Προπτυχιακή Εργασία. Οικονόμου Δανάη. Αφαίρεση Πολιτικών Δικαιωμάτων ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Transcript

1 Προπτυχιακή Εργασία Οικονόμου Δανάη Αφαίρεση Πολιτικών Δικαιωμάτων ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΘΕΜΑ : «ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ» ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΔΑΝΑΗ ( Α.Μ ) ΑΘΗΝΑ 2005 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ.4 Α ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 1.1 Ορισμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων Διάκριση των θεμελιωδών δικαιωμάτων Τα ατομικά δικαιώματα Τα κοινωνικά δικαιώματα Τα πολιτικά δικαιώματα Η σημασία της διάκρισης των θεμελιωδών δικαιωμάτων Οι φορείς των θεμελιωδών δικαιωμάτων Τα φυσικά πρόσωπα Τα νομικά πρόσωπα Η παραίτηση από τα θεμελιώδη δικαιώματα 12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 2.1 Ορισμός των πολιτικών δικαιωμάτων Το περιεχόμενο των πολιτικών δικαιωμάτων Τα πολιτικά δικαιώματα στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα..16 Β ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ 3.1 Η έννοια του περιορισμού Το σύστημα των περιορισμών..19

2 3.3 Περιορισμοί του δικαιώματος του εκλέγειν Περιορισμοί του δικαιώματος του εκλέγεσθαι Περιορισμοί του δικαιώματος της ίδρυσης πολιτικών κομμάτων και της συμμετοχής σε αυτά 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΣΤΕΡΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ 4.1 Παρεπόμενες ποινές Διακρίσεις αποστερήσεων των πολιτικών δικαιωμάτων Λόγοι στέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων Η ανικανότητα για δικαιοπραξία Η αμετάκλητη ποινική καταδίκη για ορισμένα εγκλήματα Αποτέλεσμα της αποστέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων Χρόνος της αποστέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων Αποκατάσταση των πολιτικών δικαιωμάτων.40 ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.42 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..43 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ..44 ΠΕΡΙΛΗΨΗ..46 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία εξετάζει το ζήτημα της αφαίρεσης των πολιτικών δικαιωμάτων, ως επιμέρους κατηγορίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Χαρακτηριστικό γνώρισμα των τελευταίων είναι η καθολικότητα τους, η οποία έχει την έννοια ότι αυτά ισχύουν και μπορούν να αντιταχθούν απέναντι σε κάθε δύναμη, που απειλεί την ουσία τους και δυσχεραίνει την άσκησή τους. Επομένως, τα θεμελιώδη δικαιώματα και εν προκειμένω τα πολιτικά, που μας ενδιαφέρουν, αναγνωρίζονται και κατοχυρώνονται από το Σύνταγμα καταρχήν υπέρ όλων των πολιτών, δηλαδή υπέρ αυτών, που διαθέτουν την ελληνική ιθαγένεια. Ωστόσο, το ίδιο το Σύνταγμα προβλέπει και περιπτώσεις, κατά τις οποίες τα πολιτικά δικαιώματα, των οποίων φορείς είναι όλοι οι Έλληνες και Ελληνίδες πολίτες, περιορίζονται. Περιορισμοί, όμως, πέρα από αυτούς, που καθορίζονται ρητά από το συνταγματικό κείμενο, θεωρούνται ως αντισυνταγματικοί και κατ επέκταση δεν είναι επιτρεπτοί. Έτσι, γίνεται σαφές ότι, παρά τη συνταγματική κατοχύρωση της καθολικής ισχύος των πολιτικών δικαιωμάτων, αυτά υφίστανται περιορισμούς, από τους οποίους μπορεί να προκύψει και στέρηση των δικαιωμάτων αυτών για ορισμένες και πάντοτε καθοριζόμενες από το Σύνταγμα περιπτώσεις. Οι περιπτώσεις αυτές ρυθμίζονται λεπτομερώς στους Κώδικες του Ποινικού και Αστικού Δικαίου, με παραπομπές σε αυτούς από τις σχετικές συνταγματικές διατάξεις. Αντικείμενο εξέτασης της συγκεκριμένης εργασίας είναι ακριβώς οι λόγοι και οι συνθήκες, κάτω από τις οποίες επέρχεται περιορισμός ή και ολοκληρωτική στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Ο όρος «θεμελιώδη δικαιώματα» (Grundrechte) καθιερώθηκε στο γερμανικό δημόσιο δίκαιο. Στην Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στο Σχέδιο Συντάγματος της Επιτροπής του Β Ψηφίσματος της Δ Αναθεωρητικής Βουλής (1948) στον τίτλο του έκτου κεφαλαίου του δεύτερου μέρους του («αναστολή θεμελιωδών δικαιωμάτων»). Τον όρο περιέλαβε το ισχύον Σύνταγμά μας στη διάταξη του άρθρου 25 παρ.2, δηλαδή στο τελευταίο άρθρο του δεύτερου μέρους του με τίτλο «ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα». Σύμφωνα με αυτή, «η αναγνώριση και η προστασία των θεμελιωδών και απαράγραπτων δικαιωμάτων του ανθρώπου από την Πολιτεία αποβλέπει στην πραγμάτωση της κοινωνικής προόδου μέσα σε ελευθερία και δικαιοσύνη». Τα θεμελιώδη δικαιώματα αποτελούν τη σπουδαιότερη κατηγορία των δημοσίων δικαιωμάτων, δηλαδή των δικαιωμάτων που ρυθμίζονται από το δημόσιο δίκαιο. Πιο συγκεκριμένα, θεμελιώδη ονομάζονται εκείνα τα δικαιώματα, τα οποία κατοχυρώνονται από κείμενα αυξημένης τυπικής ισχύος και ιδίως από το Σύνταγμα και δεσμεύουν κατ αυτόν τον τρόπο και τις τρεις συντεταγμένες εξουσίες (νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική). Επομένως, τα θεμελιώδη δικαιώματα ταυτίζονται με τα συνταγματικά δικαιώματα.

3 1.2 ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Η κλασική διάκριση των δημοσίων δικαιωμάτων διατυπώθηκε από τον γερμανό νομομαθή Georg Jellinek ( ). Αποτελείται από τρεις κατηγορίες, οι οποίες αναφέρονται στην αποθετική, θετική και ενεργό κατάσταση του ατόμου (status negativus, status positivus, status activus) και αντιστοιχούν στις ατομικές ελευθερίες, τις κοινωνικές αξιώσεις και τα πολιτικά δικαιώματα. Στην κλασική αυτή διάκριση του Jellinek στηρίζεται η τριπλή διάκριση των θεμελιωδών δικαιωμάτων στις ακόλουθες τρεις κατηγορίες : 1) τα ατομικά, 2) τα κοινωνικά και 3) τα πολιτικά. 1) ΤΑ ΑΤΟΜΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Τα ατομικά δικαιώματα συνάγονται από την αρνητική κατάσταση (status negativus) του ατόμου, πράγμα που σημαίνει ότι το περιεχόμενό τους είναι αρνητικό. Η αξίωση, την οποία θεμελιώνουν, συνίσταται στην αποχή της κρατικής εξουσίας από επεμβάσεις στη σφαίρα της ελεύθερης δράσης των ατόμων. Πρόκειται, δηλαδή, για τις αξιώσεις ελευθερίας του ατόμου έναντι του κράτους, οι οποίες έχουν ως προστατευόμενο αγαθό διάφορες περιοχές της ιδιωτικής ζωής και αποσκοπούν στην προστασία του αγαθού αυτού από κρατικές προσβολές. Τα δικαιώματα αυτά είναι αποθετικά, διότι απαιτούν από το κράτος να μην ενεργεί, αλλά και αμυντικά, γιατί συνιστούν την άμυνα του ιδιώτη κατά της παρεμβατικής κρατικής δραστηριότητας. Τα πιο χαρακτηριστικά ατομικά δικαιώματα είναι αυτά, τα οποία περιλήφθηκαν στη Διακήρυξη των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του 1789 και το γαλλικό Σύνταγμα του Από τα δύο αυτά επαναστατικά συνταγματικά κείμενα διαμορφώθηκε ο λεγόμενος «κλασικός κατάλογος» των ατομικών δικαιωμάτων, ο οποίος περιλαμβάνει τα εξής ατομικά δικαιώματα α)την προσωπική ελευθερία και ασφάλεια, β)το άσυλο της κατοικίας, γ)την ελευθερία έκφρασης των στοχασμών και του τύπου, δ)τη θρησκευτική ελευθερία, ε)την ελευθερία της εκπαίδευσης, στ)το απόρρητο των επιστολών, ζ)το δικαίωμα συνάθροισης, η)το δικαίωμα συνεταιρισμού, θ)το δικαίωμα υποβολής αναφοράς στις αρχές, ι)το απαραβίαστο της ιδιοκτησίας και ια)την ισότητα υπό όλες τις μορφές της. Τα δικαιώματα αυτά περιλαμβάνουν κατά βάση τα σύγχρονα Συντάγματα και τα διεθνή κείμενα περί προστασίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Το ισχύον Σύνταγμα της Ελλάδας κατοχυρώνει τα ατομικά δικαιώματα στο δεύτερο μέρος του, το οποίο φέρει τον τίτλο «ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα», καθώς επίσης και στις διατάξεις των άρθρων 13 παρ.1 και 72 παρ.1. 2) ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Τα κοινωνικά δικαιώματα συνάγονται από τη θετική κατάσταση του ατόμου (status positivus) και το περιεχόμενό τους είναι θετικό. Οι φορείς τους απαιτούν από το κράτος ορισμένες παροχές ιδιαίτερα οικονομικής φύσης. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για αξιώσεις παροχής από το κράτος ορισμένων αγαθών ή υπηρεσιών. Ο ιδιώτης εδώ δεν προσπαθεί να προστατεύσει τη σφαίρα της ελεύθερης δράσης του από την κρατική παρέμβαση, αλλά αντιθέτως απευθύνεται στο κράτος ζητώντας του να του εξασφαλίσει την παροχή στοιχειωδών βιοτικών αγαθών και να συνδράμει στην επίτευξη στοιχειώδους δικαιοσύνης. Κοινωνικά δικαιώματα είναι το δικαίωμα για παροχή δωρεάν παιδείας, το δικαίωμα για εργασία, για κατοικία και κοινωνική ασφάλιση, το δικαίωμα για την προστασία της υγείας, του περιβάλλοντος, της μητρότητας, της παιδικής ηλικίας και των γηρατειών, το δικαίωμα ορισμένων αδύναμων ατόμων ή ατόμων που έχουν ανάγκη βοήθειας (πολύτεκνων οικογενειών, αναπήρων, θυμάτων πολέμου, χηρών και ορφανών πολέμου, ανιάτως ασθενών) για ειδική φροντίδα εκ μέρους του κράτους, το δικαίωμα περίθαλψης των απόρων, το δικαίωμα παροχής έννομης προστασίας από τα δικαστήρια και άλλα. Στο ισχύον Σύνταγμα της Ελλάδας τα κοινωνικά δικαιώματα κατοχυρώνονται μαζί με τα ατομικά στο δεύτερο μέρος του με τίτλο «ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα». Επιπροσθέτως, κοινωνικά δικαιώματα κατοχυρώνονται και σε διεθνείς συμβάσεις, που έχει υπογράψει ή κυρώσει η χώρα μας, ή σε σχέδια συμβάσεων, όπως είναι το Διεθνές Σύμφωνο (ΟΗΕ) περί οικονομικών, κοινωνικών και μορφωτικών δικαιωμάτων της 19 Δεκεμβρίου 1966, που κυρώθηκε με το νόμο 1532/1985(Α 45) και ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (Κοινοτικός Χάρτης θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων των εργαζομένων) της 9 Δεκεμβρίου του 1989.Τέλος,τα κοινωνικά δικαιώματα προστατεύονται, κατ αντίθεση με τα ατομικά και τα πολιτικά, όχι μόνο στα δημοκρατικά, αλλά και στα ολοκληρωτικά κράτη. 3) ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Τα πολιτικά δικαιώματα απορρέουν από την ενεργητική κατάσταση του ατόμου (status activus) και το περιεχόμενό τους είναι ενεργητικό. Πρόκειται για τα δικαιώματα συμμετοχής των ατόμων στην άσκηση της κρατικής εξουσίας με τις τρεις μορφές της (νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική). Αν και κατάγονται από

4 τους αγώνες της αστικής τάξης για συμμετοχή της στη διαχείριση των κοινών, η ουσιαστική εισαγωγή τους ( καθολική ψηφοφορία, υποβιβασμός της εκλογικής ηλικίας, επέκτασή τους στις γυναίκες κλπ.) δεν επιτεύχθηκε παρά στα μέσα του 20ού αιώνα. Ωστόσο, τα στοιχειώδη πολιτικά δικαιώματα κατακτήθηκαν μαζί με τα ατομικά και διακηρύχθηκαν συγχρόνως από τη Γαλλική και την Αμερικανική Επανάσταση. Τα δικαιώματα της κατηγορίας αυτής αποτελούν έκφραση της δημοκρατικής αρχής, σύμφωνα με την οποία «θεμέλιο του πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία» και «όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό ( )» κατά το άρθρο 1 παρ.2,3 του ισχύοντος ελληνικού Συντάγματος. Ο πολίτης (όχι πια ο οποιοσδήποτε ιδιώτης) δεν αρκείται στο ρόλο του παραλήπτη κρατικών παροχών, αλλά απαιτεί να συν-προσδιορίσει και να συνδιαμορφώσει, άμεσα ή έμμεσα, την κρατική λειτουργία, τους φορείς και την πορεία της, πραγματώνοντας με αυτόν τον τρόπο την προστασία του δημοκρατικού αγαθού. Στην ενότητα αυτή δίνεται μία γενική εικόνα της έννοιας των πολιτικών δικαιωμάτων. Στο επόμενο κεφάλαιο, το οποίο φέρει τον τίτλο «τα πολιτικά δικαιώματα», τα δικαιώματα αυτά αναλύονται διεξοδικότερα και ακριβέστερα, καθώς αποτελούν ιδιαίτερα σημαντική παράμετρο της εργασίας αυτής. 1.3 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΚΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Η προεκτιθέμενη τριπλή διάκριση των θεμελιωδών δικαιωμάτων έχει επικρατήσει στη νομική επιστήμη. Η διάκριση αυτή αποτέλεσε τη βάση των διεθνών διακηρύξεων των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου και δεν έχει απλώς θεωρητική, αλλά και πρακτική σημασία. Πράγματι, η διάκριση των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων έχει πρακτική υπόσταση στο ισχύον δίκαιο, διότι τα μεν πρώτα κατοχυρώνονται υπέρ όλων ανεξαιρέτως των ανθρώπων, τα δε δεύτερα μόνο υπέρ των πολιτών (βλ. παρακάτω στους Φορείς των θεμελιωδών δικαιωμάτων). Ανάλογος περιορισμός υφίσταται και σχετικά με τα κοινωνικά δικαιώματα. Τη διάκριση αυτή έχει υιοθετήσει και το ισχύον Σύνταγμα της Ελλάδας με τις προαναφερόμενες διατάξεις του ( δεύτερο μέρος «ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα»). Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι στο δίκαιο των σύγχρονων κρατών και ιδιαίτερα στο διεθνές δίκαιο παρατηρείται τάση κατάργησης της διάκρισης από την άποψη των φορέων των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της κατοχύρωσης αυτών υπέρ όλων των ανθρώπων. 1.4 ΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ 1) ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ Κατ αρχήν φορείς των θεμελιωδών δικαιωμάτων μπορούν και πρέπει να είναι όλα τα φυσικά πρόσωπα, δηλαδή όλοι οι άνθρωποι. Εντούτοις, αυτό ισχύει μόνο στην περίπτωση των ατομικών δικαιωμάτων, καθώς το ισχύον δίκαιο κάνει διάκριση μεταξύ των πολιτών ενός κράτους( ημεδαπών) και των πολιτών άλλων κρατών ή απάτριδων( αλλοδαπών ή ξένων). Οι ημεδαποί είναι φορείς όλων των θεμελιωδών δικαιωμάτων, ενώ οι αλλοδαποί είναι φορείς μόνο των ατομικών. Επομένως, κατοχυρώνονται από τα σύγχρονα Συντάγματα τα μεν ατομικά δικαιώματα ως δικαιώματα του ανθρώπου, τα δε πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα ως δικαιώματα του πολίτη. Τη διάκριση των θεμελιωδών δικαιωμάτων από την άποψη των φορέων τους έχει υιοθετήσει και το ισχύον ελληνικό Σύνταγμα. Συγκεκριμένα, αυτό κατοχυρώνει τα ατομικά δικαιώματα υπέρ όλων των ανθρώπων και μόνο κατ εξαίρεση καθιερώνει την αρχή της ισότητας(άρθρο 4 παρ.1,2) και τα δικαιώματα συνάθροισης(άρθρο 11) και συνεταιρισμού (άρθρο 12) ρητά υπέρ των Ελλήνων. Ο περιορισμός της προστασίας των τριών αυτών δικαιωμάτων στους Έλληνες πολίτες οφείλεται στην προέχουσα πολιτική σημασία τους. Στη συνέχεια, όσον αφορά στα πολιτικά δικαιώματα, αυτά κατοχυρώνονται από το Σύνταγμά μας μόνο υπέρ των Ελλήνων πολιτών. Εκτός, όμως, από τα πολιτικά δικαιώματα, τα οποία κατοχυρώνονται ρητά μόνο υπέρ των Ελλήνων πολιτών (όπως είναι τα δικαιώματα κατάληψης δημόσιων αξιωμάτων, της ίδρυσης πολιτικών κομμάτων, της εκλογής ή εκλογιμότητας ως βουλευτών και του διορισμού ως υπουργών ή υφυπουργών), είναι αμφίβολο, αν οι αλλοδαποί είναι φορείς εκείνων των πολιτικών δικαιωμάτων, τα οποία το Σύνταγμα δεν κατοχυρώνει ρητά υπέρ των ημεδαπών. Τέτοια είναι το γενικό πολιτικό δικαίωμα, το δικαίωμα της συμμετοχής σε δημοψήφισμα, το δικαίωμα της συμμετοχής στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης με την ιδιότητα του ενόρκου και το ενεργητικό και παθητικό εκλογικό δικαίωμα κατά τις εκλογές των οργάνων της τοπικής αυτοδιοίκησης. Ωστόσο, θεωρείται ότι αποκλειστικά υποκείμενα και των δικαιωμάτων αυτών είναι οι πολίτες, καθώς είναι εμφανής η πρόθεση του συνταγματικού νομοθέτη να αποκλείσει την πολιτική δραστηριότητα των αλλοδαπών όπως φαίνεται και από τα άρθρα 11 και 12-, η οποία μάλιστα είναι επιτρεπτή με βάση το άρθρο 16 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, που δεν απαγορεύει «εις τα υψηλά συμβαλλόμενα μέλη να επιβάλλωσιν περιορισμούς εις την πολιτικήν δραστηριότητα των ξένων». Τον περιορισμό των πολιτικών δικαιωμάτων στους πολίτες καθιερώνει ρητά και το άρθρο 25 του Διεθνούς Συμφώνου περί των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων του Επίσης, ενόψει των προαναφερόμενων διατάξεων καθίσταται εμφανές ότι είναι ανεπίτρεπτη η παροχή πολιτικών δικαιωμάτων στους ξένους με νόμο. Τέλος, οι περισσότερες διατάξεις του ισχύοντος Συντάγματος περί κοινωνικών δικαιωμάτων δεν καθορίζουν τα υποκείμενα των δικαιωμάτων αυτών. Μόνο οι διατάξεις των άρθρων 21 παρ.3 και 22 παρ.1 εξασφαλίζουν αντίστοιχα τη μέριμνα του κράτους για την υγεία και το δικαίωμα της εργασίας μόνο υπέρ των πολιτών. Τα άλλα κοινωνικά δικαιώματα, τους φορείς των οποίων δεν καθορίζουν οι διατάξεις, πρέπει μάλλον να θεωρηθούν ως κατοχυρούμενα και υπέρ των αλλοδαπών, οι οποίοι έχουν άδεια διαμονής και εργασίας στην Ελλάδα. Σε κάθε περίπτωση ο νόμος μπορεί και οφείλει να καθιερώσει τα κοινωνικά δικαιώματα και υπέρ των

5 ξένων, οι οποίοι εργάζονται νόμιμα στη χώρα. Ο περιορισμός της προστασίας ορισμένων κοινωνικών δικαιωμάτων στους ημεδαπούς δεν οφείλεται προφανώς στη φύση τους, η οποία επιβάλλει την επέκτασή τους και στους αλλοδαπούς, αλλά στο γεγονός ότι το κράτος αδυνατεί να τα πραγματοποιήσει αποτελεσματικά για όλους τους κατοίκους του και για το λόγο αυτό πρέπει να δώσει προτεραιότητα στους ημεδαπούς. 2) ΤΑ ΝΟΜΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ Το ζήτημα, αν το Σύνταγμα κατοχυρώνει τα θεμελιώδη δικαιώματα και υπέρ των νομικών προσώπων, αφορά αποκλειστικά τα ατομικά δικαιώματα, διότι φορείς των πολιτικών και των περισσότερων κοινωνικών δικαιωμάτων μπορούν να είναι, λόγω της φύσης των δικαιωμάτων αυτών, μόνο τα φυσικά πρόσωπα. Επομένως, φορείς δικαιωμάτων μπορεί, εκτός από τα φυσικά, να είναι και τα νομικά πρόσωπα μόνο στην περίπτωση των ατομικών δικαιωμάτων. Επειδή, όμως, το ενδιαφέρον στη συγκεκριμένη εργασία εστιάζεται στα πολιτικά δικαιώματα, η διεξοδική εξέταση των νομικών προσώπων ως φορέων ατομικών δικαιωμάτων μπορεί να παραλειφθεί, καθώς δεν έχει άμεση σχέση με το θέμα. 1.5 Η ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Το ζήτημα του επιτρεπτού της παραίτησης από τα θεμελιώδη δικαιώματα τίθεται και υπό το ισχύον ελληνικό Σύνταγμα. Κατ αρχήν, ενόψει της διάταξης του άρθρου 8 παρ. 1 το Σύνταγμα επιτρέπει την παραίτηση από ένα θεμελιώδες δικαίωμα και συγκεκριμένα, από το δικαίωμα για νόμιμο δικαστή. Το Σύνταγμα, λοιπόν, δεν περιλαμβάνει κάποια ρητή διάταξη για το ανεπίτρεπτο της παραίτησης από τα θεμελιώδη δικαιώματα και δύσκολα μπορεί να συναχθεί από την προαναφερθείσα διάταξη επιχείρημα εξ αντιδιαστολής υπέρ του ανεπιτρέπτου της παραίτησης από τα δικαιώματα αυτά. Ωστόσο, το ανεπίτρεπτο της παραίτησης από τα θεμελιώδη δικαιώματα συνάγεται από τη διάταξη του άρθρου 25 παρ.2 του ισχύοντος Συντάγματος, σύμφωνα με την οποία «η αναγνώριση και η προστασία των θεμελιωδών και απαράγραπτων δικαιωμάτων του ανθρώπου από την Πολιτεία αποβλέπει στην πραγμάτωση της κοινωνικής προόδου μέσα σε ελευθερία και δικαιοσύνη». Καθίσταται, λοιπόν, εμφανές ότι η κατοχύρωση των θεμελιωδών δικαιωμάτων αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος και η παραίτηση από αυτά οδηγεί ακριβώς στη ματαίωση του σκοπού, για τον οποίο θεσπίζονται από το κράτος, δηλαδή της «πραγμάτωσης της κοινωνικής προόδου».συνεπώς, το κράτος δεν επιτρέπεται να δέχεται την παραίτηση των ατόμων από τα θεμελιώδη δικαιώματά τους, εφόσον η ενέργεια αυτή εγκυμονεί κινδύνους για την κοινωνική πρόοδο. Παρόλα αυτά, το γεγονός αυτό δεν μπορεί να θεμελιώσει την υποχρεωτικότητα της άσκησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων, διότι αυτή αντίκειται στη συνταγματικά κατοχυρωμένη ελευθερία ανάπτυξης της προσωπικότητας. Σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ.1 του Συντάγματος, το άτομο έχει το δικαίωμα να επιλέγει τα μέσα για την ανάπτυξη της προσωπικότητας του μέσα στα πλαίσια των ορίων που καθορίζονται συνταγματικά. Επομένως, η παραίτηση του ατόμου από ένα θεμελιώδες δικαίωμά του θα πρέπει να θεωρείται επιτρεπτή, όταν αυτή επιλέγεται ως μέσο για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας του. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 2.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Όπως προαναφέρθηκε στο 1ο κεφάλαιο, τα πολιτικά δικαιώματα έχουν ενεργητικό περιεχόμενο απορρέουν από το status activus του ατόμου- και θεμελιώνουν αγώγιμη αξίωση για συμμετοχή στην άσκηση της κρατικής εξουσίας. Στην ενότητα αυτή γίνεται διεξοδικότερη ανάλυση των επιμέρους πολιτικών δικαιωμάτων και της συνταγματικής τους κατοχύρωσης έτσι, ώστε στα επόμενα κεφάλαια να μεταβεί ομαλά το θέμα στους περιορισμούς και τις αποστερήσεις των δικαιωμάτων αυτών. Συγκεκριμένα, τα πολιτικά δικαιώματα, τα οποία κατοχυρώνονται από το ισχύον Σύνταγμα της Ελλάδας, είναι τα εξής : Α) το δικαίωμα του εκλέγειν (ενεργητικό εκλογικό δικαίωμα) στις εκλογές των πολιτικών οργάνων και των οργάνων της τοπικής αυτοδιοίκησης, το οποίο κατοχυρώνεται από το άρθρο 51 παρ.3,

6 Β) το δικαίωμα του εκλέγεσθαι (παθητικό εκλογικό δικαίωμα) στις εκλογές των πολιτικών οργάνων και των οργάνων της τοπικής αυτοδιοίκησης, το οποίο κατοχυρώνεται από το άρθρο 55, Γ) το δικαίωμα της συμμετοχής στην πολιτική ζωή της χώρας, το οποίο κατοχυρώνεται από το άρθρο 5 παρ.1, Δ) το δικαίωμα της ίδρυσης πολιτικών κομμάτων και της συμμετοχής σε αυτά, το οποίο κατοχυρώνεται από το άρθρο 29, Ε) το δικαίωμα διορισμού στις δημόσιες υπηρεσίες και κατάληψης δημοσίων αξιωμάτων, το οποίο κατοχυρώνεται από τα άρθρα 4 παρ.4 και 103, Στ) το δικαίωμα της συμμετοχής στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης με την ιδιότητα του δικαστή, το οποίο κατοχυρώνεται από το άρθρο 88, Ζ) το δικαίωμα να ορίζεται κανείς ένορκος σε μικτά ορκωτά δικαστήρια, το οποίο κατοχυρώνεται από το άρθρο 97, Η) το δικαίωμα της συμμετοχής σε δημοψηφίσματα, το οποίο κατοχυρώνεται από το άρθρο 44 παρ.2 και Θ) το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης των πολιτικών απόψεων και της ενημέρωσης πάνω σε πολιτικά θέματα, το οποίο κατοχυρώνεται από το άρθρο 14 παρ. 1,2. Επιπροσθέτως, πολιτικό χαρακτήρα θεωρούνται ότι έχουν τα δικαιώματα της ελευθερίας του τύπου και της αντίστασης, τα οποία κατοχυρώνονται από τα άρθρα 14 παρ.2 και 120 παρ.4 αντίστοιχα. 2.2 ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ α) ΑΜΥΝΤΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Το αμυντικό περιεχόμενο των πολιτικών δικαιωμάτων συνίσταται στην απόκρουση των προσβολών, οι οποίες θίγουν τα δικαιώματα αυτά. Οι προσβολές αυτές δε ενδέχεται να είναι είτε ενεργητικές πράξεις είτε παραλείψεις κάποιων ενεργειών, από τις οποίες το αμυντικό περιεχόμενο των πολιτικών δικαιωμάτων αξιώνει αποχή σε κάθε περίπτωση παραβίασης τους. Είναι αδιάφορο, αν οι προσβολές των δικαιωμάτων αυτών συντελούνται από το κράτος ή από ιδιώτες. Επομένως, το αμυντικό περιεχόμενο των πολιτικών δικαιωμάτων στρέφεται τόσο κατά της κρατικής, όσο και της ιδιωτικής εξουσίας, από τις οποίες ενδέχεται να προέρχονται οι πράξεις ή παραλείψεις, που θίγουν τα δικαιώματα αυτά. β) ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Το προστατευτικό περιεχόμενο των πολιτικών δικαιωμάτων συνεπάγεται αξίωση του πολίτη, ο οποίος είναι φορέας τους, έναντι του κράτους για παροχή προστασίας των δικαιωμάτων του από οποιαδήποτε προσβολή. Η προστασία, στην περίπτωση αυτή, απαιτείται μόνο από το κράτος και όχι από ιδιώτες. Έτσι, το προστατευτικό περιεχόμενο των πολιτικών δικαιωμάτων αποσκοπεί στην επίτευξη δύο στόχων, που είναι 1. η άρση της προσβολής του συγκεκριμένου δικαιώματος και 2. η επαναφορά του δικαιώματος στην προ της προσβολής κατάσταση. γ) ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Το διασφαλιστικό περιεχόμενο των πολιτικών δικαιωμάτων παρουσιάζει δύο όψεις, αφενός μεν την εξασφαλιστική, αφετέρου δε τη διεκδικητική, εκ των οποίων μόνο η δεύτερη προβλέπεται από το Σύνταγμα.

7 Συγκεκριμένα, το εξασφαλιστικό περιεχόμενο των πολιτικών δικαιωμάτων αποβλέπει στη διασφάλιση της υπάρχουσας κατάστασης των φορέων τους, ενώ το διεκδικητικό περιεχόμενο στην πραγματοποίηση του εξασφαλιστικού περιεχομένου, δηλαδή στη διεκδίκηση της βελτίωσης των συνθηκών, κάτω από τις οποίες τελείται η άσκηση των δικαιωμάτων. 2.3 ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ Τα πολιτικά δικαιώματα αποτελούν ουσιαστική συνιστώσα του κοινοτικού θεσμικού σώματος. Ως επιμέρους κατηγορία των θεμελιωδών δικαιωμάτων διακρίνονται στο κοινοτικό επίπεδο κατ εξοχήν για τη μεγάλη ρευστότητά τους, ενώ η αναγνώριση και η ρύθμισή τους από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα βρίσκεται ακόμη εν πολλοίς σε εμβρυώδη κατάσταση. Για τον υπό διαμόρφωση κοινοτικό κατάλογο πολιτικών δικαιωμάτων η αρμοδιότητα κατανέμεται μεταξύ Κοινότητας και Εθνικής Πολιτείας χωρίς σταθερούς κανόνες και συστηματική συνοχή. Αναγκαία προς την κατεύθυνση αυτή είναι η ανάπτυξη σχέσης αρμονικής συνεργασίας ανάμεσά τους. Τα βασικά πολιτικά δικαιώματα, που κατοχυρώνονται από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, είναι : Α) το δικαίωμα του εκλέγειν στις εκλογές των αιρετών οργάνων της εθνικής πολιτείας και των εθνικών αντιπροσώπων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Β) το δικαίωμα του εκλέγεσθαι και Γ) το δικαίωμα πρόσβασης στη δημόσια διοίκηση. Όσον αφορά στην ανάδειξη των αιρετών βουλευτών και δημοτικών αρχόντων στα πλαίσια της εθνικής πολιτείας, η αναγνώριση και η ρύθμιση τόσο του ενεργητικού όσο και του παθητικού εκλογικού δικαιώματος φαίνεται εκ πρώτης όψεως να αφήνει αδιάφορη την Κοινότητα. Το αντίθετο παρατηρείται στις περιπτώσεις που η άσκηση των δύο αυτών δικαιωμάτων αποσκοπεί στην ανάδειξη των εθνικών αντιπροσώπων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Στις περιπτώσεις αυτές Κοινότητα και κράτη-μέλη συνεργάζονται στενά για την αναγνώριση, τη ρύθμιση και τη διευκόλυνση της άσκησης των ενλόγω πολιτικών δικαιωμάτων, τα οποία εξ ορισμού διαθέτουν κοινοτική ταυτότητα. Η συνθήκη του Μάαστριχτ αναφέρεται στα κατεξοχήν πολιτικά δικαιώματα ουσιαστικά μόνο στο άρθρο 8Β. Συγκεκριμένα, στην παρ.1 αναγνωρίζεται υπέρ των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις τοπικές εκλογές στον τόπο διαμονής τους και όχι στο κράτος του οποίου έχουν την ιθαγένεια. Τα πολιτικά δικαιώματα, λοιπόν, συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον της Κοινότητας, ακόμα και αν διαθέτουν εθνική και όχι κοινοτική ταυτότητα. Στην παρ.2 του ίδιου άρθρου προβλέπεται το δικαίωμα κάθε πολίτη της Ένωσης να εκλέγει και να εκλέγεται κατά την ανάδειξη των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και πάλι στο κράτος, όπου διαμένει. Σχετικά με την περίπτωση του δικαιώματος πρόσβασης στην δημόσια διοίκηση, όταν πολίτες των κρατώνμελών πρόκειται να διεκδικήσουν και να καταλάβουν θέση στην κοινοτική δημόσια διοίκηση, η διαδικασία παρουσιάζεται σχετικά απλή. Το σχετικό δικαίωμά τους, λόγω της αμιγούς κοινοτικής ταυτότητας του, διασφαλίζεται με κοινοτικούς κανόνες και συγκεκριμενοποιείται ενόψει των εθνικών ποσοστώσεων. Στην περίπτωση της πρόσβασης των κοινοτικών πολιτών στη δημόσια διοίκηση των κρατών-μελών, ενόψει της δημιουργίας νέας αγοράς εντείνονται οι προσπάθειες για τη διασφάλιση,δίχως διακρίσεις μεταξύ των πολιτών των κρατών-μελών, της απασχόλησης στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Για το σκοπό αυτό έχει ήδη αρχίσει η επεξεργασία και θέσπιση κανόνων, οι οποίοι θα επιτρέπουν την πρόσβαση των κοινοτικών πολιτών στη δημόσια διοίκηση όχι του κράτους της ιθαγένειάς τους, αλλά άλλων κρατών-μελών. Η αργή μετατόπιση της κατοχύρωσης και διάπλασης των βασικών πολιτικών δικαιωμάτων από την εθνική πολιτεία στην Κοινότητα συναντά πολλές δυσχέρειες, διότι θίγει το σκληρό πυρήνα της εθνικής κυριαρχίας. Ωστόσο, υπάρχουν θεσμικοί μηχανισμοί, οι οποίοι θα μπορούσαν να συμβάλλουν αποτελεσματικά στην υπέρβαση αυτών των δυσχερειών. Πρόκειται αφενός για την ενοποιητική λειτουργία και αφετέρου τη σύμφωνη με τις ιδρυτικές Συνθήκες ερμηνεία του Συντάγματος. Για τη διαμόρφωση κοινοτικού καταλόγου πολιτικών δικαιωμάτων είναι απαραίτητο να αναληφθούν έγκαιρα πρωτοβουλίες έτσι, ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος της διεύρυνσης του δημοκρατικού ελλείμματος, που χαρακτηρίζει την πορεί προς την ομοσπονδιακή ευρωπαϊκή πολιτεία. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ 3.1 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΥ Τα θεμελιώδη δικαιώματα και εν προκειμένω τα πολιτικά, που εξετάζουμε, δεσμεύουν όλα τα κρατικά όργανα, τα οποία είναι υποχρεωμένα να εξασφαλίζουν την ανεμπόδιστη άσκησή τους. Καμία κρατική λειτουργία, λοιπόν, δεν μπορεί να περιορίσει την ελευθερία, που προκύπτει από ένα πολιτικό δικαίωμα, χωρίς ο περιορισμός αυτός να καθορίζεται και να ρυθμίζεται από το ισχύον Σύνταγμα. Επομένως, το Σύνταγμα καθορίζει όχι μόνο το περιεχόμενο, αλλά και τα όρια προστασίας των πολιτικών δικαιωμάτων, που διασφαλίζει, καθώς στη σύγχρονη δημοκρατική κοινωνία δε νοείται συνταγματική κατοχύρωση δικαιωμάτων χωρίς την πρόβλεψη περιορισμών. Οι περιορισμοί αυτοί πρέπει σε κάθε περίπτωση να προκύπτουν άμεσα ή έμμεσα, πάντως όμως με σαφήνεια από τις διατάξεις του ισχύοντος ελληνικού Συντάγματος.

8 Περιορισμός του πολιτικού αλλά και γενικότερα του θεμελιώδους- δικαιώματος είναι κάθε πολιτειακή πράξη, η οποία εμποδίζει ή περιορίζει την πραγμάτωση της ελευθερίας, που εμπίπτει στο συνταγματικά καθορισμένο πεδίο προστασίας του δικαιώματος αυτού. Ο περιορισμός είναι θεμιτός μόνο, όταν πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις, οι οποίες προκύπτουν αποκλειστικά και μόνο από το Σύνταγμα. Εάν οι προϋποθέσεις αυτές δεν συντρέχουν, ο επιβαλλόμενος περιορισμός συνιστά παραβίαση του πολιτικού δικαιώματος και θεωρείται αντισυνταγματικός. Όταν η κρατική εξουσία παραβιάσει είτε με νόμο είτε με διοικητική πράξη είτε με δικαστική απόφαση πολιτικό δικαίωμα, τότε ο φορέας του δικαιώματος έχει δικαίωμα για παροχή έννομης προστασίας (άρθρο 20 παρ.1). Στην έννοια του περιορισμού, τόσο του συνταγματικά επιτρεπτού όσο και του συνταγματικά ανεπίτρεπτου, εμπίπτει : Α) κάθε πράξη της πολιτείας, η οποία είτε αποσκοπούσε απευθείας στον περιορισμό είτε αποτέλεσε αντανακλαστική του συνέπεια. Β) κάθε πράξη της πολιτείας είτε ο επιβαλλόμενος με αυτήν περιορισμός είναι άμεσος είτε είναι μόνο έμμεσος. Γ) κάθε πράξη της πολιτείας είτε πρόκειται για πράξη νομική είτε για πράξη υλική. 3.2 ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΩΝ Το σύγχρονο Συνταγματικό Δίκαιο κατοχυρώνει έξι βασικές κατηγορίες περιορισμών των θεμελιωδών δικαιωμάτων, οι οποίες είναι οι εξής : Α) οι άμεσοι συνταγματικοί περιορισμοί, Β) οι επιφυλάξεις του νόμου, Γ) οι επιφυλάξεις υπέρ των διοικητικών και των δικαστικών αρχών, Δ) οι θεσμοποιημένοι περιορισμοί των θεμελιωδών δικαιωμάτων, Ε) οι ειδικές λειτουργικές σχέσεις και Στ) οι περιορισμοί των «ανεπιφύλακτων» δικαιωμάτων Στη συνέχεια, εξετάζονται ορισμένες από τις παραπάνω κατηγορίες περιορισμών μόνο όσον αφορά στους περιορισμούς των πολιτικών δικαιωμάτων, ενώ αυτές, που δεν σχετίζονται άμεσα με τα πολιτικά δικαιώματα, παραλείπονται. 1) ΟΙ ΑΜΕΣΟΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Άμεσοι συνταγματικοί περιορισμοί είναι εκείνοι τους οποίους επιβάλλει απευθείας το ίδιο το Σύνταγμα. Σε αντίθεση με τις περιπτώσεις που αναθέτει στον κοινό νομοθέτη τη ρύθμιση του περιορισμού, το Σύνταγμα θεσπίζει εδώ τον περιορισμό ως αναγκαίο συμπλήρωμα της δικής του ρύθμισης. Έτσι, για παράδειγμα η δυνατότητα και οι προϋποθέσεις της απαγόρευσης μιας δημόσιας συνάθροισης καθορίζονται από το ίδιο το Σύνταγμα στο άρθρο 11 παρ.2. 2) Η ΕΠΙΦΥΛΑΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ Ο όρος «επιφύλαξη του νόμου» διαμορφώθηκε από τη νομική επιστήμη και τη νομολογία στη Γερμανία. Επιφύλαξη του νόμου είναι η ρητή εξουσιοδότηση του κοινού νομοθέτη από το Σύνταγμα να θεσπίσει περιορισμούς σε ένα θεμελιώδες δικαίωμα. Δεν πρόκειται, βέβαια, για την έννοια της «εν λευκώ» εξουσιοδότησης, αλλά αντίθετα η χρήση τέτοιων συνταγματικών εξουσιοδοτήσεων τελεί υπό βασικούς περιορισμούς, οι οποίοι διασφαλίζουν τον πυρήνα του δικαιώματος και τον περιορισμό της νομοθετικής παρέμβασης στα πλαίσια του συνταγματικά κατοχυρωμένου σκοπού, τον οποίο καλείται να υπηρετήσει. 3) ΟΙ ΘΕΣΜΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Το Σύνταγμα προβλέπει τη δυνατότητα αναστολής της ισχύος ορισμένων πολιτικών δικαιωμάτων, σε περίπτωση που η χώρα θα κηρυχθεί σε κατάσταση ανάγκης. Τέτοιες περιπτώσεις είναι η περίπτωση πολέμου, η περίπτωση κατάλυσης του δημοκρατικού πολιτεύματος, η περίπτωση κάποιας φυσικής καταστροφής ή θεομηνίας και άλλες. Σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν είναι αντικειμενικά δυνατή η άσκηση των βασικών πολιτικών δικαιωμάτων, πράγμα που έχει ως αποτέλεσμα όχι την κατάργηση των δικαιωμάτων αυτών, αλλά τον προσωρινό περιορισμό τους. 4) ΤΟ ΕΙΔΙΚΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ Το Σύνταγμα δεν περιέχει, κατ αρχήν, γενικό κανόνα, που να περιορίζει την ισχύ των πολιτικών δικαιωμάτων ως προς τους πολίτες, οι οποίοι ασκούν πολιτικό, διοικητικό, δικαστικό, στρατιωτικό ή αστυνομικό λειτούργημα. Οι πολίτες αυτοί, στους οποίους περιλαμβάνονται ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, οι υπουργοί, οι βουλευτές, οι δημόσιοι, διοικητικοί, δικαστικοί, στρατιωτικοί και αστυνομικοί υπάλληλοι ή λειτουργοί, είναι και αυτοί, όπως και όλοι οι υπόλοιποι πολίτες, φορείς πολιτικών δικαιωμάτων. Οι κατηγορίες αυτές των πολιτών, όμως, βρίσκονται με το κράτος σε μία ειδική λειτουργική-κατ άλλους εξουσιαστική- σχέση. Ειδικοί νόμοι ρυθμίζουν όχι μόνο τις αρμοδιότητές τους ως οργάνων της δημόσιας εξουσίας, αλλά και την προσωπική νομική τους κατάσταση, το λεγόμενο status τους. Σε μία τέτοια ειδική

9 σχέση με το κράτος βρίσκονται και άλλες κατηγορίες προσώπων, όπως είναι αυτοί που εκτίουν ποινή στερητική της ελευθερίας τους και οι μαθητές δημόσιων σχολείων. Για όλες αυτές τις κατηγορίες προσώπων γίνεται εύκολα κατανοητό ότι η πλήρης χρήση ορισμένων πολιτικών δικαιωμάτων μπορεί να δημιουργεί πρόβλημα ή και να είναι ασυμβίβαστη είτε με το λειτούργημά τους είτε με την ιδιαίτερη νομική κατάσταση, που τους διέπει. Έτσι, για παράδειγμα είναι προφανές ότι αυτός, που εκτίει ποινή στερητική της ελευθερίας του, δεν μπορεί να επικαλεστεί το δικαίωμα για συμμετοχή στην πολιτική ζωή της χώρας, το οποίο προκύπτει από το άρθρο 5 παρ.1, ούτε βέβαια μπορεί ένας αξιωματικός να εκφωνεί κατά την ώρα της υπηρεσίας του λόγους υπέρ ενός κόμματος. Επομένως, ως προς τα πρόσωπα, που υπάγονται σε μία από τις προαναφερθείσες κατηγορίες ειδικών λειτουργικών σχέσεων, διαμορφώνεται μία δυνατότητα περιορισμών των πολιτικών δικαιωμάτων τους, η οποία εξετάζεται λεπτομερώς σε επόμενη ενότητα. Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι το λειτούργημα ή το νομικό καθεστώς, υπό το οποίο τελούν τα συγκεκριμένα πρόσωπα, πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν μόνο, όταν στη συγκεκριμένη περίπτωση η άσκηση του πολιτικού δικαιώματος ματαιώνει τη δυνατότητά τους να λειτουργήσουν ως φορείς του θεσμού, στον οποίο υπάγονται ή τον οποίο υπηρετούν. Τέλος, εκτός από τις ρητές σχετικές ρυθμίσεις του Συντάγματος, περιορισμοί των πολιτικών δικαιωμάτων για όσους τελούν υπό ειδικό νομικό καθεστώς είναι επιτρεπτοί υπό τρεις βασικές προϋποθέσεις : Α) Κατά τη στάθμιση μεταξύ του περιοριζόμενου δικαιώματος και του θεσμού, για χάρη του οποίου συντελείται ο περιορισμός, πρέπει να αναζητείται πρακτική αρμονία. Με άλλα λόγια, δεν πρέπει ούτε το δικαίωμα να καταργηθεί χάριν του θεσμού, ούτε ο θεσμός χάριν του δικαιώματος. Β) Ο θεσμός, ο οποίος υπαγορεύει τον περιορισμό του πολιτικού δικαιώματος, πρέπει να προκύπτει από το Σύνταγμα. Αυτό συντρέχει, παραδείγματος χάριν, για το θεσμό της δημόσιας υπαλληλίας, ο οποίος θεμελιώνεται στο άρθρο 103 το ισχύοντος ελληνικού Συντάγματος. Γ) Ο συγκεκριμένος περιορισμός πρέπει να είναι κατάλληλος, αναγκαίος και ανάλογος με τη συγκεκριμένη λειτουργική ανάγκη. Επίσης, οφείλει να διατηρεί απαραβίαστο τον πυρήνα του πολιτικού δικαιώματος. 3.3 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΚΛΕΓΕΙΝ Το ενεργητικό εκλογικό δικαίωμα ή δικαίωμα του εκλέγειν κατοχυρώνεται από το ισχύον Σύνταγμα της Ελλάδας και συγκεκριμένα, τα σχετικά με την άσκησή του ρυθμίζονται από το άρθρο 51 παρ. 3, σύμφωνα με το οποίο «οι βουλευτές εκλέγονται με άμεση, καθολική και μυστική ψηφοφορία από τους πολίτες, που έχουν εκλογικό δικαίωμα, όπως νόμος ορίζει. Ο νόμος δεν μπορεί να περιορίσει το εκλογικό δικαίωμα, παρά μόνο αν δεν έχει συμπληρωθεί κατώτατο όριο ηλικίας ή για ανικανότητα δικαιοπραξίας ή ως συνέπεια αμετάκλητης ποινικής καταδίκης για ορισμένα εγκλήματα». Ο νόμος, υπέρ του οποίου επιφυλάσσεται το άρθρο αυτό, είναι ο πιο βασικός οργανικός νόμος, ο εκλογικός νόμος, στον οποίο ορίζονται μεταξύ άλλων και τα σχετικά με τη συγκρότηση του εκλογικού σώματος. Ο εκλογικός, όμως, νόμος, ο οποίος είναι κοινός τυπικός νόμος, δεν μπορεί να περιορίσει το εκλογικό δικαίωμα, παρά μόνο αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις, τις οποίες ορίζει το άρθρο 51 παρ.3. Επομένως, η επιφύλαξη, που περιέχει το Σύνταγμα υπέρ του εκλογικού νόμου, είναι αυστηρά περιορισμένη ως προς τα θετικά και τα αρνητικά προσόντα, που πρέπει να συντρέχουν στο πρόσωπο κάποιου Έλληνα πολίτη έτσι, ώστε αυτός να αποκτήσει το ενεργητικό εκλογικό δικαίωμα. Μέσα στο αυστηρό αυτό συνταγματικό πλαίσιο, η ισχύουσα εκλογική νομοθεσία προβλέπει δύο θετικά προσόντα για την απόκτηση του εκλογικού δικαιώματος : Α) την ελληνική ιθαγένεια, δηλαδή την ιδιότητα του Έλληνα πολίτη. Το εκλογικό δικαίωμα παρέχεται, κατ αρχήν, από το Σύνταγμα ως πολιτικό δικαίωμα μόνο στους Έλληνες πολίτες και όχι στους αλλοδαπούς. Ο ειδικότερος τρόπος απόκτησης της ελληνικής ιθαγένειας είναι αδιάφορος. Β) την συμπλήρωση κατώτατου ορίου ηλικίας (εκλογική ενηλικότητα). Η αναγκαία ελάχιστη εκλογική ηλικία δεν προσδιορίζεται απευθείας από το Σύνταγμα, αλλά ο καθορισμός της επαφίεται στον κοινό νομοθέτη. Ωστόσο, ως προς τον καθορισμό αυτό ο νομοθέτης δεσμεύεται από την ίδια τη συνταγματική διάταξη ως προς την ανικανότητα δικαιοπραξίας. Σύμφωνα με την ισχύουσα εκλογική νομοθεσία, η απαιτούμενη ηλικία είναι το 18ο έτος. Σύμφωνα, λοιπόν, με τη διατύπωση του ισχύοντος εκλογικού νόμου (άρθρο 4 π.δ.265/1989) : «1. Το δικαίωμα του εκλέγειν έχουν όλοι οι πολίτες Έλληνες και Ελληνίδες που συμπληρώνουν το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας τους.» Όπως γίνεται δε εμφανές, δεν επιτρέπεται καμία διάκριση βασισμένη στο φύλο, τη θρησκεία ή τη γλώσσα, πράγμα υπέρ του οποίου συνηγορεί και η διάταξη του άρθρου 13 παρ.1 για την απόλαυση των πολιτικών δικαιωμάτων. Ωστόσο, η απόκτηση του εκλογικού δικαιώματος δεν συμπίπτει και με την ικανότητα άσκησής του. Η τελευταία επέρχεται με την εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους και τον εφοδιασμό εκλογικού βιβλιαρίου. Επομένως, οι Έλληνες πολίτες, οι οποίοι έχουν συμπληρώσει τη νόμιμη ηλικία, θα πρέπει, προκειμένου να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα, να εγγραφούν στους εκλογικούς καταλόγους. Κατά την ισχύουσα εκλογική νομοθεσία (άρθρο 6 παρ. 1 π.δ.265/1989, που φέρει τον τίτλο «άσκηση του δικαιώματος») : «Το δικαίωμα του εκλέγειν μπορούν να ασκήσουν σε κάθε εκλογική περιφέρεια μόνο όσοι είναι γραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους των δήμων και κοινοτήτων της εκλογικής περιφέρειας.» Στην ενότητα αυτή έγινε λόγος για τα θετικά προσόντα, τα οποία πρέπει να κατέχει ένας πολίτης, προκειμένου να είναι σε θέση να ασκήσει το ενεργητικό εκλογικό του δικαίωμα. Σύμφωνα με αυτά, περιορίζονται/ αποκλείονται από την άσκηση του δικαιώματος αυτού οι αλλοδαποί, οι ανήλικοι (ως ανίκανοι για δικαιοπραξία) και οι μη εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους. Τα αρνητικά προσόντα του εκλογέα εξετάζονται στο κεφάλαιο για τη στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων, καθώς αποτελούν λόγους στέρησης όχι μόνο του εκλογικού δικαιώματος, αλλά των πολιτικών δικαιωμάτων συλλήβδην.

10 3.4 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΚΛΕΓΕΣΘΑΙ Το δικαίωμα κάθε πολίτη να θέτει υποψηφιότητα στις βουλευτικές εκλογές και να καταλαμβάνει το βουλευτικό αξίωμα, υπόκειται και αυτό σε ορισμένους περιορισμούς, οι οποίοι απορρέουν από τις διατάξεις του ισχύοντος Συντάγματος. Συγκεκριμένα, τα άρθρα 55, 56 και 57 καθορίζουν τρεις κατηγορίες προϋποθέσεων, οι οποίες σχετίζονται με την ανάδειξη στο βουλευτικό αξίωμα και είναι : α) τα προσόντα, β) τα κωλύματα και γ) τα ασυμβίβαστα των βουλευτών. Τα προσόντα της εκλογιμότητας είναι θετικές προϋποθέσεις, τις οποίες πρέπει να πληροί ένας πολίτης έτσι, ώστε να συντελεστεί η εκλογή του στο βουλευτικό αξίωμα. Σύμφωνα με το άρθρο 55, για να εκλεγεί κανείς βουλευτής, απαιτείται : Α) να έχει την ελληνική ιθαγένεια, δηλαδή να είναι Έλληνας πολίτης, Β) να έχει το νόμιμο δικαίωμα του εκλέγειν και Γ) να έχει συμπληρώσει το 25ο έτος της ηλικίας του. Βουλευτής, ο οποίος στερείται κάποιου από τα παραπάνω προσόντα, εκπίπτει αυτοδικαίως από το βουλευτικό αξίωμα. Τα κωλύματα της εκλογής στο βουλευτικό αξίωμα αποτελούν αρνητικές προϋποθέσεις, οι οποίες εφόσον συντρέχουν σε ορισμένο πρόσωπο, εμποδίζουν την ανακήρυξή του ως υποψηφίου, καθώς επίσης και την εκλογή του στο βουλευτικό αξίωμα. Τα κωλύματα αυτά καθορίζονται στο άρθρο 56 του ισχύοντος Συντάγματος και συγκεκριμένα είναι τριών ειδών : 1) Το γενικό κώλυμα είναι η συνδρομή δημοσιοϋπαλληλικής ή άλλης ρητά καθοριζόμενης ιδιότητας, η οποία λειτουργεί ως εμπόδιο στην ανακήρυξη προσώπου ως υποψηφίου και τη συνακόλουθη εκλογή του στο βουλευτικό αξίωμα σε οποιαδήποτε εκλογική περιφέρεια, εφόσον δεν έχει υποβάλλει προηγουμένως την παραίτησή του. Το κώλυμα, δηλαδή, σε αυτήν την περίπτωση, συνιστά κάποια ιδιότητα του προσώπου, η οποία ρυθμίζεται περιοριστικά από το Σύνταγμα. Σύμφωνα με το άρθρο 56 παρ.1, στην περιοριστική αυτή ρύθμιση υπάγονται : - έμμισθοι δημόσιοι λειτουργοί και υπάλληλοι, - υπάλληλοι οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης ή άλλων νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, - διοικητές ή πρόεδροι διοικητικών συμβουλίων νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου ή δημόσιων ή δημοτικών επιχειρήσεων, - αξιωματικοί των ενόπλων δυνάμεων και των δυνάμεων ασφαλείας, - δήμαρχοι και πρόεδροι κοινοτήτων, - συμβολαιογράφοι και φύλακες μεταγραφών και υποθηκών. Όσοι διαθέτουν κάποια από τις παραπάνω ιδιότητες δεν μπορούν να θέσουν υποψηφιότητα στις βουλευτικές εκλογές, ούτε να εκλεγούν στο βουλευτικό αξίωμα. Η ρύθμιση αυτή δεν αφορά τους καθηγητές των ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, ούτε τους δημοτικούς και κοινοτικούς σύμβουλους, οι οποίοι είναι εκλόγιμοι. Το γενικό κώλυμα μπορεί να αρθεί με την γραπτή υποβολή παραίτησης από την ιδιότητα, που το προκαλεί. Επομένως, όσοι διαθέτουν κάποια από τις παραπάνω ιδιότητες μπορούν να αποκτήσουν το πολιτικό δικαίωμα του εκλέγεσθαι στις βουλευτικές εκλογές μόνο, εάν παραιτηθούν από την ιδιότητά τους πριν από την ανακήρυξή τους ως υποψηφίων. 2) Το τοπικό κώλυμα προϋπηρεσίας είναι η συνδρομή δημοσιοϋπαλληλικής ή άλλης ρητά καθοριζόμενης ιδιότητας, η οποία δεν επιτρέπει την ανακήρυξη προσώπου ως υποψηφίου και την εκλογή του στο βουλευτικό αξίωμα στις συγκεκριμένες εκλογικές περιφέρειες, στις οποίες υπηρέτησε πριν από τις εκλογές. Σύμφωνα με το άρθρο 56 παρ.3, στη ρύθμιση αυτή υπάγονται : - έμμισθοι δημόσιοι υπάλληλοι, - υπάλληλοι νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου γενικά, - διοικητές και υπάλληλοι δημόσιων και δημοτικών επιχειρήσεων ή κοινωφελών ιδρυμάτων, - στρατιωτικοί εν ενεργεία και αξιωματικοί των σωμάτων ασφαλείας, - όσοι διετέλεσαν γενικοί γραμματείς υπουργείων κατά το τελευταίο εξάμηνο της τετραετούς βουλευτικής περιόδου. Δεν υπάγονται στους ίδιους περιορισμούς οι υποψήφιοι βουλευτές επικρατείας και οι κατώτεροι υπάλληλοι των κεντρικών κρατικών υπηρεσιών. Το τοπικό κώλυμα δε συνεπάγεται γενικό περιορισμό του δικαιώματος του εκλέγεσθαι σε όλη την επικράτεια,

11 αλλά αποκλείει την συμμετοχή στις βουλευτικές εκλογές και την ανάδειξη στο βουλευτικό αξίωμα στις εκλογικές περιφέρειες, στις οποίες υπηρέτησε πριν από τις εκλογές ο φορέας της συγκεκριμένης ιδιότητας. Το κώλυμα αυτό αποτελεί, λοιπόν, κώλυμα προϋπηρεσίας και προσδιορίζεται χρονικά και τοπικά. Χρονικό πλαίσιο του κωλύματος θεωρείται η πριν από τις εκλογές τριετία. Για τον αποκλεισμό μιας εκλογικής περιφέρειας και τον περιορισμό του παθητικού εκλογικού δικαιώματος, ο συντακτικός νομοθέτης απαιτεί και ελάχιστη διάρκεια προϋπηρεσίας, η οποία ορίζεται στους τρεις μήνες. Επομένως, όσοι διαθέτουν κάποια από τις περιοριστικές ιδιότητες δεν έχουν το δικαίωμα να θέσουν υποψηφιότητα και να εκλεγούν βουλευτές σε εκλογική περιφέρεια, στην οποία υπηρέτησαν περισσότερο από τρεις μήνες κατά τη διάρκεια της τριετίας πριν από τις εκλογές. Ο τοπικός προσδιορισμός του κωλύματος παρουσιάζει ερμηνευτικές δυσχέρειες λόγω του συσχετισμού των εδαφικών ορίων εκλογικών και διοικητικών περιφερειών. Μπορεί, ωστόσο, να ειπωθεί γενικά ότι ο φορέας μιας από τις παραπάνω ιδιότητες δεν είναι εκλόγιμος σε όλες τις εκλογικές περιφέρειες, στις οποίες εκτείνεται η αρμοδιότητά του. Σε αντίθεση με το γενικό κώλυμα, το Σύνταγμα δεν προβλέπει άρση του τοπικού κωλύματος. Η υποβολή παραίτησης του ατόμου από την ιδιότητά του δεν αρκεί για τη συμμετοχή του ως υποψηφίου στις εκλογές και την ανάδειξή του στο βουλευτικό αξίωμα. 3) Το ειδικό κώλυμα είναι η απαγόρευση ανακήρυξης ως υποψηφίων και εκλογής στο βουλευτικό αξίωμα σε οποιαδήποτε εκλογική περιφέρεια προσώπων, τα οποία έχουν αναλάβει υποχρέωση παραμονής στη δημόσια υπηρεσία για ορισμένο χρόνο και για όσο διαρκεί η υποχρέωση αυτή. Σύμφωνα με το άρθρο 56 παρ.4, το κώλυμα αυτό δεσμεύει τους πολιτικούς υπαλλήλους και τους στρατιωτικούς γενικά, οι οποίοι έχουν κατά το νόμο αναλάβει υποχρέωση να παραμείνουν στην υπηρεσία για ορισμένο χρόνο. Τα πρόσωπα, που διαθέτουν τις παραπάνω ιδιότητες, δεν μπορούν να ανακηρυχθούν υποψήφιοι ούτε να εκλεγούν βουλευτές. Η παραίτηση από την ιδιότητά τους δε συνεπάγεται και άρση του κωλύματος εκλογής. Τα ασυμβίβαστα των βουλευτών ρυθμίζονται από το ισχύον Σύνταγμα στο άρθρο 57. Οι βουλευτές, οι οποίοι είναι φορείς των ασυμβίβαστων ιδιοτήτων, οφείλουν να δηλώσουν μέσα σε οκτώ μέρες από τη στιγμή που θα καταστεί οριστική η εκλογή τους επιλογή μεταξύ του βουλευτικού αξιώματος και της ασυμβίβαστης ιδιότητας. Ωστόσο, οι αναγνωριζόμενες από το Σύνταγμα ως ασυμβίβαστες με το βουλευτικό αξίωμα ιδιότητες δεν λειτουργούν ως εμπόδιο στην ανακήρυξη του υποψηφίου και την εκλογή του ως βουλευτή και άρα, δεν συνιστούν περιορισμό του δικαιώματος του εκλέγεσθαι. Συνεπώς, δεν κρίνεται σκόπιμο να εξετασθούν διεξοδικά στη συγκεκριμένη εργασία. 3.5 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΣΕ ΑΥΤΆ Το άρθρο 29 παρ. 3 του ισχύοντος ελληνικού Συντάγματος εισάγει απαγορεύσεις εκδηλώσεων υπέρ ή κατά πολιτικών κομμάτων και για το λόγο αυτό θεωρείται ότι περιορίζει το πολιτικό δικαίωμα της ίδρυσης πολιτικών κομμάτων και της συμμετοχής σε αυτά. Ο περιορισμός αυτός έχει ιδιόμορφο χαρακτήρα, διότι δεν αφορά τις συνήθεις συνθήκες, υπό τις οποίες περιορίζεται η άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων, αλλά κατηγορίες προσώπων, τα οποία λόγω της σχέσης τους με το κράτος δεν μπορούν να ασκήσουν το συγκεκριμένο πολιτικό δικαίωμα, αν και πληρούν τις προϋποθέσεις που ορίζει το Σύνταγμα, προκειμένου να είναι φορείς του. Τα πρόσωπα, τα οποία υπάγονται στις εν λόγω κατηγορίες, διακρίνονται σε δύο βασικές ομάδες και συγκεκριμένα είναι : Α) οι δικαστικοί λειτουργοί και οι υπηρετούντες στις ένοπλες δυνάμεις και τα σώματα ασφαλείας, Β) οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι υπάλληλοι οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, άλλων νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου ή δημόσιων επιχειρήσεων ή επιχειρήσεων οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης ή επιχειρήσεων, η διοίκηση των οποίων ορίζεται άμεσα ή έμμεσα από το Δημόσιο με διοικητική πράξη ή ως μέτοχο. Όσον αφορά στην πρώτη ομάδα προσώπων του άρθρου 29 παρ.3, η απαγόρευση της εκδήλωσης υπέρ ή κατά πολιτικών κομμάτων είναι απόλυτη και δεν περιορίζεται στο χρόνο άσκησης των καθηκόντων τους, αλλά είναι ανεξάρτητη από το χρονικό σημείο, κατά το οποίο λαμβάνουν χώρα οι εκδηλώσεις αυτές. Σκοπός της απαγορευτικής αυτής ρύθμισης είναι η διασφάλιση της αρχής της πολιτικής ουδετερότητας, αλλά και της αρχής της αμεροληψίας από μέρους των επιφορτισμένων με την άσκηση της κρατικής εξουσίας προσώπων (δικαστικών λειτουργών), όπως και των υπηρετούντων στις ένοπλες δυνάμεις και τα σώματα ασφαλείας. Επιπροσθέτως, η συμμετοχή στην ίδρυση κόμματος ή η εγγραφή ως μέλους κόμματος αποτελεί απαγορευμένη εκδήλωση για τη συγκεκριμένη ομάδα προσώπων, εφόσον η συμμετοχή σε κόμμα συνιστά οπωσδήποτε και εκδήλωση υπέρ αυτού. Σχετικά με τη δεύτερη ομάδα προσώπων, που εμπίπτουν στο απαγορευτικό πεδίο της προαναφερθείσας συνταγματικής διάταξης, η απόλυτη απαγόρευση αφορά τις εκδηλώσεις υπέρ ή κατά πολιτικών κομμάτων μόνο κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, δηλαδή μόνο όταν οι εκδηλώσεις αυτές λαμβάνουν χώρα κατά την άσκηση της δημόσιας διοίκησης. Ωστόσο, ο περιορισμός της απαγόρευσης εκδηλώσεων υπέρ ή κατά πολιτικού κόμματος μόνο κατά την άσκηση των καθηκόντων τους δε συνεπάγεται και την απαγόρευση της συμμετοχής σε κόμμα υπό την ιδιότητα του μέλους. Πρέπει να σημειωθεί δε ότι μόνο δημόσιες εκδηλώσεις υπέρ ή κατά πολιτικών δικαιωμάτων εμπίπτουν στο πεδίο της απαγόρευσης, ενώ η ιδιωτική έκφραση άποψης πρέπει να νοείται ως ελεύθερη. Ο νέος Υπαλληλικός Κώδικας (ν.2683/1999) ορίζει στο κεφάλαιο, που τιτλοφορείται «θεμελιώδη δικαιώματα», ότι η συμμετοχή των υπαλλήλων στην πολιτική ζωή της χώρας είναι επιτρεπτή σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις και ότι η ελευθερία της έκφρασης των πολιτικών τους πεποιθήσεων τελεί υπό την εγγύηση του κράτους. Υπ αυτή την έννοια ορισμένες κομματικές δραστηριότητες, όπως η προσχώρηση σε ένα κόμμα, η παροχή οικονομικής συνδρομής, η απλή παρουσία στα γραφεία του και άλλες, δεν μπορούν να απαγορευθούν, διότι τότε θα

12 παραβιαζόταν το γενικό πολιτικό δικαίωμα της συμμετοχής στην πολιτική ζωή της χώρας, το οποίο αναγνωρίζεται και στις παραπάνω κατηγορίες προσώπων. Αντίστοιχα, όμως, απαγορεύονται οι κομματικές δραστηριότητες, οι οποίες αποτελούν σαφώς ενεργητική δραστηριότητα υπέρ του κόμματος, όπως είναι λ.χ. η συμμετοχή σε ηγετικά όργανα αυτού. Έτσι, καθίσταται πλέον εμφανές ότι ως προς τις κατηγορίες προσώπων, που βρίσκονται σε εκούσια ειδική σχέση εξουσίασης με το κράτος, επιβάλλονται μεν περιορισμοί του δικαιώματός τους για ίδρυση και συμμετοχή σε πολιτικά κόμματα, οι οποίοι, όμως, σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να οδηγήσουν στην ολοκληρωτική κατάργησή του. Ειδικά όσον αφορά στη δεύτερη ομάδα προσώπων, στα οποία αναφέρεται η απαγόρευση, ο περιορισμός της απαγόρευσης εκδηλώσεων υπέρ ή κατά πολιτικών δικαιωμάτων μόνο κατά το χρόνο άσκησης των υπηρεσιακών καθηκόντων τους πρέπει να έχει την έννοια ότι ως προς τον εκτός υπηρεσίας χρόνο τους δεν υφίσταται σχετική απαγόρευση. Σύμφωνη με τα όσα εκτίθενται παραπάνω είναι και η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας, το οποίο με την 2209/1977 απόφασή του διατύπωσε τις ακόλουθες θέσεις : α) Οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι στρατιωτικοί βρίσκονται προς το κράτος σε «εκούσια ειδική σχέση εξουσίασης», που μπορεί να δικαιολογήσει περιορισμούς των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους. β) Οι περιορισμοί αυτοί ποτέ δεν μπορούν να έχουν ως αποτέλεσμα την κατάργηση του δικαιώματος. γ) Οι περιορισμοί συνοδεύουν το στρατιωτικό κλπ. κατά την άσκηση των καθηκόντων του και σκοπό έχουν να εμποδίσουν το υποκείμενο του δικαιώματος από το να χρησιμοποιήσει τη δημόσια ιδιότητά του, για να ασκήσει ακόμα αποτελεσματικότερα το δικαίωμά του, π.χ. τη διάδοση των ιδεών του. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΣΤΕΡΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ 4.1 ΠΑΡΕΠΟΜΕΝΕΣ ΠΟΙΝΕΣ Παρεπόμενη ποινή είναι η καταδίκη σε κύρια ποινή, η οποία επιβάλλεται ταυτοχρόνως με την ίδια απόφαση, ενώ η επιβολή της με μεταγενέστερη απόφαση δεν είναι επιτρεπτή. Ουδέποτε δε αναγνωρίζεται ως κύρια ποινή αυτοτελώς. Ο ισχύων Ποινικός Κώδικας θεσπίζει τα εξής είδη παρεπόμενων ποινών : Α) την αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων, Β) την απαγόρευση άσκηση επαγγέλματος και Γ) τη δημοσίευση της καταδικαστικής απόφασης. Οι συντάκτες του ισχύοντος Π.Κ. κατέβαλαν προσπάθεια, ώστε να πετύχουν την περιστολή της ηθικής εκμηδένισης του κατάδικου και συγκεκριμένα πρότειναν την κατάργηση της νόμιμης απαγόρευσής του, η οποία περιλαμβάνεται στον προϊσχύσαντα Ποινικό Νόμο, και της δημοσίευσης της καταδικαστικής απόφασης. Πράγματι, ο Π.Κ. δε συμπεριέλαβε μεταξύ των παρεπόμενων ποινών τη νόμιμη απαγόρευση του κατάδικου, πράγμα το οποίο επεκτάθηκε και στον Αστικό Κώδικα με την κατάργηση του δέκατου όγδοου κεφαλαίου με τίτλο «δικαστική αντίληψη» από το άρθρο 13 του ν.2447/96. Ωστόσο, η δημοσίευση της καταδικαστικής απόφασης διατηρήθηκε και στο νέο Π.Κ., ο οποίος καθορίζει τις προϋποθέσεις και τον τρόπο της δημοσίευσης στο άρθρο 68. Τα σχετικά με την απαγόρευση άσκησης επαγγέλματος ορίζονται στο άρθρο 67, ενώ η αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων, η οποία μας ενδιαφέρει στην προκειμένη περίπτωση, ρυθμίζεται λεπτομερώς από τα άρθρα του ισχύοντος Π.Κ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΑΠΟΣΤΕΡΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Σύμφωνα με τον ισχύοντα Π.Κ., οι διακρίσεις των αποστερήσεων των πολιτικών δικαιωμάτων είναι οι εξής : Α) Ως προς τη διάρκεια της αποστέρησης, η οποία ορίζεται από το νόμο ή το δικαστήριο, αυτή διακρίνεται σε : - διαρκή, η οποία νοείται ως ισόβια αποστέρηση, και

13 - πρόσκαιρη, δηλαδή προσωρινή. Β) Ως προς το πεδίο έκτασης της αποστέρησης, αυτή διακρίνεται σε : - ολική, η οποία συνεπάγεται στέρηση όλων των πολιτικών δικαιωμάτων, και - μερική, δηλαδή στέρηση μέρους μόνο των πολιτικών δικαιωμάτων. Γ) Ως προς το θεσμό, ο οποίος επιβάλλει την αποστέρηση, αυτή διακρίνεται σε : - αυτοδίκαιη, η οποία επιβάλλεται από το νόμο, και - δικαστικώς επιβαλλόμενη, η οποία επιβάλλεται από τα δικαστήρια. Δ) Ως προς την κυριαρχική εξουσία του δικαστηρίου, η αποστέρηση διακρίνεται σε : - υποχρεωτική, η οποία είναι ανεξάρτητη από την εξουσία του δικαστηρίου, και - δυνητική, η οποία εναπόκειται στην δικαστική κυριαρχική εξουσία. 4.3 ΛΟΓΟΙ ΣΤΕΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Σύμφωνα με το άρθρο 51 παρ. 3 του ισχύοντος Συντάγματος της Ελλάδας, «ο νόμος δεν μπορεί να περιορίσει το εκλογικό δικαίωμα, παρά μόνο αν δεν έχει συμπληρωθεί κατώτατο όριο ηλικίας ή για ανικανότητα δικαιοπραξίας ή ως συνέπεια αμετάκλητης ποινικής καταδίκης για ορισμένα εγκλήματα». Οι λόγοι, που οδηγούν στη στέρηση του εκλογικού δικαιώματος, αλλά και γενικότερα των πολιτικών δικαιωμάτων, προσδιορίζονται, λοιπόν, κατά τρόπο αποκλειστικό απευθείας από το Σύνταγμα. Ο κοινός νομοθέτης δεσμευόμενος από την αρχή της καθολικότητας της ψηφοφορίας, η οποία κατοχυρώνεται στην ίδια διάταξη, δεν έχει την ευχέρεια να προσθέσει άλλους λόγους στέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων πέρα από αυτούς που καθορίζονται ρητά στο συνταγματικό κείμενο. Μπορεί μόνο να εξειδικεύσει τα κριτήρια, με βάση τα οποία ελέγχεται η συνδρομή των λόγων αυτών. Από την προαναφερθείσα συνταγματική ρύθμιση προκύπτει ότι δύο είναι οι λόγοι στέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων, οι οποίοι συγκεκριμένα είναι οι εξής : - η ανικανότητα για δικαιοπραξία και - η αμετάκλητη ποινική καταδίκη για ορισμένα εγκλήματα. Οποιοσδήποτε άλλος περιορισμός των πολιτικών δικαιωμάτων αντίκειται στις συνταγματικές διατάξεις και άρα, είναι αντισυνταγματικός και παραμεριστέος. 1) Η ΑΝΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΑ Ως πρώτος λόγος στέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων αναφέρεται η δικαιοπρακτική ανικανότητα. Συγκεκριμένα, ο λόγος αυτός αναφέρεται κυρίως στο δικαίωμα του εκλέγειν και συνακόλουθα και σ αυτό του εκλέγεσθαι, εφόσον βασική προϋπόθεση άσκησής του αποτελεί η νόμιμη κτήση του ενεργητικού εκλογικού δικαιώματος. Τους όρους για την κήρυξη προσώπου ως ανίκανου για δικαιοπραξία προσδιορίζει λεπτομερώς ο Αστικός Κώδικας. Συγκεκριμένα σύμφωνα με το άρθρο 128 του Α.Κ., «ανίκανοι για δικαιοπραξία είναι 1. όποιοι δεν έχουν συμπληρώσει το δέκατο έτος και 2. όποιοι βρίσκονται σε πλήρη στερητική δικαστική συμπαράσταση.». Επομένως, κατ αρχήν στερούνται του εκλογικού τους δικαιώματος οι ανήλικοι, οι οποίοι έχουν ηλικία κάτω των δέκα ετών. Ο ισχύων εκλογικός νόμος, όμως, επεκτείνει τον περιορισμό αυτό και στους ανηλίκους, οι οποίοι έχουν ηλικία κάτω των δεκαοκτώ ετών, καθώς αναφέρει στο άρθρο 4 π.δ. 265/1989 ότι «το δικαίωμα του εκλέγειν έχουν οι πολίτες Έλληνες και Ελληνίδες που συμπληρώνουν το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας τους». Αποκλείονται, λοιπόν, από την άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων τους όλοι, όσοι τελούν υπό καθεστώς εκλογικής ανηλικότητας, δηλαδή δεν έχουν συμπληρώσει το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας τους. Όσον αφορά στο δικαίωμα ίδρυσης κομμάτων και συμμετοχής σε αυτά, δίνεται στους ανηλίκους η δυνατότητα να λειτουργούν μόνο ως μέλη των ομάδων νέων των κομμάτων. Επιπροσθέτως, των πολιτικών δικαιωμάτων τους στερούνται και τα πρόσωπα, τα οποία βρίσκονται σε πλήρη στερητική δικαστική συμπαράσταση. Τα σχετικά με τη δικαστική συμπαράσταση ρυθμίζει ο Α.Κ. στο δέκατο έκτο κεφάλαιο, το οποίο φέρει τον τίτλο «δικαστική συμπαράσταση». Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 1666 σε δικαστική συμπαράσταση υποβάλλονται : α) όσοι λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής ή λόγω σωματικής αναπηρίας αδυνατούν να φροντίζουν μόνοι τους για τις υποθέσεις τους και β) όσοι λόγω ασωτίας, τοξικομανίας ή αλκοολισμού εκθέτουν στον κίνδυνο της στέρησης τους εαυτούς τους, τους συζύγους τους, τους κατιόντες ή τους ανιόντες τους. Η υποβολή προσώπου σε δικαστική συμπαράσταση πραγματοποιείται από το δικαστήριο ύστερα από αίτηση του ίδιου του πάσχοντος, του συζύγου του, των γονέων ή τέκνων του ή από τον εισαγγελέα ή και αυτεπαγγέλτως, όπως ορίζει το άρθρο 1667 του Α.Κ.. Αποτέλεσμα της δικαστικής συμπαράστασης είναι, μεταξύ άλλων, η κήρυξη του προσώπου ως ανίκανου για την τέλεση δικαιοπραξιών, η οποία οδηγεί και στη στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων του. Επομένως, των πολιτικών δικαιωμάτων τους στερούνται κατά πρώτον οι ανίκανοι για δικαιοπραξία, οι οποίοι σύμφωνα με τις διατάξεις του Α.Κ. είναι οι ανήλικοι κάτω των

14 δέκα ετών (εν προκειμένω κάτω των δεκαοκτώ ετών) και τα πρόσωπα,τα οποία βρίσκονται σε πλήρη στερητική δικαστική συμπαράσταση, δηλαδή όσοι ανήκουν στις παραπάνω κατηγορίες. Σχετικά με τη δικαιοπρακτική ανικανότητα ως λόγο για τη στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων, ο ισχύων εκλογικός νόμος στο άρθρο 5 π.δ. 265/1989 ορίζει, μεταξύ άλλων, ότι «στερούνται του δικαιώματος του εκλέγειν α. όσοι διατελούν, σύμφωνα με τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα, υπό δικαστική ή νόμιμη απαγόρευση ( )». Συγκεκριμένα, το άρθρο 1686 του Α.Κ. όριζε ότι σε δικαστική απαγόρευση τίθεται α) όποιος εξαιτίας διαρκούς πνευματικής νόσου, που αποκλείει τη χρήση του λογικού, αδυνατεί να επιμεληθεί του εαυτού του ή της περιουσίας του και β) όποιος λόγω σωματικής αναπηρίας και ιδίως γιατί είναι εκ γενετής κωφός, τυφλός ή άλαλος, αδυνατεί να επιμεληθεί του εαυτού του ή της περιουσίας του. Η δικαστική απαγόρευση επιφέρει ως αποτέλεσμα την κήρυξη του απαγορευμένου ως ανίκανου για δικαιοπραξία και κηρύσσεται με απόφαση του αρμόδιου Πολιτικού Δικαστηρίου, ύστερα από αίτηση κάθε συγγενούς, του συζύγου, του επιτρόπου ή κηδεμόνα του πάσχοντος ή του εισαγγελέα και αφού προηγηθεί γνωμοδότηση του συγγενικού συμβουλίου για την ανάγκη της απαγόρευσης. Ωστόσο, το συγκεκριμένο άρθρο δεν υφίσταται πλέον μέσα στον Α.Κ., καθώς το κεφάλαιο, στο οποίο υπαγόταν, αντικαταστάθηκε με νέα αρίθμηση από το άρθρο 13 του ν. 2447/96 και φέρει τον τίτλο «δικαστική συμπαράσταση», τα σχετικά με την οποία εκτέθηκαν παραπάνω. Επίσης, το άρθρο 1700 του Α.Κ. όριζε ότι σε νόμιμη απαγόρευση βρίσκεται όποιος καταδικάζεται για κακούργημα, αφότου η απόφαση γίνει τελεσίδικη και για όσο διαρκεί η ποινή. Η καταδίκη αυτή πρέπει να έχει επιβληθεί με αμετάκλητη απόφαση ποινικού δικαστηρίου και άρα, δεν αρκεί η έκδοση τελεσίδικης απόφασης. Ωστόσο, το άρθρο αυτό επίσης δεν υπάρχει πια μέσα στο κείμενο του Α.Κ., καθώς το κεφάλαιο με τίτλο «δικαστική αντίληψη», στο οποίο υπαγόταν, καταργήθηκε με το άρθρο 13 του ν. 2447/96. Επομένως, μπορεί να ειπωθεί ότι στην περίπτωση αυτή σχετικά με τη στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων ισχύουν τα όσα ορίζει το Σύνταγμα, το οποίο παραπέμπει στους όρους του Α.Κ. για την ανικανότητα δικαιοπραξίας όσων βρίσκονται σε δικαστική συμπαράσταση. Τα του εκλογικού νόμου ισχύουν στις περιπτώσεις της οριοθέτησης της εκλογικής ενηλικότητας και της αμετάκλητης ποινικής καταδίκης για ορισμένα εγκλήματα, η οποία εξετάζεται λεπτομερώς παρακάτω. 2) Η ΑΜΕΤΑΚΛΗΤΗ ΠΟΙΝΙΚΗ ΚΑΤΑΔΙΚΗ ΓΙΑ ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ Ως δεύτερος λόγος στέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων ορίζεται από την προαναφερθείσα συνταγματική διάταξη η αμετάκλητη ποινική καταδίκη για ορισμένα εγκλήματα. Παρόλο που η διάταξη του άρθρου 51 παρ.3 του ισχύοντος Συντάγματος αναφέρεται στον περιορισμό μόνο του εκλογικού δικαιώματος, ο ισχύων Ποινικός Κώδικας επεκτείνει τις συνέπειες της αμετάκλητης ποινικής καταδίκης σε όλα τα πολιτικά δικαιώματα, καθώς η στέρηση του δικαιώματος του εκλέγειν περιλαμβάνεται στη γενικότερη παρεπόμενη ποινή της αποστέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων. Η στέρηση, λοιπόν, των πολιτικών δικαιωμάτων μπορεί να επιβληθεί, εφόσον αυτό προβλέπεται για ορισμένα εγκλήματα κακουργηματικής ή και πλημμεληματικής μορφής από τον Ποινικό Κώδικα ή τον Στρατιωτικό Ποινικό Κώδικα (ή κάποιον ειδικό ποινικό νόμο) με αμετάκλητη απόφαση ποινικού δικαστηρίου ως παρεπόμενη ποινή. Ο ισχύων Π.Κ. ρυθμίζει τα σχετικά με την αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων στο κεφάλαιο, το οποίο φέρει τον τίτλο «παρεπόμενες ποινές» και ειδικότερα στα άρθρα Συγκεκριμένα : Α) Η θανατική καταδίκη ή η καταδίκη σε ισόβια κάθειρξη έχει ως αποτέλεσμα την επιβολή αυτοδίκαιης διαρκούς αποστέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων του καταδικασθέντος (άρθρο 59 παρ. 1), χωρίς να απαιτείται η απαγγελία της αποστέρησης μαζί με τη δικαστική απόφαση. Αυτό συμβαίνει, διότι αυτός, που καταδικάσθηκε σε μία τέτοια ποινή, επειδή προφανώς διέπραξε βαρύτατο έγκλημα, δεν είναι δυνατόν να κρίνεται άξιος άσκησης των πολιτικών του δικαιωμάτων λόγω της παντελούς απώλειας της τιμής του στην κοινωνία. Β) Η καταδίκη σε κάθειρξη αόριστης διάρκειας σύμφωνα με το άρθρο 90 του Π.Κ. επιφέρει την αυτοδίκαιη δεκαετή αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων του καταδικασθέντος (άρθρο 59 παρ.2). Η καταδίκη αυτή, η οποία αφορά τους καθ έξη υπότροπους εγκληματίες, επέρχεται σε αυτόν, ο οποίος τιμωρήθηκε επανειλημμένα, αλλά τουλάχιστον τρεις φορές, για κακουργήματα ή πλημμελήματα, τα οποία πηγάζουν από δόλο, με ποινές στερητικές της ελευθερίας του, εκ των οποίων η μία τουλάχιστον ήταν κάθειρξη, και ο οποίος διέπραξε νέο κακούργημα ή εκ δόλου πλημμέλημα, το οποίο, σε συνδυασμό με τις προηγούμενες πράξεις, αποδεικνύει ότι αυτός είναι καθ έξη ή εξ επαγγέλματος εγκληματίας και άρα, επικίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια (άρθρο 90). Γ) Πρόσκαιρη αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων του καταδικασθέντος, διάρκειας από δύο μέχρι δέκα έτη, επέρχεται υποχρεωτικά ως συνέπεια καταδίκης σε πρόσκαιρη κάθειρξη (άρθρο 60). Αυτή επιβάλλεται υποχρεωτικά με την καταδικαστική απόφαση, η οποία εξάγεται μόνο από το δικαστήριο και όχι από το νόμο.

15 Δ) Σε περίπτωση καταδίκης του δράστη σε φυλάκιση, επέρχεται και αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων του για ένα έως πέντε έτη, εάν α) η επιβαλλόμενη ποινή είναι τουλάχιστον ενός έτους και β) η πράξη του δράστη φανερώνει από τα αίτια, το είδος, τον τρόπο εκτέλεσής της και όλες τις άλλες περιστάσεις ηθική διαστροφή του χαρακτήρα του δράστη (άρθρο 61). Η κρίση σχετικά με την ύπαρξη του στοιχείου της ηθικής διαστροφής του δράστη εναπόκειται στην ανέλεγκτο κρίση του δικαστηρίου. Τέτοια διαστροφή χαρακτήρα υπάρχει, παραδείγματος χάριν, σε αυτόν, που κάνει χρήση ναρκωτικών ουσιών. Ε) Στο άρθρο 61 του Π.Κ., το οποίο προβλέπει την αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων σε περίπτωση καταδίκης σε φυλάκιση, διατυπώνεται ρητή επιφύλαξη σχετικά με το ότι και χωρίς τη συνδρομή των παραπάνω προϋποθέσεων, το δικαστήριο έχει τη δυνατότητα να επιβάλλει αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων του καταδικασθέντος σε όσες περιπτώσεις κάτι τέτοιο ορίζεται ρητά από το νόμο («με εξαίρεση τις περιπτώσεις που προβλέπει ειδικά ο νόμος»). Συγκεκριμένα, αυτές είναι : 1. η περίπτωση ψευδορκίας διαδίκου σε πολιτική δίκη και ψευδορκίας μάρτυρα, ο οποίος εξετάζεται ενόρκως ενώπιον αρχής αρμόδιας για ένορκη εξέταση (άρθρο 224 του Π.Κ.), 2. η περίπτωση ψευδορκίας πραγματογνώμονα και διερμηνέα (άρθρο 226 Π.Κ.), 3. η περίπτωση της εσχάτης προδοσίας (άρθρα 134, 135 Π.Κ.), 4. η περίπτωση προσβολής κατά της διεθνούς ειρήνης της χώρας εξ αμελείας (άρθρο 142 Π.Κ.), οπότε η ποινή είναι φυλάκιση μέχρι τριών ετών, 5. η περίπτωση παραβίασης μυστικών της πολιτείας (άρθρο 147 Π.Κ.), 6. η περίπτωση κατασκοπείας (άρθρο 149 Π.Κ.), 7. η περίπτωση βίας κατά εκλογέων (άρθρο 161 Π.Κ.), 8. οι περιπτώσεις νόθευσης εκλογής και δωροδοκίας κατά τις εκλογές (άρθρα 164 και 165 Π.Κ.), 9. η περίπτωση απάτης προς αποφυγή στράτευσης (άρθρο 204 Π.Κ.), 10. οι περιπτώσεις όλων των εγκλημάτων, που είναι σχετικά με την Υπηρεσία και τα οποία ρυθμίζει ο Π.Κ. στο δωδέκατο κεφάλαιό του (άρθρα ), εφόσον το δικαστήριο επιβάλλει ποινή φυλάκισης τουλάχιστον τριών μηνών, και 11. η περίπτωση συκοφαντικής δυσφήμισης (άρθρο 363). Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, επέρχεται πρόσκαιρη αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων του καταδικασθέντος, η οποία έχει διάρκεια από ένα μέχρι πέντε έτη. Επίσης, σε όλες τις προαναφερθείσες περιπτώσεις, εκτός από αυτές των άρθρων 224 και 226 του Π.Κ., η αποστέρηση είναι δυνητική, δηλαδή η επιβολή της παρεπόμενης αυτής ποινής επαφίεται στην διακριτική ευχέρεια του δικαστηρίου κατά τα δεκτά από αυτό πραγματικά περιστατικά, η έρευνα των οποίων δεν υπόκειται στον έλεγχο του Αρείου Πάγου. Απαιτείται μόνο η σχετική κρίση του δικαστηρίου να είναι αιτιολογημένη. Στις περιπτώσεις, όμως, των άρθρων 224 και 226 του Π.Κ. (ψευδορκία διαδίκου σε πολιτική δίκη και μάρτυρα ενώπιον αρμόδιας για ένορκη εξέταση αρχή, ψευδορκία πραγματογνώμονα ή διερμηνέα), η επιβολή της παρεπόμενης ποινής της στέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων είναι υποχρεωτική για το δικαστήριο. Στ) Στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων επιβάλλεται από το δικαστήριο και στην περίπτωση της καταδίκης σε περιορισμό σε ψυχιατρικό κατάστημα βάσει του άρθρου 38 του Π.Κ., το οποίο περιλαμβάνει τους επικίνδυνους εγκληματίες με ελαττωμένη ικανότητα καταλογισμού εξαιτίας διαταραχής των πνευματικών λειτουργιών ή κωφαλαλίας. Σε αυτήν την περίπτωση, εφόσον η πράξη του δράστη είναι κακούργημα, εφαρμόζονται οι διατάξεις του άρθρου 60, δηλαδή επιβάλλεται πρόσκαιρη αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων του για δύο έως δέκα έτη. Ενώ, αν η πράξη είναι πλημμέλημα, εφαρμόζονται οι διατάξεις των άρθρων 61 και 64, δηλαδή επέρχεται πρόσκαιρη αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων για ένα έως πέντε έτη ή μερική αποστέρηση των δικαιωμάτων αυτών (άρθρο 62 Π.Κ.). Ζ) Σε περίπτωση φυλάκισης, το δικαστήριο έχει τη δυνατότητα, εφόσον υπάρχουν οι όροι του άρθρου 61, να επιβάλλει μερική αποστέρηση ορισμένων μόνο από τα πολιτικά δικαιώματα του καταδικασθέντος, εάν από το είδος της πράξης και τις λοιπές περιστάσεις αποκλείεται το ενδεχόμενο της κατάχρησης από αυτόν των πολιτικών δικαιωμάτων, που διατηρεί (άρθρο 64 Π.Κ.). 4.4 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΕΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Την έννοια και την έκταση της αποστέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων ο Π.Κ. τις καθορίζει περιοριστικά, ενώ σύμφωνα με το άρθρο 63, αυτή έχει ως αποτέλεσμα τις εξής περιπτώσεις, οι οποίες απαρτίζουν και το εννοιολογικό περιεχόμενό της : 1. την οριστική απώλεια των αιρετών δημόσιων, δημοτικών ή κοινοτικών αξιωμάτων του καταδικασθέντος, των δημόσιων, δημοτικών ή κοινοτικών θέσεων, που αυτός κατείχε, κάθε βαθμού στο στρατό, της ιδιότητας του δικηγόρου, καθώς και των επίτιμων θέσεων και των παρασήμων, που τυχόν έχουν απονεμηθεί, 2. την ανικανότητα απόκτησης των παραπάνω είτε διαρκώς, στην περίπτωση της καταδίκης σε θανατική ποινή ή σε ισόβια κάθειρξη (άρθρο 59 παρ 1 Π.Κ.), είτε πρόσκαιρα, στις περιπτώσεις της καταδίκης σε κάθειρξη αόριστης διάρκειας, της καταδίκης σε πρόσκαιρη κάθειρξη ή σε φυλάκιση (άρθρα 59 παρ 2 και Π.Κ.), 3. την απώλεια των δικαιωμάτων του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις πολιτικές, δημοτικές ή κοινοτικές εκλογές και 4. την ανικανότητα να αποτελεί μέλος των ορκωτών δικαστηρίων και να διορίζεται πραγματογνώμονας από οποιαδήποτε δημόσια αρχή.

16 4.5 ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΕΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Τα σχετικά με τον υπολογισμό του χρόνου αποστέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων ρυθμίζονται από το άρθρο 65 του Π.Κ., σύμφωνα με το οποίο το αποτέλεσμα της ολικής ή μερικής αποστέρησης των δικαιωμάτων αυτών επέρχεται μόλις η σχετική απόφαση καταστεί αμετάκλητη. Η χρονική αυτή στιγμή δε προσδιορίζεται ακριβέστερα από τον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, ο οποίος ορίζει ότι αμετάκλητη καθίσταται μία απόφαση, όταν αυτή και τα έννομα αποτελέσματά της δεν μπορούν να ανατραπούν από ένδικο μέσο (άρθρο 546 παρ 2 ΚΠολΔ). Η διάρκειά της υπολογίζεται από την επομένη της ημέρας, κατά την οποία συμπληρώθηκε η έκτιση της κύριας ποινής ή παραγράφηκε ή χαρίστηκε η στερητική της ελευθερίας ποινή, μαζί με την οποία είχε επιβληθεί και η παρεπόμενη αυτή ποινή, η οποία, όμως, μπορεί να χαρισθεί ή να μετριασθεί, εφόσον το άρθρο 47 του Συντάγματος σχετικά με την απονομή χάρης και την αμνηστία δεν αποκλείει κάτι τέτοιο. Στην περίπτωση προσωρινής απόλυσης κατά το άρθρο 105 παρ,1,2 του Π.Κ., η διάρκεια υπολογίζεται και πάλι από την επόμενη μέρα της απόλυσης από τις φυλακές, ενώ στις περιπτώσεις των άρθρων 71 και 72 του Π.Κ. για την εισαγωγή αλκοολικών και τοξικομανών σε θεραπευτικό κατάστημα και την παραπομπή σε κατάστημα εργασίας, από την επομένη της απόλυσης του κατάδικου από το οικείο κατάστημα (άρθρο 65 παρ.2). Επομένως, με την παραπάνω νομοθετική ρύθμιση, ο νομοθέτης επεδίωξε, ώστε οι μειωτικές συνέπειες της στέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων του κατάδικου να αρχίζουν από την επομένη της ημέρας, α) κατά την οποία κατέστη αμετάκλητη η ποινή, ώστε να αποφεύγεται ο κίνδυνος της επιβολής αυτών και στη συνέχεια να επέρχεται η εξαφάνιση της καταδίκης και β) κατά την οποία εκτίθηκε ή παραγράφηκε ή χαρίσθηκε η κύρια ποινή. Άρα, ο χρόνος έκτισης της ποινής δεν υπολογίζεται στη διάρκεια της επιβαλλόμενης με την αμετάκλητη απόφαση αποστέρησης. Πράγματι, αν ο κατάδικος απολυθεί από τις φυλακές υπό όρο, η διάρκεια της αποστέρησης αρχίζει από την επόμενη από την προσωρινή του απόλυση ημέρα, ενώ για αυτόν, που έχει εισαχθεί σε θεραπευτικό κατάστημα ή κατάστημα εργασίας, μετά την έκτιση της ποινής του κατάδικου, η διάρκεια αρχίζει από την επομένη της ημέρας απόλυσής του από το κατάστημα θεραπείας ή εργασίας. Τέλος, σε περίπτωση αναστολής της στερητικής της ελευθερίας ποινής, η στέρηση ξεκινά από την ημέρα της καταδίκης και όχι της λήξης του, κατά το άρθρο 99 του Π.Κ., χρόνου δοκιμασίας. 4.6 ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Με τον όρο αποκατάσταση εννοείται η άρση της παρεπόμενης ποινής της αποστέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων του κατάδικου μέσα από δικαστική κρίση(βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών), η οποία παρέχεται μετά την παρέλευση οριζόμενης από τον Π.Κ. προθεσμίας από την έκτιση ή την παραγραφή της κύριας ποινής ή την απονομή χάρης ή μετά την εκτέλεση του επιβαλλόμενου μέτρου ασφαλείας των άρθρων 71 και 72 του Π.Κ.. Το άρθρο 66 του Π.Κ. ρυθμίζει λεπτομερώς τα σχετικά με την αποκατάσταση του αποστερηθέντος τα πολιτικά του δικαιώματα ως συνέπεια αμετάκλητης ποινικής καταδίκης. Σύμφωνα με τη συνταγματική αυτή ρύθμιση, βασικές προϋποθέσεις για την χορήγηση της αποκατάστασης αποτελούν : Α) η διαπίστωση ότι ο κατάδικος έζησε έντιμη ζωή στο διάστημα, που μεσολάβησε, και Β) η προσπάθειά του να εκπληρώσει στο μέτρο του δυνατού τις υποχρεώσεις, οι οποίες προέκυψαν από το έγκλημα και βεβαιώθηκαν δικαστικά. Σχετικά με το χρόνο της αποκατάστασης, όταν η καταδίκη αφορά κάθειρξη ή θανατική ποινή, που μετατράπηκε σε ποινή στερητική της ελευθερίας, αυτή μπορεί να πραγματοποιηθεί μετά την παρέλευση πέντε ετών. Στην περίπτωση φυλάκισης, η αποκατάσταση μπορεί να γίνει μετά από τρία έτη από τότε που εκτίθηκε, χαρίστηκε ή παραγράφηκε η ποινή ή από τότε που εκτίθηκε ή παραγράφηκε το μέτρο ασφαλείας των άρθρων 71 και 72 του Π.Κ. (άρθρο 66 παρ. 1). Επιπροσθέτως, αν η καταδίκη αφορά περιορισμό σε ψυχιατρικό κατάστημα, η αποκατάσταση των πολιτικών δικαιωμάτων μπορεί να χορηγηθεί μετά από πέντε έτη, αν η καταδικαστέα πράξη είναι κακούργημα, ή ύστερα από τρία έτη, αν η πράξη είναι πλημμέλημα (άρθρο 66 παρ.2). Όποιος στερήθηκε τα πολιτικά του δικαιώματα, λοιπόν, ως παρεπόμενη ποινή για την αμετάκλητη ποινική καταδίκη του για κάποιο από τα προαναφερθέντα εγκλήματα, μπορεί με αίτησή του να αποκατασταθεί σε αυτά από το δικαστήριο. Αν η αίτηση για αποκατάσταση απορριφθεί, η επανάληψή της είναι δυνατή μόνο μετά την παρέλευση δύο ετών (άρθρο 66 παρ.3). Τέλος, η διαδικασία, με την οποία χορηγείται η αποκατάσταση των πολιτικών δικαιωμάτων, αποτελεί αντικείμενο ρύθμισης της Ποινικής Δικονομίας (άρθρο 66 παρ. 4). Η εισαγωγή του θεσμού της δικαστικής αποκατάστασης των πολιτικών δικαιωμάτων του κατάδικου αποτελεί σημαντική πρόοδο σε σχέση με το προϊσχύσαν δίκαιο, καθώς απλοποίησε τη διαδικασία χορήγησής της έτσι, ώστε αφενός η κρίση του Συμβουλίου των Εφετών να είναι και η τελική, μέσα από την οποία επέρχεται η αποκατάσταση, και αφετέρου να απουσιάζει η μεσολάβηση της εκτελεστικής εξουσίας στην εφαρμογή του θεσμού. Μέσω της αποκατάστασης αίρεται η αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων και ο κατάδικος ανακτά τα πολιτικά δικαιώματα, των οποίων στερήθηκε κατά τα άρθρα του Π.Κ. και σχετικά με τα οποία έγινε λόγος παραπάνω. Η ουσιαστική αναγκαιότητα και ο ευεργετικός ρόλος του θεσμού της αποκατάστασης των πολιτικών δικαιωμάτων τυγχάνουν ευρείας αποδοχής από το νομικό κόσμο, διότι αυτός : α) εξυπηρετεί το βασικό σκοπό της αποτροπής της υποτροπής του κατάδικου, συμβάλλοντας έτσι στη διαμόρφωση ορθής αντεγκληματικής πολιτικής, β) αποτελεί μέτρο επιείκειας, το οποίο αναγνωρίζει και επιβραβεύει την καλή διαγωγή και την ηθική βελτίωση του κατάδικου μετά την έκτιση της ποινής και

17 γ) αναγνωρίζει και επιβάλλει στην έννομη τάξη την υποχρέωση για άρση των επιβαλλόμενων παρεπόμενων ποινών και άρα, τον περιορισμό της ηθικής μείωσης του καταδικασθέντος, ο οποίος επέρχεται μέσω της καταδίκης του σε στερητική της ελευθερίας του ποινή. Ωστόσο, παρά την αναγνώριση, που απολαμβάνει η σημασία της αποκατάστασης, η λειτουργία της είναι ιδιαίτερα περιορισμένη σε σημείο, ώστε να περιορίζεται και η σκοπιμότητα της ύπαρξής της. Για το λόγο αυτό και δεδομένων των ευεργετικών επιδράσεων, που μπορεί να ασκήσει στη διαδικασία επανένταξης του καταδικασθέντος στην κοινωνία, η ολοκλήρωση του θεσμού και η θέση του σε ουσιαστική λειτουργία θα πρέπει οπωσδήποτε να επιτευχθεί. ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από τα όσα εκτέθηκαν στις προηγούμενες σελίδες προκύπτουν ορισμένα βασικά συμπεράσματα, τα οποία συνοψίζονται στις παρακάτω διαπιστώσεις : α) Τα πολιτικά δικαιώματα, ως επιμέρους κατηγορία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, αποτελούν απαράγραπτα δικαιώματα, τα οποία αποδίδονται καθολικά σε όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες, που διαθέτουν την ελληνική ιθαγένεια, ενώ διακρίσεις με βάση το φύλο, τη θρησκεία κτλ. δεν είναι σε καμία περίπτωση επιτρεπτές. Τα δικαιώματα αυτά δεσμεύουν όλα τα κρατικά όργανα, τα οποία έχουν την υποχρέωση να εξασφαλίζουν την ανεμπόδιστη άσκησή τους. β) Το γεγονός, όμως, ότι η καθολικότητα των πολιτικών δικαιωμάτων διασφαλίζεται από το Σύνταγμα, δε συνεπάγεται ότι απουσιάζουν και οι περιορισμοί τους, περιορισμοί, που μάλιστα προβλέπονται από το ίδιο το συνταγματικό κείμενο και είναι κατ επέκταση επιτρεπτοί. Καμία, όμως, κρατική λειτουργία δεν μπορεί να περιορίσει την ελευθερία, που προκύπτει από ένα πολιτικό δικαίωμα, χωρίς ο περιορισμός αυτός να καθορίζεται ρητά από το ισχύον Σύνταγμα. γ) Συγκεκριμένα, πέρα από τα βασικά προσόντα, τα οποία πρέπει να συγκεντρώνει ένα άτομο, προκειμένου να ασκήσει τα πολιτικά του δικαιώματα συμπλήρωση ορισμένης ηλικίας, ελληνική ιθαγένεια-, οι λόγοι στέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, από τις οποίες η μεν πρώτη ρυθμίζεται από τον Α.Κ., η δε δεύτερη από τον Π.Κ.. Αυτές είναι: 1. η ανικανότητα για δικαιοπραξία και 2. η αμετάκλητη ποινική καταδίκη για ορισμένα εγκλήματα. Μόνο σε αυτές τις περιπτώσεις είναι θεμιτή η στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων. δ) Τέλος, πρέπει να τονιστεί η ιδιαίτερη σημασία της αποκατάστασης των πολιτικών δικαιωμάτων, δηλαδή της άρσης της παρεπόμενης ποινής της αποστέρησης των δικαιωμάτων αυτών, για την ομαλή επανένταξη του καταδικασθέντος στην κοινωνία. Προκειμένου, λοιπόν, να επιτευχθούν οι στόχοι της αντεγκληματικής πολιτικής, είναι αδήριτη ανάγκη να τεθεί ο συγκεκριμένος θεσμός σε ουσιαστική λειτουργία και να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την αποτροπή των πολιτών από τη διάπραξη εγκλημάτων, που, μεταξύ άλλων, επιφέρουν ως συνέπεια και τη στέρηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Βέγλερης Θ. Φαίδων, Οι περιορισμοί των δικαιωμάτων του ανθρώπου, Εκδόσεις Αντ.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Βενιζέλος Ευάγγελος, Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου Τόμος Ι, Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη Γαβριηλίδης Π. Αριστοτέλης, Η αποκατάστασις του καταδίκου, Εκδόσεις Προμηθεύς, Αθήνα Δαγτόγλου Π.Δ., Συνταγματικό Δίκαιο-Ατομικά Δικαιώματα Τόμος Α, Εκδόσεις Αντ.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Δημητρόπουλος Γ. Ανδρέας, Οργάνωση και λειτουργία του κράτους-παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου Τόμος Β, Ι έκδοση, Αθήνα Δημητρόπουλος Γ. Ανδρέας, Συνταγματικά Δικαιώματα- Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου Τόμος Γ, Ι έκδοση, Αθήνα Μαυριάς Γ. Κώστας, Συνταγματικό Δίκαιο, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Μέλισσας Κ. Δημήτρης, Οι ηλικιακοί περιορισμοί στην άσκηση θεμελιωδών δικαιωμάτων, Εκδόσεις Αντ.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Ραϊκος Γ. Αθανάσιος, Συνταγματικό Δίκαιο- Θεμελιώδη Δικαιώματα 2ος τόμος, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Σαρίπολος Ν. Νικόλαος, Σύστημα του Συνταγματικού Δικαίου της Ελλάδος εν συγκρίσει προς τα των ξένων κρατών, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Στασινόπουλος Δ. Μιχαήλ, Το ελληνικό κράτος- Οργάνωση και λειτουργία (Σ. Παππά «Ατομικά, κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα»), Εκδόσεις Α. Μαθιουδάκι/ Π. Ανδρονόπουλου, Αθήνα Στεφάνου Κ., Τα δικαιώματα του πολίτη στην κοινοτική έννομη τάξη, Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη Τσάτσος Θ. Δημήτρης, Συνταγματικό Δίκαιο-Θεμελιώδη Δικαιώματα Τόμος Γ, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα 1988.

18 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ α) 1478/1996 Α.Π. («η στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων αλλοδαπού ισχύει μόνο αν αποκτήσει την ελληνική ιθαγένεια» ) Ποιν. Χρον. 1997, σελ.1442 επ. β) 84/1978 Α.Π. («παραβίαση Π.Κ. 61 λόγω στέρησης πολιτικών δικαιωμάτων χωρίς διαπίστωση ηθικής διαστροφής του χαρακτήρα του δράστη» ) Ποιν. Χρον. 1978, σελ. 416 επ. γ) 1013/1985 Εφ. Αθ. («μέρα ενάρξεως υπολογισμού» ) Ποιν. Χρον. 1985, σελ επ. δ) 17/1991 Εφ. Λαρ. («έναρξη της διάρκειας στέρησης» ) ε) 1722/1985 Εφ. Αθ. («αποκατάσταση με δικαστική απόφαση» ) στ) 113/1959 Εφ. Πατρ. («αυτοδίκαιη αποκατάσταση μετά τη συμπλήρωση του χρόνου αποστέρησης» ) Ποιν. Χρον. 1959, σελ.41 επ. ζ) 112/1959 Εφ. Πατρ. («έναρξη πενταετίας σε περίπτωση υφ όρον απόλυσης» ) Ποιν. Χρον. 1959, σελ.38 επ. η) 14/1982 Εφ. Κέρκ. («αποκατάσταση πολιτικών δικαιωμάτων σε περίπτωση ισόβιας αποστέρησης» ) Ποιν. Χρον. 1983, σελ.186 επ. Στην επόμενη σελίδα εκτίθεται το κείμενο της δικαστικής απόφασης υπ αριθμόν 14/1982 του Εφετείου της Κέρκυρας, όπως αυτό δημοσιεύθηκε στα Ποινικά Χρονικά (1983, σελ ). ΕΦΕΤΕΙΟΝ ΚΕΡΚΥΡΑΣ Αριθμ. 14/1982 Δικασταί : Ι. Τσιρίκος, Πρόεδρος, Δ. Κωτίκας, Ε.Δαμάσκος, Γ. Ρήγος και Αθ.Μπαλκίζας. «Και στην περίπτωση ισοβίου αποστερήσεως των πολιτικών δικαιωμάτων σύμφωνα με τις διατάξεις του προϊσχύσαντος Π.Ν. είναι δυνατή η αποκατάσταση σύμφωνα με το άρθρο 66 Π.Κ., εφ όσον πρόκειται για ευνοϊκότερη μεταχείριση». Ο Π.Μ., κάτοικος Λευκίμμης, με αίτησή του, απευθυνομένη προς τον Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Κερκύρας, ζητά την αποκατάσταση των πολιτικών του δικαιωμάτων, την οποία είχε αυτοδικαίως στερηθεί ισοβίως, κατά τις διατάξεις των αρ. 21 και 23 του Ποινικού Νόμου/1836, μετά την καταδίκη του σε ποινή καθείρξεως 20 ετών και 3 μηνών, για φόνο και οπλοχρησία με την 201/47 απόφαση του Δικαστηρίου των Συνέδρων του Μεσολογγίου, την οποία ποινή έχει ήδη εκτίσει. Η αίτηση αρμοδίως εισάγεται στο Συμβούλιο τούτο, με πενταμελή σύνθεση και με πρόταση του Εισαγγελέα Εφετών Κερκύρας εφόσον είναι το Συμβούλιο Εφετών του, Εφετείου, στην περιφέρεια του οποίου κατοικεί μονίμως ο αιτών, πρέπει δε να ερευνηθεί, για να κριθεί από νομική και ουσιαστική άποψη (βλ. αρ. 9, 531 ΚΠοινΔ). Κατά τις διατάξεις του άρ. 66 Π.Κ., μετά παρέλευση χρονικού διαστήματος πέντε ετών, σε περίπτωση καταδίκης σε κάθειρξη ή θανατική ποινή, η οποία έχει μετατραπεί σε ποινή στερητική της ελευθερίας, εκείνος ο οποίος, ως συνέπεια της καταδίκης του στις παραπάνω ποινές, έχει στερηθεί τα πολιτικά του δικαιώματα, μπορεί να ζητήσει την αποκατάστασή του. Το χρονικό αυτό διάστημα αρχίζει από την απότιση ή την άφεση με χάρη ή την παραγραφή της ποινής, η αποκατάσταση δε παρέχεται, εάν βεβαιωθεί ότι το διάστημα αυτό ο αιτών έζησε έντιμα και εξεπλήρωσε, όσο ήταν δυνατό, τις υποχρεώσεις που προέκυψαν από την εγκληματική του πράξη και βεβαιώθηκαν δικαστικά (66 παρ. Ι εδάφιο α Π.Κ.). Ο Ποινικός Κώδικας δεν προβλέπει την ισόβια (διαρκή) στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων του κατηγορουμένου, στην περίπτωση καταδίκης του σε πρόσκαιρη κάθειρξη, κατ αντίθεση προς τον Ποινικό Νόμο (βλ. άρ Π.Κ., 21,23 Π.Ν.). Συνεπώς και στην περίπτωση της ισόβιας αποστερήσεως των πολιτικών δικαιωμάτων, ως συνέπεια αμετάκλητης καταδίκης σε πρόσκαιρη κάθειρξη, σύμφωνα με τις διατάξεις του Π.Ν., δηλαδή πριν από την 1η Ιανουαρίου 1951 (άρ. 460 Π.Κ., βλ. και άρ.461), είναι δυνατή η αποκατάσταση των πολιτικών δικαιωμάτων εκείνου που έχει καταδικασθεί, εφόσον πρόκειται για ευνοϊκότερη μεταχείρισή του, όπου επιβάλλεται η αναδρομική εφαρμογή ποινικών διατάξεων (βλ. άρ.2 Π.Κ.) και με τη διαδικασία των άρθρων ΚΠοινΔ, εφόσον οι δικονομικοί νόμοι έχουν γενικά αναδρομική ισχύ (βλ. και 596 ΚΠοινΔ. Τούση: Κώδιξ Ποινικής Δικονομίας, 2 α εκδ.1977, άρ.596 Νο Ι). Επομένως η αίτηση είναι νόμιμη και πρέπει να εξεταστεί από ουσιαστική άποψη. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εργασία για την αφαίρεση των πολιτικών δικαιωμάτων διαρθρώνεται σε δύο βασικά μέρη. Στο πρώτο μέρος της, εκτίθεται η γενική θεωρία σχετικά με τα θεμελιώδη δικαιώματα (ορισμός, διακρίσεις, φορείς),των οποίων κατηγορία αποτελούν τα πολιτικά δικαιώματα. Στη συνέχεια, η έρευνα εξειδικεύεται αποκλειστικά στα δεύτερα (ορισμός, συνταγματική κατοχύρωση, διαστάσεις), που συνιστούν βασική παράμετρο του θέματος. Στο

19 δεύτερο μέρος, που είναι και το ουσιαστικό, αναλύονται διεξοδικά οι έννοιες του περιορισμού και της αποστέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων και εξετάζονται λεπτομερώς όλες οι περιπτώσεις, κατά τις οποίες αυτές επιβάλλονται, σύμφωνα όχι μόνο με τις συνταγματικές διατάξεις, αλλά και με αυτές του ισχύοντος Ποινικού και Αστικού Κώδικα. Επιπροσθέτως, γίνεται αναφορά και στα σχετικά με το χρόνο και τα αποτελέσματα της αποστέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων, καθώς επίσης και στην έννοια και τη σημασία του θεσμού της αποκατάστασης αυτών. Λήμματα : Θεμελιώδη δικαιώματα Πολιτικά δικαιώματα Δικαίωμα του εκλέγειν Δικαίωμα του εκλέγεσθαι Δικαίωμα της ίδρυσης και συμμετοχής σε πολιτικά κόμματα Περιορισμός των πολιτικών δικαιωμάτων Στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων Χρόνος αποστέρησης Αποτέλεσμα αποστέρησης Αποκατάσταση των πολιτικών δικαιωμάτων SUMMARY This project about the civil death is divided in two main parts. The first one includes the general theory about the constitutional rights (definition, discriminations, carriers), part of which are the political rights. Furthermore, the research specializes exclusively to the latter (definition, constitutional consolidation, dimensions), that is a basic parameter of the subject. In the second part, which is the most substantial, the concepts of the restriction and deprival of political rights are extensively analysed and all the cases of their enforcement are thoroughly examined, according not only to the constitutional arrangements, but also to the arrangements of the current Penal and Civil Code. In addition, reference is made to the time and consequences of the civil death and also to the concept and significance of the institution of re-establishment of political rights. Entries : Constitutional rights Political rights The right to vote The right to elect The right of establishment and participation in political parties Restriction of political rights Civil death (deprival of political rights) Time of the civil death Consequences of the civil death Re-establishment of political rights