Ειδωλολατρία και Ελληνισµός. Αλήθειες και µη.

Transcript

1 1 Ειδωλολατρία και Ελληνισµός. Αλήθειες και µη. Για να µιλήσουµε για ειδωλολατρία πρέπει πρώτα να διευκρινίσουµε τι είναι το «είδωλον». Η γενική εντύπωση είναι ότι είδωλον είναι το άγαλµα. Το άγαλµα όµως δεν είναι είδωλο αλλά οµοίωµα, το πορτρέτο επίσης δεν είναι είδωλο αλλά απεικόνιση και η ανάγλυφη χαρακτική, ως και η ανάγλυφη γλυπτική, η αποκαλούµενη Μπας-ρηλήφ, είναι αποτύπωση. Είδωλον είναι η αντανάκλαση, ο αντικατοπτρισµός της πραγµατικότητας, η εικόνα ενός ανθρώπου, ζώου ή αντικειµένου όπως σχηµατίζεται στην όψη µιας στίλβουσας και αντανακλώσας επιφανείας. Κατά εννοιολογική επέκταση, είδωλον χαρακτηρίζεται η ψευδαίσθηση και ειδωλο-λατρία είναι η λατρεία µιας ψευδαισθήσεως. Και αφού ξεκαθαρίσαµε τι εννοούµε, άς ξεκινήσουµε το ταξίδι µας στον χρόνο. *** Υπάρχει ένα αξίωµα: ο φόβος του αγνώστου κατασκευάζει θεούς. Έτσι, από την στιγµή που ο άνθρωπος, πριν χρόνια περίπου, απέκτησε την ικανότητα συναγωγής συµπερασµάτων και κατέστη «εχέφρων», sapiens, υπάρχουν απτές αποδείξεις ότι τον απασχόλησε το αγωνιώδες ερώτηµα της υπάρξεως κάποιας υπερφυσικής δυνάµεως η οποία µεριµνά για όλα και κυβερνά τα πάντα, συνεπώς και την ευάλωτη ζωή του σ ένα περιβάλλον εχθρικό, στο οποίο πρέπει να επιβιώσει χωρίς να διαθέτει εκ φύσεως αµυντικά και επιθετικά όπλα. Επί του θέµατος διατυπώθηκαν διάφορες απόψεις. Κατά τους Φυσιοδίφες και τους Ζωολόγους, οι οποίοι εξετάζουν αυτό το «δίπουν άπτερον όν» ως προηγµένο θηλαστικό, ο «γυµνός πίθηκος» κατά τον Ντέσµοντ Μόρρις επιθυµούσε διακαώς την ύπαρξη κάποιας ανωτέρας δυνάµεως, στην οποία να µπορεί να προστρέξει για προστασία, αρωγή και απονοµή δικαιοσύνης, εις τρόπον ώστε να µην αισθάνεται εντελώς αβοήθητος. Προς τούτο είχε ως πρότυπο τον ισχυρό αρχηγό της αγέλης από την οποία προερχόταν. Το πρότυπο αυτό χρησιµοποίησε για να διαπλάσει την µεταφυσική εικόνα ενός παντοδύναµου αρωγού στον οποίο όφειλε υπακοή εις αντάλλαγµα της παρεχόµενης προστασίας.

2 2 Οι Θεολόγοι διαφωνούν απολύτως µε αυτή την θέση. Κατ αυτούς ο άνθρωπος µε ενόραση και διαίσθηση αντελήφθη πολύ ενωρίς την ύπαρξη της θεότητας, αλλά στην αρχή δεν του ήταν δυνατόν να την κατανοήσει και συνέδεσε τον κτίστη Θεό µε το κτίσµα, την Φύση, µέχρις ότου ο Θεός ευδόκησε να επιφανεί και να αποκαλύψει την ύπαρξή του. Τέλος, οι Μεταφυσικοί γεφύρωσαν τις δύο αυτές απόψεις ως εξής: Ο άνθρωπος υποστήριξαν- επιθυµούσε τόσο πολύ την ύπαρξη ανωτέρας δυνάµεως, ως προστάτου, αρωγού και νοµοθέτου, ώστε ακόµη και εάν δεν υπήρχε θεός, τον δηµιούργησε, ίσως όχι απλώς στην φαντασία του µόνον, αλλά στην πραγµατικότητα! Ως αρχέτυπο προστάτου ο άνθρωπος εξέλαβε αρχικώς την τροφοδότρια Γη και τον ζωοδότη Ήλιο, και για τον λόγο αυτό η πρώτη ανιµιστική 1 * σύλληψη της αρωγού δυνάµεως ήταν θηλυκή, η Μεγάλη Μητέρα, µε γονιµοποιό σύντροφο τον Ήλιο. Η Μητέρα Γη έσµιγε µε τον ζωοδότη Ήλιο και έµενε έγκυος. Το διάστηµα του χειµώνα που ο Ήλιος την εγκατέλειπε θρηνούσε την απουσία του µε βροχές και εγκυµονούσε το σπέρµα του, καλυµµένη µε χιόνια. Τέλος, όταν ο Ήλιος επέστρεφε, έσπαγαν τα νερά της εγκυµοσύνης, όπως αποδείκνυαν οι πληµµύρες της ανοίξεως και, ευτυχισµένη, γεννούσε τη νέα ζωή. Οι θυµοί της όµως (σεισµοί, κεραυνοί και θύελλες) ήταν φοβεροί, γι αυτό ο τρωγλοδύτης και λιµνήτης άνθρωπος προσπαθούσε µε θυσίες και προσφορές να την εξευµενίζει. Στην φάση αυτή στασιάζεται εάν υπήρξε ειδωλολατρία µε την έννοια της λατρείας ανυποστάτου όντος, ή υπήρξε απλώς Φυσιολατρία η οποία δεν ταυτίζεται µε την ειδωλολατρία, δεδοµένου ότι στη Φυσιολατρία ο άνθρωπος λατρεύει κάτι το υπαρκτό. Ταυτοχρόνως, ή λίγο αργότερα, εµφανίστηκε ο Τοτεµισµός, η πρώτη λατρεία των «κυνηγών-συλλεκτών», η οποίοι τίµησαν µε συµβολικές απεικονίσεις επάνω σε ξόανα, (δηλαδή γλυπτές παραστάσεις σε κορµούς δένδρων) ή σπηλαιογραφίες τα θηράµατά τους επειδή εσέβοντο την δύναµή τους, εκτιµούσαν το ότι τους διέτρεφαν και εφοβούντο την τυχόν εκδίκηση των υπολοίπων θηραµάτων. Σύγχρονος σχεδόν µε τον Τοτεµισµό ήταν και ο Φετιχισµός, η λατρεία διαφόρων φυσικών αντικειµένων όπως δένδρων ( ενδρολατρία, ωδωναία ρυς), λίθων (Λιθολατρία, Κάαµπα), σπηλαίων (Ιδαίον Άντρον), βουνών (Ορεολατρία όπως Όλυµπος) κλπ. όπως και η Κιονολατρία όπου ένα επίµηκες κάθετο κατασκεύασµα αποτελούσε την οδό επικοινωνίας του Μικρόκοσµου µε τον Μακρόκοσµο. Σε πολλές εποχές και σε διάφορα έθνη παρουσιάστηκε και η Ανθρωπολατρία, είτε αυθόρµητη µε την λατρεία ευεργέτου, είτε αναγκαστική µε την λατρεία δυνάστου. Εκ παραλλήλου ίσχυσε και η Αγαλµατολατρία υπό δύο έννοιες: την πραγµατιστική έννοια της λατρείας αυτού τούτου του αγάλµατος ως θεού και όχι ως αντιπροσωπεύοντος τον θεόν (Ξόανα), και την ανιµιστική έννοια, κατά την οποία λάτρευαν το πνεύµα το οποίο πίστευαν ότι ενυπήρχε εις το άγαλµα, ή το επισκεπτόταν κατά την διάρκεια της λατρείας. Σχετική ήταν και η Τερατολατρία, όπου ο τρόµος του αγνώστου εξορκιζόταν µε την απότιση τιµής στην τερατόµορφη απεικόνιση του φόβου, µε την ελπίδα ότι το τροµακτικό «άγνωστο» θα φανεί «ἴλαον», δηλαδή ευµενές προς τους λατρεύοντες. Εκτός των άνω 1 * Animus=ψυχή και Anima=πνεύµα. Ο νεολογισµός Animismus ή Ανιµισµός είναι το φιλοσοφικό/θρησκευτικό σύστηµα το οποίο δέχεται ότι, όχι µόνον ο άνθρωπος, αλλά και κάθε πράγµα διέπεται ή κυβερνάται από µια πνευµατική οντότητα. Στην Ελλάδα στηρίχθηκε στην Ορφική «δυιστική» περί ανθρώπου αντίληψη (άνθρωπος=σώµα+ψυχή) και επεξετάθη εις τα αντικείµενα, εις τα οποία αναγνωρίζει την ύπαρξη προσωπικότητας. Από ορισµένους µελετητές θεωρήθηκε ως πρωτογενής θρησκεία, αλλά η θεωρία αυτή έχει εγκαταλειφθεί αφότου αναγνωρίστηκε ο Τοτεµισµός ως το προθρησκευτικό σύστηµα της πρωτόγονης κυνηγετικής κοινωνίας.

3 3 υπήρξε και η Θηριολατρία, αρχικώς µε την µορφή της λατρείας αυτουσίων των θηρίων (λεόντων, ελεφάντων, αετών, όφεων κλπ), µετέπειτα δε µε την µορφή της λατρείας θηριοµόρφων απεικονίσεων διαφόρων δυνάµεων, όπως παρουσιάστηκε στην Αίγυπτο, στην Μεσοποταµία, στην Μικρά Ασία και την Συροπαλαιστίνη. Τέλος, ειδικά στους λαούς της Άπω Ανατολής και της Ασίας έντονη ήταν και η Προγονολατρία. Και εις το σηµείο αυτό πάλι τίθεται το ερώτηµα: οι παραπάνω δοξασίες υπάγονται στην έννοια της ειδωλολατρίας; «Ναι, όλες»! Απαντούν αδίστακτα οι θεολόγοι, ιδίως οι Χριστιανοί, για τους λόγους που θα εξηγήσουµε παρακάτω. «Όχι», απαντούν οι ανθρωπολόγοι και οι κοινωνιολόγοι όσον αφορά τα τοτέµ, τα τέρατα, τα θηρία και τους προγόνους. Αυτά δεν λατρεύτηκαν ως θεοί ώστε να µιλήσουµε για ειδωλολατρία. Λατρεύτηκαν ως δυνάµεις αποτρεπτικές κινδύνων, ως «φυλαχτά» κατά του φόβου, ή ως µέντιουµ, παρεµβαλλόµενα διάµεσα, τα οποία ήταν δυνατόν να διαµεσολαβήσουν µεταξύ των ανθρώπων και της υπερτάτης δυνάµεως. «Ναι» όµως απαντούν οι ίδιοι όσον αφορά: για τα Φετίχ, την Κιονολατρία, την Ανθρωπολατρεία και την Αγαλµατολατρεία, για τις θηριόµορφες φαντασιώσεις των Αιγυπτίων, τους θεούς των λοιπών Βορειοαφρικανικών, Μεσοποταµίων, Συροπαλαιστίνιων κλπ. λαών, ιδίως εκείνων που λάτρεψαν την Ιστάρ, τον Ταµµούζ, τον Βήλο- Μαρντούκ, τον Τελεπινού, τον Βάαλ, τον Μίθρα κλπ., όπως επίσης και των Βορειοευρωπαϊκών δρυιδικών λαών (Κελτών, Γαλατών, Γερµανών/Σκανδιναυών), λατρευτών του Τευτάτη, του Οντίν, του Θώρ κλπ. αλλά και των Ινδουιστών, λατρευτών του τρισυπόστατου Σίβα-Βράχµα-Βισνού, µε Αβατάρ (ενανθρώπιση της θεότητας) τον Κρίσνα κλπ. Οι Έλληνες όµως ξέφυγαν από αυτές τις τοτεµικές, φετιχιστικές κλπ. δοξασίες και έδωσαν διαφορετική, φιλοσοφική διάσταση στο θέµα της Θεότητας, αρχίζοντας από την σύλληψη της Γενέσεως του Κόσµου. Και εδώ παρουσιάζεται κάτι εκ πρώτης όψεως ακατανόητο. Εάν ρωτήσεις δέκα ανθρώπους (όχι µόνον ξένους αλλά και Έλληνες) ποίοι ήταν ειδωλολάτρες στην αρχαιότητα, σχεδόν όλοι θα σου απαντήσουν αµέσως, χωρίς δισταγµό: «οι Έλληνες» και θα σου αναφέρουν τον ία, την Αθηνά, την Αφροδίτη, τον Άρη κλπ.! Και µόνον εάν επιµείνεις και ρωτήσεις ειδικά για τους Πέρσες φερ ειπείν, ή για τους Ρωµαίους, τους Βαβυλώνιους, τους Λυδούς ή τους Χιττίτες, τότε θα σου απαντήσουν µε αφοπλιστική αφέλεια: «Ά, ναι, ήταν και αυτοί ειδωλολάτρες». Πώς µπορεί να εξηγηθεί άραγε αυτό το φαινόµενο, η λέξη «ειδωλολάτρης» και η έννοια της «ειδωλολατρίας» να έχουν συνδεθεί πρωτίστως µε τους Έλληνες µε τρόπο που να µην είναι δυνατόν να µιλήσεις για «ειδωλολατρία» εάν δεν αναφερθείς στους Έλληνες; Και πόση δόση αληθείας υπάρχει σ αυτήν την εδραιωµένη πλέον αντίληψη; Άς συνεχίσουµε το ταξίδι µας στον χρόνο ζητώντας την απάντηση. Σύµφωνα µε τις σύγχρονες επιστηµονικές ανακαλύψεις της Κοσµογραφίας, η δηµιουργία του Σύµπαντος άρχισε όταν στο απόλυτα σκοτεινό Χάος, υπό την επίδραση αυτού που ονοµάστηκε «κοσµικός άνεµος» αφενός, και της ηλεκτροµαγνητικής «έλξης» («το πρώτο κινούν») αφετέρου, δύο ή περισσότερα σωµατίδια εµπλουτισµένα µε ενέργεια ενώθηκαν ή συγκρούστηκαν και σχηµάτισαν τον αρχικό πυρήνα της ύλης, δηλαδή την πρώτη µάζα. Την στιγµή αυτή που η ενέργεια πλέον τιθασεύτηκε, υλοποιήθηκε και εξέπεµψε φως, έπαυσε να υπάρχει εννοιολογικά το Χάος γιατί προσδιορίστηκε για πρώτη φορά ο Χώρος από την ύπαρξη της πρώτης µάζας. Ταυτοχρόνως ξεκίνησε από ώρα µηδέν ο Χρόνος ο οποίος άρχισε να µετρά τη Συνέχεια.

4 Η εξαιρετικά πλούσια Μυθολογία των Ελλήνων απέδωσε µε εκπληκτική ακρίβεια την Γένεση όπως την περιγράφουν οι επιστήµονες, και ιστορεί τα εξής: Κατά τους Ορφικούς η ιστορία της Γενέσεως ξεκινά από την ένωση της Νυκτός (του απέραντου σκοτεινού χάους) και του Ανέµου (που είναι η κίνηση της δηµιουργίας) από τους οποίους γεννήθηκε ο Έρως, η φυσική (ηλεκτροµαγνητική) έλξη. Ο Έρως είναι ο «Ο Πάντων Πρωτότοκος», ο «Φάνης» ο οποίος έφερε το φως και έκανε να «φανούν», να υπάρξουν τα πάντα. Συνεχίζοντας οι Ορφικοί δίδασκαν ότι ο Κόσµος προέκυψε από ένα αρχέγονο κοσµικό «Ωόν» το οποίο εξερράγη και δηµιούργησε τα ουράνια σώµατα, µια θεωρία την οποία διατύπωσε το 1927 ο Ζώρζ Λεµαίτρ και συµπλήρωσε ο Τζώρτζ Γκόµωφ, και η οποία έχει αποκληθεί η «Θεωρία του Μεγάλου Μπάγκ», της µεγάλης εκρήξεως. Κατά την κοσµογονία του Ησιόδου, η αρχή των πάντων είναι σχεδόν όµοια µε την αρχή των Ορφικών. Ξεκινάει από το σκοτεινό Χάος, περνά στον Έρωτα και την Γαία, τοποθετεί ως πρώτο ανδρικό θεό, τον Ουρανό, ο οποίος συµβολίζει την απεραντοσύνη του Σύµπαντος που περιβάλλει/εναγκαλίζεται την Γαία/µάζα και την γονιµοποιεί, για να καταλήξει στους Ουράνιους Κύκλωπες και τους Εκατόγχειρες που συµβολίζουν τα στοιχεία της φύσεως. Κατά τον Ησύχιο τον Αλεξανδρέα τότε δηµιουργούνται επίσης οι πρώτοι άνθρωποι, οι αποκαλούµενοι «Ουρανίονες», οι οποίοι αρχικά πλάστηκαν ερµαφρόδιτοι και, µετά την διαπίστωση της ατέλειας για την µετέπειτα εξέλιξη του γένους, διαχωρίστηκαν σε δυο φύλα µε θεϊκή πράξη, µε κλωνοποίηση θα λέγαµε σήµερα, όπως ακριβώς στην περίπτωση του Αδάµ και της Εύας (νάρκωση Αδάµ, απόσπαση πλευράς, δηµιουργία της Εύας). Από την ένωση Γαίας και Ουρανού γεννούνται οι Τιτάνες, τα παντοδύναµα στοιχεία της Φύσεως. Πρώτος γεννιέται ο Κρόνος, δηλαδή ο «Χρόνος» (µε εναλλαγή των ουρανικόληκτων συµφώνων κάπα και χι) ο οποίος εισάγει την έννοια του «πρό-νύν-αεί». Ο Κρόνος/Χρόνος γεννάται/αρχίζει όταν επέρχεται η ένωση του Ουρανού (του οργανωµένου πλέον χάους) µε την στερεοποιηµένη ενέργεια/ύλη, δηλαδή την Γαία. Ακολούθως γεννούνται οι υπόλοιποι Τιτάνες: ο Κρείος, ο Υπερίων, ο Ωκεανός, ο Ιαπετός και οι γιοι του, δηλαδή ο Προµηθεύς και ο Επιµηθεύς. Ταυτοχρόνως γεννούνται οι Τιτανίδες Ρέα (διαµορφωµένη γαία), Θέµις (η θεσµοθετηµένη έννοµος τάξις), Φοίβη (εκ του «φάος», η διαφωτίζουσα) και Τηθύς (η θάλασσα, εκ του «τήθη»=µητέρα όλων), όπως επίσης η Μήτις (η γνώση), η Μνηµοσύνη (η εκµάθηση) και η Ευρυνόµη (η ευρύτητα του Νόµου). Επειδή ο Ουρανός, αµέσως µετά την γέννησή τους, «φυλάκιζε» τα παιδιά του (στην απεραντοσύνη του Σύµπαντος/Ουρανού όλα τα πλάσµατα που εµπεριείχοντο ήταν «φυλακισµένα» στους κόλπους του), η Γαία (όταν περατώθηκε και έπαυσε πλέον η ηµιουργία του Σύµπαντος) µε µια συµβολική πράξη που σηµατοδοτούσε το τέλος της δηµιουργίας, κατασκεύασε σιδερένιο δρεπάνι µε το οποίο ο Κρόνος ακρωτηρίασε τα γεννητικά όργανα του Ουρανού. Έκτοτε σταµάτησε η πρώτη δηµιουργία και άρχων έµεινε ο Κρόνος/Χρόνος ο οποίος έλαβε σύζυγο όχι την µητέρα του, την Γαία, δηλαδή την στερεοποιηµένη άµορφη ύλη, αλλά την αδελφή του, την Τιτανίδα Ρέα η οποία αντιπροσώπευε τον συγκεκριµένο και διαµορφωµένο πλέον Χώρο. ηλαδή οι αρχαίοι Έλληνες είχαν συλλάβει ότι ο Χωρο-Χρόνος είναι µεταβλητός δεδοµένου ότι το ένα σκέλος της εξισώσεως, ο χρόνος, είναι µεταβλητό, και η φιλοσοφική έννοια του µεταβλητού χωρο-χρόνου, χιλιάδες χρόνια µετά, το 1925, διατυπώθηκε από τον Αϊνστάιν στην θεωρία της Σχετικότητας. Από την ένωση του Χώρου µε το Χρόνο (Ρέας-Κρόνου) γεννήθηκαν τρεις κόρες: Πρώτη η ή+µητρα (Γη-Μήτηρ), θεά της βλαστήσεως και της αναγεννήσεως, µετά η Εστία (έστην=σταµάτησα την περιπλάνηση, κατώκησα µονίµως), θεά του οικισµού και της οικογένειας, και τέλος η Ήρα, θεά της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (η 4

5 5 σειρά της γεννήσεώς τους είναι επίσης χαρακτηριστική της γενέσεως του κόσµου και της εξελίξεως του ανθρώπου). Γεννήθηκαν επίσης και τρεις γιοι: ο ίας/ζευς, ο θεός του Άνω Κόσµου, ο «διδούς ζάν», ιδρυτής της ζωής ως «πατήρ θεών τε βροτών», ο Ποσειδών, ο θεός των υδάτων που τιθάσσευσε το υγρό στοιχείο και διαχώρισε τη γη από την θάλασσα, και ο Άϊδης, ο αόρατος, ο θεός του Κάτω Κόσµου, ο θεός της συνεχείας της υπάρξεως µετά τον θάνατο. Αλλά και ο Κρόνος/Χρόνος, όπως προηγουµένως ο Ουρανός, εξουδετέρωνε, κατάπινε τα παιδιά τα οποία έκανε µε την Ρέα. Ο Χρόνος ως «αεί+νεος», ουδέποτε γηράσκων, «απορροφά/καταπίνει» χρονικά τα δηµιουργήµατά του διότι διαρκεί περισσότερο από αυτά. Αυτό συνεχίστηκε µέχρις ότου η Ρέα, όταν γέννησε τον ια, εξαπάτησε τον Κρόνο και διέσωσε τον ία. Έως τότε το νεότευκτο Σύµπαν στηριζόταν µόνο σ ένα σχήµα διπλασιασµού µε αρχή το ένα, στην «εκ του µή όντος διαδοχικήν δηµιουργίαν», δηλαδή σε µια σειρά αυτοτελών και αυθυπάρκτων πράξεων οι οποίες πράξεις είχαν την εξής ιδιοµορφία: Κάθε νέα κατάσταση δεν εξαρτιόταν από την προηγούµενη, ούτε η επόµενη ήταν αποτέλεσµα της προϋπάρξασας, και κάθε νέα πράξη εγκαθίδρυε εκάστοτε µία νέα «αυτοτελή ύπαρξιν», χωρίς όµως συνέχεια. Ο διασωθείς Ζευς όµως, όταν ανδρώθηκε, νίκησε τον Κρόνο µε το να εισαγάγει εις το Σύµπαν µια νέα διάσταση: Την «Ζωήν». Αντικατέστησε δηλαδή την απλή «ύπαρξιν» η οποία είναι αµετακίνητη και ανεξέλικτη, µε την «Ζωήν», δηλαδή την εξελικτική και αδιάκοπη «Συνέχειαν», η οποία µεταβαίνει εκ του «όντος» εις το «εσόµενον», από το παρόν στο µέλλον, και αποτελεί το µόνο στοιχείο το οποίο διαρκεί τόσο, ώστε να υπερκεράσει και να νικήσει τον Χρόνο. 2 * Και στην φάση αυτή επίσης δεν ηµπορούµε να µιλήσουµε για ειδωλολατρία, αλλά για µεταφυσική και φιλοσοφική ερµηνεία κοσµογονικών φαινοµένων. Ο M.P.Nilsson στο έργο του «Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Θρησκείας», το προσδιορίζει λέγοντας ότι: «Ο Ελληνικός ορθολογισµός µετέθεσε την Μυθολογική εξήγηση του σύµπαντος στον χώρο της Φιλοσοφίας». Ειδικώτερον, παρατηρούµε τα εξής: Τα Οµηρικά Έπη δεν καθιέρωσαν ένα συγκεκριµένο θρησκευτικό σύστηµα το οποίο να βασίζεται σε κάποιο γενικό όγµα, αλλά ανέπλασαν ό,τι είχαν κληρονοµήσει: την έννοια των «υνάµεων». Για τους πανάρχαιους προγόνους µας «υνάµεις» ήταν οι ανεξήγητοι παράγοντες που προκαλούσαν τις απροσδόκητες εκείνες καταστάσεις, ή συµπτώσεις, οι οποίες οδηγούσαν τον άνθρωπο σε ατραπούς απρόσµενες και εν πολλοίς αθέλητες, ή έπλητταν τον ατοµικό ή οικογενειακό βίο σαν κεραυνός εν αιθρία. Ήταν υπεύθυνες για τον παραλογισµό της ζωής, για όλα εκείνα τα ανερµήνευτα συµβάντα εις τα οποία το ανθρώπινο ένστικτο τα απέδιδε στην επέµβαση κάποιας εξωκοσµικής θελήσεως. Οι υνάµεις αυτές αρχικώς ήταν ανώνυµες ή σε ορισµένες περιπτώσεις αναφέροντο µε τον γενικό χαρακτηρισµό «δαίµονες» ή «δαιµόνια», 3 * και χαρακτήριζαν οντότητες οι οποίες ανήκαν στην ενδιάµεση σφαίρα, µεταξύ θεών, ηµιθέων και ανθρώπων. Τα δαιµόνια τα διέκριναν σε «Αγαθοδαίµονες» και «Κακοδαίµονες» αλλά τα δεύτερα υπερτερούσαν κατά πολύ των πρώτων σε αριθµό και δύναµη µε αποτέλεσµα ο χαρακτηρισµός «δαιµόνιος» να έχει µάλλον δυσµενή έννοια. 4 * Αργότερα καταβλήθηκε προσπάθεια ορισµού των δαιµονίων δυνάµεων µε επίσης νεφελώδεις 2 * Πάντως πρέπει να σηµειωθεί ότι οι Ορφικοί δεν συνέδεσαν τον Κρόνο µε τον Χρόνο αλλά τους αντιµετώπισαν ως διαφορετικές οντότητες. 3 * Παρ Οµήρω σηµαίνει πνεύµα ρυθµίζον τα ανθρώπινα, Η.291, Ρ.98, β.134, µ.169, π.64 κ.ά. 4 * Εκείνος του οποίου οι πράξεις είναι παράδοξες και άτοπες. Όταν εκφέρεται στην κλητική σηµαίνει: τρελέ, δυστυχισµένε, καηµένε, Β.200, Ι.40, δ.7, Ω.194, ξ.443.

6 6 τίτλους, όπως «θείον» ή «θειότης». Μετέπειτα δε ακολούθησε η λογική επεξεργασία των εννοιών αυτών σε µια προσπάθεια, αν όχι ερµηνείας του ανεξήγητου, τουλάχιστον εξοικειώσεως µε αυτό, προς τούτο δε χρησιµοποιήθηκαν δύο βασικές µέθοδοι: του Ορθολογισµού και του Ανθρωποµορφισµού. Ο ορθολογισµός της ελληνικής σκέψεως οδήγησε στην κατάτµηση της γενικής και αόριστης εννοίας της «θειότητος» σε δώδεκα συγκεκριµένες πλέον «θεότητες», στις οποίες δόθηκαν ονόµατα, καθορίστηκαν οι αρµοδιότητές τους και εξειδικεύτηκε η προσωπικότητά τους. Ακολούθησε η εξωτερική περιγραφή και η υλική απεικόνισή τους µε τρόπο καθαρώς ανθρωποµορφικό και, εν τέλει, η συµπεριφορά τους εξανθρωπίστηκε, µε αποτέλεσµα τη δυνατότητα εισδοχής τους στην κοινωνία των ανθρώπων. Έτσι δηµιουργήθηκαν οι Ολύµπιοι θεοί και θεές. Το ωδεκάθεο όµως δεν απορρόφησε, ούτε εξαφάνισε όλα τα αρχέγονα δαιµόνια. Πολλά και µάλιστα τα αρχαιότερα- παρέµειναν να δρουν εκ παραλλήλου. Αυτά χωρίστηκαν σε κατηγορίες και τους δόθηκαν ονόµατα που ταίριαζαν στη µυθική τους προέλευση, σε συνδυασµό µε τη νέα αποστολή τους, όπως επί παραδείγµατι τα αιµόνια της Φύσεως, δηλαδή οι Σάτυροι, οι Πάνες, 5 * οι Αµαδρυάδες, οι Ναϊάδες και άλλα. εδοµένου δε ότι στον ελλαδικό χώρο το υγρό στοιχείο ήταν κυρίαρχο (σε σηµείο ώστε ως πρωταρχικοί γεννήτορες του Σύµπαντος να θεωρούνται οι Τιτάνες του υγρού στοιχείου, δηλαδή η Τηθύς και ο Ωκεανός), παρέµειναν εν ενεργεία και τα αιµόνια του Ύδατος µε ονόµατα όπως: Σειρήνες, Τρίτων, Γλαύκος, Πρωτεύς, Νηρεύς και Φόρκυς µε τις θυγατέρες τους. Παρέµειναν επίσης τα αιµόνια του Ολέθρου και του Τρόµου τα οποία προσωποποιήθηκαν µε ονόµατα όπως: είµος, Φόβος, Κύδοιµος, Χάρων, οι αδελφοί Ύπνος και Θάνατος, Κήρες, Έµπουσα, Λάµια, Αλάστωρ, ακόµη και Άρης (ως καταστροφέας) και πολλά άλλα. 6 * Χαρακτηριστικό γνώρισµα των δαιµονίων τα οποία παρέµειναν ήταν ότι, αν και ουσιαστικοποιήθηκαν, έλαβαν διακριτικό όνοµα που άρχιζε µε γράµµα κεφαλαίο και είχαν αυτοτελείς δυνατότητες, ωστόσο τα περισσότερα δεν απέκτησαν την ωραιότητα της εµφανίσεως των Ολυµπίων, ούτε θεϊκή προσωπικότητα. Εξακολούθησαν να είναι «υνάµεις» ενός ορισµένου είδους, οι περισσότερες κακόσχηµες και τροµακτικές, µε αρµοδιότητες απολύτως περιγεγραµµένες και περιορισµένες. Τέτοια δαιµόνια ήταν και η Έρις, η Άτη, η ίκη, η Ερινύς, η Λύσσα, η Μανία και άλλα, είχαν δε ως κύριο πεδίο 5 * Ο Παν µε την υπόσταση του Αιγιπάνος (χαρακτηριστικά ανθρώπου και τράγου) ήταν γιος της αίγας Αµάλθειας η οποία διέθρεψε το ία στο Ιδαίον Άντρον. Ο Παν του συµπαραστάθηκε και µεγάλωσε µαζί του. 6 * Οι φιλόσοφοι πλησίασαν την έννοια των δαιµονίων µε τρόπο ανθρωποκεντρικό. Έτσι ο Ηράκλειτος θεωρεί ότι δαίµων του ανθρώπου είναι ο χαρακτήρας του, ο Επίχαρµος ότι η συµπεριφορά είναι σε άλλους ο κακός και σε άλλους ο καλός δαίµων, κατά τους Στωικούς η ψυχή του ανθρώπου είναι προστάτης δαίµων, ο Σωκράτης ότι στην ψυχή κάθε ανθρώπου εµφωλεύει δαιµόνιον το οποίο καθοδηγεί τις πράξεις του. Κατά τον Πλάτωνα στον Υπερουράνιο τόπο υπάρχουν µόνον οι Ιδέες (καλοσύνη, αγαθότης και σοφία), στον Ουράνιο τόπο οι θεοί και οι δαίµονες, ο Έρως είναι δαιµόνιον που ενώνει τον άνθρωπο µε το θεό («Συµπόσιον» 202e), ένας δε δαίµων παραστέκεται στη ζωή του ανθρώπου και µετά θάνατον- τον οδηγεί εις το δικαστήριο των ψυχών. Αλλά και οι διάδοχοί του στην Ακαδηµία (Σπεύσιππος και Ξενοκράτης) θεώρησαν τα δαιµόνια ως κατώτερες θεότητες, παρεµβαλλόµενες µεταξύ θεών και ανθρώπων. Την έννοια του δαίµονος-παραστάτου (Αγαθοδαίµονος) υιοθέτησε ο Ευκλείδης (µαθητής του Σωκράτη) και ο Μενάνδρος («Ψευδηρακλής», 714), ο οποίος εκφράστηκε καθαρότερα απ οποιονδήποτε άλλον: «panti da mwn ndrˆ sumpar statai eùqýj genomšnwi mustagwgõj toà b ou gaqòj kakõn g r da mon' où nomistšon eªnai b on bl ptonta crhstòn, oùd' œcein kak an, panta d' gaqõn eªnai tõn qeòn», «ένας δαίµονας συµπαρίσταται σε κάθε άνθρωπο από τη γέννησή του για να τον οδηγεί στα µυστήρια της ζωής. Πρόκειται για δαίµονα αγαθό διότι δεν πρέπει να θεωρούµε ότι υπάρχει κακός δαίµων που θα καταστρέψει µια καλή ζωή, καθόσον ο θεός είναι πάντοτε αγαθός». Ανάλογη είναι και η χριστιανική δηµώδης πίστη στην ύπαρξη αγγέλου-παραστάτη. Κατά τη Χριστιανική Εκκλησία τα δαιµόνια είναι πρώην άγγελοι οι οποίοι ακολούθησαν τον Εωσφόρο και εξέπεσαν µαζί του µε αποτέλεσµα να µεταβληθούν σε πνεύµατα του κακού.

7 δράσεως τις κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων στις οποίες εισήγαγαν τη βία, τον τρόµο, την αστάθεια και τον παραλογισµό. Συνεχίζοντας παρατηρούµε ότι ο Ζευς, ως «διδούς ζάν», ιδρυτής της ζωής και «πατήρ Θεών τε βροτών», θεωρείται ότι εισήγαγε την έννοια της Μονοθεΐας δηµιουργώντας υποκείµενες θεότητες ως αγγέλους και εκτελεστές της θελήσεώς του και γεννώντας τους ανθρώπους. Αυτή η αντίληψη εκφράζεται στους ιερούς λόγους των Ορφικών ως εξής: «Ζεῦς ἀρχά, Ζεῦς µέσα, ιός τά πάντα τέκτυται. Ζεῦς πυθµήν γαίης τε καί οὐρανοῦ ἀστερόεντος. Εἷς Ζεῦς, εἷς Ἅδης, εἷς Ἤλιος, εἷς ιόνυσος, εἷς Θεός ἐν πάντεσιν.». Τη µονοθεϊστική θέση δίδαξαν σχεδόν όλοι οι Έλληνες Φιλόσοφοι όπως οι: Αναξαγόρας, Αντισθένης, Αριστοτέλης, ηµόκριτος, Επίκουρος, Εµπεδοκλής, Ζήνων, Ηράκλειτος, Θαλής, Ιάµβλιχος, Κλεάνθης, Μέλισσος, Μουσαίος, Νουµίνιος ο πλατωνικός, Ξενοφάνης, Παρµενίδης, Πλάτων, Πλωτίνος, Πρόκλος, Πρωταγόρας, Πυθαγόρας, Συµπλίκιος, Σωκράτης, Τίµαιος, Χρύσιππος και άλλοι, όπως επίσης και οι Ορφικοί φιλόσοφοι, οι Πυθαγόρειοι, οι Νεοπλατωνικοί και οι Στωικοί. Λυπούµαι ειλικρινά διότι, λόγω εκτάσεως, δεν είναι δυνατόν να σας αναφέρω µε πόση σοφία αντιµετώπισε το θέµα της Μονοθεΐας καθένας από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους. Πάντως επισηµαίνω ότι θεώρησαν τον θεό ως Ποιητή και Κτίστη όχι απλώς του Κόσµου και της «οικουµένης γαίας», αλλά του Σύµπαντος, συνεπώς Εξωκοσµικό, Συµπαντικό, Απεριόριστο, Αδέσµευτο από χώρους και χρόνους, Άναρχο, Ατελεύτητο, Αιώνιο και Αΐδιο, δηλαδή πάντοτε ίδιο, µηδέποτε µεταβαλλόµενο, πανταχού παρόντα και τα πάντα πληρούντα, και καθιέρωσαν την αρχή ότι «Εκ πάντων προκύπτει το Έν και και του Ενός τα πάντα». Καθόρισαν επίσης ότι «Εν Τριάδι µία εστί θεότης», δηλαδή ότι ο Θεός είναι ένας αλλά και τρισυπόστατος και µίλησαν δια το «Τριλαµπές της µιάς θεότητας», κατά δε τον Ιάµβλιχο: «Απαρχή του Παντός είναι το Έν, εξ ού και ο Τριαδικός Θεός». Περιέγραψαν ότι ο Θεός εκφράζεται και εκδηλώνεται εις τον Κόσµον δια του «Λόγου καθ όν διοικείται το Πάν», ο οποίος Λόγος είναι αναπόσπαστο µέρος της θεότητας (λόγος=κλάσµα, µέρος του όλου), εκφράζει την Θείαν Σοφίαν και στηρίζει την Θείαν Τάξιν. Τέλος οι Ορφικοί εισήγαν την έννοια του «υισµού», δηλαδή διαχώρισαν για πρώτη φορά την ψυχή από το σώµα και οµίλησαν περί Θεϊκής προελεύσεως της Ψυχής. ηλαδή οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι καθόρισαν τα κύρια φιλοσοφικά σηµεία εις τα οποία στηρίχθηκε µετέπειτα η διδασκαλία του Χριστιανισµού. Συνεπώς και στη φάση αυτή δεν είναι δυνατόν να µιλήσουµε για ειδωλολατρία, αλλά για φιλοσοφική και µεταφυσική έρευνα και αναζήτηση της αλήθειας. Θα προσθέσω εδώ κάτι εξόχως σηµαντικό το οποίο σας παρακαλώ να συγκρατήσετε στην σκέψη σας διότι θα επανέλθω επ αυτού! Όταν ο Ευαγγελιστής Ιωάννης (ψαράς το επάγγελµα και αµόρφωτος, αλλά πεφωτισµένος από την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύµατος κατά την Καινή ιαθήκη), στην εισαγωγή του Ευαγγελίου του λέγει ότι «ν ρχ ν Λ γος, κα Λ γος ν πρ ς τ ν Θε ν, κα Θε ς ν Λ γος», αποδίδει την φιλοσοφία του Ηρακλείτου, των Πυθαγορείων των Νεοπλατωνικών και των Ορφικών. Όπως είπαµε, οι Έλληνες ουδέποτε εφάρµοσαν οποιονδήποτε ζωοµορφισµό στη σύλληψη της εννοίας των θεών τους αλλά, µε τον συνεπή ορθολογισµό που τους διέκρινε, περιέγραψαν τους θεούς µε απολύτως ανθρωποµορφικό τρόπο. Οι θεοί λοιπόν ήταν όµοιοι µε τον άνθρωπο, όχι µόνον εµφανισιακώς, αλλά και ψυχολογικώς µε αποτέλεσµα να αναµειγνύονται και εις τα ανθρώπινα έργα και σχέσεις µε τρόπο, θα 7

8 8 λέγαµε, κοινωνικής συναναστροφής. Είχαν µάλιστα γενεαλογικό δένδρο (προγόνους, πατέρα, µητέρα τέκνα κλπ.) και οι θεϊκές γεννήσεις γίνονταν κατόπιν συνουσίας και µε οδύνες τοκετού, µε ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως της Αθηνάς, του Ηφαίστου και εν µέρει του ιονύσου. Οι αντιλήψεις αυτές όµως είχαν ολέθριο αποτέλεσµα. Η θεϊκότητα του ιός και των λοιπών δυνάµεων που συγκροτούσαν το ωδεκάθεο υπέστη υλιστική µετάλλαξη, και µάλιστα πολύ ενωρίς, από τους βασιλείς και τους επώνυµους ήρωες της Κρητοµυκηναϊκής περιόδου. Όλοι, από τον Μίνωα µέχρι τον Αγαµέµνονα, από τον Περσέα µέχρι τον Ηρακλή και από την Ελένη µέχρι τον Θησέα υποστήριξαν ότι είναι γόνοι ερωτικής συνοµιλίας του ιός, του Ποσειδώνα, ή κάποιου άλλου θεού µε κάποια θνητή. Κατά τους µύθους δεν τολµούσε µια κοπελιά να βγει να µαζέψει άνθη ή να κατέβει στο ποτάµι για νερό χωρίς να εµφανιστεί κάποιος θεός να ερωτοτροπήσει µαζί της, ή και να την βιάσει. Με τον τρόπο αυτό της «θεογενούς καταγωγής» οι βασιλείς και οι ήρωες καθιέρωναν την «ιερ-αρχία», την ιερότητα της εξουσίας, υποστηρίζοντας ότι αρύονται την Αρχή από τον θεό, και η άποψη αυτή αργότερα, και µέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, προσδιορίστηκε ως «Ελέω Θεού Εξουσία». Γι αυτό και ο Όµηρος, ο οποίος στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια περιγράφει τα ήθη και τα έθιµα όχι της εποχής του, αλλά του τέλους της Μυκηναϊκής περιόδου, κατηγορήθηκε ότι εξανθρώπισε τη Μυθολογία, κατέβασε τους θεούς από τον Ουράνιο Όλυµπο, τον «Λαµπερό» που ήταν αιθέρας, τους εγκατέστησε στον επίγειο Όλυµπο που ήταν βουνό και τους περιέγραψε να ζουν ανάµεσα στους ανθρώπους. 7 * Όµως το όρος Όλυµπος της Θεσσαλίας δεν θεωρήθηκε ποτέ στα σοβαρά από τους αρχαίους Έλληνες ως κατοικία των θεών οι οποίοι απεκαλούντο πάντοτε «Ολύµπιοι» µε την έννοια όχι των κατοίκων του όρους Όλυµπος, αλλά µε την έννοια των «Επουρανίων». Απόδειξη τούτου αποτελεί το εξής γεγονός: Ουδέποτε αναγέρθηκε ναός επί του όρους Όλυµπος, ούτε καθιερώθηκαν οποιεσδήποτε επιτόπιες λατρευτικές πράξεις. Μέγας κατήγορος του Ησιόδου και του Οµήρου υπήρξε και ο Ξενοφάνης ο οποίος, αγανακτισµένος για τον ισοπεδωτικό εξανθρωπισµό των θεών, είπε ότι: «p nta qeo j nšqhkan OmhrÒj q' `Hs odòj te Óssa par' nqrèpoisin Ñne dea kaˆ yògoj st n, klšptein moiceúein te kaˆ ll»louj pateúein. ηλαδή ότι παρουσίασαν τους θεούς µε όλα τα ανθρώπινα ελαττώµατα, ως κλέφτες, µοιχούς και απατεώνες. Με τον ανωτέρω όµως εξανθρωπισµό των θεών και την θεολογική εκλαΐκευση ετέθησαν αυτοµάτως όρια στην ύπαρξη του ωδεκαθέου. Εφόσον στα πλαίσια της δηµώδους πλέον πίστεως έγινε δεκτό ότι ο Ζευς και οι άλλοι θεοί συζούσαν αρµονικά µε τους ανθρώπους, έπεται ότι και οι θεοί ήσαν µέρος της Φύσεως, όπως και ο άνθρωπος. 8 * Αλλά η Φύσις δεν γνωρίζει «καλό» και «κακό», ούτε «ηθική» και «ανηθικότητα» γνωρίζει µόνο Νοµοτέλεια η οποία εξυπηρετεί την αδιάκοπη συνέχειά της, δηλαδή τη Ζωή. Για τον λόγο αυτό στο ωδεκάθεο οι Έλληνες δεν διαχώρισαν το 7 * Κατά την Πρωτοελληνική γλώσσα, η λέξη «Όλυµπος» είχε την σηµασία του «αενάως λάµποντος» του «εκλάµπρου», του «στίλπωνος ουρανίου αιθέρος». Για τον λόγο αυτό τα υψηλά και χιονοσκεπή όρη απεκαλούντο Όλυµποι και έχοµε 17 όρη µε το όνοµα Όλυµπος κατεσπαρµένα στην Ελλάδα, την Κύπρο, την Ιωνία και την Μικρά Ασία. Ο επιθετικός προσδιορισµός «Ολύµπιος» είχε την σηµασία του «Ουράνιος», οπότε και οι «Ολύµπιοι θεοί» ήταν οι «επουράνιοι θεοί». 8 * Όχι µόνον οι θεοί και οι θεές είχαν καρποφόρες σεξουαλικές σχέσεις µε θνητούς και θνητές, αλλά και οι θνητοί µε θεές. Έτσι ο Οδυσσέας απέκτησε µε την θεά Καλυψώ δυο γιους, τον Ναυσίθοο και τον Ναυσίνοο.

9 9 καλό από το κακό, δεν περιέλαβαν έναν θεό-εκπρόσωπο του κακού, έναν θεό-σατανά, θεό- ιάβολο, Βεελζεβούλ ή Ασµοδαίο. Για την Ελληνική διανόηση και θεολογία δεν ήταν ποτέ δυνατόν να υπάρχει θεός του Κακού. Κατά τον ίδιο τρόπο δεν περιέλαβαν στο ωδεκάθεο έναν θεό-σαβαώθ µε την έννοια της Καινής ιαθήκης, απόλυτο κύριο των δυνάµεων του Καλού, ο οποίος να εκπροσωπεί την απόλυτη Αρετή. Τουναντίον, απέρριψαν κάθε τι το «ἀπόλυτον» ως «ὑπερβασίην», η οποία ισοδυναµούσε µε «ὕβριν» και εθεωρείτο ως «ἄριστον» µόνο το «µέτρον», το «µηδέν ἄγαν», το οποίο απέκλειε κάθε υπερβολή. Όταν όµως δέχτηκαν ότι ο Ζευς και οι άλλοι θεοί µετείχαν της Φύσεως, εµµέσως καθόρισαν ότι δεν δηµιούργησαν, δεν έκτισαν εκείνοι τον φυσικό Κόσµο, αλλά γεννήθηκαν ή δηµιουργήθηκαν κατά ή µετά την δηµιουργία του. Συνεπώς δεν είναι Εξωκοσµικοί θεοί του Σύµπαντος, αλλά Ενδοκοσµικοί θεοί της Οικουµένης Γαίας, δηλαδή ανήκουν στον Κόσµο αυτόν και είναι κτίσµατα, όπως και ο Κόσµος. εδοµένου δε ότι ο Κόσµος δεν είναι αείπαρκτος διότι κάποτε δηµιουργήθηκε, ούτε αιώνιος διότι κάποτε θα λήξει, έπεται ότι και οι θεοί που γεννήθηκαν µέσα στα πλαίσια της δηµιουργίας του και ανήκουν σ αυτόν, είναι µεν αθάνατοι, αλλά δεν είναι ούτε αείπαρκτοι, ούτε αιώνιοι και κάποτε η ύπαρξή τους θα περατωθεί. Αυτή την ατέλεια της δηµώδους πίστεως στο ωδεκάθεο επεσήµαναν οι προσωκρατικοί ήδη φιλόσοφοι. Αλλά εκείνος που το δήλωσε ξεκάθαρα ήταν ο µεµυηµένος στα Ελευσίνια Μυστήρια Αισχύλος, στην τραγωδία «Προµηθεύς εσµώτης» όπου, κατά τον Νίτσε, κηρύσσει το «λυκόφως των θεών» λέγοντας την περίφηµη φράση των Μυστηρίων: «nšon nšoi krate te kaˆ doke te d¾ na ein penqá pšrgama ma»: Νέοι θεοί είσαστε, µε χθεσινή εξουσία, και θαρρείτε πως πύργους έχετε άπαρτους. Και συνεχίζει: Μήπως δεν είδα ήδη δυο βασιλιάδες από σας να γκρεµίζονται; [Ουρανό και Κρόνο] προφητεύοντας την πτώση και του τρίτου θεού-βασιλιά, του ιός: «Και τρίτο αυτόν θα ιδώ (να γκρεµιστεί), τον ία, που βασιλεύει τώρα.». Έτσι η δηµώδης πίστις στο ωδεκάθεο δεν συνέλαβε την έννοια Εξωκοσµικού «Θεού», Κτίστη του Σύµπαντος, ποιητή Ουρανού και Γης, ορατών τε πάντων και αοράτων. Συνέλαβε την έννοια «θεών» ενδοκοσµικών, θεών της «οικουµένης γαίας», οι οποίοι εκπροσωπούν φυσικές και εν µέρει ηθικές δυνάµεις. Και ερωτάται: µήπως στη φάση αυτή µπορούµε πλέον να διαπιστώσουµε ειδωλολατρία; Στο ερώτηµα αυτό προσφέρω δύο απαντήσεις. Μία τώρα αµέσως αναφέροντας τις ενδιαφέρουσες γνώµες διασήµων στοχαστών και µελετητών, και µία άλλη απάντηση η οποία θα εξαχθεί συµπερασµατικώς εις το τέλος περίπου της µελέτης. Κατά τον Γερµανό Ελληνιστή Βάλτερ Κράντς λοιπόν, στο έργο του «Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας»: «Ο σηµερινός άνθρωπος έχει εδώ το δύσκολο χρέος να νιώσει το αίσθηµα µιας εποχής κατά την οποία η ανθρώπινη µορφή και η ανθρώπινη υπόσταση είναι καθ εαυτές µια πάρα πολύ υψηλή αξία και οι θεοί της εποχής αυτής είναι και αυτοί ανθρώπινοι, απλώς µε πολύ µεγαλύτερη εξουσία. Για την εποχή αυτή αντίθετα από την επόµενη που ακολουθεί πολύ σύντοµα- δεν αποτελεί µείωση των θεών το γεγονός ότι δεν τους ανήκει καµιά ανώτερη ηθικότητα από εκείνη που ανήκει και στον άνθρωπο».

10 Ο Γάλλος Ακαδηµαϊκός Πιέρ Γκριµάλ στην εισαγωγή της Ελληνικής εκδόσεως του «Λεξικού Ελληνικής και Ρωµαϊκής Μυθολογίας» αναφέρει ότι: «Ο ελληνισµός, που φροντίζει τόσο πολύ να αποδώσει την πρέπουσα τιµή στο θείο, χαρακτηρίζεται συγχρόνως από βαθιά ασέβεια. Η µυθολογία του όµως του επιτρέπει κάτι τέτοιο, χωρίς αυτό να είναι ιεροσυλία. ιακωµωδούν τον ία και τον Ηρακλή επειδή οι ήρωες και οι θεοί τριγυρίζουν συνεχώς µέσα στην καθηµερινή τους ζωή. Τα µεγαλύτερα µυστήρια του «όντος» αναφέρονται ως ανέκδοτα. Από αυτά όµως θα προκύψει το Έπος, από αυτά θα προκύψει η Τραγωδία (µια από τις µεγάλες ανθρώπινες κατακτήσεις) και από αυτά θα προκύψει η Φιλοσοφία, η οποία οφείλει στους µύθους την γνώση ότι ανάµεσα στο «ναι» και το «όχι», ανάµεσα στην αποδοχή και την αµφισβήτηση, εκτείνεται ο κόσµος του «ίσως», που αντικαθιστά την αβεβαιότητα µε την ελπίδα». Κατά τον Χέντρικ βαν Λούν, στο έργο του The Arts of Mankind : «Η λέξη µεγαλοφυΐα έχει υποστεί τόση κατάχρηση ώστε να διστάζει κανείς να την χρησιµοποιήσει σε γραπτό κείµενο. Αλλά εάν θεωρήσουµε ότι «µεγαλοφυΐα» σηµαίνει «διακεκριµένη φυσική ικανότητa», τότε οι Έλληνες αξίζουν αυτό τον χαρακτηρισµό χωρίς αµφιβολία, ως η πλέον προικισµένη φυλή όλων των εποχών Υπήρξαν τροµερά ζωντανοί δώρισαν στον κόσµο κάτι εντελώς καινούριο µια βαθύτατη πίστη στην αξιοπρέπεια του ανθρώπου Προτού οι Έλληνες κάνουν την εµφάνισή τους στην σκηνή της ιστορίας, όλες οι φυλές σέρνονταν ταπεινά µε δουλοπρεπείς υποκλίσεις συντετριµµένοι µπροστά στους θεούς τους. Γιατί οι θεοί της Ανατολής ήταν κακόβουλοι τύραννοι που επιτηρούσαν µε ζήλο µήπως τυχόν υποστούν οποιαδήποτε προσβολή στο κύρος τους, συντρίβοντας και επαναφέροντας στην τάξη όλους εκείνους που, ακόµη και για ένα λεπτό, τολµούσαν να αµφισβητήσουν την εξουσία τους και το δικαίωµά τους να κυβερνούν τους πιστούς µε παραλογισµό και σκληρότητα Ακόµη και εµείς έχοµε τόσο πολύ συνηθίσει στην ιδέα πως ο ουράνιος Κύριος είναι απόλυτος µονάρχης, υπόλογος µόνον στον εαυτό του και σε κανέναν άλλο, ώστε δεν µπορούµε να τον φανταστούµε σε άλλο ρόλο. Αλλά οι Έλληνες ήταν πολύ πιο δηµοκρατικοί στην ιδέα τους για τον θεό Ο Ζευς δεν ήταν κατά κανένα τρόπο βέβαιος για την θέση του. Θα µπορούσε να εκθρονιστεί και η εξουσίες του επάνω στους συγγενείς του δεν ήταν µεγαλύτερες από εκείνες οποιουδήποτε πολίτη πάνω στους εξαρτώµενους από αυτόν». Στο σηµείο αυτό παραθέτω και ένα απόσπασµα από το έργο του Νίτσε «Η Γέννηση της Τραγωδίας» που αναφέρεται µε τρόπο διεισδυτικό στο θέµα των Ελλήνων θεών: «Όποιος πλησιάζει τους Ολύµπιους θεούς µε µιαν άλλη θρησκεία στην καρδιά ψάχνοντας να βρει σ αυτούς ηθική ανύψωση, ακόµη και αγιότητα, πνευµατική παρουσία, ευσπλαχνία και καλοσύνη, γρήγορα θα αναγκαστεί να τους γυρίσει την πλάτη αποθαρρηµένος και απογοητευµένος. Γιατί εδώ τίποτα δεν θυµίζει τον ασκητισµό, την πνευµατικότητα ή το καθήκον. εν υπάρχει τίποτε άλλο εκτός από µια ξέχειλη θριαµβευτική ύπαρξη µέσα στην οποία θεοποιούνται όλα τα πράγµατα, καλά ή κακά. Κι έτσι ο µελετητής µπορεί να µείνει κατάπληκτος µπροστά σ αυτό το φανταστικό ξεχείλισµα της ζωής και να αναρωτιέται ποιο µαγικό πιοτό βοήθησε αυτούς τους ενθουσιώδεις ανθρώπους, τους Έλληνες, να βρουν την ζωή τόσο απολαυστική ώστε, όπου κι αν στρέψουν τα µάτια τους, να αντικρίζουν το χαµόγελο της Ελένης, της ιδανικής εικόνας της ίδιας τους της ύπαρξης να αιωρείται µέσα σε µια γλυκιά ηδυπάθεια. Σ αυτόν όµως το µελετητή, που έχει ήδη γυρίσει την πλάτη του, πρέπει να πούµε: Μή φεύγεις αλλά στάσου και άκου τι έχει να πει η Ελληνική σοφία γι αυτή την ζωή, που µε τόση ανείπωτη ευθυµία ξετυλίγεται µπροστά στα µάτια σου». Και ο Νίτσε συνεχίζει µε µια σκέψη υπέροχη: «Ο άνθρωπος στην Ελλάδα, ανερχόµενος σε τιτάνιες πνευµατικές διαστάσεις, κατασκεύασε ο ίδιος τον πολιτισµό του και προσκάλεσε τους θεούς να ενώσουν τις 10

11 11 δυνάµεις τους µαζί του, δεδοµένου ότι µε την αυτόνοµη σοφία η οποία τον διέκρινε, κυβερνούσε εκείνος ουσιαστικά και την ύπαρξή τους, αλλά και την επιβολή-κυριαρχία τους.». Και καταλήγει: «Οι Έλληνες θεοί δικαίωσαν την ανθρώπινη ύπαρξη, ζώντας και εκείνοι την ίδια µε τους θνητούς ζωή. Αυτό αποτελεί την µόνη, πραγµατικά ικανοποιητική θεολογία, από όλες εκείνες που εφευρέθηκαν ποτέ»! Η δηµώδης πίστις όµως στο ωδεκάθεο, σε συνδυασµό προς την ευλάβεια των Ελλήνων, πολλές φορές προκαλούσε εκδηλώσεις οι οποίες εκπλήττουν 9 * Χαρακτηριστικό είναι ότι ο Αριστοφάνης, στις Νεφέλες, αποδίδοντας τις δηµώδεις αντιλήψεις, αναφέρει ότι ο λαουτζίκος πίστευε πως η βροχή ήταν τα ούρα του ιός µέσα από σουρωτήρι, και οι βροντές οι πορδές του! Αλλά σε όλες τις εποχές η δηµώδης απλοϊκή λατρεία προκαλούσε κωµικές καταστάσεις. Θυµάµαι όταν ήµουν µικρός στην Εκκλησία, όταν ο ιερέας έλεγε «κα κλ σας ησο ς τ ν ρτον δωκεν το ς µαθητα ς α το» οι γριούλες έκαναν τον σταυρό τους και έλεγαν «προσκυνώ την πορδούλα σου Χριστούλη µου» χωρίς αυτό να µειώνει ουδ επ ελάχιστον την αξία της ευσέβειάς τους, ή να τις µετατρέπει σε βλάσφηµες ειδωλολάτρισσες διότι δήθεν πίστευαν σε θεότητα η οποία «έκλανε» τον άρτο, δηλαδή σε θεότητα ανύπαρκτη κατά τη Χριστιανική Θεολογία! Όµως αυτή η αξιοθαύµαστη δηµώδης πίστις και η ευσέβεια των Ελλήνων προς το ωδεκάθεο, µε την πάροδο του χρόνου ατόνησε. Η έλλειψη πηγαίας θεϊκής ηθικής κατέστρεψε το ζωτικό νεύρο του θρησκευτικού αισθήµατος. Η συνύπαρξη στον ίδιο θεό του καλού µε το κακό, της ηθικής µε την ανηθικότητα, του φυσικού µε το παρά φύσιν, απέκλειε ουσιαστικώς την θεϊκότητα. «Το αρχαίον θρήσκευµα οσηµέραι εφθείρετο, ως εξ οργανικού θανατηφόρου νοσήµατος», σηµειώνει ο Παπαρρηγόπουλος. Και την τελική καταστροφική ώθηση έδωσε ο Μέγας Αλέξανδρος όταν απαίτησε να τον θεωρούν θεό και να τον προσκυνούν, κάτι πρωτόγνωρο στα Ελληνικά θρησκευτικά ήθη και έθιµα. Κατόπιν, στα βασίλεια των ιαδόχων και Επιγόνων, η σύµµειξη των πολιτισµών και θρησκειών, ο Ασιανισµός, ο Συγκριτισµός και ο Πανθεϊσµός, σε συνδυασµό µε την διδασκαλία περί Μονοθεΐας των Νεοπλατωνικών, των Στωικών και των Νεοπυθαγορείων υπήρξαν οι χαριστικές βολές. Η αναγκαιότητα εγκαθιδρύσεως 9 * Οι Αθηναίοι φερ ειπείν ήταν θρησκόληπτοι µε εντελώς λαϊκό τρόπο όπως αποδεικνύεται από το περιστατικό της επανόδου στην εξουσία του Πεισιστράτου που διηγείται ο Ηρόδοτος και βεβαιώνει ο Αριστοτέλης. Ο Πεισίστρατος λοιπόν είχε εξοριστεί και ο Αλκµεωνίδης Μεγακλής οργάνωσε την παλιννόστηση του εξορίστου ως εξής: ιέδωσε ότι η Θεά Αθηνά επιθυµούσε την άρση της εξορίας και την επιστροφή του Πεισιστράτου και θα τον συνόδευε µάλιστα αυτοπροσώπως η ίδια. Βρήκε ακολούθως µια Θρακιώτισσα ωραία και σωµατώδη, την ανθοπώλιδα Φύη την οποία ο Ηρόδοτος περιγράφει ότι ήταν «mšgaqoj põ tessšrwn p»cewn pole pousa tre j daktúlouj (πανύψηλη) kaˆ llwj eùeid»j» την έντυσε σαν την θεά Αθηνά µε περικεφαλαία, θώρακα και δόρυ, και την έβαλε να περπατάει δίπλα στο άρµα που µετέφερε τον Πεισίστρατο «kaˆ <oƒ> n tù stei peiqòmenoi t¾n guna ka eªnai aùt¾n t¾n qeõn proseúcontò te t¾n nqrwpon kaˆ dškonto Peis straton». Το ανωτέρω γεγονός βεβαιώνει και ο Αριστοτέλης λέγοντας ότι: «oƒ d' n tù stei proskunoàntej dšconto qaum zontej». Ειρήσθω µάλιστα ότι ο Πεισίστρατος, εις ένδειξιν ευγνωµοσύνης, πάντρεψε την Φύη µε τον γιο του Ίππαρχο! Επίσης όταν διδάχτηκε στο θέατρο του ιονύσου η τραγωδία του Αισχύλου «Ευµενίδες», συνέβη το εξής καταπληκτικό. Όταν οι µαυροφόρες Ερινύες καταδίωξαν επί σκηνής τον Ορέστη γρυλίζοντας και ουρλιάζοντας, πλήθος από θεατές έφυγαν από το θέατρο τρέχοντας, άλλοι λιποθύµησαν στις κερκίδες και κάποιες γυναίκες έγκυες απέβαλαν.

12 12 Μονοθεϊσµού, όχι απλώς ως φιλοσοφίας, αλλά ως θρησκείας, ήταν τόσο εµφανής, ώστε ο Πτολεµαίος Σωτήρ ανέθεσε σε δυο ιερείς, τον Αιγύπτιο Μανέθωνα και τον Έλληνα Τιµόθεο τον Ελευσίνειο την εισαγωγή Μονοθεΐας µε την ανάδειξη ενός παλαιότερου θεού, του Σέραπι, ως «µονοθεού», ο οποίος επενδύθηκε µε την θεϊκή προσωπικότητα του ιός, του Πλούτωνα, του Ποσειδώνα, αλλά και των Αιγυπτίων θεών Όσιρη και Άπη, µε σύζυγο την Ίσιδα. Η σηµαντική επιτυχία που είχε το εγχείρηµα απέδειξε ότι η ώρα του Χριστιανισµού είχε πλέον φθάσει. Τώρα όµως είναι απολύτως αναγκαίο να ξαναγυρίσουµε στο παρελθόν, και συγκεκριµένα στην Αίγυπτο, στα µέσα περίπου του 1200 προ Χριστού. Στην Ελλάδα έχει τελειώσει ο Τρωικός Πόλεµος, ο Αγαµέµνων έχει δολοφονηθεί από την Κλυταιµνήστρα και στον θρόνο των Μυκηνών βρίσκεται ο Ορέστης, ενώ ο Οδυσσέας πονάει για την Πηνελόπη και βρίσκει παρηγοριά στην αγκαλιά πότε της Κίρκης και πότε της Καλυψώς. Τω καιρώ εκείνω στην Αίγυπτο όπου, κατά την Εβραϊκή µυθολογία υπουργός επισιτισµού ήταν ο Εβραίος Ιωσήφ, είχαν καταφύγει περίπου 70 πολυµελείς οικογένειες Ισραηλιτών για να αποφύγουν την επιµειξία µε τους γείτονες Χαναναίους. Κατά την Αιγυπτιακή όµως ιστορία, είχαν καταφύγει ως οικονοµικοί µετανάστες, µαζί µε πολλούς άλλους νοµάδες κτηνοτρόφους, οι οποίοι είχαν καταστραφεί από την φοβερή επταετή ξηρασία που είχε πλήξει την βόρειο Αφρική. Όταν η ξηρασία παρήλθε οι µετανάστες αυτοί θέλησαν να φύγουν, αλλά οι Αιγύπτιοι αρνήθηκαν να τους επιτρέψουν την έξοδο, µε την δικαιολογία ότι η Αίγυπτος δεν ήταν ξενοδοχείο ύπνου-φαγητού για να έρχονται και να φεύγουν όποτε ήθελαν. Θα έπρεπε να µείνουν ένα ίσο τουλάχιστον χρονικό διάστηµα, ώστε µε την εργασία τους να ξεπληρώσουν την διατροφή που τους παρεσχέθη. Τότε, κατά την Αιγυπτιακή ιστορία, ένας Αιγύπτιος πρίγκιπας, ο Οσαρσήφ θέλησε να αποκτήσει κάποιο λαϊκό έρεισµα τιθέµενος επικεφαλής του ετερόκλητου αυτού πλήθους. 10 * Κατά την Ιουδαϊκή παράδοση (Παλαιά ιαθήκη) ο ηγέτης της Εξόδου ήταν στην πραγµατικότητα ένα εβραιόπουλο, τέκνο των Ισραηλιτών, Αµράµ Ιωχαβέδ, ο Μωυσής, το οποίο είχε εγκαταλειφθεί στον Νείλο σε καλαθάκι και είχε υιοθετηθεί και ανατραφεί από την άτεκνη κόρη του Φαραώ, ονόµατι Θέρµουθι. 11 * Πάντως ο Μωυσής, αναντιρρήτως, υπήρξε µια από τις µεγάλες προσωπικότητες της παγκόσµιας Ιστορίας δεδοµένου ότι επέτυχε τα εξής: 10 * Κατά τον Φλάβιο Ιώσηπο, σχετικά µε την ταύτιση του Μωυσή µε τον Οσαρσήφ («Ιουδαϊκές Αρχαιότητες») υπάρχουν διάφορες εκδοχές, τις οποίες µάλλον δεν υιοθετεί. Μία από αυτές ήταν ότι ήταν Αιγύπτιος ιερέας, και µάλιστα λεπρός, που οργάνωσε εξέγερση κατά του Φαραώ, ανάµεσα σε καταπιεσµένους Αιγυπτίους. Αφού άρπαξε την εξουσία από τον Φαραώ, µε την βοήθεια των Χαναανιτών συµµάχων του, επέβαλε µία βασιλεία τρόµου στην χώρα, καταστρέφοντας τους ναούς της, βεβηλώνοντας τα ιερά της και λεηλατώντας την χώρα. Μετά ο Οσαρσήφ κυβέρνησε επί δεκατρία χρόνια προτού ο εξόριστος Φαραώ σχηµατίσει νέο στρατό και καταδιώξει αυτόν και τους οπαδούς του στην Χαναάν. Άλλες απόψεις εκφράζει ο αρχαίος Αιγύπτιος ιστορικός και ιερέας Μανέθων, ο οποίος έζησε και έγραψε τον 3 ο π.χ. αιώνα. ιαφορετικές ο Αιγύπτιος ιστορικός Χαιρήµων και άλλες ο Λυσίµαχος ο Αλεξανδρεύς. Πάντως, από τις διάφορες αλληλοσυγκρουόµενες εκδοχές, περισσότερο πλησίον της αλήθειας φαίνεται να είναι η εκδοχή της Παλαιάς ιαθήκης περί καθαρώς εβραϊκής καταγωγής του Μωυσή. 11 * «ἡ Θέρµουθις παῖδα ποιεῖται γονῆς γνησίας οὐ µεµοιραµένη, καί ποτε κοµίσασα τὸν Μωυσῆν πρὸς τὸν πατέρα ἐπεδείκνυε τοῦτον καὶ ὡς φροντίσειε διαδοχῆς, εἰ καὶ βουλήσει θεοῦ µὴ τύχοι παιδὸς γνησίου, πρὸς αὐτόν τε ἔλεγεν, ἀναθρεψαµένη παῖδα µορφῇ τε θεῖον καὶ φρονήµατι γενναῖον, θαυµασίως δὲ αὐτὸν καὶ παρὰ τῆς τοῦ ποταµοῦ λαβοῦσα χάριτος ἐµαυτῆς µὲν ἡγησάµην παῖδα ποιήσασθαι, τῆς δὲ σῆς βασιλείας διάδοχον». Ιουδαϊκές Αρχαιότητες ΙI.9.7.

13 13 1. Συνένωσε και κράτησε ενωµένο υπό την ηγεσία του επί σχεδόν πενήντα χρόνια ένα ανυπότακτο, σκληρό, φιλύποπτο και γκρινιάρικο «σύµµικτον πλήθος» και κατάφερε να το κάνει να νιώσει «Λαός». 2. Οδήγησε αυτό το πλήθος µέσα από κακουχίες, µάχες, λιµούς και συνεχή αβεβαιότητα µακριά από την έρηµο, σε µια περιοχή καλλιεργήσιµη και εύφορη, ώστε να εγκατασταθεί οριστικά. Για να επιτύχει τα ανωτέρω χρησιµοποίησε σοφή διορατικότητα. Εν πρώτοις καθιέρωσε την Μονοθεΐα 12 * (ακριβέστερον την Μονολατρία την οποία είχε διαµορφώσει ως ιδέα πρώτος ο Αβραάµ) µιλώντας για ένα θεό, τον Ελ Γιαχβέ ή, κατά τους Έλληνες, Ιεχωβά. 13 * Επειδή µάλιστα οι Εβραίοι ήταν πάντοτε έµποροι, τους µίλησε εµπορικά, λέγοντάς τους ότι µεταξύ του Ιεχωβά και των Ισραηλιτών είχε συναφθεί µια ειδική «ιαθήκη» (εκ του «διατίθηµι» το οποίο σηµαίνει και «συµβάλλοµαι») δηλαδή µια αµφοτεροβαρής σύµβαση, σύµφωνα µε την οποία ο Ιεχωβά θα προστάτευε τους Εβραίους έναντι πάντων των άλλων λαών, υπό τον όρο ότι οι Εβραίοι θα λάτρευαν µόνον αυτόν. Και όχι µόνον αυτό. Τους υποσχέθηκε ότι θα αποτελούσαν τον «περιούσιο λαό» του και θα τηρούσε την υπόσχεσή του να δώσει εις το σπέρµα του Αβραάµ την Γήν ολόκληρον. (Γένεσις κεφ.ε «Εν τη ηµέρα εκείνη διέθετο ο Κύριος τω Αβραµ διαθήκην λέγων: τω σπέρµατί σου δώσω την Γην ταύτην»). εύτερον συνδύασε την λατρεία του Θεού µε τον φόβο του Σατανά, του Αντί- Θεου εχθρού, διαχωρίζοντας µε τρόπο απόλυτο το καλό από το κακό. Οι Έλληνες, πλησιάζοντας την έννοια του θείου µε βάση την ανθρωποκεντρική φιλοσοφία τους, κινήθηκαν στα όρια του «ανθρώπινου µέτρου», όπου το καλό και το κακό µπορούν να συνυπάρξουν σε διάφορες εκάστοτε αναλογίες, και η διαπάλη εκδηλωνόταν στην ψυχή εκάστου ανθρώπου, µε αποτέλεσµα την «κάθαρσιν». Ο Μωυσής όµως, µε βάση την θεοκεντρική φιλοσοφία του η οποία απέκλειε το «µέτρον», ουσιαστικά καθόρισε µια θεϊκή δυαρχία: του Θεού και του αντίθεου, των οποίων η διαπάλη εκδηλώνεται επί κοσµικού επιπέδου µε έπαθλο την ψυχή του ανθρώπου, την µετά θάνατον ζωή ή την απώλεια της ψυχής. Τρίτον εφοδίασε το «σύµµικτον πλήθος» µε µια απλούστατη νοµοθεσία που απαρτιζόταν από δέκα µόνο άρθρα, τις έκα Εντολές, και µάλιστα «θεόπνευστες» ώστε να µην είναι δυνατή οποιαδήποτε τροποποίηση. Πολλοί βρέθηκαν να κατακρίνουν την νοµοθεσία αυτή που απαρτιζόταν από οκτώ απαγορεύσεις και δύο προτροπές λέγοντας ότι θύµιζε αστυνοµική διάταξη και όχι νόµο. 14 * Και όµως ήταν µια ακόµη απόδειξη του ρεαλισµού της σκέψεως του Μωυσή. Σε ένα ετερόκλητο πλήθος νοµάδων τίποτε δεν θα προσέθεταν διατάξεις αστικού και εµπορικού δικαίου. Το µόνο που χρειαζόταν ήταν ένας 12 * Την Μονοθεΐα διαµόρφωσε ο Αβραάµ περίπου το π.χ. όταν έφυγε από την Ούρ της Μεσοποταµίας και εγκαταστάθηκε στην Αίγυπτο. 13 * Ο θεός Ελ Γιαχβέ προϋπήρχε και λατρευόταν από τους Μαδιανίτες ως θεός της ερήµου, προστάτης των ποιµνίων. Τα διάφορα φύλα των Ισραηλιτών σε µια συγκέντρωση στο όρος Σινά συµφώνησαν στην ύπαρξη ενός κοινού ουρανίου θεού, προστάτη του λαού των Ισραηλιτών, στον οποίο έδωσαν το όνοµα του Γιαχβέ. Βλ. Helma Marx, «Το Βιβλίο των Μύθων», σελ * Μια σχετική αστειότητα είναι χαρακτηριστική. Όταν ο θεός θέλησε να στείλει τις Εντολές του στους ανθρώπους επέλεξε πρώτους τους Έλληνες οι οποίοι όµως τις αρνήθηκαν µε την αιτιολογία ότι τους νόµους τους ψηφίζει η Εκκλησία του ήµου. Κατόπιν τις έστειλε στους Ρωµαίους αλλά και αυτοί τις αρνήθηκαν διότι τους νόµους ψήφιζε η Σύγκλητος. Τότε τις προσέφερε στον Μωυσή ο οποίος ρώτησε: «Πόσο µου τις πουλάς»; Και όταν ο θεός του απάντησε ότι είναι δωρεάν, ο Μωυσής είπε, «Καλά, στείλε µου καµιά δεκαριά»!

14 14 στοιχειώδης αλλά αποτελεσµατικός κώδικας ηθικής: µην σκοτώσεις, µην κλέψεις, µην µοιχεύσεις, µην ψευδοµαρτυρήσεις και φρόντισε τους γονείς σου ώστε να µην γίνονται βάρος στο σύνολο. Τέλος έθεσε µια ακρογωνιαία και πάλι ρεαλιστική εντολή. Ού ποιήσεις είδωλον του Ιεχωβά, ουδέ παντός θεού οµοίωµα. Ο Θεός είναι άϋλον πνεύµα και ως πνεύµα πρέπει να λατρεύεται. Με τον τρόπο αυτό επέτυχε τρία πράγµατα: o να µην κατασκευάζουν οι Εβραίοι ένας λαός σκηνιτών νοµάδωναγάλµατα που δεν θα µπορούσαν να τα µεταφέρουν κατά τις µετακινήσεις τους, o να µην ανεγείρουν ναούς που θα τους καθήλωναν σε ένα µέρος, και o να µην υιοθετήσουν κανένα Αιγυπτιακό ή άλλο θεό, ώστε να µην υπάρξει πιθανότητα πολυθεΐας η οποία θα οδηγούσε σε θρησκευτικές έριδες και διάσπαση. Με τους απλούς αλλά αποτελεσµατικούς αυτούς τρόπους, τους οποίους εφάρµοσε µε απόλυτη συνέπεια, κατάφερε µέσα σε σαράντα χρόνια να οµογενοποιήσει το πλήθος που τον ακολούθησε, να το κάνει να νιώσει «περιούσιος» λαός µε πίστη σ ένα θεό σκληρό µεν και απαιτητικό που δεν συγχωρούσε ποτέ κανένα αµάρτηµα ή αµφισβήτηση της δυνάµεως αυτού, 15 * αλλά ένα θεό Ι.Χ., ιδίας χρήσεως, «φυλάττοντα το Ισραήλ», πάντοτε αρωγό και προστάτη των Εβραίων, που διαχώριζε την θάλασσα για να περάσουν «αβρόχοις ποσίν» και µετά την ξανάκλεινε ώστε να πνιγούν οι εχθροί τους, υπεδείκνυε πώς να κυριεύσουν µια πόλη, σταµατούσε τον ήλιο για να ολοκληρώσουν µιαν επίθεση και έστελνε µάννα εξ ουρανού όταν πεινούσαν. Με τέτοιο ηθικό δεν είναι παράξενο που πέτυχαν να πείσουν πολύ κόσµο ότι είναι ο «περιούσιος λαός» του θεού, να δηµιουργήσουν κράτος και να διατηρήσουν µια καταπληκτική, αξιοθαύµαστη και σχεδόν µοναδική γενετική και πολιτιστική συνοχή επί τριάµισι χιλιάδες χρόνια, µέχρι σήµερα, µετά από τόσες κακουχίες και διωγµούς, που ίσως άλλος λαός να µην άντεχε. Οι Εβραίοι πορεύτηκαν στην Ιστορία επί 1225 χρόνια µε τον Μωσαϊκό Νόµο και πάντοτε διατήρησαν την ψυχολογία του «περιούσιου λαού», του ξεχωριστού, κάτι το οποίο τους έκανε να νιώθουν αίσθηµα αυτοαποµονώσεως γιατί θεωρούσαν όλους τους άλλους λαούς «µιαρούς», κάτι που οι άλλοι λαοί τους το ανταπέδιδαν µε το παραπάνω. Μέχρι την ηµέρα που γεννήθηκε ανάµεσά τους «παιδίον νέον», ο Ιησούς. Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να σταµατήσουµε λίγο. Οι Έλληνες παρέστησαν τους θεούς ανθρωπόµορφους για να τονίσουν την εικαζόµενη σχέση της θεότητας µε τον άνθρωπο. Ο Χριστιανισµός βάδισε πολύ τολµηρότερα. Ανθρωποποίησε και ενσάρκωσε τη Θεότητα! Η Θεότητα µεγάλωσε ως έµβρυο σε µήτρα γυναικός, γεννήθηκε κατά τους επίγειους φυσικούς κανόνες, έζησε ως τέλειος άνθρωπος διατρεφόµενος και κοιµούµενος-, βίωσε σωµατικές και ψυχικές αλγηδόνες και απεβίωσε µε τρόπο φυσιολογικό (προφανώς από ανακοπή καρδίας λόγω άγχους, άλγους και εξαντλήσεως), ως άνθρωπος. Κατά την διάρκεια της ενανθρωπίσεως η θεϊκή υπόσταση εµφανίστηκε µόνον στα µυστήρια της αµώµου συλλήψεως, της Αναστάσεως και της Επιφανείας. Και η ενανθρώπισις αυτή είχε 15 * Κατά την Παλαιά ιαθήκη ο άνθρωπος είναι «δούλος Θεού». Η αντίληψη αυτή παύει όταν ο Ιησούς υπαγορεύει την «Κυριακήν Προσευχήν» εις την οποία απευθύνεται προς τον Θεό ως άνθρωπος, εκπρόσωπος των λοιπών ανθρώπων και όχι µόνον των Εβραίων, µε την επίκληση «Πάτερ Ηµών». Την αντίληψη αυτήν υιοθέτησαν και οι Πατέρες της Εκκλησίας όταν το Σύµβολο της Πίστεως αρχίζει µε τη φράση «Πιστεύω εις ένα Θεόν, πατέρα παντοκράτορα κλπ.»

15 15 τεράστια συµβολική σηµασία διότι υπεδείκνυε και απεδείκνυε την απόλυτη σχέση της Θεότητας µε τον άνθρωπο! Ο Ιησούς, ο επωνοµαθείς «Χριστός» ως έχων το θείο χρίσµα, παρουσιάστηκε στην σκηνή της Ιστορίας σε ηλικία 31 ετών 16 * και άρχισε να διδάσκει το έτος 789 από κτίσεως Ρώµης. Η διδασκαλία Του στην αρχή θεωρήθηκε ως µια αίρεση του Ιουδαϊσµού, δεδοµένου ότι διακήρυττε πως δεν ήλθε να καταργήσει την Ιουδαϊκή θρησκεία, αλλά να την συµπληρώσει σ ένα ακρογωνιαίο σηµείο το οποίο αναλυόταν σε πάµπολλα άλλα, µερικότερα. Το σηµείο αυτό ήταν η εξ αποκαλύψεως νέα θεώρησις πλέον της προσωπικότητας της Θεότητας. Ο Θεός των Εβραίων, ο Ιεχωβά, ήταν όπως είπαµε σοβινιστής, πολεµοχαρής, βίαιος, υπερβολικά αυστηρός, ανελέητος, ο οποίος ουδέποτε συγχωρούσε. Εµφανιζόταν ως Μονοϋπόστατος καθ όσον ενεργούσε µόνος («γεννηθήτω φως» κλπ.), εκτός από την στιγµή που επρόκειτο να πλάσει τον άνθρωπο, οπότε χρησιµοποίησε πληθυντικό («Ποιήσωµεν άνθρωπον κατ εικόνα και οµοίωσιν ηµών»). Ο Ιησούς όµως αποκάλυψε ουσιαστικώς µια Θεότητα Τριαδική και Τρισυπόστατη, ελεήµονα, πληµµυρισµένη από αγάπη, ευσπλαχνία, κατανόηση, ικανή να συγχωρήσει εβδοµηκοντάκις επτά φορές. Αποκάλυψε έναν «Θεό-Πατέρα» (κάτι αδιανόητο για την Ιουδαϊκή νοοτροπία και αντίληψη περί θεού-δυνάστη), έναν Θεό ο οποίος αγάπησε τόσο πολύ όλα τα πλάσµατά του (και όχι µόνο τους Ιουδαίους) ώστε να στείλει τον µονογενή Υιό και Λόγο Του να εξανθρωπιστεί ώστε να δοξαστεί το Ανθρώπινο Γένος. Και, σαν να µην ήταν αυτό αρκετό, να καταστεί Αυτός -ο Υιός και Λόγος Του- ο αµαρτωλός που θα άρει τις αµαρτίες όλου του κόσµου, να σταυρωθεί και να πεθάνει µαρτυρικά σαν άνθρωπος για να αρθεί η κατάρα του Ιεχωβά που βάραινε το ανθρώπινο γένος για το προπατορικό αµάρτηµα. ηλαδή µια Θεότητα πρωτόγνωρη για τα µέχρι τότε θρησκευτικά χρονικά της ανθρωπότητας. Μια Θεότητα η οποία δεν απαίτησε θυσίες από τους πιστούς της, αλλά θυσιάστηκε η ίδια -κάτι το πρωτάκουστο! Μια Θεότητα η οποία, δια της ενανθρωπίσεως, του ανθρωπίνου πάθους, του θανάτου και της Αναστάσεως εκ του τάφου ενός από τα πρόσωπα της υποστάσεώς της εξύψωσε την ανθρώπινη ύπαρξη σε θεϊκό πλέον επίπεδο, συµπεριέλαβε στους κόλπους της και τον άνθρωπο, όχι απλώς ως πλάσµα της, αλλά ως συµµέτοχο του θείου ρόλου της, στην οποία θεότητα ο άνθρωπος µετέχει δια της αθανάτου πλέον ψυχής. Μια Θεότητα, τέλος, η οποία µισεί τη βία, προτρέπει τους πιστούς της να στρέφουν και την άλλη παρειά στις προσβολές και να αντιπαρατάσσουν την ηθική ανωτερότητα ως όπλο για τη νίκη. Παρ όλον όµως τον θαυµασµό που αισθάνεται κανείς για αυτή την νέα ουσιαστικά θρησκεία, εάν εξετάσει ψυχρά τα γεγονότα, είναι να απορεί πώς και γιατί επιβλήθηκε επί παγκοσµίου επιπέδου, ενώ έπρεπε να είχε πνιγεί µέσα στην αποπνικτική σκόνη της Ιουδαίας διότι: 1. Προερχόταν από ένα περιφρονηµένο, σχεδόν µισητό λαό. 2. Ο προφήτης της, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι ήταν γιος του παντοδύναµου θεού, είχε εξευτελιστεί, είχε µαστιγωθεί και είχε εκτελεσθεί µε τον πλέον επώδυνο και ατιµωτικό θάνατο. 3. Το κήρυγµά της επέβαλλε την ταπεινότητα, την ισότητα σε µια εποχή δουλείας, την κατάργηση του πλούτου και την απάρνηση της δόξας, δηλαδή όλων εκείνων των αγαθών που ο µέσος άνθρωπος θεωρούσε ως βραβεία της επιτυχίας στην ζωή. 16 * Σύµφωνα µε τον Μωσαϊκό Νόµο, για να διδάξει ένας άρρην Εβραίος ως Ραββί (διδάσκαλος) έπρεπε να έχει συµπληρώσει το 30 ον έτος της ηλικίας του.

16 16 4. Υποσχόταν κάτι αδιανόητο, το οποίο για τους πολλούς ακουγόταν σαν φοβερή απειλή. Προειδοποιούσε ότι ο Θεός θα υπέβαλλε σε δοκιµασίες τους πιστούς για να εξακριβώσει την αφοσίωσή τους και, όσο φοβερότερες οι δοκιµασίες, τόσο µεγαλύτερη θα ήταν η ανταµοιβή. 5. Στην αρχή της διδασκαλίας του Χριστιανισµού οι οπαδοί του υπέστησαν τα πάνδεινα. Φοβερούς διωγµούς κατά διαστήµατα επί 380 χρόνια, υπέρµετρες θυσίες και απαίσιες συνθήκες ασκήσεως των θρησκευτικών τελετών τους µέσα σε ανήλιαγες κατακόµβες ή σε δάση, πάντοτε µε τον φόβο της συλλήψεως και της µαρτυρικής εκτελέσεως. 6. Τέλος, όταν ο Χριστιανισµός κατά το 313 µχ., µετά το διάταγµα του Μεδιολάνου, αναδύθηκε από τις κατακόµβες, βρέθηκε ουσιαστικώς ανέτοιµος να επικρατήσει ως Θρησκεία. ιότι δια να χαρακτηρισθεί ως Θρησκεία µία θεολογική πίστη πρέπει να αποτελείται από δυο βασικά στοιχεία: Πρώτον, το Μεταφυσικό όγµα δηλαδή την «αναπόδεικτη αλλά απόλυτη αλήθεια» η οποία είναι «υπερφυής και µυστηριώδης, υπερβαίνουσα τα νοητικά µέτρα του πεπερασµένου ανθρώπου, είναι δε προσιτή εις τον άνθρωπο µόνον δια της Πίστεως». 17 * Και δεύτερον, τη Φιλοσοφία η οποία απορρέει από το Μεταφυσικό όγµα, το οποίο όγµα η Φιλοσοφία το αναλύει, το επεξηγεί και το στηρίζει. Ο Χριστιανισµός όµως δεν διέθετε τίποτε από τα δυο. Το όγµα του χρειάστηκε µια χιλιετία για να διατυπωθεί, µετά από µεγάλους αγώνες οι οποίοι ακόµη σήµερα δεν έχουν λήξει. Είναι γνωστή η διαφορά µεταξύ της Ορθόδοξης και Καθολικής Εκκλησίας σχετικά µε το εάν το Άγιον Πνεύµα εκπορεύεται µόνον εκ του Πατρός (ex Patrie), ή εκπορεύεται και εκ του Πατρός και εκ του Υιού (ex Patrie Filioque) µε συνέπεια -κατά την άποψη της Ορθοδόξου Εκκλησίας- τον απαράδεκτο υποβιβασµό του Αγίου Πνεύµατος έναντι των δύο άλλων προσώπων της Αγίας Τριάδος! Η δε φιλοσοφία του Χριστιανισµού, διατυπωµένη στις Παραβολές του Ιησού οι οποίες απευθύνοντο σε αγράµµατους γεωργούς και ψαράδες, αντηχούσε παιδαριώδης στην Ελληνιστική Ανατολή, την συνηθισµένη στην φιλοσοφία του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Ηράκλειτου, του Ζήνωνα, του Πυθαγόρα και λοιπών, και χρειαζόταν σοβαρή µύηση ώστε να γίνει κατανοητή η ζείδωρος σοφία τους. Και όµως ο Χριστιανισµός επεβλήθη. Γιατί ; Κατά τους πιστούς οπαδούς του διότι ήταν θέληµα Θεού. Κατά τους Θεολόγους διότι η Μονοθεΐα ήταν πλέον κοινή απαίτηση και ο Σέραπις και ο Μίθρα δεν προσέφεραν πειστικές απαντήσεις. Κατά τους ψυχρούς πολιτικούς µελετητές διότι ο Χριστιανισµός, κηρύττοντας την εγκαρτέρηση, µετέθετε την ανάγκη δια κοινωνικά, πολιτικά και οικονοµικά µέτρα σε ένα άδηλο µέλλον, στην µετά θάνατον ζωή, παρέχοντας µεταφυσική 17 * Ο καθηγητής του Πανεπιστηµίου του Μπέρκλεϋ E.R.Dodds στο τόσο ενδιαφέρον έργο του µε τίτλο «Εθνικοί και Χριστιανοί σε µια εποχή Αγωνίας» αναφέρει χαρακτηριστικά τα εξής: «Αν είχε ζητηθεί από κάποιον καλλιεργηµένο Eθνικό του δεύτερου µετά Χριστόν αιώνα να διατυπώσει µε λίγες λέξεις τη διαφορά του ανάµεσα σ εκείνον και ένα Χριστιανό, θα την προσδιόριζε ως διαφορά ανάµεσα στο «Λογισµό» και την «Πίστη». Για εκείνους που ανατράφηκαν µε την κλασσική Ελληνική Φιλοσοφία «Πίστη» σήµαινε την χαµηλότερη βαθµίδα της γνωστικής λειτουργίας. Ήταν η πνευµατική κατάσταση των απαιδεύτων οι οποίοι πίστευαν σε διαδόσεις χωρίς να είναι σε θέση να ελέγξουν, φυσικά ή λογικά, την πεποίθησή τους. Και εκείνο που εξέπλησσε όλους τους Eθνικούς παρατηρητές, τον Λουκιανό και τον Γαληνό, τον Κέλσο και τον Μάρκο Αυρήλιο, ήταν η απόλυτη εµπιστοσύνη των Χριστιανών σ έναν αναπόδεικτο ισχυρισµό και η θέλησή τους να πεθάνουν για κάτι που δεν µπορούσε ν αποδειχτεί».

17 17 ελπίδα ανατροπής µιας καταστάσεως αφόρητης. Μάλιστα υπεστήριξαν ότι για να προχωρήσουν οι κοινωνικές µεταρρυθµίσεις, οι δυο µεγάλες επαναστάσεις, η Γαλλική και η Ρωσική, αναγκάστηκαν να απεµπολήσουν τον Χριστιανισµό, θεωρώντας τον ως τροχοπέδη. Τέλος, οι ρεαλιστές Ιστορικοί αποδίδουν την επιβολή του Χριστιανισµού και στο γεγονός ότι ασχολήθηκαν µαζί του πέντε καταπληκτικές προσωπικότητες. Τρεις άγιοι, οι Τρεις Ιεράρχες (Μέγας Βασίλειος, Ιωάννης Χρυσόστοµος και Γρηγόριος Θεολόγος) για τους οποίους θα µιλήσουµε αργότερα, και δυο αµαρτωλοί αλλά πολύ µεγάλες ιστορικές φυσιογνωµίες: Ο αποτελεσµατικότερος και πλέον επικοινωνιακός προπαγανδιστής των αιώνων, ο Φαρισαίος Σαούλ, ο επονοµασθείς Παύλος, και ένας από τους πλέον διορατικούς πολιτικούς ηγέτες, ο Μέγας Κωνσταντίνος. Μάλιστα η συµβολή του Παύλου ήταν τόσο µεγάλη και τόσο κρίσιµη ώστε τολµώ να ισχυριστώ ότι θα µπορούσε ο Χριστιανισµός να αποκαλείται «Παυλισµός». Η επιλογή του Παύλου για τον ρόλο του Αποστόλου των Εθνών ήταν εξαιρετικά επιτυχής σε τέτοιο βαθµό ώστε είµαι πεπεισµένος ότι ήταν περιβεβληµένος µε την «Θεία Χάρη». Ιουδαϊκής µεν καταγωγής αλλά Ρωµαίος Πολίτης (οπότε είχε το δικαίωµα να ταξιδεύει ελεύθερα παντού), γεννήθηκε στην Ταρσό της Κιλικίας όπου οι Φιλοσοφικές Σχολές που ανθούσαν εκεί θεωρούνταν ανώτερες από τις σχολές των Αθηνών και µιλούσε άριστα Ελληνικά. Εκεί «ἀνετράφη ἑλληνικῶς, συνωκοιώθη δε ἐπί τοσούτῳ µετά τῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφίας και ποιήσεως ὥστε αἱ παρατηρηθεῖσαι έν τῆ Καινῆ ιαθήκῃ ρήσεις τοῦ Κλεάνθους και τοῦ Μενάνδρου εἰς αύτόν ἀποδίδονται», όπως λέγει ο Παπαρρηγόπουλος. Ο Παύλος αµέσως συνειδητοποίησε ότι ο Χριστιανισµός ήταν παγιδευµένος στα πλαίσια της Ιουδαίας και θα χανόταν σαν µια τοπική µικροαίρεση εάν δεν διεθνοποιόταν και δεν έκοβε αποφασιστικά τον οµφάλιο λώρο που τον συνέδεε αποκλειστικά µε τον Ιουδαϊσµό. Την απόλυτα διεθνιστική αυτή αντίληψη διακήρυξε λέγοντας το περίφηµο «Οὔκ ἔνι Ἰουδαῖος ἤ Ἕλλην, περιτοµή και ἀκροβυστία, βάρβαρος, Σκύθης, δοῦλος ἤ ἐλεύθερος, ἄρσεν και θῆλυ πάντες ἐστέ ἐν Χριστῶ Ίησοῦ». Αυτή υπήρξε µια εξαιρετικώς επαναστατική για τα χρόνια εκείνα αντίληψη η οποία ερχόταν σε ευθεία σύγκρουση, όχι µόνο µε τις γενικές σοβινιστικές, κοινωνικές, ανδροκρατικές και δουλοκτητικές αντιλήψεις της εποχής, αλλά και κυρίως- µε την εγνωσµένη συντηρητική ενδοστρέφεια των Εβραίων! Μετέτρεπε την Χριστιανική θρησκεία από «ερµητική» -λόγω των Ιουδαϊκών καταβολών- σε θρησκεία επαναστατικά πρωτοπόρο εξ επόψεως κοινωνικής, αλλά και επιθετικά πολυσυλλεκτική χαρίζοντάς της τεράστια αίγλη. Ήταν λοιπόν απολύτως φυσικό, αλλά και αναγκαίο η θρησκεία αυτή, για να αναπτυχθεί, να στραφεί προς τους κατ εξοχήν «διεθνιστές» της εποχής, τους Έλληνες, γεγονός το οποίο αµέσως κατενόησε ο Παύλος. Έξω φρενών εναντίον των Ιουδαίων οι οποίοι τον εµάχοντο και τον λοιδορούσαν όταν δίδαξε στην Συναγωγή της Κορίνθου «ἐξετινάξατο τά ἰµάτια και εἶπε προς αὐτούς: το αἷµα ὑµῶν ἐπί την κεφαλήν ὑµῶν. Καθαρός ἐγώ ἀπό τοῦ νύν είς τά ἔθνη πορεύσωµαι. Και ἐτράπη ἐπί τούς ἑλληνας.», όπως καταγράφουν οι Πράξεις των Αποστόλων. Έτσι στην Αποστολική Σύνοδο του 58 µ.χ. ο Παύλος επέτυχε: Να γίνονται δεκτοί στον Χριστιανισµό και οι Εθνικοί και όχι αποκλειστικώς οι Εβραίοι, και να µην επιβάλλεται στους Εθνικούς να ασπασθούν τον Μωσαϊκό Νόµο, και µάλιστα µε την υποχρέωση της περιτοµής, γεγονός που επιδρούσε αποτρεπτικά.

18 18 Με τον τρόπο αυτό ο Χριστιανισµός άρχισε να εξαπλώνεται και εκτός της Ιουδαίας σε όλη σχεδόν την αχανή Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία εγκαταλείποντας ολοσχερώς την Εβραϊκή/Αραµαϊκή γλώσσα, χρησιµοποιώντας ως όχηµα αποκλειστικώς την Ελληνική γλώσσα καθόσον, όπως παρατηρεί εύστοχα ο Παπαρρηγόπουλος, «Ἡ ἑλληνκή γλώσσα διά την ἐντέλειαν καί τήν λεπτότητα αὐτῆς ἦτο ἡ ἐπιτηδειοτέρα πάσης ἄλλης πρός τήν δήλωσιν, τήν ἑρµνείαν καί τόν προσδιορισµόν τῶν ὑψηλῶν τοῦ νέου θρησκεύµατος δογµάτων». Υπενθυµίζω ότι η πρώτη δηµοσίευση της Βίβλου µετά τη µετάφραση των Εβδοµήκοντα έγινε στα Ελληνικά. Επίσης τα Ευαγγέλια (πλην ενός, του Ματθαίου), οι Πράξεις των Αποστόλων αλλά και οι Επιστολές των Αποστόλων, η Αποκάλυψις του Ιωάννη, όλα τα έργα των Πατέρων της Εκκλησίας και το Σύµβολο της Πίστεως γράφτηκαν και διατυπώθηκαν στην Ελληνική γλώσσα. Ο Παπαρρηγόπουλος πάλι, πολύ γλαφυρά, εξιστορεί ότι δεν ήταν µόνο η Ελληνική γλώσσα που υπήρξε γέφυρα εξαπλώσεως του Χριστιανισµού, αλλά και η Ελληνική διανόηση: «Ὁ ἐν ἀνατολῆ Ἑλληνισµός ἤκµαζεν ὅτε ἐγένετο ἡ Θεία Ἐνανθρώπισις τοῦ Σωτῆρος. Αἱ πόλεις ἦσαν σχεδόν ἅπασαι Ἑλληνικαί ἡ δε χώρα ἐπί τό µᾶλλον ἤ ἧττον έξελληνισθείσα. Καθώς ἡ µεγαλοφυΐα τοῦ Ἀλεξάνδρου, ὑψώσασα τήν σηµαίαν τοῦ Ἑλληνισµοῦ κατέκτησε ἅπασαν τήν ἀνατολήν, οὔτω καί τό χριστιανικόν θρήσκευµα, περιβληθέν τήν πανοπλίαν της Ἑλληνικῆς γλώσσης, ἑλληνικῆς διαλεκτικῆς, ἑλληνικῆς Φιλοσοφίας καί πολιτείας, ὅρµησεν ἤδη ἀπό τῆς Παλαιστίνης πρός κατάκτησιν τῆς δύσεως. Κατά τούς πρώτους, τούς κρισίµους τῆς γεννήσεως καί ἀναπτύξεως τοῦ Χριστιανισµοῦ χρόνους, ὁ πρῶτος κήρυξ αὐτοῦ, λειτουργός, διδάσκαλος καί νοµοθέτης ὑπῆρξεν ο Ἑλληνισµός. Εἰς τήν ἐπιτυχίαν τοῦ νέου θρησκεύµατος συνετέλεσε καί ἡ διά τῆς Ἑλληνικῆς Φιλοσοφίας διατυπωθεῖσα ἰδέα τῆς ἐνότητος τῆς Θείας Προνοίας, οὐσιαστικῶς τῆς Μονοθεΐας». Έτσι ο φιλοσοφικός δρόµος είχε ήδη ανοίξει για να δεχθεί την διδασκαλία περί ενός και µόνου Θεού και το µέσον της εξαπλώσεως, η «τελειοτάτη τῶν γλωσσῶν, ἡ µόνη ἰκανή νά ἐκφράσει τίς ἀφηρηµένες ἔννοιες τῆς Φιλοσοφίας» κατά τον Άγγλο ιστορικό Γίββωνα, βρισκόταν στην διάθεση των Αποστόλων, ιδίως στις χώρες του ανατολικού Ελληνισµού, «εἰς τάς χώρας ἔνθα το µυστήριον τῆς µετεµψυχώσεως τοῦ ἑλληνισµοῦ, ἀπό τοῦ άρχαίου είς τον νέον βίον, τον ἑλληνο-χριστιανικόν, ἐτελεῖτο ζωτικώτερον» όπως αναφέρει ο ιστορικός Ζωναράς. Όπως είπαµε η επιτυχία του Χριστιανισµού οφείλεται κατά µεγάλο µέρος στους αποκληθέντες «Πατέρες της Εκκλησίας» (οι οποίοι από τον 2 ο µέχρι και τον 12 ο µ.χ.αιώνα, ήσαν όλοι Έλληνες), και ειδικότερα στους τρεις Ιεράρχες. 18 * Από αυτούς ο Βασίλειος και ο Γρηγόριος είχαν σπουδάσει την Ελληνική Φιλοσοφία στις Σχολές των Αθηνών (µάλιστα ήταν συµµαθητές του Ιουλιανού του Παραβάτη), ο δε Ιωάννης στη Σχολή του Λιβανίου και ήταν όλοι άριστα καταρτισµένοι. ιέγνωσαν λοιπόν αµέσως δυο πράγµατα. Την φιλοσοφική πενία του Χριστιανισµού, και το γεγονός ότι η Ελληνική φιλοσοφία, είχε διατυπώσει ήδη τις περισσότερες από τις βασικές αρχές της νέας θρησκείας. Είχε διδάξει το τρισυπόστατον της µιας θεότητας, την έκφραση της θεότητας δια του θείου Λόγου, η διδασκαλία του Σωκράτη ήταν χριστιανικότατη, η διάκριση πνεύµατος-ύλης είχε διατυπωθεί από τους Ορφικούς, το «Αγαπάτε αλλήλους» ήταν αναγεγραµµένο στην είσοδο της σχολής του Κλεόβουλου στην Ρόδο ήδη από τον 6 ο πχ αιώνα, κλπ.. 18 * Αν και δεν ήταν οι πρώτοι, δεδοµένου ότι είχαν προηγηθεί προσωπικότητες όπως ο Ωριγένης, ο Ιουστίνος, ο Θωµάς Ακινάτης και άλλοι. Αλλά ο µεν Ωριγένης ετάραξε τον Χριστιανισµό µε τις απόψεις του που χαρακτηρίστηκαν αιρετικές, οι δε άλλοι δύο δεν είχαν τις ηγετικές προσωπικότητες των τριών Ιεραρχών.

19 19 Την αλήθεια αυτή συνειδητοποίησε ο Μέγας Βασίλειος. Συγκεκριµένως, ο Παπαρρηγόπουλος παρατηρεί: «Ἐραστής ὧν ἔνθερµος τῆς ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Φιλοσοφίας καί ποιήσεως, ἤθελεν ἐµφυσήσει τόν τοιοῦτον πρός τά ἀµίµητα ἐκεῖνα ἀριστουργήµατα ἔρωτα εἰς τούς νέους Χριστιανούς. Ὄθεν ἔγραψεν χάριν αὐτῶν παραίνεσιν προτιθεµένην νά συναρµολογήσει ὅσον ἐνδέχεται τόν νέον, τόν Χριστιανικόν Ἑλληνισµόν, πρός τόν ἀρχαῖον, τόν Ἐθνικόν Ἑλληνισµόν». Και όταν ο Βασίλειος δέχτηκε κριτική ότι τα έργα των Ελλήνων ποιητών και φιλοσόφων περιέχουν και αναφορές µη συνάδουσες προς τον Χριστιανισµό, είπε ότι «πάσα ἡ τοῦ Ὀµήρου ποίησις ἀρετῆς έστίν ἔπαινος», θεώρησε ότι τα έργα της Αττικής Τραγωδίας «τῆ αληθείᾳ εἷναι ἄξια τῆς τῶν Χριστιανῶν µελέτης» και συνέστησε ιδιαιτέρως τα έργα του Σόλωνα, Θέογνη, Προδίκου, Ευριπίδη και Πλάτωνα λέγοντας ότι «Σχεδόν ἅπαντες (οι Έλληνες φιλόσοφοι) ἀρετῆς ἔπαινον διεξῆλθον». Και συνεχίζει «ἡ ἀρχαία ἑλληνική σοφία εἷναι ἀπαραίτητον προγύµνασµα καί καλλώπισµα πάσης Χριστιανικῆς ψυχῆς». Και σε άλλο σηµείο, χρησιµοποιώντας τον ποιητικό λόγο που τόσο όµορφα χειριζόταν, είπε: «Καθάπερ τῆς ροδονιᾶς τοῦ ἄνθους δρεψάµενοι τάς ἀκάνθας ἐκκλίνοµεν, οὔτω καί ἐπί τοιούτων λόγων, ὅσον χρήσιµον καρπωσάµενοι, τό βλαβερόν φυλαξόµεθα». Ο Γρηγόριος ο Νανζιαζινός πάλι, αντικρούοντας τις αιτιάσεις ότι οι Χριστιανοί υπεξαιρούσαν την Ελληνική Φιλοσοφία για να επενδύσουν τον Χριστιανισµό, εµφανίζοντάς την ως ιδίαν αυτών σοφία, παραδέχεται το γεγονός αλλά πολύ σωστάπαρατηρεί ότι: «Εµείς δεν κλέβουµε την αρχαία Ελληνική σοφία. Μετέχουµε αυτής όπως όλοι. εδοµένου ότι πάσα σοφία εκ του θεού εκπορεύεται, η αρχαία σοφία µας ανήκει ως δώρο Θεού». Είναι δε χαρακτηριστική η διαπίστωση του Μπέρτραντ Ράσσελ κατά τον οποίο «Η θεολογία του αποστόλου Παύλου και των Πατέρων της Εκκλησίας προήλθε κατά µέγα µέρος από το έργο «Φαίδων» του Πλάτωνος και η Χριστιανική θεολογία θα ήταν αδύνατον να κατανοηθεί εάν έλειπε ο Πλάτων». Και ερωτάται: Πώς είναι δυνατόν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι να είναι πρόδροµοι της φιλοσοφίας του Χριστιανισµού; Πώς είναι δυνατόν ο Ιωάννης στην πρώτη φράση του Ευαγγελίου του να αποδίδει, όπως είπαµε, Ορφική, Νεοπλατωνική και Νεοπυθαγόρεια φιλοσοφία; Για τους Αποστόλους έχοµε την πληροφορία ότι υπήρξε επιφοίτησις του Αγίου Πνεύµατος. Για τους Έλληνες φιλοσόφους, οι οποίοι από πολλούς χαρακτηρίστηκαν «προχριστιανοί», τι θα πρέπει να πούµε; Εδώ έγκειται η αξία της παραπάνω ρήσεως του Γρηγορίου του Νανζιαζηνού. Οι µεγάλες αλήθειες είναι παγκόσµιες και διαχρονικές. Πάσα δε σοφία εκ Θεού εκπορεύεται, και της εκ Θεού Σοφίας µετέχουν όλοι. Έτσι, η Ελληνική διανόηση η οποία ήταν Φιλοσοφία της Αρετής, έδεσε µε τον Χριστιανισµό, που ήταν ιδασκαλία και Βίωµα της Αρετής. Και αναρωτιέται κανείς: Τότε πώς φθάσαµε από το Ζενίθ στο Ναδίρ; Πώς φθάσαµε στο σηµείο οι Έλληνες, που µε την διανόηση και την φιλοσοφία τους στήριξαν και εδραίωσαν ουσιαστικώς τον Χριστιανισµό, να θεωρούνται ως ειδωλολάτρες µε την έννοια των ηλιθίων οι οποίοι δήθεν λάτρευαν τα αγάλµατα ως θεούς ; Η ιστορική αλήθεια είναι διαφωτιστική, αλλά δυστυχώς εν πολλοίς άγνωστη: Τον χαρακτηρισµό «ειδωλολάτρες», και µάλιστα µε την εξευτελιστική έννοια των «αγαλµατολατρών» έδωσε στους Ελληνες ο Απόστολος Παύλος σε διάφορες επιστολές του και κατά την οµιλία του στον Άρειο Πάγο της Αθήνας, κατά την οποία είπε ότι µε αγανάκτηση έβλεπε την πόλη τους να είναι «κατείδωλος χρυσῷ ἤ ἀργύρῳ

20 20 ἤ λίθῳ», γεµάτη χρυσά ή αργυρά ή λίθινα αγάλµατα τα οποία λάτρευαν ως θεούς! 19 * Ο χαρακτηρισµός αυτός αποτέλεσε ένα «σλόγκαν» µε εξαιρετική και διαχρονική προπαγανδιστική επιτυχία, όπως όλες οι ενέργειες του καταπληκτικού αυτού Αποστόλου. Όµως ο χαρακτηρισµός αυτός δεν ήταν ακριβής. Τόσον ο Ξενοφάνης, όσο και ο Ηράκλειτος είχαν διευκρινίσει ωραιότατα ότι: «Όσοι λατρεύουν τα άψυχα για θεούς δεν διαφέρουν από κάποιον που πιάνει κουβέντα µε τα ντουβάρια». Η αλήθεια ήταν άλλη. Οι Έλληνες, οι απαράµιλλοι αυτοί καλλιτέχνες που εξωράιζαν και ωραιοποιούσαν τα πάντα, µε τα αγάλµατα και τις ανθρωποµορφικές απεικονίσεις των θεών εξέφραζαν το κάλλος της θεϊκής υπάρξεως και του δεσµού της µε τον άνθρωπο. Πίστευαν δε ότι, κατά τη στιγµή της προσευχής, ήταν πολύ πιο εύκολο να επιτευχθεί η επικοινωνία του ανθρώπου µε τον Θεό όταν ο πιστός βρίσκεται µέσα σε ένα µεγαλοπρεπή και υπέροχο Ναό που τον γεµίζει δέος, και συγκεντρώνει την σκέψη του στην συγκεκριµένη, πανέµορφη απεικόνιση του θεού, αντί να προσπαθεί στο ύπαιθρο να επικεντρωθεί στην άϋλη και περιρρέουσα ύπαρξη της Θεότητας, την οποία του ήταν αδύνατο να συλλάβει νοητικά. 20 * Η λατρεία µέσα σε ναούς και µε απεικονίσεις της θεότητας καθιερώθηκε από τους Έλληνες και για δυο ακόµη λόγους. Πρώτον γιατί οι Έλληνες υπήρξαν ανέκαθεν εξαιρετικοί καλλιτέχνες και µπορούσαν να αποδίδουν την ωραιότητα και το κάλλος της θεότητας µε τρόπο θαυµαστό. Και δεύτερον γιατί ο Ελληνικός Λαός δεν υπήρξε ποτέ νοµαδικός και σκηνίτης. Ήταν πάντοτε Αστικός λαός ο οποίος, ακόµη και όταν αποίκιζε έρηµες περιοχές, ξεκινούσε από την οικοδόµηση Ναού 21 * και, γύρω από αυτόν, ίδρυε αµέσως Πόλη όπου ζεστογώνιαζε. Ετσι µπορούσε να ανεγείρει οικοδοµές περίλαµπρες, και καλλιτεχνικές θεϊκές παραστάσεις να κατασκευάζει. Όσο λοιπόν οι Χριστιανοί ήταν υπό διωγµόν και ιερουργούσαν κρυφά µέσα σε κατακόµβες ή στην ύπαιθρο, η απαγόρευση του Μωυσή περί απεικονίσεως του θεού 22 * ήταν εκ των πραγµάτων αναγκαία και την συνέχισαν, µε αποτέλεσµα η πρώτη Χριστιανική Εκκλησία να αρκείται σε ιδεογράµµατα και σύµβολα (πχ. το σχήµα ψαριού ή τα αρχικά ΙΧΘΥΣ τα οποία συµβόλιζαν τις λέξεις Ι-ησούς Χ-ριστός Υ-ιός Θ- εού Σ-ωτήρ). Όταν όµως οι Χριστιανοί απέκτησαν θρησκευτική ελευθερία και υπόσταση, και θέλησαν µάλιστα να προσηλυτίσουν τους Λαούς της εξελληνισµένης Ανατολής οι οποίοι ήταν συνηθισµένοι να λατρεύουν την θεότητα µέσα σε µεγαλοπρεπείς ναούς 23 * και όχι στο ύπαιθρο, κατάλαβαν την σοφία των Ελλήνων, οι οποίοι επικέντρωναν την πίστη στην αφηρηµένη έννοια του θεού, µέσω της συγκεκριµένης απεικονίσεως της 19 * Πράξεις Αποστόλων, Κεφ.ΙΖ, στίχος 16: «παρωξύνετο τό πνεῦµα αὐτοῦ έν αύτῷ θεωροῦντι κατείδωλον εἶναι τήν πόλιν», στίχος 29: «οὐκ ὀφείλοµεν νοµίζειν χρυσῷ ἤ ἀργύρῳ ἤ λίθῳ, χαράγµατι τέχνης και ἐνθυµήσεως ἀνθρώπου, τό θείον εἶναι ὅµοιον» 20 * Ας µη λησµονούµε ότι η ανάγκη απεικονίσεως της θεότητας είχε γίνει έντόνως κατανοητή από τους Εβραίους οι οποίοι πίεζαν τον Μωυσή να τους κατασκευάσει απεικόνιση. Όταν δε βρήκαν ευκαιρία, σε χρόνο απουσίας του Μωυσή για την παραλαβή των έκα Εντολών, κατασκεύασαν αµέσως ζωοµορφική απεικόνιση, το Χρυσό Κριάρι. 21 * Η λέξη «Ναός» προέρχεται από το ρήµα «ναίω» που σηµαίνει «κατοικώ». Ο Ναός λοιπόν είναι κατοικία, αλλά µόνον Θεού, ουδέποτε χρησιµοποιείται ως δηλωτικόν κατοικίας ανθρώπων. 22 * Την οποία επανέλαβε ο Ιησούς λέγων «Πνεύµα ο Θεός και εν πνεύµατι προσκυνείτε Αυτόν» 23 * Ναός=κατοικία θεού, εκ του ρήµατος «ναίω» που σηµαίνει κατοικώ.