ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ(4)

Transcript

1 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ(4) Α1. Τα στοιχεία που συνδέουν τον Κρητικό με το δημοτικό τραγούδι είναι: Ένα επαναλαμβανόμενο χαρακτηριστικό της δομής του ποιήματος είναι η σύνθεση των στοιχείων ανά τρία. Η σύνθεση αυτή είναι χαρακτηριστικό της δημώδους παράδοσης και έχει μυστηριακές και μαγικές ιδιότητες. Στο κείμενο εντοπίζεται στους στίχους του 4 ου αποσπάσματος Καν σε ναό ζωγραφιστή της μητρός μου. Σε αυτούς του στίχους δίνει τις τρεις εκδοχές της φεγγαροντυμένης όταν την βλέπει. Στον στίχο 7 του 4 ου αποσπάσματος Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει είναι το σχήμα αδιανόητο καθ υπερβολή. Δηλαδή το φως που αρχικά ακτινοβολούσαν τα αστέρια διαχέεται και η νύχτα μετατρέπεται σε μέρα. Το τρίτο στοιχείο που πιστοποιεί την επίδραση της δημώδους παράδοσης στο ποίημα είναι ότι η γλώσσα είναι δημοτική και χρησιμοποιεί ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο με τόνο στις ζυγές συλλαβές και τομή με την όγδοη συλλαβή. Τέλος, το δεύτερο τρίστιχο επαναλαμβάνει ή συμπληρώνει το πρώτο. Β1. Το φως παίζει καταλυτικό ρόλο στο ποίημα του Σολωμού, καθώς μεταφέρει όλα τα στοιχεία της φύσης και τα σώματα σε μια εξωπραγματική διάσταση, με θεϊκά χαρακτηριστικά. Τα στοιχεία που πιστοποιούν την παραπάνω άποψη είναι αρχικά από το 3 ο απόσπασμα, στίχος 13 Έτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά. Εδώ ο Κρητικός αντικρίζοντας την φεγγαροντυμένη, την περιγράφει ως μια εξωλογική μορφή και αναφέρεται στη φωτεινή της υπόσταση. Μέσα από το σχήμα της συναισθησίας (όπου συμφύρονται δύο διαφορετικές αισθήσεις, αλλά και το οξύμωρο, αν ληφθεί υπόψη ότι το φως αποτελεί πηγή θερμότητας) αποδίδει τις ανταύγειες του φεγγαρόφωτου στη μορφή της μυστηριακής γυναίκας. Στο 4 ο απόσπασμα στους στίχους 1-2 δηλαδή Εκοίταξε τ αστέρια εσκεπάσαν. Σε αυτό το σημείο η φεγγαροντυμένη κοιτάζει τα αστέρια και η ομορφιά της κάνει όλη τη φύση να υποκλίνεται, καθώς τα αστέρια αναγαλλιάσαν και ανταποκρίθηκαν μέσα από το άπλετο φως που έριξαν σε αυτή τη θεϊκή παρουσία. Παρόλα αυτά όμως το φως της φεγγαροντυμένης ήταν ακόμα πιο δυνατό την αχτινοβολήσαν και δεν την εσκεπάσαν. Εδώ παρατηρούνται και δύο πηγές φωτός: το φως που φωτίζει, της όρασης δηλαδή το φως των αστεριών και το φως που φωτίζεται δηλαδή της φεγγαροντυμένης και της ενόρασης. 1

2 Στίχοι ο απόσπασμα. Τότε από φως μεσημερινό ολούθε λαμπυρίζει.η ανιούσα κλιμάκωση φωτοχυσίας χαρακτηρίζει αυτούς τους στίχους καθώς έχει στόχο να τονίσει την θεϊκή επίδραση της Φεγγαροντυμένης στη φύση.το φως της όρασης και της ενόρασης κυριαρχούν και ενώ είναι νύχτα όλα λάμπουν σαν να είναι από το φως του ήλιου.το σχήμα του αδιανόητου καθ υπερβολή δείχνει ακριβώς αυτήν την άπλετη φωτοχυσία στη φύση.στον στίχο 8 μέσα από τον Χριστιανικό ανιμισμό από τη μια φαίνεται η θρησκευτικότητα του Σολωμού και από την άλλη επισημαίνεται εντονότερα και παραστατικότερα το στοιχείο της φωτοχυσίας και της κλιμάκωσης.σε αυτό τον στίχο κάτι υλικό παίρνει στοιχεία ψυχής και πνεύματος.δηλαδή η φύση μεταμορφώθηκε σε ναό. Στίχος 10, 3 ο απόσπασμα. «Εσειότουν το ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι». Όλο το σκηνικό της φύσης έχει αλλάξει. Δεν παρατηρούμε πλέον τον σκοτεινό ουρανό και την άλογη βία της φύσης μέσα από τα αστροπελέκια. Αντίθετα υπάρχει ένα διαυγές φεγγάρι το οποίο φωτίζει τον ουρανό. Η λέξη «εσειόταν» δηλαδή τρεμόπαιζε στην επιφάνεια της θάλασσας δείχνει ότι η διάχυση του φωτός του φεγγαριού πέφτει πάνω στη θάλασσα, τον ουρανό και τη στεριά. Β2. α) Ο χρόνος στο ποίημα «Ο Κρητικός» οργανώνεται σε τέσσερα χρονικά επίπεδα. Το πρώτο χρονικό επίπεδο που καλύπτει την κύρια αφήγηση, δηλαδή το βράδυ του ναυαγίου. Το δεύτερο χρονικό επίπεδο περιλαμβάνει τις αναδρομικές αφηγήσεις του ήρωα στο παρελθόν του ενώ το τρίτο χρονικό επίπεδο περιλαμβάνει τις προδρομικές αφηγήσεις για το μέλλον του ήρωα μετά τη βραδιά του ναυαγίου, δηλαδή το παρόν του αφηγητή. Τέλος, το τέταρτο χρονικό επίπεδο είναι το μεταφυσικό κι εδώ ανήκει η στιγμή της Έσχατης Κρίσης. Στο απόσπασμα 5 [22] εντοπίζονται τα τρία πρώτα χρονικά επίπεδα. Το πρώτο χρονικό επίπεδο βρίσκεται στους στίχους 1-4, 15 και Ο Κρητικός βρίσκεται στη θάλασσα κοιτάζοντας μαγεμένος τη Φεγγαροντυμένη η οποία αφού δακρύζει, εξαφανίζεται (στ. 1-4). Το δάκρυ της έδωσε δύναμη στον Κρητικό που συνέχισε την πάλη του με τα κύματα (στ.15) η οποία του δημιουργούσε καρδιοχτύπι (στ ). Στο δεύτερο χρονικό επίπεδο ανήκουν οι αναδρομές του Κρητικού για το παρελθόν του στην Κρήτη όπως ο στ. 6 και οι στ Συγκεκριμένα, στο στ. 6 αναφέρεται στην ιδιότητα του χεριού του όσο βρισκόταν στην Κρήτη ενώ στους στ θυμάται τις μάχες που έδινε με τους Τουρκοαιγυπτίους στην ηρωική Λαβύρινθο. Τέλος, το τρίτο χρονικό επίπεδο εντοπίζεται στο στ. 5 και στους στ Σ αυτά τα σημεία ο αφηγητής δίνει πληροφορίες για το μέλλον του ήρωα, μετά από τη νύχτα του ναυαγίου, δηλαδή για το αφηγηματικό παρόν. 2

3 Συγκεκριμένα αναφέρει πως το ήθος του ήρωα έχει αλλάξει καθώς έχει γίνει ζητιάνος. Η βραδιά εκείνη και ο χαμός της αγαπημένης του τον έχουν στοιχειώσει αφού δεν μπορεί να το ξεπεράσει και βλέπει κάθε βράδυ σκληρούς εφιάλτες. β) Στους στίχους αυτούς περιγράφεται η οπτική επικοινωνία της Φεγγαροντυμένης με τον Κρητικό. Η Φεγγαροντυμένη αφού κοίταξε την φύση, στράφηκε και στον Κρητικό που βρισκόταν μέσα στα υδάτινα ρεύματα. Η κλίση του κεφαλιού της Φεγγαροντυμένης παρομοιάζεται με μαγνητική βελόνα της πυξίδας που δείχνει πάντα προς το βορρά. Η πετροκαλαμίθρα είναι ένα είδος πρωτογενούς μαγνητικής βελόνας από καλάμι. Το φαινόμενο του μαγνητισμού αξιοποιήθηκε μεταφορικά για την έλξη μεταξύ ψυχών, πνευμάτων και σωμάτων σε πολλά κείμενα από την αρχαιότητα. Αυτή η παρομοίωση δείχνει έντονα ότι η Φεγγαροντυμένη έλκεται από τον Κρητικό και αυτή η μαγνητική της ματιά τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου αισθάνεται ανίκανος να αντιδράσει. Εκτός όμως από τη μαγνητική βελόνα μπορεί να εννοεί το αλεξικέραυνο. Η Φεγγαροντυμένη δηλαδή εξουδετέρωσε τη δύναμη του κεραυνού και προστάτεψε την κόρη. Γ1. α) Η παρουσία της Φεγγαροντυμένης είναι οικεία στον Κρητικό. Προσπαθεί, λοιπόν, να αναμοχλεύσει τις μνήμες του για να θυμηθεί από πού τη γνωρίζει. Κάνει τρεις υποθέσεις, που θυμίζουν το επαναλαμβανόμενο στην ποίησή του τριαδικό σχήμα. Αρχικά αναρωτιέται αν την έχει δει σε κάποιο ναό, υπονοώντας τη θεϊκή της υπόσταση. Στη συνέχεια, υποθέτει πως μπορεί να ήταν γι αυτόν το σύμβολο της ιδανικής γυναίκας ή ακόμα και η μητρική εικόνα όπως την έπλασε στο βρεφικό υποσυνείδητό του. Ό,τι και να ήταν πάντως η Φεγγαροντυμένη, ανέσυρε στον Κρητικό μνήμες συνυφασμένες με την απόλυτη αγάπη και το αγαθό. Οι στίχοι αυτοί απηχούν πλατωνικές και αριστοτελικές απόψεις για την αναγνώριση, στα πράγματα του κόσμου τούτα, ιδεών (προτύπων) που η ψυχή μας έχει αντικρύσει σ ένα προσωματικό της στάδιο. Η εξιδανίκευση της φεγγαροντυμένης, εντούτοις, συνδέεται και με ρομαντικές πηγές. β) Η Φεγγαροντυμένη λίγο πριν εξαφανιστεί δάκρυσε για τα βάσανα του Κρητικού. Το δάκρυ της έπεσε στο χέρι του μεταβάλλοντας το ήθος του και μετέπειτα τη ζωή του. Ο Κρητικός μέχρι τη βραδιά του ναυαγίου ήταν πολεμιστής και με το χέρι του αφαιρούσε ζωές Τούρκων. Ωστόσο, τώρα στο αφηγηματικό του παρόν δεν μπορεί να σκοτώσει. Ο Κρητικός μετά από το ναυάγιο άλλαξε ηθικά καθώς έγινε από πολεμιστής ζητιάνος. Δεν υποβαθμίστηκε, όμως. Αντίθετα, εξυψώθηκε ηθικά γιατί ζει σύμφωνα με το χριστιανικό πρότυπο και εξαρτάται από την αγάπη των συνανθρώπων του. Έτσι, αναβαθμίστηκε πνευματικά γιατί το δάκρυ της Φεγγαροντυμένης τον 3

4 ευλόγησε χαρίζοντάς του το ποιητικό χάρισμα. Έτσι, βγήκε γερός και καλύτερος από τη δοκιμασία. Δ1. Τα παραπάνω αποσπάσματα από το ποίημα του Δ. Σολωμού «Ο Κρητικός» παρουσιάζουν ομοιότητες και διαφορές ως προς το περιεχόμενο με το ποίημα του Κ. Καρυωτάκη «Της θάλασσας νεράιδα». Αρχικά, και στα δύο έργα οι ήρωες βλέπουν μια γυναικεία θεϊκή μορφή που είναι πανέμορφη. Συγκεκριμένα ο Κρητικός βλέπει ξαφνικά μπροστά του τη φεγγαροντυμένη («κι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη») η οποία έχει θεϊκές ιδιότητες («Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει») και είναι πανέμορφη («κι έδειξεν πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη»). Αντίστοιχα και ο ήρωας του Καρυωτάκη αντικρίζει μια θεά («Ήταν νεράιδα») η οποία ήταν τόση όμορφη που ακόμα και ο ήλιος έχασε τη λάμψη του μπροστά στην εικόνα της («ο ήλιος εσκυθρώπασε μπροστά στα τόσα κάλλη»). Επίσης, σκηνικό και των δυο έργων είναι η φύση, στην οποία μάλιστα οι θεές ασκούν επιρροή. Ο Κρητικός βρίσκεται στη θάλασσα(«κι η θάλασσα που σκίρτησε») η οποία ηρεμεί με την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης («ησύχασε κι έγινε όλο ησυχία και πάστρα»). Αναφέρει επίσης κι άλλα στοιχεία της φύσης, τα οποία συμμετέχουν στην υπερφυσική αυτή δραστηριότητα όπως το φεγγάρι (απ.3, στ. 10)και τ αστέρια (απ. 4, στ. 1). Δίπλα στη θάλασσα βρίσκεται και ο ήρωας του Καρυωτάκη («κρυμμένος κάπου κεί στο ερημ ακρογιάλι»).το υγρό στοιχείο συμμετέχει με τη σειρά του στην ομορφιά της νεράιδας («Ανατριχιάζ η θάλασσα στο θείο άγγιγμά τους») και είναι απόλυτα γαλήνιο («τα κυματάκια απαλά με χάρη τα αγκαλιάζουν»). Όπως στο ποίημα του Σολωμού, έτσι και στο ποίημα του Καρυωτάκη αναφέρονται κ άλλα στοιχεία της φύσης όπως ο ήλιος (στ. 7). Εκτός από τις παραπάνω ομοιότητες τα δυο έργα παρουσιάζουν και κάποιες διαφορές. Αρχικά, η Φεγγαροντυμένη παρουσιάζεται μέσα από το φως του φεγγαριού και εξαφανίζεται ξαφνικά. Ο Κρητικός βλέπει τη θεά να ξετυλίγεται μέσα από το ασημί φεγγαρόφωτο («Εσειότουν τ όλοστρόγγυλο εκείθε βγαίνει») και μετά την πνευματική τους επικοινωνία χάνεται ξαφνικά («Εχάθη, αλιά μου!»). Αντίθετα η νεράιδα του Καρυωτάκη εμφανίζεται από την πλευρά της στεριάς («Από τα βράχια ανάμεσα πετιέται να κεφάλι») κι εξαφανίζεται βουτώντας στη θάλασσα («και χάνεται στη θάλασσα»). Ακόμη μια διαφορά εντοπίζεται στη στάση της θεάς απέναντι στον ήρωα. Η Φεγγαροντυμένη εμφανίζεται περήφανη, επιβλητική και αγέρωχη μπροστά στον Κρητικό («Κυπαρισσένιο ανάερα τ ανάστημα σηκώνει»). Επιδιώκει, μάλιστα, οπτική επαφή μαζί του (απ. 4, στ ). Αντίθετα, η νεράιδα στον Καρυωτάκη είναι φοβισμένη και διστακτική («και βλέμματα ολόγυρα σκορπάει φοβισμένα»). Όταν μάλιστα αντιλαμβάνεται την παρουσία του ήρωα, τρομαγμένη εξαφανίζεται («τα μάτια της τα θεϊκά χάνεται στη θάλασσα»). 4

5 Τέλος, διαφορετική ήταν και η στάση των δύο ηρώων απέναντι στη θεά. Ο Κρητικός κοιτάζει εμβρόντητος και αποσβολωμένος τη Φεγγαροντυμένη. Χάνει τα λόγια του και ξεσπά συναισθηματικά καθώς η παρουσία της του γεννά μνήμες («Την κοίταζα ο βαριόμοιρος», «βρύση έγινε το μάτι μου», «δε μ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου»). Αντίθετα, ο ήρωας του Καρυωτάκη ενθουσιάζεται με την ομορφιά της νεράιδας και υπάρχει έντονο το ερωτικό στοιχείο («το βλέπω σαν σε όνειρο με μάτια λιγωμένα», «ένα κορμί παρθενικό, γυμνό αργοπροβάλλει»). Μάλιστα ο ήρωας δεν ακινητοποιείται, ίσα-ίσα επιδιώκει να την πλησιάσει («Θεότρελος, ο δύστυχος, βουτιέμαι μες στο κύμα»). 5