Η ΝΟΜΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΟΜΙΛΗΤΗΣ: ΑΡΙΣΤΟΒΟΥΛΟΣ ΜΑΝΕΣΗΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Η ΝΟΜΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΟΜΙΛΗΤΗΣ: ΑΡΙΣΤΟΒΟΥΛΟΣ ΜΑΝΕΣΗΣ"

Transcript

1 Η ΝΟΜΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΟΜΙΛΗΤΗΣ: ΑΡΙΣΤΟΒΟΥΛΟΣ ΜΑΝΕΣΗΣ ΜΑΝΕΣΗΣ: Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Δήμαρχο για την ευγενική πρόσκληση του να μιλήσω στο πλαίσιο του Ανοιχτού Πανεπιστήμιου του Δήμου Βόλου καθώς και όλους εσάς που είχατε την καλοσύνη να έρθετε στην σημερινή ομιλία. Το θέμα με το οποίο θα σας απασχολήσω είναι η νομικοπολιτική σημασία του Συντάγματος. Το Σύνταγμα είναι ιστορικό προιόν των δύο τελευταίων αιώνων. Παλαιότερα δεν υπήρχαν Συντάγματα. Η εξουσία ασκούνταν κατά τρόπο εξαρτώμενο από την καλή η κακή θέληση του μονάρχη η του οποιουδήποτε ευγενούς,φεουδάρχη κ.ο.κ. Δηλαδή η οποιαδήποτε θέληση του μονάρχη ήταν κρατική θέληση και νομικά αδέσμευτη. Δεν υπήρχαν κανόνες νομικοί που να περιορίζουν την άσκηση κρατικής εξουσίας εκ μέρους του μονάρχη. Για παράδειγμα επί Λουδοβίκου του 14 ου οι νόμοι τους οποίους εξέδιδε ο Λουδοβίκος, οι νόμοι για την ρύθμιση του οποιουδήποτε θέματος τελείωναν με μία χαρακτηριστική φράση: «car tel est notre plaisir» δηλαδή «διότι έτσι μας αρέσει» Το ότι έτσι άρεσε στον μονάρχη, αυτό ήταν αρκετό για να ισχύσει σαν κρατική θέληση, η οποιαδήποτε θέληση του. Υπήρχε μια ταύτιση της κρατικής θέλησης με τη θέληση του προσώπου των κυβερνώντων. Ήδη από τον 17ο και 18ο αιώνα, όταν η αστική τάξη άρχισε να γίνεται οικονομικά κυρίαρχη, ζήτησε, απαίτησε να θεσπιστούν κάποιοι νομικοί κανόνες και να καταγραφούν σε ένα επίσημο κείμενο, που να ρυθμίζουν τον τρόπο άσκησης της μοναρχικής εξουσίας και να οριοθετούν την άσκηση της κρατικής εξουσίας έτσι ώστε να μην μπορεί να ισχύει σαν κρατική θέληση, η οποιαδήποτε θέληση, η οποιαδήποτε ιδιοτροπία του μονάρχη. Ήταν αίτημα της ανερχόμενης αστικής τάξης, η οποία αφ ενός μεν διεκδικούσε συμμετοχή στην άσκηση της κρατικής εξουσίας, η οποία ασκούνταν έως τότε από τον μονάρχη και από τους συγγενείς, τους φεουδάρχες, αφ ετέρου δε ζητούσε τη θέσπιση περιορισμών στην άσκηση της κρατικής εξουσίας και την καταγραφή σε ένα επίσημο κείμενο, ορισμένων νομικών κανόνων που να ρυθμίζουν τον τρόπο άσκησης της εξουσίας και να θέτουν ορισμένα όρια στην άσκηση της. Έτσι ερχόμαστε στην Αμερικάνικη πρώτα επανάσταση και κατόπιν στη Γαλλική επανάσταση και έχουμε τα πρώτα Συντάγματα, δηλαδή στα 1776 στην Αμερική με το Σύνταγμα της πολιτείας της Βιργινίας (Virginia)και στη Γαλλία μετά τη Γαλλική επανάσταση του 1789 με το πρώτο Γαλλικό Σύνταγμα του Δηλαδή ονόμασαν Constitution αυτό το επίσημο κείμενο στο οποίο καταγράφηκαν οι κανόνες, βάσει των οποίων έπρεπε να ασκείται η κρατική εξουσία. Και ήρθε κατόπιν ο Κοραής και απέδωσε, μετέφρασε αυτόν τον όρο με τον όρο «constitution» με τον όρο «Σύνταγμα», τον οποίο τον βρίσκουμε και στην ελληνική αρχαιότητα. Στον αρειοπαγειτικό λόγο του Ισοκράτη υπάρχει ο όρος «το Σύνταγμα της Πολιτείας» και επίσης ο Ιστορικός Πολύβιος μιλάει 1

2 για το Σύνταγμα της Λακεδαίμονος λέγοντας ότι «ουδέν αιρετότερον του Λακωνικού καταστήματος και Συντάγματος», Κατάστημα, Σύνταγμα, δηλαδή πως είναι συντεταγμένη η εξουσία. Η λέξη «constitution» ξεκινάει από τα λατινικά, έλεγαν οι Ρωμαίοι «rem publicam constituere», πως έχει συνταχθεί η πολιτεία. Το Σύνταγμα ή το κατάστημα κατά τον Πολύβιο είναι αυτό που λέμε σήμερα «καταστατικό χάρτη», όπως εννοούμε το καταστατικό ενός σωματείου. Τι είναι το καταστατικό του σωματείου; Η καταγραφή ορισμένων κανόνων που ρυθμίζουν τον τρόπο διοίκησης και λειτουργίας του σωματείου. Έτσι και το Σύνταγμα είναι το καταστατικό του Κράτους, το καταστατικό της Πολιτείας. Ρυθμίζει, επομένως, το Σύνταγμα τον τρόπο άσκησης της κρατικής εξουσίας. Και ερωτάται: Τι εννοούμε λέγοντας κρατική εξουσία; Και πώς είναι δυνατόν η κρατική εξουσία να περιορίζεται, υπάρχει δυνατότητα να περιορίζεται η κρατική εξουσία; Με τον όρο «εξουσία» εννοούμε την επιβολή μιας θέλησης σε άλλες θελήσεις π.χ. πριν από την τελευταία μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου με τον ν. 1329/1983, υπήρχε η πατρική εξουσία, εξουσία του πατέρα πάνω στα τέκνα, δηλαδή η επιβολή της θέλησης του πατέρα πάνω στη θέληση των παιδιών. Η κρατική εξουσία έχει την εξής ειδοποιό διαφορά σε σχέση με τις άλλες εξουσίες: έχει την ικανότητα αποτελεσματικής επιβολής. Δηλαδή ενώ οποιαδήποτε άλλη εξουσία που ασκείται στο πλαίσιο του κράτους δεν μπορεί να ασκηθεί παρά μόνον εφόσον η κρατική εξουσία το επιτρέπει, η κρατική εξουσία επιβάλλεται από μόνη της και με δικά της μέσα, επειδή η ίδια διαθέτει το μονοπώλιο της νόμιμης βίας, το μονοπώλιο του καταναγκασμού. Μόνον η κρατική εξουσία διαθέτει στρατό, αστυνομία, δικαστήρια, ώστε να μπορεί να επιβάλει και δια της βίας, εν ανάγκη, τη θέληση της εάν δεν συμμορφώνονται οι πολίτες προς τις διαταγές της. Αυτό είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της κρατικής εξουσίας: η ικανότητα αποτελεσματικής επιβολής. Είναι η κρατική, εξουσία ακαταμάχητη, είναι ασυναγώνιστη. Θα μου πείτε, καλά δεν υπάρχουν όρια; Όρια υπάρχουν μόνον από ένα συσχετισμό δυνάμεων, ο οποίος επιβάλλει στην κρατική εξουσία, την εξαναγκάζει να θεσπίσει περιορισμούς στον τρόπο άσκησης της. Εάν μέσα σε ένα κοινωνικό σχηματισμό υπάρξει κάποια άλλη δύναμη, η οποία θα μπορούσε να αντιταχθεί αποτελεσματικά στην κρατική εξουσία, έτσι ώστε η κρατική εξουσία να αποβάλει την ικανότητα αποτελεσματικής επιβολής των θελήσεων της, τότε σε κρατική εξουσία αναδεικνύεται εκείνη η δύναμη η οποία κατόρθωσε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την μέχρι πρότινος κρατική εξουσία. Η κρατική εξουσία, εφόσον αποδείχτηκε αδύναμη να επιβάλει τη θέλησή της, παύει να επιβάλλεται αποτελεσματικά. Επομένως τίθεται το ερώτημα: Είναι δυνατόν να θεσπιστούν περιορισμοί στην άσκηση της κρατικής εξουσίας; Πρώτα-πρώτα η κρατική εξουσία μόνη της αυτοπεριορίζεται, 2

3 φροντίζει δηλ. η ίδια να θεσπίσει μερικούς κανόνες που να ρυθμίζουν τον τρόπο της άσκησης και της λειτουργίας ώστε η επιβολή της να είναι αποτελεσματικότερη. Τότε η εξουσία γίνεται νόμιμη. Έτσι η de facto έως τότε εξουσία πέρα από την ικανότητα αποτελεσματικής επιβολής παύει να είναι απλώς εξουσία και γίνεται νόμιμη εξουσία. Κάθε εξουσία προσπαθεί κατ' αρχήν να εμφανίζεται σαν νόμιμη, δηλαδή όχι αυθαίρετη, ότι ασκείται δηλαδή μέσα σε ορισμένα πλαίσια. Αλλά αυτό δεν αρκεί. Δεν αρκεί διότι, όπως έχει πει ο Ρουσσώ, «και ο πιο δυνατός δεν μπορεί να είναι ποτέ αρκετά δυνατός για να παρατείνει την επιβολή του, εάν δεν μετατρέψει τη δύναμη του σε δίκαιο, και την υποταγή σε καθήκον», δηλαδή αν δεν καταφέρει εκείνος που ασκεί την εξουσία να πείσει ότι πρέπει να τον υπακούουν. Η κρατική εξουσία δεν αρκεί να έχει την ικανότητα αποτελεσματικής επιβολής, αλλά πρέπει να έχει και ικανότητα να πείθει ότι πρέπει να επιβάλλεται. Προσπαθεί λοιπόν να εκμαιεύσει τη συγκατάθεση, τη συναίνεση, το λεγόμενο consensus των εξουσιαζόμενων. Εάν δεν καταφέρει να πείσει ότι πρέπει να επιβάλλεται και επομένως ότι η επιβολή της θέλησης της γίνεται με τη συγκατάθεση των εξουσιαζόμενων, η κρατική εξουσία θα πρέπει να επιβάλλεται μόνο διά της βίας. Αλλά μία κρατική εξουσία δεν μπορεί μακροπρόθεσμα να επιβληθεί αποκλειστικά και μόνο διά της βίας. Το είχε πει και ο Πλάτων, ότι η εξουσία επιβάλλεται «πειθοίτε και βία», με την πειθώ και με την βία. Έτσι εκμαιεύει τη συγκατάθεση των εξουσιαζόμενων και έτσι μπορεί να λειτουργεί και να αναπαράγεται. Και ερχόμαστε στο Σύνταγμα πάλι. Το Σύνταγμα εκφράζει μια νομιμότητα του τρόπου άσκησης της κρατικής εξουσίας. Η εξουσία γίνεται με τη θέσπιση Συντάγματος νόμιμη. Υπάρχει τότε η λεγόμενη legalitas. Αλλά δεν αρκεί αυτό. Με το Σύνταγμα οι εκάστοτε κρατούντες προσπαθούν να πείσουν ότι η εξουσία τους ασκείται μέσα σε ορισμένα όρια, σύμφωνα με ορισμένους κανόνες, ότι δεν είναι αυθαίρετη, και να πείσουν έτσι τους εξουσιαζόμενους να την υπακούουν. Εφ' όσον λοιπόν κατορθώνουν να εκμαιεύσουν τη συναίνεση τους, τότε η εξουσία λέγεται ότι έχει την νομιμοποίηση (legitimitas). Είναι όχι απλώς νόμιμη, βάσει κανόνων, αλλά και νομιμοποιημένη, αποδεκτή δηλαδή από εκείνους τους οποίους εξουσιάζει. Μέσα σ' αυτή τη θεωρητική διάσταση του προβλήματος εντάσσεται το θέμα του Συντάγματος. Και το Σύνταγμα, αν θα θέλαμε να δώσουμε έναν ορισμό, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ο θεμελιώδης νόμος του Κράτους που περιέχει τους βασικούς κανόνες που ρυθμίζουν τον τρόπο συγκρότησης και άσκησης και λειτουργίας της κρατικής εξουσίας. Επομένως, είναι θεμελιώδης νόμος το Σύνταγμα. Γιατί είναι θεμελιώδης νόμος; Που έγκειται το θεμελιώδες; Υπάρχει πρώτα ένα ουσιαστικό κριτήριο, υπάρχει δεύτερον ένα τυπικό κριτήριο. Ποιο είναι το ουσιαστικό κριτήριο; Το ουσιαστικό κριτήριο είναι ότι μέσα στο Σύνταγμα, σ' ένα επίσημο κείμενο, έχουν κατάγραφε: χονδρικά (τα Συντάγματα δεν έχουν πολλά άρθρα, 120 έχει το σημερινό Σύνταγμα μας, ενώ ο Αστικός Κώδικας έχει τόσα άρθρα), 3

4 οι βασικοί, οι θεμελιώδεις κανόνες που ρυθμίζουν κατά βάση τον τρόπο άσκησης της κρατικής εξουσίας. Οι λεπτομέρειες δεν ρυθμίζονται από το Σύνταγμα, ρυθμίζονται από άλλους κλάδους του δικαίου, από το διοικητικό δίκαιο, το οικογενειακό δίκαιο, από το ποινικό δίκαιο, από το αστικό δίκαιο το εργατικό δίκαιο. Στο Σύνταγμα βρίσκονται οι γενικοί, θεμελιώδες κανόνες που ρυθμίζουν τη συγκρότηση και την λειτουργία της κρατικής εξουσίας. Επομένως υπ' αυτή την έννοια κατ' ουσίαν, είναι θεμελιώδης νόμος το Σύνταγμα. Αλλά εκτός από αυτό το ουσιαστικό κριτήριο υπάρχει και ένα τυπικό κριτήριο που καθιστά το Σύνταγμα θεμελιώδη νόμο. Ποιο είναι αυτό; Είναι ότι οι διατάξεις του Συντάγματος, οι κανόνες του Συντάγματος, έχουν αυτό που λέμε εμείς οι νομικοί «αυξημένη τυπική ισχύ», δηλαδή δεν είναι δυνατόν οι διατάξεις του Συντάγματος να τροποποιηθούν, να καταργηθούν, να ανασταλούν από τους συνηθισμένους νομούς. Έχουν αυξημένη τυπική ισχύ σε σχέση με τον νόμο, ο συνήθης νόμος δεν μπορεί να καταργήσει η τροποποιήσει, δεν μπορεί να έρχεται σε αντίθεση με διάταξη του Συντάγματος. Το Σύνταγμα υπέρκειται των νομών και καθορίζει το ίδιο το Σύνταγμα πως πρέπει να ψηφίζονται οι νόμοι. Και οι νόμοι ισχύουν μόνον εφόσον είναι σύμφωνοι με το Σύνταγμα. Επομένως και υπ' αυτή την τυπική έννοια είναι θεμελιώδης νόμος το Σύνταγμα. Επειδή οι διατάξεις του έχουν αυξημένη τυπική δύναμη, δεν μπορούν να τροποποιηθούν και να καταργηθούν με τη συνηθισμένη νομοθετική διαδικασία, με τους συνήθεις νόμους. Το Σύνταγμα, έτσι οριοθετούμενο είναι λοιπόν συνοπτικό, με άλλα λόγια ο κανονιστικός χαρακτήρας του Συντάγματος είναι ελλειπτικός. Υπάρχουν πάρα πολλές διατάξεις στο Σύνταγμα που παραπέμπουν στον νόμο την περαιτέρω ρύθμιση ορισμένων ζητημάτων π.χ. το Σύνταγμα στο άρθρο 5 λέει, στην παράγραφο 3, κανένας δεν καταδιώκεται, συλλαμβάνεται, φυλακίζεται, ούτε με κάποιον άλλον τρόπο περιορίζεται (γενικός κανόνας) παρά μόνον όταν και όπως ο νόμος ορίζει. Θέτει τον γενικό κανόνα ότι κανένας δεν καταδιώκεται, συλλαμβάνεται, φυλακίζεται κ.λ.π., άλλα παραπέμπει στον νόμο, ο νόμος μπορεί να καθορίσει περιπτώσεις και ποιες είναι αυτές που μπορεί κάποιος να καταδιωχθεί, να συλληφθεί, να φυλακισθεί κ.λ.π. Άρα η προστασία και η αποτελεσματικότητα του Συντάγματος δεν έγκειται μόνο στο περιεχόμενο των επιταγών που το ίδιο το Σύνταγμα περιέχει, άλλα και στο τι θα κάνει ο νομοθέτης, ο νόμος, ο κοινός νόμος, ο οποίος θα καθορίσει το περιεχόμενο του συγκεκριμένου ατομικού δικαιώματος. Η π.χ. στο άρθρο 51 του Συντάγματος ορίζεται ότι οι βουλευτές εκλέγονται με άμεση, καθολική και μυστική ψηφοφορία από τους πολίτες που έχουν εκλογικό δικαίωμα όπως ο νόμος ορίζει. Είναι το περίφημο ζήτημα του εκλογικού νόμου. Το Σύνταγμα δεν ορίζει με ποιο εκλογικό σύστημα αναδεικνύονται οι βουλευτές, άλλα παραπέμπει στον κοινό νομοθέτη να ρυθμίσει τα της διαδικασίας της διεξαγωγής των εκλογών βέβαια μέσα στα όρια του Συντάγματος. Ποια είναι; Ότι πρέπει να είναι καθολική ψηφοφορία, πρέπει να είναι μυστική ψηφοφορία, πρέπει να 4

5 είναι άμεση ψηφοφορία, πρέπει να είναι ίση η ψήφος, μέσα στα όρια αυτά θα έρθει ο κοινός νομοθέτης με νόμο να καθορίσει τις περαιτέρω διατάξεις. Αυτόν τον τρόπο λειτουργίας του Συντάγματος, ότι δηλαδή θέτει μονό τους γενικούς κανόνες και παραπέμπει στον νόμο για τα περαιτέρω τον ονομάζουμε «επιφύλαξη του νόμου». Εάν θα θέλαμε τώρα να πούμε συνοπτικά και σχηματικά - και, αν θέλετε, λίγο απλουστευτικά-ποια είναι η νομική σημασία του Συντάγματος; Σε τι έγκειται η νομική σημασία του Συντάγματος; Έγκειται στο ότι: Το Σύνταγμα εκφράζει την βούληση του λεγόμενου συντακτικού νομοθέτη, δηλαδή της Βουλής είτε ως αναθεωρητικής, είτε ως συντακτικής, η οποία ψηφίζει το Σύνταγμα και λέμε ότι το Σύνταγμα αποτελεί έκφραση της συντακτικής εξουσίας, μιας εξουσίας πρωτογενούς η οποία έχει ικανότητα αποτελεσματικής επιβολής και θεσπίζει σε μία φάση ιστορική στα 1864 το ένα Σύνταγμα, στα 1911, στα 1927 το άλλο, στα 1952 το άλλο, στα 1975 το άλλο. Η συντακτική εξουσία συντάσσει το πολίτευμα θεσπίζοντας τις διατάξεις του Συντάγματος και ορίζει ότι: Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό κ.λ.π. πρέπει δε, να ασκούνται σύμφωνα με το Σύνταγμα, όλες οι άλλες εξουσίες είναι συντεταγμένες εξουσίες, σε σχέση με την συντακτική εξουσία που θεσπίζει ως συντακτική συνέλευση ή αναθεωρητική συνέλευση το Σύνταγμα, οι άλλες εξουσίες, η νομοθετική, η εκτελεστική, η δικαστική, πρέπει να λειτουργούν σύμφωνα με το Σύνταγμα, είναι συντεταγμένες, δεν μπορούν να κάνουν ότι θέλουν. Το λέει ρητά το Σύνταγμα, ότι όλες οι εξουσίες, οφείλουν να ασκούνται καθ' ον τρόπον ορίζει το Σύνταγμα. Έτσι θεσπίζονται ορισμένα όρια στον τρόπο άσκησης της εξουσίας και από τη νομοθετική εξουσία, τη βουλή, και από την εκτελεστική εξουσία, τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και την κυβέρνηση και από την δικαστική εξουσία. Δηλαδή, με το Σύνταγμα καθιερώνεται μία ιεραρχική δομή των νομικών κανόνων που ισχύουν μέσα σε μια έννομη τάξη στο πλαίσιο ενός συγκεκριμένου κοινωνικού σχηματισμού. Στην κορυφή είναι το Σύνταγμα, κάτω από το Σύνταγμα είναι οι νόμοι, οι οποίοι ψηφίζονται και πρέπει να έχουν περιεχόμενο σύμφωνο με το Σύνταγμα, κάτω από τους νόμους είναι τα διατάγματα, τα οποία οφείλουν να είναι και αυτά στο πλαίσιο των νόμων, σύμφωνα με τους νόμους και το Σύνταγμα, κάτω από τα διατάγματα είναι οι υπουργικές αποφάσεις. Υπάρχει μία ιεραρχία των πηγών του δικαίου που σημαίνει τι; Σημαίνει ότι: κάθε πράξη οποιασδήποτε εξουσίας συντεταγμένης δεν ισχύει σαν κρατική πράξη και δεν υποχρεώνει σε συμμόρφωση παρά μόνον εφόσον είναι σύμφωνη προς τους ιεραρχικά ανώτερους κανόνες, βάσει των οποίων και μέσα στα πλαίσια των οποίων πρέπει να εκδίδεται. Έτσι βλέπουμε ότι το Σύνταγμα οριοθετεί τον τρόπο άσκησης των συντεταγμένων εξουσιών και δεν επιτρέπει την εκ μέρους αυτών των εξουσιών τροποποίηση ή κατάργηση των διατάξεων του. Το Σύνταγμα προβλέπει, αυτό το ίδιο, τον τρόπο μεταβολής των διατάξεων του. Πώς έχει προβλέψει το Σύνταγμα την τροποποίηση των διατάξεων του; Έχουμε την 5

6 διαδικασία της αναθεώρησης του Συντάγματος. Έτσι προβλέποντας το Σύνταγμα την αναθεώρηση του εξασφαλίζει την εξέλιξη την πολιτική και κοινωνική μέσα στα πλαίσια του, ούτως ώστε η οποιαδήποτε εξέλιξη να μπορεί να ενταχθεί μέσα στην έννομη τάξη που καθορίζεται από το Σύνταγμα. Και εδώ υπάρχουν μερικοί ιδιαίτεροι τρόποι που ρυθμίζουν αυτά τα πράγματα. Δηλαδή ένα Σύνταγμα ενδέχεται πρώτον να μην προβλέπει τίποτε για την αναθεώρηση του, δηλαδή για τον τρόπο με τον οποίο είναι δυνατόν να τροποποιηθούν ή να καταργηθούν οι διατάξεις. Αυτό το Σύνταγμα λέμε ότι είναι απολύτως αυστηρό, δεν προβλέπει διαδικασία μεταβολής, τροποποίησης, αναθεώρησης του. Αυτό τι σημαίνει όμως; Αυτό σημαίνει ότι, καθώς είναι ευνόητο, δεν υπάρχει άλλος τρόπος τροποποίησης του Συντάγματος μέσα στα πλαίσια της έννομης τάξης. Τροποποίηση του Συντάγματος μπορεί να γίνει επέκεινα, πέρα και έξω από τα πλαίσια της έννομης τάξης, άρα όχι νόμιμα, αλλά διά της βίας, είτε εκ των κάτω με επαναστατική διαδικασία, είτε εκ των άνω με πραξικόπημα. Δεν αφήνει διέξοδο εξέλιξης των διατάξεων του το ίδιο το Σύνταγμα. Αν ένα Σύνταγμα δεν προβλέπει τρόπο αναθεώρησης του, αυτό σημαίνει ότι θα έρθει κάποια στιγμή που δεν θα τροποποιηθεί πλέον με νόμιμη διαδικασία, άλλα θα τροποποιηθεί έξω από τα πλαίσια της κατεστημένης συνταγματικής τάξης. Ένα άλλο ενδεχόμενο, δεύτερον, είναι να απαγορεύει το Σύνταγμα την αναθεώρηση του, να πει ότι δεν επιτρέπεται καμία αναθεώρηση του Συντάγματος. Αυτό μοιάζει κάπως σαν σνομπάρισμα της εξέλιξης της κοινωνικής και της πολιτικής. Στη γαλλική επανάσταση στο άρθρο 28 της διακήρυξης των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη ορίζεται ότι «ένας λαός έχει πάντοτε το δικαίωμα να αναθεωρεί, να μεταρρυθμίζει και αν αλλάζει το Σύνταγμα του. Μία γενεά δεν μπορεί να υποτάξει στους νόμους της τις μελλοντικές γενεές». Και πράγματι, είτε απαγορεύει την αναθεώρηση του το Σύνταγμα, είτε δεν την προβλέπει διόλου, πάντως όταν έρθει η εξέλιξη, το Σύνταγμα θα ξεπεραστεί, θα ξεπεραστεί έξω από τα όρια του, με ανατροπή του Συντάγματος. Γι' αυτό συνήθως τα Συντάγματα περιέχουν άλλες διατάξεις που προβλέπουν τρόπους αναθεώρησης τους. Μπορεί να απαγορεύει την αναθεώρηση του πριν να περάσει ορισμένος χρόνος έτσι και το ισχύον Σύνταγμα μας λέει ότι δεν μπορεί να γίνει νέα αναθεώρηση του Συντάγματος, παρά μόνον, αν παρέλθει πενταετία από τότε που έγινε η προηγούμενη αναθεώρηση. Όλα αυτά είναι μέσα σε μία συλλογιστική: ότι το Σύνταγμα είναι κάτι πάγιο, δεν μπορεί να είναι ευμετάβλητο, έχει μία σταθερότητα και μία διάρκεια και γι' αυτό είναι περιληπτικό και γι' αυτό δεν περιέχει λεπτομέρειες, ώστε να αφήνει ευρέα πλαίσια στην εξέλιξη, η οποία να γίνεται ομαλή και μέσα στα πλαίσια του. θέλει όμως να κατοχυρώσει ένα μίνιμουμ διάρκειας και παγιότητας. Και λέει όχι, δεν μπορεί να μεταρρυθμίζεται εύκολα και συχνά το Σύνταγμα, πράγμα που δημιουργούσε αυτό που λέμε ανασφάλεια δικαίου. Οι πολίτες πρέπει να ξέρουν ότι το Σύνταγμα έχει μια παγιότητα, δεν μπορεί επομένως να αναθεωρηθεί πριν περάσουν, π.χ. 5 χρόνια. Ένα 6

7 άλλο ενδεχόμενο συναφές με την πάγια ιδιότητα του Συντάγματος είναι το Σύνταγμα να απαγορεύει την αναθεώρηση μόνον ορισμένων διατάξεων του, τις οποίες θεωρεί θεμελιώδεις π.χ. το Σύνταγμα μας ορίζει ότι: δεν υπόκεινται σε αναθεώρηση οι διατάξεις που καθορίζουν τη βάση και τη μορφή του πολιτεύματος ως προεδρευόμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Η δεν υπόκεινται σε αναθεώρηση ορισμένες άλλες διατάξεις του Συντάγματος όπως η διάταξη για την προστασία της αξίας του ανθρώπου ή για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Όλα αυτά τα είπα για να επισημάνω το εξής: Ότι το Σύνταγμα καθιερώνει την λεγομένη αρχή της νομιμότητας, αποτελεί το θεμέλιο της νομιμότητας του πολιτικού και κοινωνικού βίου. Δηλαδή αυτό το ίδιο το Σύνταγμα ρυθμίζει τους όρους της θέσπισης και της ισχύος όλων των άλλων νομικών κανόνων, διατάξεων μέσα στην ισχύουσα έννομη τάξη, πως θα θεσπίζονται οι νόμοι, πώς θα εκδίδονται τα διατάγματα, πως θα ασκείται η δικαστική εξουσία, ούτως ώστε και οι άρχοντες και οι αρχόμενοι να ξέρουν που βρίσκονται, που είναι τα όρια της εξουσίας και της υποταγής και που είναι του καθενός τα δικαιώματα. Κατανέμοντας το Σύνταγμα βασικά την άσκηση της κρατικής εξουσίας σε διάφορα όργανα, στα κρατικά όργανα, κατορθώνει το εξής: Με το Σύνταγμα η εξουσία μεταβάλλεται σε αρμοδιότητα. Αυτό σημαίνει ότι δεν ισχύει σαν κρατική θέληση και δεν επιβάλλεται σαν κρατική θέληση και δεν υποχρεώνει σε συμμόρφωση οποιαδήποτε θέληση του Α ή Β κρατικού οργάνου παρά μόνον εκείνη που εκφράζεται μέσα στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του, όπως αυτές καθορίζονται από το Σύνταγμα και τους νόμους, ενώ παλιότερα η οποιαδήποτε θέληση του μονάρχη ήταν κρατική θέληση και υποχρέωνε σε συμμόρφωση, το ίδιο γίνεται και στα δικτατορικά καθεστώτα. Σήμερα η οποιαδήποτε θέληση π.χ. του υπουργού τότε μόνον θεωρείται ότι εκφράζει την κρατική θέληση υποχρεωτική για τους πολίτες όταν ασκείται μέσα στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του. Δηλαδή όταν ένας υπουργός είναι καπνιστής και δεν έχει τσιγάρα, δεν μπορεί να πάει σε ένα περίπτερο και να πει «δώσε μου ένα κουτί τσιγάρα» και να το πάρει με το «έτσι θέλω». Δεν είναι μέσα στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του να κατάσχει το κουτί των τσιγάρων που υπάρχει στο περίπτερο. Άρα εάν θελήσει να το κάνει αυτό δεν εκφράζει κρατική βούληση, δεν ενεργεί ως κρατικό όργανο, ενεργεί ως ιδιώτης και δεν υποχρεώνει τον περιπτεριούχο να συμμορφωθεί προς τη θέληση του κυρίου Υπουργού. Εάν όμως ο Υπουργός ενεργεί, εκφράζει θέληση μέσα στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του, ας πούμε ο κύριος Τσοβόλας θέλει να επιβάλει φόρο και εισάγει ένα σχετικό νομοσχέδιο προς ψήφιση στη Βουλή, τότε φυσικά εκφράζει κρατική θέληση η οποία με μορφή νόμου, υποχρεώνει σε συμμόρφωση και αν δεν συμμορφώνεται, θα υπάρχουν κυρώσεις εκ μέρους της εφορίας. Αυτός ο διαχωρισμός της προσωπικής θέλησης του φορέα της εξουσίας, από την ιδιότητα του συγκεκριμένου προσωπικού φορέα της εξουσίας, ο οποίος μόνο τότε εκφράζει κρατική θέληση όταν ενεργεί μέσα στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του, αυτό 7

8 είναι το επίτευγμα του Συντάγματος. Η εξουσία γίνεται αρμοδιότητα. Και δεν μπορεί να επιβληθεί και να υποχρεώσει σε συμμόρφωση τους πολίτες οποιαδήποτε θέληση, οποιουδήποτε κρατικού οργάνου. Είναι μεγάλο επίτευγμα αυτή η αρχή της νομιμότητας, που την είχε διατυπώσει ο Μοντεσκιέ, ήδη πριν από 250 περίπου χρονιά. Σε τι έγκειται αυτή η αρχή της νομιμότητας; Κανένας να μην εξαναγκάζεται να κάνει κάτι για το οποίο ο νόμος δεν τον υποχρεώνει να το κάνει και αντίστροφα κανένας να μην εξαναγκάζεται να μη κάνει κάτι που ο νόμος του επιτρέπει να το κάνει. Δηλαδή, πρώτον, κανένας να μην υποχρεώνεται να κάνει κάτι για το οποίο ο νόμος δεν τον υποχρεώνει. Ας πούμε επί δικτατορίας, επί Χούντας, πολλοί καθηγητές Γυμνασίου και δάσκαλοι στα διάφορα χωριά υποχρεώνονταν να ανεβούν στα στρατιωτικά τζιπ και τις Κυριακές να κάνουν περιοδεία και να μιλήσουν για τα έργα της «εθνικής» ή αντεθνικής κυβερνήσεως. Δεν υπήρχε καμία υποχρέωση νόμιμη-προβλεπόμενη από τους κείμενους νόμους-των καθηγητών των Γυμνασίων ή των δασκάλων να κάνουν διαφώτιση για την "εθνική" ή αντεθνική κυβέρνηση, υποχρεώνονταν όμως εξαναγκάζονταν να κάνουν κάτι για το οποίο ο νόμος δεν τους υποχρέωνε να το κάνουν. Και αντίστροφα: Όταν έγιναν τα δημοψηφίσματα επί δικτατορίας, βέβαια τυπικά ο καθένας είχε το δικαίωμα να ψηφίσει «όχι» στο Σύνταγμα της Χούντας. Όταν όμως τον υποχρέωναν είτε να πάρει ψηφοδέλτιο με το «ναι», είτε εάν ψηφίσει «όχι» κινδύνευε να υποστεί οποιεσδήποτε συνέπειες που μπορεί να άρχιζαν είτε από απόλυση από την εργασία του, είτε και χειρότερες συνέπειες, αυτό τι σήμαινε; Ότι εξαναγκαζόταν να μην κάνει κάτι που ο νόμος του επέτρεπε να κάνει, διότι ο νόμος του επέτρεπε να ψηφίσει «όχι» και όμως τον εξανάγκαζε η εξουσία να ενεργήσει διαφορετικά από τον νομό. Αυτή είναι η αρχή της νομιμότητας η οποία είναι συνάρτηση της νομικής σημασίας του Συντάγματος και αυτό δεν είναι λίγο, αυτό είναι το λεγόμενο «Κράτος Δικαίου». Ότι το κράτος, η εξουσία πρέπει να ασκείται σύμφωνα με τους κανόνες δικαίου, με τους νομικούς κανόνες που προβλέπονται από το Σύνταγμα. «Κράτος Δικαίου» δεν σημαίνει δίκαιο κράτος, σημαίνει απλώς-και αυτό δεν είναι λίγο-να μπορείς ως πολίτης να ξέρεις ότι δεν μπορούν να σε υποχρεώσουν να κάνεις κάτι το οποίο δεν το προβλέπει ο νόμος. Εδώ υπάρχει μία ιδιομορφία των διατάξεων του Συντάγματος. Το Σύνταγμα ρυθμίζει τις σχέσεις και τον τρόπο λειτουργίας των κρατικών οργάνων. Ερωτάται: Τι θα γίνει εάν ένα κρατικό όργανο παραβιάσει το Σύνταγμα ή τον νόμο; Ας πούμε, στο οικογενειακό δίκαιο που ρυθμίζει ο Αστικός Κώδικας, τον τρόπο απονομής του διαζυγίου, έχει να κάνει με τον σύζυγο και τη σύζυγο, δεν έχει να κάνει με φορέα εξουσίας. Και ερωτάται: Εάν ο φορέας εξουσίας παραβιάσει το Σύνταγμα, υπάρχει δυνατότητα εξαναγκασμού του φορέα της εξουσίας, εφόσον αυτός εξορισμού χειρίζεται τον καταναγκαστικό μηχανισμό του κράτους; Είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα, ότι αναγκαστική εκτέλεση κατά του δημοσίου δεν χωρεί. Δηλαδή, εάν υποτεθεί ότι σας 8

9 χρωστάει το δημόσιο και έχετε δικαιωθεί δικαστικώς, δεν μπορείτε να πάρετε έναν δικαστικό επιμελητή και να κάνετε κατάσχεση της περιουσίας του δημοσίου, ενώ το δημόσιο μπορεί να κάνει κατάσχεση της δίκης σας περιουσίας εάν του χρωστάτε ή μπορεί να κάνετε εσείς κατάσχεση της περιουσίας κάποιου άλλου εάν αυτός σας χρωστάει. Το δημόσιο, χρωστάει - δεν χρωστάει, δεν δέχεται τρόπο αναγκαστικής εκτέλεσης εναντίον του. Αυτό είναι χαρακτηριστικό και είναι ενδεικτικό το ότι δεν είναι δυνατή η άσκηση καταναγκασμού απέναντι στους φορείς του καταναγκασμού που είναι οι φορείς της εξουσίας. Εδώ είναι μία ιδιορρυθμία του Συντάγματος, των κανόνων του Συντάγματος και μία αδυναμία των διατάξεων του Συντάγματος. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο το Σύνταγμα δεν προβλέπει τόσο κατασταλτικές εγγυήσεις για την περίπτωση παράβασης των κανόνων του εκ μέρους της εξουσίας, αλλά προβλέπει κυρίως προληπτικές εγγυήσεις, προσπαθεί να επιτύχει μία εξισορρόπηση και έναν αμοιβαίο έλεγχο των εξουσιών. Και ο Μοντεσκιέ εδώ είχε πει πάλι ότι: «Κάθε άνθρωπος που ασκεί εξουσία τείνει μοιραία σε κατάχρηση αυτής της εξουσίας. Προχωρεί μέχρις ότου συναντήσει φραγμούς». Γι' αυτό η εξουσία πρέπει να είναι έτσι οργανωμένη ώστε η μία εξουσία να αναχαιτίζει την άλλη εξουσία. Και αυτό επιτυγχάνεται με τη λεγόμενη διάκριση των εξουσιών. Εάν η νομοθετική εξουσία υπερβεί τα όρια του Συντάγματος, υπάρχει ο δικαστικός έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων εκ μέρους των δικαστηρίων. Εάν η εκτελεστική εξουσία, η διοίκηση, ο υπουργός, ο νομάρχης παραβιάσει τον νόμο είναι δυνατόν με αίτηση ακυρώσεως ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας να ζητήσετε την ακύρωση της διοικητικής πράξης η οποία είναι παράνομη ή αντισυνταγματική. Υπάρχει επίσης μία εξισορρόπηση εξουσιών όταν καθιερώνεται ο διαμεσολαβητικός και ρυθμιστικός ρόλος του Προέδρου της Δημοκρατίας απέναντι στην εκάστοτε κοινοβουλευτική πλειοψηφία, η οποία ενδεχομένως με την πλειοψηφία που έχει, μπορεί να καταχραστεί την εξουσία. Πρέπει να υπάρχει μία δυνατότητα εκ μέρους του φορέα κάποιας άλλης εξουσίας, να αναχαιτίζει την εξουσία, όπως λέει ο Μοντεσκιέ, όχι για να της αντιταχθεί, αλλά για να προσφύγει στον λαό, με εκλογές, ως υπέρτατο κριτή, σε περίπτωση κατά την οποία η συγκεκριμένη κοινοβουλευτική κυβερνητική πλειοψηφία, τεκμαίρεται ότι, ενδεχομένως, είτε έχει χάσει την εμπιστοσύνη του λαού, είτε ενεργεί κατά τρόπο που δεν είναι σύμφωνος προς τη συνταγματική νομιμότητα. Αυτά σχετικά με τη νομική σημασία του Συντάγματος. Τώρα ποια είναι η πολιτική σημασία του Συντάγματος. Το Σύνταγμα είναι ο κατ' εξοχήν πολιτικός νόμος, μάλιστα παλαιότερα στη Γαλλία το Συνταγματικό Δίκαιο το ονόμαζαν Πολιτικό Δίκαιο, «droit politique». Γιατί; Διότι το Σύνταγμα ρυθμίζει την άσκηση της κρατικής δηλαδή της πολιτικής εξουσίας. Μία ουσιώδη σημασία πολιτική του Συντάγματος ήδη την υπαινίχθηκα λέγοντας ότι με το Σύνταγμα η εξουσία γίνεται αρμοδιότητα και δεν μπορεί να επιβληθεί και να ισχύσει σαν κρατική θέληση ή θέληση οποιουδήποτε κρατικού οργάνου παρά μόνο εφόσον εκφράζεται μέσα στα όρια των 9

10 αρμοδιοτήτων του. Αυτό είναι σπουδαίο επίτευγμα, είναι πολιτικό επίτευγμα, διότι προστατεύει την εκάστοτε μειοψηφία απέναντι στην εκάστοτε πλειοψηφία. Στην εποχή μας, και εδώ είναι χαρακτηριστικό της πολιτικής σημασίας του Συντάγματος, δεν υπάρχει κράτος που να μην έχει Σύνταγμα. Δηλαδή η καταγραφή ορισμένων κανόνων βασικών, θεμελιωδών, που ρυθμίζουν την άσκηση της κρατικής εξουσίας, η καταγραφή τους σε ένα επίσημο κείμενο ούτως ώστε κυβερνώντες και κυβερνώμενοι να ξέρουν πως ασκείται η εξουσία και που είναι τα όρια της εξουσίας και που είναι τα δικαιώματα των εξουσιαζόμενων. Η θέσπιση Συντάγματος ξεκίνησε μεν από την άνοδο της αστικής τάξης, υπήρξε ιστορικά επίτευγμα του αστικού φιλελευθερισμού, σήμερα όμως, πλέον, αποτελεί ιστορική κατάκτηση. Δηλαδή, τι εννοώ μ' αυτό. Εννοώ ότι το Σύνταγμα είναι μια μέθοδος οργάνωσης και οριοθέτησης της εξουσίας εν γένει, χρήσιμη για την προστασία των εξουσιαζόμενων από τις καταχρήσεις της οποιασδήποτε εξουσίας. Όπου υπάρχει κράτος, υπάρχει εξουσία. Και όπου υπάρχει εξουσία, υπάρχει ένας διαχωρισμός: εξουσιαστές και εξουσιαζόμενοι. Και εφόσον υπάρχουν εξουσιαστές αυτοί είναι, δυνάμει και εξ αντικειμένου, είναι πάντοτε επιρρεπείς σε κατάχρηση της εξουσίας, προχωρούν μέχρις ότου συναντήσουν φραγμούς, άσχετα ποιο είναι το οικονομικό ή κοινωνικό υπόβαθρο του συγκεκριμένου κράτους και εν ονόματι τίνος οι κρατούντες λένε ότι ασκούν την εξουσία. Εφόσον υπάρχει κράτος και όσο θα υπάρχει κράτος και όσο θα υπάρχουν εξουσιαστές, θα υπάρχει ανάγκη προστασίας των εξουσιαζόμενων, σε οποιοδήποτε πολίτευμα, σε οποιοδήποτε κοινωνικό καθεστώς. Άρα η πολιτική σημασία του Συντάγματος είναι προφανής. Είναι προφανής ως μία ιστορική κατάκτηση προστασίας των εξουσιαζόμενων απέναντι των οποιωνδήποτε, οπουδήποτε κυβερνώντων. Και είναι χαρακτηριστικό ότι τα οποιαδήποτε καθεστώτα, όπου γης, είτε αστικά, είτε καπιταλιστικά, είτε ανάγονται σε διάφορες μορφές, ιδιομορφίες ή παραμορφώσεις σοσιαλισμού υπαρκτού ή ανύπαρκτου, φροντίζουν να θεσπίζουν Συντάγματα. Γιατί; Διότι έτσι προσπαθούν να πείσουν πρώτα-πρώτα τον συγκεκριμένο λαό ότι η εξουσία είναι οριοθετημένη, δεν είναι αυθαίρετη, ασκείται σύμφωνα με κανόνες. Και δεύτερον να δώσουν αυτή την εντύπωση και στα ξένα κράτη, στη διεθνή κοινή γνώμη. Ακόμη και τα δικτατορικά καθεστώτα του τρίτου κόσμου ή της Λατινικής Αμερικής φροντίζουν να θεσπίζουν Συντάγματα. Και οι συνταγματάρχες στην Ελλάδα, κατά την δικτατορία, δύο Συντάγματα θέσπισαν. Για να τα τηρήσουν; Όχι. Για να εμφανισθούν ότι η εξουσία τους είναι οριοθετημένη, είναι νόμιμη, δεν είναι αυθαίρετη και να δημιουργήσουν αυτή την εντύπωση και προς τα έξω, αλλά και μέσα στην Ελλάδα, ώστε να λειτουργήσει ιδεολογικά η ύπαρξη Συντάγματος, δηλαδή να συγκαλύψει την αυταρχική άσκηση εξουσίας δημιουργώντας την εντύπωση στον λαό ότι η εξουσία δεν είναι παράνομη, αφού υπάρχει Σύνταγμα, το οποίο προβλέπει τον τρόπο της άσκησης της. Όμως, η θέσπιση Συντάγματος δεν είναι αρκετό στοιχείο για να πείσουμε ότι η εξουσία είναι περιορισμένη και ότι δεν είναι αυθαίρετη. Το Σύνταγμα 10

11 δεν αρκεί να θεσπισθεί, πρέπει να τηρείται. Τα δικτατορικά καθεστώτα, έχουν τα λεγόμενα εικονικά ή πλασματικά Συντάγματα. Πλασματικά είναι τα Συντάγματα τα οποία δεν τηρούνται παρά μόνο εφόσον και στον βαθμό που οι κρατούντες ευδοκούν να τα τηρήσουν. Το γεγονός όμως ότι σήμερα κανένα κράτος και κανένα καθεστώς δεν λέει ότι είμαι δικτατορία, κανείς δεν το λέει, όλοι λένε ότι είναι δημοκρατίες, αυτό σημαίνει ότι η δημοκρατική ιδέα ιστορικά έχει τόσο προχωρήσει, ώστε κάνεις δεν τολμάει πλέον να πει ότι δεν είναι δημοκράτης, ενώ παλιότερα, στον μεσοπόλεμο π.χ. ο Χίτλερ ή ο Μουσολίνι το έλεγαν ανοιχτά προσθέτοντας ότι οι δημοκρατίες είναι διεφθαρμένα και ανίκανα καθεστώτα. Είναι τούτο χαρακτηριστικό. Είναι ένα επίτευγμα ιστορικό, η ύπαρξη Συντάγματος και η οριοθέτηση της κρατικής εξουσίας. Για να ολοκληρώσω την πολιτική σημασία του Συντάγματος πρέπει να σημειώσω τα εξής: Κάθε Σύνταγμα εκφράζει και σταθεροποιεί ορισμένες κοινωνικοπολιτικές σχέσεις. Το Σύνταγμα αποτελεί την συμπυκνωμένη νομική έκφραση ενός συσχετισμού κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων. Δεν είναι απλώς ένα νομικό κείμενο. Η πολιτική σημασία του έγκειται στο ότι εκφράζει νομικά τον συσχετισμό των κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων και τον καταγράφει σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή. Όπως αυτός ο συσχετισμός προκύπτει από την ιστορική εξέλιξη, αυτός αποκρυσταλλώνεται στο Σύνταγμα με ορισμένες διατάξεις και αποκρυσταλλώνεται είτε σαν συμβιβασμός των παλαιών κοινωνικών, ταξικών δυνάμεων με τις ανερχόμενες κοινωνικές δυνάμεις, είτε σαν επιβολή μιας νέας δύναμης πρωτογενούς, η οποία δια της βίας κατέκτησε την εξουσία και την ασκεί και θεσπίζει Σύνταγμα. Συνήθως σήμερα τα Συντάγματα, εφόσον δεν είναι προϊόν επαναστάσεων, αποτελούν έκφραση ενός συμβιβασμού, μιας εξισορρόπησης, μιας πολιτικής συμφωνίας. Στην εποχή μας ιδίως, το Σύνταγμα εκφράζει κατά κανόνα ένα συμβιβασμό ανάμεσα σε αντιμαχόμενες κοινωνικοπολιτικές δυνάμεις. Τούτο συμβαίνει ιδίως όταν υπάρχει αντικειμενικά ισορροπία κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων. Στο πλαίσιο, δηλαδή, μιας συγκεκριμένης κοινωνίας το Σύνταγμα προσπαθεί ακριβώς να σταθεροποιήσει αυτόν τον συμβιβασμό με ρητή ή σιωπηρή, με ομολογούμενη ή ανομολόγητη συμφωνία, συγκατάθεση και από τις δύο πλευρές, οι οποίες, μη θέλοντας να διακινδυνεύσουν δυναμική αναμέτρηση, κάνουν την ανάγκη φιλοτιμία και συμβιβάζονται. Το Σύνταγμα, δηλαδή, είναι απότοκο της εξισορρόπησης τους, υλοποιεί το Σύνταγμα έναν ιστορικό συμβιβασμό με κατάλληλους θεσμούς και διατάξεις οι οποίες εμφανίζονται ότι αποτελούν το μάξιμουμ των ειρηνικά εφικτών επιδιώξεων των αντιμαχόμενων κοινωνικών δυνάμεων. Δηλαδή για μεν τις κυρίαρχες τάξεις το Σύνταγμα αποτελεί το έσχατο όριο υποχώρησης τους, για δε τις ανερχόμενες κοινωνικές τάξεις αποτελεί το μεγαλύτερο δυνατό επίτευγμα των διεκδικήσεων τους. Πέρα απ' αυτό θα επίκειται η δυναμική αναμέτρηση. Για να αποφευχθεί, συγκατανεύουν και συγκατατίθενται, ο καθένας σπρώχνοντας το μάξιμουμ των ειρηνικά εφικτών επιδιώξεων του. Έτσι το Σύνταγμα σταθεροποιεί τις υφιστάμενες 11

12 κοινωνικοπολιτικές σχέσεις. Δηλαδή το Σύνταγμα συμβάλλει στη συντήρηση και στην αναπαραγωγή των υφισταμένων κοινωνικοπολιτικών σχέσεων, δηλαδή στη διατήρηση του συσχετισμού των δυνάμεων όπως αυτός έχει αποκρυσταλλωθεί στο Σύνταγμα. Και ερωτάται: Ποιος έχει συμφέρον για την τήρηση του Συντάγματος; Συμφέρον έχουν πρώτα οι κρατούντες, διότι θέλουν να μην χρειασθεί να υποχωρήσουν άλλο σε διεκδικήσεις των ανερχομένων κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων. Αλλά συμφέρον έχουν και οι νέες κοινωνικοπολιτικές δυνάμεις να χρησιμοποιήσουν τους θεσμούς που υπάρχουν στο Σύνταγμα για να μπορέσουν να προωθήσουν τι διεκδικήσεις τους. Δηλαδή, το Σύνταγμα ως συνισταμένη δυνάμεων αφενός υλοποιεί την μέριμνα των κρατούντων για την περιφρούρηση του κοινωνικού και πολιτικού status quo, δηλαδή της υπάρχουσας κατάστασης, αφετέρου δε αποκρυσταλλώνει τις κατακτήσεις τω ανερχομένων τάξεων και στρωμάτων. Έτσι εξηγείται γιατί το Σύνταγμα περιέχει μερικές διατάξεις αντιφατικές, περιέχει αντινομίες κα γι' αυτό ανακύπτουν ζητήματα ερμηνείας του Συντάγματος. Η κάθε πλευρά προσπαθεί να ερμηνεύσει το Σύνταγμα με όποιον τρόπο την συμφέρει. Διότι ως προϊόν συμβιβασμού είναι φυσικό το Σύνταγμα να εμπεριέχει αντιφάσεις. Έτσι όμως το Σύνταγμα γίνεται φορέας μιας ιστορικής δυναμικής, δηλαδή δεν εκφράζει μόνον τη θέληση και τα συμφέροντα των κυρίαρχων τάξεων. Κατοχυρώνει μεν την εξουσία τους, αλλά παράλληλα τις εξαναγκάζει να την ασκούν υπό όρους τέτοιους οι οποίοι παρέχουν στις ανερχόμενες τάξεις δυνατότητες για την έμπρακτη αμφισβήτηση της εξουσίας των κρατούντων. Και εδώ θα ήθελα να θυμίσω μία ρήση του Μαρξ ο οποίος είχε πει χαρακτηριστικά ότι το Σύνταγμα είναι ένα φρούριο που προστατεύει τους πολιορκητές και όχι τους πολιορκημένους. Δηλαδή, το Σύνταγμα προστατεύει τις έξω από το φρούριο υπάρχουσες νέες δυνάμεις οι οποίες πολιορκούν. Τι σημαίνει αυτό; Ότι οι ανερχόμενες κοινωνικοπολιτικές δυνάμεις μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις διατάξεις και τους θεσμούς του Συντάγματος για να προωθήσουν τις διεκδικήσεις τους. Υπ' αυτή την έννοια οι διατάξεις του Συντάγματος για ατομικές ελευθερίες και πολιτικές ελευθερίες δεν έχουν απλώς τυπικό χαρακτήρα, έχουν και ουσία. Αν είχαν απλώς τυπικό χαρακτήρα πρώτα-πρώτα οι κρατούντες δεν θα ανέστελλαν το Σύνταγμα, δεν θα καταργούσαν το Σύνταγμα όταν νιώθουν να σείεται το έδαφος κάτω από τα πόδια τους. Το γεγονός ότι κηρύσσουν τη χώρα σε κατάσταση πολιορκίας, ότι αναστέλλουν τις ατομικές και πολιτικές ελευθερίες που κατοχυρώνει το Σύνταγμα, σημαίνει ότι οι διατάξεις και οι θεσμοί του Συντάγματος έχουν ουσιαστικό περιεχόμενο και επομένως μπορούν ενδεχομένως να λειτουργήσουν εναντίον των κρατούντων. Έτσι η πολιτική σημασία του Συντάγματος είναι διαλεκτική, είναι δισυπόστατη, έχει μορφή Ιανού, όπως ήταν ο θεός στην αρχαία Ρώμη που έβλεπε και προς το παρελθόν και προς το μέλλον. Η λειτουργία του Συντάγματος μπορεί να είναι αφενός μεν συντηρητική, στον βαθμό που διατηρεί, συντηρεί και αναπαράγει, προσπαθεί να αναπαράγει τις υπάρχουσες κοινωνικοπολιτικές σχέσεις και τις 12

13 δομές της κρατικά οργανωμένης κοινωνικής συμβίωσης και έχει έτσι συντηρητικό χαρακτήρα. Παράλληλα όμως έχει προοδευτικό χαρακτήρα στον βαθμό που ορισμένοι θεσμοί και ορισμένες διατάξεις του μπορεί να χρησιμοποιηθούν σαν προχωρημένες θέσεις μάχης για τις ανερχόμενες νέες κοινωνικές κοινωνικοπολιτικές δυνάμεις, διευκολύνοντας έτσι την πολιτική εξέλιξη. Αυτή χονδρικά είναι η πολιτική σημασία του Συντάγματος. Και τώρα γιατί ένας συνταγματολόγος μιλάει για τη νομική και για την πολιτική σημασία του Συντάγματος; Το Σύνταγμα ρυθμίζοντας την άσκηση της εξουσίας, της λεγόμενης πολιτικής εξουσίας, έχει εξ ορισμού πολιτικό χαρακτήρα. Γι' αυτό και το Συνταγματικό Δίκαιο, το οποίο, αυτός που σας μιλάει έχει την τιμή να υπηρετεί, άπτεται εξ ορισμού της πολιτικής. Και γι' αυτό πολλές φορές μπορεί να παρεξηγηθεί ένας συνταγματολόγος ότι κάνει πολιτική, αλλά ένας σωστός συνταγματολόγος δεν μπορεί να πάψει να ορθοτομεί τον λόγο της συνταγματικής αληθείας και να λέει τα σύκα-σύκα και τη σκάφη-σκάφη, για να μην παρεξηγηθεί από τους πολιτικούς ότι κάνει πολιτική. Αυτή είναι η δύναμη και αυτή είναι η αδυναμία της επιστήμης του Συνταγματικού Δικαίου. ΕΡΩΤΗΣΗ: Πολύ όμορφος ο λόγος σας κύριες καθηγητά, εγώ θα ήθελα να στηριχτώ κάπου αλλού: Υπάρχουν ιστορικές περίοδες όπου σε οριακά κοινωνικές εξελίξεις δεν έχουμε ανερχόμενη κοινωνική τάξη και κυρίαρχη τάξη, αλλά έχουμε μορφές δυαδικής εξουσίας. Βέβαια στις μορφές δυαδικής εξουσίας ποτέ τα χρονικά διαστήματα δεν μπορεί να είναι μεγάλα. ΜΑΝΕΣΗΣ: Στις μεταβατικές περιόδους διαταράσσεται η ισορροπία η οποία έχει αποκρυσταλλωθεί στο Σύνταγμα. Στις περιπτώσεις αυτές, είτε οι κρατούντες τείνουν, προσπαθούν να παραβιάσουν το Σύνταγμα, είτε οι αρχόμενοι προσπαθούν αμυνόμενοι να ενεργήσουν έτσι, ενδεχομένως παραβιάζοντας και αυτοί το Σύνταγμα, μέχρις ότου αποκατασταθεί μια νέα ισορροπία και αρχίσει έτσι ξανά η λειτουργία του Συντάγματος ως έκφρασης ισορροπίας και ως συμβιβασμό. Έτσι το βλέπω χονδρικά. ΕΡΩΤΗΣΗ: Κύριε καθηγητά σχετικά με το εκλογικό σύστημα. ΜΑΝΕΣΗΣ: Μάλιστα υπάρχει σε ορισμένα Συντάγματα κρατών της Βόρειας Ευρώπης όπως στην Ολλανδία, στη Δανία, στη Νορβηγία, το Σύνταγμα προβλέπει ότι το εκλογικό σύστημα είναι της αναλογικής. Το ζήτημα είναι από κει και πέρα τι εστί αναλογική; Στην Ελλάδα το ζήτημα αυτό της κατοχύρωσης συγκεκριμένου εκλογικού συστήματος είχε τεθεί, για πρώτη φορά όταν ψηφιζόταν το Σύνταγμα της δεύτερης Ελληνικής Δημοκρατίας. Ονομάζουμε τρεις δημοκρατίες, η πρώτη δημοκρατία ήταν την εποχή της εθνικής επανάστασης του '21-'27, η δεύτερη δημοκρατία ήταν το , η τρίτη 13

14 δημοκρατία είναι αυτή που ζούμε από το 1975 και δώθε. Λοιπόν, τότε είχε τεθεί ζήτημα να θεσπιστεί στο Σύνταγμα διάταξη που να προβλέπει ότι το εκλογικό σύστημα είναι το σύστημα της αναλογικής. Δεν έγινε δεκτό. Όταν συζητούνταν στην Αναθεωρητική βουλή του το κείμενο του Συντάγματος που έγινε κατόπιν Σύνταγμα του 1952, ο Αλέξανδρος Βαβέτσος, ένας νομομαθής μεγάλης κλάσεως της εποχής εκείνης, είχε προτείνει και είχε μπει στο σχέδιο Συντάγματος που είχε καταρτήσει μία επιτροπή, ότι το εκάστοτε ψηφιζόμενο εκλογικό σύστημα, ισχύει από τις μεθεπόμενες εκλογές ώστε να μην μπορεί η εκάστοτε κυβερνητική πλειοψηφία να θεσπίζει τις παραμονές των εκλογών, εκλογικό νόμο σύμφωνο με τα μέτρα της προσπαθώντας να οριοθετήσει τη βούληση του εκλογικού σώματος έτσι ώστε να αποβεί ευνοϊκή για αυτήν. Ούτε αυτό έγινε δεκτό. Το ζήτημα είχε συζητηθεί, επίσης και στην Ε αναθεωρητική βουλή του , αλλά η τότε κυβερνητική πλειοψηφία δεν δέχθηκε την πρόταση της τότε αντιπολίτευσης αλλά το περίεργο είναι ότι, και η τότε αντιπολίτευση, δηλαδή η σημερινή κυβερνητική πλειοψηφία που έκανε την αναθεώρηση του Συντάγματος του , είχε την δυνατότητα αν ήθελε να υλοποιήσει την πρόταση που είχε η ίδια υποβάλλει στα 1975 και δεν το έκανε. Περιορίστηκε μόνο στις αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας. ΕΡΩΤΗΣΗ: θα ρωτήσω τρία πράγματα: Πρώτον, από ότι φάνηκε από την εισήγηση σας, εμφανίσατε ότι η κάποια δεδομένη ιστορική στιγμή, ενώ οι εξουσιαστές και εξουσιαζόμενοι βρίσκονται σε μια έντονη διαμάχη, υπάρχει προφανώς ένα κενό, διότι την ώρα που εξελίσσεται αυτή η σύγκρουση δεν υπάρχει εκείνο που θα κατασιγάσει τα πράγματα και θα βάλει την ισορροπία, που αργότερα είναι το Σύνταγμα. Αυτή η διαδικασία είναι πάντα έτσι; Δηλαδή, πράγματι ένα Σύνταγμα είτε εξ υπαρχής, είτε η αναθεώρηση του προκύπτει από μια τέτοιου είδους διαδικασία κοινωνικοπολιτικής ζύμωσης όπου έρχεται το Σύνταγμα για να ισορροπήσει τις εκατέρωθεν αντιθέσεις και να δώσει τους κανόνες του παιχνιδιού για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα; Υπάρχει περίπτωση η αναθεώρηση του Συντάγματος να είναι επιλογή της μικροπολιτικής ή μικροκομματικής συγκυρίας της στιγμής που δεν έχει αντιστοιχία με κάποια κοινωνικοπολιτική ζύμωση; Το δεύτερο, υπάρχει το γνωστό άρθρο του Συντάγματος - η γενιά της ηλικίας μου και οι προηγούμενες πολύ περισσότερο - το συνηθίσαμε με το ένα-ένα-τέσσερα, τώρα υπάρχει άλλη αρίθμηση, δίνει δικαίωμα βέβαια αντιστάσεως. Είναι η παθητική-αντίσταση μόνο ή είναι και ενεργητική αντίσταση; Μέχρι που φτάνουν τα όρια αυτής της αντίστασης της ενεργητικής, αν είναι αυτή; Ενεργοποιείται το άρθρο αυτό μόνο σε περίπτωση που έχουμε ριζική, ολοκληρωμένη δηλαδή κατάργηση του Συντάγματος από μία ομάδα που κάνει ένα πραξικόπημα ή αυτό το δικαίωμα υπάρχει για τον πολίτη και την κάθε μέρα όταν έχουμε επιμέρους παραβιάσεις του Συντάγματος; Και ένα τελευταίο σε σχέση μ' αυτό. Πώς προστατεύεται ο πολίτης από αυτές τις καθημερινές παραβιάσεις του Συντάγματος, 14

15 όταν δηλαδή, αν πρέπει ας πούμε το δικαίωμα του να το ασκήσει μόνο προσφεύγοντας στο Συμβούλιο Επικρατείας, που κανένας πολίτης δεν το κάνει τουλάχιστον για τα καθημερινά ατομικά του ή κοινωνικά δικαιώματα που παραβιάζονται και ποια φερέγγυα διαδικασία υπάρχει αναχαίτισης των εξουσιών, ειδικά μετά την αναθεώρηση, του Συντάγματος του 1985 όταν η Εκτελεστική εξουσία και ιδίως ο πρωθυπουργός συγκεντρώνει όλες τις εξουσίες, ο ίδιος ο πρωθυπουργός ελέγχει τη κοινοβουλευτική πλειοψηφία της βουλής, άρα και τη νομοθετική εξουσία και διορίζει και του προέδρους των ανωτάτων δικαστηρίων της χώρας. ΜΑΝΕΣΗΣ: Σχετικά με το πρώτο ερώτημα. Βεβαίως, η αναθεώρηση του Συντάγματος μπορεί να γίνει ενδεχομένως σε ορισμένες περιπτώσεις που δεν είναι προϊόν έντονης αντιπαράθεσης κοινωνικοπολιτικής ή ταξικής, άλλα να γίνει με βάση την πλειοψηφία, την αυξημένη που προβλέπει το Σύνταγμα, για λόγους μιας, είπατε μικροπολιτικής, για ανάγκες της συγκυρίας της εκάστοτε κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Βεβαίως, μπορεί να γίνει και σε τέτοιες περιπτώσεις αλλά πάντοτε θα γίνει μόνον στο βαθμό που ο συσχετισμός δυνάμεων είναι τέτοιος που επιτρέπει στην εκάστοτε κοινοβουλευτική πλειοψηφία να χρησιμοποιήσει μια άλφα συγκυρία για να προχωρήσει σε μια αναθεώρηση του Συντάγματος. Εάν ο συσχετισμός δυνάμεων ήταν διαφορετικός δεν θα μπορούσε η συγκεκριμένη εκάστοτε κοινοβουλευτική πλειοψηφία να εκμεταλλευθεί τη συγκυρία και για λόγους που αφορούν αποκλειστικά και μόνον αυτήν να προχωρήσει σε αναθεώρηση του Συντάγματος. Άρα σε τελική ανάλυση πάλι είναι θέμα συσχετισμού δυνάμεων. Μία κυβερνητική πλειοψηφία μπορεί να διαθέτει 151 βουλευτές, δεν μπορεί όμως να αναθεωρήσει το Σύνταγμα παρά μόνον με 180 τουλάχιστον στην πρώτη φάση της αναθεωρητικής διαδικασίας. Εάν δεν υπήρχαν άλλες κοινωνικοπολιτικές δυνάμεις, ας πούμε στην αναθεώρηση του , που δεν συνέπρατταν με την κυβερνητική πλειοψηφία που θέλησε για λόγους συγκυρίας, σε συνάρτηση με την αποπομπή του Καραμανλή, να τροποποιήσει το Σύνταγμα, δεν θα μπορούσε να γίνει αναθεώρηση του Συντάγματος. Υπήρξε αναθεώρηση του Συντάγματος διότι υποστηρίχθηκε και από το Κ.Κ.Ε., άρα σε τελική ανάλυση πάλι είναι θέμα συσχετισμού κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων. Υπήρχε ένας τέτοιος συσχετισμός ο οποίος επέτρεψε στην κοινοβουλευτική πλειοψηφία να εκμεταλλευθεί μια συγκεκριμένη συγκυρία, όπως νόμισε αυτή, εξυπηρετική γενικότερων σκοπών είτε κομματικών, είτε εθνικών, είτε πολιτικών. Για το δεύτερο θέμα, σχετικά με το άρθρο 120 του Συντάγματος το οποίο δεν περιορίζεται όπως έλεγε το παλιό άρθρο 114 «να επαφίεται εις τον πατριωτισμόν των Ελλήνων». Μάλιστα η διατύπωση εκείνη είχε προσλάβει ένα κάποιο υποτιμητικό νόημα: «επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων», «ο εστί μεθερμηνευόμενον» «άντε βρες τώρα άκρη». Και θέλησε ο συντακτικός νομοθέτης, ύστερα ιδίως από την εμπειρία την 15

16 πικρή της δικτατορίας, να επισημάνει ιδίως στα κρατικά όργανα, ότι δεν μπορούν να ισχυρισθούν πλέον ότι «ξέρεις εγώ ως συνταγματάρχης δέχθηκα τη διαταγή του στρατηγού και δεν μπορούσα να κάνω διαφορετικά» η το Α ή Β δικαστήριο έλαβε υπόψη τη συντακτική πράξη που εξέδωσε μία δικτατορική κυβέρνηση και συμμορφώθηκε προς τη συντακτική πράξη, τι να κάνει; Όφειλε να εφάρμοσει τη συντακτική πράξη, έστω και αν οι διατάξεις της παραβίαζαν το Σύνταγμα, διότι η συντακτική πράξη αφ' εαυτής είναι ισότιμη με το Σύνταγμα. Ήδη έχουμε το άρθρο 120 του Συντάγματος, το οποίο λέει στην παράγραφο 4 ότι, «η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων», αλλά δεν σταματάει, καλώς η κακώς στον πατριωτισμό, προσθέτει, «που δικαιούνται και υποχρεούνται». Ιδρύει και δικαίωμα και υποχρέωση, όλων των Ελλήνων πολιτών, άρα και του πολίτη και δημοσίου υπαλλήλου και του στρατιωτικού και του υπουργού και του προέδρου της δημοκρατίας, να αντιστέκονται με κάθε μέσον εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να καταλύσει το Σύνταγμα με τη βία. Προσέξτε τη διατύπωση. Κάθε μέσο τι σημαίνει; Υπάρχουν θεωρητική τρία είδη αντίστασης. Υπάρχει η παθητική αντίσταση, δηλαδή μου δίνεις μία διαταγή εγώ αρνούμαι να την εκτελέσω, αλλά αν με σύρεις διά της βίας θα την εκτελέσω. Υπάρχει η αρνητική αντίσταση, που σημαίνει ότι στη βία την οποία ασκείς εσύ προσπαθώντας να μου επιβάλεις να ενεργήσω κατά τον Α ή Β τρόπο, δικαιούμαι να αντιτάξω βία. Και υπάρχει και η λεγόμενη επιθετική αντίσταση μπροστά στη βία, η οποία έχει καθιδρυθεί, μπορώ εγώ να αναλάβω επιθετικά πρωτοβουλία να την ανατρέψω. Το Σύνταγμα λέγοντας με κάθε μέσον εννοεί και τον τύπο και την χειροβομβίδα και το περίστροφο και οποιοδήποτε μέσον για να αντιμετωπισθεί τι; Οποιοσδήποτε επιχειρεί να καταλύσει το Σύνταγμα με τη βία. Αυτό σημαίνει ότι ιδίως σε περίπτωση πραξικοπήματος, σε περίπτωση χρήσης του κατασταλτικού μηχανισμού του κράτους, δηλαδή σε περίπτωση πραξικοπήματος που σημαίνει ότι η κατάλυση του Συντάγματος προέρχεται εκ των άνω από τους φορείς της κρατικής εξουσίας. Στην περίπτωση αυτή, όπου διά της βίας καταλύεται το Σύνταγμα είτε επιχειρείται η κατάλυση, είτε έχει αρχίσει, πολύ περισσότερο όταν έχει ολοκληρωθεί, άρα και κατά το διάστημα που έχει εγκαθιδρυθεί ένα καθεστώς δικτατορικό που έχει καταργήσει το Σύνταγμα νομιμοποιούμαι εγώ, ως πολίτης, έχω και δικαίωμα και υποχρέωση να αντισταθώ, αλλά με δικό μου κίνδυνο. Τι σημαίνει αυτό «με δικό μου κίνδυνο»; Ότι εφόσον έχει επικρατήσει δικτατορία και έχει τα στρατοδικεία της και έχει τις εξορίες της, εάν με πιάσει δεν βγαίνει με το να πω «ξέρεις το Σύνταγμα μου δίνει το δικαίωμα και το καθήκον να σου αντισταθώ. Επομένως αθώωσε με». Δεν θα με αθωώσει, θα με πάει εξορία, όπως με πήγε, ή θα με πάει σε στρατοδικείο για να με καταδικάσει όταν όμως κάποτε πέσει ή καταφέρω εγώ να την ανατρέψω τη δικτατορία που κατέλυσε το Σύνταγμα, τότε πλέον-γι' αυτό είπα πριν ότι εξουσία είναι εκείνη η οποία έχει την ικανότητα αποτελεσματικής επιβολής-αλλάζουν τα πράγματα. 0 Παπαδόπουλος δεν θα καθόταν στο σκαμνί εάν δεν 16

17 είχε πάψει η εξουσία του να επιβάλλεται κατά τρόπο αποτελεσματικό. Κάθισε στο σκαμνί όταν υπήρξε μια άλλη εξουσία, η οποία αυτή αντιτάχθηκε στην εξουσία του Παπαδόπουλου και επιβλήθηκε αυτή κατά τρόπο αποτελεσματικό και τον έβαλε μέσα. Δηλαδή εκείνοι που επιχειρούν να καταλύσουν το Σύνταγμα, εάν μεν το καταφέρουν γίνονται κυβερνήτες, εάν δεν το καταφέρουν ή από τη στιγμή που αποτύχουν η από τη στιγμή που ανατραπούν πηγαίνουν στον Κορυδαλλό. Είναι θέμα συσχετισμού δυνάμεων. ΕΡΩΤΗΣΗ: Στον Κορυδαλλό ή στο εκτελεστικό απόσπασμα; ΜΑΝΕΣΗΣ: Στο εκτελεστικό, εάν τους πάνε. Είναι πάντως γεγονός το εξής: Ότι είναι μοναδική φορά στην ελληνική συνταγματική ιστορία που εκείνοι που επιχείρησαν και κατέλυσαν το Σύνταγμα και επέβαλαν τη δικτατορία πήγαν και έμειναν φυλακή. Εδώ βέβαια μπορούσε να πει κανείς, γιατί δεν τους εκτελέσανε; Αυτό είναι ένα θέμα πολιτικής εκτίμησης, δεν ξέρω εάν την εποχή εκείνη, τους εκτελούσαν, τι δυνάμεις ακόμα υπήρχαν στο στρατό και τι αντιδράσεις θα υπήρχαν εάν εκτελούνταν οι πρωταγωνιστές, οι πρωταίτιοι της δικτατορίας. Το γεγονός όμως που είπε ο τότε πρωθυπουργός ότι «όταν λέω ισόβια, εννοώ ισόβια» και υποτίθεται ότι εφόσον δεν αλλάξουν οι συσχετισμοί δυνάμεων, οι κατάδικοι σε ισόβια δεν πρόκειται να βγουν ζωντανοί από τη φυλακή. Λοιπόν, για να ξανάρθουμε στο άρθρο 120 του Συντάγματος: Η έννοια του άρθρου 120 είναι ότι, όταν αποκατασταθεί η έννομη δημοκρατική τάξη, όταν ξανά ισχύσει δηλαδή το 120, δεν μπορεί πια, όπως συνέβαινε στο παρελθόν, να ισχυριστεί είτε κρατικό όργανο είτε απλός πολίτης, ότι έλαβε διαταγή από τον προϊστάμενο του ή από οποιονδήποτε άλλο και συνείργησε έτσι στην κατάλυση του Συντάγματος διότι όφειλε να υπακούσει σύμφωνα π.χ. με το άρθρο 21 του Ποινικού Κώδικα ή το άρθρο 71 του Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικα και ότι εφόσον έλαβε διαταγή δεν υπέχει ευθύνη. - Δεν ισχύουν αυτά εν όψει του 120, δεν μπορεί να επικαλεσθώ ότι έλαβα διαταγή να κάνω το Α ή Β πράγμα και συνείργησα στην κατάλυση του Συντάγματος αθέλητα. Εν όψει του 120 θα μου πουν, όταν αποκαταστηθεί η έννομη τάξη, ότι κύριε όφειλες βάσει του άρθρου 120 και δικαίωμα είχες και υποχρέωση είχες να αντισταθείς στη βίαιη κατάλυση του Συντάγματος. Δεν το έκανες, άρα υπέχεις ευθύνη. Αυτά για το δεύτερο ερώτημα σας. Και το τρίτο. Η αναχαίτιση των εξουσιών. Βεβαίως, η εξουσία έλεγε ο Μοντεσκιέ πρέπει να αναχαιτίζει την εξουσία. Και υπάρχουν ορισμένοι θεσμοί. Είναι γεγονός ότι σε ένα κοινοβουλευτικό καθεστώς, υπάρχει ένας δυαδισμός της εκτελεστικής εξουσίας, υπάρχει ο πρόεδρος της δημοκρατίας και υπάρχει η κυβέρνηση. 0 πρόεδρος της δημοκρατίας δεν μπορεί να είναι ένα διακοσμητικό στοιχείο. 0 πρόεδρος της δημοκρατίας εφόσον υπάρχει, εκτός αν καταργηθεί σαν θεσμός, εφόσον υπάρχει σημαίνει ότι πρέπει να ασκεί ένα ρόλο. Είναι γεγονός ότι το Σύνταγμα του '75, ανέθετε στον πρόεδρο της δημοκρατίας ορισμένες αρμοδιότητες τις οποίες τις ονόμασαν υπερ-εξουσίες. Ουσιαστικά η υπερεξουσία ήταν μία, ότι είχε δικαίωμα να παύει μία κυβέρνηση, έστω και αν αυτή είχε 17

18 την πλειοψηφία της βουλής. Αυτό ήταν κοινοβουλευτικά και δημοκρατικά απαράδεκτο. Αυτό ήταν υπερ-εξουσία. Και αυτό προσωπικά το είχα επισημάνει το '75 και το είχα επικρίνει. Αυτό σωστά καταργήθηκε το , διότι ήταν υπερ-εξουσία. Τα άλλα δεν νομίζω ότι ήταν υπερ-εξουσίες. Είπατε κάτι το οποίο είναι σωστό ότι τυπικά μεν, με την συνταγματική αναθεώρηση του 1986, ορισμένες εξουσίες του προέδρου μεταβιβάστηκαν στην κυβέρνηση ή στη Βουλή. Τυπικά, διότι όταν η Βουλή αποτελείται από μία συμπαγή κοινοβουλευτική πλειοψηφία, οι εξουσίες αυτές μεταβιβάζονται ουσιαστικά στον πρωθυπουργό, ο οποίος κυριαρχεί σε τρία επίπεδα. Πρώτον: Κυριαρχεί στην κοινοβουλευτική ομάδα. Δεύτερον: Κυριαρχεί στην κεντρική επιτροπή του κόμματος. Και τρίτον: Κυριαρχεί ο πρωθυπουργός στο υπουργικό συμβούλιο, στην κυβέρνηση. Επομένως η μεταφορά αρμοδιοτήτων του προέδρου της δημοκρατίας στην κυβέρνηση ή στη βουλή εφόσον ιδίως υπάρχει το δικομματικό σύστημα που οδηγεί σε μία μονοκρατορία του πρωθυπουργού. Υπ' αυτή την έννοια, δεν υπάρχουν θεσμικά αντίβαρα τα οποία να μπορούν να λειτουργήσουν κατά τρόπο αποτρεπτικό για μία ενδεχόμενη κατάχρηση της εξουσίας. Η αναθεώρηση του Συντάγματος, όπως έγινε, έφτασε στο άλλο άκρο: από τις λεγόμενες υπερ-εξουσίες του προέδρου οδηγηθήκαμε στη συγκέντρωση υπερ-εξουσιών, κατ' αποτέλεσμα, στα χέρια του οποιουδήποτε πρωθυπουργού ο οποίος διαθέτει μία πειθαρχημένη κοινοβουλευτική πλειοψηφία. ΕΡΩΤΗΣΗ: Κύριε καθηγητά, ήθελα να κάνω μία ερώτηση ευθέως; Ποια είναι η θέση που παίρνουν σι Συνταγματολόγοι πάνω σε σοβαρά πολιτικά προβλήματα, εφόσον και αυτοί είναι πολιτικά τοποθετημένοι, σε μια πολιτική κρίση. Γίνεται παραβίαση του Συντάγματος διά λόγους σκοπιμότητας ; Λέγω για την εκλογή του προέδρου της δημοκρατίας, άρθρο 32, παράγραφος 1, μυστική ψηφοφορία. Τι έχετε να μας πείτε για αυτά; ΜΑΝΕΣΗΣ: Οι απόψεις των Συνταγματολόγων μπορεί να είναι διαφορετικές, σε περιπτώσεις οπού το Σύνταγμα επιδέχεται, μερικές φορές, διαφορετική ερμηνεία. Καθένας υποστηρίζει την άποψη, την οποία θεωρεί επιστημονικά ορθή. ΕΡΩΤΗΣΗ: Η ερώτηση μου είναι όταν επέλθει σύγκρουση πολιτικής ισχύος και νομικής ισχύος. ΜΑΝΕΣΗΣ: Τι εννοείτε πολιτικής ισχύος και νομικής ισχύος; Σας είπα ότι το Σύνταγμα είναι νομικοπολιτικό φαινόμενο, δεν μπορεί να ξεχωρίσει η νομική από την πολιτική του διάσταση. Για αυτό μάλιστα σαν θέμα της σημερινής εισήγησης μου έβαλα τη νομικοπολιτική σημασία του Συντάγματος. - Το Σύνταγμα είναι ταυτόχρονα 18

19 νόμος και πολιτική, είναι αδιαχώριστα δεν μπορεί να υπάρξει μεταξύ τους σύγκρουση. Αν υπάρξει παραβίαση Συντάγματος, υπάρχει παραβίαση, τόσο από πολιτική άποψη, όσο και από νομική. Η παραβίαση δεν παύει να είναι παραβίαση, όταν συμβαίνει να είναι πολιτικά σκόπιμη. ΕΡΩΤΗΣΗ: Το άρθρο 90 του Συντάγματος δεν αντιβαίνει στην διάκριση των εξουσιών; ΜΑΝΕΣΗΣ: Ακριβώς αυτή η διάταξη του Συντάγματος παρέχει την αρμοδιότητα στην εκάστοτε κυβέρνηση να διορίζει την ηγεσία των τριών ανωτάτων δικαστηρίων όταν κενούνται οι αντίστοιχες θέσεις. Η διάταξη αυτή όφειλε να μην υπάρχει στο Σύνταγμα, διότι αποτελεί μία παρέκκλιση από την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης η οποία θεσμοθετείται κατ' αρχήν από το Σύνταγμα. Και ήταν μία από τις διατάξεις οι οποίες το '75, όταν ψηφίσθηκε το Σύνταγμα είχαν επικριθεί από την τότε αντιπολίτευση και σημερινή κυβερνητική πλειοψηφία, η οποία δεν επωφελήθηκε της αναθεώρησης του '85-'86 για να την τροποποιήσει. Διότι κάθε κυβέρνηση θα ήθελε να χρησιμοποιεί τις διατάξεις του Συντάγματος προς όφελος της. Σας θυμίζω ότι ο Μιτεράν, ο σημερινός Γάλλος πρόεδρος της δημοκρατίας, είχε επικρίνει πάρα πολύ το γαλλικό Σύνταγμα του 1958 που ήταν έργο του Ντε Γκολ. Όταν όμως έγινε ο ίδιος πρόεδρος και είχε υπερ-εξουσίες ο Γάλλος πρόεδρος, είπε ότι το ένδυμα του στρατηγού μου πάει πολύ καλά και μένα τώρα που το φοράω. Το φόρεσε και του άρεσε, όταν δεν το φορούσε δεν του άρεσε. ΕΡΩΤΗΣΗ: Πώς εξηγείται η άρνηση του νομοθέτη π.χ. να χορηγείται και λευκό ψηφοδέλτιο στην κάθε εκλογική αναμέτρηση που θα θεωρείται νομικά έγκυρο. Παραβιάζεται εδώ, ναι ή όχι η γενική αρχή του Συντάγματος που προβλέπει υποχρεωτικά και την μυστικότητα της ψηφοφορίας; Και μία ακόμα ερώτηση. Κατά πόσον νομιμοποιείται η αυτοδικία σαν απάντηση κάποιας ομάδας πολιτών όταν η πολιτεία αυθαιρετεί και παραβιάζει τους νομούς που η ίδια θέσπισε, άλλα αρνείται να εφαρμόσει, π.χ. νόμοι για την προστασία του περιβάλλοντος. ΜΑΝΕΣΗΣ: Στην τελευταία ερώτηση σας απήντησα προηγουμένως. Εάν κάποιος παρανομήσει, απειθήσει, υπάρχουν οι νόμοι οι οποίοι τον τιμωρούν εάν δεν συμμορφωθεί προς τις διατάξεις τους. Και υπάρχουν ένδικα βοηθήματα, υπάρχει δυνατότητα, προσφυγής στα δικαστήρια, στο συμβούλιο επικράτειας, θα μου πείτε δύσκολη διαδικασία, έξοδα κ.λπ. Ναι. Αλλά πάντως υπάρχουν νόμιμοι τρόποι αντιμετώπισης της κρατικής αυθαιρεσίας και παρανομίας. Αυτό είναι το λεγόμενο "κράτος δικαίου". Εάν οι νόμιμοι τρόποι αυτοί δεν επαρκούν κατά την άποψη κάποιου, ο οποίος νομίζει ότι δεν βρίσκει το δίκιο του παρά μόνο με την αντιδικία, τότε αυτός αναλαμβάνει τον κίνδυνο να υποστεί τις οποίες συνέπειες. Δηλαδή ο καθένας παίζει με ρίσκο δικό του. Μόνον εάν δια της βίας υπάρξει προσπάθεια κατάλυσης του 19

20 Συντάγματος, τότε έχετε δικαίωμα να κάνετε απείθεια, η οποία απείθεια να μην τιμωρηθεί, εφόσον η εξουσία, η οποία υπάρχει, αποδέχεται την απείθεια της, δηλαδή ισχύει το άρθρο 120 παράγραφος 4 του Συντάγματος. Τώρα όσον αφορά το πρώτο σας ερώτημα για την λευκή ψήφο. Κατά το Σύνταγμα κάθε Έλληνας πολίτης έχει το δικαίωμα, να εκφράσει οποιαδήποτε βούληση στις εκλογές. Είμαι μεν υποχρεωμένος να λάβω Μέρος στην ψηφοφορία, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είμαι υποχρεωμένος και να αποδεχθώ όλες τις εκλογικές εκδοχές των κομμάτων που μετέχουν στις εκλογές και των υποψηφίων βουλευτών. Ενδέχεται να μην θεωρώ κανέναν σωστό, να μην με ικανοποιεί κανένα πολιτικό πρόγραμμα, ως πολίτης πρέπει να έχω το δικαίωμα να τους αποδοκιμάσω και μπορώ να τους αποδοκιμάσω ρίχνοντας λευκή ψήφο. Αυτό το δικαίωμα προκύπτει από ορισμένες διατάξεις Συντάγματος που καθιερώνουν τη λαϊκή κυριαρχία και εγγυώνται την ελεύθερη και ανόθευτη εκδήλωση της λαϊκής θέλησης και την ισότητα του κύρους κάθε ψήφου, άρα είτε θετικής, είτε αρνητικής. Υπ' αυτή την έννοια νομίζω ότι κατά το Σύνταγμα υπάρχει δικαίωμα λευκής ψήφου, άρα η διάταξη της νομοθεσίας η οποία ταυτίζει, τα άκυρα ψηφοδέλτια με τα λευκά, δηλαδή την έκφραση συγκεκριμένης αντιπολίτευσης, βούλησης αντιπολιτευτικής απέναντι στο σύνολο των κομματικών σχηματισμών, την ταυτίζει με το λάθος το οποίο μπορεί να κάνει κάποιος ρίχνοντας μη έγκυρο ψηφοδέλτιο, νομίζω ότι αυτή η διάταξη δεν είναι σύμφωνη με το Σύνταγμα. Το ζήτημα τέθηκε μετά τις δημοτικές εκλογές στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Και το Συμβούλιο της Επικρατείας δυστυχώς με μία αιτιολογία η οποία τουλάχιστον κατά την ταπεινή γνώμη μου είναι επιστημονικά απαράδεκτη, δεν θεώρησε ότι υπάρχει δικαίωμα λευκής ψήφου, δεν θεώρησε δηλαδή αντίθετη προς το Σύνταγμα τη διάταξη του εκλογικού νόμου που ταυτίζει όσον αφορά την εξαγωγή των αποτελεσμάτων, τα λευκά ψηφοδέλτια με τα άκυρα ψηφοδέλτια. 20

Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/ Οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος

Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/ Οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Κανελλοπούλου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/2008 Διάγραμμα του

Διαβάστε περισσότερα

Το Συνταγματικό Δίκαιο και το Σύνταγμα. 3. Η παραγωγή του Συντάγματος και των συνταγματικών κανόνων

Το Συνταγματικό Δίκαιο και το Σύνταγμα. 3. Η παραγωγή του Συντάγματος και των συνταγματικών κανόνων Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Κανελλοπούλου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το Συνταγματικό Δίκαιο και το Σύνταγμα Διάγραμμα του μαθήματος της Δευτέρας 7/12/2015

Διαβάστε περισσότερα

Σελίδα 1 από 5. Τ

Σελίδα 1 από 5. Τ Σελίδα 1 από 5 ΔΕΟ 10 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ- ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΤΟΜΟΙ Α & Α1 & Β ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ 1. Τι είναι κράτος; Κράτος: είναι η διαρκής σε νομικό πρόσωπο οργάνωση λαού

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτική και Δίκαιο Γραπτή Δοκιμασία Α Τετραμήνου

Πολιτική και Δίκαιο Γραπτή Δοκιμασία Α Τετραμήνου Πολιτική και Δίκαιο Γραπτή Δοκιμασία Α Τετραμήνου ΘΕΜΑΤΑ ΣΩΣΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ 1. Απόλυτη διάκριση λειτουργιών υπάρχει όταν τα όργανα της μιας κρατικής λειτουργίας δεν επιτρέπεται να παρεμβαίνουν και να ασκούν,

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ: ΤΟ ΟΛΛΑΝΔΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ (Συνοπτική παρουσίαση) ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:ΦΩΤΗΣ ΜΟΡΦΟΠΟΥΛΟΣ

ΘΕΜΑ: ΤΟ ΟΛΛΑΝΔΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ (Συνοπτική παρουσίαση) ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:ΦΩΤΗΣ ΜΟΡΦΟΠΟΥΛΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ:ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑ: ΤΟ ΟΛΛΑΝΔΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ (Συνοπτική παρουσίαση)

Διαβάστε περισσότερα

<~ προηγούμενη σελίδα ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ. ***Οι σωστές απαντήσεις είναι σημειωμένες με κόκκινο χρώμα. 1. Η εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας γίνεται :

<~ προηγούμενη σελίδα ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ. ***Οι σωστές απαντήσεις είναι σημειωμένες με κόκκινο χρώμα. 1. Η εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας γίνεται : ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΩΣΗ ΘΕΣΕΩΝ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΤΕ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: "ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΚΑΙΟ " ΣΑΒΒΑΤΟ 21 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2002

Διαβάστε περισσότερα

-Να καταργεί διατάξεις που δεν ανταποκρίνονται στη σημερινή πραγματικότητα

-Να καταργεί διατάξεις που δεν ανταποκρίνονται στη σημερινή πραγματικότητα ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΝΑΙΝΕΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ Είναι ανάγκη για μια γενναία συνταγματική αναθεώρηση, που θα σηματοδοτεί τη νέα εποχή στην οποία πρέπει να προχωρήσει η χώρα. Χρειαζόμαστε ένα Σύνταγμα

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργία Καζάκου, ΠΕ09. Οικονομολόγος. Πολιτική Παιδεία. Β Τάξη Γενικού Λυκείου

Γεωργία Καζάκου, ΠΕ09. Οικονομολόγος. Πολιτική Παιδεία. Β Τάξη Γενικού Λυκείου Πολιτική Παιδεία Β Τάξη Γενικού Λυκείου 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ 3.3 ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 2 Άρθρο 1 του Συντάγματος Tο πολίτευμα της Eλλάδας είναι Προεδρευόμενη Kοινοβουλευτική Δημοκρατία.

Διαβάστε περισσότερα

7/3/2014. ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό ; νόμος είναι το δίκαιο του εργοδότη ; ή νομικός κανόνας

7/3/2014. ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό ; νόμος είναι το δίκαιο του εργοδότη ; ή νομικός κανόνας Τ.Ε.Ι. Πειραιά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών στην Λογιστική και Χρηματοοικονομική Ειδικά θέματα Δικαίου Δρ. Μυλωνόπουλος Δ. Αν. Καθηγητής δίκαιο άδικο ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό ; νόμος είναι το

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΤΟΣ:

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΤΟΣ: ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΤΟΣ: 2009-2010 ΘΕΜΑ: «Ο ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ» ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΦΥΤΡΟΥ ΛΥΔΙΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Πρόλογος 2. Ο Κανονισμός της βουλής 3. Η αρχή της αυτονομίας 4. Περιεχόμενο

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ ΩΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΙΚΑΙΟΥ

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ ΩΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΙΚΑΙΟΥ Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ ΩΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΙΚΑΙΟΥ Καθορίζοντας το γενικό περιεχόµενο ενός δικαιώµατος, µε διατάξεις δικαίου στο πλαίσιο γενικής σχέσης, προσδιορίζονται τα ανώτατα όρια άσκησης

Διαβάστε περισσότερα

«ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» ΟΡΙΣΜΟΣ

«ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» ΟΡΙΣΜΟΣ «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» ΟΡΙΣΜΟΣ Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα στο οποίο η εξουσία πηγάζει από το λαό, ασκείται από τον λαό και υπηρετεί τα συμφέροντά του. Βασικό χαρακτηριστικό της είναι η λήψη αποφάσεων με ψηφοφορία

Διαβάστε περισσότερα

Συνταγματικό Δίκαιο. Ενότητα 8: Συντακτική Εξουσία και Αναθεωρητική Λειτουργία

Συνταγματικό Δίκαιο. Ενότητα 8: Συντακτική Εξουσία και Αναθεωρητική Λειτουργία ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 8: Συντακτική Εξουσία και Αναθεωρητική Λειτουργία Λίνα Παπαδοπούλου, Αν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Σχολής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ ΚΥΠΡΟΣ. Σύνταγμα Διεθνείς Συμβάσεις Πρωτογενής νομοθεσία Δευτερογενής νομοθεσία. Δικαστήρια

ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ ΚΥΠΡΟΣ. Σύνταγμα Διεθνείς Συμβάσεις Πρωτογενής νομοθεσία Δευτερογενής νομοθεσία. Δικαστήρια ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ ΚΥΠΡΟΣ Σύνταγμα Διεθνείς Συμβάσεις Πρωτογενής νομοθεσία Δευτερογενής νομοθεσία Δικαστήρια Η Κυπριακή Δημοκρατία είναι μια συνταγματική δημοκρατία βασισμένη στις αρχές της νομιμότητας, της ύπαρξης

Διαβάστε περισσότερα

Βουλή είναι εξοπλισμένη με αναθεωρητική αρμοδιότητα. Το ερώτημα συνεπώς που τίθεται αφορά την κατά χρόνον αρμοδιότητα αυτού τούτου του αναθεωρητικού

Βουλή είναι εξοπλισμένη με αναθεωρητική αρμοδιότητα. Το ερώτημα συνεπώς που τίθεται αφορά την κατά χρόνον αρμοδιότητα αυτού τούτου του αναθεωρητικού ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ Η πρώτη σύνοδος αναθεωρητικής Βουλής και η λειτουργία τμήματος διακοπής των εργασιών της Βουλής : Η περίπτωση της Ζ Αναθεωρητικής Βουλής (συμβολή στην ερμηνεία των άρθρων 40, 64, 71

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενο: Αρχή διάκρισης των λειτουργιών

Περιεχόμενο: Αρχή διάκρισης των λειτουργιών Περιεχόμενο: Αρχή διάκρισης των λειτουργιών ΜΑΘΗΜΑ: ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Γεώργιος Κ. Παυλόπουλος, Δικηγόρος, Υπ. Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου Παν/μίου Αθηνών Η αρχή της Διάκρισης των Λειτουργιών

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Μέρος Ι Συνταγματικό Δίκαιο... 17

Περιεχόμενα. Μέρος Ι Συνταγματικό Δίκαιο... 17 Περιεχόμενα Πρόλογος... 15 Μέρος Ι Συνταγματικό Δίκαιο... 17 1 Πολίτευμα...19 Θεωρία... 19 1. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ... 19 Το κράτος... 20 Το πολίτευμα... 21 Το συνταγματικό δίκαιο... 21 2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Διαβάστε περισσότερα

Κάθε πότε γίνονται εκλογές; Κάθε τέσσερα χρόνια, εκτός αν η Βουλή διαλυθεί νωρίτερα.

Κάθε πότε γίνονται εκλογές; Κάθε τέσσερα χρόνια, εκτός αν η Βουλή διαλυθεί νωρίτερα. Τι πρέπει να γνωρίζω για τη Βουλή Τι είναι η Βουλή; Είναι συλλογικό πολιτικό όργανο που αντιπροσωπεύει τον λαό. Αναδεικνύεται µε την ψήφο του εκλογικού σώµατος, δηλαδή όλων των ελλήνων πολιτών που έχουν

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Γεώργιος Κ. Πατρίκιος, Δικηγόρος, Μ.Δ.Ε., Υπ. Δ.Ν ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΔΟΚΙΜΩΝ ΣΗΜΑΙΟΦΟΡΩΝ ΛΙΜΕΝΙΚΟΥ 2011 ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α) Πηγες Διοικητικου Δικαιου Ως πηγή διοικητικού

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟΥ

ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟΥ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ Στο Τρίτο Μέρος του συνταγματικού κειμένου της 12 ης συντακτικός νομοθέτης αναφέρεται στα όργανα του Κράτους. Οκτωβρίου 1992, ο Α) Η Βουλή Το άρθρο 77 κατοχυρώνει

Διαβάστε περισσότερα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. Ενότητα 3: Δισσοί Λόγοι. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. Ενότητα 3: Δισσοί Λόγοι. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Ενότητα 3: Δισσοί Λόγοι Παρούσης Μιχαήλ Τμήμα Φιλοσοφίας 1 Σκοποί της ενότητας 1. Δισσοί λόγοι: τί σημαίνει έχω δίκιο ή άδικο 2. Δίκαιο και εξουσία 1.Τί σημαίνει έχω δίκιο ή άδικο

Διαβάστε περισσότερα

Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους 19 ος Διαγωνισμός ΕΣΔΔ 2 ος Διαγωνισμός ΕΣΤΑ Σάββατο 09 Δεκεμβρίου 2006

Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους 19 ος Διαγωνισμός ΕΣΔΔ 2 ος Διαγωνισμός ΕΣΤΑ Σάββατο 09 Δεκεμβρίου 2006 Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους 19 ος Διαγωνισμός ΕΣΔΔ 2 ος Διαγωνισμός ΕΣΤΑ Σάββατο 09 Δεκεμβρίου 2006 Θέμα 2 ον : Η δικαστική λειτουργία αποτελεί μία από τις τρεις θεμελιώδεις λειτουργίες του κράτους.

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 5 η : Δημοκρατία Αρχή της λαϊκής κυριαρχίας

Ενότητα 5 η : Δημοκρατία Αρχή της λαϊκής κυριαρχίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 5 η : Δημοκρατία Αρχή της λαϊκής κυριαρχίας Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΩΣΗ ΘΕΣΕΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΟΥ ΗΜΟΣΙΟΥ TOMEΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΤΕ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: «ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ»

ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΩΣΗ ΘΕΣΕΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΟΥ ΗΜΟΣΙΟΥ TOMEΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΤΕ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: «ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ» ΑΝΩΤΑΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΩΣΗ ΘΕΣΕΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΟΥ ΗΜΟΣΙΟΥ TOMEΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΤΕ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: «ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ»

Διαβάστε περισσότερα

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΘΕΜΕΛΙΟΥ

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΘΕΜΕΛΙΟΥ Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Πρόλογος: Μεθοδολογικές και εννοιολογικές αποσαφηνίσεις Ι. Αντικείμενο της μελέτης, σκοπός και μεθοδολογία ΙΙ. «Δικαιώματα» και «υποχρεώσεις» πολιτειακών οργάνων ΙΙΙ. Η αρμοδιότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΟ 10 «ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ» Ακαδημαϊκό Έτος: 2017-2018

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών Δημοσίου Δικαίου Μάθημα: Συνταγματικό Δίκαιο

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών Δημοσίου Δικαίου Μάθημα: Συνταγματικό Δίκαιο ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών Δημοσίου Δικαίου Μάθημα: Συνταγματικό Δίκαιο ΚΑΖΛΑΡΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ Θέμα εργασίας: ΤΟ ΙΣΠΑΝΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

5η ιδακτική Ενότητα ΠΩΣ ΟΡΙΖΕΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ Η ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

5η ιδακτική Ενότητα ΠΩΣ ΟΡΙΖΕΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ Η ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ 5η ιδακτική Ενότητα ΠΩΣ ΟΡΙΖΕΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ Η ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Εργασία για το σπίτι Ποιες ήταν οι βασικές αρχές της ηµοκρατίας που ίσχυσε στην Αρχαία Ελλάδα; (Στο τέλος του κεφαλαίου παραθέτουµε αποσπάσµατα από το

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 20 - Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909) Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η άφιξη του βασιλιά Γεωργίου του Α.

Ενότητα 20 - Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909) Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η άφιξη του βασιλιά Γεωργίου του Α. Ενότητα 20 - Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909) Ιστορία Γ Γυμνασίου Η άφιξη του βασιλιά Γεωργίου του Α. Χρονολόγιο 1844: Συνταγματική μοναρχία (σύνταγμα) 1862: Έξωση του Όθωνα

Διαβάστε περισσότερα

17η ιδακτική Ενότητα ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΙΑΚΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΟΙ

17η ιδακτική Ενότητα ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΙΑΚΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΟΙ 17η ιδακτική Ενότητα ΑΡΧΗ ΤΗ ΙΑΚΡΙΗ ΤΩΝ ΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΤΑ ΠΟΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΟΙ Απόσπασµα από το ύνταγµα που ψήφισε η Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας το Μαΐο του 1827 το αρ. 5 Η κυριαρχία ενυπάρχει στο Έθνος

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Μάθημα: Συνταγματικό Δίκαιο Διδάσκοντες: Δημητρόπουλος Ανδρ., Καθηγητής

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητικό Δίκαιο Ι. Μαθητική σχέση έννομη σχέση δημόσιου διοικητικού δικαίου. Αντικείμενο Διοικητικού Δικαίου Διοίκηση

Διοικητικό Δίκαιο Ι. Μαθητική σχέση έννομη σχέση δημόσιου διοικητικού δικαίου. Αντικείμενο Διοικητικού Δικαίου Διοίκηση Διοικητικό Δίκαιο Ι Διοικητικό Δίκαιο: Κομμάτι δικαίου που μας συνοδεύει από τη γέννηση μέχρι το θάνατο μας. Είναι αδύνατον να μην βρεθούμε μέσα σε έννομες σχέσεις διοικητικού δικαίου. Μαθητική σχέση έννομη

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργία Καζάκου, ΠΕ09. Οικονομολόγος. Πολιτική Παιδεία. Β Τάξη Γενικού Λυκείου

Γεωργία Καζάκου, ΠΕ09. Οικονομολόγος. Πολιτική Παιδεία. Β Τάξη Γενικού Λυκείου Πολιτική Παιδεία Β Τάξη Γενικού Λυκείου 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ 4.2 Η ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 2 Άρθρο 26 του Συντάγματος Η εκτελεστική λειτουργία ασκείται από τον ΠτΔ και την Κυβέρνηση.

Διαβάστε περισσότερα

Η Γαλλική επανάσταση (1789-1794)

Η Γαλλική επανάσταση (1789-1794) Η Γαλλική επανάσταση (1789-1794) Το πλαίσιο 18 ος αιώνας, Γαλλία: Παλαιό Καθεστώς, δηλ. 3 θεσμοθετημένες τάξεις: Κλήρος (0,5%) Ευγενείς (1,5%) Υπόλοιποι, δηλ. αστοί, αγρότες εργάτες (98%) Κριτήρια ένταξης:

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΟ 24 Δημόσια διοίκηση και πολιτική. Τόμος 2 ος : Η διάρθρωση του Ελληνικού κράτους. Η Ελληνική Δημόσια Διοίκηση

ΔΕΟ 24 Δημόσια διοίκηση και πολιτική. Τόμος 2 ος : Η διάρθρωση του Ελληνικού κράτους. Η Ελληνική Δημόσια Διοίκηση Τόμος 2 ος : Η διάρθρωση του Ελληνικού κράτους Η Ελληνική Δημόσια Διοίκηση Kυβέρνηση και Διακυβέρνηση Στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία, υπάρχει σαφής διάκριση ανάμεσα στην κρατική κυβερνητική και την κρατική

Διαβάστε περισσότερα

Συμμετοχικές Διαδικασίες και Τοπική διακυβέρνηση

Συμμετοχικές Διαδικασίες και Τοπική διακυβέρνηση Συμμετοχικές Διαδικασίες και Τοπική διακυβέρνηση Θεσμοί, Όργανα και Δομή της Δημόσιας Διοίκησης Χαρίτα Βλάχου Γεωπόνος Αγροτικής Οικονομίας Στέλεχος Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μ-Θ Σήμερα Ποιό είναι το πολίτευμα

Διαβάστε περισσότερα

(συνέντευξη: ραδιοφωνικός σταθμός Αθήνα, 9.84, ο σφυγμός της μέρας, 06/02/08)

(συνέντευξη: ραδιοφωνικός σταθμός Αθήνα, 9.84, ο σφυγμός της μέρας, 06/02/08) (συνέντευξη: ραδιοφωνικός σταθμός Αθήνα, 9.84, ο σφυγμός της μέρας, 06/02/08) Φ.Κ.: ας επιστρέψουμε τώρα στο μεγάλο θέμα της ημέρας σε παγκόσμια κλίμακα, της Αμερικάνικές προκριματικές εκλογές. Πήραμε

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 1.ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ,ΓΕΝΙΚΑ Ο σύγχρονος πολιτισμός αναπτύσσεται με κέντρο και σημείο αναφοράς τον Άνθρωπο. Η έννομη τάξη, διεθνής και εγχώρια, υπάρχουν για να υπηρετούν

Διαβάστε περισσότερα

Το Συνταγματικό Δίκαιο και το Σύνταγμα. 1. Το Σύνταγμα ως αντικείμενο των πολιτειακών επιστημών

Το Συνταγματικό Δίκαιο και το Σύνταγμα. 1. Το Σύνταγμα ως αντικείμενο των πολιτειακών επιστημών Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Κανελλοπούλου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το Συνταγματικό Δίκαιο και το Σύνταγμα Διάγραμμα του μαθήματος της Δευτέρας 2/11/2015

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ. 4. Ποια από τις ακόλουθες πράξεις του Προέδρου της Δημοκρατίας δεν απαιτείται να φέρει και την υπογραφή του αρμόδιου Υπουργού :

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ. 4. Ποια από τις ακόλουθες πράξεις του Προέδρου της Δημοκρατίας δεν απαιτείται να φέρει και την υπογραφή του αρμόδιου Υπουργού : ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΩΣΗ ΘΕΣΕΩΝ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΕ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: "ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΚΑΙΟ " ΣΑΒΒΑΤΟ 21 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2002

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΗΓΙΑ 93/109/EK ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

ΟΔΗΓΙΑ 93/109/EK ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ Αριθ. L 329/34 Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκων Κοινοτήτων 30. 12. 93 ΟΔΗΓΙΑ 93/109/EK ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 6ης Δεκεμβρίου 1993 για τις λεπτομέρειες άσκησης του δικαιώματος του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ. Δημόσια νομικά πρόσωπα Ιεραρχικός έλεγχος - εποπτεία

ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ. Δημόσια νομικά πρόσωπα Ιεραρχικός έλεγχος - εποπτεία ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Δημόσια νομικά πρόσωπα Ιεραρχικός έλεγχος - εποπτεία 23/5/2016 Δημόσια νομικά πρόσωπα Κοινές αρχές λειτουργίας Αρχή της ουδετερότητας Έννοια: Το δημόσιο νομικό πρόσωπο οφείλει

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩ ΕΙΣ ΑΡΧΕΣ ή ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ. Θεµελιώδεις αρχές ή οργανωτικές βάσεις του πολιτεύµατος ονοµάζουµε τα

ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩ ΕΙΣ ΑΡΧΕΣ ή ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ. Θεµελιώδεις αρχές ή οργανωτικές βάσεις του πολιτεύµατος ονοµάζουµε τα ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩ ΕΙΣ ΑΡΧΕΣ ή ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ Θεµελιώδεις αρχές ή οργανωτικές βάσεις του πολιτεύµατος ονοµάζουµε τα βασικά χαρακτηριστικά που συνθέτουν την φυσιογνωµία του πολιτεύµατος και

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ, 2003-2004

Διαβάστε περισσότερα

Τί σημαίνει η απόφαση της Επιτροπής Αναστολών του ΣτΕ;

Τί σημαίνει η απόφαση της Επιτροπής Αναστολών του ΣτΕ; Τί σημαίνει η απόφαση της Επιτροπής Αναστολών του ΣτΕ; (Μόνη νόμιμη λύση παραμένει η προσωρινή ανάκληση της κατάργησης της ΕΡΤ) Ακρίτας Καϊδατζής Λέκτορας Συνταγματικού Δικαίου στο Τμήμα Νομικής Α.Π.Θ.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 9 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 9 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 9 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ Χαροκόπου 2 & Λεωφ. Συγγρού 196 176 71 Καλλιθέα, Αθήνα Tηλ. : 210 9545000 Φαξ: 210 3615634 Ε-mail: pressoffice@anexartitoiellines.gr Ιστοσελίδα: http://www.anexartitoiellines.gr Τρίτη, 21 Ιουνίου 2016

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ Α1 α. σχολικό βιβλίο, σελ. 46. Φεντερασιόν: ήταν μεγάλη πολυεθνική εργατική οργάνωση της Θεσσαλονίκης, με πρωτεργάτες σοσιαλιστές από την ανοικτή σε νέες ιδέες

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 8: Το Σύνταγμα του 1975: τα μέρη του και το περιεχόμενό του

Ενότητα 8: Το Σύνταγμα του 1975: τα μέρη του και το περιεχόμενό του ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Ενότητα 8: Το Σύνταγμα του 1975: τα μέρη του και το περιεχόμενό του Παρούσης Μιχαήλ Τμήμα Φιλοσοφίας 1 Σκοποί ενότητας 1. Σχέση δικαίου-ηθικής-πολιτικής 2. Υπάρχει η ισχύς του δικαίου

Διαβάστε περισσότερα

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 4: Πηγές του Δικαίου

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 4: Πηγές του Δικαίου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 4: Πηγές του Δικαίου Λίνα Παπαδοπούλου, Αν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Σχολής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Διακρίσεις ελέγχου της συνταγματικότητα των νόμων

Διακρίσεις ελέγχου της συνταγματικότητα των νόμων Διακρίσεις ελέγχου της συνταγματικότητα των νόμων Λίνα Παπαδοπούλου Επ Καθ Συνταγματικού Δικαίου, Νομική Σχολή, ΑΠΘ [Σύνδεση με τα προηγούμενα] Η τυπική υπεροχή του Σ ως θεμέλιο του ελέγχου της συνταγματικότητας

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΑΡΜΟ ΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ

ΟΙ ΑΡΜΟ ΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ Α) Το νοµοθετικό έργο ΟΙ ΑΡΜΟ ΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ Η παλαιότερη ιστορικά, αλλά και σηµαντικότερη αρµοδιότητα της Βουλής είναι η νοµοθετική, δηλαδή η θέσπιση γενικών και απρόσωπων κανόνων δικαίου. Τη νοµοθετική

Διαβάστε περισσότερα

Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό. ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα

Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό. ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα Θέμα: Θρησκευτική Ελευθερία Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα αναφορικά με το περιεχόμενο του δικαιώματος της θρησκευτικής ελευθερίας

Διαβάστε περισσότερα

Ο διορισµός Πρωθυπουργού - Μια απόπειρα ερµηνείας του άρθρου 37 παρ. 4 του Συντάγµατος.

Ο διορισµός Πρωθυπουργού - Μια απόπειρα ερµηνείας του άρθρου 37 παρ. 4 του Συντάγµατος. Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών Τοµέα ηµοσίου ικαίου 2003 2004 Συνταγµατικό ίκαιο Επιβλέπων Καθηγητής: Κος Ανδρέας ηµητρόπουλος Ο διορισµός Πρωθυπουργού - Μια απόπειρα ερµηνείας του άρθρου 37 παρ. 4 του

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΩΣΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΜΙΛΙΑ ΜΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣY.ΡΙΖ.Α.

ΕΝΩΣΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΜΙΛΙΑ ΜΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣY.ΡΙΖ.Α. ΕΝΩΣΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΜΙΛΙΑ ΓΙΑΝΝΗ MΠΑΝΙΑ ΜΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣY.ΡΙΖ.Α. ΣΤΟ 14 ο ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «Ισχυρή Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση με αρμοδιότητες και πόρους» ΑΘΗΝΑ,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ (ΟΛΟΜΕΛΕΙΑΣ) ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ Γιώργου Κόκκα του Λεάνδρου, δικηγόρου, κατοίκου Αγ. Παρασκευής, οδός Ψαρών αριθ.20, ενεργούντος ατομικά και ως νομίμου εκπροσώπου της Ένωσης

Διαβάστε περισσότερα

14o Πρωτόκολλο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών το οποίο τροποποιεί το σύστημα ελέγχου της Σύμβασης

14o Πρωτόκολλο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών το οποίο τροποποιεί το σύστημα ελέγχου της Σύμβασης 14o Πρωτόκολλο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών το οποίο τροποποιεί το σύστημα ελέγχου της Σύμβασης Υιοθετήθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης στο Στρασβούργο

Διαβάστε περισσότερα

θέμα: Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΩΝ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ Α. Εισαγωγή -λόγοι δημιουργίας ΑΔΑ -οι ΑΔΑ πριν τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001

θέμα: Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΩΝ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ Α. Εισαγωγή -λόγοι δημιουργίας ΑΔΑ -οι ΑΔΑ πριν τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001 ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ μάθημα: Συνταγματικό Δίκαιο διδάσκοντες: Ανδρ. Δημητρόπουλος, καθηγητής, Θ. Αντωνίου, επ. καθηγήτρια εισήγηση: Παναγιώτα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 12 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 12 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 12 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Ε.Ε. Παρ. Ι(Ι), Αρ. 4493,

Ε.Ε. Παρ. Ι(Ι), Αρ. 4493, Ε.Ε. Παρ. Ι(Ι), Αρ. 4493, 25.2.2015 Ν. 23(Ι)/2015 23(Ι)/2015 ΝΟΜΟΣ ΠΟΥ ΠΡΟΝΟΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΠΟΥ ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΤΗΚΑΝ ΣΕ ΠΟΙΝΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ YΠΟ ΤΟ ΦΩΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Ξενοφών Κοντιάδης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου

Ξενοφών Κοντιάδης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου Ξενοφών Κοντιάδης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου Ο συνταγματικός θεσμός της συλλογικής αυτονομίας (Εισήγηση στην ημερίδα "Κλαδικές Συλλογικές

Διαβάστε περισσότερα

Θέµα εργασίας. Η ερµηνεία του άρθρου 8 παρ. 1 του Συντάγµατος

Θέµα εργασίας. Η ερµηνεία του άρθρου 8 παρ. 1 του Συντάγµατος Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα : Συνταγµατικό ίκαιο Καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ

ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΑΡΧΩΝ Α. Η έννοια των θεμελιωδών αρχών (ή οργανωτικών βάσεων) του πολιτεύματος Συνήθως τα ίδια τα Συντάγματα περιέχουν γενικούς χαρακτηρισμούς

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. Δεύτερη Γραπτή Εργασία. Διοικητικό Δίκαιο. Θέμα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. Δεύτερη Γραπτή Εργασία. Διοικητικό Δίκαιο. Θέμα ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Πρόγραμμα Σπουδών: ΔΕΟ Θεματική Ενότητα: ΔΕΟ 10 - Βασικές Αρχές Δικαίου και Διοίκησης Ακαδημαϊκό Έτος: 2015/16 Γενικές οδηγίες για την εργασία Δεύτερη Γραπτή Εργασία Διοικητικό

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 11 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 11 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 11 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΩΣΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΜΙΛΙΑ ΜΑΚΗ ΒΟΡΙΔΗ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΥ ΤΟΥ ΛΑ.Ο.Σ.

ΕΝΩΣΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΜΙΛΙΑ ΜΑΚΗ ΒΟΡΙΔΗ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΥ ΤΟΥ ΛΑ.Ο.Σ. ΕΝΩΣΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΜΙΛΙΑ ΜΑΚΗ ΒΟΡΙΔΗ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΥ ΤΟΥ ΛΑ.Ο.Σ. ΣΤΟ 14 ο ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «Ισχυρή Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση με αρμοδιότητες και πόρους» ΑΘΗΝΑ, 4 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2010 1 2

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕ ΨΗΦΟΥΣ ΑΝΑ ΔΙΑΤΑΞΗ ΣΤΗ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑ ΤΗΣ 14 Ης ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ ΔΙΑΤΑΞΗ ΝΑΙ ΟΧΙ ΠΑΡΩΝ ΣΥΝΟΛΟ. (κατάργηση παραγράφου)

ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕ ΨΗΦΟΥΣ ΑΝΑ ΔΙΑΤΑΞΗ ΣΤΗ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑ ΤΗΣ 14 Ης ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ ΔΙΑΤΑΞΗ ΝΑΙ ΟΧΙ ΠΑΡΩΝ ΣΥΝΟΛΟ. (κατάργηση παραγράφου) ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕ ΨΗΦΟΥΣ ΑΝΑ ΔΙΑΤΑΞΗ ΣΤΗ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑ ΤΗΣ 14 Ης ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ Α ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ Κ.Ο. ΤΟΥ ΣΥΡΙΖΑ ΔΙΑΤΑΞΗ ΝΑΙ ΟΧΙ ΠΑΡΩΝ ΣΥΝΟΛΟ Άρθρο 3 παρ. 1 προς την κατεύθυνση κατοχύρωσης της θρησκευτικής ουδετερότητας

Διαβάστε περισσότερα

Το Δίκαιο, η Νομική Επιστήμη και η σημασία τους για τις Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές. Αναλυτικό διάγραμμα του μαθήματος της Δευτέρας 5/10/2015

Το Δίκαιο, η Νομική Επιστήμη και η σημασία τους για τις Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές. Αναλυτικό διάγραμμα του μαθήματος της Δευτέρας 5/10/2015 ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Αθ. Κανελλοπούλου-Μαλούχου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το Δίκαιο, η Νομική Επιστήμη και η σημασία

Διαβάστε περισσότερα

Αυτά τα δικαιώματα είναι η ισότητα, η ελευθερία, η ασφάλεια και η ιδιοκτησία.

Αυτά τα δικαιώματα είναι η ισότητα, η ελευθερία, η ασφάλεια και η ιδιοκτησία. ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ 1 της 24ης Ιουνίου 1793 Ο γαλλικός λαός, πεπεισμένος ότι η λήθη και η περιφρόνηση των φυσικών δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι οι μόνες αιτίες για τα

Διαβάστε περισσότερα

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 10. Εγγυήσεις τήρησης και προστασίας του Συντάγματος

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 10. Εγγυήσεις τήρησης και προστασίας του Συντάγματος ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 10. Εγγυήσεις τήρησης και προστασίας του Συντάγματος Λίνα Παπαδοπούλου, Αν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Σχολής ΑΠΘ Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα.

Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Ο κατάλογος των δικαιωμάτων αυτών αποτελεί τη βασική κατοχύρωση

Διαβάστε περισσότερα

ζωή για τη δική της ευδαιμονία. Μας κληροδοτεί για το μέλλον προοπτικές χειρότερες από το παρελθόν. Αυτό συμβαίνει για πρώτη φορά.

ζωή για τη δική της ευδαιμονία. Μας κληροδοτεί για το μέλλον προοπτικές χειρότερες από το παρελθόν. Αυτό συμβαίνει για πρώτη φορά. Φίλες και Φίλοι, Από το 2007, όταν έθεσα για πρώτη φορά υποψηφιότητα για την ηγεσία της προοδευτικής παράταξης, χάσαμε πολλά. Μία ολόκληρη δεκαετία. Γύρω μας, ο κόσμος αλλάζει. Δυστυχώς,τώρα που ξαναγράφεται

Διαβάστε περισσότερα

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 2: Κράτος Δικαίου 2

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 2: Κράτος Δικαίου 2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 2: Κράτος Δικαίου 2 Λίνα Παπαδοπούλου, Αν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Σχολής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Η γενική αρχή του σεβασµού και της προστασίας της ανθρώπινης αξίας

Η γενική αρχή του σεβασµού και της προστασίας της ανθρώπινης αξίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα : Συνταγµατικό ίκαιο Καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Ο διαγωνισμός της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης προϋποθέτει, ως γνωστόν, συνδυασμό συνδυαστικής γνώσης της εξεταστέας ύλης και θεμάτων πολιτικής και οικονομικής επικαιρότητας. Tα Πανεπιστημιακά Φροντιστήρια

Διαβάστε περισσότερα

9. Έννοια του κράτους... 11 10. Στοιχεία του κράτους... 12 11. Μορφές κρατών... 15 12. Αρχές του σύγχρονου κράτους... 17

9. Έννοια του κράτους... 11 10. Στοιχεία του κράτους... 12 11. Μορφές κρατών... 15 12. Αρχές του σύγχρονου κράτους... 17 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ι ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Α. ΔΙΚΑΙΟ ΕΝΝΟΙΑ, ΚΛΑΔΟΙ, ΠΗΓΕΣ 1. Τι είναι δίκαιο... 1 2. Θετικό και φυσικό δίκαιο... 2 3. Δίκαιο και ηθική... 3 4. Δίκαιο - εθιμοτυπία - συναλλακτικά ήθη... 3 5. Δίκαιο

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟΠΟΣ Επιστημονικές Εκδόσεις

ΤΟΠΟΣ Επιστημονικές Εκδόσεις ΤΟΠΟΣ Επιστημονικές Εκδόσεις Επιμέλεια - Διόρθωση: Μαρία Αποστολοπούλου Εξώφυλλο: ΜΟΤΙΒΟ Α.Ε. 2014 Εκδόσεις Τόπος & Δημήτρης Καλτσώνης για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο [Οι εκδόσεις Τόπος είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΩΣΗ ΘΕΣΕΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΟΥ ΗΜΟΣΙΟΥ TOMEΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Ε

ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΩΣΗ ΘΕΣΕΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΟΥ ΗΜΟΣΙΟΥ TOMEΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Ε ΑΝΩΤΑΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΩΣΗ ΘΕΣΕΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΟΥ ΗΜΟΣΙΟΥ TOMEΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Ε ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: «ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ TΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ TΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ TΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΙΣ / / / ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, ΚΑΤΑΘΕΤΟΥΜΕ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΕΓΓΡΑΦΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Χουρδάκης Ευστράτιος Σελίδα 1

Περιεχόμενα. Χουρδάκης Ευστράτιος Σελίδα 1 Περιεχόμενα Τεκμήριο νομιμότητας... 2 Διοικητικός καταναγκασμός... 2 Παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας... 2 Σύνθετη διοικητική ενέργεια:... 3 Αρχή της νομιμότητας της διοίκησης.... 3 Αρχή της υπεροχής

Διαβάστε περισσότερα

Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την άσκηση των Δικαιωμάτων των Παιδιών

Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την άσκηση των Δικαιωμάτων των Παιδιών Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την άσκηση των Δικαιωμάτων των Παιδιών [όπως κυρώθηκε με το N. 2502/1997: Κύρωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Άσκηση των Δικαιωμάτων των Παιδιών, (ΦΕΚ 103, τ. Α )] Άρθρο πρώτο.-

Διαβάστε περισσότερα

Συνταγματικό Δίκαιο Ασκήσεις

Συνταγματικό Δίκαιο Ασκήσεις Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Συνταγματικό Δίκαιο Λίνα Παπαδοπούλου Νομική Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος 2013 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 10 η : Κοινοβουλευτική αρχή

Ενότητα 10 η : Κοινοβουλευτική αρχή ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 10 η : Κοινοβουλευτική αρχή Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ & Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ

Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ & Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ & Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ Α. Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ 1. Η αρχή της δεδηλωμένης - Ο σχηματισμός της Κυβέρνησης Ο θεσμός της εμπιστοσύνης της Βουλής στην Κυβέρνηση έχει την καταγωγή

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦ.3: Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ

ΚΕΦ.3: Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΚΕΦ.3: Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ Θα μάθουμε να: διακρίνουμε τα πολιτεύματα σύγχρονα και παλαιότερα γνωρίσουμε την Αθηναϊκή Δημοκρατία αναλύσουμε το πολίτευμα της Ελλάδας αξιολογήσουμε τα διάφορα εκλογικά

Διαβάστε περισσότερα

Σύνοδος Δημάρχων και λοιπών τοπικών αρχών των κρατών. μελών της Ε.Ε. (11/02/2014 Βρυξέλλες)

Σύνοδος Δημάρχων και λοιπών τοπικών αρχών των κρατών. μελών της Ε.Ε. (11/02/2014 Βρυξέλλες) Σύνοδος Δημάρχων και λοιπών τοπικών αρχών των κρατών μελών της Ε.Ε. (11/02/2014 Βρυξέλλες) Κυρία Αντιπρόεδρε της Επιτροπής των Περιφερειών, Αγαπητή κα Γενική Διευθύντρια Le Bail, Αγαπητοί συνάδελφοι, Φίλοι

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΜΙΛΙΑ ΒΑΓΓΕΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΣΤΟ 1 ο ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ: «Ο Αγροτικός Τομέας της Ελλάδας μετά

Διαβάστε περισσότερα

{ Μοναρχία. Κωνσταντίνος-Ιωάννης Δημητρόπουλος

{ Μοναρχία. Κωνσταντίνος-Ιωάννης Δημητρόπουλος { Μοναρχία Κωνσταντίνος-Ιωάννης Δημητρόπουλος ΟΡΙΣΜΟΣ: Η Μοναρχία ή Βασιλεία είναι ο θεσμός διακυβέρνησης, όπου ο αρχηγός του κράτους είναι ο Βασιλιάς. Αυτό που τη χαρακτηρίζει είναι ότι ο τελευταίος κρατά

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΥ ΟΛΓΑΣ ΓΕΡΟΒΑΣΙΛΗ ΣΤΟΝ ΒΗΜΑ 99,5 ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΥΣ ΑΙΜΙΛΙΟ ΠΕΡΔΙΚΑΡΗ ΚΑΙ ΔΩΡΑ ΣΑΡΡΗ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΥ ΟΛΓΑΣ ΓΕΡΟΒΑΣΙΛΗ ΣΤΟΝ ΒΗΜΑ 99,5 ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΥΣ ΑΙΜΙΛΙΟ ΠΕΡΔΙΚΑΡΗ ΚΑΙ ΔΩΡΑ ΣΑΡΡΗ 05/08/2015 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΥ ΟΛΓΑΣ ΓΕΡΟΒΑΣΙΛΗ ΣΤΟΝ ΒΗΜΑ 99,5 ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΥΣ ΑΙΜΙΛΙΟ ΠΕΡΔΙΚΑΡΗ ΚΑΙ ΔΩΡΑ ΣΑΡΡΗ ΠΕΡΔΙΚΑΡΗΣ: Φιλοξενούμε την κυρία Όλγα Γεροβασίλη, κυβερνητική

Διαβάστε περισσότερα

Φορείς των νέων ιδεών ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ

Φορείς των νέων ιδεών ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ Δ. ΑΝΑΝΕΩΣΗ- ΔΙΧΑΣΜΟΣ (1909-1922) 1. Το κόμμα των φιλελευθέρων 1. Πριν τις εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910 κανένα ΜΕΓΑΛΟ κόμμα δεν υποστήριζε τις μεταρρυθμίσεις που προτάθηκαν το 1909/1910 Φορείς των νέων

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο TΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟΥ ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ : To ισχύον Σύνταγμα του Λουξεμβούργου θεσπίστηκε την 17 η Οκτωβρίου 1868 και έκτοτε έχει υποστεί δύο αναθεωρήσεις. Πρόκειται για την αναθεώρηση της

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΩΣΗ ΘΕΣΕΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΟΥ ΗΜΟΣΙΟΥ TOMEΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΕ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: «ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ»

ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΩΣΗ ΘΕΣΕΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΟΥ ΗΜΟΣΙΟΥ TOMEΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΕ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: «ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ» ΑΝΩΤΑΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΩΣΗ ΘΕΣΕΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΟΥ ΗΜΟΣΙΟΥ TOMEΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΕ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: «ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ»

Διαβάστε περισσότερα

þÿœ±á Â, ¹ÎÁ³  Neapolis University þÿ º±Ê

þÿœ±á Â, ¹ÎÁ³  Neapolis University þÿ º±Ê Neapolis University HEPHAESTUS Repository School of Economic Sciences and Business http://hephaestus.nup.ac.cy Informative material 2013-09-24 þÿ À±³ ± Ä Â ¼ ºÁ±Ä¹º  ½ þÿœ±á Â, ¹ÎÁ³  þÿ º±Ê http://hdl.handle.net/11728/8984

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ

ΠΟΛΙΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ ΠΟΛΙΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΙΣ / / / ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, ΚΑΤΑΘΕΤΟΥΜΕ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΕΓΓΡΑΦΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ, ΔΙΑΦΑΝΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ, ΔΙΑΦΑΝΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ, ΔΙΑΦΑΝΕΙΑΣ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ Η Ελλάδα βρίσκεται στην πιο κρίσιμη καμπή της ιστορίας της. Το Ευρωπαϊκό όραμα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ. Δημόσια νομικά πρόσωπα

ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ. Δημόσια νομικά πρόσωπα ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Δημόσια νομικά πρόσωπα 17/5/2016 Ίδρυση Ιδρύονται με Νομοθετική πράξη Κανονιστική πράξη βάσει νομοθετικής εξουσιοδότησης Σε ορισμένες περιπτώσεις, με βάση το εταιρικό δίκαιο Όχι

Διαβάστε περισσότερα

Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2014-2019 Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων 26.1.2016 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ σχετικά με τη θέσπιση μηχανισμού της ΕΕ για τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ: ΟΡΓΑΝΩΣΗ-ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ. Μορφές πολιτευμάτων

ΜΑΘΗΜΑ: ΟΡΓΑΝΩΣΗ-ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ. Μορφές πολιτευμάτων Ο διαγωνισμός της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης προϋποθέτει, ως γνωστόν, συνδυασμό συνδυαστικής γνώσης της εξεταστέας ύλης και θεμάτων πολιτικής και οικονομικής επικαιρότητας. Tα Πανεπιστημιακά Φροντιστήρια

Διαβάστε περισσότερα

«ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ Ο.Σ.Π.Α.»

«ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ Ο.Σ.Π.Α.» Από τη δευτεροβάθμια συνδικαλιστική οργάνωση με την επωνυμία «ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ Ο.Σ.Π.Α.» τέθηκαν υπόψη μου το εξής περιστατικά: Οκτώ (8) από τα είκοσι ένα (21) μέλη του Δ.Σ., το

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ «ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Ν. 3126/2003 ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΩΝ»

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ «ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Ν. 3126/2003 ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΩΝ» ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ «ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Ν. 3126/2003 ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΩΝ» Όπως αναφέρεται στην από 19 Οκτωβρίου 2010, προς την Βουλή των Ελλήνων, Έκθεση της Ειδικής Μόνιμης

Διαβάστε περισσότερα