηρεσιών, Διευθυντές Νομικών Προσώπων, στελέχη της Υπηρεσίας Προγραμματισμού και Ανάπτυξης), τους τοπικούς φορείς και ομάδες δημοτών με σημαντικό βαθμό συμβολής στην τοπική ανάπτυξη και στη λειτουργία του ΟΤΑ και τους φορείς του διοικητικού συστήματος της χώρας (πχ Περιφέρεια) Φυσικό Περιβάλλον Περιβάλλον Το αστικό συγκρότημα της Πάτρας καταλαµβάνει το πεδινό τµήµα του δήµου και επεκτείνεται και στα ημιορεινά, μετά την συνένωση µε τους οικισµούς που βρίσκονται στα όρια του ήµου. Ειδικεύοντας, το αστικό συγκρότηµα της Πάτρας (Παραλία- Βραχναΐικα- Ρίο- ΠάτραΜεσσάτιδα) καταλαµβάνει µια συνολική έκταση που αγγίζει τα 367 km2. Η ανάπτυξη αυτή έχει επηρεάσει σηµαντικά τα ανθρωπογενή στοιχεία της ευρύτερης περιοχής και έχει επιφέρει σηµαντικές περιβαλλοντικές πιέσεις στο φυσικό περιβάλλον και στο περιαστικό τοπίο. [41]

42 Η προς ένταξη περιοχή του Ρυθµιστικού σχεδίου αναπτύσσεται εν μέρει εντός της προστατευόμενης περιοχής NATURA 2000 «GR » «Όρος Παναχαϊκό» και εν μέρει εντός των περιοχών CORINE «A » «Κορυφές Όρους Παναχαϊκό». Επιπλέον, η περιοχή του Ρυθµιστικού σχεδίου περιλαμβάνει εξ ολοκλήρου το αισθητικό δάσος Α19 «άσος χειμάρρου Σελέµνου και Χάραδρου», Κ400 «Άνω Καστρίτσι- Σούλι». Μορφολογικά και τοπολογικά χαρακτηριστικά Το ανάγλυφο στο μεγαλύτερο μέρος της περιοχής μελέτης είναι ορεινό και τραχύ, µε μεγάλους ορεινούς όγκους, σε επιμήκη ανάπτυξη κατά τις κατευθύνσεις ΒΑ-Ν. Στην παράκτια ζώνη το ανάγλυφο είναι λοφώδες μέχρι και μέσα στη Πάτρα. Αναλυτικά από απόψεως ανάγλυφου η περιοχή μελέτης μπορεί να διακριθεί σε δύο επιμέρους περιοχές ως εξής: 1. Στη λοφώδη περιοχή που αναφορικά µε το δήµο Πατρέων, εκτείνεται ουσιαστικά μέχρι τα όρια του οικιστικού συγκροτήματος της Πάτρας, αλλά και μέρος της πόλης, στο κεντρικό της τµήµα (περιοχή από λιμάνι προς Υψηλά Αλώνια και Κάστρο). Στο βόρειο τµήµα του δήµου Πατρέων, η λοφώδης περιοχή προσεγγίζει αρκετά την ακτογραμμή, ενώ στο νότιο τµήµα διακόπτεται σε απόσταση τεσσάρων και πέντε χιλιομέτρων από την παραλία. 2. Στην πεδινή και παράκτια περιοχή, όπου το ανάγλυφο είναι ήπιο και η περιοχή είναι σχεδόν επίπεδη μέχρι τη θάλασσα. Η μεγαλύτερη ανάπτυξη της πεδινής περιοχής βρίσκεται στην ευρεία ζώνη απορροής των χειμάρρων Γλαύκου, ιακονιάρη και Μειλίχου. Στον (πρώην) δήμο Πατρέων μόνο το (πρώην) δημοτικό διαμέρισμα Πατρέων χαρακτηρίζεται (µε βάση την ΕΣΥΕ 2001) ως πεδινή περιοχή και καταλαµβάνει το 46% της συνολικής έκτασης του πρώην δήµου. Επίσης ο (πρώην) δήµος Πατρέων καταλαµβάνει το 44% της συνολικής έκτασης του σημερινού δήµου, όπως διαμορφώθηκε μετά τη συνένωση με τις δημοτικές ενότητες Παραλίας- Βραχναιΐκων-Μεσσάτιδα-Ρίο. Γενικά μορφολογικά στοιχεία της πόλης των Πατρών Τα χαρακτηριστικά στοιχεία του οικιστικού ιστού της Πάτρας είναι το λιµάνι και ο χαµηλός λόφος του Παναχαϊκού µε το μεσαιωνικό κάστρο, χτισµένο πάνω στα ερείπια της αρχαίας Ακρόπολης. Τα στοιχεία αυτά αναγνωρίστηκαν από το Βούλγαρη και αποτέλεσαν σηµεία αναφοράς πάνω στα οποία εξελίχτηκε το ρυμοτομικό σχέδιό του, το 1829, ενώ παράλληλα αναδεικνύουν το σηµαντικό ρόλο του λιµανιού για την πόλη, σε συνδυασµό µε τον παλιό πυρήνα του οικισµού, που είναι ανεπτυγμένος γύρω από το κάστρο και σε απόσταση από το θαλάσσιο μέτωπο. Σηµαντικό χαρακτηριστικό στοιχείο της φυσιογνωμίας του αστικού ιστού είναι ο διακριτός διαχωρισµός µεταξύ Άνω και Κάτω Πόλης. Χαρακτηριστικό αποτελεί το γεγονός ότι η παραλιακή ζώνη, κατά μήκος της οποίας εκτείνεται η πόλη της Πάτρας, παραµένει δυσπρόσιτη λόγω της λιµενικής ζώνης, φαινόμενο το οποίο έχει επιβαρυνθεί από την ύπαρξη της σιδηροδρομικής γραµµής σε αυτό το τµήµα της πόλης. Επιπλέον, στο τµήµα αυτό του πολεοδομικού ιστού, συγκεντρώνονται και άλλες εγκαταστάσεις µμεταφορικών υποδοµών, όπως για παράδειγμα ο σταθµός υπεραστικών λεωφορείων (ΚΤΕΛ). Κατά μήκος του παραλιακού μετώπου, και συγκεκριμένα [42]

43 στο τµήµα του λιµένα, εντοπίζεται σηµαντικός αριθµός παλιών ανενεργών παραγωγικών μονάδων και αποθηκών, οι οποίες ενδείκνυνται για ανάπλαση και επανάχρηση Κλιματολογικά στοιχεία Για την περιοχή μελέτης, ο πλησιέστερος µμετεωρολογικός σταθµός είναι αυτός της Πάτρας (γεωγραφική θέση: γεωγραφικό πλάτος 38ο 15, γεωγραφικό µήκος 21ο 44 ) και τα έτη παρατήρησης για τα παρεχόμενα στοιχεία είναι από το 1955 έως το Το βιοκλίµα εντάσσεται στην κατηγορία του ασθενούς µέσο- μεσογειακού βιοκλίµατος µε αριθµό βιολογικά ξηρών ηµερών κατά την θερινή περίοδο από ηµέρες και στα ψηλότερα στο υπό- µμεσογειακό µε χειµώνα ψυχρό µέχρι και δριµύ και µέση θερμοκρασία ψυχρότερου µήνα µέχρι 3 C. Η περίοδος ξηρασίας ξεκινάει από µέσα Μαΐου µέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου, µε µέση διάρκεια τις 127 ηµέρες. Το γεγονός αυτό καθορίζει και την βλάστηση που μπορεί να αναπτυχθεί στην περιοχή. Οι υγρότεροι μήνες είναι ο Δεκέμβριος και στη συνέχεια ο Νοέμβριος. Η µέση µμηνιαία τιµή της σχετικής υγρασίας για τους μήνες αυτούς είναι 71,2% και 70,9% αντίστοιχα. Ξηρότερος µήνας εµφανίζεται ο Αύγουστος, µε µέση µηνιαία τιµή 59,3%. Το κλίμα της δυτικής Πελοποννήσου, και ιδιαίτερα των παραθαλασσίων περιοχών της, όπως η περιοχή της Δημοτικής Ενότητας Ρίου, χαρακτηρίζεται από ήπιους χειμώνες, άφθονες βροχοπτώσεις, σχετικά μικρή νέφωση και μεγάλη ηλιοφάνεια. Η κατανομή της ετήσιας βροχόπτωσης διατηρεί το χαρακτηριστικό του μεσογειακού τύπου, δηλαδή η περίοδος των περιορισμένων βροχοπτώσεων (ξηρή περίοδος) συμπίπτει με την θερμή περίοδο. Ψυχρότερος μήνας είναι ο Ιανουάριος και θερμότερος είναι ο Αύγουστος. Από τα στοιχεία της Ε.Μ.Υ. προκύπτουν ότι η περιοχή της Ενότητας Ρίου είναι εκτεθειμένη σε μεγάλες σχετικά εντάσεις ανέμου. Αυτό οφείλεται στην τοπογραφία της περιοχής με τους ορεινούς όγκους του Παναχαϊκού και των έναντι του Ρίου ορεινών όγκων της περιοχής Αντιρρίου, καθώς και του ατμοσφαιρικού διαύλου που υπάρχει ανάμεσα στο Ρίο-Αντίρριο. Οι επικρατούσες διευθύνσεις των ανέμων είναι κυρίως ΝΔ/κές. Η μέση ταχύτητα των ανέμων εμφανίζει μέγιστες τιμές το χρονικό διάστημα από το Νοέμβριο έως τον Απρίλιο και ελάχιστες τον Αύγουστο Γεωμορφολογικά στοιχεία Γεωμορφολογικά η περιοχή του ήµου Πατρέων αποτελείται από το πεδινό, παραθαλάσσιο τµήµα, που βρίσκεται στο δυτικό τµήµα του δήµου, από το ημιορεινό, που αναπτύσσεται στις δυτικές υπώρειες του Παναχαϊκού όρους, και από το ορεινό τµήµα, που αναπτύσσεται στις δυτικές και νοτιοδυτικές πλαγιές του όρους. O αστικός ιστός διαχέεται και εκτός των ορίων του ήµου, καθώς η παραλιακή ζώνη από τους οικισµούς Αντιρρίου και Ναυπάκτου (μετά την κατασκευή και λειτουργία της Ζεύξης και σε όρους χρονοαπόστασης) αποτελεί προέκταση του Πολεοδομικού Συγκροτήματος της Πάτρας προς Βορρά, ενώ νότια επεκτείνεται η οικιστική παραλιακή ζώνη µέχρι την Κάτω Αχαΐα. Το δίκτυο οικισµών, το οποίο διαχέεται στην υπόλοιπη έκταση του ήµου εκτός του Πολεοδομικού Συγκροτήματος (Π.Σ.) Πάτρας, μπορεί να χωριστεί σε τρεις ενότητες: τους περιαστικούς οικισµούς που αναπτύσσονται κοντά στον αστικό ιστό της πόλης, τους ημιορεινούς οικισµούς που βρίσκονται πλησίον της Περιμετρικής οδού και τους µικρούς, ορεινούς οικισµούς που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη εγκατάλειψη (συγκριτικά), και αναπτύσσονται διάσπαρτα στο Παναχαϊκό Όρος. Το τµήµα του ορεινού όγκου του Παναχαϊκού, το οποίο εκτείνεται και εκτός των ορίων του [43]

44 ήµου, είναι λιγότερο προσπελάσιµο, λόγω ιδιαιτεροτήτων του εδάφους, που προκαλούν κατολισθήσεις, και εποµένως συναντώνται σε αυτό λίγοι, μικροί και εγκαταλελειμμένοι οικισµοί. Το όρος εντάσσεται στις προστατευόμενες περιοχές του προγράμματος NATURA 2000 (έκταση εκταρίων), και καλύπτεται από βοσκοτόπους, καλλιεργούμενες εκτάσεις µε δέντρα (κερασιές) και δασικές εκτάσεις. Επίσης, διατρέχεται από τέσσερεις χείµαρρους (Χάραδρος, Βούντενης ή Μήλιτος, ιακονιάρης και Γλαύκος) οι οποίοι καταλήγουν στην παραλία του Π.Σ.Π. Αξιόλογα περιβαλλοντικά στοιχεία της περιοχής είναι οι υδρολογικές λεκάνες του Γλαύκου και του Χάραδρου, ενώ από τα ανατολικά όρια του ήµου διέρχεται το Ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4. Τα τµήµατα αυτά καλύπτονται κύρια από δάση και βοσκοτόπους, ενώ στις περιοχές γύρω από τους οικισμούς υπάρχουν αρδευόμενες καλλιεργούμενες εκτάσεις. Πάνω από την ισοϋψή των 400m και νότια της λοφώδους περιοχής η γεωμορφολογία είναι ημιορεινή-ορεινή με πλέον απότομα πρανή και κλίσεις του όρους Παναχαϊκού, το οποίο έχει σχήμα επίμηκες και βρίσκεται στο κέντρο του Νομού και ανατολικά του Δήμου Πατρέων, περιλαμβάνοντας κυρίως ασβεστόλιθους, ραδιολαρίτες και φλύσχη της ζώνης Ωλονού- Πίνδου έχοντας υποστεί έντονη τεκτονική καταπόνηση (επωθήσεις, ζώνες διατμήσεως, τεκτονικά ρήγματα, πτυχώσεις και κατακλάσεις) και ως εκ τούτου υποκείμενου σε αποσάθρωση, κατάρρευση (παγετούς, ολισθήσεις κλπ) και διάβρωση με συνέπεια την παραγωγή άφθονης ποσότητας φερτών υλών κυρίως κοκκωδών (κροκάλες, χάλικες, άμμοι) αποτιθέμενων στα ριπίδια κώνων μέχρι και τις παραλίες. Δεδομένου ότι οι βροχοπτώσεις στη δυτική Ελλάδα και ιδίως επί της οροσειράς της Πίνδου είναι έντονες και σημαντικές σε ύψος και διάρκεια η εκ του όρους Παναχαϊκού παραγωγή φερτών υλών είναι η κύρια πηγή τροφοδοσίας των διεργασιών κατά μήκος των ακτών στην περιοχή του ακρωτηρίου Ρίου μέχρι τις ακτές του Ψαθοπύργου και της Ροδινής (κινούμενη παράλιος στερεοπαροχή, απόθεση, διάβρωση κλπ). Το Παναχαϊκό όρος έχει τη γενική διεύθυνση των ορεογραφικών αξόνων, ΒΒΔ-ΝΝΑ/κή, που δημιουργήθηκαν κατά το στάδιο των αλπικών. Οι θάλασσες που περιβάλλουν την ευρύτερη περιοχή είναι το Ιόνιο Πέλαγος και ιδιαίτερα οι κόλποι, Πατραϊκός και Κορινθιακός οι οποίοι διαχωρίζονται μεταξύ τους από το στενό που δημιουργείται από τα ακρωτήρια Ρίου και Αντιρρίου. Το ακρωτήριο Ρίου εμφανίζεται βόρεια του ομώνυμου Δημοτικού Διαμερίσματος ενώ ένα άλλο ακρωτήριο που εμφανίζεται στην περιοχή μελέτης είναι το Ακρωτήριο Δρεπάνου βόρεια του ομώνυμου Δημοτικού Διαμερίσματος. Το τοπίο από την ακτή και μέχρι την ισοϋψή των 100μ. περίπου παρουσιάζει γενικά ήπιες κλίσεις με πλούσιες αποθέσεις ριπιδίων κώνων από κοκκώδη υλικά (κροκάλες, χάλικες και άμμους). Στην περιοχή αυτή, παρουσιάζεται τα τελευταία χρόνια κατακόρυφη ανάπτυξη, κυρίως οικιστική αλλά και άλλων δραστηριοτήτων. Από την υπόγεια υδροφορία αυτής της περιοχής αντλούνται σημαντικές ποσότητες νερού για κάλυψη υδρευτικών αναγκών των οικισμών αλλά και των αναγκών του συγκροτήματος του Πανεπιστημίου, του Περιφερειακού Νοσοκομείου, του Τεχνολογικού Πάρκου του Ε.Ι.ΧΗΜ.Υ.Θ., των εργοστασίων ΤΙΤΑΝ και 3Ε κλπ) Υδρογεωλογικά στοιχεία Στο υδατικό ισοζύγιο της ευρύτερης περιοχής των Πατρών περιλαμβάνονται επιφανειακά και υπόγεια νερά που προέρχονται από τις διαδικασίες του υδρολογικού κύκλου. Το υψηλό υδατικό δυναµικό της περιοχής συνδέεται άµεσα µε τη γεωγραφική θέση της Πάτρας και στην ορεογραφική διάταξη της ευρύτερης περιοχής, που ευνοούν τα μεγάλα ύψη ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων. Το μεγάλο αυτό ύψος των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων τροφοδοτεί στη συνέχεια το υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής µε υψηλή απορροή. Η περιοχή μελέτης αποστραγγίζεται από τέσσερεις χείµαρρους (Χάραδρος, Μείλιχος, ιακονιάρης, Γλαύκος) που καταλήγουν στην παραλία του Π.Σ.Π. [44]

45 Οι δύο βασικοί χείμαρροι, ο Γλαύκος και ο Χάραδρος, σχηματίζουν υδρολογικές λεκάνες απορροής. Τα τµήµατα των χειμάρρων Μειλίχου και ιακονιάρη, που διασχίζουν την πόλη της Πάτρας είναι καλυμμένα. Για να εντοπιστούν οι πιέσεις που ασκούνται στο υδάτινο δυναµικό της περιοχής και µε δεδοµένο το γεγονός πως δεν υφίστανται οριοθετημένες ζώνες «ευαίσθητες» στην ρύπανση, πρέπει να σημειωθεί πως αρκετές φορές το δίκτυο ύδρευσης ή το ύδροσυλλεκτικό έργο έρχεται σε επαφή µε διάφορους ρυπαντές και συγκεκριμένα: Οι γεωργικές και οι κτηνοτροφικές δραστηριότητες, λόγω της χρήσης χηµικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, αποτελούν ενδεχόμενο κίνδυνο χηµικής και βιολογικής ρύπανσης των υδάτινων αποδεκτών. Επιπλέον, τα αστικά λύµατα, όσον αφορά τους οικισµούς εκτός της πόλης, διατίθενται σε βόθρους καθώς κανένας οικισµός δεν διαθέτει αποχετευτικό δίκτυο. Σε ορισμένες περιπτώσεις λόγω κορεσµού των βόθρων παρατηρείται υπερχείλιση αυτών κι επιφανειακή απορροή προς την κοίτη των χειμάρρων. Τέλος, η διάθεση αποβλήτων μικρών τοπικών τυροκομείων και ελαιοτριβείων, χωρίς την κατάλληλη επεξεργασία, θα έχει μακροπρόθεσμα ως αποτέλεσµα πρόσθετες πιέσεις στην ποιότητα του περιβάλλοντος και την ρύπανση των υδάτινων αποδεκτών. Η περιοχή του Δήμου διαρρέεται από ένα σύστημα υδατορευμάτων που έχουν διεύθυνση σχεδόν ΝΑ-ΒΔ. Οι κυριότεροι χείμαρροι της περιοχής μελέτης είναι οι εξής: Χάραδρος Σελεμνός Ξυλοκέρα Ξερόρεμα Βολιναίος Συγκρίνοντας τους ποταμοχειμάρρους που εκβάλλουν στον Κορινθιακό κόλπο με εκείνους που εκβάλλουν στον Πατραϊκό παρατηρείται ότι, όλοι οι ποταμοχείμαρροι του Κορινθιακού σχηματίζουν δέλτα με τη μορφή κώνων ριπιδίων, ενώ αντιθέτως οι ποταμοχείμαρροι που εκβάλλουν στον Πατραϊκό δεν σχηματίζουν δέλτα. Αυτό οφείλεται στο συσχετισμό προσφοράς κλαστικών υλικών, διασποράς αυτών από θάλασσα ρεύματα, αλλά κυρίως, στην ταχύτητα ανοδικών ή καθοδικών κινήσεων που επικρατούν στις περιοχές εκβολής. Το ρέμα Χάραδρος εκβάλλει στον Πατραϊκό κόλπο διερχόμενο βόρεια του οικισμού Μπάλα. Η λεκάνη απορροής του συνολικής έκτασης 24,9km² δομείται από ιζήματα της ζώνης Ωλoνού-Πίνδου αλλά και από ιζήματα του Νεογενούς. Το μέσο υψόμετρο της λεκάνης του Χαράδρου ανέρχεται σε 734m ενώ η μέση κλίση του είναι 15,2%. Η συνολική έκταση των λεκανών απορροής των ρεμάτων Ξυλοκέρα και Σέλεμνου είναι 42,7χλμ., ενώ το μέσο υψόμετρο είναι 65μ. και η μέση κλίση τους είναι 14,7%. Η έκταση της λεκάνης απορροής του Βολιναίου είναι 33,7χλμ. ενώ το μέσο υψόμετρο της λεκάνης του είναι 440 μ. και η μέση κλίση 13%. Επιφανειακοί Υδάτινοι Πόροι Οι επιφανειακοί υδάτινοι πόροι αναφέρονται στις απορροές που συντελούνται κατά µήκος των τεσσάρων κύριων υδατορεµάτων της περιοχής που αναφέρθηκαν προηγούμενα και των αρκετών µμικρότερων που συμβάλλουν σε αυτά. Τα ρέµατα αυτά διαμορφώνουν δύο κύριες επιφανειακές λεκάνες απορροής, τη λεκάνη του Γλαύκου και τη λεκάνη του Χάραδρου. Ωστόσο, το σύνολο τους δεν βρίσκεται εντός των διοικητικών ορίων του δήµου. Υπόγειοι Υδάτινοι Πόροι Οι υπόγειοι υδάτινοι πόροι αναφέρονται στις υπόγειες υδροφορίες που σχηματίζονται στα [45]

46 πετρώµατα της περιοχής από την κατείσδυση του µμετεωρικού νερού µέσα στη μάζα τους. Ως ιδιαίτερη περίπτωση νερού των υπόγειων υδάτινων πόρων αναφέρονται οι πηγές της περιοχής του δήµου, αφού προέρχονται από τους υπόγειους υδροφορείς και κυρίως τους καρστικούς, αλλά το μεγαλύτερο μέρος τους εµφανίζεται στην επιφάνεια και προστίθεται στην επιφανειακή απορροή. Το υπόγειο υδάτινο δυναµικό της περιοχής μελέτης κρίνεται συνολικά αξιόλογο, δεδομένης της γεωλογικής δοµής της περιοχής και του µμεγάλου βροχοµετρικού δείκτη που την χαρακτηρίζει. Υδροληψία Τα επιφανειακά νερά του Γλαύκου αξιοποιούνται για την κάλυψη µέρους των υδρευτικών αναγκών της Πάτρας. Οι κυριότερες πηγές υδροδότησης της πόλης της Πάτρας είναι του Βελβετσίου, του Ρωµανού και η υδρομάστευση στην κοίτη του Γλαύκου. Όταν η ποσότητα νερού του Γλαύκου µμειώνεται κατά τη θερινή περίοδο τότε η υδροδότηση της Πάτρας γίνεται κυρίως µε ύδρο-γεωτρήσεις. Σύµφωνα µε τα στοιχεία της ΕΥΑΠ, η µέση ημερήσια κατανάλωση την Πάτρα εκτιµάται σε m 3, η οποία την χειμερινή περίοδο καλύπτεται κυρίως από τα επιφανειακά νερά του Γλαύκου. Η κατανάλωση αυτή αυξάνεται κατά την θερινή περίοδο, οπότε εκτιµάται ότι ανέρχεται σε m 3, µε κάλυψη κυρίως από γεωτρήσεις. Αυτές οι ποσότητες αντιστοιχούν στην συνολική παροχή µε την οποία τροφοδοτείται το δίκτυο, συμπεριλαμβανομένου και του µη τιμολογούμενου νερού, δηλ. των ποσοτήτων που αντιστοιχούν σε διαρροές, κλοπές και λάθη των υδρομετρητών Χλωρίδα- Πανίδα- Βιοποικιλότητα- Ορυκτός Πλούτος Ο πρώην ήµος Πατρέων καταλαµβάνει έκταση που ανέρχεται σε στρέµµατα και κατανέµεται- σύµφωνα µε την απογραφή του 1991 (ΕΣΥΕ)- σε ποσοστιαία διάρθρωση χρήσεων γης, σε βοσκοτόπους κατά 32,5%, σε δάση κατά 23,76%, σε καλλιεργήσιµη έκταση κατά 20,7%, σε εκτάσεις καλυπτόμενες από νερά κατά 2%, σε εκτάσεις οικισµών κατά 26,7% και σε άλλες εκτάσεις κατά 2%. Όπως παρατηρείται, αναλογικά ο (πρώην) δήμος Πατρέων διαθέτει ένα ισοζύγιο γενικών χρήσεων γης εξαιρετικά πλούσιο και ισορροπημένο, γεγονός που αποδίδει στην Πάτρα ιδιαίτερα οικολογικά και οικονοµικά συγκριτικά πλεονεκτήματα. Ο συνδυασµός σηµαντικών στοιχείων του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος (αρχαιολογικοί χώροι και ιστορικά μνημεία) και του φυσικού περιβάλλοντος(δασικές εκτάσεις, κοίτες και πηγές ρεµάτων και ποταµών, σηµαντικά είδη χλωρίδας και πανίδας και σηµαντικοί τύποι οικοτόπων) θέτει ουσιαστικά και τους βασικούς στόχους για την προστασία στην περιοχή. Οι ζώνες βλάστησης του Παναχαϊκού αντιστοιχούν στη ζώνωση ενός τυπικού μεσογειακού όρους. Τα φυσικά δάση είναι λίγα και φωλιάζουν σε μικρές υγρές κοιλάδες, µε μεγαλύτερα από αυτά γύρω από τις πηγές του Γλαύκου και τις πλαγίες της Ζουµπάτας. Όλη η περιοχή είναι κηρυγμένη αναδασωτέα το έτος 1934, µε απόφαση του υπουργείου Γεωργίας, για προστατευτικούς- υδρονομικούς λόγους, καθώς και µε µμεταγενέστερες αποφάσεις αναδάσωσης, λόγω πυρκαγιών και εκχερσώσεων σε διάφορες θέσεις της περιοχής. ίνοντας µια συνοπτική εικόνα της βλάστησης της περιοχής µε έµφαση στο όρος Παναχαϊκό παρατηρούνται τάσεις υποβάθμισης και συγκεκριμένα: τα δάση φυλλοβόλων δρυών και αριάς έχουν υποβαθμιστεί προς τη µακία από πρίνο και φυλίκι (επικράτηση των ανθεκτικότερων ειδών) και κηλίδες τους διατηρούνται µόνο κατά τόπους. Οι φρυγανικές διαπλάσεις και τα garrigue τα οποία αποτελούν πιο υποβαθμισμένες καταστάσεις της βλάστησης καταλαμβάνουν επίσης σηµαντική έκταση. Ο νοµός Αχαΐας δεν διαθέτει άξιο λόγου ορυκτό πλούτο. Με την εξαίρεση των λατοµικών [46]

47 Δημιουργία και Αξιολόγηση Συστήματος Δεικτών Βιώσιμης Ανάπτυξης: Η περίπτωση του Δήμου Πατρέων αδρανών υλικών που εξασφαλίζονται κυρίως από τις εκτεταµένες εµφανίσεις των ασβεστολιθικών πετρωμάτων, δεν υπάρχουν στην περιοχή μελέτης μεταλλεύματα, ή συγκεντρώσεις αμέταλλων στοιχείων µε οικονοµικό ενδιαφέρον Σεισμικότητα Στην ευρύτερη περιοχή µελέτης παρατηρείται έντονη σεισµικότητα οφειλόμενη στην εµφάνιση σεισµών μεγάλου μεγέθους, λόγω της γειτνίασης µε την τάφρο του Κορινθιακού κόλπου στα ανατολικά και την Ελληνική δίαυλο στα δυτικά. Στην περιοχή της Πάτρας η σεισµικότητα είναι διάσπαρτη, όχι έντονη και εκφράζεται µε μικρά έως μέτρια μεγέθη σεισµών, οφειλόμενη σε µικρά ρήγµατα Βόρειο Ανατολικής Νότιο υτικής διεύθυνσης, µε εστιακά βάθη έως 15 χλµ. Στην περιοχή του Πατραϊκού και του δυτικού Κορινθιακού κόλπου υπάρχουν δύο περιοχές µε ιδιαίτερα υψηλή σεισµικότητα. Σύµφωνα µε τον Νέο Αντισεισμικό Κανονισµό, η περιοχή έρευνας εντάσσεται στη ζώνη ΙΙΙ, δηλαδή στην «υψηλής σεισµικής επικινδυνότητας ζώνη» που οφείλεται στο μικρό εστιακό βάθος των σεισµών Προστατευόμενες περιοχές (Περιοχές Ειδικής Προστασίας- ΠΕΠ) Ως Περιοχές Ειδικής Προστασίας (Π.Ε.Π.) στην εκτός σχεδίου περιοχή του ήµου Πατρέων προσδιορίζονται οι εκτάσεις εκείνες που καταλαµβάνονται από τα δάση και τις δασικές εκτάσεις, οι υγρότοποι (ποταµοί, Έλος Αγυιάς),τα ρέµατα και οι παραρεµάτιες περιοχές, οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μνημεία. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι τα δάση, τα αγρό-οικοσυστήματα, οι ποταµοί και τα ρέµατα αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο οικοσυστήματος άµεσα συνδεδεμένο, έτσι ώστε κάθε µμεταβολή σε κάποιο από αυτά έχει άµεση επίδραση και στα υπόλοιπα. Οι περιοχές προστασίας εξωαστικού και περιαστικού πρασίνου του ήµου Πατρέων είναι: Περιοχή Προστασίας του Παναχαϊκού Όρους Καταλαµβάνει το ακατάλληλο για δόµηση από την αστικογεωλογική άποψη, τµήµα του όρους Παναχαϊκού και επεκτείνεται δυτικά προκειμένου να «περιλάβει» τις σηµαντικές χαράδρες που υπάρχουν στη ζώνη µέχρι την περιμετρική οδό. Στην περιοχή αυτή περιλαμβάνονται οκτώ ορεινοί οικισµοί (Πηγή, Μοίρα, Γκοτζαίϊκα, Παναγιά, Αγ. Ιωάννης, Μιντζαίϊκα, Κεφαλόβρυσο). Τα δάση και οι δασικές εκτάσεις, που περιλαμβάνονται στη ζώνη αυτή διατηρούν το δασικό χαρακτήρα τους σύµφωνα µε τη δασική νοµοθεσία (Ν. 998/1979 «Περί δασών» και Ν. 3208/2003 «Προστασία των δασικών οικοσυστημάτων, κατάρτιση δασολογίου, ρύθμιση εμπραγμάτων δικαιωμάτων επί δασών και δασικών εν γένει εκτάσεων και άλλες διατάξεις»). Όλη η περιοχή είναι κηρυγμένη ως αναδασωτέα από το έτος 1934, µε απόφαση του Υπουργείου Γεωργίας, για προστατευτικούςυδρονομικούς λόγους, καθώς και µε μεταγενέστερες αποφάσεις αναδάσωσης, λόγω πυρκαγιών και εκχερσώσεων σε διάφορες θέσεις της περιοχής. Σύµφωνα µε τις κατηγορίες του ν.1650/86, τµήµα της περιοχής του Παναχαϊκού όρους έχει προταθεί προς ένταξη στην κατηγορία «Εθνικό Πάρκο. Αναλυτικά, τµήµατα της περιοχής του Εθνικού Πάρκου που ανήκουν στο ήµο Πατρέων είναι: - Τµήµα της Ζώνης Α0, Περιοχή Προστασίας της φύσης Πρόκειται για την κορυφή Βοϊδιάς ή Πρασούδι, βορειοανατολικά του οικισµού Κεφαλόβρυσο. Η περιοχή αυτή προτείνεται να χαρακτηριστεί ζώνη υψηλής προστασίας και να προστατευτεί από την κτηνοτροφική δραστηριότητα. Απαγορεύεται επίσης κάθε δραστηριότητα που μπορεί να καταστρέψει ή να αλλοιώσει τα φυσικά και βιολογικά χαρακτηριστικά της, σε ότι αφορά τη χλωρίδα, την πανίδα και τα γεωμορφολογικά της [47]

48 στοιχεία. - Τµήµατα των Ζωνών Α2 και Α3, Περιοχή Προστασίας της φύσης Το τµήµα της ζώνης Α2 είναι η περιοχή του ήµου που εκτείνεται από το νοτιοανατολικό όριο του ήµου, νότια της κορυφής «Στρογγυλό Βουνό», µέχρι Ν την θέση Προφήτης Ηλίας στην περιοχή του Άνω Σουλίου, και δυτικά µέχρι την κορυφή Ορφανός στην θέση του δρόµου που οδηγεί στον οικισµό Ζουµπάτα ή Πηγή. Το τµήµα της ζώνης Α3 είναι η περιοχή του ήµου που βρίσκεται δυτικά των κορυφών και στο κέντρο της περιοχής του Εθνικού Πάρκου και περιορίζεται περιφερειακά από τη ζώνη Α0. Στις περιοχές Α2 και Α3 απαγορεύεται κάθε δραστηριότητα που μπορεί να καταστρέψει ή να αλλοιώσει τα φυσικά και βιολογικά χαρακτηριστικά τους σε ότι αφορά τη χλωρίδα, την πανίδα και τα γεωμορφολογικά τους στοιχεία. Η περιοχή Α2, στο σύνολό της, προστατεύεται ήδη µε ρύθμιση της ασικής Υπηρεσίας από την κτηνοτροφική δραστηριότητα. - Τµήµα της Ζώνης Π, Περιφερειακή Ζώνη του Πάρκου Παναχαϊκού Πρόκειται για την περιοχή του ήµου Πατρέων που βρίσκεται δυτικά του ορίου της περιοχής Natura 2000 και εκτείνεται µέχρι τα όρια των οικισµών Νέο Σούλι, Ελεκίστρα και Ρωµανός. Στην περιοχή αυτή απαγορεύεται κάθε δραστηριότητα που μπορεί να προκαλέσει καταστροφές στα φυσικά οικοσυστήματα που περικλείονται σε αυτήν, ή να προκαλέσει άµεσα ή έµµεσα καταστροφές και αλλοιώσεις στις ζώνες Α0, Α2 και Α3. Περιοχή Προστασίας Έλους Αγυιάς Πρόκειται για έναν υγροβιότοπο, ο οποίος καταλαµβάνει έκταση περίπου 372 στρ. και βρίσκεται εκτός σχεδίου πόλεως. Οριοθετείται βόρεια από ένα ρέµα (Συχαινάς) και εκτός σχεδίου περιοχή, δυτικά από τον Πατραϊκό κόλπο, ανατολικά από εντός σχεδίου περιοχή, που χαρακτηρίζεται από καλλιέργειες και νοτιοανατολικά από εντός σχεδίου περιοχή, επίσης υγροβιότοπο, από την οποία διαχωρίζεται από την οδό Κανελλοπούλου. Η περιοχή περιβάλλεται εν μέρει από οικιστική χρήση (αµιγής κατοικία) και εν μέρει από καλλιέργειες. Η οδός Κανελλοπούλου έχει χαρακτηρισθεί κυρίως παραδοσιακού χαρακτήρα, µε τους όρους και περιορισμούς που καθορίζονται ειδικότερα από τον οικείο κανονισµό λειτουργίας και διαχείρισης. Το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) έχει καταχωρήσει το έλος της Αγυιάς στους καταλόγους του ως υγρότοπο. Το έτος 2000, ο ΕΟΤ παραχώρησε την έκταση του κάμπινγκ στο ήµο Πατρέων, για 20 έτη χρήση. Περιοχές Σημαντικού Φυσικού Κάλους- Τοπία Στις κορυφές τους Παναχαϊκού Όρους (µε μέγιστο υψόμετρο μέτρα)εντοπίζονται γυµνές ορεινές πλαγιές, δασικές εκτάσεις, γκρεµοί και λιβάδια, πηγές και ρυάκια. Η παρουσία σπάνιας χλωρίδας µε ενδηµικά είδη της Πελοποννήσου και της νότιας Ελλάδας προσδίδει ένα εξαιρετικό οικολογικό ενδιαφέρον στην περιοχή. Η αξία και η σπουδαιότητα του όρους, εκφράζεται και από το γεγονός πως συνολική έκταση στρ. περίπου στην περιοχή αυτή έχει χαρακτηριστεί ζώνη προστασίας και έχει συμπεριληφθεί στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό ίκτυο Natura Επιπλέον, στην περιοχή Πατρών συναντώνται δάση ελάτης και δασικές εκτάσεις αείφυλλων και πλατύφυλλων στα Τοπικά Διαμερίσματα Ελεκίστρας, Σουλίου και Μοίρας. Ωστόσο, η κατάσταση του τοπίου παρουσιάζει έντονες περιβαλλοντικές πιέσεις και τάσεις συνεχούς υποβάθμισης, λόγω της υπερβόσκησης, του παράνοµου κυνηγιού, της επέκτασης του οδικού δικτύου και της αυθαίρετης δόµησης εξοχικών κατοικιών. [48]

49 Κυριότερες πηγές ρύπανσης Οι κυριότερες παρεµβάσεις στην περιοχή του Δήμου κυριαρχούν στα µικρά υψόμετρα και ιδιαίτερα στην παράκτια ζώνη, και ιδιαιτέρως στο αστικό κέντρο της πόλης της Πάτρας. Η περιοχή δέχεται τοπικά, αλλά και στο σύνολό της, περιβαλλοντικές πιέσεις από τις παρακάτω κυριότερες πηγές ρύπανσης: - Εκτεταμένη ανεξέλεγκτη δόµηση µε κυριότερες πιέσεις στο έδαφος, τα υπόγεια νερά και τη θάλασσα από τη µη ελεγχόμενη διάθεση των αστικών λυµάτων σε απορροφητικούς βόθρους. - Κυκλοφορία των οχημάτων στο οδικό δίκτυο. - Οδική κυκλοφορία στην εθνική οδό Κορίνθου-Πατρών-Πύργου, ζεύξη Ρίου-Αντιρρίου, Εθνική οδό Αντίρριο Ιωάννινα και παραλιακή Εθνική οδό που συνδέει το Αντίρριο µε την Ναύπακτο. - Ρύπανση από την ναυσιπλοΐα στο λιµάνι της Πάτρας που οφείλεται στα καυσαέρια και τα υγρά απόβλητα, τη λειτουργία των μηχανών κίνησης των πλοίων τα οποία αποτελούν σηµαντική πηγή ρύπανσης του αέρα και των νερών δεδομένης της υψηλής κυκλοφορίας επιβατικών και εµπορικών πλοίων στην περιοχή. - Βιομηχανικές µμονάδες, οι οποίες ασκούν σηµαντικές πιέσεις τόσο στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον µε εκπομπές που προέρχονται από την παραγωγική διαδικασία και µε εκπομπές από βιομηχανικές καύσεις, όσο και στο έδαφος και τα νερά από την µη ελεγχόμενη διάθεση ανεπεξέργαστων ή μερικώς επεξεργασμένων βιομηχανικών αποβλήτων στους υδάτινους αποδέκτες και στη θάλασσα. - Κεντρικές θερμάνσεις οι οποίες παράγουν ρύπους, κυρίως CO 2, CO, SO 2 και σωματίδια (κυρίως αιθάλη) ιδιαίτερα στην πόλη της Πάτρας. - Από τον τοµέα της γεωργίας και της γεωργικής παραγωγής, η οποία επιβαρύνει σηµαντικά τα επιφανειακά και υπόγεια νερά αλλά και το έδαφος, µέσω των απορροών φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων. Παρόµοια, από την κτηνοτροφία και την πυρηνελαιουργεία, η οποία επιδρά µε τον ίδιο τρόπο µέσω των αποβλήτων των μικρών εκμεταλλεύσεων επιβαρύνοντας κυρίως τα επιφανειακά και υπόγεια νερά. - Ηχορύπανση. Η σημαντικότερη πηγή ηχορύπανσης είναι η κίνηση των οχημάτων στο οδικό δίκτυο της πόλης της Πάτρας, λόγω του αυξημένου κυκλοφοριακού φόρτου. Άλλες πηγής πίεσης στο ακουστικό περιβάλλον είναι η κυκλοφορία των οχημάτων στην Εθνική οδό Κορίνθου- Πατρών-Πύργου, η κυκλοφορία των οχημάτων στο αστικό ιστό της Πάτρας, η κυκλοφορία των οχημάτων στο επαρχιακό και κοινοτικό οδικό δίκτυο της περιοχής, η κυκλοφορία των συρµών στο σιδηροδρομικό δίκτυο του ΟΣΕ, οι συνήθεις αστικές δραστηριότητες στην πόλη της Πάτρας και στους υπόλοιπους οικισµούς της περιοχής και οι δραστηριότητες στις βιομηχανικές-βιοτεχνικές μονάδες της περιοχής Οικονομικά στοιχεία περιοχής Δήμου Πατρέων Απασχόληση- Ανεργία Κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε σημαντικά στην χώρα μας με αντίστοιχη μείωση του αριθμού των απασχολουμένων κυρίως ανάμεσα στους νέους εργαζόμενους. [49]

50 Σύνολο Σύνολο Πρωτογενής Τομέας NACE A-B Δευτερογενής Τομέας NACE C-F Τριτογενής Τομέας NACE G-Q Δε δήλωσαν κλάδο οικονομικής δραστηριότητας Σύνολο Οικονομικώς μη ενεργοί Δημιουργία και Αξιολόγηση Συστήματος Δεικτών Βιώσιμης Ανάπτυξης: Η περίπτωση του Δήμου Πατρέων «Κατά το Α Τρίμηνο του 2012 ο αριθμός των απασχολούμενων ανήλθε σε άτομα και των ανέργων σε Το ποσοστό ανεργίας ήταν 22,6%, έναντι 20,7% του προηγούμενου τριμήνου και 15,9% του αντίστοιχου τριμήνου Η απασχόληση μειώθηκε κατά 2,4% σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο και κατά 8,5% σε σχέση με το Α Τρίμηνο του Ο αριθμός των ανέργων αυξήθηκε κατά 9,2% σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο και κατά 57,3% σε σχέση με το Α Τρίμηνο του 2011», σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ. Στον Πίνακα 5.1 που ακολουθεί παρουσιάζονται τα στοιχεία του οικονομικά ενεργού πληθυσμού ανά τομέα δραστηριότητας καθώς και το σύνολο των ανέργων σε χιλιάδες για τον Νομό Αχαΐας τον Δήμο Πατρέων και των Τοπικών Ενοτήτων για το Τα στοιχεία για τον Δήμο ανάγονται στον Καλλικρατικό Δήμο. Αυτό που παρατηρεί κανείς είναι ότι ο μεγαλύτερος αριθμός απασχολουμένων είναι στον Τριτογενή Τομέα. Επίσης από το σύνολο των Δημοτικών Ενοτήτων τα σκήπτρα στην ανεργία σε απόλυτους αριθμούς κατά σειρά προτεραιότητας, κατέχει εκτός από τον πρώην Καποδιστριακό Δήμο Πατρέων, η Μεσσάτιδα, το Ρίον η Παραλία και τελευταία τα Βραχναΐικα. Πίνακας 5.1: Οικονομικά στοιχεία πληθυσμού Νομού Αχαΐας, Δήμου Πατρέων και Τοπικών Ενοτήτων Οικονομικώς ενεργοί Σύνολο Ελλάδος Γεωγραφική ζώνη ( NUTS I), περιφέρεια ( NUTS II), νομός, δήμος / κοινότητα και δημοτικό / κοινοτικό διαμέρισμα Απασχολούμενοι Άνεργοι ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑΔΟΣ ΝΟΜΟΣ ΑΧΑΙΑΣ ΔΗΜΟΣ ΠΑΤΡΕΩΝ Δ.Ε ΠΑΤΡΕΩΝ Δ.Δ. Πατρέων Δ.Δ.Ελικίστρας Δ.Δ. Μοίρας Δ.Δ. Σουλίου Δ.Ε ΒΡΑΧΝΑΙΙΚΩΝ [50]

51 Τ.Ε. Βραχναιίκων ΤΕ. Θεριανού ΤΕ. Καμινίων ΤΕ. Μονοδενδρίου ΤΕ Δ. Τσουκαλαιίκων Δ.Ε.ΜΕΣΣΑΤΙΔΟΣ ΤΕ. Οβριάς ΤΕ. Θέας ΤΕ. Καλλιθέας ΤΕ. Κρήνης Πατρών ΤΕ. Κρυσταλλόβρυσης ΤΕ..Πετρωτού ΤΕ. Σαραβαλίου Δ.Ε ΠΑΡΑΛΙΑΣ ΤΕ. Παραλίας ΤΕ. Μιντιλογλίου ΤΕ. Ρογιτίκων Δ.Ε ΡΙΟΥ ΤΕ. Ρίου (Αγίου Γεωργίου Ρίου) ΤΕ. Βασιλείου Αγίου Δ.Δ. Ακταίου (Βερναρδαιίκων) ΤΕ..Άνω Καστριτσίου ΤΕ. Αραχοβιτίκων ΤΕ. Αργυράς ΤΕ. Δρεπάνου ΤΕ. Καστριτσίου Κάτω [51]

52 ΤΕ. Πιτίτσης ΤΕ. Πλατανίου ΤΕ. Σελλών Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, 2001 Γενικά η κατανομή του απασχολούμενου πληθυσμού ως προς τις παραγωγικές δραστηριότητες φαίνεται από το παρακάτω διάγραμμα. Ο τριτογενής τομέας έχει μεγάλη σημασία για την περιοχή μελέτης αφού με την απογραφή του 2001 απασχολεί περίπου το 60% του οικονομικά ενεργού απασχολούμενου πληθυσμού σε αντίθεση με τον πρωτογενή τομέα που απασχολεί μόνο το 9% του απασχολούμενου πληθυσμού.ο δευτερογενής τομέας απασχολεί το 32% του συνολικά απασχολούμενου πληθυσμού. Διάγραμμα 5.1: Κατανομή απασχολούμενου πληθυσμού ανά Οικονομική δραστηριότητα Δ.Ε. Πατρέων για το έτος 2001 Κατανομή Απασχολούμενου Πληθυσμού Ανά Οικονομική Δραστηριότητα (2001) Δ.Ε. Πατρέων 6% 3% 21% 70% Πρωτογενής Τομέας Τριτογενής Τομέας Δευτερογενής Τομέας Δε δήλωσαν κλάδο οικονομικής δραστηριότητας Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, 2001; Ιδία επεξεργασία Στον Πίνακα 5.2 παρουσιάζονται σε ποσοστό τα στοιχεία για απασχολουμένους και ανέργους των Δημοτικών και Τοπικών Ενοτήτων του Δήμου. Η Δ. Ενότητα Βραχναιΐκων και Τοπική Ενότητα Πλατανίου έχουν το υψηλότερο ποσοστό ανέργων στο σύνολο του Δήμου με 25%, ενώ το χαμηλότερο ποσοστό ανέργων έχουν οι Τοπικές Ενότητες Μοίρα Θεριανού και Θέας με 5%. Πίνακας 5.2: Στοιχεία για απασχολούμενους και ανέργους των Δημοτικών και Τοπικών Ενοτήτων του Δήμου Πατρέων Απασχολούμενοι Άνεργοι Πρωτογενής Τομέας NACE A-B Δευτερογενής Τομέας NACE C-F Τριτογενής Τομέας NACE G-Q Δε δήλωσαν κλάδο οικονομικής δραστηριότητας Σύνολο [52]

53 Δ.Δ. Πατρέων 2% 21% 72% 5% 16% Δ.Δ. Ελικίστρας 8% 20% 56% 17% 24% Δ.Δ. Μοίρας 87% 7% 0% 7% 3% Δ.Δ. Σουλίου 18% 24% 36% 22% 13% Τ.Ε. Βραχναιίκων 9% 23% 61% 7% 25% ΤΕ. Θεριανού 42% 28% 27% 3% 5% ΤΕ. Καμινίων 9% 29% 55% 7% 14% ΤΕ. Μονοδενδρίου 4% 20% 74% 1% 15% ΤΕ Δ. Τσουκαλαιίκων 11% 15% 65% 9% 15% ΤΕ. Οβριάς 4% 31% 59% 6% 15% ΤΕ. Θέας 17% 26% 53% 4% 5% ΤΕ. Καλλιθέας 23% 22% 47% 8% 15% ΤΕ. Κρήνης Πατρών 12% 24% 58% 6% 18% ΤΕ. Κρυσταλλόβρυσης 55% 9% 18% 18% 8% ΤΕ..Πετρωτού 26% 21% 42% 11% 7% ΤΕ. Σαραβαλίου 7% 30% 57% 7% 17% ΤΕ. Παραλίας 2% 25% 53% 19% 22% ΤΕ. Μιντιλογλίου 5% 22% 63% 10% 11% ΤΕ. Ρογιτίκων 3% 20% 66% 12% 18% ΤΕ. Ρίου (Αγίου Γεωργίου Ρίου) 3% 15% 71% 11% 14% ΤΕ. Αγίου Βασιλείου 4% 13% 74% 10% 20% ΤΕ. Ακταίου (Βερναρδαιίκων) 3% 15% 77% 5% 9% ΤΕ..Άνω Καστριτσίου 9% 18% 55% 18% 19% ΤΕ. Αραχοβιτίκων 5% 23% 61% 11% 20% [53]

54 ΤΕ. Αργυράς 43% 15% 41% 1% 10% ΤΕ. Δρεπάνου 2% 31% 55% 12% 11% ΤΕ. Κάτω Καστριτσίου 6% 19% 73% 3% 9% ΤΕ. Πιτίτσης 30% 10% 60% 0% 9% ΤΕ. Πλατανίου 7% 11% 67% 15% 25% ΤΕ. Σελλών 27% 25% 45% 2% 13% ΤΕ. Ψαθοπύργου 4% 20% 64% 12% 16% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Χωροταξική Διάρθρωση και Χρήσεις Γης του Δήμου Πατρέων Χωροταξική διάρθρωση Γεωμορφολογικά η περιοχή του Δήμου Πατρέων αποτελείται από το πεδινό, παραθαλάσσιο τμήμα, που βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του δήμου, από το ημιορεινό, που αναπτύσσεται στις δυτικές υπώρειες του Παναχαϊκού όρους και από το ορεινό τμήμα, που αναπτύσσεται στις δυτικές και νοτιοδυτικές πλαγιές του όρους. Ο Δήμος χωροταξικά διαρθρώνεται από τα παρακάτω στοιχεία-ενότητες: Το Πολεοδομικό Συγκρότημα Πατρών, που δεσπόζει με μεγάλο ειδικό βάρος στην ευρύτερη περιοχή, καταλαμβάνει το πεδινό τμήμα του Δήμου και επεκτείνεται και στα ημιορεινά, μετά την ένωση του με τους οικισμούς που βρίσκονται στα όριά του. O αστικός ιστός διαχέεται και εκτός των ορίων του Δήμου, καθώς η παραλιακή ζώνη από τον οικισμό του Αντιρρίου αποτελεί προέκταση του Πολεοδομικού Συγκροτήματος της Πάτρας προς Βορρά, ενώ νότια επεκτείνεται η οικιστική παραλιακή ζώνη μέχρι την Κάτω Αχαΐα. Το δίκτυο οικισμών, το οποίο διαχέεται στην υπόλοιπη έκταση του Δήμου εκτός του Π.Σ.Π. και οι οποίοι ανάλογα με τη θέση τους στο χώρο, μπορεί να χωριστούν σε τρεις ενότητες: - τους περιαστικούς οικισμούς που αναπτύσσονται κοντά στον αστικό ιστό του ΠΣΠ - τους οικισμούς παρά την Περιμετρική οδό-ημιορεινοί - και τέλος τους μικρούς, ορεινούς οικισμούς που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη εγκατάλειψη, και αναπτύσσονται διάσπαρτα στο Παναχαϊκό Όρος. Τον ορεινό όγκο του Παναχαϊκού (ή Βοϊδιάς) 1, που εκτείνεται και εκτός των ορίων του Δήμου. Το τμήμα αυτό είναι λιγότερο προσπελάσιμο, λόγω ιδιαιτεροτήτων του εδάφους, που προκαλούν κατολισθήσεις, και επομένως συναντώνται σε αυτό λίγοι, μικροί και εγκαταλελειμμένοι οικισμοί. Το όρος ανήκει στο πρόγραμμα NATURA 1 Το Παναχαϊκό έχει επίμηκες σχήμα και βρίσκεται στο κέντρο του Νομού Αχαΐας, νοτιανατολικά της πόλης των Πατρών. Το μέγιστο υψόμετρό του είναι 1927 μ., και οι κλιτύες του είναι απότομες. [54]

55 2000 (έκταση εκταρίων),και καλύπτεται από βοσκοτόπους, καλλιεργούμενες εκτάσεις με δέντρα (κερασιές) και δασικές εκτάσεις. Το όρος διασχίζεται από τέσσερεις χείμαρρους (Χάραδρος, Βούτεντης ή Μήλιτος, Διακονιάρης, Γλαύκος) που καταλήγουν στην παραλία του Π.Σ.Π. Αξιόλογα περιβαλλοντικά στοιχεία της περιοχής είναι οι υδρολογικές λεκάνες του Γλαύκου και του Χάραδρου, ενώ από τα ανατολικά όρια του Δήμου διέρχεται το Ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4. Τις παρυφές του Παναχαϊκού όρους, όπου τα εδάφη παρουσιάζουν συχνές κατολισθήσεις. Τα τμήματα αυτά καλύπτονται κύρια από δάση και βοσκότοπους, ενώ στις περιοχές γύρω από τους οικισμούς υπάρχουν αρδευόμενες καλλιεργούμενες εκτάσεις. Επιπλέον, στο σύνολο του Δήμου συγκεντρώνονται σημαντικές μεταφορικές υποδομές: - Το νέο λιμάνι της Πάτρας που αποτελεί σημαντικό εμπορικό και μεταφορικό κόμβο πύλη της χώρας προς την Δυτική Ευρώπη - Η Διεθνής οδός Πατρών Ισθμού (Κορίνθου) Αθηνών. Ο άξονας αποτελεί το αρχικό τμήμα της κύριας οδικής αρτηρίας της χώρας της Π.Α.Θ.Ε. (Πατρών Αθηνών Θεσσαλονίκης Ευζώνων) που περιλαμβάνει και το τμήμα της παράκαμψης της πόλης (Περιμετρική), που συνδέει τον άξονα αυτόν με τον νότιο άξονα της Πάτρα Πύργος Ολυμπία. Ταυτόχρονα ο άξονας αυτός μέσω της γέφυρας Ρίου Αντιρρίου, συνδέεται με την εθνική οδό Αντιρρίου Ιωαννίνων (Δυτικός άξονας της χώρας) και Αντιρρίου Ναυπάκτου Αμφίσσης (Δελφών) Λαμίας - Η Διεθνής οδός Πατρών Πύργου Ολυμπίας Τσακώνας - Η Εθνική οδός Πατρών - Τρίπολης - Η Περιμετρική οδός που παραλαμβάνει τη διερχόμενη κίνηση κύρια φορτηγών οχημάτων - Η μίνι περιμετρική (υπό κατασκευή) που συνδέει τη Βόρεια είσοδο της πόλης με το δίκτυο των ανατολικών και νοτιοανατολικών συνοικιών - Η αρτηρία κατά μήκος των γραμμών του ΟΣΕ από το κολυμβητήριο στην Αγυιά μέχρι το Ρίο, που είναι παραλιακός δρόμος και έλκει τις τουριστικές δραστηριότητες - Η αρτηρία ανατολικά της παλιάς Ε.Ο. από τη θέση Προάστειο μέχρι τη μίνι περιμετρική, που εξυπηρετεί τις νέες ανατολικές αναπτυσσόμενες περιοχές - Η αρτηρία του Γλαύκου, από τη θέση του Γενικού Νοσοκομείου Πατρών μέχρι την παρόχθια αρτηρία του Γλαύκου που είναι συλλεκτήριος - Η σιδηροδρομική γραμμή του προαστιακού σιδηρόδρομου που περνάει μέσα από το Π.Σ.Π ( Πάτρα Ρίο-Άγιος Βασίλειος) - Η γραμμή ΚΤΕΛ που συνδέει το Π.Σ.Π. με τους οικισμούς Υφιστάμενες χρήσεις γης στον εξωαστικό χώρο του Δήμου Πατρέων O Δήμος Πατρέων διαθέτει ένα ισοζύγιο γενικών χρήσεων γης εξαιρετικά πλούσιο και ισορροπημένο, γεγονός που του προσδίδει ιδιαίτερα οικολογικά και οικονομικά συγκριτικά πλεονεκτήματα. Ο συνδυασμός στην περιοχή σημαντικών στοιχείων του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος (αρχαιολογικοί χώροι και ιστορικά μνημεία), με αντίστοιχα του φυσικού περιβάλλοντος (δασικές εκτάσεις, κοίτες και πηγές ρεμάτων και ποταμών, σημαντικά είδη χλωρίδας και [55]

56 πανίδας και σημαντικοί τύποι οικοτόπων) θέτει ουσιαστικά και τους βασικούς σκοπούς της προστασίας στην περιοχή. - Οι ζώνες βλάστησης του Παναχαϊκού αντιστοιχούν στη ζώνωση ενός τυπικού μεσογειακού όρους. Τα φυσικά δάση είναι λίγα και φωλιάζουν σε μικρές υγρές κοιλάδες, με μεγαλύτερα από αυτά γύρω από τις πηγές του Γλαύκου και τις πλαγιές της Ζουμπάτας. Στα Δ.Δ. Ελικίστρας, Σουλίου και Μοίρας, υπάρχουν δάση ελάτης και δασικές εκτάσεις αειφύλλων, πλατυφύλλων που δεν είναι όμως οριοθετημένες. Όλη η περιοχή είναι κηρυγμένη αναδασωτέα το έτος 1934, με απόφαση του υπουργείου Γεωργίας, για προστατευτικούς υδρονομικούς λόγους, καθώς και με μεταγενέστερες αποφάσεις αναδάσωσης, λόγω πυρκαγιών και εκχερσώσεων σε διάφορες θέσεις της περιοχής. Σε ισχύ είναι και ο ΚΑΝ. 1257/99 σχετικά με την επέκταση των δασωδών εκτάσεων, με τη δάσωση γεωργικών γαιών. - Τα ορεινά χωριά αποτελούν οικισμούς που ιδρύθηκαν πολλά χρόνια πριν. Τα χωριά της Ζουμπάτας (Σούλι, Μοίρα κλπ) λέγονται και Αρβανιτοχώρια, γιατί ιδρύθηκαν από Αρβανίτες γεωργούς και κτηνοτρόφους που κατέβηκαν στην Πελοπόννησο τον 14 ο αιώνα, ύστερα από διαταγή του Βυζαντίου για να επαναποικήσουν τα ορεινά που είχαν ερημώσει από τις επιδημίες. - Στη θέση «Ριγανόκαμπος» και στις όχθες του ποταμού Διακονιάρη υπάρχει αρχαίος οικισμός. Στη θέση «Νερομάνα» υπάρχουν οι εγκαταστάσεις του αρχαίου υδραγωγείου. - Στην περιοχή του οικισμού Μπάλα έχει εντοπιστεί νεκροταφείο μυκηναϊκών χρόνων. Στον οικισμό Χάραδρος στη θέση «Βαρκός» υπάρχει αρχαίος οικισμός. Στο Δ.Δ. Σουλίου, στους οικισμούς Κεφαλόβρυσο και Μιτζέϊκα, στις θέσεις «Γκούρα», «Παναγιά» και «Προφήτης Ηλίας» υπάρχουν σποραδικά κινητά αρχαιολογικά ευρήματα. - Τέλος, σε πολλά σημεία της περιοχής έχουν εντοπιστεί ενδείξεις κατοίκησης κατά την αρχαιότητα και ως εκ τούτου προστατεύονται από την αρμόδια υπηρεσία βάσει του αρχαιολογικού Νόμου (ΚΝ 5351 / 32 «περί Αρχαιοτήτων»). Η συμβολή του Πρωτογενούς τομέα στην οικονομική ζωή της περιοχής είναι σημαντική ιδιαίτερα με τους κλάδους της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Οι τομείς αυτοί απασχολούν ένα μεγάλο ποσοστό του εργατικού δυναμικού και συμμετέχουν, σε μεγάλο ποσοστό, στο εμπόριο της περιοχής. Στη λεκάνη του Γλαύκου υπάρχουν εκτεταμένες (σχετικά) καλλιεργούμενες εκτάσεις, οι οποίες υποστηρίζονται από τα αρδευτικά έργα που έχουν γίνει (ή που γίνονται). Οι καλλιέργειες είναι αροτριαίες (στο μεγαλύτερο ποσοστό τους, με παραγωγή σιτηρών, κρίθης, βρώμης), δενδρώδεις (με παραγωγή καρυδιών, μήλων, κερασιών και ελιάς), καλλιέργειες αμπελοειδών και τέλος κηπευτικών. Ειδικά στο Δ.Δ. Σουλίου, υπάρχει η μεγαλύτερη παραγωγή λαχανοκομικών ειδών. Η διαρροή όμως του εργατικού δυναμικού από τις ορεινές και ημιορεινές κοινότητες στην περιαστική και ημιαστική περιοχή, καθώς και η μείωση και η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού, έχουν ως συνέπεια την αντίστοιχη αποδυνάμωση του γεωργικού τομέα, ενώ παράλληλα δημιουργούνται ανελαστικές συνθήκες προσαρμογής στα νέα τεχνολογικά δεδομένα του τομέα. [56]

57 Επιπλέον, ο κλήρος είναι πολύ μικρός και πολυτεμαχισμένος, οι εκτάσεις σε μεγάλο βαθμό είναι ξηρικές και οι καλλιέργειες προσαρμοσμένες στα αρνητικά αυτά δεδομένα, ενώ το πρόβλημα της πληροφόρησης και της εκπαίδευσης του αγροτικού πληθυσμού είναι από τις σημαντικότερες αδυναμίες του τομέα. Είναι αναγκαίο να εστιαστεί το ενδιαφέρον στην αναδιάρθρωση των καλλιεργειών σύμφωνα με τη ζήτηση και σύμφωνα με τα επιδοτούμενα προγράμματα, αλλά και στην εφαρμογή μιας στρατηγικής ποιότητας που θα αποσκοπεί στην παραγωγή ποιοτικών προϊόντων και την προώθηση της βιολογικής γεωργίας. Στον τομέα της κτηνοτροφίας κυριαρχεί ο κλάδος της αιγοπροβατοτροφίας, ενώ αξιοσημείωτος είναι ο κλάδος της μελισσοκομίας, ο οποίος έχει σημαντικές δυνατότητες ανάπτυξης. Η κτηνοτροφία είναι μία δραστηριότητα παραδοσιακή στην Αχαΐα. Η μορφολογία του εδάφους της, η μεγάλη ημιορεινή και ορεινή της έκταση αποτελούν σημαντικούς βοσκότοπους που βοήθησαν στην ανάπτυξη της κτηνοτροφίας και ειδικά της προβατοτροφίας και αιγοτροφίας. Η καλή ποιότητα της πρώτης ύλης (γάλα προβάτων), η παράδοση και η εμπειρία στην παραγωγή της, έχουν ως αποτέλεσμα ένα ποιοτικό προϊόν που έγινε γνωστό σε όλη τη χώρα. Η κτηνοτροφική ζώνη του Παναχαϊκού έχει χαρακτηριστεί σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν.Δ. 3030/54, περιέχει όσον αφορά την περιοχή μελέτης, τις κοινότητες Δ. Πατρέων, Ελεκίστρα, Σούλι και Μοίρα και εμπίπτει στην αρμοδιότητα του Αγρονομικού Συμβουλίου Πατρών. Στη λεκάνη του Γλαύκου αναπτύσσεται η ποιμενική (κυρίως) κτηνοτροφία, με κυρίαρχη την αιγοπροβατοτροφία, η οποία φαίνεται να αποτελεί κύρια οικονομική δραστηριότητα. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ενώ από την κείμενη νομοθεσία απαγορεύεται η βόσκηση αιγών στα ελατοδάση, παρατηρούνται τέτοια φαινόμενα, όπως επίσης και φαινόμενα υπερβόσκησης τοπικού χαρακτήρα στην αλπική κυρίως ζώνη. Στο Δ.Δ. Ελικίστρας εκτρέφεται μεγάλο ποσοστό βοοειδών σε οργανωμένες κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις. Επιπλέον στους εξωαστικούς οικισμούς του Δήμου Πάτρας, εκτρέφεται μεγάλο ποσοστό κουνελιών. Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η γαλακτοκομική παραγωγή των Δ.Δ. Ελικίστρας, Σουλίου και Μοίρας. Το Δ.Δ. Σουλίου παράγει το μεγαλύτερο ποσοστό του παραγόμενου τυριού και βουτύρου στην περιοχή του Παναχαϊκού όρους. Η δυνατότητα περαιτέρω ανάπτυξης της κτηνοτροφίας είναι εφικτή, απαιτεί όμως την αντιμετώπιση μιας σειράς προβλημάτων όπως: - Την έλλειψη συγκεκριμένης κτηνοτροφικής πολιτικής και κατεύθυνσης για την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας, με αποτέλεσμα να κυριαρχούν πολιτικές που κατευθύνονται μόνο από το πνεύμα του ανταγωνισμού - Τη διαρκή αποδυνάμωση (κοινωνική και οικονομική) των ορεινών και ημιορεινών περιοχών, με την εγκατάλειψή τους από τους κατοίκους - Την έλλειψη κινήτρων για την αύξηση της παραγωγής κτηνοτροφικών προϊόντων, αφού οι επιδοτήσεις δίνονται με βάση μόνο τον αριθμό των ζώων και όχι και την παραγωγή ή την παραγωγικότητα της επιχείρησης, με αποτέλεσμα οι μικρές μονάδες, που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη για στήριξη και προσδίδουν ζωντάνια στους μικρούς οικισμούς, να μην επιδοτούνται - Την έλλειψη συστήματος βόσκησης, που θα επέτρεπε το σχεδιασμό της βοσκοφόρτωσης, ώστε να υπάρχει ισορροπία απαιτήσεων ζώων και βοσκήσιμης [57]

58 ύλης, με συνέπεια την κακή κατάσταση των βοσκοτόπων που υπερβόσκονται και συνεχώς υποβαθμίζονται - Την έλλειψη νερού άρδευσης που περιορίζει σημαντικά την παραγωγή ζωοτροφών στην περιοχή. Η περιοχή δεν είναι ιδιαίτερα ευνοημένη σε ορυκτό πλούτο. Η μόνη ορυκτή ύλη, αν εξαιρεθούν τα λατομικά αδρανή υλικά, είναι τα μαγγανιομεταλλεύματα τα οποία απαντούν σε συγκεντρώσεις (κοιτάσματα) που θα μπορούσαν, υπό προϋποθέσεις, να τύχουν οικονομικής εκμετάλλευσης. Στην περιοχή υπήρχαν πολλές βιοτεχνίες εργαστήρια πριν το 1960, νερόμυλοι, νεροτριβή, κεραμιδοκάμινα, σιδεράτικα (γύφτικα), σαμαράτικα (σαγματοποιεία), υποδηματοποιεία (τσαγκάρικα), ξυλουργεία, φανοποιεία, τυροκομεία, μοδίστρες, εργαστήρια κατασκευής σαρώθρων, αργαλειοί, καμίνια παραγωγής ρακή. Η μαζικοποίηση της παραγωγής και η ανάπτυξη της τεχνολογίας είχαν σαν συνέπεια να γίνουν αντιοικονομικές αδυνατώντας να προσαρμοσθούν στα νέα δεδομένα και να εξαφανιστούν. Οι παραγωγικές-μεταποιητικές δραστηριότητες βρίσκονται συγκεντρωμένες σχεδόν εξ ολοκλήρου στο ευρύτερο Βιομηχανικό Κέντρο της Πάτρας, στην αστική και ευρύτερη περιαστική περιοχή των Πατρών στα όρια του αστικού ιστού, και υφίσταται τάση περαιτέρω συγκεντροποίησης στις περιοχές αυτές: - Το Βιοτεχνικό Πάρκο (ζώνες βιοτεχνίας και χονδρεμπορίου) αναπτύσσεται σε έκταση 600 περίπου στρεμμάτων στα νότια όρια της πόλης, κατά μήκος της νότιας όχθης του Γλαύκου και στην περιοχή Ρηγανόκαμπος. Η περιοχή έχει πολύ καλή συγκοινωνιακή πρόσβαση αφού βρίσκεται σε επαφή με την υπό κατασκευή αρτηρία σύνδεσης του νέου λιμανιού με την ευρεία παράκαμψη της πόλης (οδικό άξονα ΠΑΘΕ). Ήδη φιλοξενεί πολλές βιοτεχνίες διαφόρων κλάδων (ξύλου, μετάλλου, τροφίμων, κλπ) και σύντομα θα συγκεντρώσει τις σημαντικότερες βιοτεχνίες της πόλης. - Η Βιομηχανική Περιοχή Πατρών ΒΙΠΕ, μία από τις πρώτες που ιδρύθηκαν στη χώρα, βρίσκεται νότια της πόλης των Πατρών, εκτός των ορίων του Δήμου, στην κοινότητα Αγίου Στεφάνου (περιοχή που ανήκει διοικητικά στο Δήμο Ωλενίας) και καταλαμβάνει έκταση στρεμμάτων. Η ανάπτυξη και οργάνωση της ΒΙΠΕ έγινε σε δύο φάσεις: Η πρώτη φάση άρχισε το 1976 (2.070 στρέμματα) και η δεύτερη το 1980 (1.980 στρέμματα). Η διάθεση των γηπέδων στις βιομηχανίες άρχισε το Συνδέεται οδικά με την εθνική οδό Πατρών Πύργου, από την οποία απέχει λίγα χιλιόμετρα κι έτσι εξασφαλίζει καλή πρόσβαση. Σε αυτήν βρίσκονται και κάποιες από τις μεγάλες επιχειρήσεις της χώρας, όπως η ΑΒΕΞ2, Χαρτελλάς, El Pack3, με πανελλήνια κυκλοφορία των προϊόντων τους και με εξαγωγικό προσανατολισμό. - Στην ΒΙ.ΠΕ. έχουν αναπτυχθεί πλήρη και ολοκληρωμένα δίκτυα υποδομών που περιλαμβάνουν: - Δίκτυα οδοποιίας, ύδρευσης και αποχέτευσης - Ηλεκτροφωτισμό οδών - Κτίριο διοίκησης - Κεντρική μονάδα καθαρισμού αποβλήτων - Εγκαταστάσεις πρασίνου 2 πατρινή παραδοσιακή βιομηχανία, που κυριαρχεί στον τομέα παραγωγής προϊόντων γενικής ξυλείας, ξυλείας πατωμάτων επενδύσεων ξυλοτύπων, κλπ. 3 Μονάδες παραγωγής χαρτιού και χαρτονιού. [58]

59 - Το Επιστημονικό Πάρκο Πατρών, μια σύγχρονη μορφή βιομηχανικής επιχειρηματικής περιοχής για την ανάδειξη ευκαιριών υλοποίησης καινοτομιών και επιχειρηματικών σχεδίων. Λειτουργεί από το 1998 σε ιδιόκτητες εγκαταστάσεις στο Πλατάνι Πατρών. Συνεργάζεται στενά με το Πανεπιστήμιο Πατρών και τα Ερευνητικά Ινστιτούτα. Παρέχει υποδομή και υποστήριξη σε επιχειρήσεις σύγχρονης τεχνολογίας και στην υλοποίηση καινοτομικών προγραμμάτων και την μεταφορά τεχνολογίας, - Αναπτυξιακή ζώνη βιοτεχνίας στη θέση Βερναρδαίϊκα (βρίσκεται στην περιοχή του Ρίου) - Ζώνες βιομηχανίας σε θέσεις νότια του Γλαύκου Παρά τα προβλήματα των βιομηχανιών της περιοχής κατά τα τελευταία χρόνια, η θέση της Πάτρας ως Βιομηχανικό Κέντρο είναι και παραμένει κυρίαρχη λόγω των σημαντικών συγκριτικών πλεονεκτημάτων που διαθέτει σε σχέση με τον υπόλοιπο νομό. Η περιοχή της Πάτρας αποτελεί «εστία οικονομικής μεγέθυνσης» και σημαντικό βιομηχανικό κέντρο της ευρύτερης περιφέρειας, πέρα από τα όρια του νομού Αχαΐας. Στους εξωαστικούς οικισμούς, όσον αφορά τον δευτερογενή τομέα, λειτουργούν κάποια τυροκομεία, κατά κύριο λόγο μικρές μονάδες που εξυπηρετούν την τοπική παραγωγή και διαθέτουν τα προϊόντα τους κυρίως στην αγορά της Πάτρας, και κάποια ελαιοτριβεία. Τα κύρια προβλήματα ανάπτυξης του βιοτεχνικού κλάδου στην περιοχή είναι: - Η εποχικότητα της δραστηριότητας των μονάδων επεξεργασίας αγροτικών προϊόντων και ο περιορισμένος όγκος της τοπικής παραγωγής - Η έλλειψη οργάνωσης και η ανάγκη εκσυγχρονισμού των μονάδων - Η έλλειψη πρώτων υλών, εκτός από τα μεταποιούμενα γεωργικά προϊόντα. Προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του δευτερογενή τομέα είναι: - Η επίλυση των προβλημάτων της βασικής τεχνικής υποδομής, για να εξασφαλιστεί η επικοινωνία και η ταχύτερη διακίνηση των προϊόντων - Η βελτίωση των κοινωνικών υποδομών που συνδέεται με τη λειτουργική εξυπηρέτηση των βιοτεχνικών μονάδων - Η γενικότερη οικονομική ανάπτυξη της περιοχής, με κύριο μοχλό το γεωργικό και κτηνοτροφικό τομέα. Όσον αφορά άλλες χρήσεις που παρατηρούνται στον εξωαστικό χώρο, αρκετές υπηρεσίες που απευθύνονται στο Π.Σ.Π. αναπτύσσονται εκτός των ορίων του Δήμου, καθώς υπάρχει έλλειψη χώρου εντός των ορίων του. Αυτό έχει ως συνέπεια την διάχυση των δραστηριοτήτων του Δήμου στην ευρύτερη εξωαστική περιοχή. Τέτοιες υπηρεσίες είναι: - Το Πανεπιστήμιο εντός των ορίων του Δήμου Ρίου. Λειτουργεί από το 1966 στην Πανεπιστημιούπολη και αποτελεί το τρίτο Ανώτατο Εκπαιδευτικό ίδρυμα της χώρας, από απόψεως αριθμού φοιτητών, διδακτικού και λοιπού προσωπικού και ακαδημαϊκών τμημάτων και είναι ένα δυναμικά αναπτυσσόμενο Κέντρο Διδασκαλίας και Έρευνας. Η Πανεπιστημιούπολη έχει συνολική έκταση στρέμματα και είναι εγκατεστημένη οκτώ χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλεως των Πατρών, πλησίον της νέας Εθνικής οδού Πατρών Αθηνών, στους πρόποδες του όρους Παναχαϊκό. Περιλαμβάνει 5 σχολές: Θετικών επιστημών, Πολυτεχνική, Επιστημών Υγείας, Ανθρωπιστικών Σπουδών, και Οικονομικών Επιστημών και Διοίκησης, με 22 τμήματα Σχολών. Ο αριθμός των φοιτητών, αυξανόμενος συνεχώς, ανερχόταν το έτος σε περίπου. [59]

60 - Το Περιφερειακό Γενικό Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ρίου (στην περιοχή της Πανεπιστημιούπολης, στο χώρο της 7ης Εδαφικής Περιφέρειας). Διάχυση σε οικιστικές αναπτύξεις παραθεριστικής κατοικίας όμως παρατηρείται και στον αστικό ιστό, εκτός των ορίων του Δήμου σε δύο σημεία, νότια και βόρεια του Π.Σ.Π. (προς τον Δήμο Ρίου, και τον Δήμο Παραλίας). Πέρα από τις 2 αυτές οικιστικές αναπτύξεις και παρά τις επεκτάσεις που έχουν γίνει, η δόμηση εξακολουθεί να διαχέεται έξω και γύρω από το αστικό συγκρότημα, προς όλες τις κατευθύνσεις, είτε με τη μορφή κατοικίας, ή σαν ειδικές χρήσεις. Τέτοιες περιπτώσεις είναι: - Στον Κόμβο Κ2 της Περιμετρικής, βορειοανατολικά του ΠΣΠ, εντοπίζεται συγκέντρωση αθλητικών δραστηριοτήτων, τα ΚΤΕΟ και μεγάλες συγκεντρώσεις εμπορικών δραστηριοτήτων (κυρίως οικοδομικά υλικά). - Στην περιοχή ανάμεσα στα Κάτω και τα Άνω Συχαινά, και στο δρόμο προς τη Βούντενη, υπάρχει διάσπαρτη δόμηση, μια μεγάλη νοσοκομειακή μονάδα και συγκέντρωση εμπορικών δραστηριοτήτων (μονωτικά υλικά) - Από την περιοχή Κούτσα προς την Περιμετρική, υπάρχει η παλιά έκταση απόθεσης απορριμμάτων στον Ριγανόκαμπο, επιπλέον κάποιες εκτάσεις του Δήμου όπου αναπτύσσονται αθλητικές δραστηριότητες και μια μικρή μονάδα εγκατάστασης των Ρομά. - Σε συνέχεια αυτής της έκτασης ανατολικά, υπάρχει στρατόπεδο στα όρια με τον οικισμό Καρυά, και οικιστικοί θύλακες γύρω από τον οικισμό Ρωμανό. - Στον Κόμβο Κ5 της περιμετρικής, παρά τον Γλαύκο ποταμό, υπάρχουν μεγάλα εμπορικά συγκροτήματα, όπως το Carefour, και η έκταση για την εγκατάσταση του ΕΑΠ (Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου) καθώς και καταυλισμός Ρομά. - Τέλος, στο νότιο όριο του Δήμου, βρίσκεται το εργοστάσιο της PIRELLI, ο βιολογικός καθαρισμός και κάποιες αναπτύξεις στην παραλιακή ζώνη. Όσον αφορά τον τουριστικό τομέα επισημαίνεται ότι η περιοχή έχει αρκετά οικονομικά πλεονεκτήματα που δεν έχουν αξιοποιηθεί ουσιαστικά: Παρά την ύπαρξη σημαντικών τουριστικών στοιχείων, αρχαιολογικά μνημεία, πολιτιστικά στοιχεία, περιοχές ειδικού ενδιαφέροντος, πανέμορφα δάση κλπ., η περιοχή δεν έχει τουριστική κίνηση, λόγω της έλλειψης της απαραίτητης υποδομής και της τουριστικής υποβάθμισης. Στην περιοχή υπάρχουν αρκετές δυνατότητες ανάπτυξης του τουρισμού: - Η ορεινή περιοχή προσφέρεται για ανάπτυξη του αγροτουρισμού με επιδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (πρόγραμμα LEADER). - Το Παναχαϊκό όρος προσφέρεται για ορειβασία, ποδήλατο βουνού (ενδιαφέρουσα διαδρομή: Μοίρα Βετάϊκα - Ρακίτα Άνω Μαζαράκι), ιππασία, πεζοπορία (ενδιαφέρουσα διαδρομή: Μοίρη Πηγή Βετάϊκα). - Από την Ελικίστρα ξεκινάει η διαδρομή που οδηγεί στα δύο καταφύγια του Παναχαϊκού στις θέσεις Ψαρθί και Προσούδι (διαδρομή: Ελικίστρα Ζάστοβα Κοκκινόβρυσι Ψαρθί Προσούδι). - Από τα ανατολικά όρια του Δήμου διέρχεται το Ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4 (Διαδρομή ΙΙΙ: Δελφοί Τρίπολη) - Οι ιδιαίτερες αισθητικές και πολλαπλές λειτουργίες του Δάσους μπορούν να προσελκύσουν τόσο τον εσωτερικό τουρισμό όσο και και τον τουρισμό από το εξωτερικό, με τόπο διαμονής τους τα αγροτουριστικά καταλύματα, συνδυάζοντας τον οικολογικό με τον δασο-αγροτικό τουρισμό. Με την ανάπτυξη του δασο- [60]

61 αγροτικού τουρισμού μειώνεται το κύμα της εσωτερικής ή εξωτερικής μετανάστευσης, με τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. - Η περιοχή Μιχαλόλακκα του Δ.Δ. Σουλίου ενδείκνυται για τη δημιουργία θέσης «Θέας και Αναψυχής» Κύριες συγκρούσεις χρήσεων γης Συγκρούσεις χρήσεων γης παρατηρούνται σε αρκετές περιπτώσεις μέσα στα όρια του Δήμου Πατρέων. Στη συνέχεια αναφέρονται επιγραμματικά περιπτώσεις συγκρούσεων χρήσεων γης που έχουν επισημανθεί. - Η συνύπαρξη αγροτικών εκτάσεων και βοσκοτόπων με ευαίσθητες οικολογικά περιοχές και τοπία αισθητικού κάλλους αποτελούν μια περίπτωση συγκρουόμενων χρήσεων. - Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν οριοθετημένες ζώνες ευαίσθητες στην ρύπανση, αρκετές φορές το δίκτυο ύδρευσης έρχεται σε επαφή με διάφορους ρυπαντές. - Οι γεωργικές και οι κτηνοτροφικές δραστηριότητες, λόγω της χρήσης χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, προκαλούν χημική και βιολογική ρύπανση των υδάτινων αποδεκτών. - Τα αστικά λύματα, όσον αφορά τους οικισμούς εκτός του Π.Σ.Π., διατίθενται σε βόθρους καθώς κανένας οικισμός δεν διαθέτει αποχετευτικό δίκτυο. Σε πολλές περιπτώσεις λόγω κορεσμού των βόθρων παρατηρείται υπερχείλιση αυτών κι επιφανειακή απορροή προς την κοίτη των χειμάρρων. Επίσης τα απορρίμματα των οικισμών εκτός Π.Σ.Π. εναποτίθενται στους χειμάρρους. - Σε πολλά δημοτικά διαμερίσματα της περιοχής υπάρχουν κτηνοτροφικές μονάδες που διαθέτουν τα απόβλητά τους σε ανοικτούς λάκκους, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο κινδύνους ρύπανσης των υπόγειων νερών. - Επιπλέον, πρέπει να αναφερθεί ότι υπάρχουν τοπικές περιοχές ατμοσφαιρικής ρύπανσης διάσπαρτες στην περιοχή που οφείλονται στη λειτουργία των τυροκομείων στην ορεινή περιοχή και των ελαιοτριβείων στην ημιορεινή και προέρχονται από τις οσμές που εκπέμπονται από την άσκηση της δραστηριότητας και την απουσία έργων αντι-ρύπανσης. - Τέλος, η διάθεση αποβλήτων μικρών τοπικών τυροκομείων και ελαιοτριβείων, μακροχρόνια, χωρίς την κατάλληλη επεξεργασία, θα έχει ως αποτέλεσμα την ποιοτική υποβάθμιση του περιβάλλοντος και κατά συνέπεια την ρύπανση των υδάτινων αποδεκτών. Σχετικά με τους κινδύνους που έχουν καταγραφεί και αφορούν τα δάση της περιοχής του Παναχαϊκού όρους αναφέρονται παρακάτω: - Η μεγάλη κατάτμηση των ελατοδασών, που δεν εμφανίζονται σαν μια συνεχής ζώνη αλλά με τη μορφή διακεκομμένων «κηλίδων» συνήθως μικρής έκτασης, τα καθιστά ακόμη περισσότερο ευαίσθητα απέναντι στους υποβαθμιστικούς παράγοντες που εξακολουθούν να δρουν, όπως η υπερβόσκηση, η φωτιά και οι κοπές για καυσόξυλα και η κλαδονομή (τάϊσμα των ζώων). Σε αρκετά σημεία το δάσος υφίσταται τη βίαιη επίδραση των κατολισθήσεων που ακολουθούν ως αποτέλεσμα της έντονης υποβάθμισης. Η υποβάθμιση του ελατοδάσους έχει σαν αποτέλεσμα τη μεγάλη εξάπλωση των στεππόμορφων λιβαδιών τα οποία «κατεβαίνουν» και μέχρι τα 1400, κατά τόπους, μέτρα. [61]

62 - Οι ανθρώπινες επιδράσεις σε συνδυασμό με το μικρό βάθος του εδάφους, και τα κατολισθητικά φαινόμενα, οδηγούν στην υποβάθμιση της βλάστησης και την επικράτηση της μορφής των θαμνώνων (μακκίας) η οποία είναι η επικρατέστερη και συναντάται σε πολλές περιοχές του όρους (π.χ. περιοχές Μπάλα, Πουρναρόκαστρο), με αποτέλεσμα την ύπαρξη ενός «σαρρόμορφου» υποορόφου (περιοχή Πουρναρόκαστρου), γεγονός που κάνει τη φυσική αναγέννηση ακόμα δυσκολότερη. Σοβαρά προβλήματα δημιουργούνται στο περιβάλλον από την έλλειψη αδρανών υλικών και τις ανθρώπινες δραστηριότητες για την εξεύρεσή τους. Οι συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες για την εκτέλεση των έργων που γίνονται (από δρόμους μέχρι κατοικίες), αναγκάζουν όλους τους εμπλεκόμενους να προβαίνουν σε ενέργειες με επιπτώσεις στο περιβάλλον, αφού δεν υπάρχει καθορισμένη λατομική περιοχή, (ούτε έχει γίνει γνωστή μελέτη που να εξετάζει αν υπάρχει δυνατότητα καθορισμού τέτοιας ζώνης στην περιοχή). Αποτέλεσμα αυτών είναι, κατά καιρούς, οι αρμόδιες αρχές να υποκύπτουν στις πιέσεις αλλά και σαν λύση του προβλήματος, να εκδίδουν άδειες λειτουργίας λατομείων σε περιοχές για παραγωγή ορισμένου (μικρού) όγκου αδρανών ή να ανέχονται τη λειτουργία των λατομείων για παραγωγή πολλαπλάσιας ποσότητας αδρανών, ή ιδιώτες να προβαίνουν στη λειτουργία παράνομων λατομείων. Η λύση στο πρόβλημα της εξεύρεσης αδρανών υλικών που θα καλύπτουν τις ανάγκες της περιοχής, θα πρέπει να προκύψει με τον καθορισμό της λατομικής (ή λατομικών) ζωνών, σε περιοχή που θα επιλεγεί μετά από ολοκληρωμένη μελέτη και διερεύνηση όλων των παραμέτρων. Με τον τρόπο αυτό θα σταματήσουν οι επεμβάσεις (παράνομες ή ημινόμιμες) στο περιβάλλον της περιοχής Χωρικές επιπτώσεις της μέχρι σήμερα ανάπτυξης και των σημαντικών έργων και προγραμμάτων στην περιοχή μελέτης Όσον αφορά την κοιλάδα του Γλαύκου η επίδραση του ανθρώπινου παράγοντα, με τη διευθέτηση της κοίτης του ποταμού και την εκτροπή του χειμάρρου Ελικίστρα, έχει επηρεάσει σημαντικά τη γεωμορφολογική της εξέλιξη, γιατί μεταβάλλει το συσχετισμό των δύο κυριοτέρων ανταγωνιστικών παραγόντων της διάβρωσης και της αποσάθρωσης. Τα έργα κατασκευής αναβαθμών συγκράτησης φερτών υλικών στις λεκάνες Γλαύκου, Ελικίστρας και Διακονιάρη έχουν συμβάλλει στην συγκράτηση μεγάλου μέρους των φερτών υλικών, ενώ αυξάνουν την διήθηση νερού απορροής κατά μήκος της κοίτης. Η κύρια χρήση του νερού του ποταμού είναι για άρδευση (στην περιοχή της Περιβόλας) και για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. Όσον αφορά τον ευρύτερο εξωαστικό χώρο του Δήμου Πατρών, μερικά από τα έργα που έχουν επηρεάσει ήδη τα χαρακτηριστικά του είναι: 1. Ζεύξη Ρίου Αντιρρίου Το έργο αποτελεί δραστική παρέμβαση στο μεταφορικό σύστημα της περιοχής. Η ενίσχυση του ρόλου της Πάτρας και η σταδιακή μετατροπή των οικισμών της περιοχής που βρίσκεται σε επαφή με τον αστικό ιστό από οικισμούς δεύτερης και παραθεριστικής κατοικίας σε αστικούς προαστιακούς της Πάτρας, είναι μια από τις πρώτες επιπτώσεις. 2. Παράκαμψη Πάτρας (Περιμετρική Οδός) Με το έργο ουσιαστικά παρακάμπτεται το πολεοδομικό συγκρότημα της Πάτρας με σημαντικές επιπτώσεις στην χωροταξική και πολεοδομική δομή των περιοχών διέλευσής της, όπου αναμένεται να αναπτυχθούν κυρίως συγκεκριμένες βιοτεχνικές εμπορικές δραστηριότητες. Το έργο τοπικά εξασφαλίζει τις συνθήκες για την [62]

63 απρόσκοπτη διέλευση των οχημάτων εκτός πόλης και αποτελεί την ολοκλήρωση του βασικού οδικού άξονα της χώρας, της ΠΑΘΕ. 3. Σιδηροδρομική γραμμή. Μετατροπή της υφιστάμενης γραμμής σε κανονικού πλάτους και για το τμήμα Κορίνθου Πατρών 4. Τα έργα ανακύκλωσης των απορριμμάτων Τα έργα που θα επηρεάσουν τα χαρακτηριστικά του Δήμου Πατρών είναι: 1. Η Ιόνια Οδός (δυτικός άξονας): Αποτελεί τον άξονα σύνδεσης της Καλαμάτας με τα Ιωάννινα και τα ελληνοαλβανικά σύνορα. Είναι ο δρόμος που θα συνδέσει την Δυτική Ελλάδα μεταξύ της αλλά και με την υπόλοιπη χώρα. Βρίσκονται στο στάδιο της κατασκευής τους μερικά τμήματά του και στο στάδιο των μελετών άλλα τμήματά του 2. Ο Δυτικός Σιδηροδρομικός Άξονας 3. Το Νέο Λιμάνι στην Ακτή Δυμαίων Οικιστικό δίκτυο Στο Πολεοδομικό συγκρότηµα Πατρών υπάρχουν λειτουργίες, η ένταση και το εύρος των οποίων υπερκαλύπτουν τα κριτήρια για την κατάταξη της πόλης στους οικισµούς 1ου επιπέδου. Ενώ λοιπόν η συγκέντρωση διοικητικών λειτουργιών και κοινωνικών υποδοµών αντιστοιχούν στις απαιτήσεις της έδρας της Περιφέρειας, η λειτουργία του Λιµανιού, του Πανεπιστημίου και των Υπηρεσιών Υγείας διευρύνουν χωρικά και πέραν των ορίων της Περιφέρειας τον κεντρικό ρόλο της Πάτρας. Ο οικισµός της Πάτρας επεκτείνεται κατά µήκος της ακτής περιλαμβάνοντας τις αστικές περιοχές των συνεννοούμενων γειτονικών δήµων. Ειδικότερα οι πρώην οικισμοί του Ρίου και της Παραλίας δεν διαχωρίζονται χωρικά από τον αστικό ιστό της Πάτρας τουλάχιστον κατά µήκος της παράκτιας ζώνης. Ωστόσο οι κεντρικές λειτουργίες του οικισµού εξαντλούνται σε μερικά οικοδοµικά τετράγωνα του πυρήνα του. Εν τούτοις σημειώνεται η αποκεντρωμένη θέση σηµαντικών λειτουργιών όπως του Πανεπιστημίου και των ερευνητικών του κέντρων, του Περιφερειακού Νοσοκομείου και των μεγάλων αθλητικών εγκαταστάσεων γεγονός που οφείλεται στη σχετικά πρόσφατη χωροθέτησή τους. Με την έννοια αυτή η Πάτρα ως αστική περιοχή, περιλαμβάνει τόσο την αστική περιοχή του πρώην οικισμού Ρίου όσο και του πρώην οικισµού της Παραλίας. Η πυκνότητα δόµησης ωστόσο στην περιοχή του Ρίου είναι αισθητά μεγαλύτερη από την αντίστοιχη της Παραλίας. Αυτό οφείλεται αφ ενός στη διαφορετική χρονική αφετηρία οικιστικής ανάπτυξης των δύο περιοχών και αφετέρου στο γεγονός ότι εκτός από το ρόλο προαστίου της Πάτρας, το Ρίο ενισχύεται από σηµαντικές κεντρικές αστικές λειτουργίες (Πανεπιστήμιο, Νοσοκομείο, Ερευνητικά κέντρα), αλλά και άλλες δυναµικές δραστηριότητες (καζίνο, τουριστικές εγκαταστάσεις, λιµάνι) καθώς και από την λειτουργία της Ζεύξης Ρίου Αντιρρίου. Ο αστικός χώρος της Πάτρας διευρύνεται εκτός των ορίων της πόλης της Πάτρας και περιλαμβάνει το Ρίο, την Παραλία και την Οβρυά. Αναπτύσσεται γραµµικά µε την ακτογραμμή και προς την ενδοχώρα, µε βασικούς πόλους το λιµάνι και το λειτουργικό κέντρο της πόλης αλλά και επιπλέον κέντρα δορυφόρους (π.χ. οδός Ακρωτηρίου). Με εξαίρεση το λειτουργικό κέντρο της Πάτρας και τον ευρύτερο χώρο του Πανεπιστημίου στο Ρίο, όλος ο υπόλοιπος αστικός χώρος έχει οικιστική, κατά κύριο λόγο, χρήση (πρώτη κατοικία). [63]

64 Σημειώνεται ωστόσο µια σηµαντική διαφοροποίηση η οποία αναγνωρίζεται χωρικά σε ότι αφορά την ποιότητα της κατοικίας. Η διαφοροποίηση αυτή σχετίζεται µε την σύνθεση των επί µέρους πληθυσμών και µε την έννοια αυτή καθορίζει μικρές αλλά διακριτές και διαφορετικές ανθρωπογεωγραφικές ενότητες στο εσωτερικό της πόλης. Οι διαχρονικές επεκτάσεις του οικιστικού ιστού της Πάτρας (επεκτάσεις σχεδίου πόλεως) δημιούργησαν µία σχετικά ενιαία και συμπαγή οικιστική ενότητα µε το Ρίο. Υπάρχουν ωστόσο περιοχές σε γειτνίαση µε το αστικό σύμπλεγμα Πάτρας-Ρίου που παραµένουν φυσικές, αδόµητες ή «σε αναµονή» αστικοποίησης. Παρατηρείται, ωστόσο, εκτόνωση της οικιστικής χρήσης στους παραλιακούς οικισµούς της περιοχής Πάτρας Ρίου και τάση διάχυσης των λοιπών αστικών χρήσεων (εμπόριο, υπηρεσίες, βιομηχανία) προς τα ανατολικά µέχρι την περιμετρική οδό και προς τα δυτικά της Πάτρας. Οι τάσεις διάχυσης της αστικοποίησης στον παραλιακό κυρίως χώρο ενισχύονται από τη μετατροπή ευρύτερων παραλιακών οικισµών από περιοχές δεύτερης σε περιοχές πρώτης κατοικίας. Οι διακυμάνσεις στην πυκνότητα αστικοποίησης, σε συνδυασµό µε τα ιδιαίτερα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά (Πατραϊκός κόλπος), διαμορφώνουν µια ασυνέχεια των χωρικών οικιστικών ενοτήτων του βορείου και του νοτίου τµήµατος της περιοχής µελέτης. Ωστόσο, ο αστικός χώρος χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη οικιστικών υποσυνόλων που πληρούν ορισμένα κριτήρια ομοιογένειας ως προς τα κοινωνικοοικονομικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά τους, το δομημένο περιβάλλον και τις χρήσεις γης, το είδος και την ένταση της προβληματικότητας, καθώς και τις αναπτυξιακές δυνατότητες που παρουσιάζουν. Για όλους τους παραπάνω λόγους, µέσω του Ρυθµιστικού Σχεδίου αλλά και µέσω της Αναθεώρησης του ΓΠΣ επιλέγεται το μοντέλο της περιφερειακής, ισόρροπης και ολοκληρωμένης ανάπτυξης της περιοχής µελέτης µέσω της αντιμετώπισης της ως µία ευρύτερη χωρική λειτουργική ενότητα. Σε αυτό το πλαίσιο στρατηγικής αστικής ανάπτυξης, λαμβάνονται υπ όψιν οι λειτουργικές σχέσεις µεταξύ των αστικών κέντρων και των μικρότερων οικισµών (χωρίς απαραίτητη γεωγραφική συνέχεια), και τα τοπικά χαρακτηριστικά ενδογενούς ανάπτυξης των επί µέρους οικιστικών ενοτήτων. Λειτουργικό Κέντρο Πάτρας Το τµήµα της πόλης, εντός του οποίου συγκεντρώνονται οι διοικητικές, εµπορικές και πολιτιστικές λειτουργίες της Πάτρας, εκτείνεται κατά µήκος του θαλάσσιου μετώπου και περί των επτά δρόµων ΝΑ και παράλληλα, ενώ νότια και βόρεια ορίζεται από τους δρόµους Παπαφλέσσα και 28ης Οκτωβρίου (Καρόλου), αντίστοιχα. Το κοµµάτι αυτό του πολεοδομικού ιστού αποτελεί τµήµα του ιστορικού κέντρου της πόλης, µε την διαφορά ότι το ιστορικό κέντρο επεκτείνεται σε μεγάλη έκταση και προς τα ανατολικά, δηλαδή προς την Άνω Πόλη. Εντός του τµήµατος αυτού, συγκεντρώνονται λειτουργίες και εξυπηρετήσεις, κυρίως τριτογενή τοµέα, καθώς και πολιτιστικές διοικητικές. Στο σύνολο του κέντρου της πόλης δεν παρατηρούνται ασυνέχειες κεντρικών λειτουργιών αλλά πυκνή συµπαγής ανάπτυξη µε την αρµονική συνύπαρξη της κατοικίας ως χρήση στους ορόφους. Σημειώνεται ότι η μίξη των χρήσεων επιτρέπει στο κέντρο να είναι ζωντανό και ασφαλές καθ όλη την διάρκεια της ηµέρας και τις νυχτερινές ώρες. Η δοµή του κέντρου της πόλης εμφανίζει εντατική πύκνωση και αποτελείται από χρήσεις, όπως γραφεία, τράπεζες, βιοτεχνίες και λιανικό εμπόριο. Σηµαντικό είναι το ποσοστό και των παλιών ανενεργών παραγωγικών μονάδων και αποθηκών, οι οποίες βρίσκονται [64]

65 συγκεντρωμένες στο παραλιακό μέτωπο και οι οποίες είναι ιδιαίτερα προσιτές για ανάπλαση και επανάχρηση. Η ανάπτυξη του ιστορικού κέντρου της πόλης της Πάτρας έχει βασιστεί σε μεγάλο βαθµό στο σχέδιο του Βούλγαρη. Χρήσεις αναψυχής εντοπίζονται σε όλη την έκταση του κέντρου, µε σηµαντικές συγκεντρώσεις εντός του λειτουργικού κέντρου και συγκεκριμένα στον πεζόδρομο της Ρήγα Φεραίου, στις οδούς Αγ. Νικολάου, Αγίου Ανδρέου & Γεροκωστοπούλου, καθώς και στις πεζοδρομημένες παρόδους (Ραδινού, Παπαρηγοπούλου). Συγκεντρώσεις χονδρεμπορίου και μεταποιητικών χρήσεων εντοπίζονται, εκτός του λειτουργικού κέντρου, κατά µήκος της Εθνικής οδού ΒΑ της εισόδου/ εξόδου της πόλης. Κάποια από τα σηµεία αυτά χαρακτηρίζονται υποβαθμισμένα πολεοδομικά και περιβαλλοντικά, ωστόσο αποτελούν ισχυρό οικονοµικό πόλο, ο οποίος σταδιακά προσελκύει παραγωγικές δραστηριότητες σηµαντικής κλίµακας Χρήσεις γης Οικιστικές Χρήσεις Ως προς τον οικιστικό τομέα το Πολεοδομικό Συγκρότημα Πατρών, καταλαμβάνει τη σημαντικότερη θέση στο οικιστικό σύστημα της ευρύτερης περιοχής. Βρίσκεται στο πεδινό τμήμα του Δήμου και εκτείνεται δυτικά μέχρι τη θάλασσα. Προς Βορρά και Νότο ο αστικός ιστός διαχέεται και εκτός των ορίων του Δήμου, καθώς η παραλιακή ζώνη μέχρι το Αντίρριο και ακόμη και μέχρι την πόλη της Ναυπάκτου, προς Βορρά, και μέχρι την Κάτω Αχαΐα, προς Νότο, δέχεται έντονες πιέσεις ανάπτυξης, κύριας και παραθεριστικής κατοικίας. Το Π.Σ.Π. έχει θεσμοθετημένη έκταση εντός των ορίων του Δήμου, στρ. Πρέπει να σημειωθεί ότι δύο τμήματα συνολικής έκτασης περί τα 558 στρ. σε άμεση επαφή με τον αστικό ιστό του Π.Σ.Π., προς Βορρά και Νότο, βρίσκονται εκτός των ορίων του Δήμου. Επιπλέον, στα όρια του αστικού ιστού, αναπτύσσονται κάποιοι εξωαστικοί οικισμοί, που δέχονται μεγάλες πιέσεις ανάπτυξης, λόγω της επαφής τους με το Π.Σ.Π. Πίνακας 5.3: Χαρακτηριστικά Π.Σ.Π. Οικιστικός υποδοχέας Εμβαδόν Πληθυσμός Μέση πυκνότητα κατοίκων (στρέμματα) 2001 κατ./στρ. Πολεοδομικό Συγκρότημα Πατρών ,0 ή 70 κατ./ηα Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, 2013 Το Π.Σ.Π. εξυπηρετεί το σύνολο του Δήμου σε επίπεδο κοινωνικών παροχών, και απασχόλησης. Δεδομένου ότι σύμφωνα με τα ισχύοντα σταθερότυπα 4 οι πυκνότητες Ηα είναι αποδεκτές για τους περισσότερους οικισμούς και αστικές περιοχές, η μέση πυκνότητα του Π.Σ.Π. 70 κατ./ηα θεωρείται χαμηλή. 4 Απόφαση με αριθμό ΦΕΚ 285/Τ.Δ./ «Έγκριση πολεοδομικών σταθερότυπων (standards) και ανώτατα όρια πυκνοτήτων που εφαρμόζονται κατά την εκπόνηση των Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων, των Σχεδίων Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης «Ανοικτής Πόλης» και των Πολεοδομικών Μελετών. [65]

66 Η Άνω Πόλη αποτελείται από γειτονίες µε κύρια χρήση την κατοικία. Στην καρδιά των επιµέρους γειτονιών υπάρχουν κάποιοι ελεύθεροι χώροι που συνδυάζονται συνήθως µε την παρουσία ιερών ναών. Η εµπορική χρήση περιορίζεται σε τοπικής κλίµακας µικρά καταστήµατα µε είδη πρώτης ανάγκης. Στην Κάτω Πόλη, η κατοικία αποτελεί και πάλι την επικρατέστερη χρήση. Ωστόσο, πολλοί είναι οι δρόµοι όπου η κατοικία συνυπάρχει µε το εμπόριο. Για παράδειγμα, επί της κεντρικής οδού Αγίου Νικολάου, και στον πεζόδρομο της Ρήγα Φεραίου επικρατεί η εµπορική χρήση, στο ισόγειο επίπεδο ενώ στους ορόφους υπάρχουν και κατοικίες. Εµπορικές χρήσεις Οι εµπορικές χρήσεις εκτείνονται σε όλη την επιφάνεια του ιστορικού κέντρου της Πάτρας, στην Άνω αλλά και στην Κάτω Πόλη. Το τµήµα της Κάτω Πόλης και συγκεκριμένα κατά μήκος των οδών Ρήγα Φεραίου, Μαιζώνος, Κορίνθου, Κανακάρη και Καραϊσκάκη, συγκεντρώνει την πλειονότητα των εμπορικών χρήσεων της Πάτρας όπως πολυκαταστήματα, είδη ρουχισμού και υπόδησης. Οι οδικοί αυτοί άξονες κινούνται παράλληλα µε το παραλιακό μέτωπο και κατά µήκος τους συγκεντρώνονται χρήσεις κοινωνικού χαρακτήρα όπως εκκλησίες, υπαίθριοι χώροι, χώροι συνάθροισης κοινού (πλατείες), καθώς και διοικητικές υπηρεσίες όπως Νομαρχία, ηµαρχείο, ικαστήρια, βιβλιοθήκες, Κ.Ε.Π., και πολιτιστικοί χώροι. Παρόµοιες χρήσεις εντοπίζονται και στους κάθετους άξονες Αράτου, Αγίου Νικολάου, Ερµού, Γεροκωστοπούλου, Πατρέως, Παντάνασσας, Βότση, Φιλοποίµενος και λεωφόρο Γούναρη. Όσον αφορά το τµήµα της Άνω Πόλης, οι εµπορικές χρήσεις που καταγράφηκαν είναι αισθητά περιορισμένες σε σύγκριση µε τις αντίστοιχες χρήσεις της Κάτω Πόλης. Η Άνω Πόλη αποτελείται σε μεγάλο βαθµό από κατοικίες. Οι περιορισμένες εµπορικές χρήσεις που καταγράφηκαν είναι συγκεντρωμένες επί της κεντρικής οδού. Χρήσεις αναψυχής Η Πάτρα είναι γνωστή για την έντονη φοιτητική και κατ επέκταση νυχτερινή της ζωή. Σε όλη την έκταση του πολεοδομικού ιστού εντοπίζονται χρήσεις αναψυχής, καφετέριες, εστιατόρια και λοιποί χώροι εστίασης. Η πλειονότητα των χρήσεων αυτών εντοπίζεται, κυρίως, στο τµήµα της Κάτω Πόλης. Έντονη είναι η συγκέντρωση χρήσεων αναψυχής, τύπου καφέ, γύρω από τις κεντρικές πλατείες, όπως για παράδειγμα γύρω από την πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως (Βασ. Όλγας) και επί των οδών Αράτου, Μαιζώνος, Ρ. Φεραίου και Κολοκοτρώνη, οι οποίες οριοθετούν το χώρο της πλατείας. Αντίστοιχο φαινόμενο συγκέντρωσης χώρων αναψυχής και διασκέδασης (καφετεριών) παρατηρείται γύρω από την κεντρική πλατεία της Πάτρας (Βασ. Γεωργίου ή Γεωργίου Α ). Χρήσεις αναψυχής εντοπίζονται και επί της οδού Τριών Ναυάρχων, η οποία βρίσκεται στο νότιο άκρο της πόλης. Η πλατεία Υψηλών Αλωνίων, βρίσκεται στο εσωτερικό του οικιστικού τµήµατος του πολεοδομικού ιστού της Πάτρας. Ωστόσο, σηµαντική είναι η συγκέντρωση χρήσεων αναψυχής στα μέτωπα που την οριοθετούν. Το δυτικό άκρο της οδού Αγίου Νικολάου, µεταξύ των οδών Μαιζώνος και Αγίου Ανδρέα, είναι πεζοδρομημένο και παρουσιάζει μεγάλη συρροή καφετεριών. Οι αίθουσες κινηματογράφου που εντοπίζονται στον πολεοδομικό ιστό της Πάτρας, είναι συγκεντρωμένες σε ειδικό πολυχώρο στην Παραλία Πατρών (Vesso Mare) επί της Ακτής υµαίων, ενώ τέτοιου τύπου δραστηριότητα αίθουσας θεάτρου, εντοπίζεται και στην λεωφόρο Γούναρη. Δυο ιστορικοί πρώην κινηματογραφικοί χώροι στο κέντρο της πόλης επί της οδού Αγίου Νικολάου, οι παλιοί κινηματογράφοι Ιντεάλ και Ελίτ, είναι κηρυγμένα διατηρητέα κτίρια. [66]

67 Οι θεατρικοί χώροι της Πάτρας είναι αρκετοί και ποικίλουν σε μέγεθος και ύφος. Σημαντικότεροι είναι το Δηµοτικό Θέατρο «Απόλλων» στην κεντρική πλατεία Αγ. Γεωργίου και το κινηματοθέατρο «Πάνθεον», ενώ παράλληλα λειτουργούν και μικρότερου μεγέθους θέατρα, όπως το Θέατρο Μαρίνας, το Δηµοτικό Λαϊκό Θέατρο, καθώς και το υπαίθριο θέατρο του Αρχαίου Ωδείου Πάτρας. Οι παραπάνω πολιτιστικοί χώροι βρίσκονται διάσπαρτοι στον πολεοδομικό ιστό του ιστορικού κέντρου της πόλης. Επιπλέον θα πρέπει να αναφερθεί το Εργοστάσιο Τέχνης (Λαδόπουλου) στην Ακτή υµαίων. Χρήσεις αναψυχής, καφέ και εστιατόρια, λειτουργούν και στο παραλιακό μέτωπο, δυτικά του οδικού παραλιακού άξονα Όθωνος Αµαλίας/ Ακτή υµαίων, µε άµεση πρόσβαση από αυτόν. Συγκεκριμένα, χρήση καφετεριών εντοπίζεται στο κοµµάτι όπου χωροθετείται η μαρίνα, βόρεια του υφιστάμενου λιµένα, καθώς και στο νότιο τµήµα του παραλιακού μετώπου, νότια του υφιστάμενου λιµένα. Τουριστικές μονάδες και Συνεδριακά Κέντρα Ως χρήση, οι ξενοδοχειακές μονάδες καταγράφηκαν συγκεντρωμένες εντός του ιστορικού κέντρου της Πάτρας. Στην πλειονότητα τους βρίσκονται στο Β και κεντρικό τµήµα του ιστορικού κέντρου της Κάτω Πόλης, µε άµεση πρόσβαση από και προς το λιµάνι και τον παραλιακό άξονα. Εντός της ευρύτερης λειτουργούν, επίσης, συνεδριακά κέντρα δυναμικότητας που ανέρχεται στα 500 άτοµα και άνω. Τέτοια συνεδριακά κέντρα υπάρχουν : - Στις ξενοδοχειακές μονάδες Patras Palace και Hotel Astir Hotel καθώς και στις εγκαταστάσεις τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Πατρών ( ήµος Ρίου) και ΑΤΕΙ Πατρών - Εντός του ήµου Πατρέων εντοπίζονται και συνεδριακοί χώροι/ αίθουσες συνάθροισης, μικρότερης ωστόσο δυναμικότητας. Τέτοιες αίθουσες υπάρχουν στις ξενοδοχειακές μονάδες, Βυζαντινό Hotel, Airotel Achaia Beach Hotel (Περιοχή Καστελόκαµπος). Μεταποιητικές χρήσεις Μεταποιητικές δραστηριότητες εντοπίζονται στα όρια του σχεδίου πόλεως, επί των κεντρικών οδικών αρτηριών που οδηγούν στο κέντρο της πόλης και το λιµένα. Οι βασικότερες μεταποιητικές συγκεντρώσεις της Πάτρας είναι τρεις. Συγκεκριμένα, μεταποιητικές δραστηριότητες υπάρχουν επί της οδού Κανελλοπούλου, η οποία βρίσκεται στο βόρειο τµήµα του σχεδίου πόλεως και αποτελεί την οδό εισόδου στην πόλη. Οι μεταποιητικές/ χονδρεμπορικές χρήσεις, όπως αντιπροσωπείες, συνεργεία είναι αυτές που επικρατούν κατά µήκος του δρόµου αυτού. Αισθητή είναι η τάση επέκτασης του λειτουργικού κέντρου της Πάτρας προς το νότιο τµήµα και συγκεκριμένα προς το χώρο του νέου λιµένα. Στο σηµείο αυτό και κατά µήκος της παραλιακής οδού (Ακτή υµαίων), µέχρι τα όρια του ήµου Πατρέων και σε επαφή µε τον ήµο Παραλίας, εντοπίζονται συγκεντρωμένες χρήσεις βιομηχανίας, ξυλουργεία, καταστήµατα και υπεραγορές. Η τελευταία περιοχή η οποία παρουσιάζει σηµαντική συγκέντρωση μεταποιητικών δραστηριοτήτων βρίσκεται επί της Εθνικής Οδού Πατρών Τριπόλεως. Ο άξονας αυτός συνδέει την Πάτρα µε την Μεσσάτιδα, διασχίζοντας την έδρα του δήµου, Οβρυά, σε όλη της την έκταση. Τέλος, χρήσεις μεταποίησης και εµπορίου, σε μικρότερη, ωστόσο, κλίµακα, υπάρχουν και στο νότιο τµήµα του ιστορικού κέντρου της πόλης, και συγκεκριμένα στις διασταυρώσεις των οδών Βότση και Φιλοποίμενος µε τον παραλιακό άξονα Όθωνος Αµαλίας. Οι χρήσεις αυτές αφορούν συνεργεία και βενζινάδικα. [67]

68 Πίνακας 5.4: Δημοτική περιούσια του Δήμου προς αξιοποίηση ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΠΡΟΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ Α/Α ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ 1 ΠΡΩΗΝ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΣΦΑΓΕΙΑ ΧΟΝΔΡΕΜΠΟΡΙΟ (ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΓΠΣ) 2 "ΠΡΩΗΝ ΔΗΜΟΤΙΚΟΙ ΣΤΑΒΛΟΙ" ΠΟΛΥΚΕΝΤΡΟ ΑΜΙΓΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑ 3 "ΠΡΩΗΝ ΛΑΪΚΑ ΛΟΥΤΡΑ" ΣΠΙΤΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ- ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ-ΚΕΘΕΑ ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ 4 "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ" ΖΩΝΗ Κ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΦΕΚ 499/Δ/ ΑΓΟΡΑ ΑΡΓΥΡΗ (ΑΡΚΤΙΚΗ ΑΓΟΡΑ) ΖΩΝΗ Κ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΦΕΚ 499/Δ/ ΚΕΝΤΡΟ ΛΟΓΟΥ & ΤΕΧΝΗΣ ΖΩΝΗ Κ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΦΕΚ 499/Δ/ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΕΓΑΡΟ ΖΩΝΗ Κ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΦΕΚ 499/Δ/ ΛΑΪΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΖΩΝΗ Π ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΦΕΚ 499/Δ/ ΔΕΥΑΠ (ΠΡΩΗΝ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΑΕΡΙΟΦΩΤΟΣ) ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ 10 ΕΡΥΘΡΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΩΝΗ Κ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΦΕΚ 499/Δ/ ΠΡΩΗΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΕΥΛΟΓΙΟΝΤΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/ Φ31/28131/ ΖΑΒΛΑΝΙ ΚΑΒΟΥΚΑΚΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ (ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΓΠΣ) 13 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΒΡΕΦΟΚΟΜΕΙΟ ΖΩΝΗ Π ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΦΕΚ 499/Δ/ ΠΡΩΗΝ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΨΥΧΙΑΤΡΕΙΟ - ΑΣΥΛΟ ΦΡΕΝΟΒΛΑΒΩΝ ΕΦΑΡΜΟΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥ ΑΠΟ ΠΔ (ΦΕΚ Δ 181) 15 "ΑΡΣΑΚΕΙΟ" ΖΩΝΗ Κ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΦΕΚ 499/Δ/ ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΥΣ Ε. ΚΑΡΑΧΡΗΣΤΟΥ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ (ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΓΠΣ) 17 ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΥΣ Ε. ΚΑΡΑΧΡΗΣΤΟΥ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ (ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΓΠΣ) 18 ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΥΣ ΣΤ. ΚΑΡΑΧΡΗΣΤΟΥ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ 19 ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΥΣ ΣΤ. ΚΑΡΑΧΡΗΣΤΟΥ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ (ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΓΠΣ) 20 ΕΞΩ ΑΓΥΙΑ (ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΤΣΟΥ) ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ 21 ΔΗΜΟΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ-(ΤΕΩΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΜΑΡΙΑΣ ΔΕΝΕΓΡΗ) 22 ΠΑΛΑΙΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΚΟΙΝΩΦΕΛΗΣ ΧΩΡΟΣ 23 ΑΘΛΗΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΛΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΚΟΙΝΩΦΕΛΗΣ ΧΩΡΟΣ 24 ΔΗΜΟΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ (ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ ΕΛΙΣΣΑΒΕΤ ΧΑ ΜΗΝΑ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ) ΖΩΝΗ Κ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΦΕΚ 499/Δ/ ΖΩΝΗ Κ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΦΕΚ 499/Δ/ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΡΟΝΟΙΑ (ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΓΠΣ) 26 ΑΚΡΟΠΟΛΗ Η ΕΣΧΑΤΟΒΟΥΝΙΟ ΑΜΙΓΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑ 27 "ΑΣΥΡΜΑΤΟΣ" Η ΚΑΜΑΡΕΣ ΣΑΜΑΚΙΑΣ - ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ Α&Χ. ΚΑΡΑΧΡΗΣΤΟΥ 28 ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΑΚΙΝΗΤΩΝ ΔΗΜΟΥ ΠΑΤΡΕΩΝ & ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΕΙΟΥ ΕΥΓΗΡΕΙΟΥ 29 ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΑΚΙΝΗΤΩΝ ΔΗΜΟΥ ΠΑΤΡΕΩΝ & ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΕΙΟΥ ΕΥΓΗΡΕΙΟΥ 30 ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ Δ. & ΙΩΑΝ. ΜΠΕΤΣΟ - ΑΝΔΡ. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ (ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΓΠΣ) ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ (ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΓΠΣ) 31 ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ (ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΓΠΣ) 32 ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ (ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΓΠΣ) 33 ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ 34 ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ (ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΓΠΣ) 35 ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ (ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΓΠΣ) [68]

69 36 ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ Μ. & Χ. ΦΕΡΕΝΤΙΝΟ ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ 37 ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ Μ. & Χ. ΦΕΡΕΝΤΙΝΟ ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ 38 ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ ΙΣΜ. ΚΑΛΑΝΤΖΗ & ΚΩΝ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟ ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ 39 ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ ΑΘΑΝΑΣΙΟ ΚΑΡΑΧΡΗΣΤΟ ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ 40 ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ ΑΘΑΝΑΣΙΟ ΚΑΡΑΧΡΗΣΤΟ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ (ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΓΠΣ) 41 ΠΡΩΗΝ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΧΑΡΤΟΠΟΙΙΑΣ ΛΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Ε.Γ.Λ. ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ 42 ΑΓΟΡΑ ΑΠΟ ΓΕΩΡΓΙΟ ΚΕΠΕΝΟ ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ 43 ΑΝΘΕΙΑ ΠΑΤΡΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ 44 ΑΝΘΕΙΑ ΠΑΤΡΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ 45 ΑΝΘΕΙΑ ΠΑΤΡΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ 46 ΧΩΡΟΣ & ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΡΩΗΝ Α.Σ.Ο. ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ 47 ΧΩΡΟΣ & ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΡΩΗΝ Α.Σ.Ο. ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ Πηγή: Μελέτη αξιοποίησης ακίνητης περιούσιας και βελτίωση των οικονομικών του Δήμου Πατρεων 5.4. Τεχνική Υποδομή Δίκτυα Συγκοινωνιών και Μεταφορών Οδικό ίκτυο Η ιεράρχηση του κύριου οδικού δικτύου του ήµου Πατρέων έγινε µε κατάταξη κάθε οδού στις εξής τέσσερις κατηγορίες οδών: (1) ελεύθερη λεωφόρος, (2) πρωτεύουσα αρτηρία, (3) δευτερεύουσα αρτηρία και (4) συλλεκτήρια οδός. Η παραπάνω κατάταξη βασίστηκε στην διαφοροποίηση των οδών ανάλογα µε τη λειτουργία, τον έλεγχο πρόσβασης και την ταχύτητα κυκλοφορίας. Το οδικό δίκτυο, εντός του πολεοδομικού ιστού της πόλης διακρίνεται σε πρωτεύουσες και δευτερεύουσες αρτηρίες. Οι πρωτεύουσες αρτηρίες συμπίπτουν µε τον βασικό κορµό που προϋπήρχε του έργου της Ευρείας Παράκαµψης και σχηματίζεται από τους άξονες Αθηνών Πύργου και Πάτρας Καλαβρύτων. Οι αρτηρίες αυτές εξασφαλίζουν την άµεση πρόσβαση της κίνησης από και προς το κέντρο της πόλης. Πιο συγκεκριμένα, ο άξονας Αθηνών- Πύργου εξασφαλίζει την πρόσβαση στην πόλη από βορρά- νότο μέσω των αξόνων της Εθνικής οδού Αθηνών- Πατρών, Κανελλοπούλου στο βόρειο τµήµα, ενώ µέσω της Ακτής υµαίων καταλήγει στο κεντρικό/ νότιο κοµµάτι της πόλης. Η εξυπηρέτηση του κεντρικού τµήµατος επιτυγχάνεται µέσω των επιµέρους καθέτων οδών. Η δεύτερη αρτηρία, Πάτρας Καλαβρύτων, εξυπηρετείται από τους άξονες Γούναρη Καλαβρύτων Ακρωτηρίου. Συγκεκριμένα, η κίνηση διοχετεύεται από το κέντρο της πόλης (κεντρική οδός Γούναρη), µέσω της οδού Καλαβρύτων στην Ακρωτηρίου, στο ΝΑ τµήµα της πόλης. Η δεύτερη πρωτεύουσα αρτηρία προσεγγίζει το κέντρο της πόλης ανατολικά- δυτικά κα συνδέεται με τον άξονα Αθηνών- Πύργου στο ύψος της κεντρικής πύλης του παλαιού λιμανιού. Στο οδικό δίκτυο της πόλης της Πάτρας παρατηρούνται φαινόμενα κορεσµού, ενώ η διάχυση των λεωφορείων στις παράλληλες οδούς µε την παραλιακή, δυσχεραίνει περισσότερο την κυκλοφορία. Η άναρχη στάθμευση, που είναι βασικό αίτιο δημιουργίας κυκλοφοριακών προβλημάτων αντιμετωπίζεται µέσω του συστήματος ελεγχόμενης στάθμευσης στο κέντρο της πόλης, το οποίο βρίσκεται σε φάση υλοποίησης και αναµένεται να ομαλοποιήσει τις συνθήκες στάθμευσης, ενώ και η κυκλοφορία από τους «οδηγούς προς [69]

70 εξεύρεση θέσης» θα μειωθεί. Στο πλαίσιο υποβοήθησης του κυκλοφοριακού προβλήματος της Πάτρας κινούνται τα έργα των κάθετων αρτηριών ( ιακονιάρη και Γλαύκου), η διάνοιξη της οδού Κανακάρη και η κατασκευή της μικρής περιμετρικής, που συνδέει την οδό Αγ. Σοφίας στη βόρεια πλευρά της πόλης µε τον άξονα Πατρών-Κλάους, στην ανατολική πλευρά της, παρακάμπτοντας το κέντρο και μειώνοντας το χρόνο μετακίνησης. Σχετικά µε τα χαρακτηριστικά και τα προβλήματα που εντοπίζονται στο οδικό δίκτυο της πόλης της Πάτρας, παρατηρείται µία ασυνέχεια στο οδικό δίκτυο του πολεοδομικού ιστού της Πάτρας. Κάποια τµήµατα αποτελούνται από κανονικού σχήματος οικοδοµικά τετράγωνα, ενώ άλλα δεν ακολουθούν κανένα πολεοδομικό πρότυπο. Πρόκειται για περιοχές (συνοικίες) της πόλης οι οποίες τµηµατικά εντάχθηκαν στον πολεοδομικό ιστό, χωρίς κανένα πολεοδομικό σχεδιασµό. Συγκεκριμένα, παρατηρείται σαφής διάκριση µεταξύ του οδικού δικτύου της παλιάς πόλης τµήµα το οποίο αναπτύχθηκε βάσει ρυμοτομικού σχεδίου και του οδικού δικτύου στα τµήµατα της επέκτασης της πόλης. Εκτός της κεντρικής περιοχής, το οδικό δίκτυο παρουσιάζει επιµέρους προβλήματα, τα οποία σχετίζονται, όπως προαναφέρθηκε, µε την ασυνέχεια των αξόνων, την έλλειψη γεωμετρίας και την μορφολογική πολυπλοκότητα. Επιπλέον, η εκτεταμένη παράνοµη στάθμευση των οχημάτων και το «άναρχο» σύστηµα διανοµής και τροφοδοσίας των καταστημάτων στο κέντρο δημιουργούν πολλαπλάσια κυκλοφοριακά προβλήματα, ιδιαίτερα κατά τις ώρες αιχµής. Συνεπώς, είναι αισθητή η ανάγκη καθορισµού χώρων στάθμευσης για την αποσυμφόρηση και την λειτουργικότητα των μονόδρομων. Το πρόβληµα της έλλειψης χώρων στάθµευσης γίνεται πιο αισθητό στην κεντρική περιοχή της πόλης, εξαιτίας κυρίως του Προεδρικού ιατάγµατος για το Ιστορικό Κέντρο της Πάτρας (1996),το οποίο απαγορεύει τη κατασκευή και λειτουργία στεγασμένων και ελεύθερων χώρων στάθµευσης σε όλη την έκταση του ιστορικού κέντρου. Με πρωτοβουλία του ήµου και αποσκοπώντας στην αντιμετώπιση του προβλήματος της παράνοµης στάθµευσης, έχει καθοριστεί σε τµήµα του ιστορικού κέντρου της Πάτρας ζώνη Συστήματος Ελεγχόμενης Στάθµευσης (Σ.Ε.Σ.).Η υποδοµή του μέτρου αυτού έχει εγκατασταθεί και λειτουργεί κανονικά υπό τον έλεγχο της ηµοτικής Αστυνομίας. Παράλληλα, στο ήµο Πατρέων στο πλαίσιο της εφαρμογής μιας ολοκληρωμένης πολιτικής αντιμετώπισης του κυκλοφοριακού προβλήματος λειτουργούν σήμερα περιμετρικά του κέντρου, 5 χώροι στάθµευσης: Σταθακοπούλου (300 θέσεων), στο χώρο του εργοστασίου Λαδοπούλου (200 θέσεων), Ακτής υµαίων/ Πολιτεία (202 θέσεων),εντός της λιμενικής ζώνης στην περιοχή Τερψιθέας 200 περίπου θέσεων και στην παραλιακή ζώνη, µε εξυπηρέτηση και από το Αστικό ΚΤΕΛ. Α) Χώρος στάθμευσης Γιώργος Καλεντζώτης Ο χώρος στάθμευσης Γιώργος Καλεντζώτης έχει διαμορφωθεί στο χώρο μεταξύ Κολυμβητηρίου ΝΟΠ και της περιοχής νέου Φάρου, εντός της λιμενικής ζώνης του ΟΛΠΑ. Β) Χώρος στάθμευσης εντός λιμενικής ζώνης στην Τερψιθέα Ο χώρος στάθμευσης εντός της λιμενικής ζώνης στην περιοχή Τερψιθέας διαμορφώθηκε προ 10ετίας περίπου στο πλαίσιο παρεμβάσεων της τότε διοίκησης του Λιμενικού Ταμείου Πατρών για την απόδοση τμήματος της λιμενικής ζώνης σε κοινή χρήση. Βρίσκεται βόρεια της περιοχής της μαρίνας, μεταξύ των καρνάγιων και του χειμάρρου Μειλίχου. Γ) Χώρος στάθμευσης στο Σταθακοπούλειο ίδρυμα [70]

71 Ο χώρος στάθμευσης στο οικόπεδο του Σταθακοπουλείου Ιδρύματος επί της οδού Πατρών - Κλάους διαμορφώθηκε προ διετίας περίπου μετά από συμφωνία του Δήμου με τη διοίκηση του Ιδρύματος, στην ιδιοκτησία του οποίου παραμένει. Είναι προσβάσιμος από την οδό Πατρών Κλάους και από την οδό Αροανίων (μέσω της οδού Γ. Παπανδρέου). Δ) Χώρος στάθμευσης οχημάτων στη νότια πλευρά του Πολυχώρου Πολιτεία Ε) Χώρος στάθμευσης οχημάτων εντός των εγκαταστάσεων του πρώην εργοστασίου «Λαδόπουλου» Αστικές και υπεραστικές συγκοινωνίες Το δίκτυο των αστικών συγκοινωνιών αποτελείται εξ ολοκλήρου από λεωφορεία, τα οποία καλύπτουν την ευρύτερη περιοχή, δηλαδή την Πάτρα, Μεσσάτιδα και Παραλία, καθώς και το μεγαλύτερο μέρος του Ρίου και Βραχναιΐκων. Η πορεία που διαγράφουν τα λεωφορεία έχει ακτινική μορφή, ενώ η πορεία των διαδροµών δεν φαίνεται να έχει υποστεί σηµαντικές μεταβολές τα τελευταία χρόνια. Οι αφετηρίες των λεωφορείων εντοπίζονται διάσπαρτες στο κέντρο της πόλης. Η πλειονότητα των αφετηριών βρίσκονται σε ακατάλληλα σηµεία, όπως η αφετηρία επί της παραλιακής Όθωνος Αµαλίας, σε σηµείο όπου δεν υπάρχει πεζοδρόμιο και στέγαστρα για τους επιβάτες. Πίνακας 5.4: Σχηματική Απεικόνιση εξυπηρετούμενων περιοχών από αστική συγκοινωνία Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, 2013 Οι οδικές υπεραστικές διαδροµές από και προς την Πάτρα γίνονται από το ΚΤΕΛ Ν. Αχαΐας. Καθημερινά πραγματοποιούνται περί τα 330 δρομολόγια προς Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πύργο, Τρίπολη, Καλαµάτα, Ιωάννινα, Βόλο, Λάρισα, καθώς και προς όλους σχεδόν του οικισµούς του νοµού Αχαΐας. Ο Σταθµός Υπεραστικών Λεωφορείων (Σ.Υ.Λ.) βρίσκεται στην συμβολή των οδών Ζαΐµη και Όθωνος Αµαλίας, στον λιµένα και δίπλα στον σιδηροδρομικό σταθµό. Το σηµείο αυτό εξυπηρετεί ιδιαίτερα τους επιβάτες, καθώς [71]

72 βρίσκεται επίσης και πλησίον του εµπορικού κέντρου της πόλης. Ωστόσο, ο Σ.Υ.Λ. δεν παρέχει λόγω του περιορισμένου χώρου του, ποιοτικές υπηρεσίες και υποδοµές, ενώ δεν υπάρχει δυνατότητα επέκτασης του. Σιδηροδρομική Υποδομή Η σιδηροδρομική υποδοµή περιλαμβάνει τον προαστιακό σιδηρόδρομο ο οποίος έχει ως αφετηρία την πλατεία Τριών Συµµάχων, όπου βρίσκεται ο κεντρικός επιβατικός σταθµός της πόλης, στον µόλο επί της Αγ. Νικολάου, κατά µήκος του παραλιακού μετώπου, και ακολουθεί μια διαδρομή που εκτείνεται έως το Ρίο και Άγιο Βασίλειο. Το επιβατικό κοινό έχει επιβραβεύσει τον προαστιακό σιδηρόδρομο, ο οποίος λειτουργεί με ιδιαίτερα αυξημένη κίνηση εξυπηρετώντας το κοινό στις καθημερινές μετακινήσεις του, μειώνοντας την χρήση αυτοκινήτων στο κέντρο της πόλης. Τόσο το επίπεδο των υπηρεσιών όσο και το επίπεδο της σιδηροδρομικής υποδοµής χρειάζονται βελτιώσεις. Ο σιδηροδρομικός σταθµός έπαιξε τα προηγούμενα χρόνια καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη και διακίνηση των εξαγωγικών εμπορευμάτων µέσω του παλαιού λιµένα, µε τον οποίο υπήρχε άµεση, αλλά όχι λειτουργική σύνδεση. Λιμενικές Υποδομές Η Πάτρα χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη εκτεταμένης λιμενικής ζώνης, η οποία περιλαμβάνει δυο λιμενικούς χώρους, τον παλαιό και τον νέο λιμένα. Ο νέος λιµένας βρίσκεται στο νότιο τµήµα της Πάτρας, µεταξύ των χειμάρρων ιακονιάρη και Γλαύκου. Τα έργα κατασκευής ξεκίνησαν το 1996 και ολοκληρώθηκαν το Το νέο λιµάνι αναµένεται να καλύψει την ανανεωνόμενη ζήτηση, η οποία εκτιµάται περί τα φορτηγά οχήματα και αντίστοιχο αριθµό επιβατικών οχημάτων κατά το έτος Ο λιµένας της Πάτρας συνδέεται µε τα ιταλικά λιµάνια Πρίντεζι, Ανκόνα, Μπάρι, Βενετία και Τεργέστη, µε επιβατικά - οχηματαγωγά πλοία. Επιπλέον, ο λιµένας συνδέεται καθ όλη τη διάρκεια του έτους, µε τα νησιά του Ιονίου. Πέρα από τα επιβατικά δρομολόγια, το λιµάνι χρησιμοποιείται επίσης για εμπορευματική διακίνηση, όπως ξυλεία, λιπάσματα και σιτηρά, η οποία ωστόσο είναι μικρής κλίµακας. Εικόνα 5.5: Νέος Λιµένας Πατρών (φωτορεαλισµός) Πηγή: Οργανισµός Λιµένα Πατρών, 2014 Θαλάσσιο Δίκτυο Το λιµάνι της Πάτρας αποτελεί βασική πύλη της Ελλάδας προς τη υτική Ευρώπη και [72]

73 αποτελεί λιµένα εθνικής σηµασίας, τόσο σε εµπορικό, όσο και σε τουριστικό επίπεδο. Η διάνοιξη του διαύλου του λιµένα της Ηγουμενίτσας (ο οποίος έχει ρόλο ανταγωνιστικό σε ένα βαθµό µε αυτόν του λιµένα της Πάτρας), που θα επιτρέψει την υποδοχή μεγαλύτερου αριθµού πλοίων και η ολοκλήρωση των έργων της Εγνατίας αρχικά και της σιδηροδρομικής Εγνατίας και της παρά-εγνατίας μεταγενέστερα, θα έχουν αρνητικές επιπτώσεις στη χρήση του λιµανιού της Πάτρας ως ενδιάμεσου εµπορικού σταθµού. Συνεπακόλουθα, αναµένεται ο κύριος εµπορικός ρόλος του λιµένα να περιοριστεί στην εξυπηρέτηση των γειτονικών περιοχών (Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα, ορισμένα από τα νησιά του Ιονίου) και της πρωτεύουσας. Ο λιµένας Πάτρας έχει ενταχθεί στο διευρωπαϊκό δίκτυο θαλάσσιων μεταφορών. Η Πάτρα αποτελεί τα τελευταία έτη µια από τις βασικότερες θαλάσσιες πύλες της χώρας. Είναι η βασικότερη θαλάσσια πύλη της χώρας στον κλάδο των Ro-Ro πλοίων (τα πλοία που διαθέτουν γκαράζ οχημάτων και μεταφέρουν και επιβάτες) που εκτελούν διεθνείς πλόες και συγκεκριμένα µεταξύ Ελλάδας Ιταλίας. Ωστόσο η δυναµική αγορά της Αδριατικής εμφανίζει σηµάδια κόπωσης µε αποτέλεσµα και ο ρόλος της Πάτρας, ως διεθνής λιµένας, σταδιακά να περιορίζεται. Οι κύριοι λόγοι που προκαλούν την σταδιακή μείωση της σηµασίας του λιµένα της Πάτρας είναι η ένταξη της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας στην Ε.Ε. και της σταδιακής τελωνειακής εναρμόνισης των κρατών αυτών, στο κοινοτικό τελωνειακό σύστηµα. Πλέον, η Ελλάδα έχει αποκτήσει χερσαία σύνορα µε κράτη -µέλη της Ε.Ε. και ως εκ τούτου τα (κοινοτικά) φορτηγά οχήματα προτιµούν τη χερσαία διαδρομή για να προσεγγίσουν ή να διασχίσουν την Ελλάδα. Από την άλλη, ένας άλλος σηµαντικός λόγος είναι η ενδυνάμωση της Ηγουμενίτσας (σε σχέση µε την Πάτρα), η οποία είναι ο ελληνικός λιµένας µε τον μικρότερο θαλάσσιο διάπλου µε την Ιταλία. Η ολοκλήρωση της Εγνατίας και η κατασκευή του Ε65 και της Ιόνιας Οδού, είναι σίγουρο πως θα κατευθύνει στο μέλλον τον εναπομείναντα μεταφορικό φόρτο που επιθυµεί το διάπλου της Αδριατικής Θάλασσας από την Πάτρα στην Ηγουμενίτσα. Τέλος, η ανάδειξη νέων ανταγωνιστών στην Αδριατική Θάλασσα, όπως π.χ. των αλβανικών λιµένων της Αυλώνας και κυρίως του Δυρραχίου, ενδέχεται σε μερικά χρόνια να αποσπάσει διερχόμενο μεταφορικό φορτίο από τους λιµένες τόσο της Πάτρας όσο και της Ηγουμενίτσας. Αντίστοιχα, ανταγωνιστικό ρόλο στον λιµένα της Πάτρας ενδέχεται να παίξει σε όλους τους τοµείς της λιµενικής βιοµηχανίας (εµπορικό, επιβατικό)ο ιδιωτικός λιµένας της Ναυτιλιακής Βιομηχανικής Περιοχής (ΝΑ.ΒΙ.ΠΕ.)Αστακού Αιτωλοακαρνανίας. Μια ενδεχόμενη αύξηση του κύκλου εργασιών του Λιμένα θα μπορούσε να δημιουργήσει σημαντικότατες- θετικές επιπτώσεις στην οικονομία των Πατρών. Αεροπορικές Μεταφορές Στα όρια που ορίζει το ρυθμιστικό σχέδιο της Πάτρας δεν λειτουργεί και δεν προβλέπεται να λειτουργήσει αερολιμένας, αν και υπάρχουν τοπικές προτάσεις για την δημιουργία αερολιμένα κοντά στην πόλη της Πάτρας. Στην ευρύτερη περιοχή ήδη λειτουργεί ο Κρατικός Αερολιμένας Αράξου (απέχει 45 χλµ. από την πόλη των Πατρών). Η πρόσφατη έναρξη της αεροπορικής σύνδεσης Αράξου-Στάνστεντ-Λονδίνου, Αράξου- Μπέργκαμο-Μιλάνου και Αράξου-Πάφου-Κύπρου ανοίγει ευοίωνες προοπτικές και δημιουργεί σπουδαίες ευκαιρίες για την περιοχή μας. Η ένταξη του αεροδρομίου του Αράξου στο ισχυρό δίκτυο κορυφαίων πανευρωπαϊκά αεροπορικών εταιριών χαμηλού κόστους, μπορεί να αλλάξει εντυπωσιακά το χάρτη. Οι πρώτες ενδείξεις από τη κίνηση, τις πληρότητες, την ικανοποίηση των επιβατών είναι θετικές, πλην όμως είναι νωρίς για ασφαλή συμπεράσματα. Μετά την πρώτη επικοινωνιακή υποδοχή της έναρξης, με την ανέλπιστη αυτή ευκαιρία, επείγει η ενθάρρυνση και στήριξη της πιλοτικής αυτής αερογραμμής, εκ μέρους όλων των επισήμως εμπλεκομένων και όλων των ωφελουμένων [73]

74 επαγγελματιών και επιχειρηματιών προκειμένου να λειτουργήσει προς όφελος της τουριστικής κίνησης των παράκτιων περιοχών της Δυτικής Ελλάδος. Ο ήµος Πατρέων εκτιµά πως η λειτουργία του κρατικού αερολιμένα του Αράξου κρίνεται ιδιαίτερα σηµαντική για την ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. Συμπερασματικά, αν και η γεωγραφική θέση της πόλης και οι σηµαντικές υποδοµές μεταφορών που υφίστανται ή σχεδιάζονται να υλοποιηθούν στο προσεχές διάστηµα δημιουργούν τις συνθήκες ανάπτυξης ενός σηµαντικού μεταφορικού έργου (επιβατικού και εμπορευματικού),οι παράµετροι αυτοί δεν κρίνονται ικανοί να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για να στηριχθεί η αναπτυξιακή διαδικασία της πόλης αποκλειστικά πάνω στον κλάδο των μεταφορών. Ωστόσο, µε την προώθηση ενός καλά οργανωµένου μεταφορικού δικτύου στην πόλη που μπορεί να υποστηρίξει περαιτέρω τις αστικές λειτουργίες της πόλης και τον εκσυγχρονισµό των παρεχόμενων υπηρεσιών η Πάτρα έχει τις δυνατότητες να διατηρήσει τη θέση της στην διακίνηση εμπορευμάτων και να ενδυναμώσει το ρόλο της ως πύλη- προορισµό επισκεπτών Υποδομές Ενέργειας και Τηλεπικοινωνιών Ενεργειακό Σύστημα Δίκτυα ΔΕΗ Η Πάτρα απετέλεσε μία ιστορική πόλη στο θέμα της παραγωγής και διάθεσης της Ηλεκτρικής ενέργειας. Στην περιοχή Γλαύκος, 8 χμ νοτιοανατολικά του κέντρου της Πάτρας, λειτούργησε ο πρώτος Υδροηλεκτρικός Σταθμός (Υ.Η.Σ.) που έγινε στην Ελλάδα. Η θεμελίωση έγινε το 1922 από Γερμανοαυστριακή Εταιρεία. Σε λειτουργία μπήκε το Σήμερα ανήκει στη ΔΕΗ η οποία έχει δημιουργήσει Μουσείο της ιστορίας του σταθμού. Αιολική ενέργεια Στην περιοχή του ήµου Πατρέων και συγκεκριμένα στο Τ.. Ελεκίστρας χωροθετούνται τρία Αιολικά Πάρκα, που βρίσκονται στις τοποθεσίες Γουπάτα µε προβλεπόμενη ισχύ KW, Τρανός Βράχος µε προβλεπόμενη ισχύ KW και Αγ. Θεόδωροι, µε προβλεπόμενη ισχύ KW. Σταθµός ανανεώσιμης πηγής ενέργειας (ΑΠΕ) που λειτουργεί µε άδεια της Περιφέρειας υτικής Ελλάδας (Π Ε), είναι ο αιολικός σταθµός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, 41 ανεμογεννητριών, ισχύος 34,85 MW. Έχει τη δυνατότητα να ηλεκτροδοτήσει µία πόλη µε κατοικίες και η κατασκευή του ολοκληρώθηκε µέσα σε περίπου 8 μήνες. Η συνολική παραγωγή αναµένεται να ξεπεράσει τις 80 εκατ. κιλοβατώρες ετησίως, ενώ µε τη λειτουργία του πάρκου εξοικονομούνται περίπου 1,5 εκατ. ευρώ από την αντικατάσταση συμβατικών καυσίµων. Φυσικό Αέριο Στην περιοχή του ήµου Πατρέων, αλλά και σε ολόκληρο το νοµό δεν υπάρχει δίκτυο φυσικού αερίου. Εν τούτοις η εγκατάσταση παροχής φυσικού αερίου σ ένα αστικό κέντρο όπως η Πάτρα και ειδικότερα µε την «κρίση» που περνά το κόστος αγοράς του πετρελαίου, θεωρείται εξαιρετικής σηµασίας όσον αφορά την βιομηχανική ανάπτυξη της περιοχής Υποδομές Διαχείρισης Απορριμμάτων Σύστημα συλλογής και διάθεσης απορριμμάτων Χ.Υ.Τ.Α. Η συλλογή και η διάθεση των απορριμμάτων, στο μεγαλύτερο μέρος του μελετώμενου Ο.Τ.Α., αντιμετωπίζεται κεντρικά από την Διεύθυνση Καθαριότητας του Δήμου Πατρέων. Η [74]

75 Διεύθυνση Καθαριότητας του Δήμου καλύπτει σε καθημερινή βάση τη μητροπολιτική περιοχή της Πάτρας, αλλά και τους εγγύς ευρισκόμενους οικισμούς και ενότητες. Στους οικισμούς της ορεινής ζώνης (π.χ. Λεόντιο, κ.α.), η διάθεση των απορριμμάτων γίνεται ανεξέλεγκτα σε ρεματιές, χειμάρρους και άλλους ακάλυπτους χώρους, υποβαθμίζοντας το περιβάλλον και δημιουργώντας κινδύνους για την υγεία των κατοίκων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεύθυνσης Καθαριότητας του Δήμου Πατρέων, καθημερινά, με 55 απορριμματοφόρα οχήματα, συγκεντρώνονται περίπου τόνοι απορριμμάτων, που μεταφέρονται και αποτίθενται στον υπάρχοντα Χ.Υ.Τ.Α. του Δήμου, στη θέση «Ξερόλακκας» της περιοχής Συχαινών. Πριν τεθεί σε λειτουργία ο Χ.Υ.Τ.Α. του Ξερόλακκα τα απορρίμματα του Δήμου διαθέτονταν στον παλαιό χώρο ταφής, που σήμερα δεν λειτουργεί και βρισκόταν στη θέση «Ριγανόκαμπος». Ο παλαιός χώρος ταφής απορριμμάτων του Ριγανόκαμπου είχε αναπτυχθεί σε μια έκταση 300 στρεμμάτων και λειτουργούσε από το 1969 έως το Στο χώρο αυτό, που είχε αναπτυχθεί πάνω σε χαλαρά και μεγάλης υδροπερατότητας, γεωλογικά υλικά της κοίτης του χειμάρρου Ελεκίστρα, έχουν αποτεθεί συνολικά περισσότεροι από τόνοι οικιακών απορριμμάτων, χωρίς να έχουν τηρηθεί αυστηρές προδιαγραφές ασφάλειας και περιβαλλοντικής προστασίας, όπως τηρούνται σήμερα στον Χ.Υ.Τ.Α., του Ξερόλακκα. Ο χώρος αυτός έχει σήμερα αποκατασταθεί. Από τον Σεπτέμβριο του 1993 τα απορρίμματα διαθέτονται στον σύγχρονο Χ.Υ.Τ.Α., που έχει δημιουργηθεί στη θέση Ξερόλακκας του οικισμού Συχαινών, 10 περίπου χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Πάτρας. Ο Χ.Υ.Τ.Α., έχει διαμορφωθεί σε μια έκταση 400 στρεμμάτων και δέχεται ετησίως περίπου τόνους απορριμμάτων. Ο Χ.Υ.Τ.Α., κατασκευάσθηκε από την εταιρεία ΚΟΡΩΝΙΣ Α.Ε., και περιλαμβάνει τον στεγανοποιημένο χώρο ταφής, καθώς όλες τις βοηθητικές εγκαταστάσεις υποστήριξης της λειτουργίας του. Ο χώρος ταφής των απορριμμάτων καλύφθηκε από προστατευτική αποστραγγιστική στρώση και το δίκτυο συλλογής και διαχείρισης στραγγισμάτων, για λόγους ασφαλείας, συμπληρώνεται και από δύο κεντρικές δεξαμενές υπερχείλισης, έτσι ώστε ακόμα και σε περίπτωση βλάβης των αντλιών επανακυκλοφορίας, να συλλέγεται ασφαλώς όλο το παραγόμενο στράγγισμα, τουλάχιστον για ένα μήνα. Το παραγόμενο βιοαέριο αντλείται μέσω συστήματος γεωτρήσεων που συνδέονται με δίκτυο οριζόντιων αγωγών που καταλήγει σε μονάδα άντλησης και καύσης σε πυρσό. Τέλος λόγω της μεγάλης αναμενόμενης παραγωγής βιοαερίου, το σύστημα διαχείρισης του μπορεί να αναβαθμισθεί σε σύστημα παραγωγής ενέργειας. Για την ταφή των αδρανών υλικών, των μπαζών και ογκωδών αντικειμένων (παλαιά ψυγεία κλπ.), έχει διαμορφωθεί ειδικός χώρος εκτάσεως 3,5 περίπου στρεμμάτων, ο οποίος μονώθηκε από συμπυκνωμένη άργιλο. Επειδή η περιοχή του Χ.Υ.Τ.Α., έχει περιμετρικά έντονες κλίσεις, ο χώρος ταφής και οι εγκαταστάσεις προστατεύονται από τα επιφανειακά νερά από περιμετρικά αναχώματα ανάσχεσης και τάφρους απαγωγής. Ο χώρος του Χ.Υ.Τ.Α., είναι περιφραγμένος και ελεγχόμενος, ενώ διαθέτει όλες τις απαραίτητες βοηθητικές υποδομές, το εργοστάσιο ανακύκλωσης υλικών, συνεργεία του Δήμου κλπ. Στον Χ.Υ.Τ.Α., εφαρμόζεται πρόγραμμα περιβαλλοντικής παρακολούθησης που περιλαμβάνει: - Μετεωρολογικά στοιχεία και υδατικό δυναμικό στο χώρο ταφής - Στοιχεία για την ποιότητα και την ποσότητα των στραγγισμάτων - Έλεγχο των υπογείων υδάτων, μέσω γεωτρήσεων ελέγχου που έχουν διανοιχθεί. [75]

76 - Έλεγχο των εκπομπών αερίων γύρω από το χώρο ταφής - Στοιχεία τοπογραφίας του χώρου που αφορούν το ρυθμό πλήρωσης του Χ.Υ.Τ.Α., με απορρίμματα. Υπηρεσίες Καθαριότητας Οι κυριότερες δραστηριότητες του Δήμου στον Τομέα Καθαριότητας είναι: - Ανακύκλωση - Περισυλλογή βαρέων αντικειμένων-κλαδιών - Καθαρισμός Κοινοχρήστων Χώρων με μηχανήματα (JCB) (ΓΠΣ, 2011; Δήμος Πατρέων, 2014) Κέντρο διαλογής ανακυκλώσιμων υλικών (Κ ΑΥ) Στην περιοχή της Πάτρας λειτουργεί επίσης Κέντρο ιαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (Κ ΑΥ). Η εταιρεία Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης σε συνεργασία µε τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης υλοποίησε έργο ανακύκλωσης, προϋπολογισμού που εξυπηρετεί κατοίκους από την Ενότητα Ρίου, Αίγιο, Συμπολιτεία, Αιγείρα, ιακοπτό, Ακράτα και Αρχαία Ολυµπία (ΓΠΣ, 2011; Δήμος Πατρέων, 2014) Ύδρευση Για την υδροδότηση της πόλης απαιτείται μέση παροχή m 3 /h ( m 3 /d, m 3 /y). Κύρια πηγή υδροδότησης κατά την χειμερινή περίοδο είναι το επιφανειακό νερό του Γλαύκου που μετά την επεξεργασία του σε σύγχρονες εγκαταστάσεις διύλισης και απολύμανσης διατίθεται με ασφαλή ποιοτικά χαρακτηριστικά στην κατανάλωση. Κατά την θερινή περίοδο κύρια πηγή τροφοδοσίας αποτελεί ένα δίκτυο 50 γεωτρήσεων. Η υδροδότηση της πόλης σήμερα εξασφαλίζεται οριακά. Κύρια αιτία γι αυτό αποτελεί η έλλειψη αποθηκευτικών δεξαμενών μακράς διαρκείας. Η οριακή κάλυψη των αναγκών υδροδότησης επιτείνει το θέμα της αειφόρου ανάπτυξης και αναδεικνύει σε κύριο μέλημα την οικονομία στην χρήση του νερού. Βελτίωση της κατάστασης θα αποτελέσει η αξιοποίηση των επιφανειακών νερών Πείρου Παραπείρου, μετά την ολοκλήρωση του έργου «Κατασκευή Φράγματος Πείρου - Παραπείρου στην Πάτρα» το οποίο βρίσκεται σήμερα σε εξέλιξη. Το νερό με το οποίο τροφοδοτούνται οι περιοχές της πόλης της Πάτρας είναι πολύ καλής ποιότητας. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά πληρούν όλες τις προδιαγραφές που έχουν θεσπιστεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι παράγοντες που διαμορφώνουν την ποιότητα του νερού είναι: - Η ανανέωση των πηγών νερού - Η αντικατάσταση του δικτύου ύδρευσης - Η λειτουργία των μονάδων επεξεργασίας - Ο συνεχής έλεγχος και οι επεμβάσεις διατήρησης της ποιότητας τόσο στις πηγές όσο και στην κατανάλωση - Η λειτουργία ενός άρτια εξοπλισμένου Χημικού Εργαστηρίου της ΔΕΥΑΠ Για την υδροδότηση του συνόλου της περιοχής αρμοδιότητας της ΔΕΥΑΠ χρησιμοποιείται ένα εκτεταμένο δίκτυο Η/Μ εγκαταστάσεων συνολικής ισχύος KW. Όλο το σύστημα υδροδότησης ελέγχεται από ένα κέντρο ελέγχου διαρκώς, επιτρέποντας την βέλτιστη λειτουργία του συστήματος και την έγκαιρη διάγνωση βλαβών χωρίς άσκοπες μετακινήσεις. [76]

77 Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, 2013 Δημιουργία και Αξιολόγηση Συστήματος Δεικτών Βιώσιμης Ανάπτυξης: Η περίπτωση του Δήμου Πατρέων Δίκτυο Ύδρευσης Η ποσότητα νερού που απαιτείται για την ύδρευση της Πάτρας κυμαίνεται σήμερα από m 3 /24ωρο, ανάλογα με την εποχή. Οι αντίστοιχες μέγιστες ωριαίες απαιτήσεις είναι m 3 /h. Την Χειμερινή περίοδο, η κύρια πηγή νερού είναι τα επιφανειακά νερά του ποταμού Γλαύκου. Για την Καλοκαιρινή περίοδο, υπάρχουν 35 γεωτρήσεις, οι περισσότερες από τις οποίες βρίσκονται κατά μήκος της κοίτης του Γλαύκου και του Χαράδρου. Η επεξεργασία του νερού γίνεται στα δύο διυλιστήρια, Ρηγανόκαμπου, δυναμικότητας 2600 m 3 /h και Ταραμπούρα, δυναμικότητας 1000 m 3 /h. Η αποθήκευση του νερού και η εξισορρόπηση της παροχής της κατανάλωσης γίνεται με 9 δεξαμενές, συνολικής χωρητικότητας m 3. Για την προώθηση του νερού λειτουργούν τρία βασικά αντλιοστάσια, του Ταραμπούρα, της Εγλυκάδος και του Καστελλόκαμπου. Η επικοινωνία μεταξύ πηγών νερού, αντλιοστασίων, δεξαμενών και διαφόρων γεωγραφικών περιοχών της πόλης γίνεται με το εξωτερικό και εσωτερικό δίκτυο μεταφοράς και η διανομή νερού στους καταναλωτές γίνεται με ένα πλέγμα εσωτερικού δικτύου διανομής. Το συνολικό μήκος αυτών των δικτύων ανέρχεται στα 700 περίπου χλμ. Εγκαταστάσεις επεξεργασίας νερού - Ριγανόκαμπος Οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας πόσιμου νερού βρίσκονται στην περιοχή Ριγανόκαμπος, ανατολικάνοτιοανατολικά της πόλης των Πατρών. Αξιοποιούνται προς όφελος των υδρευτικών αναγκών της πόλης, τις παροχές του ποταμού Γλαύκου, που διέρχονται από το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο (ΥΗΣ) Γλαύκου. Εκτός της αρδευτικής περιόδου, το σύνολο της παροχής του ποταμού διατίθεται για την ύδρευση της πόλης. Κατά την αρδευτική περίοδο μέρος της παροχής διατίθεται για αρδεύσεις και τα πιθανά ελλείμματα συμπληρώνονται από γεωτρήσεις. Μετά την επεξεργασία στις εγκαταστάσεις του Ριγανόκαμπου και την αποθήκευση σε επιτόπου δεξαμενές το πόσιμο νερό οδηγείται προς την πόλη των ατρών υδρεύοντας περιοχές κατοίκων περίπου. Εικόνα 5.1: Εγκαταστάσεις ύδρευσης Έτσι, ένα μέρος της παροχής διατίθεται προς τις δεξαμενές Εγλυκάδος και Ταραμπούρα και εδρεύει την νοτιοδυτική και δυτική πλευρά της Πάτρας, ένα ακόμη μέρος διατίθεται προς τις δύο δεξαμενές του Αλσυλίου, την νέα και την παλαιά και υδρεύει την βόρεια πλευρά της Πάτρας, ενώ το υπόλοιπο διατίθεται απ' ευθείας προς την περιοχή της οδού Αγ. Νικολάου στο κέντρο της πόλης. Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, 2013 Εικόνα 5.2: Διυλιστήριο Ταραμπούρα Διυλιστήριο Ταραμπούρα [77]